Arakyo: sining, kultura at lokal na tradisyon ng Peñaranda, Nueva Ecija by Jesther Mariano

Sining, kultura, at lokal na tradisyon ng

Peñaranda Peñaranda, Nueva Ecija. , Nueva Ecija.

AArakyo rakyo

Palawigin ang kaalaman tungkol sa bayang pinagmulan!

Kinumpila, isinalin at isinalaysay sa Kinumpila, isinalin at isinalaysay sa wikang Filipino ni Jes wikang Filipino ni Jes

AAbstrak bstrak

Ang Arakyo, isang komedya o moro-moro sa Pilipinas na

Kinikilala bilang isa sa mga pinakapopular na relihiyosong dula

Ang Arakyo, isang komedya o moro-moro sa Pilipinas na patungkol sa paghahanap ng banal na krus kung saan patungkol sa paghahanap ng banal na krus kung saan namatay si Hesukristo, ay isang katutubong pagtatanghal na namatay si Hesukristo, ay isang katutubong pagtatanghal na nagmula sa barangay Sto. Tomas sa Peñaranda, Nueva Ecija. nagmula sa barangay Sto. Tomas sa Peñaranda, Nueva Ecija. Kinikilala bilang isa sa mga pinakapopular na relihiyosong dula

sa lokal na tradisyon ng Pilipinas, ang Arakyo ay mahigit isang

sa lokal na tradisyon ng Pilipinas, ang Arakyo ay mahigit isang daang taon na nagpapatuloy. Pinaniniwalaan na nagsimula ito daang taon na nagpapatuloy. Pinaniniwalaan na nagsimula ito kasabay ng pagkakatatag ng Banda ng Peñaranda noong kasabay ng pagkakatatag ng Banda ng Peñaranda noong 1876. Ang tradisyong ito ay naipapasa bilang isang sosyal na 1876. Ang tradisyong ito ay naipapasa bilang isang sosyal na penomena na nagiging paraan ng pagkatuto ng musika ng penomena na nagiging paraan ng pagkatuto ng musika ng ilang residente ng Peñaranda, dahil dito nagpapatuloy ang ilang residente ng Peñaranda, dahil dito nagpapatuloy ang

Arakyo sa kabila ng paghina ng pagkakakilala rito bilang isang Arakyo sa kabila ng paghina ng pagkakakilala rito bilang isang ttradisyon. radisyon. Ang Arakyo ay itinuturing na isang yamang kultura na Ang Arakyo ay itinuturing na isang yamang kultura na mahalaga hindi lamang sa bayan ng Peñaranda kundi pati na mahalaga hindi lamang sa bayan ng Peñaranda kundi pati na rin sa buong Nueva Ecija at Rehiyon Tatlo, na may mahalagang rin sa buong Nueva Ecija at Rehiyon Tatlo, na may mahalagang papel sa pag-unlad ng ekonomiya at pananampalataya ng papel sa pag-unlad ng ekonomiya at pananampalataya ng komunidad. Ang pagpapanatili at pagpapayaman ng komunidad. Ang pagpapanatili at pagpapayaman ng tradisyong ito ay mahalaga para sa mas malinaw at mas tradisyong ito ay mahalaga para sa mas malinaw at mas masaganang kinabukasan ng mga mamamayan ng Peñaranda. masaganang kinabukasan ng mga mamamayan ng Peñaranda.

Ang mga nilalaman ng zine na ito ay hinango mula sa mga

Ang mga nilalaman ng zine na ito ay hinango mula sa mga papel nina Michael C. Delos Santos at Feorillo A. Demeterio III papel nina Michael C. Delos Santos at Feorillo A. Demeterio III na pinamagatang “Telescopings and Moro-fications in the Four na pinamagatang “Telescopings and Moro-fications in the Four Arakyo Manuscripts of Peñaranda, Nueva Ecija: A Arakyo Manuscripts of Peñaranda, Nueva Ecija: A Historical/Hagiographical Recontextualization towards a More Historical/Hagiographical Recontextualization towards a More

Culturally-Sensitive Komedya” at ni Florante Ibarra na

Culturally-Sensitive Komedya” at ni Florante Ibarra na pinamagatang “Transmission of Araquio Music, Songs, and pinamagatang “Transmission of Araquio Music, Songs, and Movement Conventions: Learning, Experience, and Meaning in Movement Conventions: Learning, Experience, and Meaning in Devotional Theatre.”

Devotional Theatre.” Ang ilang mga nilalaman mula sa parehong papel ay kinumpila, isinalin, at isinalaysay ng parehong papel ay kinumpila, isinalin, at isinalaysay ng manunulat ng zine na ito sa wikang Filipino upang mas manunulat ng zine na ito sa wikang Filipino upang mas maintindihan ng mga mambabasa ang kanilang impormasyong maintindihan ng mga mambabasa ang kanilang impormasyong babasahin. babasahin.

Ang ilang mga nilalaman mula sa

Hangad din ng manunulat na mapalawig pa ng mga

mamamayan ng Peñaranda ang kanilang kaalaman tungkol sa mamamayan ng Peñaranda ang kanilang kaalaman tungkol sa Arakyo, kasabay ng layunin na makilala rin ng ibang tao mula Arakyo, kasabay ng layunin na makilala rin ng ibang tao mula

sa iba’t ibang bayan o rehiyon ang Arakyo. Ang zine na ito ay sa iba’t ibang bayan o rehiyon ang Arakyo. Ang zine na ito ay proyekto ng manunulat para sa kanyang kurso na COMM 10 o proyekto ng manunulat para sa kanyang kurso na COMM 10 o Critical Perspectives in Communication. Critical Perspectives in Communication.

