AI: Kunnen computers denken?

Kunstmatige Intelligentie

Een computer is niet in staat tot enige vorm van bewustzijn

Een tijdje geleden zond de EO een opmerkelijke documentaire uit. Het ging over de bezettingsproblemen in de zorg en dan met name die in bejaardenhuizen. Om de vereenzaming tegen te gaan werd er niet voor gekozen om meer personeel in te zetten, maar kreeg een aantal bewoners regelmatig bezoek van een klein, aandoenlijk ogend robotje.

Het ding had de afmetingen van een wat groot uitgevallen kleuter en wekte de indruk dat het daadwerkelijk met de ouderen communiceerde. Een merkwaardig experiment. Verbazingwekkend genoeg zagen veel bewoners het robotje graag komen, knuffelden ze

hem, keken ze televisie met hem en gingen ze zelfs gesprekken met hem aan.

Door: Feije Wieringa

we natuurlijk eerst vaststellen wat intelligentie eigenlijk is. In bijna alle literatuur waarin het over AI (artificial intelligence) gaat, kom je de volgende basisvoorwaarden tegen: – Flexibel met situaties kunnen omgaan – Zo effectief mogelijk van omstandigheden gebruik maken – Dubbelzinnige en tegenstrijdige mededelingen zinvol interpreteren

– Het relatieve belang kunnen analyseren uit verschillende delen van een stuk informatie – Overeenkomsten vinden tussen situaties, ondanks het feit dat ze mogelijk van elkaar zijn gescheiden – Verschillen vinden tussen situaties, ondanks overeenkomsten die ze mogelijkerwijs met elkaar verbinden – Op nieuwe ideeën komen door oude ideeën op een nieuwe manier samen te voegen – Met volledig nieuwe ideeën komen

Kunnen computers denken? Dat hangt ervan af wat je onder denken verstaat. Ze kunnen in ieder geval vaak beter beslissen dan mensen.

Opvallend

De aard van die gesprekken was opvallend. Waarschijnlijk was de robot zo geprogrammeerd dat hij in staat was om met simpele antwoorden te reageren op steekwoorden die vaak in zo'n huis worden gebruikt. “Leeft uw man nog?” “Nee, die is overleden”, antwoordde de cliënte dan. Na een lange stilte kwam het robotbreintje met de volgende vraag: “Waaraan?” De mevrouw vertelde het één en ander over het ziekbed van haar man, waarop na alweer een lange pauze het apparaat “Jammer” concludeerde. Alle conversaties verliepen langs deze lijn, dus je kunt wel stellen dat het hier om een robot ging die heel eenvoudig reageerde en in het geheel niet in staat was om te abstraheren.

Behoefte

Maar de bewoners van het tehuis waren bijna allemaal blij met hun knuffelrobot, die qua niveau niet veel anders kon dan een sprekende pop. Maar volgens de makers gaat het om een prototype en zit er voor de toekomst nog veel meer in het vat. Dit zegt wel iets over de eisen die mensen blijkbaar aan communicatie stellen. Blijkbaar voldeed de robot aan het vervullen van een behoefte.

Maar ik heb toch wel het idee dat het een beetje macaber is om een simpele computer zo te programmeren dat de illusie van contact wordt gewekt.

Wat is intelligentie?

Maar we gaan het in dit artikel niet zozeer over robots hebben, als wel over kunstmatige intelligentie in het algemeen. Dan moeten

Vrijwel alles wat hierboven staat, kunnen computers ook. Dat is intelligent. Alleen met de laatste regel hebben ze vooralsnog moeite. We moeten concluderen dat je een computer wel vol kunt stoppen met kennis, die hij foutloos met elkaar kan verbinden, want hij heeft een immense rekenkracht, maar dat de computer zelf geen enkele (nog) creativiteit aan de dag kan leggen. Hij mist nu eenmaal de ''goddelijke vonk''. Maar dat zou best wel eens een kwestie van tijd kunnen wezen. En bovendien: wat betekent het begrip goddelijke vonk nou eigenlijk?

