The dialectic of the inside and the outside according to Bachelard

η διαλεκτική του μέσα και του έξω κατά τον Bachelard

μια αρχιτεκτονική προσέγγιση [2θ7 06] αρχιτεκτονικές θεωρίες και ανθρωπογνωστικές επιστήμες ορφανίδου στεφανία | 7055 1

διδακτική ομάδα_ τσουκαλά κ. | παντελίδου λ. ακαδημαϊκό έτος_ 2012.2013

περιεχόμενα

εισαγωγή............................................................................................................................ 7 η έννοια της διαλεκτικής......................................................................................... 9 η διαλεκτική του μέσα και του έξω κατά τον Bachelard................... 10 διαλεκτικές προσεγγίσεις στην αρχιτεκτονική.......................................... 28 ryue nishizawa..............................................................................................29 moriyama house......................................................................................... 29 teshima art museum................................................................................ 38 bernhard leitner..........................................................................................44 le cylindre sonore....................................................................................... 44 συμπεράσματα............................................................................................................... 53 βιβλιογραφία.................................................................................................................. 55 διαδικτυακές πηγές.................................................................................................... 55

3

Ανοίγουμε τις πόρτες, κλείνουμε τις πόρτες, δρασκελάμε τις πόρτες και στο τέρμα του μοναδικού μας ταξιδιού μήτε πολιτεία μήτε και λιμάνι.

Nazim Hikmet

5

εισαγωγή Το μέσα και το έξω συνιστούν ένα διαλεκτικό σχήμα, μια μόνιμη αντίθεση μεταξύ του ανοιχτού και του κλειστού, του είναι και του μη είναι. Η παρούσα μελέτη επιδιώκει να διερευνήσει τα όρια αυτής της σχέσης, υπό το πρίσμα του γάλλου φιλοσόφου Gaston Bachelard. Αναλύοντας την έννοια της διαλεκτικής του μέσα και του έξω, όπως με πολύ ποιητικό τρόπο την παρουσίασε ο Bachelard στο βιβλίο του “Η ποιητική του χώρου” το 1957, διαπιστώνει κανείς ότι η αναγωγή αυτής της έννοιας στην αρχιτεκτονική παρουσιάζει πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα. Η ετεροκαθοριζόμενη σχέση του εσωτερικού και εξωτερικού χώρου, του προσωπικού και δημόσιου, η διαφορετική βίωσή του ανάλογα με το άτομο, τη δύναμη της φαντασίας του και το βαθμό οικειοποίησής του, διαφαίνεται σε κάθε αρχιτεκτονικό έργο. Η ένταση αυτής της διαλεκτικής αλληλεπίδρασης, όμως, διαφέρει από έργο σε έργο και εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από τη σχεδιαστική λογική που ακολούθησε ο εκάστοτε αρχιτέκτονας.

Ο ιάπωνας Ryue Nishizawa, γνωστός από τη συνεργασία του με την Kazuyo Sejima και το αρχιτεκτονικό γραφείο SANAA που δημιούργησαν το 1995, αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση αρχιτέκτονα. Στο προσωπικό του έργο διαβλέπουμε μια τάση κατάργησης των ορίων μεταξύ του μέσα και του έξω, την επιθυμία για επικοινωνία, ετεροκαθορισμό και αλληλεπίδραση των δύο μέσω μιας συνομιλίας θα έλεγε κανείς, που πραγματώνεται χάρη στην ποιητική διάσταση των χώρων που σχεδιάζει. Η κατοικία Moriyama του 2005 στο Tokyo και το μουσείο τέχνης Teshima του 2010 στο ομώνυμο νησί, αποτελούν δύο ιδιαίτερα παραδείγματα του έργου του που επιλέγονται να αναλυθούν σε σχέση με τη διαλεκτική του μέσα και του έξω κατά τον Bachelard. Ανάλογη είναι η περίπτωση του αυστριακού αρχιτέκτονα και συνθέτη Bernhard Leitner, ο οποίος ήδη από τη δεκαετία του 1960 επικεντρώθηκε στη μελέτη των χώρων που δημιουργούνται από ήχους. Υποστηρίζοντας τη θέση ότι ο ήχος αποτελεί δομικό υλικό, αμφισβήτησε την ύπαρξη των υπαρκτών ορίων και μελετώντας την κίνηση του ήχου δημιούργησε τα δικά του αόρατα χωρικά όρια, προσδιορίζοντας μια νέα αντίληψη για τον ήχο, το χώρο και την αρχιτεκτονική. Ο ηχητικός κύλινδρος [le Cylindre Sonore] του 1987, στο Parc de la Villette στο Παρίσι, μπορεί να θεωρηθεί μια ξεχωριστή κατασκευή, που επιδιώκει να εφαρμόσει σε πραγματικό χώρο τις ιδέες του δημιουργού της.

7

η έννοια της διαλεκτικής

Διαλεκτική είναι ο στενά συσχετιζόμενος με τον ορθολογισμό τρόπος σκέψης δια του οποίου επιχειρούμε να απαλλαγούμε από τις αντιφάσεις χωρίς ποτέ να το πετυχαίνουμε, αφού μόλις ξεπεράσουμε κάποια αντίφαση, μια καινούργια παίρνει τη θέση της.

Όλα γυρίζουν στο αντίθετό τους. Και μέχρι να γίνει αντιληπτή η αλλαγή με το διαλεκτικό άλμα, το απότομο πέρασμα από μια ποιότητα σε μια άλλη, όλα αντιφάσκουν με τον εαυτό τους μέσα σε μια ποσότητα που διαρκώς τροποποιεί την ποιότητά της μέχρι τη στιγμή του διαλεκτικού άλματος.

Η διαλεκτική είναι μια ανύψωση κι ένας πλουτισμός του νοήματος κι όχι ένα πάγωμα των εννοιών. Στη διαλεκτική δεν υπάρχει αλήθεια, υπάρχει μόνο το κυνήγι της αλήθειας, που νοείται σαν ιδανικό και όχι σαν οντότητα.

Σύμφωνα με την εγελιανή λογική, στη διαλεκτική αυτό το πέρασμα στο αντίθετο δεν είναι ποτέ πισωγύρισμα. Είναι μια συνεχής μετακίνηση προς τα μπροστά που ορίζεται από το τριαδικό διαλεκτικό σχήμα θέση-αντίθεση-σύνθεση. Η άρνηση και η άρνηση της άρνησης είναι ο “κινητήρας” της συνεχώς κινούμενης διαλεκτικής διαδικασίας. Μιας διαδικασίας, η οποία παίρνει την κίνησή της από την αντίθεση, την οποία προσπαθεί ματαίως να ξεπεράσει, αφού κάθε λύση ενός προβλήματος δημιουργεί ένα καινούργιο. Εκεί ακριβώς, όμως, εναπόκειται και η γοητεία της διαλεκτικής.

