Αριστοτέλους «Ηθικά Νικομάχεια»
1
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ ΕΙΔΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ «Ηθικών Νικομαχείων» Το έργο του Αριστοτέλη «Ηθικά Νικομάχεια» οφείλει το όνομά του στον πατέρα του φιλοσόφου ή στο γιο του που πέθανε έφηβος. Στο 1ο βιβλίο από τα 10 του έργου ο Αριστοτέλης κάνει λόγο για το πιο μεγάλο αγαθό που επιδιώκουν οι άνθρωποι («τὸ ἀκρότατον πάντων τῶν πρακτῶν ἀγαθῶν»). Το ονομάζει μάλιστα «εὐδαιμονία» κι επιχειρεί να καθορίσει τη φύση και το περιεχόμενό του. Ο Αριστοτέλης με το εν λόγω έργο του προσπαθεί, όπως κι άλλοι στοχαστές ήδη από τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ., να ορίσει το περιεχόμενο της ηθικής και της αγωγής. Έπρεπε λοιπόν να προσδιοριστεί σαφώς, όπως και για τις άλλες επιστήμες - τέχνες, τι ακριβώς ήταν σε θέση η ηθική και η αγωγή να διδάξουν στους ανθρώπους. Ο σοφιστής Πρωταγόρας στον ομώνυμο πλατωνικό διάλογο υπόσχεται «εὐβουλία», για τις υποθέσεις του σπιτιού και της πολιτείας, δίνοντας χρηστικό περιεχόμενο στους όρους «ηθική» και «ἀγωγή». Ένας σωκρατικός, πάλι, φιλόσοφος μιλάει χρησιμοποιώντας τον όρο «εὐτυχία» και ισχυρίζεται ότι το παν εξαρτάται από την καλή τύχη και ότι δεν έχουν σημασία οι ικανότητες του κάθε ανθρώπου. Ο Αριστοτέλης διατύπωσε τον όρο «εὐδαιμονία», ο οποίος αρχικά σημαίνει την εύνοια του δαίμονος, του θείου και είναι κοντά στον όρο «εὐτυχία», αφού υπονοεί κάτι που για να το αποκτήσει ο άνθρωπος, πρέπει να το ζητήσει με προσευχή από το θεό. Η λέξη «εὐδαιμονία» είχε μάλιστα περίεργη σημασιακή εξέλιξη. Ο Εφέσιος Ηράκλειτος (γύρω στα 500 π.Χ.) είχε πει ότι δαίμων για τον άνθρωπο δεν είναι παρά ο χαρακτήρας του («ἦθος ἀνθρώπῳ δαίμων»), Ο Δημόκριτος, ο ατομικός φιλόσοφος του 5ου/4ου αιώνα π.Χ. το διατύπωσε με μεγαλύτερη ακρίβεια: η ευδαιμονία και η κακοδαιμονία είναι υπόθεση της ψυχής έλεγε και συμπλήρωνε ότι η ψυχή είναι η κατοικία του δαίμονος. Όλα αυτά σημαίνουν ότι αυτό που ο άνθρωπος περιμένει από το δαίμονα - θείο, ουσιαστικά το έχει μέσα του. Όλοι μας επιζητούμε την ευδαιμονία, αλλά εξαρτάται από τις πράξεις μας αν θα φτάσουμε κάποτε ή όχι σ' αυτήν. Ο Αριστοτέλης στο τέλος του Α' βιβλίου των «Ηθικών Νικομαχείων» διατυπώνει τον εξής ορισμό της ευδαιμονίας: «ἡ εὐδαιμονία ἐστὶ ψυχῆς ἐνέργειά τις κατ' ἀρετὴν τελείαν». Ενέργεια, λοιπόν, είναι κατά τον Αριστοτέλη κι όχι κατάσταση η ευδαιμονία στον άνθρωπο. Και πάντως ενέργεια της ψυχής του, με τους κανόνες της τέλειας αρετής. Επομένως, προϋπόθεση κατάκτησης της ευδαιμονίας είναι η αρετή. Την τελευταία αυτή έννοια ερευνά ο Αριστοτέλης στο σύνολο των «Ηθικών Νικομαχείων».
Αλέξανδρος Αλεξανδρίδης – ΠΕ02 Φιλόλογος