گزارش پیشرفت کنترل ایدز-2014/ایران

‫جمهوری اسالمی اریان‬

‫گزارش پیشرفت کنترل ایدز‬ ‫در جمهوري اسالمي ایران‬ ‫در بارۀ پایش اعالنیۀ تعهد مصوب اجالس ویژۀ مجمع عمومي‬ ‫سازمان ملل متحد در زمینۀ اچآيوي و ایدز‬

‫دبیرخانۀ کارگروه کشوري ایدز‬ ‫وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشكي‬ ‫اسفند ماه ‪9312‬‬

‫‪1‬‬

2

‫فهرست‬ ‫عنوان‬

‫صفحه‬

‫تقدیر وتشكر‬

‫‪4‬‬

‫اختصارات‬

‫‪6‬‬

‫مقدمه‬

‫‪7‬‬

‫وضعیت در یك نگاه‬

‫‪8‬‬

‫دربرگیرندگي شرکاي برنامه در تهیه گزارش‬ ‫وضعیت همه گیري‬ ‫خط مشي پاسخ و پاسخ عملیاتي‬ ‫داده هاي شاخص ها در یك جدول کلي‬

‫نماي کلي همهگیري ایدز در ایران‬ ‫پاسخ ملي به همهگیري ایدز‬ ‫شاخص هاي اصلي گزارش کشوري‬ ‫برنامه استراتژیك‬ ‫وضعیت پیشگیري‬ ‫وضعیت آزمایش و مشاوره اچ آي وي و درمان ومراقبت‬ ‫وضعیت حمایت‬ ‫وضعیت سیاست گزاري‪ ،‬حمایت سیاسي و هزینه کرد مالي‬

‫بهترین تجربه ها‬

‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪52‬‬

‫چالشها و راهکارها‬

‫‪52‬‬

‫حمایت مورد نیاز از سازمانهاي بینالمللي‬

‫‪55‬‬

‫وضعیت پایش و ارزشیابي‬

‫‪56‬‬

‫پیوست ‪ :1‬روند تهیه گزارش‬

‫‪59‬‬

‫پیوست ‪NCPI :2‬‬

‫‪60‬‬

‫پیوست ‪ :3‬جداول بقاي بر درمان‬

‫‪62‬‬

‫منابع‬

‫‪65‬‬

‫‪3‬‬

‫تقدیر و تشكر‬ ‫‪ ‬بدينوسيله از تمام دستگاهها‪ ،‬سازمانها و نهادهايی که اين گزارش از مشارکت‪ ،‬اطالعات و يا نظرات آنها‬ ‫سود جسته‪ ،‬تشکر میشود(به ترتيب حروف الفباء)‪ .‬در هر يک از دستگاه ها و سارمان های فوق نيز عزيزانی بوده‬ ‫اندکه هر يک در تهيه گزارش به نوعی مشارکت داشته اند و از ايشان تشکر می گردد‪ .‬اسامی اين عزيزان در ذيل‬ ‫هر سازمان آمده است‪:‬‬ ‫‪ ‬دفتر برنامۀ مشترک سازمان ملل متحد در زمينۀ ايدز در جمهوری اسالمی ايران‬ ‫‪o‬‬ ‫‪o‬‬

‫‪‬‬

‫دکتر فرداد درودی‪ ،‬مدير برنامۀ مشترک سازمان ملل متحد در زمينۀ ايدز در جمهوری اسالمی ايران‬ ‫دکتر عليرضا وثيق‪ ،‬کارشناس برنامۀ مشترک سازمان ملل متحد در زمينۀ ايدز در جمهوری اسالمی ايران‬

‫سازمان بهزيستی کشور‪ ،‬دفتر توسعه و پيشگيری ازاعتياد‬ ‫‪ o‬دکتر مجيد رضازاده رييس دفتر توسعه و پيشگيری از اعتياد‬ ‫‪ o‬دکتر کامران محضری‪ ،‬کارشناس پروژه گلوبال فاند در بهزيستی‬ ‫‪ o‬خانم پريسا فاضلی‪ ،‬کارشناس سازمان بهزيستی کشور‬

‫‪‬‬

‫سازمان زندانها و اقدامات تأمينی و تربيتی کشور‪ ،‬اداره کل بهداشت و درمان‬ ‫‪o‬‬ ‫‪o‬‬

‫‪‬‬

‫نمايندگان سازمانهای غيردولتی فعال در زمينۀ اچآیوی‪/‬ايدز‬ ‫‪o‬‬

‫‪‬‬

‫دکتر احمد حاجبی‪ ،‬مدير کل دفتر سالمت روانی‪ ،‬اجتماعی و اعتياد‬ ‫دکتر عليرضا نوروزی‪ ،‬رييس اداره پيشگيری و درمان سوء مصرف مواد‬ ‫دکتر ابراهيم قدوسی‪ ،‬کارشناس مسئول اداره پيشگيری و درمان سوء مصرف مواد‬

‫وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی‪ ،‬معاونت بهداشتی‪ ،‬مرکز مديريت بيماری های واگير‬ ‫‪o‬‬ ‫‪o‬‬

‫‪4‬‬

‫دکتر علی اکبر حق دوست‪ ،‬رييس مرکز منطقه ای آموزش نظام مراقبت اچ آی وی‪ /‬ايدز کرمان‬

‫وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی‪ ،‬معاونت بهداشتی‪ ،‬دفتر سالمت روانی‪ ،‬اجتماعی و اعتياد‬ ‫‪o‬‬ ‫‪o‬‬ ‫‪o‬‬

‫‪‬‬

‫دکتر سيد احمد سيد علينقی‪ ،‬پژوهشگر مرکز تحقيقات ايدز ايران‬ ‫دکتر سارا سردشتی‪ ،‬پژوهشگر مرکز تحقيقات ايدز ايران‬

‫مرکز منطقه ای آموزش نظام مراقبت اچ آی وی‪/‬ايدز‪ ،‬دانشگاه علوم پزشکی کرمان‬ ‫‪o‬‬

‫‪‬‬

‫دکتر فريد براتی سده‪ ،‬مدير کل درمان و حمايت های اجتماعی‬ ‫دکتر مهدی قمبری محمدی‪ ،‬رييس اداره کاهش آسيب اداره کل درمان و حمايت های اجتماعی‬ ‫آقای حميد جمعه پور‪ ،‬کارشناس درمان های غير دارويی اداره کل درمان و حمايت های اجتماعی‬

‫مرکز تحقيقات ايدز ايران‪ ،‬دانشگاه علوم پزشکی تهران‬ ‫‪ o‬دکتر مينو محرز‪ ،‬رييس مرکز تحقيقات ايدز ايران‪ ،‬دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی تهران‬ ‫‪o‬‬ ‫‪o‬‬

‫‪‬‬

‫دکتر رامين رادفر‪،‬‬

‫ستاد مبارزه با مواد مخدر‬ ‫‪o‬‬ ‫‪o‬‬ ‫‪o‬‬

‫‪‬‬

‫دکتر مرضيه فرنيا‪ ،‬مدير کل بهداشت و درمان سازمان زندانها و اقدامات تأمينی و تربيتی کشور‬ ‫دکتر زهرا واعظی‪ ،‬کارشناس مسئول اداره کل بهداشت و درمان سازمان زندانها و اقدامات تأمينی و تربيتی‬ ‫کشور‬

‫دکتر محمد مهدی گويا‪ ،‬رئيس مرکز مديريت بيماریهای واگير‪ ،‬ناظر طرح‬ ‫دکتر عباس صداقت‪ ،‬رئيس ادارۀ کنترل ايدز و بيماری های آميزشی‬

‫‪ o‬دکتر کيانوش کمالی‪ ،‬کارشناس مسئول ادارۀ کنترل ايدز و بيماری های آميزشی‬ ‫‪ o‬دکتر نوشين فهيم فر‪ ،‬کارشناس مسئول ادارۀ کنترل ايدز و بيماری های آميزشی‬ ‫‪ o‬دکتر هنگامه نامداری تبار‪ ،‬کارشناس مسئول ادارۀ کنترل ايدز و بيماری های آميزشی‬ ‫‪ o‬دکتر مريم سرگلزايی مقدم‪ ،‬کارشناس مسئول ادارۀ کنترل ايدز و بيماری های آميزشی‬ ‫‪ o‬دکتر حميرا فالحی‪ ،‬کارشناس مسئول ادارۀ کنترل ايدز و بيماری های آميزشی‬ ‫‪ o‬خانم زهرا رجب پور‪ ،‬کارشناس ادارۀ کنترل ايدز و بيماری های آميزشی‬ ‫‪ o‬خانم سارا شريعتمدار‪ ،‬کارشناس ادارۀ کنترل ايدز و بيماری های آميزشی‬ ‫‪ o‬خانم نازنين حيدری‪ ،‬کارشناس گلوبال فاند‬ ‫‪ o‬خانم اعظم ولی پور‪ ،‬کارشناس گلوبال فاند‬

‫‪‬‬

‫‪ ‬نماينده بيماران مبتال به اچ آی وی‬ ‫همچنين از تالش همکاران زير در تهيه اين گزارش قدردانی می گردد‪:‬‬ ‫‪ o‬دکتر بهنام فرهودی‪ ،‬عضو هيأت علمی دانشگاه آزاد اسالمی ايران‪ -‬واحد علوم پزشکی تهران (هماهنگ کنندۀ کار‬ ‫گروه)‬ ‫‪ o‬آقای امين دوستی ايرانی‪ ،‬دانشجوی دکترای اپيدميولوژی‬ ‫‪ o‬آقای حميد صادقی‪ ،‬مدير باشگاه زندگی مثبت قم‬ ‫‪ o‬دکتر مرجان مشکوتی‪ ،‬کارشناس ايدز دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی اصفهان‬

‫‪5‬‬

‫اختصارات و واژهشناسي‬ AIDS

Acquired Immunodeficiency Syndrome

ART

Antiretroviral Therapy

CCM

Country Coordinating Mechanism

DIC

Drop in Center

DoC

Declaration of commitment

HIV

Human Immunodeficiency Virus

IDU

Injecting Drug User

MMT

Methadon Maintenance treatment

MSM

Men who have Sex with Men

NGO

Non- governmental Organization

PEP

Post-exposure prophylaxis

PITC

Provider Initiated Testing and Counselling

PLHIV

People living with HIV

PWID

People Who Inject Drug

RDS

Respondent Driven Sampling

STI

Sexually Transmitted Infection

SW

Sex Worker

VCT

Voluntary Counselling and Testing

UNAIDS

Joint United Nations Programme on HIV/AIDS

UNGASS

United Nations General Assembly Special Session (on AIDS)

)‫ايدز (نشانگان نقص ايمنی اکتسابی‬ ‫درمان ضد رتروويروسی‬ ‫سازوکار هماهنگی کشوری‬ ‫مرکز گذری‬ ‫اعالنيه تعهد‬ ‫اچآیوی – ويروس نقص ايمنی انسانی‬ ‫مصرفکنندۀ تزريقی مواد‬ ‫درمان نگهدارنده متادون‬ ‫مردانی که با مردان رابطۀ جنسی دارند‬ )‫سازمانهای غيردولتی (مردمنهاد‬ ‫پيشگيری پس از مواجهه‬ ‫آزمايش و مشاوره اچ آی وی شروع شده‬ ‫توسط کارکنان بخش سالمت‬ ‫افرادی که با اچآیوی زندگی میکنند‬ ‫مصرف کننده تزريقی مواد‬ ‫نمونهگيری مبتنی بر پاسخ دهنده‬ ‫عفونتهای آميزشی‬ ‫تن فروش‬ ‫مشاوره و آزمايش داوطلبانۀ اچآیوی‬ ‫برنامۀ مشترک سازمان ملل متحد در زمينۀ‬ ‫ايدز‬ ‫اجالس ويژۀ مجمع عمومی سازمان ملل‬ )‫متحد (در زمينۀ ايدز‬