AArakyo rakyo

arakyo” NG SALITANG NG SALITANG ETIMOLOHIYA ETIMOLOHIYA

““arakyo”

Ipinaliwanag ng mga mas maaalam mula sa Nueva Ecija na Ipinaliwanag ng mga mas maaalam mula sa Nueva Ecija na ang ang "Arakyo" ay isang katiwalian ng Hispanized na "Arakyo" ay isang katiwalian ng Hispanized na pangalan na "Heraclio," pangalan na "Heraclio," na diumano ay isang obispo ng na diumano ay isang obispo ng Jerusalem ngunit talagang tumutukoy sa Byzantine Emperor, Jerusalem ngunit talagang tumutukoy sa Byzantine Emperor, na si Flavius Heraclius (575-641) (Souza 28; Goyena ). na si Flavius Heraclius (575-641) (Souza 28; Goyena ).

Ang letrang “h” sa Espanyol ay karaniwang walang aspirasyon.

Kaya, ang tunog na “Eraclio” at “Arakyo” ay naging napakalapit

sa isa't isa. Gayunpaman, mayroong isang problema rito dahil

sa isa't isa. Gayunpaman, mayroong isang problema rito dahil hindi naman talaga nabanggit si ang pangalang Heraclio sa hindi naman talaga nabanggit si ang pangalang Heraclio sa istorya ng paghahanap ng krus. istorya ng paghahanap ng krus.

Sa paraang pang-martiryolohiya, ang o Sa paraang pang-martiryolohiya, ang obispo ng Jerusalem na bispo ng Jerusalem na napagkamalan na kinilala bilang si Heraclio ng mga mas napagkamalan na kinilala bilang si Heraclio ng mga mas matalinong mga tao ng Nueva Ecija, ay talagang pinangalanang matalinong mga tao ng Nueva Ecija, ay talagang pinangalanang

Judas Cyriacus, Judas Cyriacus, o mas simpleng Cyriacus. Ang ganyang o mas simpleng Cyriacus. Ang ganyang pangalan ay maaaring maging Hispanized bilang “Ciriaco,” at sa pangalan ay maaaring maging Hispanized bilang “Ciriaco,” at sa paglipas ng mga taon, ang mga nagsasalita ng Tagalog ng paglipas ng mga taon, ang mga nagsasalita ng Tagalog ng

Nueva Ecija ay maaaring mali ang pagkarinig o pagkasabi ng

Nueva Ecija ay maaaring mali ang pagkarinig o pagkasabi ng “Ciracio” bilang “si Riaco.” “Ciracio” bilang “si Riaco.”

*Lilinawin ng zine na ito na si Heraclio ay hindi tinukoy sa Arakyo, pero ang karakter ni Ciriaco ang tinutukoy sa nasabing komedya.

BA ANG BA ANG

aarakyo? rakyo?

Ang Arakyo ay Ang Arakyo ay komedya o moro-moro sa Pilipinas na isang komedya o moro-moro sa Pilipinas na isang dulang patula tungkol sa paghahanap ng banal na krus kung dulang patula tungkol sa paghahanap ng banal na krus kung

saan namatay si Hesukristo saan namatay si Hesukristo, isang katutubong pagtatanghal sa , isang katutubong pagtatanghal sa lalawigan ng Nueva Ecija, na nagpapatuloy sa loob ng mahigit lalawigan ng Nueva Ecija, na nagpapatuloy sa loob ng mahigit isang daang taon. Kinikilala bilang isang lokal na uri ng Pilipinong isang daang taon. Kinikilala bilang isang lokal na uri ng Pilipinong komdeya, ang Arakyo ay itinuturing na isa sa mga pinaka popular komdeya, ang Arakyo ay itinuturing na isa sa mga pinaka popular na relihiyosong dula sa lokal na tradisyon ng Pilipinas. na relihiyosong dula sa lokal na tradisyon ng Pilipinas.

Itinatanghal ang Arakyo sa loob ng dalawang magkasunod na

Itinatanghal ang Arakyo sa loob ng dalawang magkasunod na araw tuwing unang Sabado at Linggo ng buwan ng Mayo, araw tuwing unang Sabado at Linggo ng buwan ng Mayo, karaniwan mula umaga hanggang gabi. Ang makukulay na karaniwan mula umaga hanggang gabi. Ang makukulay na kasuotan, iba't ibang koreograpiyadong labanan ng espada, kasuotan, iba't ibang koreograpiyadong labanan ng espada, mga martsa, awit, at karagdagang improbisado at mga martsa, awit, at karagdagang improbisado at mahihiwagang effects ay nagbibigay ng kasiya-siyang mahihiwagang effects ay nagbibigay ng kasiya-siyang karanasan para sa mga manonood nito. karanasan para sa mga manonood nito.

ANO NGA ANO NGA

MAS MALALIM NA MAS MALALIM NA

PAGTINGIN SA PAGTINGIN SA

aarakyo rakyo

Pinaniniwalaan na sa barangay ng Sto. Tomas sa bayan ng

Peñaranda ang pinagmulan ng Arakyo (Ibarra 2002, 24). Dagdag pa rito, naniniwala rin ang mga

nagsasagawa nito na nagsimula ang Arakyo kasabay ng pagkakatatag ng

Banda ng

Peñaranda noong 1876 (Bañas, 1969, p.107).

