Sarah Dullens
Procesfolio 2010-2011
Sarah Dullens Procesfolio 3de bachelor Sint Lucas Antwerpen naar aanleiding van het utopia project
Procesfolio 2010-2011 Utopia zoeken 9 Het Utopia van Thomas More... 11 Utopia is... 17 Samen zoeken naar Utopia... 21 Zelf zoeken naar Utopia... 29
Utopisch concept 41 Inspiratie... 43 Bewegende beelden... 51 Utopische ruimte... 69 Rasters en utopia... 75
Utopisch lettertype 81 Experimentele lettertypen... 83 Bubbel letters... 91 Zwevende letters... 95 Bewegende letters... 105
Extra Muros 123 Fase 1, communicatie... 125 Fase 2, publicatie... 131
Opdrachtomschrijving 141 Jaaropdracht utopia 143 Jaaropdracht opzetten blog/ontwikkelen procesfolio 143 Jaaropdracht experimenteel lettertype 144 Extra Muros 144
Bronnen 147
Utopia zoeken
11
Het Utopia van Thomas More... Utopia zoeken...
12
Utopia is een boek (boekje), dat door een Engelsman in het Latijn is geschreven en 1515/16. De Engelsman was een Londense advocaat en aankomend politicus, Thomas More, toentertijd zevenendertig jaar oud en nog niet iemand va naam. Hij was - naast zijn beroep - een man van studie; hij had een grote belangstelling voor alles wat in zijn tijd omging (zeer veel!), en was ook intelligent genoeg om dit terrein min of meer te overzien. Erasmus was een persoonlijke vriend van hem. Toen de Utopia werd geschreven was de voortgang van de ontdekkingen in Amerika hot news; legde Mores vriend de laatste hand aan de uigave van het Nieuwe Testament in de grondtekst (voor het eerst!); waren zinloze oorlogen aan de orde van de dag; formuleerde in Italië Macchiavelli wat in de politiek biet ongebruikelijk was, maar door anderen niet zo bij de naam werd genoemd (maar More kan zijn boek niet gekend hebben, het was nog niet gedrukt). - Het was één haar doordat Luther de Hervorming in gang zette, zeven jaar voor de eerste reis om de wereld werd volbracht, tien jaar voor de sociale ellende in Duitsland uitbarstte in de boerenopstand. Twintig jaar voor een zekere mr. Thomas More stierf op het schavot, omdat er iets van hem verlangd werd wat hij om des gewetens wil niet doen kon. ( En zo beschouwt de Roomskatholieke Kerk hen nu achteraf als een heilige.) Men kan Mores Utopia misschien het best omschrijven al ‘een fantasie’. Die term heeft het voordeel dat men er alle kanten mee uit kan, en dat is juist wat More zelf moet hebben bedoeld. Het boek bestaat uit twee delen, die elk een min of meer afgerond geheel vormen, maar toch hun perspectief pas opvangen door de wijze waarop zij tegenover elkaar zijn gesteld, namelijk als negatief en positief. Met vrij grote zekerheid kan worden aangenomen dat het tweede deel geschreven is in zomer en najaar van1515, weer thuis in Londen. Het boek verscheen eind1516. Wat is het? Laten wij zeggen een reisverhaal. Een reisverhaal dat door de auteur wordt gepresenteerd als authentiek en door hemzelf uit de mond van de wereldreiziger Hythlodaeus opgevangen, maar de goede verstaander begrijpt dat het geen andere oorsprong heeft dan Mores pen. - Een reiziger weet niet alleen van allerlei te verhalen wat nieuw is voor zijn gehoor, hij heeft ook geleerd te vergelijken en van het bekende distantie te nemen. Hij kan degenen zijn die het establishment mat ander ogen ziet. Raphaël Hythlodaeus heeft veel te zeggen: veel wat Thomas More op de tong brandt, maar waarvan hij de zegsman niet wil (kan) zijn. Het gaat over de armoede, de rechtspleging, het
grootgrondbezit, over knoeierijen van hoog en laag (maar vooral van hoog), over verspilling van geld en materiaal en werkkracht, over een falend landsbestuur en een funeste buitenlandse politiek, overdomheid, baatzucht en karakterloosheid. En over een rationeel en billijk ingerichte samenleving, die toch heel goed zou - kunnen - bestaan; geen paradijs, maar gewoon een land waar het billijk toegaat en waar verstandig wordt samengewerkt. Wie zou er nu armer van worden? Goed, maar daar zijn een hoop waarheden bij van de soort die ‘geen herberg kunnen vinden’. In het bijzonder wanneer men te maken heeft met een absolute vorst, geneigd om korte metten te maken met wie hem net aanstaat van zijn onderdanen ( koning Hendrik VIII). Het komt er dan op aan wát men zegt, maar misschien nog meer hóé men het zegt. Men kan de Utopia, die dan achteraf zo beroemd is geworden, lezen als een waar verhaal, waarvoor