Coffeeshoptoeristen blijven welkom

Handhaving op ingezetenencriterium gebeurt mondjesmaat

Coffeeshoptoeristen blijven welkom

Sinds 1 januari 2013 mogen coffeeshops in Nederland geen wiet meer verkopen aan toeristen. Exclusief voor de Highlifelezer presenteert Nicole Maalsté alvast de eerste resultaten van een lopend onderzoek, dat laat zien dat gemeenten er weinig voor voelen om dit te controleren. Toeristen blijven dus gewoon welkom in veel coffeeshops.

Ivo Opstelten, onze minister van Veiligheid en Justitie, schreef op 18 december 2013 in een brief aan de Tweede Kamer dat 64 van de 103 coffeeshopgemeenten het ingezetenencriterium in hun beleid hebben opgenomen en dat 30 coffeeshopgemeenten voornemens zijn om dat te doen (zie kader).

Blufpoker

Daaruit concludeert hij dat “het ingezetenencriterium bij 90% van de coffeeshopgemeenten onderdeel uitmaakt of zeer toekomstig deel gaat uitmaken van het coffeeshopbeleid”. Opnemen in het beleid hoeft echter nog niet te betekenen dat een gemeente ook écht controleert op het coffeeshopverbod voor toeristen. Daarover houdt de minister wijselijk zijn mond. Met een beetje geluk vragen de Kamerleden niet verder en heeft hij ze zo kunnen overtuigen

dat de maatregel succesvol is. Zie het als een spelletje blufpoker. Om erachter te komen of gemeenten daadwerkelijk handhaven, ben ik op eigen initiatief met een aantal andere onderzoekers alle beleidsrapporten, raadstukken en krantenartikelen gaan doornemen die we via internet konden vinden. Dat leverde een enorme berg aan informatie op over 98% van de coffeeshopgemeenten. Een vrij betrouwbaar beeld dus. De eerste resultaten zijn verbluffend. Ik kom daar zo op terug. Op het moment dat ik dit artikel schrijf houden we nog een enquête onder de beleidsmakers van alle coffeeshopgemeenten. Op die manier kunnen we checken of de informatie die we via internet hebben verzameld, overeenkomt met de actuele situatie. Een aantal politieke partijen heeft al laten weten zeer geïnteresseerd te zijn in de resultaten van ons onderzoek. In het volgende nummer zal ik de definitieve resultaten presenteren. In dit nummer alvast een voorproefje van de eerste bevindingen. zicht van de minister! Zo schrijft de Haagse burgervader Van Aartsen aan zijn gemeenteraad dat hij de maatregel niet wil invoeren omdat er in Den Haag geen overlast van drugstoerisme is: “Toeristen komen niet naar onze stad voor het bezoeken van een coffeeshop. De lokale situatie is daarom niet te vergelijken met die van de grensstreek.” Behalve dat de noodzaak ontbreekt omdat er simpelweg geen overlast is, zegt Van Aartsen bang te zijn dat het handhaven van die maatregel juist tot overlast kan leiden: “Er kunnen door invoering van het ingezetenencriterium juist problemen ontstaan. Nietingezetenen moeten dan hun toevlucht nemen tot het kopen van cannabisproducten buiten de coffeeshops. Dat kan leiden tot straathandel en een toename van overlast in de openbare ruimte.” Dit soort argumenten komen we in allerlei stukken tegen. De gemeente Doetinchem schrijft bijvoorbeeld hoek West-Friesland is echter met het OM en de politie afgesproken, vooralsnog geen prioriteit te stellen aan handhaving van deze regel.” Zo’n gezamenlijk besluit van een aantal gemeenten om niet te handhaven zien we ook terug in andere regio’s. Jan Schukkink, woordvoerder van de gemeente Enschede, zegt op 10 januari 2013 in BN De Stem dat daar in Oost-Nederland eveneens afspraken over zijn gemaakt met het OM: “Het OM Oost zal handhaven als de gemeenten handhaven […] Maar voorlopig blijft alles zoals het is. Almelo en Hengelo willen één lijn trekken met Enschede”. Met andere woorden, opnemen van deze maatregel in het beleid blijkt in veel gemeenten een dode letter.

Overbodig

Een andere opmerkelijke uitkomst van dit lopende onderzoek is dat verschillende ge-

Wat mij zelf het meest verbaast, is dat de weigering van gemeenten om deze maatregel te handhaven, zo openlijk gebeurt.