Sa barangay ng Sto. Tomas, taun-taon itinatanghal ang Arakyo gamit ang isang script na pinamagatang Santa Cruz de Mayo (Ang Banal na Krus ng Mayo) na isinulat ni Leon Estanislao noong 1880 na siyang pinaka ugat ng Arakyo sa bayan. Ang Arakyo ay may kwentong puno ng mga mito tungkol sa paghahanap ni Reyna Helena sa krus kung saan ipinako si Hesukristo.

Ang script ay naglalaman ng labing-anim na pangunahing tauhan kabilang ang dalawang grupo ng mga relihiyoso: mga Kristiyanong bayani at mga Muslim na bayani.

ANG PAGTATANGHAL NG ANG PAGTATANGHAL NG

aarakyo rakyo

Matagal nang itinatanghal ang Arakyo sa apat na barangay na ito: sa Las Piñas tuwing ika-10 at ika-11 ng Mayo, sa San Josef tuwing ika-18 at ika-19 ng Mayo, sa Sto. Tomas tuwing unang Sabado at Linggo ng Mayo, at sa Sinasahan tuwing ika-21 at ika-22 ng Mayo. Sa Sto. Tomas lamang nagbabago ang petsa ng pagtatanghal ng Arakyo taon-taon, at maaaring hindi ito tumatapat sa Pista ng Santa Cruz.

Wala sa apat na barangay na nabanggit ang Banal na Krus bilang opisyal na patron: ang patron ng Las Piñas ay ang Birhen ng Bundok Carmelo, si San Jose, asawa ni Maria, ang patron ng barangay San Josef, ang Apostol na si Santo Tomas ang patron ng barangay Sto. Tomas, at si Santa Rita ng Cascia ang patron ng barangay Sinasahan.

Sa mga nasabing barangay, ang paghahanda para sa pagtatanghal ng Arakyo ay tumatagal ng apat na buwan, sa ilalim ng pamumuno ng mga maestro, at suportang pinansyal sa mga hermano at hermana. Ang aktwal na pagtatanghal ay may kasabay na live na pagtugtog ng isang banda.

*Maestro ang tawag sa nagtuturo ng Arakyo.

*Hermano at Hermana ay grupo ng mga tao na pinili ng kura paroko o ng isang kinikilalang organisasyon ng simbahan para pondohan ang mga aktibidad ng pista.

Makukulay at makikinang ang mga kasuotan na karaniwang gawa sa mumurahing mga tela lamang. Hindi kadalasan naipapakita ng mga ito ang kasuotan ng mga karakter sa nasabing panahong medyebal.

Ang mga props ay gawa sa kahoy at karton na pininturahan o binalot ng foil. Ang mga sayaw ay sumusunod sa tradisyunal na estilo ng Pilipino. Isa sa mga sayaw na ito ay ang pandot o pantot, isang maliit na bahagi ng komedya na hindi gaanong naiiba sa mga debosyonal na sayaw tulad ng Sinulog ng Cebu, Subli ng Batangas, at Pandango ng Bulacan. Ang koreograpiyadong eksena ng labanan sa Arakyo ay kahawig ng mga galaw ng arnis, isang Pilipinong sining na pakikipaglaban habang gumagamit ng mga baston. Ang mga berso ay binibigkas nang may tulong mula sa isang apuntador, o prompter.

Bukod sa pagiging isang komedyang nagpapangaral, ang Arakyo ay isa ring komedyang debosyonal. Ang pagtatanghal nito ay nakaugnay sa isang sagradong pangako, o panata, na ginagawa ng mga maestro, praktisyoner, mga hermano at hermana, pati na rin ng mga manonood na sumasayaw sa segmentong pandot (Briones, From War Dance 138–141)." Ang Arakyo ay mayroong apat na orihinal na manuskrito.

MANUSKRITO NG MANUSKRITO NG

ANG APAT NA ANG APAT NA AArakyo rakyo

Sa apat na manuskrito ng Arakyo, tanging ang mula sa barangay Sto. Tomas lamang ang may pangalan ng may-akda, Leon Estanislao, at petsa ng pagkakasulat, 1880. Ang manuskritong ito ay mayroon ding maraming elektronikong kopya.

Ang Arakyo mula sa barangay Las Piñas ay isinulat sa maiikling piraso ng papel

na iniingatan ni Paulino Dayson, at ang Arakyo naman mula sa barangay Sinasahan ay nakatala sa mga logbook na iniingatan ni Dante Jardiel. Pareho silang mga magsasaka at dating mga personaje sa Arakyo.

Ang manuskrito mula sa barangay San Josef ay inedit, isinalin sa Ingles, at inilathala ni Tiongson sa ikalawang volume ng kanyang akdang “Philippine Theater: A History and Anthology, Komedya (1999).”

LAS PIÑAS LAS PIÑAS

Ang Prinsipe ng Roma na si Constantine ay dinidemanda sa Emperador ng mga Hudyo na si Saladin na isuko ang kanyang korona, pati na rin ang banal na krus na nakatago sa Jerusalem.

Tumanggi si Emperador Saladin, at pinatay siya ni Prinsipe Constantine. Ang mga Hudyo ay bininyagan bilang mga Kristiyano. Kinoronahan ni Emperatris Helena si Constantine bilang Emperador ng Roma. Nais ng bagong Emperador ng mga Hudyo na si Maxentius na ipaghiganti ang kamatayan ni Emperador Saladin at sinalakay ang Roma.