de schrijver More geen verantwoording draagt - al met men daarvoor misschien wel wat onnozel zijn. Men kan het lezen als een humanistengrap waar niet te veel achter gezocht moet worden, maar mijns inziens moet men ook daarvoor wel onnozel zijn. Men kan het lezen als een boeiend spel der verbeelding, als een roman, waarin dan wel politieke steken onder water worden uitgedeeld. Men mag kiezen, en dat is juist wat More heeft beoogd. In ieder geval is het een boek vol ideeën. En vol toekomst, bij al zijn klassieke geleerdheid. Zoals men zich bij de goede Jules Verne afvraagt, hoe die man zoveel heeft kunnen ‘zien’ van wat in zijn tijd nog achter de horizon lag, zo kan men zich hetzelfde, niet op technisch maar op maatschappelijk gebied, afvragen bij More. Wat heeft hij al niet aan de orde gesteld? Er zijn thema’s bij die voor óns ( in West-Europa) niet meer actueel zijn - de proletarisering van het platteland, de uitbuiting van de arbeider, de overlange werktijden -, maar elders in de wereld zijn zij het wél. Mijn persoonlijke ervaring is, dat men met de Utopia op een ándere manier in gesprek raakt in de welvaartsstaat van de jaren zestig dan in de slepende economische crisis van de jaren dertig. Anders onder een vijandelijke bezetting dan bij het falen van ons eigen ‘systeem’. Stellig is het niet zó dat More alle ontwikkelingen en alle toekomstige problemen voorzien heeft ( van de rol van de techniek bij voorbeeld heeft hij niets vermoed, en ook nier van de nieuwe problemen die de welvaart opwerpt), maar anderzijds geloof ik dat er nog altijd punten zijn waarop zijn denken ons vooruit is. Naar mijn gevoel is bij voorbeeld het hoofdstuk over het kerkelijk leven in Utopia nu, en nu ook voor het
13
is stellig niet zó dat alles wat hij daarover vertelt, bedoeld is als een vóórbeeld voor Europa. Wanneer hij bijvoorbeeld als de gewoonste zaak van de wereld de utopische slavernij bespreekt, kan men niet aannemen dat hij zijn eigen land graag tot slavernijtoestanden zou zien terugkeren. Alles echter waarin Utopia verschilt van onze beschaving, wordt geboden als stof-tot-nadenken. De lezer dient dan wakker genoeg te zijn om zijn eigen conclusies te trekken. Die liggen in het geheel niet altijd voor de hand. En Raphaël? Hij is veel meer dan een uit verhaaltechnische overwegingen ingevoerde ‘verteller’. Een markante persoonlijkheid, die men als lezer ook nooit weer vergeet: bewogen en nuchter, geen dupe van illusies, evenwichtig en zijn taxatie van mensen en verhoudingen. Pessimistisch in zekere zin, maar niet verbitterd - bij uitstek een volwassen mens. Hij is de hoofdfiguur van de Utopia. Zijn tegenspeler is mr. Thomas More. Mr. more is een goedmenend man, gul met zijn bewondering, idealistisch. Wie goed luistert, kan horen hoe hij zich aan zijn eigen noblesse tegoed doet, en hoe licht hij in zijn spreken wat retorisch wordt; Hythlodaeus zou de vloer met hem kunnen aanvegen als hij wat agressiever was ingesteld. Men kan zich afvragen of het niet de schrijver More is, die met de goede mr. More de vloer aanveegt... De laatste bladzijden van Hythlodaeus’ betoog stijgen tot een profetisch niveau, men denkt aan Johannes de Doper, aan Amos. Mr. More, met de instinctieve slimheid van de burgerman, zorgt ervoor dat het gesprek, waarin eerst alles ondersteboven is gehaald, ten slotte toch op nul uitkomt. Alleen het laatste halve zinnetje dat hij zegt, en waarmee het boek afsluit, ja, dat getuigt ervan dat uiteindelijk mr. More met Hythlodaeus identiek is. Men moet hierbij trouwens aantekenen, dat naar alle waarschijnlijkheid Hythlodaeus als een rustig particulier zijn dagen heeft geëindigd, maar dat het Thomas more was die - twintig jaar na de Utopia - de dood van Johannes de doper stierf, en om analoge redenen. De schrijver draagt zorg ons te doen vertaan dat zijn Hythlodaeus van een echte wijsgerige gezindheid is: een innerlijk vrij mens. Van hemzelf is, van kort voor zijn dood, de laconieke uitspraak overgeleverd dat a man may lose his head and have no harm. Onvertaalbaar, maar benaderend weergegeven: hij ziet het als mogelijk ‘dat men op het schavot gaan schade lijdt’. Het is zeker een aspect van geen-schade-lijden, dat een man die voortijdig sterft, een stuk werk nalaat dat na vierhonderdvijftig jaar nog springlevend is. Voorjaar 1970, M.H.V.D.Z.
