สังเขปประวัติศาสตร์ และศิลปะขอม ก่อนประวัติศาสตร์
ในดินแดนที่เป็นประเทศกัมพูชาปัจจุบันมีมนุษย์อาศัยอยู่มาตั้งแต่ สมัยก่อนประวัติศาสตร์ ดังที่พบเครื่องมือเครื่องใช้ เช่น ขวานหินกะเทาะ ขวานหินขัด ภาชนะดินเผา เครื่องมือสำ�ริด ภาชนะลายเขียนสีแบบบ้านเชียง แพร่กระจายอยู่ในหลายภูมิภาค ซึ่งหลังจากเปรียบเทียบกำ �หนดอายุทาง โบราณคดี เชื่อว่าน่าจะมีคนอยู่อาศัยตั้งแต่ยุคสังคมแบบการล่าสัตว์และ เกษตรกรรมไม่น้อยกว่า ๑๐,๐๐๐ ปีมาแล้ว และคงอยู่อาศัยต่อเนื่องมาจน เข้าสู่ยุคประวัติศาสตร์
การเข้าสู่ยุคประวัติศาสตร์
นักวิชาการส่วนใหญ่เชื่อว่า ภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้เริ่มเข้า สู่ยุคประวัติศาสตร์หรือยุคที่มีการใช้ตัวหนังสือตั้งแต่ราวพุทธศตวรรษที่ ๗-๘ ถื อ ตามอายุ ข องศิ ล าจารึ ก ที่ เ ก่ า แก่ ที่ สุ ด ซึ่ ง พบที่ ห มู่ บ้ า นโวคาญ (Vokanh) เมืองญาตรัง (Natrang) ประเทศเวียดนาม ในช่วงระยะเวลานี้มีหลักฐาน ว่ า อารยธรรมอิ น เดี ย ได้ แ พร่ เ ข้ า มาโดยผ่ า นทางพ่ อ ค้ า ที่ เ ข้ า มาทางทะเล จดหมายเหตุ จี น ๑ นานซี จู ๒ กล่ า วถึ ง อาณาจั ก รฟู นั น ๓ ซึ่ ง เชื่ อ กั น ว่ า คื อ อาณาจั ก รแรกเริ่ ม ที่ สุ ด ของประเทศกั ม พู ช า จากการศึ ก ษาในภายหลั ง สันนิษฐานว่าน่าจะมีศูนย์กลางของการปกครองอยู่ที่บริเวณเมืองออกแก้ว (Oc Eo เวี ย ดนามออกเสี ย งว่ า ออกแอว) ใกล้ ป ากแม่ นํ้ า โขงในประเทศ เวียดนามปัจจุบัน ทั้งยังพบร่องรอยของคูนํ้าเชื่อมต่อไปยังเมืองอังกอร์บอเรย (นครบุรี) ใกล้กับเขาพนมดา๔ จังหวัดตาแก้ว จดหมายเหตุจีนยังกล่าวด้วยว่าอาณาจักรฟูนันเมื่อแรกเริ่มปกครอง โดยนางพญาที่ไม่ใส่เสื้อผ้า ชื่อว่า หลิวเย่ ต่อมาได้สมรสกับชายที่มาจาก แดนไกลชื่ อ ฮวนเตี ย น ซึ่งได้นำ�เสื้อผ้ามาให้นางสวมใส่ เรื่ อ งราวนี้ ค ล้ า ย กับข้อความในจารึกของจาม๕ ที่เล่าถึงต้นกำ�เนิดราชวงศ์เขมรว่า นางพญานาคชื่อ โสมา ได้สู้รบกับพราหมณ์ชื่อ โกณฑัญญะ (เกาณฑินยะ) ที่มาจาก อินเดีย นางถูกยิงด้วยธนูไฟจึงยอมแพ้ โกณฑัญญะได้แต่งงานกับนางและนำ�
16 ๓๐ ปราสาทขอมในเมืองพระนคร
ศิลาจารึกเก่าแก่ที่สุด ในเอเชียตะวันออก เฉียงใต้ พบที่หมู่บ้านโวคาญ เมืองญาตรัง ประเทศเวียดนาม