Isang anghel ang nagpakita kay Emperador Constantine at pinayuhan siyang palitan ang agila sa mga bandera ng Roma ng isang krus. Muling tinalo ng mga Romano ang mga Hudyo. Ang Emperador ng Turkiya na si Khosrow II ay nais ding ipaghiganti ang kamatayan ng kanyang kapatid, ang Emperador ng mga Hudyo na si Saladin. Kinuha ni Emperador Khosrow II ang banal na krus mula kay Emperatris Helena, at sinalakay ni Emperador Constantine ang Imperyo ng Turkiya upang mabawi ito.

MANUSKRITO NG MANUSKRITO

MANUSKRITO NG MANUSKRITO NG

San Josef San Josef

Sa manuskriptong ito, si Emperador Constantine ay sinalakay ng mga Turko sa Jerusalem at mortal na nasugatan. Sinubukan ng mga Romanong Heneral na sina Arnulfo, Nicetas, at Vitalino na agawin ang korona ng Imperyo, ngunit napigilan sila ng mga matapat na Heneral na sina Fernando at Lucero. Ipinadala ng binatang Emperador si Heneral Lucero sa korte ng mga Turko sa Jerusalem upang idemanda ang kanilang pagsuko. Sinalakay ni Emperador Constantine ang mga Turko sa Jerusalem. Isang tinig ang nagpapatibay kay Emperatris Helena ng tagumpay ng kanyang anak, ngunit hinahangad na siyang maghanap ng banal na krus sa Jerusalem. Pinatay ni Emperador Constantine ang Turkish Emperor na si Saladin. Si Prinsesa Ordelisa ay ipinadala ng bagong Turkong Emperor na si Khosrow II sa korte ni Emperador Constantine upang hingin ang kanyang pagsuko at ang parusa kay Heneral Lucero para sa isang nakaraang paglabag.

Pumunta si Emperatris Helena sa Jerusalem at natagpuan ang banal na krus, ngunit siya ay dinakip ng Turkeyong Heneral na si Marmolin at ang kanyang relika ay nasamsam ni Emperador Khosrow II. Nahulog sa pag-ibig si Turkish Prince Godimar kay Emperatris Helena, ngunit hindi tinugon sa huli ang kanyang nararamdaman. Nagkaharap sina Emperatris Helena at Prinsesa Ordelisa sa isang laban ng espada, ngunit pinigilan sila ni Prince Godimar mula sa pagpatay sa isa't isa. Pinapunta ni Emperador Constantine si Heneral Lucero sa korte ni Emperador Khosrow II sa Jerusalem upang hingin ang pagbalik ng relika. Nabigo ang negosasyon, at hinuli ng mga Turko si Heneral Lucero para sa kanyang nakaraang kasalanan. Pinalaya ni Prinsesa Ordelisa si Heneral Lucero. Sumiklab ang labanan sa pagitan ng mga Romano at mga Turko. Sa isang labanan, malapit nang patayin ni Emperatris Helena si Prinsesa Ordelisa, ngunit nanawagan si Heneral Lucero para sa buhay ng Turkish Princess. Matapos ang labanan, ang mga Turko ay natalo at bininyagan bilang mga Kristiyano ng mga Romano.

Sto. tomas Sto. tomas

Si Emperatris Helena ay kinoronahan ang kanyang anak, si Constantine, bilang bagong Emperador ng Roma. Dinemanda ng Persian Emperor na si Maxentius na isuko ni Emperador Constantine ang korona at septro ng Roma. Nagpasya si Emperador Constantine na labanan ang mga Persiano. Isang anghel ang nagpakita kay Emperador Constantine at nagpayo sa kanya na palitan ang agila sa mga bandera ng Roma ng isang krus. Natalo ng mga Romano ang mga Persiano. Pinaghandaan ni Emperador Constantine ang paglulusob sa Jerusalem, sa ilalim ng Jewish Emperor na si Saladin, upang hanapin ang banal na krus. Pinatay ni Emperador Constantine si Emperador Saladin. Pumunta si Emperatris Helena sa Jerusalem upang hanapin ang banal na krus. Nakatagpo siya ng tatlo. Upang matukoy kung alin ang nauukol kay Hesukristo, inutusan niya ang isang babaeng naghihingalo na ang buhay na hawakan ang tatlong krus upang malaman kung alin sa kanila ang magbibigay sa kanya ng milagro. Nalaman ng Turkish Emperor na si Khosrow II ang kamatayan ng kanyang kapatid na si Emperador Saladin, pati na rin ang pag-aari ng mga Romano sa banal na krus.

MANUSKRITO NG MANUSKRITO NG

Sinamsam ni Emperador Khosrow II ang banal na krus mula kay Emperatris Helena. Nilusob nina Emperador Constantine at Emperatris Helena ang Turkish Empire. Sumuko si Emperador Khosrow II at ibinalik ang banal na krus. Ang mga taong Turko ay bininyagan bilang mga Kristiyano. Inihatid sa Roma ang banal na krus nina Emperador Constantine at Emperatris Helena.

MANUSKRITO NG MANUSKRITO NG

SSinasahan inasahan

Ang manuskrito ng Sinasahan ay tila isang hindi kumpletong bersyon ng manuskrito ng San Josef, batay sa pagsusuri ng mga may-akda. Ang kuwento nito ay parehong may pagkakatulad sa manuskrito ng San Josef, maliban sa isang bagay. Sa dulo, nang sumiklab ang labanan sa pagitan ng mga Romano at Turko, hindi tinukoy sa huli kung aling mga puwersa sa digmaan ang magtatagumpay.