Utopia zoeken... zoeken...
eerst, actueel. Dat de Utopia daarbij ook een literair meesterwerk is (wat het mijns inziens is), dankt het misschien niet hat meest aan zijn inhoud - zijn maatschappijkritiek, zijn vindingrijke fantasie -, maar aan het onophoudelijk wisselend standpunt van de auteur die zijn grapjes plechtig voordraagt, en vaak genoeg zijn ernst verstopt in een aardigheid. Men moet behoorlijk wakker zijn om uit de Utopia te halen wat More erin heeft gelegd. En ook wat hij - daarin een gróót schrijver - er misschien niet eens bewust in heeft gelegd. Het verhaal neemt zijn uitgangspunt in de meest nuchter realiteit. More vertelt dat hij op zijn gezantschapsreis in Vlaanderen weel omging met een Antwerps humanist, met name genoemd, en dat deze hem in contact brengt met een vreemdeling, óók met name genoemd, die zowat de halve wereld heeft bereisd. Wat er verder volgt, gaat dan op gezag van deze Raphaël - maar wie genoeg Grieks kent om ‘s mans achternaam, Hythlodaeus, te vertalen, kan concluderen dat hier de fiction al aan het woord is; Hythlodaeus betekent ‘de storyteller’. EN wie zal van stories het waarheidsgehalte bepalen? Hythlodaeus, een Portugees, zegt het zijne over de politiek van zijn dagen. Hij is oude dan More en zijn vriend, hij is kennelijk heel knap, en een buitengewoon gevarieerde ervaring heeft zijn blik verscherpt. In de loop van het gesprek wordt met name Mores vaderland op de korrel genomen. Een beangstigend somber tableau - er is eigenlijk niets dat deugd. Dan komt - in het tweede deel - het verhaal over het land Utopia, waar alles zoveel beter geregeld is dan bij ons, en een bevolking leeft in vrede (bijna altijd) en in voorspoed. Niet zovele van Mores tijdgenoten kenden nu eer voldoende Grieks om Utopia te vertalen als ‘Nergensland’. Raphaël is dus fiction, maar zijn maatschappijkritiek heeft een zeer hoog realiteitsgehalte. Utopia is fiction, maar, zo schijnt More te willen zeggen, het had toch heel goed realiteit kunnen zijn. Waarom zouden in de Nieuwe Wereld (= het nog maar zeer ten dele ontdekte Amerika) geen beschavingen kunnen bestaan van een heel ander karakter dan de onze? Het merkwaardige is dat zij inderdáád bestaan hebben: de Azteken in Mexico, de Maya’s, het Incarijk in Peru - en dat van dit alles nog absoluut niets was ontdekt toen More zijn Utopia schreef. De Mayabeschaving had - evenals de Utopische - een hoog peil bereikt in bouwkunst, en speciaal in wiskunde en astronomie, kende een schrift en was vreedzaam van karakter. Waarom zou Utopia niet hebben - kunnen - bestaan? Maar al is het land Utopia Mores schepping, het
14
15
Utopia zoeken...
Het Utopia van Thomas More...
17
Utopia is...
Engels: utopia Duits: utopie Frans: utopie Spaans: utopĂa Portugees: utopia Italiaans: utopia Grieks: Russisch: Pools: utopia Zweeds: utopi Noors: utopia Fins: utopia Chinees: Japans: Arabisch: Farsi:
Utopia zoeken zoeken...
Nederlands: utopie, utopia
19
Utopia zoeken...
20
21
Samen zoeken naar Utopia... Utopia zoeken...
22
23
Utopia zoeken...