Κατά τον Χέγκελ, διαλεκτική είναι η ταυτότητα της ταυτότητας και της μη ταυτότητας. Με άλλα λόγια, η ταύτιση αυτού που είναι ίδιο με τον εαυτό του με εκείνο που είναι συνεχώς ανόμοιο με τον εαυτό του, που αλλάζει ακατάπαυστα και με τέτοιον τρόπο, που η άρνηση και η κατάφαση να μη διακρίνονται αφού η μία είναι συνεχώς “κολλημένη” στην άλλη, όπως οι δύο όψεις του νομίσματος.

9

Francesca Woodman, Space 2, Providence, Rhode Island, 1976 πηγή: http://newyorkarttours.com/blog/?p=1048

η διαλεκτική του μέσα και του έξω κατά τον Bachelard Το είναι και το μη είναι Σύμφωνα με τον Bachelard, το έξω και το μέσα συνιστούνε μια διαλεκτική επιμερισμού η οποία διαθέτει την κοφτερή σαφήνεια της διαλεκτικής του ναι και του όχι, που αποφασίζει για τα πάντα. Αυτή η διαλεκτική μετατρέπεται σε μια βάση των εικόνων που διέπουν όλες τις θετικές και αρνητικές σκέψεις. Όσοι ασχολούνται με τη λογική χαράσσουν τεμνόμενους ή αλληλοαποκλειόμενους κύκλους, οι οποίοι τους βοηθάνε στην εγγραφή σαφών κανόνων. Αντίθετα, ο φιλόσοφος επικεντρώνεται στο είναι και το μη, γεγονός που σηματοδοτεί μια άρρητη γεωμετρία στην πιο βαθιά μεταφυσική η οποία “χωροποιεί” τη σκέψη. Αντικείμενο των σκέψεων του μεταφυσικού αποτελεί πλέον το ανοιχτό και το κλειστό.

Ο αρχέγονος μύθος του μέσα και του έξω αφορά την αλλοτρίωση που θεμελιώνεται πάνω σε αυτούς τους δύο όρους. “Εκείνο που αποδίδεται με την τυπική τους αντίθεση, πιο πέρα γίνεται αλλοτρίωση και εχθρότητα ανάμεσα στα δύο” (Bachelard, Η ποιητική του χώρου, εκδ. Χατζηνικολή, 1982, σελ.237). Με αυτόν τον τρόπο η απλή γεωμετρική αντίθεση παίρνει μια απόχρωση επιθετικότητας. Το δώθε και το πέρα επαναλαμβάνουν αθόρυβα τη διαλεκτική του μέσα και του έξω: τα πάντα σχεδιάζονται, ακόμη και το άπειρο. Το είναι του ανθρώπου και το είναι του κόσμου αντιπαραθέτονται, με την προοπτική κατάκτησης των αρχέγονων στοιχείων. Πρόκειται για μια διαλεκτική η οποία είναι της τάξης του απόλυτου.

11

Helena Almeida, μεταξύ του μέσα και του έξω πηγή: http://www.comunicacion-cultural.com/archivos/2007/03/helena_almeida.html

Συγκόλληση και αποσύνδεση Η γεωμετρία του έξω και του μέσα διαρθρώνεται κατά τον Bachelard σαν μια τεχνητή σύνταξη που συγκολλά τα επιρρήματα και τα ρήματα με τρόπο ώστε να δημιουργούν σαρκώματα. Το “εξωτερικό” της λέξης στηρίζεται στο “εσωτερικό” της, με αποτέλεσμα η φιλοσοφική γλώσσα να μετατρέπεται σε μια συγκολλητική γλώσσα. Μερικές φορές, όμως, οι λέξεις αντί να συγκολλούνται στενά μεταξύ τους, αποσυνδέονται. Τα προθέματα και οι καταλήξεις αποκολλούνται, καθώς θέλουν να σκεφτούν μόνα τους και οι λέξεις χάνουν την ισορροπία τους. Φράσεις όπως το “εκεί είναι” αποδυναμώνονται, καθώς το βάρος της τονικότητας πέφτει σε μια από τις δύο λέξεις.

13

Francesca Woodman πηγή: http://wunderbuzz.co.uk/inspiring-women/francesca-woodman/

Το είναι “Φυλακισμένοι στο είναι, πρέπει πάντα να βρίσκουμε μια διέξοδο. Μόλις όμως βγούμε, πρέπει αμέσως να ξαναμπούμε σ’ αυτό. Έτσι στο είναι, τα πάντα είναι κύκλωμα, τα πάντα είναι παρέκκλιση, επιστροφή, λόγος, κάθε τι είναι μια αλληλοδιαδοχή διαμονής, τα πάντα είναι ένα ρεφραίν που επαναλαμβάνεται δίχως τέλος”.

(Bachelard, Η ποιητική του χώρου, εκδ. Χατζηνικολή, 1982, σελ.238)

Το ανθρώπινο είναι περιγράφεται από τον Bachelard ως μια σπείρα, ένα εξωτερικά καλά θωρακισμένο κέντρο, το οποίο δε θα φτάσει ποτέ στο κέντρο του. Το “είναι” του ανθρώπου είναι ένα αποπροσδιορισμένο “είναι”. Η θέαση του “είναι” δεν είναι εφικτή. Ίσως να ακούγεται, αλλά δεν ζωγραφίζεται. Δεν περιβάλλεται από το μηδέν και δεν υπάρχει καμία βεβαιότητα ότι θα το βρούμε ή θα το ξαναβρούμε στέρεο πλησιάζοντας το κέντρο του. Συχνά, μέσα στην καρδιά του “είναι” πλανιέται το “είναι”. Άλλες φορές πάλι, πειραματίζεται την παγίωσή του όντας έξω από τον εαυτό του, ή βρισκόμενο κλεισμένο απ’ έξω.

15

Hans Hollein, Mobile Office, 1969 πηγή: http://www.hollein.com/eng/Architecture/Nations/Austria/Mobiles-Buero-Mobile-Office

Το έξω και το μέσα Από γεωμετρικής έκφρασης, η διαλεκτική του μέσα και του έξω στηρίζεται σε έναν ενισχυμένο γεωμετρισμό όπου τα όρια είναι εμπόδια. Η ελευθερία από κάθε οριστική διαίσθηση, όμως, παρόμοια με αυτή που καταγράφει ο γεωμετρισμός, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τις εκλεπτυσμένες εμπειρίες οικειότητας, σε “αποδράσεις” της φαντασίας.

Η συμμετρικότητα του μέσα και του έξω δεν είναι κάτι εφικτό. Η συγκεκριμενοποίηση του μέσα και η τεράστια διεύρυνση του έξω, αποτελούν τους πρωταρχικούς σκοπούς και τα πρώτα προβλήματα μιας ανθρωπολογίας της φαντασίας. Η αντίθεση ανάμεσα στο συγκεκριμένο και στο απέραντο δεν είναι γνήσια, καθώς με το παραμικρό φανερώνεται η δισυμμετρία. Το μέσα και το έξω δέχονται με διαφορετικό τρόπο τους ποιοτικούς προσδιορισμούς, οι οποίοι αποτελούν το μέτρο της σύνδεσής μας με τα πράγματα. Η φαντασία, όμως, εκλαμβάνει το μέσα και το έξω χωρίς γεωμετρικές εκφράσεις, με πιο συγκεκριμένες αφετηρίες, που οδηγούν σε μια πολλαπλή αντίληψη της διαλεκτικής του μέσα και του έξω, σε μια διαφοροποίηση της τελευταίας σε αμέτρητες παραλλαγές.

