IJsbeer straks zonder ijs?

De ijsbeer tikt een eitje

Door: Marian Henderson

Het gaat niet goed met de ijsbeer. Ondanks het feit dat hij geen natuurlijke vijanden heeft, wordt hij ernstig bedreigd in zijn voortbestaan. Dat heeft de mens op zijn geweten, en in feite zijn wij dus zijn enige natuurlijke vijand. Maar het is ook de mensheid (althans een deel daarvan) die zich weer inzet om het dier te redden. Ook de ijsberen zelf doen er van alles aan om te overleven. Een korte stand van zaken...

Er leven ijsberen in Noorwegen, de VS, Canada (het overgrote deel), Denemarken, Groenland en Rusland. Het zijn de grootste roofdieren die we kennen. Ze leven vooral van zeehonden, maar eten ook andere dieren, zoals walrussen, kleine walvissen, narwallen, vis, sneeuwhazen, rendieren, lemmingen, zeevogels en nog zo wat arctische dieren. Ook eten ijsberen eieren en soms planten, zoals bessen en grassen. Een gevarieerd menu, maar voor het meeste van zijn voedingsmiddelen is het ijs nodig. Een ijsbeer kan bijvoorbeeld uren liggen wachten bij een ademgat op de zeehond die hij straks gaat vangen. In de jaren zeventig kende de ijsberenstand een dieptepunt. Door de fanatieke jacht was hun aantal gedecimeerd tot zo'n 10.000 stuks. In 1973 werden er tijdens een internationaal ijsberenverdrag afspraken gemaakt over het beperken van die excessieve jacht en dat heeft geholpen. Inmiddels zijn er zo'n 20.000 tot 25.000 ijsberen, wereldwijd. Maar opnieuw loopt hun populatie groot gevaar. En weer zijn wij mensen daar debet aan. Ik zet de bedreigingen op een rij.

Industriële vervuiling

De ijsbeer staat aan de top van zijn voedselketen, hij eet direct of indirect de dieren uit die keten en krijgt dus de vervuiling binnen van de in zijn prooien aanwezige chemicaliën, zoals dioxines, furanen en pesticiden. Die stoffen tasten de voortplanting aan en schaden het immuunsysteem. Ze geven een vitamine A tekort, hebben invloed op de schildklierhormonen en op het aantal antilichamen. De ijsbeer wordt dus kwetsbaarder voor infecties en groeit minder goed. Via de moedermelk worden de gifstoffen doorgegeven aan de jongen.

Gas en olieboringen

Op de Noordpool worden boringen gedaan naar fossiele brandstoffen. Het boren naar olie (Shell) is schadelijk voor de ijsbeer. De installaties verstoren zijn rustige leefgebied. Er kunnen olielekken en olierampen voorkomen. Daardoor raken zijn prooien vervuild, hij krijgt de olie dan binnen via lever en nieren. Ook kan zijn vacht besmeurd worden, waardoor die minder goed isoleert. De ijsbeer moet dan kostbare energie ''verstoken'' om toch warm te kunnen blijven, dus almaar meer prooien vangen. Er zijn nog geen effectieve methoden om een eventuele olievervuiling in dit gebied op te ruimen.

Opwarming van de aarde

Door massale houtkap en verbranding van fossiele brandstoffen komt er veel CO2 in de lucht. Die houdt de warmte vast en zorgt er voor dat de temperatuur wereldwijd stijgt. Ook de polen hebben hiermee te maken. Het landijs op de Noordpool smelt eerder weg en het duurt langer voordat het gebied weer is dichtgevroren. De ijsberen missen hierdoor een groot gedeelte van hun jachtgebied en zijn een groter deel van het jaar aangewezen op het leven op het land. Ze dienen dus ook een ander menu te kiezen. Ze moeten langere stukken zwemmen om ijs te kunnen bereiken, en dit kost ook weer energie. Het is geen wonder dat ijsberen tussen 1970 en 2006 65 kilo minder zijn gaan wegen en ook minder groeien, ze blijven zo'n 25 centimeter kleiner. Het is niet ongewoon om een uitgemergelde ijsbeer aan te treffen. Alleen de dikste beren overleven (de survival of the fattest). De verwachting is dat binnen tientallen jaren de hele Noordpool zomers ijsvrij zal zijn.