24
25
Utopia zoeken...
26
27
Utopia zoeken...
28
29
Zelf zoeken naar Utopia... Utopia zoeken...
“ My images start and end as photographs. Each image is composed of many photographs, combined to create a picture that is no documentary recording, but a frame in a story, a snapshot of an image lit by imagination, by memory, by thought. “ - Madelina Lordache-Levay
madyiordache.com
31
32
http://utopia3ba.wordpress.com/ http://sarahdullens.wordpress.com/
33
Utopia zoeken...
34
35
Utopia zoeken...
“I wanted ‘Utopia’ to share his naive, man-made jungle look. I too went to the Botanics and took photos, and for the animals, photographed ancient taxidermied specimens rather than living breathing creatures. I hoped that this would give the picture an uneasy stillness and add to the sense of ‘falseness’, for after all what is a ‘Utopia’, other than a pretend paradise?” - Gregor Laird
www.mutatedesign.com
Utopia zoeken...
‘Pencil vs. camera’ 2010 - Ben Heine
38
‘Parco dei Monstri’ - Sacro Bosco di Bomarzo
39
Utopia zoeken...
Utopisch concept
42
43
Inspiratie... Utopisch concept...
‘Wallpaper’ 2009 - Jesper Carlsen
44
45
Utopisch concept...
In this book, Carsten Nicolai explores the moiré effect—a phenomenon that can be created by the overlay of lines. Although such interference patterns are mostly considered to be unwanted side effects, they are actually extremely interesting from an aesthetic perspective. This first extensive visual compendium of these patterns is accompanied by a CD that contains not only the featured moirés as digital files, but also individual elements that can be used to create an almost endless amount of new
overlays. By analyzing and systematically unlocking these fundamental structures of crucial importance to the visualization of data, Nicolai has again produced not only a work of art, but also a practical tool for anyone working creatively.
‘Moiré Index’ 2010 - Carsten Nicolae
46
Magic Moving Images, www.youtube.com
47
Utopisch concept...
48
Esther Stocker
www.estherstocker.net
49
Utopisch concept...
Rasters en moirĂŠ...
50
51
Bewegende beelden...
Maar na een tijd besefte ik dat ik gefascineerd was door rasters die geprinte afbeeldingen tot leven kunnen brengen. Zoals wordt gedemonstreerd in het boekje ‘Magic Moving Images’. Bewegende prentjes is iets dat uit een boek van Harry Potter lijkt te komen. Iets uit een fantasie wereld. Ik had dit principe gekozen om een font op te baseren. Maar er zijn zo veel mogelijkheden in, dat ik heb besloten mijn utopia jaaropdracht hierop aan te laten sluiten.
Utopisch concept...
Wanneer je een volledig semester onderzoek doet naar een bepaald thema kom je ongelooflijk veel interessante pistes tegen. Daar eentje uitkiezen om mee verder te werken, is een lastige opgave. Aanvankelijk dacht ik in de richting van de reclame wereld door te gaan. Over hoe reclame ons een foutieve voorstelling geeft over de werkelijkheid.
52
54
+ =
55
Utopisch concept...
56
57
Utopisch concept...
Het raster wordt hier toegepast op afbeeldingen. op geen enkel moment is er een afbeelding duidelijk zichtbaar. Alles blijft steeds wat wazigen.
Wanneer het raster niet helemaal recht ligt, verschijnt een element van de ene foto in de andere foto. Het heeft een bepaalde charme vind ik.
58
59
Utopisch concept...
60
61
Utopisch concept...
Tot hier toe heb ik steeds strakke regelmatige patronen gebruikt. Maar met handgetekende lijnen werkt het ook.
62
63
64
Van A tot Z in I symbool:
65
Utopisch concept...
66
67
Utopisch concept...
68
69
Utopische ruimte... Utopisch concept...
70
Ik wil het systeem uit het boekje kunnen toepassen in een ruimte. Bijvoorbeeld in een zaal waarin doorzichtige panelen staan met een afbeelding erop. Die afbeeldingen zijn enkel zichtbaar als men er vanaf een bepaalde hoek naar kijkt. Dat is doordat de zwarte lijnen samenvallen met de witte op de muur.
71
Utopisch concept...
72
73
Utopisch concept...
74
75
Rasters en utopia... Utopisch concept...
Tijdens mijn onderzoek naar rasters en illusie, heb ik verschillende experimenten gedaan. Als eindresultaat van de jaar opdracht zal ik de interessante dingen bundelen in een boekje. De experimenten met ruimte zal ik dan wel moeten laten vallen... Misschien vindt ik er nog een oplossing voor.