17

Francesca Woodman πηγή: http://www.brightstupidconfetti.com/2013/02/authors-on-artists-letitia-trent-on.html

Το δράμα της εσωτερικής γεωμετρίας

Το είναι του Henri Michaux είναι ένα ένοχο είναι, ένοχο γιατί είναι. Μέρος του εαυτού μας βρίσκεται πάντα στην κόλαση, περιτοιχισμένο από έναν κόσμο κακών προθέσεων. Σ’ αυτό το “φρικτό απέξω-μέσα”, το είναι αφομοιώνει αργά αργά το μηδέν του σε μια διαδικασία που διαρκεί αιώνες.

Ο φόβος που αναπτύσσεται σε αυτή την περίπτωση έρχεται από τα έξω. Δεν έχει παρελθόν ούτε φυσιολογία. Ο φόβος είναι το ίδιο το είναι. Σε ποιο λοιπόν έξω μπορούμε να δραπετεύσουμε όταν ο χώρος δεν είναι παρά ένα “φρικτό απέξω - από μέσα”; Ο εφιάλτης αυτού του φόβου είναι απλός γιατί είναι ριζικός. Η νοητικοποίηση της εμπειρίας συνίσταται σε μια αμφιβολία όπου κυριαρχεί η βεβαιότητα του από μέσα και η σαφήνεια του απέξω. Ο χωροχρόνος του διφορούμενου είναι του Michaux, φανερώνει ότι το πνεύμα έχει χάσει τη γεωμετρική του πατρίδα και η ψυχή πλανιέται.

Το “είναι”, αποτελεί μια διάχυση που παλιρροεί προς ένα κέντρο. Το απέξω και το από μέσα είναι και τα δύο οικεία, πάντα έτοιμα να αντιστραφούν, να ανταλλάξουν την εχθρότητά τους. Αν υπάρχει μια επιφάνεια-όριο ανάμεσά τους, αυτή είναι επώδυνη και από τις δύο πλευρές.

Η κλειστότητα και η αγοραφοβία που παραθέτει ο ποιητής πλάι πλάι έχει ανατρέψει τα όρια του μέσα και του έξω, με τον ίδιο τρόπο που έχει καταστρέψει τις νωθρές βεβαιότητες των γεωμετρικών διαισθήσεων με τις οποίες ο ψυχολόγος ήθελε να δεσπόσει στο χώρο της οικειότητας.

“ο χώρος, αλλά δεν μπορείτε να συλλάβετε αυτό το φρικτό απέξω-μέσα που είναι ο πραγματικός χώρος”.

(Henri Michaux, Nouvelles de l’étranger, εκδ. Mercure de France, 1952, σελ.91)

19

“There is no space or time. Only intensity.” - Mina Loy

Η φιλοσοφία της φαντασίας “Τα έργα τέχνης γεννιούνται πάντα απ’ αυτόν που αντιμετώπισε τον κίνδυνο, απ’ αυτόν που πήγε μέχρι τα έσχατα όρια μιας εμπειρίας, μέχρι το σημείο που κανείς άνθρωπος δεν μπορεί να υπερβεί. Όσο πιο μακριά ωθούμε, τόσο πιο σωστή, πιο προσωπική, πιο μοναδική γίνεται μια ζωή”.

(Rilke, Lettres, εκδ. Stock, σελ.167)

Το να ακολουθήσει κάποιος τον ποιητή μέχρι την ακρότητα των εικόνων, κατά τον Bachelard συνιστά την ουσία μιας φιλοσοφίας της φαντασίας. “Το να ζήσεις πραγματικά μια ποιητική εικόνα, σημαίνει να γνωρίσεις σε μια από τις μικρές της ίνες ένα γίγνεσθαι του είναι που αποτελεί συνείδηση της (δια)ταραχής του είναι” (Bachelard, Η ποιητική του χώρου, εκδ. Χατζηνικολή, 1982, σελ.245). Ο εξωτερικός ίλιγγος και η εσωτερική απεραντοσύνη που αναφέρει ο Supervielle με τη φράση “Ο πολύς χώρος μας πνίγει πολύ περισσότερο από το αν δεν υπήρχε αρκετός” (Supervielle, Gravitation, σελ.19), μπορούν να θεωρηθούν παραδείγματα αυτής της διαταραχής, κατά την οποία οι χώροι του μέσα και του έξω ανταλλάσσουν τον ίλιγγο τους.

φωτογραφία απέναντι

Mina Loy poet | πηγή: http://es.wikipedia.org/wiki/Mina_Loy

21

Ralph Gibson, The Somnambulist, 1968 πηγή: http://derbeo.tumblr.com/post/601157655/ralph-gibson-the-somnambulist-1968

Η πόρτα “Στην επιφάνεια του είναι, σ’ αυτή την περιοχή όπου το είναι θέλει να εκδηλωθεί και θέλει να κρυφτεί, οι κινήσεις του κλεισίματος και του ανοίγματος είναι τόσο πολυάριθμες, αντιστρέφονται τόσο συχνά και είναι τόσο φορτισμένες με δισταγμό, ώστε θα μπορούσαμε να τελειώσουμε μ’ αυτή την σχηματοποιημένη έκφραση: ο άνθρωπος είναι το μισάνοιχτο ον”.

(Bachelard, Η ποιητική του χώρου, εκδ. Χατζηνικολή, 1982, σελ.246).

Η πόρτα αποτελεί έναν ολόκληρο κόσμο του Μισάνοιχτου. Είναι μια πρωταρχική εικόνα, καταγωγή μιας ονειροπόλησης όπου οι πειρασμοί και οι επιθυμίες συσσωρεύονται. Ο πειρασμός για την εξερεύνηση του είναι μέχρι τα τρίσβαθά του, η επιθυμία να κατακτήσουμε όλα τα επιφυλακτικά “είναι”. Σε αυτή την ονειροπόληση, η πόρτα σχηματοποιεί δύο ισχυρές δυνατότητες, της ερμητικά κλειστής, μανταλωμένης, κλειδωμένης και της ανοιχτής ή ορθάνοιχτης. Μπορούμε να πούμε ότι ενσαρκώνει ένα μικρό θεό του κατωφλιού, ότι κρύβει μια μεγαλοπρέπεια. Κι έτσι, ένα απλό αντικείμενο, μια απλή πόρτα, παρέχει εικόνες του δισταγμού, του πειρασμού, της επιθυμίας, της σιγουριάς, της ελεύθερης αποδοχής, του σεβασμού, ενώ την ίδια στιγμή κάνει ορατά τα δύο “είναι” της. Η πόρτα ξυπνά μέσα μας δύο κατευθύνσεις για το όνειρο, σηματοδοτώντας τη διπλή συμβολικότητά της. Αλλά το ερώτημα που δημιουργείται είναι προς τα που, προς τα ποιον ανοίγονται οι πόρτες; Για τον κόσμο των ανθρώπων ή για τον κόσμο της μοναξιάς;