Pinokkio

Vermoedelijk wordt daar bewustzijn mee bedoeld. Denk maar aan het verhaal van Pinokkio, de marionet van hout, wiens neus

langer werd bij elke leugen die hij vertelde. Eigenlijk was Pinokkio een soort robot, en zijn grootste wens was om een 'gewoon' mens te worden. Pinokkio functioneerde prima, maar hij had het gevoel dat er iets ontbrak. Na het verrichten van een paar goede daden, werd hij uiteindelijk beloond. De marionet werd mens. Overigens is de film ET van Stephen Spielberg losjes op Pinokkio gebaseerd. Er zijn meer films en boeken waarin AI een rol speelt: denk aan Frankenstein, en bijvoorbeeld 2001 A Space Odyssey van Kubrick, waarin een hoofdrol is weggelegd voor de denkende computer HAL (in feite een verschuiving van de letters IBM) en, om er nog eentje te noemen, Blade Runner, waarin de overeenkomsten tussen mens en androïde cruciaal zijn voor de plot.

Denkend organisme

Een computer is niet in staat tot enige vorm van bewustzijn. Hij functioneert weliswaar als een denkend organisme, maar hij is zich al doende niet bewust van zichzelf. Hij kan zichzelf niet beschouwen, of zelfs maar herkennen. Een dolfijn is daartoe wel in staat en een mensaap heeft zelfs voldoende zelfbewustzijn om zich mooier te willen maken. Chimpansee Washoe leerde bijvoorbeeld om lipstick te gebruiken. Ze maakte in de spiegel een studie van zichzelf alsof ze een vijftienjarig schoolmeisje was. Ze was ook dol op glossy's. Kom daar maar eens om bij de gemiddelde robot.

Türing-test

Trouwens, dat chatten met de computer is gewoon een variant op de historische Türing-test. Eenvoudig geformuleerd maakte Türing, samen met Charles Babbage, de grondleggers van de computer, een vragenlijst. De proefpersonen moesten deze aan de computer voorleggen. Uit de antwoorden die ze kregen moesten ze afleiden of die door een mens of een machine werden gegeven. In het begin was zo'n onderzoek een makkie. Het was vrij gemakkelijk om de

computer en de mens uit elkaar te houden. Maar een Türing-test anno 2014 geeft een heel ander resultaat. Vermoedelijk is het een kwestie van (niet al te veel) tijd dat de computer-output niet meer van de menselijke te onderscheiden zal zijn.

Eigenlijk was Pinokkio een soort robot, en zijn grootste wens was om een ’gewoon’ mens te worden.

Gevoel

Maar wat de computer wél mist, is gevoel. Het chatten met een computerprogramma, waarbij je moet uitzoeken of je met een mens of met een computer van doen hebt, is vooral zo leuk omdat je de computer gemakkelijk in de war kan maken. Het ontbreekt hem nu eenmaal aan iedere vorm van empathie en hij heeft geen enkele emotionele gedachte bij zijn dagelijkse taken. Hij valt dus al gauw door de mand. Wel is de computer goed in staat om bij de mens emoties op te wekken. Ik vergeet nooit de ergernis van Kasparov na zijn verliespartij tegen Deep Blue. Nog kort daarvoor beweerden mensen dat de schaakcomputer ons nooit zou verslaan. De partij van Kasparov bewees het tegendeel, de grote Meester moest met hangende potjes afdruipen en keek met grote verontwaardiging naar de computer die hem dat geflikt had.

Kunnen computers denken?

Kunnen computers denken? Dat hangt ervan af wat je onder denken verstaat. Ze kunnen in ieder geval vaak beter beslissen dan mensen. Een decennium geleden sprak niemand over een 'smart' phone of een slimme meter. We hebben het nu klaarblijkelijk steeds meer over computers als entiteiten die intelligente beslissingen nemen. En we leunen tegenwoordig sluipenderwijs steeds meer op deze intelligente machines. Computers zijn inmiddels zo goed geworden dat ze tevens worden ingezet om zichzelf en elkaar te verbeteren. Computers worden tegenwoordig door computers gemaakt en computers ontwerpen zelf weer nieuwe computers. Als we dat meenemen, is het idee dat computers kunnen denken allerminst absurd.

En wat dat bewustzijn betreft: we komen dan op het terrein van de vrije wil. Dat valt buiten het kader van dit artikel, maar het is misschien een goed idee om daar ook eens over na te denken. Liefst voor de computers dat gaan doen, want die zijn er slim genoeg voor...