รูปแบบการปกครองในสมัยอยุธยาตอนต้น เปลี่ยนแปลงในสมัยต่อมาอย่างไร ในรัชกาลสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทรงปฏิรูปความสัมพันธ์ระหว่างเมือง หลวงกับหัวเมือง ลดฐานะเมืองประเทศราชบางเมืองที่เคยมีอิสระในการ ปกครองตนเองลงเป็ น เพีย ง “เมือ งพระยามหานคร” โดยส่ ง ขุ น นางจาก เมืองหลวงไปปกครอง อย่างไรก็ตามฐานะของเมืองอาจเปลี่ยนแปลงไป ตามรัชกาล และบางครั้งเมืองหนึ่งอาจมีฐานะหลายอย่าง เช่นเป็นทั้งเมือง ลูกหลวงและเมืองพระยามหานคร ต่อมาในรัชกาลสมเด็จพระนเรศวรมหาราชทรงจัดระบบการปกครอง ใหม่เพื่อลดอ�ำนาจเมืองพระยามหานครและโปรดให้ตั้งหัวเมืองต่าง ๆ เป็น สามกลุ่ม คือ เมืองเอก เมืองโท และเมืองตรี ต่างเป็นอิสระต่อกัน๑ เพื่อให้ กรุงศรีอยุธยาควบคุมหัวเมืองตอนในได้ใกล้ชดิ เพือ่ ผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจ เช่นหัวเมืองเหนือ ซึง่ เป็นแหล่งสินค้าของป่าจ�ำนวนมากทีต่ ลาดต้องการ การ เกิดเมืองเอก โท ตรี ซึง่ ขึน้ ต่อเมืองหลวงโดยตรง แสดงให้เห็นว่ากรุงศรีอยุธยา ขยายอ�ำนาจเข้าสูห่ วั เมืองด้วยการสลายอ�ำนาจท้องถิน่ เดิมซึง่ เคยมีอทิ ธิพลสูง ในเขตแดนของตน ท�ำให้ราชธานีควบคุมหัวเมืองได้โดยตรง สามารถเรียก เกณฑ์กำ� ลังคนได้สะดวกอันเป็นความจ�ำเป็นส�ำหรับบ้านเมืองทีต่ อ้ งท�ำสงคราม อยู่เสมอในช่วงเวลานั้น ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. วรางคณา นิพัทธ์สุขกิจ
พระที่นั่ง สุริยาศน์อมรินทร์ สร้างในรัชกาล สมเด็จพระนารายณ์ มหาราช บนฐานเดิม ของพระที่นั่ง เบญจรัตนปราสาท
73