23

Chris Jeth, Inside - Outside πηγή: http://chrisjeth.tumblr.com/post/52787015467

Η αντιστροφή του μέσα και του έξω

Γενική εικόνα

Οι εικόνες της πιο καθαρής φαντασίας, της πιο απελευθερωμένης κι απελευθερωτικής, δεν έχουν καμία σχέση με τις οργανικές διεγέρσεις. Ο ποιητής δεν υποχωρεί μπροστά στην αντιστροφή των σχέσεων περιεχομένουπεριέχοντος, αλλά βιώνει την ανατροπή των διαστάσεων, την αντιστροφή της προοπτικής του μέσα και του έξω. Η φαντασία είναι η πιο φυσική ικανότητα που υπάρχει, ενώ κάθε προβολή εικόνας είναι μια συνυφή εικόνων και σκέψεων που προϋποθέτει μια επιρροή πάνω στην πραγματικότητα, γεγονός που συνεπάγεται την μη άμεση συνάφειά της με την καθαρή φαντασία.

Υπάρχουν εικόνες που δεν μεταφέρουν μια πραγματικότητα. Παρόλο που διαθέτουν μια γεωμετρική διαίσθηση, πλαισιώνουν επιδέξια το μυστικό είναι τους. Σε αυτή την περίπτωση αρκεί μια αξία για να συντονίσει το όνειρο και η ποιητική εικόνα να βρεθεί υπό την κυριαρχία μιας υπερτιμημένης ποιότητας. Αυτές οι εικόνες, όμως, είναι ασταθείς, καθώς εξαρτώνται από την ποιητική μας διείσδυση στο εσωτερικό τους.

Για παράδειγμα, η οικειότητα ενός δωματίου, του δικού μας δωματίου που είναι μέσα μας, μας οδηγεί στο σημείο να μην το βλέπουμε πια, να μην μας περιορίζει, διότι είμαστε στα μύχια της ηρεμίας του που μας την παρέχει απλόχερα.

Η γενική εικόνα, είναι αυτή που η συμμετοχή μας μας εμποδίζει να τη συγχέουμε με μια γενική ιδέα. Είναι η εικόνα που τη διακρίνουμε ευθύς, διεισδύουμε σε αυτήν, την κατοικούμε. Σε αυτή την περίπτωση, ο συγγραφέας οφείλει να μας βοηθήσει να ανατρέψουμε το χώρο και να μας απομακρύνει από το περιγραφικό κομμάτι ώστε να τον βιώσουμε καλύτερα.

25

Στενότητα και απεραντοσύνη “και σχεδόν δεν υπάρχει χώρος εδώ. Και καθησυχάζεις τον εαυτό σου με τη σκέψη ότι είναι αδύνατο κάτι πολύ μεγάλο να σε κρατήσει σ’ αυτή τη στενότητα”.

(Rilke, Lettres, σελ. 106) Συχνά, η διαλεκτική του μέσα και του έξω αποκτάει όλη της τη δύναμη με τη συγκέντρωση στον πιο περιορισμένο εσωτερικό χώρο. Υπάρχει μια παρηγοριά στη γνώση της ηρεμίας σε ένα στενό χώρο. Πρόκειται για μια στενότητα όπου τα πάντα βρίσκονται στα μέτρα του ενδόμυχου είναι. Η διαλεκτική αυτού κρύβει μια δυναμική συνέχεια. “Αλλ’ έξω, έξω τα πάντα είναι δίχως μέτρο. [..] Η καρδιά σου σε κυνηγάει έξω από τον εαυτό σου, η καρδιά σου σ’ ακολουθεί και είσαι έξω σχεδόν από τον εαυτό σου και δεν μπορείς άλλο. Σαν σκαραβαίος που τον πάτησαν, κυλάς έξω από τον εαυτό σου και η μικρή σου στερεότητα ή ελαστικότητα δεν έχει πια νόημα” (Bachelard, Η ποιητική του χώρου, εκδ. Χατζηνικολή, 1982, σελ.254).

φωτογραφία απέναντι

Duane Michals, Things are Queer, 1973 | πηγή: http://in-ataxia.tumblr. com/post/35023015416/things-are-queer-1973-duane-michals-things

Το μέσα και το έξω δεν αφήνονται στη γεωμετρική τους αντίθεση. Από το εσωτερικό κυλάει η ουσία του είναι. Το εξωτερικό δεν είναι τίποτε άλλο από μια παλιά εσωτερικότητα χαμένη στη σκιά της μνήμης. Για να ζήσει κανείς στην πραγματικότητα των εικόνων, πρέπει να είναι αδιάκοπα μπροστά σε μια όσμωση ανάμεσα στον προσωπικό εσωτερικό χώρο και στον ακαθόριστο χώρο. Με λίγα λόγια, η αντίθεση του μέσα και του έξω δεν έχει πλέον σαν συντελεστή του τη γεωμετρική προφάνεια, καθώς υπεισέρχονται αξίες που απομακρύνουν σε δεύτερο επίπεδο ό, τι απορρέει από τους απλούς χωρικούς προσδιορισμούς, οδηγώντας το στοχαζόμενο ον σε συλλογισμούς ελεύθερους μέσα στη δίνη των σκέψεών του.

27

διαλεκτικές προσεγγίσεις στην αρχιτεκτονική

Στην αρχιτεκτονική, τα παραδείγματα ερμηνείας της διαλεκτικής του μέσα και του έξω είναι άφθονα. Η σχέση του εσωτερικού και του εξωτερικού χώρου τίθεται πάντα στο επίκεντρο του σχεδιαστικού ενδιαφέροντος σε μια προσπάθεια έντονου διαχωρισμού των δύο ή υπέρβασής τους. Σε άλλες περιπτώσεις πάλι, η έμφαση δίνεται στον ενδιάμεσο χώρο του κατωφλιού, στην μετάβαση από τον ένα χώρο στον άλλο.

Οι αρχιτέκτονες Ryue Nishizawa και Bernhard Leitner, έχουν παράγει έργο το οποίο διαθέτει σε σημαντικό βαθμό αυτή τη διαλεκτική, με αποτέλεσμα να εμπεριέχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η μελέτη αυτών σε σχέση με τη διαλεκτική κατά τον Bachelard. Χαρακτηριστικό και των δύο είναι η προσοχή που δίνουν στη σχέση του κτισμένου με τον περιβάλλοντα χώρο, στη σχέση του προσωπικού και δημόσιου χώρου και στην επιδίωξη της αλληλεπίδρασής τους με στόχο την κατάργηση των ορίων με την κλασσική έννοια που γνωρίζαμε ως τώρα. Παράλληλα, ο Leitner εισάγει στις μελέτες του το στοιχείο του ήχου, το οποίο επηρεάζει έντονα τις μορφές των κατασκευών του.

