Spiritualiteit en cannabis

Spiritualiteit is voor iedereen weggelegd

Een lezer maakte ons erop attent dat wij in Highlife vrijwel nooit boeken over spiritualiteit beschrijven of anderszins met dit thema bezig zijn. Dat is niet helemaal waar, want in het verleden hebben wij ruimschoots aandacht besteed aan mensen als Aldous Huxley en Terrence McKenna, dus hoe spiritueel wil je 't hebben? Maar we gaan er nogmaals op in.

Door: Feije Wieringa

Allereerst moet je definiëren wat spiritualiteit nou eigenlijk is. Vrijwel onbegonnen werk, want wat voor de een spiritueel is, is dat voor een ander

niet. Zelf vind ik het beluisteren van de fuga's van Bach (liefst onder invloed van cannabis) een soort van spirituele ervaring. Laten we zeggen: iets wat je boven je dagelijkse state of mind uit tilt. Met het gebruiken van het woord 'spiritueel' kom je al gauw op het vlak van religie en esoterie. Daarmee heb ik persoonlijk moeite, maar dat wil niet zeggen dat ik niet open sta voor mensen die wel kunnen bogen op een geloof in het Hogere.

Als je naar de sterren kijkt, dan kijken de sterren terug.

Neurowetenschapper

Toen kwam er opeens een boek op mijn pad van Sam Harris, een befaamd scepticus en tevens een geroemde neuro-wetenschapper. Hij schreef eerder Van God Los, waarin hij afrekende met de, zoals hij het zelf zegt, 'collectieve waan van het geloof'. Want laten we eerlijk zijn, het zijn doorgaans religies die menen het patent op spiritualiteit te mogen claimen. Toch neemt Harris het begrip spiritualiteit serieus. Alleen niet op basis van religie, maar op basis van het vermogen van de werking van je eigen geest, je eigen hersenen. In Het Huidige Moment toont hij loepzuiver aan dat spiritualiteit voor iedereen is weggelegd. Niet alleen maar in kaders van geloof en dogma. Zijn no nonsense aanpak is verfrissend en hij citeert zelfs zijn vrienden Dawkins en Dennett, atheïstische natuurwe-

tenschappers en zeker niet de eerste personen die je te binnen schieten als dit onderwerp op tafel komt.

Bijna Dood Ervaring

Spiritualiteit en religie gaan vaak hand in hand. Voor velen zijn hun ervaringen een bewijs dat er een leven is na de dood. Vandaar misschien ook dat de laatste jaren bijna-dood-ervaringen een hot item zijn. Verhalen over reizen door tunnels en het zien van een ongelooflijk fel licht aan het einde daarvan. Los van het lichaam zijn en daar na verloop van tijd ook weer (als een ander mens) in terugkeren. Harris schrijft daarover: ‘Veel mensen zijn daardoor gaan geloven dat het bewustzijn los moet staan van het brein.’

Sam Harris

Hij besteedt veel aandacht aan de neurochirurg Eben Alexander, die zelf een bijna-dood-ervaring meemaakte en sedertdien vast is gaan geloven in een leven na de dood. Harris betoogt dat Alexander zijn wetenschappelijke achtergrond tekort doet, omdat hij allerlei feiten en rationele mogelijkheden

naast zich neerlegt en de rol van de hersenactiviteit onderschat. Volgens Harris is het bijvoorbeeld onmogelijk dat Alexanders brein tijdens de ervaring geheel buiten werking was, want hoe had hij dan zijn uitstapje naar gene zijde kunnen onthouden? Hij noemt dergelijke abnormale geestestoestanden vergelijkbaar met de belevingen van mensen die ketamine gebruiken en die ook heel realistische ervaringen hebben van een andere wereld en extatische gevoelens meemaken. Puur door chemische manipulatie van de geest.

Spiritualiteit en religie gaan vaak hand in hand.