MGA TELESKOPIKONG MGA TELESKOPIKONG PAG-UUGNAY NG MGA PAG-UUGNAY NG MGA

MANUSKRITO AT TAUHAN NG MANUSKRITO AT TAUHAN NG

AArakyo rakyo

Ang apat na manuskrito ng Arakyo ay tumutukoy sa apat na mahalagang kaganapan sa Kristiyanismo:

Ang pangitain ng krus na naranasan ni Emperador Constantine bago ang kanyang tagumpay laban kay Emperador Maxentius sa Milvian Bridge noong taong 312 CE.

Ang pagkakatuklas ni Emperatris Helena sa banal na krus sa Jerusalem noong taong 326 CE.

Ang pagkakasamsam ng banal na krus ni Emperador Khosrow II noong taong 614 CE.

Ang muling pagkakabawi ng banal na krus ni Emperador Heraclius noong taong 628 CE (Souza 31).

Sa apat na manuskrito ng Arakyo, si Emperador Heraclius ay nakihalo lamang sa karakter ni Emperador Constantino. Sila ay mga makasaysayang tauhan na ipinanganak nang may halos 300 taon ang agwat. Ito ang dahilan kung bakit hindi lumilitaw si Emperador Heraclius sa Arakyo.

Isang U-shaped formation para sa parehong mga trupang Kristiyano at Moro.

EEstrado strado EEhersito hersito

Isang hugis half-moon formation para sa parehong mga personajes; Rebista o paghahanda para sa labanan, isang uri

ng galaw na isinasagawa ng hiwalay na mga grupo ng mga personajes, maging

Kristiyano man o Moro, iba't iba ang hugis

ng pormasyon tulad ng tuwid na linya, diagonal na linya, at hugis S sa iba't ibang anggulo.

Panagaan urong-sulong Panagaan urong-sulong

Pagsasagupa ng espada nang paurongsulong, isang uri ng paglalaban ng espada sa pagitan ng dalawang trupang nasa dalawang linya o nasa magulong hugis na tinatawag na Sabog.

CCarranza arranza

Isang kumbensiyonal na galaw sa pagitan ng dalawang magkaaway na personajes.

Paradang pa krus Paradang pa krus

Pormasyong hugis Krus, isang uri ng kumbensiyonal na galaw na eksklusibo para sa mga trupang Kristiyano.

ppantot antot

Ang pantot o pangkomunidad na ritwal na sayaw ay ang pinakatampok sa pagdiriwang ng Arakyo kung saan lahat ng mga praktisyoner ay nagsasagawa ng kanilang mga panata sa entablado na tumatagal ng halos isang oras habang tuluy-tuloy ang pagtugtog ng musika at pagsasayaw. Ang mga sanggol ay isinasayaw ng mga nakatatanda at mga babaeng personajes.

Sa harap ng kasalukuyang mga banta na dulot ng napakalaking

Sa harap ng kasalukuyang mga banta na dulot ng napakalaking impluwensya ng mga elektronikong media impluwensya ng mga elektronikong media entertainment entertainment ssa a pamumuhay ng modernong lipunang Pilipino, napakahalaga ng pamumuhay ng modernong lipunang Pilipino, napakahalaga ng pagpreserba at pagpapalaganap ng pagpreserba at pagpapalaganap ng folk theatre folk theatre na ito para sa na ito para sa pagpapanatili nito pagpapanatili nito. Sa tradisyunal na konteksto, ang paglahok ng . Sa tradisyunal na konteksto, ang paglahok ng mga praktisyoner sa proseso ng pag-aaral ng musika ay mga praktisyoner sa proseso ng pag-aaral ng musika ay nagtatakda sa kanila bilang mga huwaran, kinikilala ang nagtatakda sa kanila bilang mga huwaran, kinikilala ang kanilang kakayahan sa musika upang ipagpatuloy ang kanilang kanilang kakayahan sa musika upang ipagpatuloy ang kanilang pamana ng musika sa tradisyon ng Arakyo at magbigay- pamana ng musika sa tradisyon ng Arakyo at magbigayinspirasyon sa kanilang mga miyembro ng pamilya, mga kaibigan, inspirasyon sa kanilang mga miyembro ng pamilya, mga kaibigan, at ang komunidad. Higit sa lahat, nagsisilbi silang tagasulong at ang komunidad. Higit sa lahat, nagsisilbi silang tagasulong upang mapanatili ang tradisyon sa mga nakababatang upang mapanatili ang tradisyon sa mga nakababatang henerasyon. henerasyon.

Ang pagtugtog ng musika ng Arakyo, pag-awit ng mga kanta

Ang pagtugtog ng musika ng Arakyo, pag-awit ng mga kanta nito, pagsasagawa ng mga kinaugaliang galaw ng sayaw, at nito, pagsasagawa ng mga kinaugaliang galaw ng sayaw, at pagganap sa pangkomunidad na ritwal na sayaw ay mga anyo pagganap sa pangkomunidad na ritwal na sayaw ay mga anyo ng pahayag na katutubo ng mga praktisyoner. Ang sistema ng ng pahayag na katutubo ng mga praktisyoner. Ang sistema ng musikal na pagpapasa ay karaniwang nakabatay sa paniniwala musikal na pagpapasa ay karaniwang nakabatay sa paniniwala

na ang Arakyo ay isinasagawa bilang isang alay na ritwal.