φωτογραφία απέναντι

Moriyama House, model | πηγή: http://floramilanarch.blogspot. gr/2013/02/salto-architects-vehicle-bridge-in.html

29

Ryue Nishizawa

moriyama house Η κατοικία Moriyama, σχεδιασμένη από τον γιαπωνέζο αρχιτέκτονα Ryue Nishizawa και κατασκευασμένη το καλοκαίρι του 2007, τοποθετείται σε μια παραδοσιακή περιοχή του Τόκυο όπου η καθημερινή ζωή διαρθρώνεται σύμφωνα με την τυπική αστική δομή. Η κατοικία αποτελείται από δέκα όγκους, ανεξάρτητους ο ένας από τον άλλον, οι οποίοι δημιουργούν μια σειρά από συνδεόμενους μεμονωμένους κήπους ανοιχτούς προς τον περιβάλλοντα χώρο.

Η γειτονιά στην οποία βρίσκεται η κατοικία Moriyama χαρακτηρίζεται από ένα τοπίο γεμάτο από ξύλινες κατασκευές περίπου του ίδιου μεγέθους. Καθώς η αρχική χρήση της γης ήταν καλλιέργειες, οι δρόμοι διαμορφώνονται με έναν ελαφρά τυχαίο τρόπο ο οποίος παράγει ένα περίεργο σχέδιο που δεν είναι ούτε ολοκληρωτικά τυχαίο ούτε αυστηρά ορθοκανονικό, με αποτέλεσμα τα στενά και οι δρόμοι να αποτελούν ελκυστικούς χώρους που αντικατοπτρίζουν κατά μία έννοια τον τρόπο ζωής των κατοίκων.

Η αρχιτεκτονική και χωρική δομή του κτιρίου βασίστηκε πάνω σε εφτά βασικές αρχές οι οποίες προήλθαν πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το σχεδιασμό και αποτελούν την αποσύνδεση, την έλλειψη κεντρικότητας, τη μικρότητα, τη δημιουργία περιβάλλοντος χώρου, τη διαφάνεια, την πολλαπλή ενοικίαση / πυκνότητα και την απώλεια ορίων.

Υπό αυτές τις συνθήκες εμπνεύστηκε ο αρχιτέκτονας Ryue Nishizawa την χωρική σύνθεση της κατοικίας Moriyama. Όπως δηλώνει ο ίδιος “η αποσυναρμολόγηση, ο συνωστισμός, η επανάληψη εσωτερικών και εξωτερικών χώρων και ταυτόχρονα η αίσθηση ανοιχτωσιάς, μπορούν όλα να ληφθούν ως αρχιτεκτονικές ιδέες που αναδύθηκαν κατά τη διάρκεια των μελετών μας και επηρεάστηκαν από το περιβάλλον”.

φωτογραφία απέναντι

Moriyama House | πηγή: http://theantidote.tumblr.com/ post/4390163600/moriyama-house-ryue-nishizawa-architect-tokyo

31

Μελετώντας πιο διεξοδικά τις βασικές αρχές πάνω στις οποίες βασίστηκε η κατασκευή της κατοικίας Moriyama, διαπιστώνουμε πολλά στοιχεία που παραπέμπουν στον τρόπο με τον οποίο ανέλυσε τη διαλεκτική του μέσα και του έξω ο Bachelard. Η αποσυναρμολόγηση ή “αποκόλληση” της κατοικίας με σκοπό να επιτευχθεί η συνέχεια του περιβάλλοντα χώρου, η βελτίωση της κυκλοφορίας του αέρα και η δημιουργία διαφάνειας, παραπέμπει στο διαλεκτικό σχήμα της συγκόλλησης και αποσύνδεσης των λέξεων. Η ένωση και η διάσπαση υφίστανται και στα δύο σχήματα δημιουργώντας εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους ετεροκαθοριζόμενους, που αλληλοεξαρτώνται ο ένας από τον άλλον.

Η έλλειψη κέντρου παρέχει τη δυνατότητα της αίσθησης ότι βρίσκεσαι πάντα στο κέντρο ή την αίσθηση της πολυκεντρικότητας, γεγονός που μας θυμίζει το αποπροσδιορισμένο “είναι” του ανθρώπου, την αδυναμία του να φτάσει κανείς στο απόλυτο κέντρο, καθώς και την έλλειψη συμμετρίας η οποία οδηγεί σε έναν πολλαπλασιασμό της διαλεκτικής του μέσα και του έξω και τη διαφοροποίησή του σε αμέτρητες παραλλαγές, ανάλογα με τον τρόπο που βιώνει το κάθε άτομο τη δεδομένη χρονική στιγμή το χώρο.

φωτογραφία απέναντι

Moriyama House, plan | πηγή: http://openbuildings.com/buildings/moriyama-house-profile-39113/media/220289/show

33

Η μικρότητα αποτελεί ένα άλλο στοιχείο πειραματισμού της χωρικής μεταβολής στην κατοικία Moriyama, κατά την οποία μελετάται η σχέση μεταξύ σώματος και χώρου όταν ο χώρος συρρικνώνεται. Σε αυτή την περίπτωση, επιδιώκεται η στενότητα του εσωτερικού χώρου, η οποία μέσω της οικειοποίησής του οδηγεί βαθμιαία την ανθρώπινη αντίληψη στην απώλεια των γεωμετρικών του διαστάσεων και υλικών ορίων που είναι οι τοίχοι. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η απόλαυση της ποιητικής διάστασης και της ηρεμίας του χώρου, που είναι εφικτή μόνο σε ένα στενό χώρο.

Moriyama House, sketch πηγή: Hasegawa, Y. (2005), Kazyuo Sejima + Ryue Nishizawa

Η ξεχωριστή διάρθρωση του περιβάλλοντα χώρου και η διαφάνεια που επιδιώκεται μεταξύ εσωτερικών και εξωτερικών χώρων υποκρύπτει έναν ακόμη παραλληλισμό με τη διαλεκτική του μέσα και του έξω. Με τον κατακερματισμό των κτιριακών όγκων, ο Nishizawa δημιουργεί ένα σύμπλεγμα του οποίου οι ενδιάμεσοι χώροι αποτελούν κατά μία έννοια τον συνδετικό του ιστό. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τα μεγάλα ανοίγματα των κτιρίων, παραπέμπουν σε μια άμεση σύνδεση του μέσα και του έξω, σχεδόν σε μια αντιστροφή τους, μια αντιστροφή της οικειότητας ή πιο απλά σε μια ανατροπή του μέσα και του έξω.