Psychotrope ervaringen

Harris betoogt dat hij hoopt dat zijn kinderen tabak, crystal meth en heroïne zullen laten staan en verstandig met alcohol zullen omgaan, maar dat hij het vreselijk zou vinden als ze geen enkele ervaring met cannabis, paddo's XTC of LSD zouden hebben in hun leven. Hij noemt dat een rite, de passage. In dit boek gaat hij uitgebreid in op de ervaringen die iemand kan hebben die deze stoffen wel gebruikt en die dan gebieden van de geest kan ervaren die anders misschien pas na jaren spirituele arbeid toegankelijk zouden zijn.

Maar wat is volgens Harris dan toch spiritualiteit? We zouden dat misschien kunnen samenvatten als de mogelijkheid van het bewustzijn om zonder verstorende gedachten volkomen egoloos en puur te ervaren. Leven in het eeuwige nu, dus. Voor een poosje dan...

Kosmos

De fysicus Paul Davies heeft enkele indrukwekkende boeken over de kosmos en dus ook over het bewustzijn geschreven. Daarin heeft hij bedoeld of onbedoeld Nietszches uitspraak onderschreven: ‘Als je in de afgrond blikt, dan blikt de afgrond terug.’ In de visie van Davies komt het er kort gezegd op neer dat bewustzijn een inherente eigenschap van de kosmos is. Wij zijn dus een deel van een bewust systeem. Eenvoudig gezegd: als

je naar de sterren kijkt, dan kijken de sterren terug. Davies zegt het iets ingewikkelder, maar beter en korter kan ik het niet samenvatten. In zijn boek The Goldilocks Enigma stelt hij dat het heelal self-explaining is. Bewustzijn is

in zijn visie een essentiële eigenschap van de kosmos. Dan kom je op vaag filosofisch gebied. Waar het op neer komt is dat er zonder bewuste waarneming niets zou zijn. We dwalen niet af naar de kwantummechanica, maar komen in de buurt. Zou er iets gebeuren als niets of niemand zich ergens bewust van is? We weten het niet en kunnen alleen maar speculeren. Maar in een verruimde geestestoestand heb je soms het gevoel dat er een tipje van de sluier wordt opgelicht. Ook met meditatie kun je dat oproepen, maar dat is wel the hard way!

Boeddhisme

In feite is het boeddhisme geen echte religie, ook al wordt het daar vaak wel toe gerekend. Harris: ‘Met name het boeddhisme beschikt over een literatuur over de eigenschappen van de geest die in het westen zijn gelijke niet kent. Sommige van de leerstellingen zijn vervuild met metafysische aannames waar we onze twijfels bij moeten hebben, maar er zijn er veel waarvoor dit niet geldt. Wanneer we het opvatten als een set hypothesen om de geest te onderzoeken en het

ethische leven te verdiepen, kan het boeddhisme een volkomen rationele onderneming zijn.’ Kom daar eens om bij religie. Boeddhisten geloven in principe in de geest en niet in feilloze openbaringen waarop godsdien-

sten het patent hebben. Ik beschouw het boeddhisme dan ook meer als een filosofie dan als een religie. Ook al zijn er natuurlijk boeddhisten die daar heel anders over denken. Ook aan boeddhisten is niks menselijks vreemd. Dat blijkt maar weer nu er ook in boeddhistische kring seksueel misbruik naar voren komt. Maar deze filosofie is zeker niet dogmatisch. Boeddha was een mens, en zeker geen alwetende onfeilbare god. Persoonlijk kan ik met zo'n insteek beter leven dan met de dogmatische insteek. Niet voor niks hebben mensen als Steve Jobs, Huxley en zelfs onze eigen Simon Vestdijk belangstelling voor het boeddhisme getoond. Ook Harris heeft duidelijk sympathie voor het boeddhisme. Zolang hij de reïncarnatie en de wonderen maar naast zich neer mag leggen.