6

‫مقدمه‬ ‫با شيوع اچ آی وی در مصرف کنندگان تزريقی مواد‪ ،‬همه گيری اچ آی وی در ايران وارد مرحلۀ متمرکز شد‪ .‬خوشبختانه‬ ‫رشد همه گيری در مصرف کنندگان تزريقی مواد‪ ،‬با اقداماتی که در پيش گرفته شد‪ ،‬کند گرديد‪ .‬اما خطر هنوز جدی است‪،‬‬ ‫هر ساله تعداد قابل توجهی از مصرف کنندگان تزريقی مواد به اچ آی وی مبتال می شوند و نشانه هايی از گسترش همه‬ ‫گيری به گروه هايی به غير از مصرف کنندگان تزريقی مواد وجود دارد‪ .‬در صورتی که در همه گيری های متمرکز‪ ،‬برنامه‬ ‫هايی موثر با پوشش کافی اعمال نشوند‪ ،‬اين همه گيری ها می توانند به همه گيری عمومی بينجامند‪ .‬جمهوری اسالمی‬ ‫ايران در هر سه نشست ويژه ملل متحد در باره اچ آی وی در سال های ‪ 2831 ،2831‬و ‪ 2831‬خود را متعهد به کنترل و‬ ‫اچآیوی نموده و اعالنيه های اين نشست ها را امضاء نموده است‪ .‬اين گزارش که مهمترين گزارش کشوری در زمينۀ‬ ‫اچآیوی و ايدز محسوب میشود‪ ،‬ضمن ارايۀ شاخصهای مرتبط با اعالنيۀ تعهد‪ ،‬نمايی کلی از همهگيری اچآیوی در ايران‬ ‫را ارايه میدهد‪ .‬شاخصهای مرتبط با اين اعالنيه به چهار علت اهميت دارند‪ :‬اوّل آنکه شاخصهای اين گزارش اهميتی‬ ‫حياتی در ارزيابی کارآيی پاسخ کشوری به همهگيری دارد و ما را در ارزيابی کارآيی آن ياری میکند‪ ،‬دوّم آنکه مبنايی برای‬ ‫مقايسه روند همهگيری‪ ،‬خدمات مرتبط با آن و آثار اين خدمات است‪ ،‬سوّم آنکه ميزان پايبندی کشورها را به تعهداتشان‬ ‫در قبال اين اعالنيه نشان می دهد و چهارم آنکه جايگاه کشورها را در پاسخ جهانی به اچآیوی و ايدز در ميان ساير اعضا‬ ‫مشخص میکند‪.‬‬ ‫اين پنجمين گزارشی است که جمهوری اسالمی ايران ‪ ،‬در رابطه با پايش اعالنيۀ تعهد در چارچوب دستورعمل‬ ‫‪ UNAIDS‬آماده و منتشر می سازد‪ .‬اولين گزارش در سال ‪ 2834‬منتشر شد‪ .‬از آن زمان هر دو سال يکبار اين گزارش‬ ‫منتشر شده است‪ .‬سال گذشته نيز يک گزارش مياندوره ای کوتاه منتشر گرديد‪ ، .‬اين گزارش با وجود کاستیهای احتمالی‪،‬‬ ‫دارای اطالعات بسيار ارزشمندی است که با تالش صد ها تن از همکاران ما در همه نقاط کشور توليد‪ ،‬جمعآوری و تحليل‬ ‫شده است‪ .‬اميد میرود که اين گزارش‪ ،‬گامی در راستای بهبود برنامهريزی برای کنترل اچآیوی در جمهوری اسالمی ايران‬ ‫باشد‪ .‬با اين وجود قطعاً اين گزارش کاستیهايی دارد و از هر گونه نظر‪ ،‬پيشنهادی يا انتقادی‪ ،‬صميمانه استقبال میشود‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫وضعیت در یك نگاه‬ ‫دربرگیرندگي شرکاي برنامه در تهیه گزارش‬ ‫اين گزارش با همکاری شرکای برنامه شامل نمايندگان وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی‪ ،‬سازمان زندانها و اقدامات‬ ‫تأمينی و تربيتی کشور‪ ،‬سازمان بهزيستی کشور‪ ،‬وزارت کشور‪ ،‬وزارت آموزش وپرورش‪ ،‬ستاد مبارزه با مواد مخدر‪،‬‬ ‫دانشگاههای علوم پزشکی‪ ،‬سازمان انتقال خون‪ ،‬از بخش دولتی و همچنين نمايندگان سازمانهای غيردولتی‪ ،‬مبتاليان به‬ ‫اچآیوی و دفتر برنامۀ مشترک سازمان ملل متحد در زمينۀ ايدز در جمهوری اسالمی ايران تهيه گرديده است‪.‬‬ ‫به منظور ايجاد هماهنگی در تهيه گزارش کارگروهی از ابتدای اسفند ‪ 2831‬آغاز به کار کرد‪ ،‬نظرات شرکای برنامه را با‬ ‫استفاده از مکاتبات رسمی و مکاتبات الکترونيک جمع آوری کرد و در تهيه گزارش مورد استفاده قرار داد‪.‬‬

‫وضعیت همه گیري‬

‫( ‪)2‬‬

‫شيوع اچ آی وی در ايران در جمعيت عمومی هنوز پايين است‪ .‬اما شيوع اچ آی وی در مصررف کننردگان تزريقری مرواد‬ ‫حدود ‪ %21/11‬است‪ )1(.‬بنابر اين شيوع اچ آی وی در اين زير گروه زير جمعيتی از حد ‪ %1‬گذشته است و همرهگيرری اچ‪-‬‬ ‫آیوی در ايران در مرحله متمرکز قرار دارد‪ .‬همه گيری های متمرکز در صورتی که به حال خود رهرا شروند و راه کارهرايی‬ ‫مبتنی بر شواهد علمی‪ ،‬تجربه شده‪ ،‬دقيق و موثر برای مهار آنها در پيش گرفته نشود‪ ،‬می تواننرد بره همره گيرری عمرومی‬ ‫( ‪)8‬‬ ‫بيانجامند‪.‬‬ ‫از ابتدای دهه هشتاد شمسی‪ ،‬اقدامات موفقی برای کنترل همه گيری در مصرف کنندگان تزريقی مواد اعمال شد که منجر‬ ‫به کاهش شيب رشد همهگيری در اين گروه جمعيتی گرديد‪ )4(.‬با اين وجود هنوز عمدهترين عامل گسترش همهگيری در‬ ‫ايران مصرف تزريقی مواد است(‪1‬و ‪ ،)6‬چرا که تزريق با وسايل مشترک به صفر نرسيده است‪ )1( .‬به خصوص که در چند سال‬ ‫اخير سرعت گسترش اقدامات کاهش آسيب کند شده است‪ .‬به همين جهت برای به صفر رسيدن انتقال اچ آی وی از راه‬ ‫مصرف تزريقی مواد‪ ،‬تقويت کيفی و کمی برنامه های پيشگيرانه کاهش آسيب در مصرف کنندگان تزريقی مواد يک ضرورت‬ ‫جدی است‪.‬‬ ‫( ‪)1‬‬ ‫در چند سال اخير نشانههايی حاکی از افزايش انتقال جنسی اچ آی وی در ايران رخ داده است‪ .‬به گونه ای که سهم موارد‬ ‫شناسايی شدهی ابتال از راه انتقال جنسی‪ ،‬به طور مداوم افزايش يافته و شيوع اچ آی وی در زنان تن فروش به ‪% 4/1‬‬ ‫رسيده است‪ )3(.‬اغلب زنان تن فروش از کاندوم استفاده نمی کنند(‪ ،)3‬تعدد روابط جنسی در مصرف کنندگان تزريقی ناشايع‬ ‫نيست و اغلب بدون استفاده از کاندوم صورت می گيرد‪ )1(.‬نشانه هايی از رخداد روابط جنسی پر خطر در جوانان نيز‬ ‫مشاهده میشود‪ )22 - 3(.‬همچنين در چند سال اخير‪ ،‬مشاهده افزايش شيوع مصرف ترکيبات شبه آمفتامينی و افزايش‬ ‫رفتارهای جنسی پرخطر به دليل استفاده از اين ترکيبات نيز موجب نگرانی های بسيار شده است‪ )12(.‬به همين علت برای‬ ‫کنترل همه گيری اچ آی وی‪ ،‬در پيش گرفتن مداخالتی که باعث کاهش روابط جنسی پر خطر گردد‪ ،‬ناگزير است‪.‬‬ ‫در چند سال اخير تعداد زنان مبتال به اچ آی وی افزايش يافته است‪ )7(.‬با افزايش تعداد مادران باردار مبتال به اچ آی وی‪ ،‬بر‬ ‫تعداد کودکان مبتال نيز در چند سال اخير افزوده شده است‪ )7(.‬هر چند هنوز تعداد کودکان مبتال اندک است‪ ،‬ولی سير‬

‫‪8‬‬

‫فزاينده ابتال از طريق تماس های جنسی با غير همجنس منجر به جدی تر شدن مشکل اچ آی وی در بين کودکان خواهد‬ ‫شد و نياز به گسترش مداخالت موثر پيشگيری انتقال اچ آی وی از مادر به کودک در اين زمان احساس ميشود‪.‬‬ ‫انتقال اچ آی وی در ايران از راه انتقال خون‪ ،‬به طور کامل کنترل شده(‪ ،)4‬ضروری است اقدامات کنترلی با قوت بيشتر و‬ ‫بهره گيری از روزآمدترين امکانات ادامه يابد‪.‬‬

‫خط مشي پاسخ‬

‫صملیاتي‬

‫‪9‬‬

‫جدول خالصه شاخص هاي اصلي گزارش پایش اعالنیه تعهد‬

‫نام شاخص‬

‫تعریف شاخص‬

‫مقدار شاخص و منبع‬

‫شيوع اچآیوی در جمعيت‬ ‫عمومی‬

‫درصد جوانان سنين ‪ 21 -14‬سال مبتال به‬ ‫اچآیوی‬

‫‪ 4‬نفر از ‪ 1162‬نفر چمعيت مورد مطالعه ( ‪)%1/13‬‬ ‫منبع شماره‪2‬‬

‫شاخص هاي مرتبط با تن فروشان‬ ‫برنامههای پيشگيری در تن‬ ‫فروشان‬

‫درصدی از تن فروشان که به برنامههای پيش‪-‬‬ ‫گيری دست يافته اند‪.‬‬

‫آگاهی از محل انجام آزمايش اچ آی وی و دريافت کاندوم در‬ ‫زنان تن فروش‪ ،%44/16 :‬منبع شماره‪3‬‬ ‫در مردان تن فروش مطالعه ای وجود ندارد‪.‬‬

‫مصرف کاندوم در تنفروشان‬

‫درصد زنان و مردان تنفروشی که در ارتباط‬ ‫جنسی با آخرين مشتری خود‪ ،‬از کاندوم استفاده‬ ‫کردهاند‪.‬‬

‫‪ %61/33‬در زنان تن فروش‪ ،‬منبع شماره ‪3‬‬ ‫در مردان تن فروش مطالعه ای وجود ندارد‪.‬‬

‫آزمايش اچآیوی در تن‬ ‫فروشان‬

‫درصد تن فروشانی که در ‪ 21‬ماه گذشته‬ ‫آزمايش اچآیوی انجام داده و از نتيجۀ آن‬ ‫آگاهند‪.‬‬

‫‪ %11/31‬در زنان تن فروش‪ ،‬منبع شماره ‪3‬‬

‫شيوع اچآیوی درتن فروشان‬

‫درصد تن فروشانی که مبتال به اچآیوی هستند‪.‬‬

‫در مردان تن فروش مطالعه ای وجود ندارد‪.‬‬ ‫‪ %4/1‬در زنان تن فروش (پس از وزن دهی در آناليز نهايی)‪،‬‬ ‫منبع شماره ‪3‬‬ ‫در مردان تن فروش مطالعه ای وجود ندارد‪.‬‬

‫شاخص هاي مرتبط با مرداني که با مردان دیگر رابطه جنسي دارند‬ ‫برنامههای پيشگيری در‬ ‫مردانی که با مردان ديگر‬ ‫رابطه جنسی دارند‬

‫درصدی از مردانی که با مردان ديگر رابطه‬ ‫جنسی دارند و به برنامههای پيشگيری دست‬ ‫يافته اند‬

‫در حال حاضر مطالعه ای که بتواند اين شاخص را اندازه گيری‬ ‫کند موجود نيست‪.‬‬ ‫برای توضيحات بيشتر به متن مراجعه شود‪.‬‬

‫استفاده از کاندوم در مردانی‬ ‫که با مرد ديگر رابطۀ جنسی‬ ‫دارند‬

‫درصدی از مردان که در آخرين آميزش جنسی‬ ‫با شريک جنسی مرد از کاندوم استفاده کردهاند‪.‬‬

‫در حال حاضر مطالعه ای که بتواند اين شاخص را اندازه گيری‬ ‫کند موجود نيست‬

‫آزمايش اچآیوی در مردانی‬ ‫که با ساير مردان رابطه‬ ‫جنسی دارند‬

‫درصد مردانی که با ساير مردان رابطه جنسی‬ ‫دارند و در ‪ 21‬ماه گذشته آزمايش اچآیوی‬ ‫انجام داده و از نتيجۀ آن آگاهند‪.‬‬

‫در حال حاضر مطالعه ای که بتواند اين شاخص را اندازه گيری‬ ‫کند موجود نيست‪.‬‬

‫شيوع اچآیوی در مردانی که‬ ‫با مردان ديگر رابطه جنسی‬ ‫دارند‬

‫درصد مردانی که با مردان ديگر رابطه جنسی‬ ‫دارند و مبتال به اچآیوی هستند‪.‬‬

‫در حال حاضر مطالعه ای که بتواند اين شاخص را اندازه گيری‬ ‫کند موجود نيست‪.‬‬

‫شاخص هاي مرتبط با مصرف کنندگان تزریقي مواد‬ ‫برنامههای پيشگيری در‬ ‫مصرف کنندگان تزريقی مواد‬

‫تعداد سرنگ و سوزن های توزيع شده توسط‬ ‫برنامه های سرنگ و سوزن به ازای هر مصرف‬ ‫کننده مواد‬