φωτογραφία απέναντι

Moriyama House, plan | πηγή: http://amassingdesign.blogspot. gr/2010/03/moriyama-house-sanaa-kazuyo-sejima-ryue.html

Moriyama House, model πηγή: Hasegawa, Y. (2005), Kazyuo Sejima + Ryue Nishizawa

35

Τέλος, η απώλεια ορίων σε σχέση με την υπόλοιπη περιοχή σηματοδοτεί την ανάγκη για άνοιγμα προς τα έξω. Η αποφυγή περιορισμών, προσδιορίζει την ανάγκη, την επιθυμία για μια συνεχή αλληλεπίδραση του μέσα και του έξω. Αυτή τη φορά το μέσα ορίζεται ως ολόκληρο το οικόπεδο, με τον εσωτερικό και υπαίθριο χώρο του, ενώ το έξω ως η υπόλοιπη γειτονιά. “Η ζωή δεν μπορεί να περιοριστεί μέσα σε ένα μόνο οικόπεδο. Η αίσθηση της ζωής των ανθρώπων επεκτείνεται πέρα από αυτό, σβήνοντας όλα τα όρια”, δηλώνει ο Nishizawa. Το μισάνοιχτο ον του Bachelard, ξεπροβάλλει στη μνήμη μας. Η μεγαλοπρέπεια του κατωφλιού εδώ ενσαρκώνεται με την απουσία της πόρτας καθ’ αυτής και την εικόνα του πειρασμού, του σεβασμού, της επιθυμίας για εξερεύνηση του είναι αυτού του συμπλέγματος, ή αντίστροφα της βίωσης της απεραντοσύνης του έξω.

Η αντιστροφή του μέσα και του έξω γίνεται κι εδώ παραπάνω από εμφανής, καθώς η κατάργηση των ορίων δημιουργεί ένα ελεύθερο πεδίο, αλλά ταυτόχρονα και μια αόρατη επιφάνειαόριο που εισάγει το στοιχείο του φόβου και του δισταγμού. Η όσμωση ανάμεσα στον εσωτερικό προσωπικό και στον εξωτερικό ακαθόριστο χώρο αποτελεί μια πρόκληση ανταλλαγής του εξωτερικού ιλίγγου και της εσωτερικής απεραντοσύνης. Μια πρόκληση για τη βίωση μιας ποιητικής εικόνας μέσω της διαταραχής του είναι.

φωτογραφία απέναντι

Moriyama House, interior πηγή: http://www.rojaksite.com/moriyama-house/

37

teshima art museum Τοποθετημένο στην περιοχή του λιμανιού Takamatsu, στο νησί Teshima της Ιαπωνίας, το μουσείο τέχνης του αρχιτέκτονα Nishizawa και της γιαπωνέζας καλλιτέχνιδας Rei Naito κατασκευάστηκε το 2010 στο πλαίσιο ενός διεθνούς φεστιβάλ τέχνης. Αγκαλιάζοντας έναν λόφο, το μουσείο μοιάζει με μια σταγόνα νερού που γραπώθηκε στην πλαγιά την ώρα που γλιστρούσε. Η ποιητικότητα της μορφής του, παραπέμπει αμέσως στις ποιητικές εικόνες και τις φαινομενολογικές προσεγγίσεις του Bachelard. Το μουσείο σχεδιάστηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να αλληλεπιδρά με το ξύλινο περιβάλλον του, πιέζοντας το ευαίσθητο όριο αρχιτεκτονικής και φύσης. Δύο μεγάλα ελλειπτικά ανοίγματα ορίζουν και προσανατολίζουν το χώρο επιτρέποντας στο εσωτερικό να συλλέξει κομμάτια διαφορετικών στοιχείων. Λιμνούλες νερού δημιουργούνται στο πάτωμα και ελεύθερα περιφέρονται και μετακινούνται ανάλογα με την κατεύθυνση των ρευμάτων, οι ήχοι από τη θάλασσα και τα φυλλώματα των δέντρων εισέρχονται από τα ανοίγματα και αντανακλώνται στο εσωτερικό του χώρου, ενώ η ατμόσφαιρα βρίσκεται σε μια συνεχή αλλαγή επηρεαζόμενη άμεσα από τη θέση του ήλιου και την ώρα της ημέρας.

Με 25 εκατοστά πάχος, το λευκό κέλυφος από σκυρόδεμα στερείται πυλώνων ή ορατής δομικής ενίσχυσης. Ο εκθεσιακός χώρος δεν είναι το αποτέλεσμα ενός εγκιβωτισμού, αλλά μια προσεκτική διαπραγμάτευση μεταξύ ουρανού και γης, όπου οι επισκέπτες ενθαρρύνονται να περπατήσουν ελεύθερα γύρω από τα 40 με 60 μέτρα του μουσείου και να βιώσουν την επήρεια της ατμόσφαιράς του. Ένα ελικοειδές μονοπάτι γύρω από την τοποθεσία του μουσείου παραλαμβάνει τους επισκέπτες οδηγώντας τους γύρω από τον λόφο myojin, ο οποίος παρεμβάλλεται μεταξύ της θάλασσας και του κτίσματος. Η μορφή και η παρουσία της κατασκευής κυμαίνεται φαινομενικά ανάλογα με την οπτική γωνία του παρατηρητή, σαν μια δυναμική σταγόνα νερού που ταξιδεύει στην επιφάνεια.

φωτογραφία απέναντι

Teshima Art Museum | πηγή: http://www.designboom.com/architecture/ryue-nishizawa-teshima-art-museum/

39

41

Το μέσα και το έξω του Bachelard αντιπαραβάλλονται έντονα στο κτίσμα. Το ανοιχτό και το κλειστό εναλλάσσονται, μπλέκονται, αλληλεπιδρούν. Το είναι του ανθρώπου και το είναι του ουρανού αντιπαραθέτονται. Η διαλεκτική σχέση του ανθρώπου και του κόσμου γίνεται ορατή, σε μια προοπτική υπέρβασης των διαφορών και επιστροφής στην αρχέγονη συνδιαλλαγή με τη φύση. Η συμμετρικότητα απουσιάζει, αφήνοντας την φαντασία ελεύθερη να συλλάβει πολλαπλώς το νόημα του χώρου, ενώ το κάθε άτομο, ανάλογα με τη χρονική στιγμή που εισάγεται στο χώρο, τον οικειοποιείται με διαφορετικό τρόπο και τον κατοικεί.

Παράλληλα, λόγω της απουσίας αυστηρών ορίων συντελείται μια ανατροπή των δύο κόσμων, η επιφάνεια του κελύφους παύει να αποτελεί την επώδυνη επιφάνεια του φόβου που περιγράφει ο Bachelard και η εσωτερική απεραντοσύνη μπλέκεται με τον εξωτερικό ίλιγγο. Λόγω της κλειστότητας και του χαμηλού ύψους της, όμως, μπορεί να αποτελέσει για κάποιους αυτόν τον περιορισμένο εσωτερικό χώρο, ο οποίος κρύβει στα ενδόμυχά του την ηρεμία και το είναι του κάθε ανθρώπου. Η βίωση μιας τέτοιας ονειροπόλησης συνεπάγεται πλέον την όσμωση του προσωπικού και του ακαθόριστου χώρου όπου η ποιητική διάσταση της φαντασίας κυριαρχεί.