SOSYALISASYON SA SOSYALISASYON SA

AArakyo rakyo

Ang proseso ng sosyalisasyon sa Ang proseso ng sosyalisasyon sa konteksto ng enkulturasyon ay isang konteksto ng enkulturasyon ay isang

paraan kung saan natututo ang mga paraan kung saan natututo ang mga

kalahok sa Arakyo ng kanilang sariling

mga kultural na gawain sa bayan mga kultural na gawain sa bayan kung saan sila nakatira, at kung saan kung saan sila nakatira, at kung saan

natatamo nila ang mga tradisyonal natatamo nila ang mga tradisyonal na halaga at asal na itinuturing na na halaga at asal na itinuturing na mahalaga sa mga kultural na gawain. mahalaga sa mga kultural na gawain.

Bilang unang paraan ng Bilang unang paraan ng enkulturasyon, kasama sa enkulturasyon, kasama sa sosyalisasyon ang mga karanasang sosyalisasyon ang mga karanasang natural na nagaganap sa loob ng natural na nagaganap sa loob ng isang kultural na grupo. isang kultural na grupo.

Ang karanasan ng sanggol ay ang simula ng enkulturasyon. Ang

pagpag-expose expose sa mga sanggol at bata sa tradisyon ng Arakyo ng sa mga sanggol at bata sa tradisyon ng Arakyo ng kanilang mga ina o lola ay isang makasaysayan at panlipunang kanilang mga ina o lola ay isang makasaysayan at panlipunang pangyayari sa baryo na ipinapasa sa pamamagitan ng ritwal na pangyayari sa baryo na ipinapasa sa pamamagitan ng ritwal na sayaw. Mula sa kanilang mga tahanan, dinadala sila ng mga ina sayaw. Mula sa kanilang mga tahanan, dinadala sila ng mga ina sa entablado hindi lamang bilang pasasalamat para sa sa entablado hindi lamang bilang pasasalamat para sa mabuting kalusugan ng kanilang mga anak kundi pati na rin sa mabuting kalusugan ng kanilang mga anak kundi pati na rin sa pag-asa na balang araw ay magpakita ang kanilang mga

pag-asa na balang araw ay magpakita ang kanilang mga

sanggol at bata ng inisyatiba at mapagtanto ang kanilang sanggol at bata ng inisyatiba at mapagtanto ang kanilang

panlipunang obligasyon sa komunidad bilang mga magiging panlipunang obligasyon sa komunidad bilang mga magiging miyembro ng Arakyo sa hinaharap. miyembro ng Arakyo sa hinaharap.

Bilang isang karaniwang denominador ng pakikisalamuha, ang Bilang isang karaniwang denominador ng pakikisalamuha, ang iimitation mitation at at iinteraction nteraction ay itinuturing na mga pangunahing ay itinuturing na mga pangunahing prinsipyo ng musikal na pagpapasa at pagkatuto sa iba't ibang prinsipyo ng musikal na pagpapasa at pagkatuto sa iba't ibang kultural na kasanayan sa buong mundo, tulad ng tradisyon ng kultural na kasanayan sa buong mundo, tulad ng tradisyon ng Arakyo. Bilang mahalagang elemento ng sistemang panlipunan Arakyo. Bilang mahalagang elemento ng sistemang panlipunan na ito, nagsisimula ang panlipunang pakikipag-ugnayan sa na ito, nagsisimula ang panlipunang pakikipag-ugnayan sa pagitan ng isang batang nangangarap at isang bihasang pagitan ng isang batang nangangarap at isang bihasang praktisyoner. Sa pamamagitan ng panggagaya at pakikipag- praktisyoner. Sa pamamagitan ng panggagaya at pakikipagugnayan, magiging miyembro ang bata ng kanilang mga kultural ugnayan, magiging miyembro ang bata ng kanilang mga kultural

na gawi, habang ang bihasang praktisyoner ay nagbibigay ng na gawi, habang ang bihasang praktisyoner ay nagbibigay ng inspirasyon sa bata. inspirasyon sa bata.

“Ang Arakyo ay maituturing nga na isang yamang kultura, hindi

“Ang Arakyo ay maituturing nga na isang yamang kultura, hindi lamang ng bayan ng Peñaranda kundi pati narin ng lalawigan ng lamang ng bayan ng Peñaranda kundi pati narin ng lalawigan ng

Nueva Ecija at ng

Rehiyon tatlo, kaakibat din nito ang kahalagahan nito sa pagunlad ng ekonomiya at kahalagahan nito sa pagunlad ng ekonomiya at pananampalataya. Isang paraan ng pagappanatili sa paglinang pananampalataya. Isang paraan ng pagappanatili sa paglinang

Rehiyon tatlo, kaakibat din nito ang

sa ating kultura ay pagtitiyak na patuloy itong isasagawa at sa ating kultura ay pagtitiyak na patuloy itong isasagawa at pagyayamanin, ang tradisyon na tulad ng Arakyo ay bahagi ng pagyayamanin, ang tradisyon na tulad ng Arakyo ay bahagi ng kultura na maaaring maging gabay sa mas malinaw at mas kultura na maaaring maging gabay sa mas malinaw at mas masaganang kinabukasan” (Sindayen et al. 2020). masaganang kinabukasan” (Sindayen et al. 2020).

mga Sanggunian: mga Sanggunian:

AMARI CORTEZ. (2022, SEPTEMBER 19). DI KAMI UMABOY SA ARAKYO.. [VIDEO].