‫بين ‪ 11‬تا ‪ 11‬سرنگ در سال به ازای هر مصرف کننده مواد‪.‬‬ ‫منبع‪ :‬برای صورت کسر منابع شماره‪ 21‬و ‪ 26‬و برای مخرج‬ ‫منابع شماره ‪ 21‬و‪23‬‬

‫استفاده از کاندوم در‬ ‫مصرفکنندگان تزريقی مواد‬

‫درصد مصرفکنندگان تزريقی مواد که استفاده‬ ‫از کاندوم را در طی آخرين تماس جنسی خود‬ ‫گزارش کردهاند‪.‬‬

‫با همسر‪%84/2 :‬‬ ‫با شريک جنسی ثابت غير پولی‪%48/2 :‬‬ ‫با شريک جنسی پولی‪%18/8 :‬‬ ‫منبع شماره‪1‬‬

‫‪20‬‬

‫جدول خالصه شاخص هاي اصلي گزارش پایش اعالنیه تعهد‬

‫نام شاخص‬

‫تعریف شاخص‬

‫مقدار شاخص و منبع‬

‫در‬ ‫سالم‬ ‫تزريق‬ ‫مصرفکنندگان تزريقی مواد‬

‫درصد استفادهکنندگان تزريقی مواد که استفاده‬ ‫از وسايل تزريقی استريل را در طی آخرين تزريق‬ ‫خود‪ ،‬گزارش کردهاند‪.‬‬

‫آزمايش اچآیوی در مصرف‬ ‫کنندگان تزريقی مواد‬

‫درصد مصرف کنندگان تزريقی مواد که در ‪21‬‬ ‫ماه گذشته آزمايش اچآیوی انجام داده و از‬ ‫نتيجۀ آن آگاهند‪.‬‬

‫شيوع اچآیوی در مصرف‬ ‫کنندگان تزريقی مواد‬

‫درصد مصرف کنندگان تزريقی مواد که مبتال به‬ ‫اچآیوی هستند‬

‫کل‪%32/11:‬‬ ‫مردان‪%32/3 :‬‬ ‫زنان‪%31/3 :‬‬ ‫کمتر از ‪ 11‬سال‪%32/2 :‬‬ ‫منبع شماره‪1‬‬ ‫کل‪%14/13 :‬‬ ‫زنان‪%14/1 :‬‬ ‫مردان‪%14/3 :‬‬ ‫کمتر از ‪ 11‬سال‪%26/3 :‬‬ ‫منبع شماره‪1‬‬ ‫در کل مصرف کنندگان تزريقی مواد پس از وزن دهی در‬ ‫آناليز نهايی‪% 21/11 :‬‬ ‫منبع شماره‪1‬‬

‫شاخص هاي مرتبط با انتقال اچ آي وي از مادر به کودک‬ ‫پيشگيری از انتقال مادر به‬ ‫کودک‬

‫درصد زنان باردار مبتال به اچآیوی که به منظور‬ ‫کاهش خطر انتقال مادر به کودک‪ ،‬داروی ضد‬ ‫رتروويروسی دريافت کردهاند‪.‬‬

‫در‬

‫درصد شيرخواران زاده شده از زنان مبتال به اچ آی‬ ‫وی که در ‪ 1‬ماه اول پس از تولد‪ ،‬آزمايش‬ ‫ويرولوژيک اچ آی وی شده اند‪.‬‬

‫عدد تخمينی ‪ %21/3‬بوده است‪.‬‬ ‫در مورد مخرج کسر يعنی تخمين تعداد زنان باردار مبتال به‬ ‫اچآیوی‪ ،‬در ميان برخی از صاحبنظران کشور اين نگرانی‬ ‫وجود دارد که تخمينهای نرمافزار محاسبهگر آن بيش از حدِ‬ ‫واقعی باشد‪.‬‬ ‫منبع صورت‪ :‬منبع شماره‪21‬‬ ‫منبع مخرج‪ :‬منبع شماره ‪23‬‬ ‫‪%1/3‬‬ ‫منبع صورت‪ :‬منبع شماره‪21‬‬ ‫منبع مخرج‪ :‬منبع شماره ‪23‬‬

‫کاهش در انتقال اچآیوی از‬ ‫مادر به کودک‬

‫درصد نوزادانی که از مادران مبتال متولد و به‬ ‫اچآیوی مبتال شدهاند‪.‬‬

‫‪%82‬‬ ‫منبع شماره ‪23‬‬

‫تشخيص‬ ‫شيرخواران‬

‫زودرس‬

‫شاخصهاي مرتبط با درمان ضدرتروویروسي‬ ‫درمان ضد رتروويروسی در‬ ‫مبتاليان به ايدز‬

‫درصد بزرگساالن و کودکان مبتال به عفونت‬ ‫پيشرفتۀ‬

‫اچآیوی‬

‫که‬

‫درمان‬

‫ترکيبی‬

‫ضدرتروويروسی دريافت میکنند‬

‫بقاء پس از ‪ 21‬ماه درمان ضد‬ ‫رتروويروسی‬

‫درصد کودکان و بزرگساالن با اچآیوی شناخته‬ ‫شده که ‪ 21‬ماه پس از شروع درمان ضد‬ ‫رتروويروسی هنوز تحت درمان هستند و به حيات‬ ‫خود ادامه میدهند‪.‬‬

‫‪%28/4‬‬ ‫در مورد مخرج کسر يعنی تخمين تعداد نيازمندان به درمان‬ ‫ضدرتروويروسی‪ ،‬در ميان برخی از صاحبنظران کشور اين‬ ‫نگرانی وجود دارد که تخمينهای نرمافزار محاسبهگر آن‬ ‫بيش از حدِ واقعی باشد‪.‬‬ ‫منبع صورت‪ :‬منبع شماره ‪11‬‬ ‫منبع مخرج‪ :‬منبع شماره ‪23‬‬ ‫‪%31/2‬‬ ‫زنان‪%31/3 :‬‬ ‫مردان‪%31/1 :‬‬ ‫منبع ‪11‬‬ ‫‪11‬‬

‫جدول خالصه شاخص هاي اصلي گزارش پایش اعالنیه تعهد‬

‫نام شاخص‬

‫تعریف شاخص‬

‫مقدار شاخص و منبع‬

‫مدیریت همزمان درمان سل و اچآيوي‬ ‫مديريت همزمان درمان سل و‬ ‫اچآیوی‬

‫درصد تخمينی موارد بروز سل در بيماران مبتال به‬ ‫اچآیوی که درمان سل و ايدز را دريافت کردهاند‪.‬‬

‫‪%23/3‬‬ ‫منبع صورت‪ :‬منبع شماره ‪12‬‬ ‫منبع مخرج‪ :‬منابع شماره ‪ 11 ،23‬و‪18‬‬

‫شاخص هاي مرتبط با سیاست گزاري و زمینه هاي اقتصادي و اجتماعي مرتبط با اچ آي وي‬ ‫اعتبار هزينه شده دولت‬ ‫جمهوری اسالمی ايران و‬ ‫سازمانها و دفاتر بينالمللی‬ ‫برای کنترل و پيشگيری از‬ ‫اچآیوی و ايدز‬

‫مقدار اعتبارات ملی و بينالمللی که توسط‬

‫به متن مراجعه شود‬

‫سازمان های مختلف دولتی و دفاتر سازمان ملل و‬ ‫پروژههای بينالمللی در سطح کشور هزينه شده‬ ‫است‪.‬‬

‫سنجش تعهد و سياست ملی‬

‫بر اساس پرسشنامه ارائه شده در رهنمود‬

‫به پيوست ‪ 8‬مراجعه شود‪.‬‬

‫درصد خشونت عليه زنان‬

‫نسبت زنان ‪ 21‬تا ‪ 43‬ساله که سابقه ازدواج‬

‫در حال حاضر مطالعه ای که بتواند اين شاخص را اندازه گيری‬ ‫کند‪ ،‬وجود ندارد‪.‬‬

‫دارند يا شريک مرد دائمی دارند و خشونت‬ ‫فيزيکی يا جنسی را تجربه کرده اند‪.‬‬ ‫ورود کودکان يتيم به مدرسه‬

‫درصدی از کودکان‪ 21‬تا ‪ 24‬ساله يتيم و‬

‫‪%31/4‬‬ ‫منبع ‪14‬‬

‫نسبت فقيرترين خانواده هايی که در ‪ 8‬ماه‬ ‫گذشته حمايت اقتصادی دريافت کرده اند‬

‫مطالعه ای که مستقيما اين شاخص را اندازه گيری کند‪ ،‬وجود‬ ‫ندارد‪ ،‬برای توضيحات بيشتر به متن مراجعه شود‪.‬‬

‫غيريتيم که به مدرسه می روند‬ ‫حمايت اقتصادی از فقيرترين‬ ‫اقشار جامعه‬

‫‪22‬‬

‫نماي کلي همهگیري ایدز در ایران‬ ‫در این قسمت وضعیت کلي همهگیري اچآيوي و ایدز در جمهوري اسالمي ایران تا زمان تهیۀ این گزارش‪ ،‬بر‬ ‫اساس دادههاي حاصل از سیستم ثبت موارد شناسایي شده در وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشكي‪،‬‬ ‫دادههاي پایگاههاي دیده ور‪ ،‬داده هاي مطالعات پیمایش هاي زیستي رفتاري و برخي مطالعات دیگر ارایه‬ ‫ميشود‪.‬‬

‫تعداد مبتالیان به اچ آي وي‬ ‫تعداد مبتالیان شناسایي شده‪ :‬بر اساس آمار سيستم ثبت موارد شناسايی شده‪ ،‬تا تاريخ ‪ 2392/7/2‬مجموعاً‬ ‫‪ 27042‬نفر افراد مبتال به اچآیوی‪/‬ايدز در کشور شناسايی شدهاند که ‪ % 89/3‬آنان را مردان و ‪ %20/7‬را زنان تشکيل‬ ‫میدهند‪ .‬تاکنون ‪ 5228‬نفر از افراد شناسايی شده مبتال به ايدز شدهاند و ‪ 5472‬نفر از افراد مبتال نيز فوت کردهاند‪.‬‬ ‫‪ %45/4‬از مبتاليان به اچآیوی در گروه سنی ‪ 25-34‬سال قرار دارند که باالترين نسبت در بين گروههای سنی را به خود‬ ‫(‪) 7‬‬ ‫اختصاص داده است‪.‬‬ ‫علل ابتال به اچآیوی در بين کل مواردی که از سال ‪ 2365‬تاکنون در کشور به ثبت رسيدهاند به ترتيب‪ ،‬تزريق با وسايل‬ ‫مشترک در مصرفکنندگان تزريقی مواد (‪ ،)% 68/2‬رابطۀ جنسی (‪ ،)%22/7‬دريافت خون و فرآوردههای خونی (‪ )%0/9‬و‬ ‫(‪) 7‬‬ ‫انتقال از مادر به کودک (‪ )%2/2‬بوده است‪ .‬راه انتقال در ‪ %27/2‬مبتاليان نامشخص مانده است‪.‬‬ ‫در مقايسۀ اين آمار با مواردیکه ابتال آنان در سال ‪ 2392‬گزارش شده است‪ ،‬مصرف تزريقی مواد ‪ ، % 52‬انتقال جنسی‬ ‫‪ %33/2‬و انتقال از مادر مبتال به کودک ‪%3/4‬را تشکيل داده است‪ .‬در ‪ %22/ 0‬از موارد شناسايی شده در اين سال راه‬ ‫(‪) 7‬‬ ‫انتقال نامشخص بوده و هيچ مورد جديد ابتال از راه خون و فرآوردههای خونی گزارش نشده است‪.‬‬ ‫اولين مورد ابتال به اچآیوی در ايران در سال ‪ 2365‬گزارش شد‪ .‬از آن پس تا سال ‪ 2374‬در گزارشهای ساليانه‪ ،‬موارد‬ ‫شناختهشده‪ ،‬افزايشی اندک و تدريجی داشت‪ .‬در سال ‪ 2375‬با شناسايی همهگيری در برخی از زندانهای کشور‪ ،‬موارد‬ ‫شناخته شده به يکباره افزايشی چشمگير يافت و اين سير صعودی تا سال ‪ 2383‬ادامه يافت‪ .‬در آن سال کل موارد‬ ‫شناخته شده در طی يک سال به حداکثر رسيد و سپس با شيبی ماليم روندی کاهشی داشته است‪(.‬نمودار‪ 2‬و ‪ .)2‬بايد در‬ ‫نظر داشت که سيستم ثبت موارد شناسايی شده‪ ،‬در سال ‪ 2383‬بازبينی شد و فرمهای گزارشگيری در اين سال تغيير کرد‬ ‫و تعدادی از مواردی که قبالً شناسايی ولی گزارش نشده بودند‪ ،‬در اين سال گزارش شد‪ )25 (.‬لذا در تفسير تغييرات منحنی‬ ‫موارد ساليانه شناسايی شده بر اساس دادههای سيستم ثبت‪ ،‬بايد محتاط بود‪ .‬با اين وجود با توجه به اينکه تخمين تعداد‬ ‫مبتاليان حاکی از افزايش آنان است‪ ،‬روند کاهشی تعداد موارد شناسايی شده‪ ،‬ممکن است ناشی از کاهش قدرت سيستم‬ ‫شناسايی مبتاليان باشد‪ .‬احتمال دارد علت اصلی اين پديده‪ ،‬مثبت شدن افرادی باشد که در کل کشور کمتر در دسترس‬ ‫سيستم های شناسايی مبتاليان هستند‪.‬‬ ‫اولين مورد انتقال اچآیوی از راه مصرف تزريقی مواد در سال ‪ 2368‬شناسايی شد و تا سال ‪ ،2374‬هر ساله تنها حدود‬ ‫‪ 5-20‬مورد جديد انتقال اچآیوی از اين راه شناسايی شد‪ .‬ولی با وقوع همهگيری در مصرفکنندگان تزريقی مواد‪ ،‬انتقال از‬ ‫راه مصرف تزريقی مواد طی سال ‪ 2375‬به ميزان ‪ 23‬برابر نسبت به سال قبل از آن افزايش يافت و برای اولين بار به عنوان‬ ‫‪13‬‬