Hoewel de jacht verminderd is in vergelijking met de zeventiger jaren, worden er per jaar nog steeds zo rond de 800 ijsberen doodgemaakt om ''ijsbeerproducten'' te verkrijgen, zoals vachten, jachttrofeeën, opgezette exemplaren en ga zo maar

door. Canada heeft een groot deel van die jacht op zijn naam staan, onder het motto dat het traditioneel is, en nodig voor het levensonderhoud. Tijdens een conferentie van 42 landen in 2013 kon er geen meerderheid gevonden worden voor een definitief jachtverbod.

De verwachting is dat binnen tientallen jaren de hele Noordpool zomers ijsvrij zal zijn.

Wat mensen eraan doen

Dierenwelzijnsorganisaties zoals Greenpeace, WNF en IFAW maken zich hard voor een bescherming van het leefgebied van de ijsbeer, door beperkingen voor industrie, scheepvaart, gas en oliewinning, en het alleen toestaan van duurzaam toerisme en duurzame jacht (alleen jagen als de populatie in stand blijft) en het aanleggen van beschermde gebieden, zoals de ijsberenparken in Rusland. Er wordt bijvoorbeeld gewerkt aan het verbieden van import van ijsbeerproducten. Ieder land kan een vergunning weigeren en het exporterende land moet dan aantonen dat het product geen bedreiging is voor de soort. Ook moeten we er natuurlijk alles aan doen om de broeikasgassen te verminderen. Een schone taak, want de voorspelling is dat er in 2050 alleen nog ijsberen voorkomen in Canada. Gelukkig is er op 4 december 2013 een belangrijke internationale overeenkomst getekend, die onderschrijft dat de ijsbeer bedreigd is en dat er beschermende maatregelen nodig zijn. Dit jaar nog wil men een compleet actieplan klaar hebben.

j g verbieden van import van ijsbeerproducten. Ieder land kan

Wat de ijsbeer er zelf aan doet

IJsberen trachten zich aan te passen aan de veranderde omstandigheden. Ze vasten bijvoorbeeld langer, zodat ze hun vetreserves moeten aanspreken. Ook zijn ze soms kannibalistisch geworden, het komt vaker voor dat ze elkaar doden en opeten. IJsberen leggen langere afstanden af naar hun jachtgebieden. Soms zoeken ze door mensen bewoonde plaatsen op, om bijvoorbeeld afval te eten. Dit leidt tot meer confrontaties tussen mens en beer en is niet altijd even gunstig voor beide partijen. Intussen hebben de ijsberen hun voedselpatroon veranderd. Ze eten bijvoorbeeld meer landdieren, zoals sneeuwganzen, of planten. In de media konden we lezen dat ijsberen steeds vaker terugvallen op het eten van eieren (van ganzen, eidereenden en meeuwen). Onderzoek van de Universiteit van Groningen en een aantal buitenlandse wetenschappers heeft aangetoond dat in Spitsbergen en Groenland op grote schaal eieren wordt geroofd. Soms wordt 80% van het broedsel opgegeten. Dit is een lose-lose situatie, want er komen nu minder vogels die nieuwe eieren zullen leggen. Op termijn is dit dus schadelijk voor zowel de ijsbeer- als de vogelpopulatie.

j g g beide partijen. Intussen hebben de ijsberen hun voedselpatroon

Flexibel leefgedrag?

Overigens zijn niet alle wetenschappers van mening dat dit om volkomen nieuw gedrag gaat. Volgens een aantal Noorse biologen werd in 1989 al vastgesteld dat ijsberen op grote schaal ganzeneieren opaten. Wetenschappers van het American Museum of Natural History zijn verheugd over de flexibiliteit van de ijsbeer. Ze denken dat hij zijn leefgedrag zodanig aanpast, dat hij ook met een nieuw p , j dieet kan overleven. De situatie is dieet kan overleven. De situatie is volgens hen minder ernstig dan vervolgens hen minder ernstig dan verwacht. Maar de naam ijsbeer moeten wacht. Maar de naam ijsbeer moeten we straks misschien wijzigen. we straks misschien wijzigen.