AMARI CORTEZ. (2022, SEPTEMBER 19). DI KAMI UMABOY SA ARAKYO.. [VIDEO]. YOUTUBE. HTTPS://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?V=Z5PD9MEAALU YOUTUBE. HTTPS://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?V=Z5PD9MEAALU

ASTIG LOLA (2022, MAY 15) ASTIG LOLA ,"PANTOT ,ARAKYO 2022 CALLOS

ASTIG LOLA. (2022, MAY 15). ASTIG LOLA ,"PANTOT ,ARAKYO 2022 CALLOS PEÑARANDA N.E. [VIDEO]. YOUTUBE. HTTPS://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH? PEÑARANDA N.E. [VIDEO]. YOUTUBE. HTTPS://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH? V=ASH4L7AP2JC V=ASH4L7AP2JC

CHRISTINE ACERON. (2023, MAY 9). ARAQUIO 2023 -KADENA- (STO. TOMAS, CHRISTINE ACERON. (2023, MAY 9). ARAQUIO 2023 -KADENA- (STO. TOMAS, PEÑARANDA, NUEVA ECIJA) | CHRISTINE ACERON | [VIDEO]. YOUTUBE. PEÑARANDA, NUEVA ECIJA) | CHRISTINE ACERON | [VIDEO]. YOUTUBE. HTTPS://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?V=BTOPKSR8FVW HTTPS://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?V=BTOPKSR8FVW

CHRISTINE ACERON. (2023A, MAY 9). ARAQUIO 2023 -BUWAN- (STO. TOMAS, CHRISTINE ACERON. (2023A, MAY 9). ARAQUIO 2023 -BUWAN- (STO. TOMAS, PEÑARANDA, NUEVA ECIJA) | CHRISTINE ACERON | [VIDEO]. YOUTUBE. PEÑARANDA, NUEVA ECIJA) | CHRISTINE ACERON | [VIDEO]. YOUTUBE. HTTPS://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?V=IGRSXSAN4EK HTTPS://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?V=IGRSXSAN4EK

EISAN SUMAIT. (2020, MARCH 19). ARAQUIO OF PENARANDA NUEVA ECIJA [VIDEO].

EISAN SUMAIT. (2020, MARCH 19). ARAQUIO OF PENARANDA NUEVA ECIJA [VIDEO]. YOUTUBE. HTTPS://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?V=W4ZBADA5E3C YOUTUBE. HTTPS://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?V=W4ZBADA5E3C

GALA, S. J. (2014, JUNE 16). THE ARAQUIO TRADITION OF PENARANDA, NUEVA ECIJA. GALA, S. J. (2014, JUNE 16). THE ARAQUIO TRADITION OF PENARANDA, NUEVA ECIJA. HTTPS://SANJOSENYONGGALA.BLOGSPOT.COM/2014/06/ARAQUIOF HTTPS://SANJOSENYONGGALA.BLOGSPOT.COM/2014/06/ARAQUIOF ESTIVAL.HTML ESTIVAL HTML

IBARRA, F. (2017). TRANSMISSION OF ARAQUIO MUSIC, SONGS, AND MOVEMENT IBARRA, F. (2017). TRANSMISSION OF ARAQUIO MUSIC, SONGS, AND MOVEMENT CONVENTIONS: LEARNING, EXPERIENCE, AND MEANING IN DEVOTIONAL THEATRE. CONVENTIONS: LEARNING, EXPERIENCE, AND MEANING IN DEVOTIONAL THEATRE. THE QUALITATIVE REPORT. HTTPS://DOI.ORG/10.46743/2160-3715/2017.2699 THE QUALITATIVE REPORT. HTTPS://DOI.ORG/10.46743/2160-3715/2017.2699

IBARRA, F (2006) THE ARAQUIO OF STO TOMAS, PEÑARANDA, PROVINCE OF IBARRA, F. (2006).THE ARAQUIO OF STO. TOMAS, PEÑARANDA, PROVINCE OF NUEVA ECIJA: A STUDY ON THE MUSIC IN DEVOTIONAL THEATER. CENTRAL LUZON NUEVA ECIJA: A STUDY ON THE MUSIC IN DEVOTIONAL THEATER. CENTRAL LUZON STATE UNIVERSITY. HTTPS://SERP-P.PIDS.GOV.PH/PUBLICATION/PUBLIC/VIEW? STATE UNIVERSITY. HTTPS://SERP-P.PIDS.GOV.PH/PUBLICATION/PUBLIC/VIEW?

SLUG=THE-ARAQUIO-OF-STO-TOMAS-PEARANDA-PROVINCE-OF-NUEVA-ECIJA-ASLUG=THE-ARAQUIO-OF-STO-TOMAS-PEARANDA-PROVINCE-OF-NUEVA-ECIJA-ASTUDY-ON-THE-MUSIC-IN-DEVOTIONAL-T STUDY-ON-THE-MUSIC-IN-DEVOTIONAL-T

KUA MIKE TV (2024, MAY 5) ARAKYO 2024 PANATA NANG MANGA TAGA PEÑARANDA

KUA MIKE TV. (2024, MAY 5). ARAKYO 2024 PANATA NANG MANGA TAGA PEÑARANDA [VIDEO]. YOUTUBE. HTTPS://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?V=SKEYJFEXMBM [VIDEO]. YOUTUBE. HTTPS://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?V=SKEYJFEXMBM