‫شايعترين راه انتقال مطرح و پس از آن به عنوان شايعترين راه انتقال باقی ماند‪ .‬تعداد موارد ثبت شده انتقال از راه تزريق تا‬ ‫سال ‪ 2384‬به طور مداوم افزايش يافت و در سال ‪ 2385‬کاهشی در حدود ‪ %26‬نسبت به سال قبل از آن داشت و در‬ ‫سالهای بعد کاهش آن ادامه يافت‪ ( )7( .‬نمودار‪)2‬‬ ‫نمودار ‪ :1‬تغییرات سهم راه هاي انتقال در سالهاي ‪ 1356-1311‬براساس داده هاي سیستم ثبت‬

‫‪24‬‬

‫نمودار‪ :2‬روند شناسایي مبتالیان به اچ آي وي از سال ‪ 1356‬تا پایان سال ‪ 1311‬برحسب جنس‬

‫سهم راه انتقال جنسی در موارد شناسايی شده تا سال ‪ 2385‬به طور نسبی ثابت مانده و در حدود ‪ 5‬الی ‪ % 8‬کل موارد‬ ‫بوده ولی عدد مطلق آن به طور مداوم افزايش يافت و از ‪ 50‬نفر در سال ‪ 2379‬به حدود سه برابر در سال ‪2385‬رسيد‪ .‬از‬ ‫آن پس اين نسبت روندی فزاينده يافته و به حدود ‪ 88/1‬درصد کل مبتاليان شناسايی شده در سال ‪ 2392‬رسيده‬ ‫است‪(.‬نمودار‪ )2‬عمدۀ اين تغيير ناشی از افزايش شناسايی زنان مبتالست‪( )7( .‬نمودار‪)2‬‬ ‫سهم کودکان در گروه سنی ‪ 0‬تا ‪ 24‬سال در طی اين مدت اندک و در حد ‪ %2/4‬بوده ولی تعداد موارد آنها ظرف چند سال‬ ‫اخير افزايش يافته است‪ .‬همچنين تعداد موارد انتقال مادر به کودک نيز در طی اين چند سال روندی فزاينده داشته است‪.‬‬ ‫(‪( )7‬نمودار‪)3‬‬

‫‪15‬‬

‫نمودار‪ : 3‬روند شناسایي کودکان مبتال به اچ آي وي‪/‬ایدز که از طریق مادران خود مبتال شده اند تا پایان سال ‪1311‬‬

‫‪26‬‬

‫همچنين سهم راه ناشناخته انتقال نيز در موارد شناسايی شده در نيمۀ اول دهۀ هشتاد روندی فزاينده داشته و از ‪ %8/2‬در‬ ‫سال ‪ 2377‬به ‪ %23/7‬در سال ‪ 2385‬رسيده است و از آن پس با تقويت برنامۀ نظام مراقبت و تغيير روش جمعآوری‬ ‫دادهها رو به کاهش گذاشته و به ‪ %22/4‬در نيمه سال ‪ 2392‬رسيده است‪ )7(.‬در اين زمينه اين فرضيه مطرح است که‬ ‫حداقل بخشی از افزايش موارد با راه ناشناختۀ انتقال به علت افزايش موارد انتقال جنسی بوده که به علت انگ ناشی از آن‬ ‫عمالً ناشناخته مانده است‪ .‬بخش ديگر نيز‪ ،‬ناشی از افزودن موارد شناسايی شده در ديدهوریها به سيستم ثبت موارد‬ ‫شناخته شده است که در اين موارد نيز به علت روش انجام ديدهوری‪ ،‬راه انتقال ناشناس میماند‪.‬‬ ‫سهم اندک زنان در موارد شناسايی شده (‪ %8/7‬موارد شناسايی شده تاکنون) میتواند ناشی از نقش عمدۀ مصرف تزريقی‬ ‫مواد در همهگيری کشور ما و اندک بودن تعداد زنان مصرفکنندۀ تزريقی مواد باشد‪ .‬اما نسبت به گزارش قبلی(‪ )26‬درباره‬ ‫اعالنيه تعهد‪ ،‬سهم زنان از کل مبتاليان از ‪ %8/7‬به ‪ %2101‬افزايش يافته است که بخش اعظم آنان از راه جنسی مبتال‬ ‫شده اند‪.‬‬

‫(‪) 7‬‬

‫تخمین تعداد مبتالیان‪ :‬همچون ساير کشورها‪ ،‬در ايران نيز موارد شناسايی شده تنها بخشی از کل موارد مبتالست‪ .‬از‬ ‫سال ‪ 2382‬تالشهايی برای محاسبۀ تعداد مبتاليان در کشور صورت گرفت‪ .‬در اين سال با استفاده از نرمافزار تخمين‬ ‫تعداد موارد اچآیوی‪ ،‬کارشناسان و مديران برنامۀ کشوری ايدز‪ ،‬تعداد مبتاليان به اچآیوی در کشور را حدود ‪ 30‬تا ‪40‬‬ ‫هزار نفر برآورد کردند‪ .‬در سال ‪ 2384‬بر همين اساس تعداد مبتاليان به اچآیوی در کشور حدود ‪ 60‬تا ‪ 70‬هزار نفر و در‬ ‫سال ‪ 2386‬بيش از ‪ 80000‬نفر برآورد شد‪ )27(.‬براساس آخرين برآورد در سال ‪ ، 2392‬تعداد زنان و مردان مبتال به اچ‬ ‫آی وی برای سال ‪ 2392‬به ترتيب در حدود ‪ 23040‬و ‪ 55250‬نفر (مجموع ‪ 78290‬نفر) برآورد شده است‪( )29( .‬نمودار‬ ‫‪ 4‬تا ‪ )6‬تغيير تعداد تخمينی در اين گزارش نسبت به گزارش های قبلی‪ ،‬ناشی از تغيير و بهبود نرم افزار اسپکتروم‪ ،‬بهينه‬ ‫سازی روش کار و نيز تقويت اطالعات مورد استفاده بوده است‪ .‬پيش بينی می شود که اين تعداد در سال ‪ 2394‬به ترتيب‬ ‫برابر با ‪ 28330‬و ‪ 58280‬نفر (مجموع ‪ 86520‬نفر) باشد‪( )29( .‬نمودار ‪ 4‬تا ‪ )6‬اگرچه شيوع در مردان بيشتر از زنان‬ ‫(تقريبا دو برابر) است‪ ،‬اما به نظر می رسد روند افزايش اچ آی وی در زنان از مردان بيشتر است‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫نمودار‪ – 4‬تخمین تعداد کل موارد ‪ HIV‬مثبت در سالهاي‪2015-2005‬‬

‫(‪)11‬‬

‫‪Total number of HIV population‬‬

‫نمودار‪ – 6‬تخمین تعداد مردان ‪ HIV‬مثبت در سالهاي‪2015-2005‬‬

‫(‪)11‬‬

‫‪Total number of male HIV population‬‬

‫‪28‬‬

‫نمودار‪ – 5‬تخمین تعداد زنان ‪ HIV‬مثبت در سالهاي‪2015-2005‬‬

‫(‪)11‬‬

‫‪Total number of female HIV population‬‬

‫تعداد موارد جدید و میزان بروز اچ آي وي‬ ‫در حال حاضر تعيين مسقيم تعداد موارد جديد و ميزان بروز اچ آی وی غالبا بسيار دشوار‪ ،‬همراه با مشکالت فنی فراوان و‬ ‫بسيار پرهزينه است و کمتر در جهان انجام می شود‪ .‬در ايران نيز همچون بسياری ازنقاط ديگر دنيا چنين مطالعه ای وجود‬ ‫ندارد‪.‬‬ ‫اما در سال ‪ ، 2389‬به سفارش مرکز مديريت بيماری های وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی و با حمايت دفتر برنامۀ‬ ‫مشترک سازمان ملل متحد در زمينۀ ايدز در جمهوری اسالمی ايران و ساير شرکای برنامه کنترل اچ آی وی در ايران‪ ،‬مرکز‬ ‫منطقه ای آموزش نظام مراقبت اچ آی وی‪ /‬ايدز(دانشگاه علوم پزشکی کرمان) پژوهشی با کمک مدل سازی انتقال( ‪Mode‬‬ ‫‪ ) of Transmission‬انجام داد‪ .‬بر ط بق اين مطالعه يشترين موارد جديد عفونت اچ آی وی در بين مصرفکنندگان‬ ‫تزريقی مواد (‪ %56‬با سطح اطمينان‪ %95‬محدوده اطمينان‪ )%47/7-62/6 :‬و شرکای جنسی اين گروه رخ میدهد (‪ %22‬با‬ ‫سطح اطمينان‪ %95‬محدوده اطمينان‪ .)%9/5 -25 :‬همچنين اصلیترين راه انتقال مستقيم و غيرمستقيم عفونت اچ آی وی‬ ‫در کشور‪ ،‬تزريق غير ايمن است (مصرفکنندگان و شرکای جنسی آنها مجموعا ‪ )% 68‬و راه انتقال از طريق تماس جنسی‬ ‫(‪ % 34‬تماس با جنس مخالف و ‪ %20‬تماس با همجنس) در مرتبه دوم قرار دارد‪( .‬نمودار‪ )7‬ميزان بروز ساالنه عفونت اچ‬ ‫(‪) 6‬‬ ‫آی وی در کل جمعيت ‪ 25-49‬ساله درحدود ‪ 22‬در صد هزار نفر برآورد شد‪.‬‬ ‫همچنين ميزان بروز ساالنه عفونت اچ آی وی برای کل شرکای جنسی ثابت چهار گروه پرخطر مصرفکنندگان تزريقی‬ ‫مواد‪ ،‬مشتريان زنان تنفروش‪ ،‬مردان دارای تماس جنسی با ساير مردان و افراد دارای رابطه موقت با جنس مخالف در حدود‬ ‫‪19‬‬

‫‪ 222‬در صد هزار نفر برآورد شد‪ .‬بر اساس همين برآوردها در سال ‪ ،2022‬بيشترين ميزان بروز اچ آی وی در بين مصرف‬ ‫کنندگان تزريقی مواد با بيش از ‪ 2500‬در صد هزار نفر در سال و سپس شرکای جنسی مصرف کنندگان تزريقی مواد با‬ ‫بروز بيش از ‪ 2000‬در صد هزار نفر در سال بوده است‪ .‬در زنان تن فروش‪ ،‬ميزان بروز اچ آی وی حدود ‪ 280‬مورد در صد‬ ‫هزار نفر برآورد گرديد‪ )6(.‬تعداد کل موارد جديد اچ آی وی در ايران در سال ‪ 2392‬در حدود ‪ 22800‬مورد برآورد شده‪-‬‬ ‫است(‪()29‬نمودار‪)7‬‬