φωτογραφία απέναντι

Teshima Art Museum | πηγή: http://www.designboom.com/architecture/ryue-nishizawa-teshima-art-museum/

43

Bernhard Leitner

le cylindre sonore “Sound is no longer exclusively the instrument of musical expression, designed with precision, it becomes a building material in the creation of space”. - Bernhard Leitner Ο “ηχητικός” κύλινδρος (Le Cylindre Sonore), πρόκειται για μια καλλιτεχνική εγκατάσταση του αυστριακού αρχιτέκτονα και συνθέτη Bernard Leitner στο Parc de la Villette στο Παρίσι, το 1987. Ήδη από τη δεκαετία του ‘60 με το έργο Soundcube, η δουλειά του Leitner άρχισε να επικεντρώνεται στη σχέση μεταξύ ήχου και χώρου. Είναι από τα λίγα άτομα που επιδίωξε συνδέσεις που συνεχώς αλληλεπιδρούν και συνδυάζονται, έτσι ώστε ο χώρος που δημιουργείται να αποκτήσει ταυτόχρονα αρχιτεκτονική και ηχητική υπόσταση. Γνώριζε, επίσης, ότι η αντίληψη συμπεριλαμβάνει τον ήχο σαν υλικό, οπότε μπορεί να καταλάβει τις δυναμικές γραμμές που μας οδηγούν στο να βλέπουμε και να εισερχόμαστε σε έναν κτισμένο χώρο.

Σε αντίθεση με τους αρχιτεκτονικούς τοίχους, ο ήχος δεν είναι στοιχειώδες μέσο καθορισμού των ορίων και διαχωρισμού του μέσα και του έξω, αλλά ούτε μια θολή ακαθόριστη οντότητα, καθώς είναι ικανός να δημιουργήσει μη ορατούς τοίχους και να ορίσει αόρατους χώρους. Ο ήχος είναι μετρήσιμος, σχεδιάζει γραμμές, χτίζει τοίχους και υπόκειται σε αρχιτεκτονικούς κανόνες. Ο χώρος στον οποίο βρίσκουμε τον εαυτό μας και ο οποίος ξεχειλίζει από τα σώματά μας, ενώνει την αντίληψή μας, την κίνησή μας και την ικανότητα να αποκωδικοποιήσουμε εικόνες για τις οποίες οι διαφορετικές πολιτισμικές μας καταβολές συνεπάγονται πολλαπλές ερμηνείες. Ο ήχος και ο χώρος δεν έχουν συγκεκριμένα όρια στο χρόνο. Αντιπροσωπεύουν μια μεταβατική κατάσταση δίχως τέλος και δημιουργούν ένα συνεχές. Ο Leitner με τον ηχητικό κύλινδρό του μας προσφέρει έναν χώρο για να τον δούμε και να τον ακούσουμε, να τον αφομοιώσουμε και στο τέλος να τον αλλάξουμε. Ακόμη και η ανάσα μας είναι μέρος αυτής της μη στατικής αρχιτεκτονικής.

φωτογραφία απέναντι

Le Cylindre Sonore | πηγή: http://socks-studio.com/2012/01/21/bernhard-leitners-le-cylindre-sonore-1987/

45

Κρυμμένο εν μέρει από ένα “δάσος” από μπαμπού, στέκεται με τους διπλούς τσιμεντένιους τοίχους του σε ένα κατώτερο επίπεδο σε σχέση με τα γειτνιάζοντα μονοπάτια, σαν μια εκσκαφή τρύπας που εθελούσια απομονώνεται από το υπόλοιπο του πάρκου. Μια μακριά σκάλα εισάγει τον επισκέπτη πρώτα στον κήπο και στη συνέχεια στον κυλινδρικό χώρο, οδηγώντας τον στη βίωση μιας στοχαστικής ακουστικής εμπειρίας σε μια πραγματική αίθουσα που αντηχεί. Χαρακτηριστικά του χώρου αποτελούν η εσωτερική διάμετρος δέκα μέτρων που δημιουργούν δύο διπλοί καμπυλωμένοι τοίχοι ύψους πέντε μέτρων και οκτώ διάτρητα τσιμεντένια στοιχεία που κρύβουν από πίσω τους τρία μεγάφωνα. Ο ενδιάμεσος χώρος των δύο καμπυλωμένων τοίχων αποτελεί έναν λειτουργικό χώρο για τη διατήρηση των ηχείων, ο οποίος παρέχει πρόσβαση σε ένα δωμάτιο ελέγχου κάτω από το έδαφος. Ο δακτύλιος, ωστόσο, αποτελεί πρωταρχικά ένα δωμάτιο αντήχησης, το οποίο παγιώνει τον ήχο από άποψη βάρους και έντασης των καμπυλωμένων επιφανειών. Πρόκειται ουσιαστικά για μια μεταβατική κατάσταση, ένα κατώφλι, το οποίο εμπεριέχει κρυμμένο στα σπάργανά του όλο το μυστικό της βίωσης του εσωτερικού χώρου.

Le Cylindre Sonore | πηγή: http://socks-studio.com/2012/01/21/bernhard-leitners-le-cylindre-sonore-1987/

Le Cylindre Sonore, Conceptual Sketch | πηγή: http://www.archdaily.

47 com/168152/ad-classics-le-cylindre-sonore-bernhard-leitner/

Στο εσωτερικό του χώρου, μπροστά από κάθε τσιμεντένιο τοίχο υπάρχει ένα μικρό αυλάκι με νερό, το οποίο διατρέχει γύρω γύρω τον κυλινδρικό χώρο δίνοντας την αίσθηση ενός νησιού. Ο ήχος της σιωπής αποσπά τον επισκέπτη από τους ήχους του αστικού περιβάλλοντος, μετατρέποντας τον χώρο σε μια ουδέτερη, σχεδόν ανύπαρκτη κατάσταση. Ο ήχος του νερού συντονίζει τον εσωτερικό χώρο, καθώς αποτελεί προϋπόθεση για τους ηχητικούς αισθητήρες, τα κύτταρα, τα αυτιά, το δέρμα, το μυαλό και το σώμα ώστε να μπορέσουν να ακούσουν, να διαισθανθούν με συγκέντρωση. Ο ήχος ακούγεται ήδη έξω από την κατασκευή αυτή, προσελκύοντας τον περαστικό να την εξερευνήσει, να αφουγκραστεί τη στατική μορφή. Οι ανύπαρκτες πόρτες, το μυστήριο του κατωφλιού, ο πειρασμός, κάνουν την εμφάνισή τους και το μισάνοιχτο ον του Bachelard δίνει το παρόν του. Το μέσα και το έξω βρίσκονται σε μια αντιπαράθεση.