MARIEL JOY FRANCISCO. (2015, DECEMBER 13). ARAKYO TORNEO STO. TOMAS PENARANDA II [VIDEO] YOUTUBE

MARIEL JOY FRANCISCO. (2015, DECEMBER 13). ARAKYO TORNEO STO. TOMAS

PENARANDA II [VIDEO]. YOUTUBE. HTTPS://WWW YOUTUBE COM/WATCH? HTTPS://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH? V=J5OCOHN1BWC V=J5OCOHN1BWC

MARIEL JOY FRANCISCO. (2015, DECEMBER 13). ARAKYO TORNEO STO. TOMAS

MARIEL JOY FRANCISCO. (2015, DECEMBER 13). ARAKYO TORNEO STO. TOMAS PENARANDA [VIDEO]. YOUTUBE. HTTPS://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?V=E8FCEFTTAPS PENARANDA [VIDEO]. YOUTUBE. HTTPS://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?V=E8FCEFTTAPS

MARIELJOYFRANCISCO. (2021, MARCH 25). ARAQUIO FESTIVAL IN PENARANDA. DOC MARIELJOYFRANCISCO (2021, MARCH 25) ARAQUIO FESTIVAL IN PENARANDA DOC YEL’S BLOG HTTPS://MARIELJOYFRANCISCO WORDPRESS COM/2016/03/04/ARAQUIO- YEL’S BLOG. HTTPS://MARIELJOYFRANCISCO.WORDPRESS.COM/2016/03/04/ARAQUIOFESTIVAL-IN-PENARANDA/ FESTIVAL-IN-PENARANDA/

MARIO DAVID JOAQUIN. (2019, MARCH 31). TOWN FIESTA [VIDEO]. YOUTUBE.

MARIO DAVID JOAQUIN (2019, MARCH 31) TOWN FIESTA [VIDEO] YOUTUBE HTTPS://WWW YOUTUBE COM/WATCH?V=EQNXK CTGJE HTTPS://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?V=EQNXK CTGJE

MUNICIPALITY OF PEÑERANDA. (2020, JULY 21). BARANGAYS. OFFICIAL WEBSITE OF MUNICIPALITY OF PEÑERANDA. (2020, JULY 21). BARANGAYS. OFFICIAL WEBSITE OF MUNICIPALITY OF PEÑERANDA. MUNICIPALITY OF PEÑERANDA

HTTPS://WWW PENARANDA GOV PH/ABOUT/BARANGAYS/ HTTPS://WWW.PENARANDA.GOV.PH/ABOUT/BARANGAYS/

PENERANDANE2022 ADMIN. (2021, OCTOBER 18). HAVE YOU WATCHED AN ARAQUIO

PENERANDANE2022 ADMIN. (2021, OCTOBER 18). HAVE YOU WATCHED AN ARAQUIO PERFORMANCE? OFFICIAL WEBSITE OF MUNICIPALITY OF PEÑERANDA. PERFORMANCE? OFFICIAL WEBSITE OF MUNICIPALITY OF PEÑERANDA HTTPS://WWW PENARANDA GOV PH/HAVE-YOU-WATCHED-AN-ARAQUIOHTTPS://WWW.PENARANDA.GOV.PH/HAVE-YOU-WATCHED-AN-ARAQUIOPERFORMANCE/ PERFORMANCE/

RONALD FRANCISCO. (2021, JANUARY 9). ARAKYO PEÑARANDA [VIDEO]. YOUTUBE. RONALD FRANCISCO. (2021, JANUARY 9). ARAKYO PEÑARANDA [VIDEO]. YOUTUBE. HTTPS://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?V=VXSWQ8RGWFG HTTPS://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?V=VXSWQ8RGWFG

SANTOS, M. C. D., & DEMETERIO, F. A., III. (2020, AUGUST 28). TELESCOPINGS AND SANTOS, M C D , & DEMETERIO, F A , III (2020, AUGUST 28) TELESCOPINGS AND MORO-FICATIONS IN THE FOUR ARAKYO MANUSCRIPTS OF PEÑARANDA, NUEVA ECIJA: A MORO-FICATIONS IN THE FOUR ARAKYO MANUSCRIPTS OF PEÑARANDA, NUEVA ECIJA: A HISTORICAL/ HAGIOGRAPHICAL RECONTEXTUALIZATION TOWARDS A MORE CULTURALLY- HISTORICAL/ HAGIOGRAPHICAL RECONTEXTUALIZATION TOWARDS A MORE CULTURALLYSENSITIVE KOMEDYA. SENSITIVE KOMEDYA.

HTTPS://JOURNALS.UPD.EDU.PH/INDEX.PHP/HUMANITIESDILIMAN/ARTICLE/VIEW/7168 HTTPS://JOURNALS UPD EDU PH/INDEX PHP/HUMANITIESDILIMAN/ARTICLE/VIEW/7168

WIKIPEDIA CONTRIBUTORS. (2008, JUNE 8). FILE:PH LOCATOR NUEVA ECIJA WIKIPEDIA CONTRIBUTORS. (2008, JUNE 8). FILE:PH LOCATOR NUEVA ECIJA PENARANDA.PNG - WIKIPEDIA. PENARANDA.PNG - WIKIPEDIA.

HTTPS://EN.WIKIPEDIA.ORG/WIKI/FILE:PH LOCATOR NUEVA ECIJA PENARANDA.PNG

HTTPS://EN WIKIPEDIA ORG/WIKI/FILE:PH LOCATOR NUEVA ECIJA PENARANDA PNG