‫نمودار‪ :7‬برآورد موارد جدید اچ آي وي در سال هاي ‪ 2005‬تا ‪)6( 2014‬‬

‫شیوع اچآيوي درگروههاي مختلف جمعیتي‬ ‫مصرف کنندگان تزریقي مواد‪ :‬نتايج پيمايش زيستی ‪ -‬رفتاری در مصرف کنندگان تزريقی مواد در سال ‪2389‬‬ ‫نشان می دهد که شيوع اچ آی وی در اين گروه بطور متوسط در کل کشور حدود ‪( %25‬محدوده اطمينان ‪ 22/9 :%95‬تا‬ ‫‪ )9/5‬است‪ )2(.‬البته درصد ابتال در استانهای مختلف‪ ،‬بين ‪ %2/2‬تا ‪ %44/7‬متفاوت بود‪ .‬با وجود اينکه شيوع کلی اچ آی وی‬ ‫نسبت به مطالعه رفتاری ‪( 2387‬شيوع ‪ )% 25/3‬تغييری نشان نمی دهد‪ ،‬اما در برخی از استان ها‪ ،‬مقدار شيوع افزايش‬ ‫( ‪)2‬‬ ‫نسبی داشته است‪.‬‬ ‫شرکاي جنسي مصرفکنندگان تزریقي مواد‪ :‬در مطالعه رفتاری – زيستی شرکای جنسی تزريقی کنندگان‬ ‫مواد در سه شهر مختلف در سال ‪ ، 2389‬شيوع اچ آی وی در شرکای جنسی زن مصرف کنندگان تزريقی مواد ‪ ، %3/7‬در‬ ‫مصرف کنندگان تزريقی مرد ‪ %9/5‬و در کل افراد ‪ %6/6‬بدست آمد‪ .‬همچنين‪ ،‬شيوع ابتال به اچ آی وی در مجموع هر دو‬ ‫(‪)27‬‬ ‫گروه در شهرهای مورد بررسی متفاوت و صفر‪ %4/6 ،‬و ‪ %20/8‬بود‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫زنان تن فروش‪ :‬نتايج پيمايش زيستی ‪ -‬رفتاری در زنان تن فروش در سال ‪ 2389‬نشان می دهد که شيوع اچ آی وی‬ ‫در اين گروه بطور متوسط در کل کشور حدود ‪( %4/5‬محدوده اطمينان ‪ 2/4 - %95‬تا ‪ )8/3‬است‪ .‬البته درصد ابتال در‬ ‫استانهای مختلف از ‪ %0‬تا ‪ % 28‬متفاوت بود‪ .‬در کسانی که سابقه تزريق مواد داشتند‪ ،‬ميزان شيوع اچ آی وی تا ‪ %23‬بود‪.‬‬ ‫(‪) 8‬‬

‫زندانیان‪ :‬شيوع اچ آی وی در زندانيان در پيمايش زيستی ‪ -‬رفتاری که در سالهای ‪،2392-2392‬در اين گروه انجام شد‬ ‫برابر با ‪( %2/4‬محدوده اطمينان‪ )./6-2/22 ،%95‬زندانيان بود‪ .‬در زندانيانی که سابقه تزريق مواد داشتند‪ ،‬شيوع اچ آی‬ ‫(‪)28‬‬ ‫وی به ‪( %5/42‬محدوده اطمينان ‪ )%2/09-%8/76 ،%95‬می رسيد‪.‬‬ ‫مرداني که با مردان دیگر رابطه جنسي دارند‪ :‬دربارۀ شيوع اچآیوی در مردانی که با ساير مردان رابطۀ جنسی‬ ‫دارند‪ ،‬مطالعات بسيار محدودند‪ ،‬نمايانگر اين گروه نيستند و نمیتوانند به نتيجهگيری قابل تعميم منجر شوند‪.‬‬ ‫با اين وجود درمطالعه رفتاری زندانيان در سال ‪ %25/6 ،2388‬مردان رابطه جنسی با مردان ديگر را گزارش کردند‪ .‬در اين‬ ‫(‪)29‬‬ ‫مردان‪ ،‬شيوع اچ آی وی حدود ‪( %3/7‬محدوده اطمينان ‪ )%28/8-0/6 ،%95‬بود‪.‬‬ ‫کودکان خیاباني‪ :‬درمطالعه رفتاری کودکان خيابانی در سال ‪ ،2388‬در بررسی سرولوژيکی و رفتاری ‪ 2000‬کودک‬ ‫‪ 20‬تا ‪ 28‬سال در شهر تهران‪ ،‬شيوع اچ آی وی در کل نمونه حدود ‪ 4‬تا ‪ %5‬بود‪ .‬در کودکانی که مصرف مواد داشتند‪ ،‬اين‬ ‫(‪)30‬‬ ‫مقدار به ‪ %9‬می رسيد‪ .‬بديهی است نتايج اين مطالعه را نمی توان به کل کشور تعميم داد‪.‬‬ ‫شیوع اچ آي وي در جمعیت عمومي‪ :‬شيوع عفونت اچآیوی در جمعيت عمومی پايين است‪ .‬چنانکه در يک‬ ‫بررسی که در سال ‪2833‬در ‪ 1‬استان کشور برروی زنان باردار مراجعه کننده برای زايمان انجام شد از بين ‪ 1162‬زن باردار‬ ‫(‪) 2‬‬ ‫تنها ‪ 4‬مورد ابتال کشف شد‪.‬‬

‫‪21‬‬

‫پاسخ ملي به همه گیري اچ آي وي‬ ‫در این قسمت پاسخ ملي به همهگیري اچآيوي و ایدز در جمهوري اسالمي ایران تا زمان تهیۀ این گزارش‪ ،‬بر‬ ‫اساس دادههاي حاصل از پایش برنامه ها‪ ،‬داده هاي حاصل از محاسبه شاخص هاي اصلي گزارش اعالنیه تعهد‪،‬‬ ‫داده هاي مطالعات پیمایش زیستي رفتاري نظام مراقبت اچ آي وي‪ ،‬اطالعات حاصل از پرسشنامه سنجش تعهد‬ ‫و سیاست ملي و برخي مطالعات دیگر ارایه ميشود‪.‬‬

‫شاخص هاي اصلي گزارش کشوري‬ ‫شاخص هاي مرتبط با انتقال جنسي اچ آي وي‬ ‫(کاهش انتقال جنسي اچ آي وي به میزان ‪ %05‬تا سال ‪)2590‬‬ ‫جمعیت عمومي‬ ‫‪ 9.9‬عنوان شاخص‪ :‬آگاهي جوانان دربارۀ پیشگیري از اچآيوي‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصد مردان و زنان جوان سنين ‪ 21 -14‬سال که راههای پيشگيری از انتقال جنسی اچآیوی را به درستی‬ ‫میدانند و باورهای غلط و مهّم دربارۀ انتقال اچآیوی را نمیپذيرند‪.‬‬ ‫ابزار اندازهگیري شاخص‪ :‬مطالعه کشوری ‪ DHS‬در سال ‪ 2833‬بر روی جمعيت عمومی زنان ‪ 21‬تا ‪ 14‬سال انجام شد‪ .‬اطالعات‬ ‫اين مطالعه در گروه مجزای زنان ‪ 21‬تا ‪ 14‬سال برای گزارش اين شاخص در زنان مورد استفاده قرار گرفته است‪ .‬برای محاسبه شاخص‬ ‫در مردان از يک مطالعه درباره آگاهی جوانان درباره اچ آی وی استفاده شد‪ .‬اين مطالعه جهت بررسی آگاهی ها و رفتارهای مرتبط با اچ‬ ‫آی وی در‪ 312‬نفر از جوانان ‪ 21-14‬سال ساکن ‪ 3‬منطقه شهری در ‪ 1‬شهرستان در زمستان ‪ 2831‬انجام شد‪ .‬نمونه گيری به شيوه‬ ‫تصادفی خوشه ای بود‪ .‬اطالعات توسط پرسشنامه استاندارد جمع آوری شد و مورد آناليز قرار گرفت‪.‬‬

‫(‪)23‬‬

‫مقدار شاخص‪ :‬در اين بررسی که در جوانان ‪ 21‬تا ‪ 14‬ساله انجام شد‪ ،‬در مجموع فقط ‪ %1106‬پسران به همۀ سئواالت استاندارد‬ ‫(‪)28‬‬ ‫پاسخ صحيح داده اند‪.‬‬ ‫بر طبق مطالعه ‪ DHS‬کشور در جمعيت زنان ‪ 21‬تا ‪ 14‬سال ميزان آگاهی صحيح از اچ آی وی ‪ %23/6‬محاسبه شده است‪.‬‬ ‫تفکيک پاسخهای سئواالت در قسمتهای بعدی ذکر شده است‪.‬‬ ‫بحث‪ :‬مرور اين شاخص به تفکيک سئواال ت نشان ميدهد بيشترين کمبود اطالعات در مورد رد باورهای غلط به ويژه احتمال انتقال از‬ ‫طريق گزش پشه است‪ .‬با توجه به تاثير باورهای غلط در رفع انگ و تبعض ضرورت دارد برنامه های آموزشی به اصالح اين باورهای‬ ‫بپردازند‪ .‬در عين حال در مورد ساير سئواالت نظير احتمال انتقال از طريق تماسی جنسی و يا پيشگيری با کاندوم اگر چه ميزان آگاهی‬ ‫باالتر از باورهای غلط است اما هنوز هم قابل توجه نيست و نياز به بهبود دارد‪ .‬مطالعه ‪ DHS‬اولين مطالعه گسترده ايست که بصورت‬ ‫گسترده در سطح شهر و روستا به محاسبه شاخص آگاهی از اچ ای وی می پردازد‪ .‬نتايج اين مطالعه حاکی از پايين تر بودن آگاهی در‬ ‫جمعيت زنان روستايی نسبت به جمعيت زنان شهری است‪.‬‬

‫‪ 9.2‬عنوان شاخص‪ :‬تماس جنسي قبل از سن ‪ 90‬سال‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصد زنان و مردان جوان سنين ‪ 21 -14‬سال‪ ،‬که تماس جنسی قبل از سن ‪ 21‬سالگی داشتهاند‪.‬‬ ‫ابزار اندازهگیري شاخص‪ :‬ابراز توصيه شده مطالعات مبتنی بر جامعه بوده است‪.‬‬ ‫‪22‬‬

‫مقدار شاخص‪ :‬در حال حاضر مطالعه ای که بتواند اين شاخص را اندازه گيری کند موجود نيست‪.‬‬

‫‪ .9..‬عنوان شاخص‪ :‬رفتار جنسي پُرخطر‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصد زنان و مردان سنين ‪ 21‬تا ‪ 43‬سال که در ‪21‬ماه گذشته‪ ،‬با بيش از يک شريک‪ ،‬ارتباط جنسی داشتهاند‪.‬‬ ‫ابزار اندازهگیري شاخص‪ :‬ابراز توصيه شده مطالعات مبتنی بر جمعيت بوده است‪.‬‬ ‫مقدار شاخص‪ :‬در حال حاضر مطالعه ای که بتواند اين شاخص را اندازه گيری کند موجود نيست‪.‬‬ ‫بحث‪ :‬مطالعاتی که بصورت محدود و پراکنده در کشور موجود است بيانگر وجود رفتار های جنسی خارج از چهارچوب ازدواج و‬ ‫داشتن بيش از يک شريک جنسی و ساير اشکال رفتار جنسی پرخطر در گروهی از جوانان است‪ .‬عمده اين مطالعات در گزارشهای دوره‬ ‫های قبل ذکر شده است‪.‬‬

‫(‪ 16‬و‪)11‬‬

‫در حال حاضر مطالعه کشوری در جوانان در دست اجراست که در گزارش بعدی ارائه خواهد شد‪.‬‬

‫‪.1.4‬عنوان شاخص‪ :‬استفاده از کاندوم در رفتار جنسي پُرخطر‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصد زنان يا مردان ‪ 21‬تا ‪ 43‬سالهای که در ‪21‬ماه گذشته رابطۀ جنسی با بيش از يک شريک جنسی داشتهاند و‬ ‫در آخرين ارتباطشان از کاندوم استفاده کردهاند‪.‬‬

‫ابزار اندازهگیري شاخص‪ :‬ابراز توصيه شده مطالعات مبتنی بر جمعيت بوده است‪.‬‬ ‫مقدار شاخص‪ :‬در حال حاضر مطالعه ای که بتواند اين شاخص را اندازه گيری کند موجود نيست‪.‬‬ ‫بحث‪ :‬با اين وجود در مطالعه ای که در سال ‪ 2838‬در بين جوانان يکی از مناطق تهران صورت گرفت‪ ،‬از ‪ 221‬نفری که در يک سال‬ ‫(‪)3‬‬

‫گذشته با بيش از يک نفر رابطه جنسی داشتهاند‪ %48/6 ،‬در آخرين رابطه جنسی از کاندوم استفاده کردهاند‪.‬‬

‫‪ .9.0‬عنوان شاخص‪ :‬آزمایش اچآيوي در جمعیت عمومي‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصد زنان و مردان ‪ 21‬تا ‪ 43‬سالهای که در ‪ 21‬ماه گذشته آزمايش اچآیوی انجام داده و از نتيجه آن آگاهند‪.‬‬ ‫ابزار توصیه شده براي اندازهگیري شاخص‪:‬مطالعات مبتنی بر جمعيت‬ ‫بحث‪ :‬با توجه به مرحله همه گيری در کشور‪ ،‬اين شاخص از شاخص های برنامه کشوری نيست‪.‬‬

‫‪ . 9.1‬عنوان شاخص‪ :‬شیوع اچآيوي در جمعیت عمومي‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصد جوانان سنين ‪ 21 -14‬سال مبتال به اچآیوی‪.‬‬ ‫ابزار اندازهگیري شاخص‪ :‬انجام مطالعه شيوع ‪ HIV‬در زنان باردار در سال ‪ 2833‬در ‪ 1‬استان‪ .‬اين مطالعه در سال ‪ 2833‬در ‪1‬‬ ‫استان کشور در زنان باردار مراجعه کننده جهت انجام زايمان انجام شد‪ .‬روش نمونه گيری بصورت غير تصادفی آسان بود‪ .‬از اين زنان‬ ‫پس از اخذ رضايت‪ ،‬نمونه گيری خون برای انجام آزمايش ‪ HIV‬انجام شد‪.‬‬ ‫مقدار شاخص‪ :‬از بين ‪ 1162‬زن باردار وارد شده در اين طرح ‪ 4‬نمونه مثبت با يک نوبت آزمايش اليزا کشف شد‪ .‬اين رقم شيوع را‬ ‫حدود ‪ %1/11‬برآورد ميکند‪.‬‬