Openlijk

Wat mij zelf het meest verbaast, is dat de weigering van gemeenten om deze maatregel te handhaven, zo openlijk gebeurt. Ze schrijven het gewoon op in beleidsrapporten, raadsbrieven of op de gemeentelijke website. Er is geen sprake van omzichtig gedoe. Het gebeurt gewoon recht in het gein een recente nota over haar coffeeshopbeleid: “Veel gemeenten vrezen voor de negatieve effecten van dit criterium. Met name wordt gevreesd voor een toename van de straathandel. Om dit te vermijden hebben veel gemeenten besloten om het Ingezetenencriterium niet over te nemen. De raad van Doetinchem heeft besloten om deze lijn te volgen.” Dit is ferme taal.

Dode letter

Waarschijnlijk denkt de minister dat hij de tegenstribbelende gemeenten nog kan overhalen als hij ze confronteert met het aantal gemeenten dat de maatregel wel heeft opgenomen in het beleid. Maar uit de eerste bevindingen van ons speurwerk blijkt dat ook daar een hoop gemeenten tussen zitten die er geen doekjes om winden dat ze helemaal niet van plan zijn om te controleren of er toeristen in de coffeeshops komen. Ze hebben de maatregel alleen opgenomen in hun beleid omdat het moest van ‘Den Haag’. Sterker nog, ze worden daarbij ondersteund door het Openbaar Ministerie (OM). Zo liet de gemeente Enkhuizen op 8 mei 2013 via de website weten: “Vaststellen van het nieuwe beleid was noodzakelijk geworden, doordat de Minister per 1 januari 2013 de Aanwijzing Opiumwet heeft aangepast. Vanaf die datum mogen coffeeshophouders formeel geen toegang meer verlenen aan anderen dan ingezetenen van Nederland. In de driemeenten aangeven het ingezetenencriterium pas te gaan handhaven wanneer sprake is van overlast. Zo stelt Roland Offereins, fractievoorzitter van het CDA op 22 mei 2013 in de Amersfoort:er Courant: “Deze `kromme regelgeving' [is] het gevolg van een landelijk probleem. In Den Haag is de regel opgesteld

om drugstoerisme in de grensgebieden te ontmoedigen en elke gemeente in Nederland moet deze bepaling verplicht opnemen. Maar Amersfoort heeft helemaal geen drugstoeristen. Daarom is nu besloten dat er alleen ingegrepen wordt bij overlast door buitenlanders bij coffeeshops.'' Sommige gemeenten hebben deze voorwaarde ook expliciet in hun beleid opgenomen. In het handhavingsarrangement van de gemeente Deventer lezen we bijvoorbeeld: “In de lokale driehoek van de gemeente Deventer is besloten dit criterium niet actief te handhaven, tenzij er sprake is van overlast als gevolg van de overtreding

van dit criterium.” En de gemeente Hardenberg schrijft in haar beleid: “In beginsel zal het ingezetenencriterium niet actief gehandhaafd worden. Pas wanneer er overlast geconstateerd wordt in relatie tot het ingezetenschap, zal hiertoe overgegaan worden.” Als er overlast is, kun je daartegen optreden via het overlastcriterium. Daar heb je helemaal geen ingezetenencriterium voor nodig. Als gemeenten het ingezetenencriterium op die manier inzetten, is het dus eigenlijk een overbodig criterium. Er is immers al een criterium waarmee overlast in- en rondom coffeeshops kan worden tegen gegaan.

Niet-werkend

Dit is slechts een greep uit de vele citaten die we zijn tegen gekomen. Dan nu de cijfers. Ik moet in dit artikel nog een slag om de arm houden, omdat we dit nog aan het checken zijn via de enquête onder beleidsmakers. Maar voor zover wij dat op basis van de tot nu toe verzamelde informatie kunnen opmaken, zijn er op dit moment welgeteld 12 gemeenten van de 103 coffeeshopgemeenten die actief handhaven op het ingezetenencriterium. Negen van die gemeenten liggen in een van de drie zuidelijke provincies. Het ingezetenencriterium is daar op 1 mei 2012 verplicht ingegaan. Zij hadden geen keuze. Op dat moment was er nog geen sprake van lokaal maatwerk. Een groot deel van de gemeenten in de zuidelijke provincies is inmiddels gestopt met handhaven vanwege een toenemende illegale markt en overlast. Van een aantal gemeenten die er wel nog mee doorgaan is bekend dat zij dit eigenlijk niet willen, maar niet anders kunnen vanwege lopende rechtszaken of afspraken die zij daarover hebben gemaakt.