76
77
78
79
Utopisch concept...
Utopisch lettertype
82
83
Experimentele lettertypen... Utopisch lettertype...
‘Words’ 2007 - Georges Rousse
84
‘Stereo.Type, Typographic Mobiles’ - Ebon Heath
www.listeningwithmyeyes.com
85
Utopisch lettertype...
86
Andrew Byron’s Venetian Blind Typeface will surely mesmerize one and all. The graphic designer has redefined the use of window blinds by using them as a system to create typographic forms. An experimental creation, the designer has used household blinds to create a contemporary font with consistent line widths. The Venetian Blinds typeface were designed in three ways, Closed,
Regular and Open. Andrew Byron who currently works as Associate Professor and Graphic Design Area Head at California State University Long Beach has definitely impressed us with his unique experimental design. http://www.designlaunches.com/lifestyle/venetian_blind_ typeface_experimental_design_by_andrew_byron.php
87
Utopisch lettertype...
88
‘Eureka Tower Carpark’ - Axel Peemoeller
89
Utopisch lettertype...
90
91
Bubbel letters...
Utopisch lettertype...
92
93
Utopisch lettertype...
94
95
Zwevende letters...
Utopisch lettertype...
96
Illusie A http://www.youtube.com/watch?v=dbYtiV_cV0M&feature=player_embedded
97
Utopisch lettertype...
98
99
100
101
Utopisch lettertype...
102
103
Utopisch lettertype...
104
105
Bewegende letters... Utopisch lettertype...
106
Een van de vroegere versies van het font.
107
Utopisch lettertype...
108
Een versie van het font met het driekhoekjes raster
109
Utopisch lettertype...
110
111
Utopisch lettertype...
112
113
Utopisch lettertype...
114
115
Utopisch lettertype...
116
117
Utopisch lettertype...
118
119
Utopisch lettertype...
120
121
Utopisch lettertype...
Extra Muros
124
125
Fase 1, communicatie... Extra Muros...
126
127
Extra Muros...
128
129
Extra Muros...
130
Fase 2, publicatie... Extra Muros...
Katrien Claes werkt rond natuur en architectuur. Het stadsbeeld bestaat uit een verbrokkeling van deze twee fenomenen. In haar onderzoek combineert ze structuren en patronen uit de natuur met constucties en materialen uit de architectuur. Deze aspecten hebben we willen weergeven in onze publicatie. De publicatie bestaat uit een poster waarop een afbeelding van Katriens geschilderde structuren staat. De architecturale elementen worden weergegeven door de vouwen van het papier. De manier waarop het papier werd gevouwen zorgt ervoor dat het volume krijgt. De verbrokkeling komt terug doordat bij het openvouwen vanhet boek slechts beetje bij beetje het geheel te zien krijgt.
132
133
Extra Muros...
136
137
Extra Muros...
138
139
Extra Muros...
Opdrachtomschrijving
143
Docenten: Lucas Nijs, Hugo Puttaert en Werner Van dermeersch
Docenten: Lucas Nijs, Hugo Puttaert en Werner Van dermeersch
Analyseer, documenteer en onderzoek in groep het begrip ‘UTOPIA’. Presenteer het resultaat via een eloverwogen medium of media (mind-map/ presentatie/tentoonstelling/website). Bedenk en ontwikkel een individueel project vanuit eigen interesse uit dit onderzoek.Je ontwerpt m.a.w. een concrete toepassing en je kiest hiervoor een relevant medium dat duidelijk communiceert. D.m.v. meerdere ‘brainstorms’ in groep wordt het begrip in al zijn mogelijke facetten ontrafeld. Er wordt een matrix/mind-map opgesteldom mogelijke relaties en verbanden op te zoeken en te verduidelijken. Iedereen onderzoekt –zowel individueel als in team– de diversegeselecteerde deeldomeinen en/of begrippen en verzamelt hierover de nodige documentatie. Op basis van deze documentatie bepaalt de groep hoe hiermee een boeiende en verhelderende presentatie en/of tentoonstelling kan worden samengesteld op het einde van de 1stesemester. Deze presentatie (in welke vorm ook) is samen met de blog, de procesfolio en het te maken jaarboek in o.l.v. Livin Mentens de publicatie van het gevoerde onderzoek.