‫( ‪)2‬‬

‫تن فروشان‬ ‫‪ .9.1‬عنوان شاخص‪ :‬برنامههاي پیشگیري در تن فروشان‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصدی از تن فروشان که به برنامههای پيشگيری دست يافته اند‪.‬‬ ‫ابزار اندازهگیري شاخص‪ :‬نخستين پيمايش زيستی‪ -‬رفتاری در زنان تن فروش در سال ‪ 2833‬انجام شد‪ .‬در اين مطالعه نمونه ای از‬ ‫مراکز گذری که به زنان تن فروش خدمات می دهند‪ ،‬در ‪ 21‬استان انتخاب شدند‪ .‬تالش گرديد در هر استان حداقل ‪ 1‬مرکز انتخاب‬ ‫‪23‬‬

‫شود‪ .‬از هر مرکز گذری ‪ ،‬تعداد حداقل ‪ 11- 81‬نمونه به روش نمونهگيری آسان (‪ )Convenience Sampling‬وارد مطالعه شدند‪.‬‬ ‫به گونه ای که از هر استان تحت مطالعه ‪ 211‬نمونه ارسال گرديد‪ .‬داده های رفتاری با استفاده از پرسشنامه و توسط مصاحبه گران‬ ‫تکميل شد‪ .‬آزمايش اچ آی وی با استفاده از لکه خون خشک شده بر روی فيلتر کاغذی انجام گرديد‪ .‬هر نمونه مثبت برای بار دوم هم‬ ‫آزمايش میشد و در صورتيکه بار دوم پاسخ مثبت بود‪ ،‬جواب مثبت گزارش شد‪ %21 .‬کل نمونهها مجددا توسط آزمايشگاه مرجع‬ ‫(آزمايشگاه پاستور) مورد آزمايش کنترل کيفی قرار گرفتند‪ .‬در نهايت ‪ 2111‬نفر وارد مطالعه و نتايج مربوط به ‪ 311‬نفر تاييد و‬ ‫(‪)3‬‬ ‫منتشر شد‪.‬‬ ‫مقدار شاخص‪ 836 ( %44/16 :‬از ‪ ) 311‬به هر دو سوال در باره آگاهی از محل انجام آزمايش اچ آی وی و دريافت کاندوم جواب بلی‬ ‫دادند‪ .‬اين نسبت در زنان تن فروش زير ‪ 11‬سال ‪ 32( % 83/6‬از ‪ 121‬نفر) در مقابل ‪ 814( %46/1‬از‪ 614‬نفر) در زنان تن فروش‬ ‫‪ 11‬سال و بيشتر بود‪ .‬آگاهی از محل انجام آزمايش اچ آی وی‪ 412( %14/1 ،‬از ‪ )311‬و دريافت کاندوم ‪ 141 ( %61/1‬از ‪)311‬‬ ‫(‪)3‬‬ ‫بود‪.‬‬ ‫بحث‪ :‬با توجه به اينکه عمده زنان تن فروشی که مورد مطالعه قرار گرفته اند‪ ،‬از مرکز گذری ويژه زنان آسيب پذير نمونه گيری شده‬ ‫اند و مراجعين به اين مراکز غالبا از وضعيت اقتصادی اجتماعی پايين تری برخوردارند‪ ،‬در تعميم يافته ها به همه جمعيت زنان تن‬ ‫فروش بايد محتاط بود‪ .‬پيش از اين مطالعه ای جهت مقايسه وجود ندارد‪ .‬اگر چه در مطالعه ای در زنان تن فروش در تهران در سال‬ ‫(‪)82‬‬ ‫‪ ،2836‬آگاهی از محل انجام آزمايش اچ آی وی‪ %68/3 ،‬بوده است‪.‬‬ ‫مطالعات موجود در زنان تن فروش انجام شده و تا کنون هيچ مطالعه ای در باره مردان تن فروش انجام نشده است‪.‬‬ ‫‪ .9.1‬عنوان شاخص‪ :‬مصرف کاندوم در تنفروشان‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصد زنان و مردان تنفروشی که در ارتباط جنسی با آخرين مشتری خود‪ ،‬از کاندوم استفاده کردهاند‪.‬‬ ‫ابزار اندازهگیري شاخص‪ :‬همچون شاخص ‪201‬‬ ‫مقدار شاخص‪ :‬از ‪ 311‬زن تن فروش تحت مطالعه‪ 182 ،‬نفر (‪ )%61/33‬در آخرين نزديکی با مشتريان خود از کاندوم استفاده کرده‬ ‫بودند‪ .‬اين نسبت در زنان زير ‪ 11‬سال ‪ 281( %62/3‬از ‪ )121‬و در زنان ‪ 11‬سال و بيشتر ‪ 411( %62/1‬از ‪ )614‬بود‪ .‬در مطالعه فوق‬ ‫پس از وزن دهی‪ ،‬استفاده از کاندوم در آخرين نزديکی ‪ %11/2‬گزارش شده است(‪ )3‬و در برنامه ريزی های کشوری اين عدد مبنای‬ ‫عمل قرار می گيرد‪.‬‬ ‫بحث‪ :‬با توجه به اينکه عمده زنان تن فروشی که مورد مطالعه قرار گرفته اند‪ ،‬از مرکز گذری ويژه زنان آسيب پذير نمونه گيری شده‬ ‫اند و مراجعين به اين مراکز غالبا از وضعيت اقتصادی اجتماعی پايين تری برخوردارند‪ ،‬در تعميم يافته ها به همه جمعيت زنان تن‬ ‫فروش بايد محتاط بود‪ .‬پيش از اين مطالعه ای جهت مقايسه وجود ندارد‪ .‬اگر چه در مطالعه ای در زنان تن فروش در تهران در سال‬ ‫(‪)82‬‬ ‫‪ ،2836‬اين نسبت ‪ % 11‬بوده است‪.‬‬ ‫مطالعه ای در بين ‪ 262‬زن تن فروش شهر تهران در سال ‪ 2832-1‬با روش نمونه گيری ‪ RDS‬انجام شد‪ .‬در اين مطالعه ميزان‬ ‫مصرف کاندوم در آخرين رابطه ی جنسی با مشتری ‪ 61/1‬درصد بوده است‪ )81( .‬از ميان ‪ 211‬شرکت کننده که به سوال مرتبط با‬ ‫استفاده از کاندوم در آخرين رابطه ی جنسی با شريک جنسی ثابت پاسخ داده اند‪ 43/1 ،‬درصد(‪ 11‬نفر) استفاده از کاندوم را گزارش‬ ‫(‪)81‬‬ ‫نموده اند‪.‬‬ ‫مطالعات موجود در زنان تن فروش انجام شده و تا کنون هيچ مطالعه ای در باره مردان تن فروش انجام نشده است‪.‬‬ ‫‪ .9.1‬عنوان شاخص‪ :‬آزمایش اچآيوي در تن فروشان‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصد تن فروشانی که در ‪ 21‬ماه گذشته آزمايش اچآیوی انجام داده و از نتيجۀ آن آگاهند‪.‬‬ ‫ابزار اندازهگیري شاخص‪ :‬همچون شاخص ‪201‬‬ ‫مقدار شاخص‪ :‬از ‪ 311‬زن تن فروش تحت مطالعه‪ 148 ،‬نفر (‪ )%11/31‬در ‪ 21‬ماه گذشته آزمايش اچآیوی انجام داده و از نتيجۀ‬ ‫آن آگاه بودند‪ .‬اين نسبت (سابقه انجام آزمايش اچ آی وی و آگاهی از نتيجه آن) در زنان زير ‪ 11‬سال ‪ 18( %11/1‬از ‪ )121‬و در زنان‬ ‫(‪)3‬‬ ‫‪ 11‬سال و بيشتر ‪ 233 ( %13/3‬از ‪ )614‬بود‪.‬‬ ‫‪24‬‬

‫بحث‪ :‬پيش از اين مطالعه ای جهت مقايسه وجود ندارد‪ .‬اگر چه در مطالعه ای در زنان تن فروش در تهران در سال ‪%11/4 ،2836‬‬ ‫(‪)82‬‬

‫(‪ 11‬نفر از ‪ 131‬نفر) بوده است‪.‬‬ ‫از طرفی در مطالعه ای که در بين ‪ 262‬زن تن فروش شهر تهران در سال ‪ 2832-1‬با روش نمونه گيری ‪ RDS‬انجام شد ‪ 18‬نفر (‬ ‫(‪)81‬‬ ‫‪ )%81/3‬از زنان تن فروش‪ ،‬در طی ‪ 21‬ماه گذشته آزمايش اچ آی وی انجام داده و از نتيجه آن آگاه بودند‪.‬‬ ‫مطالعات موجود در زنان تن فروش انجام شده و تا کنون هيچ مطالعه ای در باره مردان تن فروش انجام نشده است‪.‬‬ ‫‪ .9.95‬عنوان شاخص‪ :‬شیوع اچآيوي درتن فروشان‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصد تن فروشانی که مبتال به اچآیوی هستند‪.‬‬ ‫ابزار اندازهگیري شاخص‪ :‬همچون شاخص ‪2.1‬‬ ‫مقدار شاخص‪ :‬از ‪ 321‬زن تن فروشی که آزمايش اچ آی وی دادند‪ 81 ،‬نفر (‪ )%8/1‬مبتال به اچ آی وی بوده اند‪ .‬اين نسبت در زنان‬ ‫زير ‪ 11‬سال ‪ ،‬صفر و در زنان ‪ 11‬سال و بيشتر ‪ 81( %4/3‬از ‪ )624‬بود‪ .‬در کسانی که کمتر از يک سال تن فروشی کرده اند‪ ،‬شيوع اچ‬ ‫آی وی‪ 8( %8/4 ،‬از ‪ )33‬و در تن فروشان با سابقه بيش از يکسال تن فروشی‪ % 8/1 ،‬بود‪ .‬در مطالعه فوق پس از وزن دهی‪ ،‬شيوع اچ‬ ‫آی وی در کل زنان تن فروش ‪ %4/1‬گزارش شده است(‪ )3‬و در برنامه ريزی های کشوری اين عدد مبنای عمل قرار می گيرد‪.‬‬ ‫بحث‪ :‬اگر چه شيوع اچ آی وی هنوز به ‪ %1‬نرسيده ولی به نظر می آيد رسيدن آن به ‪ ،%4/1‬بر ضرورت ادامه و گسترش برنامه های‬ ‫پيشگيری از انتقال جنسی اچ آی وی تاکيد می نمايد‪ .‬با اين وجود با توجه به اينکه عمده زنان تن فروشی که مورد مطالعه قرار گرفته‬ ‫اند‪ ،‬از مرکز گذری ويژه زنان آسيب پذير نمونه گيری شده اند و مراجعين به اين مراکز غالبا از وضعيت اقتصادی اجتماعی پايين تری‬ ‫برخوردارند‪ ،‬در تعميم يافته ها به همه جمعيت زنان تن فروش بايد محتاط بود‪.‬‬ ‫در مطالعه ‪ RDS‬انجام شده در بين ‪ 262‬زن تن فروش شهر تهران در سال ‪ 3 ، 2832-1‬مورد مبتال به اچ آی وی تشخيص داده شد‬ ‫(‪)81‬‬ ‫و شيوع اچ آی وی معادل ‪ %1‬محاسبه گرديد‪.‬‬ ‫مطالعات موجود در زنان تن فروش انجام شده و تا کنون هيچ مطالعه ای در باره مردان تن فروش انجام نشده است‪.‬‬

‫مرداني که با مردان دیگر رابطه جنسي دارند‬ ‫‪ .9.99‬عنوان شاخص‪ :‬برنامههاي پیشگیري در مرداني که با مردان دیگر رابطه جنسي دارند‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصدی از مردانی که با مردان ديگر رابطه جنسی دارند و به برنامههای پيشگيری دست يافته اند‪.‬‬ ‫ابزار اندازهگیري شاخص‪ :‬ابراز توصيه شده مطالعات مبتنی بر جمعيت بوده است‪.‬‬ ‫مقدار شاخص‪ :‬در حال حاضر مطالعه ای که بتواند اين شاخص را اندازه گيری کند موجود نيست‪.‬‬ ‫بحث‪ :‬مطالعات رفتاری که در محيطه ای بسته مثل زندان و يا در گروههايی مانند مصرف کنندگان تزريقی مواد انجام شده حاکی از‬ ‫وجود اين رفتار است‪ 13 ،13 ،1(.‬و ‪ )88‬با اينحال مطالعه ای ويژه اين گروه که قابل تعميم به اين جمعيت باشد در کشور موجود نيست‪.‬‬