Papierwerk

Al met al komt het erop neer dat de minister gemeenten heeft opgezadeld met een hoop papierwerk, dat uiteindelijk tot niets zal leiden. Op een enkele gemeente na, ervaren zij geen overlast of andere problemen van coffeeshoptoeristen. De ervaringen in de drie zuidelijke provincies hebben laten zien dat invoering van deze maatregel juist tot problemen leidt en daar hebben gemeenten dus absoluut geen trek in. De voorlopige resultaten van dit onderzoek laten zien dat het ingezetenencriterium voor het overgrote deel van de gemeenten een ‘fake’ maatregel is, die een niet bestaand probleem oplost. Het opnemen van deze maatregel in het lokale coffeeshopbeleid is bij de meeste gemeenten gebeurd, omdat het vanuit ‘Den Haag’ moest. Voor veel gemeenten is het slechts een formaliteit. In praktijk gebeurt er weinig mee. In bijna 90% van de coffeeshopgemeenten kunnen niet-ingezetenen gewoon terecht bij de coffeeshops. In het volgende nummer presenteren we de definitieve resultaten van dit onderzoek.

Frustratie

Dat het ingezetenencriterium een flop is, kan nauwelijks nieuws worden genoemd. Uit verschillende peilingen onder beleidsmakers en coffeeshopexploitanten (zie kaders), wisten we al dat gemeenten weinig voor de maatregel voelden en dat er niet of nauwelijks op wordt gecontroleerd. De brief van de minister aan de Tweede Kamer van 18 december 2013 suggereert dat gemeenten die toeristen nu nog toelaten in coffeeshops, op termijn zullen overgaan op een verbod. Hij kan niet anders. Dat is namelijk de enige reden waarom deze maatregel landelijk is ingevoerd. Je kunt niet tegen de ene gemeente zeggen dat toeristen niet welkom zijn in coffeeshops en ze in de andere gemeenten gewoon binnen laten. In dat geval zou er sprake zijn van discriminatie. Dat is de reden waarom de minister zo halsstarrig vasthoudt aan deze maatregel. Dat grote sommen gemeenschapsgeld hiermee onnodig worden verspild, neemt hij kennelijk op de koop toe. Maar de minister speelt hoog spel en heeft zijn credits langzaam maar zeker verbruikt. Te meer omdat hij geen luisterend oor biedt voor de problemen die gemeenten wél ervaren, zoals het probleem met de achterdeur. Hij lijkt de plannen die gemeenten hebben ingediend om dat probleem op te lossen terzijde te schuiven. Geen wonder dat veel gemeenten inmiddels behoorlijk gefrustreerd zijn over het coffeeshopbeleid en zich steeds meer en openlijker beginnen te roeren.

Ins en outs over het ingezetenciterium

Op 1 mei 2012 is het ingezetenencriterium ingegaan in Zuid-Nederland. Sindsdien zijn toeristen formeel niet meer welkom in de coffeeshops in de provincies Limburg, NoordBrabant en Zeeland. Een half jaar later is die maatregel ook in de rest van Nederland ingevoerd. Sinds 1 januari 2013 is dus sprake van een landelijk verbod op het toelaten van niet-ingezetenen in coffeeshops.

In december 2012 vroeg de NOS alle Nederlandse gemeenten of zij van plan waren om te controleren op het ingezetenencriterium. Van de ongeveer honderd gemeenten met coffeeshops reageerden er 56. Daarvan gaven 27 gemeenten aan niet van plan te zijn om actief te gaan handhaven. Meer uitslagen van deze enquête vind je op:

http://nos.nl/artikel/456172-buitenlander-kan-blijven-blowen.html

Inventarisatie Epicurus

In mei 2013 hield stichting Epicurus een enquête onder coffeeshopondernemers om na te gaan of zij zich aan het coffeeshopverbod voor toeristen hielden en of zij daar al op waren gecontroleerd. De enquête leverde informatie op over de handhaving in driekwart van de coffeeshops in Nederland. Uit antwoorden van de coffeeshopondernemers bleek dat ruim driekwart van de coffeeshops (78%) niet was gecontroleerd. Dat gold met name voor coffeeshops boven de rivieren. Maar liefst 97% van de coffeeshops in de noordelijke provincies had géén controle gehad. In Noord-Brabant, Limburg en Zeeland was wel gecontroleerd op het ingezetenencriterium. Dat gebeurde bij tweederde deel van de coffeeshops (65%). De inventarisatie is te downloaden op www.detransparenteketen.nl

Tabel 1 Ben je al gecontroleerd op het ingezetenencriterium? (Bron: stichting Epicurus, mei 2013)

Regio Aantal coffeeshops (in %) Controle op I-criterium

Limburg, Noord-Brabant. Zeeland 31% 65% 35% Rest Nederland 69% 3% 97%

TOTAAL 100% 22% 78%