Le Cylindre Sonore, sketch | πηγή: http://socks-studio. com/2012/01/21/bernhard-leitners-le-cylindre-sonore-1987/

Αυτή η προσέγγιση του ήχου και του χώρου μας θυμίζει το διαλεκτικό σχήμα του ανοιχτού και του κλειστού, της ανατροπής του χώρου μέσω της διείσδυσης σε μια γενική εικόνα που δεν μπορούμε να τη δούμε αλλά μπορούμε να τη νιώσουμε. Η κατοίκηση του χώρου, συντελείται με διαφορετικό τρόπο από τον κάθε ένα κι αυτό διότι ο ήχος θέτει διαφορετικά όρια στην αντίληψη του κάθε ατόμου. Η φαντασία και η οικειοποίηση του χώρου παίζουν πρωταρχικό ρόλο στην προκειμένη περίπτωση, καθώς μόνο μέσω αυτών των δεδομένων χάνουμε επαφή με τα πραγματικά όρια και απελευθερωνόμαστε από τη στενότητα των ορίων που θέτουν οι τσιμεντένιοι τοίχοι.

Illustration of the sound space composition “Prickling Space” πηγή: http://www.archdaily.com/168152/ad-classics-le-cylindre-sonore-bernhard-leitner/

49

Η διαλεκτική του μέσα και του έξω γίνεται αντιληπτή στην αρχιτεκτονική του Leitner, με την κλειστότητα να επικρατεί σε σχέση με την ανοιχτωσιά του πάρκου, σε μια προσπάθεια συνειδητού περιορισμού του χώρου. Ταυτόχρονα, όμως, εκ των άνω κυριαρχεί η απεραντοσύνη του ουρανού, ο οποίος αποτελεί την ίδια στιγμή κάλυμμα και άνοιγμα. Όπως ανέφερε κι ο Bachelard, “τα όρια είναι εμπόδια” και στη συγκεκριμένη περίπτωση η υπάρχουσα διαλεκτική του μέσα και του έξω επιδιώκει την κατάργησή τους.

Ο κόσμος του Leitner προσπαθεί να ελευθερώσει τον ανθρώπινο νου. Είναι ένας κυλινδρικός χώρος που επιτρέπει να ακούσεις με προσήλωση τους ήχους του τόπου, μια στοχαστική ανακάλυψη του εαυτού σε μια υπέρβαση του τόπου. Το είναι βρίσκεται σε μια προσπάθεια να εξερευνήσει τον ίδιο του τον εαυτό. Η κλειστότητα και η αγοραφοβία σε αυτόν τον χώρο ανατρέπονται. Την εσωτερική απεραντοσύνη του χώρου έρχεται να πάρει τη θέση της ο εξωτερικός ίλιγγος από τη βίωση του χώρου ως ακουστικό πεδίο, με όρια που πλέον η ποιητική ονειροπόληση τα διαχειρίζεται όπως θέλει.

φωτογραφία απέναντι

Le Cylindre Sonore | πηγή: http://socks-studio.com/2012/01/21/bernhard-leitners-le-cylindre-sonore-1987/

51

Rafael Navarro, Diptico #8, 1978 | πηγή: http://jssart1670. wordpress.com/assignments/01-diptychs-by-rafael-navarro/

συμπεράσματα

“γιατί υπάρχουμε όπου δεν υπάρχουμε” (Pierre-Jean Jouve, Lyrique, σελ.59) Η μεταφυσική των φιλοσόφων, χαρακτηριζόμενη από την κοφτερή σαφήνεια της διαλεκτικής του ναι και του όχι, αντικατοπτρίζεται χωρικά στη σκέψη μας, δημιουργώντας την αντίστοιχη διαλεκτική του μέσα και του έξω. Αυτή η διαλεκτική εκφράζεται συνειδητά ή ασυνείδητα σε κάθε αρχιτεκτονικό έργο το οποίο πραγματοποιείται μέσω μιας σχεδιαστικής διαδικασίας, με αποτέλεσμα έννοιες όπως το ανοιχτό και το κλειστό, το άπειρο της οικείας διάστασης, ο εξωτερικός ίλιγγος, η σύνδεση και αποσύνδεση των μορφών, η σπειροειδής μορφή του είναι, η ανατροπή των διαστάσεων περιεχομένου και περιέχοντος, να αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα μιας φαινομενολογικής προσέγγισης της κατασκευής.

Τα έργα των Ryue Nishizawa και Bernhard Leitner που αναλύθηκαν παραπάνω, αποδεικνύουν αυτή τη διαλεκτική σχέση μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού χώρου, προσωπικού και δημόσιου. Φανερώνουν τη δυναμική που μπορεί να κρύβει μια μορφή, ικανή να ενεργοποιήσει και την πιο δύσκολη φαντασία και να βοηθήσει το άτομο να βιώσει την ποιητική διάσταση του χώρου, καταργώντας τα όριά του, ανατρέποντας το μέσα και το έξω, φτάνοντας στην ακρότητα των εικόνων. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η στερεότητα των κτιρίων βάλλεται από τη φανταστική διαλεκτική, καθώς η οικειότητα κάνει την εμφάνισή της και το είναι διεκδικεί τη θέση του στο εσωτερικό του.

53

βιβλιογραφία Bachelard, G. (1982), Η Ποιητική του Χώρου, Αθήνα, Ι. Χατζηνικολή Hasegawa, Y. (2005), Kazuyo Sejima + Ryue Nishizawa: SANAA, Milan, Electa Architecture Hikmet, N. (2006), Ποιήματα, Αθήνα, Κέδρος Kitayama, K., Tsukamoto, Y., Nishizawa, R. (2010), Tokyo Metabolizing, Japan, TOTO Publishing Leitner, B. (1998), SOUND:SPACE, Cantz, Ostfildern-Ruit SANAA (Sejima + Nishizawa) 2004 - 2008, (2008), El Croquis, Vol. 139, Madrid SANAA (Sejima + Nishizawa) 2008 - 2011, (2011), El Croquis, Vol. 155, Madrid Επιστημονικό Συμπόσιο του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών (1982), Ο Χέγκελ και ο Μαρξισμός, Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή Ραφαηλίδης, Β. (1999), Η μεγάλη περιπέτεια του Μαρξισμού, Αθήνα, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου

διαδικτυακές πηγές Architecture as an Instrument for Music : Le Cylindre Sonore. Διαθέσιμο στο: http://riadmusicarchitecture.blogspot. gr/2008/09/architecture-as-instrument-for-music-le.html Le Cylindre Sonore. Διαθέσιμο στο: http://www.youtube.com/watch?v=5fxn5ZUxzh8 Lopez, O. (2011), AD Classics: Le Cylindre Sonore / Bernhard Leitner. Διαθέσιμο στο: http://www.archdaily.com/168152/ ad-classics-le-cylindre-sonore-bernhard-leitner/ Lucarreli, F. (2012), Bernhard Leitner’s Le Cylindre Sonore, 1987. Διαθέσιμο στο: http://socks-studio.com/2012/01/21/bernhard-leitners-le-cylindre-sonore-1987/ ryue nishizawa: teshima art museum. Διαθέσιμο στο: http://www.designboom.com/architecture/ryue-nishizawa-teshima-art-museum/ 55