‫‪ .9.92‬عنوان شاخص‪ :‬استفاده از کاندوم در مرداني که با مرد دیگر رابطۀ جنسي دارند‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصدی از مردان که در آخرين آميزش جنسی با شريک جنسی مرد از کاندوم استفاده کردهاند‪.‬‬ ‫ابزار اندازهگیري شاخص‪ :‬ابراز توصيه شده مطالعات مبتنی بر جمعيت بوده است‪.‬‬ ‫مقدار شاخص‪ :‬در حال حاضر مطالعه ای که بتواند اين شاخص را اندازه گيری کند موجود نيست‪.‬‬ ‫بحث‪ :‬مشابه ‪2022‬‬ ‫‪ .9.93‬عنوان شاخص‪ :‬آزمایش اچآيوي در مرداني که با سایر مردان رابطه جنسي دارند‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصد مردانی که با ساير مردان رابطه جنسی دارند و در ‪ 21‬ماه گذشته آزمايش اچآیوی انجام داده و از نتيجۀ آن‬ ‫آگاهند‪.‬‬ ‫‪25‬‬

‫ابزار اندازهگیري شاخص‪ :‬ابراز توصيه شده مطالعات مبتنی بر جمعيت بوده است‪.‬‬ ‫مقدار شاخص‪ :‬در حال حاضر مطالعه ای که بتواند اين شاخص را اندازه گيری کند موجود نيست‪.‬‬ ‫بحث‪ :‬مشابه ‪2022‬‬ ‫‪ .9.91‬عنوان شاخص‪ :‬شیوع اچآيوي در مرداني که با مردان دیگر رابطه جنسي دارند‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصد مردانی که با مردان ديگر رابطه جنسی دارند و مبتال به اچآیوی هستند‪.‬‬ ‫ابزار اندازهگیري شاخص‪ :‬ابراز توصيه شده مطالعات مبتنی بر جمعيت بوده است‪.‬‬ ‫مقدار شاخص‪ :‬در حال حاضر مطالعه ای که بتواند اين شاخص را اندازه گيری کند موجود نيست‪.‬‬ ‫بحث‪ :‬مشابه ‪2022‬‬

‫شاخص هاي مرتبط با مصرف تزریقي مواد‬ ‫(کاهش انتقال اچ آي وي در مصرف کنندگان تزریقي مواد به میزان ‪ %05‬تا سال ‪)2590‬‬ ‫‪ .2.9‬عنوان شاخص‪ :‬برنامههاي پیشگیري در مصرف کنندگان تزریقي مواد‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬تعداد سرنگ و سوزن های توزيع شده توسط برنامه های سرنگ و سوزن به ازای هر مصرف کننده مواد‬ ‫ابزار اندازهگیري شاخص‪ :‬جهت محاسبه ی شاخص‪ ،‬برای صورت کسر از دانشگاه های علوم پزشکی و سازمان بهزيستی کشور‬ ‫استعالم گرديد و برای محاسبۀ مخرج‪ ،‬از روش تخمين استفاده شد‪.‬‬ ‫محاسبه شاخص‪ :‬صورت‪ :‬تعداد سرنگ و سوزن های توزيع شده به مصرف کنندگان تزريقی مواد در دوره يک ساله منتهی به شهريور‬ ‫(‪ 21‬و ‪)26‬‬

‫‪ 2831‬برابر ‪ 21616112‬عدد بوده است‪.‬‬

‫مخرج کسر‪ :‬تخمين تعداد مصرف کنندگان تزريقی مواد‪ :‬برابر ارزيابی های سريع مصرف مواد در ايران‪ ،‬برآورد تعداد مصرف کنندگان‬ ‫(‪ 21 ،6‬و‪)23‬‬

‫تزريقی مواد‪ 211111 ،‬تا ‪ 181111‬نفر بوده است‪0‬‬

‫مقدار شاخص‪ :‬بين ‪ 11‬تا ‪ 11‬سرنگ در سال به ازای هر مصرف کننده تزريقی مواد‪.‬‬ ‫بحث‪ :‬اگر چه پوشش ارائه سرنگ و سوزن رايگان نسبت به گزارش قبل حدود دو برابر افزايش يافته اما هنوز با ميزان مطلوب (‪111‬‬ ‫سرنگ در سال به ازاء هر مصرف کننده تزريقی )‬

‫(‪)88‬‬

‫فاصله دارد‪ .‬اين رقم نياز به بهبود دارد‪ .‬با اينحال بايد در نظر داشت که اغلب‬

‫مطالعات رفتاری در مصرف کنندگان تزريقی مواد داروخانه ها را يکی از منابع مهم تامين سرنگ و سوزن استريل دانسته است‪ .‬اين‬ ‫منبع ميتواند سهمی از ميزان باالی استفاده از سرنگ و سوزن استريل در آخرين نوبت تزريق باشد‪. .‬‬

‫‪ .2.2‬عنوان شاخص‪ :‬استفاده از کاندوم در مصرفکنندگان تزریقي مواد‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصد مصرفکنندگان تزريقی مواد که استفاده از کاندوم را در طی آخرين تماس جنسی خود گزارش کردهاند‪.‬‬ ‫ابزار اندازهگیري شاخص‪ :‬دومين پيمايش کشوری رفتاری – زيستی اچ آی وی در مصرف کنندگان تزريقی از اسفندماه ‪ 2833‬تا‬ ‫مردادماه ‪ 2833‬انجام شد‪ .‬اين مطالعه در ‪ 21‬استان کشور انجام شد‪ .‬به جز يزد که در اين مطالعه قرار نگرفت‪ ،‬بقيه استان های‬ ‫انتخاب شده همچون مطالعه سال ‪ 2836‬بود‪ .‬در هر استان از بين مراکز موجود در مرکز استان و همچنين چند مرکز در شهرستانهای‬ ‫استان بطور متوسط ‪ 1‬مرکز انتخاب شد‪ .‬انتخاب مراکز بر اساس تنوع مراکز (مرکز گذری کاهش آسيب‪ ،‬مرکز ترک اعتياد و متادون‬ ‫‪26‬‬

‫درمانی‪ ،‬اقامتگاه شبانه و غيره)‪ ،‬مکان قرار گرفتن مرکز در مناطق با وضعيت اقتصادی و اجتماعی مختلف در سطح شهر (محله مرفه‪،‬‬ ‫متوسط و پايين‪ ،‬و سازمان نظارت کننده بر مرکز (دانشگاهی و بهزيستی) بوده است‪ .‬به طور متوسط ‪ %28/1‬شرکت کنندگان در هر‬ ‫مرکز توسط تيم های سيار با مصرف کنندگان تزريقی در خارج از مراکز مصاحبه گرديد‪ .‬داده های رفتاری با استفاده از پرسشنامه و‬ ‫توسط مصاحبه گران تکميل شد‪ .‬آزمايش ا چ آی وی با استفاده از لکه خون خشک شده بر روی فيلتر کاغذی انجام گرديد‪ .‬آزمايش بر‬ ‫روی نمونه ها با استفاده از روش االيزا انجام شد‪ .‬پايش و کنترل کيفيت آزمايشهای انجام شده با استفاده از بازديد و نظارت بر‬ ‫آزمايشگاه و همچنين کنترل مجدد نمونهای تصادفی به حجم ‪ %21‬از بين کل به تفکيک نمونه های مثبت و منفی انجام شد‪ .‬در اين‬ ‫(‪)1‬‬

‫مطالعه ‪ 1146‬نفر در مطالعه وارد شدند‪.‬‬

‫مقدار شاخص‪ %84/2 :‬در آخرين نزديکی با همسر‪ %48/2 ،‬در آخرين نزديکی با يک شريک جنسی غير پولی و ‪ %18/8‬در آخرين‬ ‫(‪)1‬‬

‫نزديکی با يک شريک جنسی پولی از کاندوم استفاده کرده اند‪.‬‬

‫بحث‪ :‬به نظر می آيد بايد تالش زيادی برای افزايش استفاده از کاندوم در اين گروه جمعيتی که هنوز عليرغم تمام موفقيت ها‪،‬‬ ‫مهمترين موتور پيش برنده انتقال جنسی همه گيری است‪ ،‬صورت گيرد‪.‬‬

‫‪ .2.3‬عنوان شاخص‪ :‬تزریق سالم در مصرفکنندگان تزریقي مواد‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصد استفادهکنندگان تزريقی مواد که استفاده از وسايل تزريقی استريل را در طی آخرين تزريق خود‪ ،‬گزارش‬ ‫کردهاند‪.‬‬ ‫ابزار اندازهگیري شاخص‪ :‬همچون شاخص ‪101‬‬ ‫مقدار شاخص‪ :‬از ‪ 2595‬نفر مصرف کننده تزريقی که در ماه گذشته تزريق مواد داشتد‪ 2463 ،‬نفر (‪ )%92/7‬در آخرين تزريق خود‬ ‫از وسائل تزريقی استريل استفاده کرده بودند‪ .‬اين نسبت در مردان ‪ 2439‬از ‪ ، )%92/9( 2566‬در زنان ‪ 24‬از ‪ )%82/8 ( 29‬و در‬ ‫(‪)2‬‬ ‫مصرف کنندگان تزريقی زير ‪ 25‬سال‪ 273 ،‬از ‪ )%92/2( 290‬بوده است‪.‬‬ ‫بحث‪ :‬پيشرفت در اين عرصه نسبت به گزارش قبلی که ‪ %74/5‬در سال ‪ 2386‬بوده(‪ )27‬بسيار قابل توجه است‪ .‬اما بايد به خاطر داشت‬ ‫که موفقيت های اين عرصه به علت ماهيت همه گيری اچ آی وی در مصرف کنندگان تزريقی مواد بسيار آسيب پذيرند و بايد به دقت‬ ‫مراقب آنها بود تا برنامه هايی شروع شده متوقف نشود‪ .‬از سوی ديگر‪ ،‬هنوز حدود ‪ %9‬مصرف کنندگان تزريقی مواد در آخرين تزريق‬ ‫خود از سرنگ غير استريل استفاده کرده اند‪ )2(.‬اين يعنی بروز موارد جديد اچ آی وی‪ ،‬که بايد متوقف شود‪ .‬بنابراين بايد برنامه ها را‬ ‫گسترش داد‪ .‬از سوی ديگر‪ ،‬پوشش پايين تر استفاده از سرنگ استريل در زنان مصرف کننده تزريقی‪ ،‬دليلی است بر درستی تالش‬ ‫برای ايجاد مراکز ويژه زنان که در سال های اخير در پيش گرفته شده و لزوم گسترش اين مراکز به خصوص در مناطق پر خطر کشور‬ ‫است‪.‬‬

‫‪ .2.1‬عنوان شاخص‪ :‬آزمایش اچآيوي در مصرف کنندگان تزریقي مواد‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصد مصرف کنندگان تزريقی مواد که در ‪ 21‬ماه گذشته آزمايش اچآیوی انجام داده و از نتيجۀ آن آگاهند‪.‬‬ ‫ابزار اندازهگیري شاخص‪ :‬همچون شاخص ‪101‬‬ ‫مقدار شاخص‪ %14/13 :‬مصرف کنندگان تزريقی مواد (‪ 682‬از ‪ 1146‬نفر) در يکسال اخير آزمايش اچ آی وی داده اند و از نتيجه آن‬ ‫خبر دارند‪ .‬اين نسبت در زنان ‪ 26( %24/2‬از ‪ 66‬نفر) و در مردان ‪ 625( %24/8‬از ‪ 2480‬نفر) و برای مصرف کنندگان تزريقی زير‬ ‫(‪)2‬‬

‫‪ 25‬سال‪ 45 ( %26/9 ،‬از ‪ 266‬نفر) بوده است‪.‬‬

‫بحث‪ :‬مقدار اين شاخص نسبتا پايين بوده و نيازمند تقويت هر جه بيشتر برنامه ارائه آزمايش اچ آی وی از طرف کارکنان سالمت به‬ ‫خصوص با استفاده از آزمايش سريع اچ آی وی است‪.‬‬ ‫‪27‬‬

‫‪ .2.0‬عنوان شاخص‪ :‬شیوع اچآيوي در مصرف کنندگان تزریقي مواد‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصد مصرف کنندگان تزريقی مواد که مبتال به اچآیوی هستند‪.‬‬ ‫ابزار اندازهگیري شاخص‪ :‬همچون شاخص ‪101‬‬

‫مقدار شاخص‪ %28/6 :‬مصرف کنندگان تزريقی مواد (‪ 883‬نفر از ‪ 1413‬نفر) مبتال به اچ آی وی بوده اند‪ .‬اين نسبت در مردان‬ ‫‪ 881( %28/3‬از ‪1421‬نفر) ‪ ،‬در زنان ‪ 6 ( %3/1‬نفر از ‪ 61‬نفر) و در مصرف کنندگان تزريقی زير ‪ 11‬سال ‪ 21( %6/6‬از ‪ 116‬نفر )‬ ‫بوده است‪ .‬در مطالعه فوق پس از وزن دهی‪ ،‬شيوع اچ آی وی در مصرف کنندگان تزريقی مواد‪ %21 /11‬گزارش شده است(‪ )1‬و در‬ ‫برنامه ريزی های کشوری اين عدد مبنای عمل قرار می گيرد‪.‬‬ ‫بحث‪ :‬عدم افزايش شيوع اچ آی وی در مصرف کنندگان تزريقی مواد‪ ،‬نسبت به گزارش قبل‪ ،‬در شرايطی که مطالعات در ساير کشور‬ ‫ها حاکی از امکان افزايش اين شيوع تا بيش از ‪ %41‬در مصرف کنندگان تزريقی مواد است‪ )81(،‬می تواند دليلی برموفقيت برنامه های‬ ‫کاهش آسيب و ضرورت ادامه اين خدمات و گسترش پوشش آن باشد‪ .‬از سوی ديگر به نظر می رسد الزم است اين بررسی ها در‬ ‫فواصل زمانی منظم صورت گيرد و ضمنا به تفکيک مشخص شود در کدام کانون ها تغييرات در طول زمان بيشتر است‪.‬‬