1. Blog Zet een blog op d.m.v. Wordpress waarin je dagelijks je opzoekingswerk & evolutie van je projecten communiceert. In deze blog waak je erover dat je de juiste credits en/of bronvermelding vermeldt. Het dient meteen duidelijk te zijn wat referentiewerk is en wat je eigen werk is. Het is aan jou om te beslissen wat je publiek online zet en wat niet. De individuele blogs hebben een éénzelfde naamstructuur zoals bv: http://christofverelst. wordpress.com Er is één homepage waarop alle individuele blogs gelinkt zijn zoals bv http://mastersla2010. wordpress.com
Gelijktijdig buigt elke student zich over zijn/ haar individuele keuze dat moet leiden tot een individueel uitvoerbaar project. Dit project kan alle mogelijke vormen hebben. Het kan een product zijn, een grafi sch systeem, een campagne, een publicatie, een website, een technologische toepassing, een identiteit (corporate of brand identity), een animatie, een generiek etc. De nadruk ligt niet uitsluitend op het eindproduct maar toont tevens het proces/onderzoek hoe dit tot stand is gekomen. Beide zijn even belangrijk.
2. Procesfolio Deze procesfolio dien je te zien als een publicatie van je proces/onderzoek van al je opdrachten van 3BA GV en jouw daaraan gerelateerde persoonlijke voorkeuren/interesses. Dit houdt in dat je ook onderzoek doet naar wat een procesfolio en de publicatie ervan kan inhouden. Daar deze procesfolio in printvorm zal worden uitgegeven, dien je ook de relevantie van print t.o.v. web te bekijken. Een blog is niet hetzelfde als een procesfolio in print en omgekeerd.
Opdrachtomschrijvin...
Jaaropdracht opzetten blog/ Jaaropdracht ontwikkelen utopia procesfolio
144
Jaaropdracht experimenteel lettertype Extra Muros Docent: Lucas Nijs Ontwerp een experimenteel lettertype met als thema “utopia”. Maak een analyse van wat een experimenteel lettertype is of kan zijn. Gebruik het onderzoek naar “utopia” als inspiratiebron. Maak 3 ontwerpvoorstellen. Kies een van de drie ontwerpvoorstellen om verder uit te werken. Maak een digitale versie in FontLab Studio van het experimentele lettertype. Afhankelijk van het gekozen concept kan deze digitale versie een vertaling zijn van het concept binnen de mogelijkheden van FontLab Studio. Zoek een gepaste manier om het experimentele lettertype te presenteren.
Docenten: Michel Van Beirendonck i.s.m. Ellen Augustynen en Marc Cassiers Situering Studenten Ba 3 VK hebben de opdracht in maartapril 2011 een individuele tentoonstellng buiten de school te realiseren. Het project zal plaatsvinden onder de noemer: ‘extra muros’. Tijdens twee afzonderlijke periodes van zes weken werken de studenten 3 BA grafisch ontwerp in nauw overleg met de studenten 3 BA VK aan twee gerelateerde opdrachten. 1. Ontwerp een communicatie en/of identiteit voor het EXTRA MUROS project. Het geheel van dit (tentoonstellings) evenement heeft hier voorrang op de onderdelen. Houdt rekening met functionaliteit, haalbaarheid en doelgroep mbt de communicatie. De input die je haalt uit de correspondentie met je partner VK is cruciaal om een duidelijkheid in het evenement te scheppen? De opdracht wordt individueel aangevat maar een samenwerking in een verder stadium is (uiteraard) mogelijk. 2. het realiseren van een publicatie voor elke student VK afzonderlijk. De samenwerking tussen de student grafische en vrije kunsten staat centraal in beide opdrachten. Vraagstelling Hoe kunnen beide partners voordeel halen uit hun samenwerking mbt het Extra Muros evenement?
145
Utopia zoeken...
Bronnen
148
149
Utopia, Thomas More, 2007 Athenaeum-Polak &Van Gennep
p17
www.worldlingo.com
p18
Van Dale Lexicografie van Utrecht/Antwerpen, 1999
p29
www.madyiordache.com
p34-35
www.mutatedesign.com
p36-37
www.benheine.com
p38
www.bomarzo.net
p43
www.jesper-carlsen.com
p44-45
MoirĂŠ Index, Carsten Nicolae, 2010 ,Gestalten, Berlijn
p46-47
www.youtube.com
p48
www.estherstocker.net
p83
www.de-war.de
p84--85
www.listeningwithmyeyes.com
p86-87
www.designlaunches.com
p88
www.georgesrousse.com
Bronnen...
p11-14
150