‫شاخص هاي مرتبط با با انتقال اچ آي وي از مادر به کودک‬ ‫حذف انتقال اچ آي وي از مادر به کودک به صفر و کاهش قابل توجه مرگ ناشي از ایدز در مادران‬ ‫‪ .3.9‬عنوان شاخص‪ :‬پیشگیري از انتقال مادر به کودک‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصد زنان باردار مبتال به اچآیوی که به منظور کاهش خطر انتقال مادر به کودک‪ ،‬داروی ضد رتروويروسی دريافت‬ ‫کردهاند‪.‬‬ ‫ابزار اندازه گیري شاخص‪ :‬جهت محاسبه ی شاخص‪ ،‬برای صورت کسر از دانشگاه های علوم پزشکی استعالم گرديد و برای محاسبۀ‬ ‫مخرج‪ ،‬از روش تخمين استفاده شد‪.‬‬ ‫محاسبه شاخص‪ :‬صورت کسر‪ :‬از انتهای شهريور ‪ 2832‬تا انتهای شهريور ‪ ،2831‬مجموعاً ‪ 281‬زن باردار تحت درمان ضد‬ ‫رتروويروسی قرار گرفتند‪.‬‬

‫(‪)21‬‬

‫مخرج کسر‪ :‬براساس محاسبات نرم افزار اسپکتروم‪ ،‬تعداد تخمينی زنان باردار مبتال به اج آی وی در سال ‪ 141 ، 1128‬نفر به دست‬ ‫آمده است‪.‬‬

‫(‪)23‬‬

‫البته برای محاسبه مخرج کسر بر اساس توصيه رهنمود يونيدز‪ ،‬بايد از تعداد تخمينی مادران باردار مبتال به اچ آی وی‬

‫که زايمان کرده اند‪ ،‬استفاده نمود‪ .‬ولی به دليل عدم وجود اين عدد در نرم افزار‪ ،‬از نزديکترين عدد مشابه استفاده شد‪..‬‬ ‫مقدار شاخص‪ :‬در دوره زمانی فوق‪ ،‬عدد تخمينی برابر با ‪ % 21/ 3‬بوده است‪.‬‬ ‫بحث‪ :‬در مورد مخرج کسر يعنی تخمين تعداد زنان باردار مبتال به اچآیوی‪ ،‬در ميان برخی از صاحبنظران کشور اين نگرانی وجود‬ ‫دارد که تخمينهای نرمافزار محاسبهگر آن بيش از حدِ واقعی باشد و به نظر می آيد به مطالعات بيشتری برای تخمين دقيق تر زنان‬ ‫مبتال به اچ آی وی نياز است‪.‬‬ ‫توجه به اين نکته الزم است که تمام زنان باردار مبتال به اچآیوی که شناسايی شده اند‪ ،‬تحت درمان ضد رتروويروسی پيشگيرانه قرار‬ ‫گرفتهاند و نسبتی که برای شاخص محاسبه شده بر اساس تخمين کل موارد شامل موارد شناسايی شده و ناشناخته میباشد‪ .‬از ميان‬ ‫زنان بارداری که درمان ضدرتروويروسی گرفته اند (‪ 281‬نفر) (‪ %33/1‬زنان باردار شناسايی شده)‪ 16 ،‬نفر از آنان‪ ،‬خود نيز به درمان‬ ‫ضدرتروويروسی نياز داشته اند‪ ،‬و مابقی برای پيشگيری از انتقال از مادر به کودک داروی ضدرترويروسی دريافت کردهاند‪.‬‬

‫(‪)21‬‬

‫عليرغم‬

‫افزايش تعداد زنان باردار تحت درمان در دوره گزارش دهی نسبت به دوره قبل‪ ،‬به علت افزايش تعداد تخمينی زنان باردار به دليل‬ ‫تغيير روش تخمين‪ ،‬مقدار شاخص تغيير چشمگيری نکرده است‪.‬‬ ‫‪28‬‬

‫‪ .3.2‬عنوان شاخص‪ :‬تشخیص زودرس در شیرخواران‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصد شيرخواران زاده شده از زنان مبتال به اچ آی وی که در ‪ 1‬ماه اول پس از تولد‪ ،‬آزمايش ويرولوژيک اچ آی وی‬ ‫شده اند‪.‬‬ ‫محاسبه شاخص‪ :‬صورت کسر‪ :‬از انتهای شهريور ‪ 2832‬تا انتهای شهريور ‪ ،2831‬از مجموع ‪ 33‬نوزاد متولد شده از مادر مبتال ‪13‬‬ ‫(‪)21‬‬ ‫نوزاد در ‪ 1‬ماه اول پس از تولد‪ ،‬آزمايش ويرولوژيک اچ آی وی شده اند‪.‬‬ ‫مخرج کسر‪ :‬براساس محاسبات ن رم افزار اسپکتروم‪ ،‬تعداد تخمينی زنان باردار مبتال به اج آی وی در سال ‪ 141 ، 1128‬نفر به دست‬ ‫آمده است‪.‬‬

‫(‪)23‬‬

‫البته برای محاسبه مخرج کسر بر اساس توصيه رهنمود يونيدز‪ ،‬بايد از تعداد تخمينی مادران باردار مبتال به اچ آی وی‬

‫که زايمان کرده اند‪ ،‬استفاده نمود‪ .‬ولی به دليل عدم وجود اين عدد در نرم افزار‪ ،‬از نزديکترين عدد مشابه استفاده شد‪..‬‬ ‫مقدار شاخص‪ :‬در دوره زمانی فوق‪ ،‬عدد تخمينی برابر با ‪ % 1/3‬بوده است‪.‬‬ ‫بحث‪ :‬الزم به ذکر است که در دستورالعمل کشوری موجود با توجه به محدوديت امکانات آزمايشی به روشهای ويرولوژيک‪ ،‬انجام‬ ‫آزمايش های مکرر به روش اليزا تا ‪ 23‬ماهگی بعنوان يک روش قابل قبول برای پيگيری نوزاد پذيرفته شده بود و همه نوزادان‬ ‫شناسايی شده از اين خدمات بهره برده اند‪.‬‬

‫(‪)86‬‬

‫‪ 36‬نفر از اين نوزادان‪ ،‬جهت پيشگيری از انتقال مادر به کودک ‪ ،‬طی ‪ 4‬هفته اول پس از زايمان پروفيالکسی ضدرتروويروسی دريافت‬ ‫کرده اند‪ .‬از ‪ 13‬نوزاديکه بررسی ويرولوژيک شده اند‪ 8 ،‬نفر پاسخ مثبت داشته اند‪ 38 .‬نوزاد از اين بين تحت تغذيه انحصاری با شير‬ ‫مصنوعی قرار گرفته اند‪.‬‬

‫(‪)21‬‬

‫‪ .3.3‬عنوان شاخص‪ :‬کاهش در انتقال اچآيوي از مادر به کودک‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصد نوزادانی که از مادران مبتال متولد و به اچآیوی مبتال شدهاند‪.‬‬ ‫(‪)23‬‬

‫روش محاسبه‪ :‬با استفاده از نرم اقزار اسپکتروم‬ ‫(‪)23‬‬

‫مقدار شاخص‪%82 :‬‬

‫بحث‪ :‬اگرچه تمام نوزادانی که از مادر مبتال به اچ آی متولد می شوند‪ ،‬تحت پوشش خدمات مورد نياز قرار گرفته اند‪ ،‬ولی نقطه گرهی‬ ‫مداخله‪ ،‬شناسايی زنان مبتالست که نياز به بهبود دارد‪.‬‬

‫شاخص هاي مرتبط با درمان ضدرتروویروسي‬ ‫ارائه درمان ضدرتروویروسي به ‪ 05‬میلیون نفر تا ‪ 2590‬در جهان‬ ‫‪ . 1.9‬عنوان شاخص‪ :‬درمان ضد رتروویروسي در مبتالیان به ایدز‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصد بزرگساالن و کودکان مبتال به عفونت پيشرفتۀ اچآیوی که درمان ترکيبی ضدرتروويروسی دريافت میکنند‬ ‫روش محاسبه‪ :‬برای صورت کسر از دادههای سيستم ثبت درمان ضد رتروويروسی استفاده شد‪ .‬برای مخرج کسر از نرمافراز اسپکتروم‬ ‫برای تخمين استفاده شد‪.‬‬ ‫محاسبه شاخص‪ :‬صورت کسر‪ :‬در پايان شهريور سال ‪ 4470 ،2392‬نفر (شامل ‪ 2265‬زن و ‪3305‬مرد) تحت درمان ضد‬ ‫(‪)20‬‬

‫رتروويروسی بودهاند‪..‬‬

‫‪29‬‬

‫مخرج کسر‪ :‬بر اساس تخمين با استفاده از نرمافزار اسپکتروم‪ ،‬تعداد نيازمندان به درمان ضد رتروويروسی در سال ‪ 2392‬در سطح‬ ‫کشور ‪ 33270‬نفر بوده است(‪.)29‬‬ ‫مقدار شاخص‪ :‬در مجموع در سال ‪ %23/4 ،2392‬نيازمندان درمان ضد رتروويروسی تحت درمان بودهاند‪.‬‬ ‫بحث‪ :‬الزم به ذکر است که اين نسبتها بر اساس تخمين موارد نيازمند محاسبه شده است و در ميان برخی از صاحب نظران اين‬ ‫نگرانی وجود دارد که تخمين تعداد نيازمندان به درمان ضدرتروويروسی بيش از تعداد واقعی آنان باشد و با استفاده از نرم افزار موجود‬ ‫به درستی محاسبه نشده باشد‪.‬‬

‫‪ .1.2‬عنوان شاخص‪ :‬بقاء پس از ‪ 92‬ماه درمان ضد رتروویروسي‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصد کودکان و بزرگساالن با اچآیوی شناخته شده که ‪ 21‬ماه پس از شروع درمان ضد رتروويروسی هنوز تحت‬ ‫درمان هستند و به حيات خود ادامه میدهند‪.‬‬ ‫روش محاسبه‪ :‬برای صورت و مخرج کسر از دادههای سيستم ثبت درمان ضد رتروويروسی استفاده شد‪.‬‬ ‫مقدار شاخص‪ :‬بقای به درمان ‪ 22‬ماهه در کسانی که درمان رتروويروسی را از شهريور ‪ 2390‬تا شهريور ‪ 2392‬شروع کرده اند‪%85 ،‬‬ ‫بود‪ .‬اين نسبت برای زنان‪ %88‬و برای مردان ‪ %84‬بوده است‪ )20(.‬شرح کامل بقای بر درمان ‪ 22‬ماهه‪ 24 ،‬ماهه‪ 36 ،‬ماهه و ‪ 48‬ماهه‬ ‫در سال های ‪ 2385‬تا ‪ 2392‬به تفکيک سن و جنس در پيوست ‪ 3‬آمده است‪.‬‬

‫شاخص هاي مرتبط با درمان سل و اچ آي وي‬ ‫کاهش مرگ ناشي از سل در مبتالیان به اچ آي وي به میزان ‪ %05‬تا سال ‪2590‬‬ ‫‪ . 0.9‬عنوان شاخص‪ :‬مدیریت همزمان درمان سل و اچآيوي‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصد تخمينی موارد بروز سل در بيماران مبتال به اچآیوی که درمان سل و ايدز را دريافت کردهاند‪.‬‬ ‫روش محاسبه‪ :‬برای صورت کسر از پايش برنامه ها از طريق استعالم از دانشگاه های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی کشور‬ ‫استفاده شد‪ .‬برای مخرج کسر نيز از تخمين استفاده شد‪.‬‬ ‫محاسبه شاخص‪ :‬صورت کسر‪ :‬از انتهای شهريور سال ‪ 2832‬تا انتهای شهريور ‪ 34 ،2831‬نفر بيمار مبتال به سل وجود داشته که‬ ‫(‪)12‬‬

‫مبتال به اچ آی وی بوده و يا ابتالی آنها به اچآیوی شناسايی شده و تحت درمان همزمان سل و اچ آی وی قرار گرفته اند‪.‬‬ ‫مخرج کسر‪ :‬برای تخمين به ترتيب زير عمل شد‪ :‬با در نظر گرفتن تعداد تخمينی مبتاليان نيازمند به درمان ضدرتروويروسی (‪88111‬‬ ‫نفر)(‪ ،)23‬شيوع عفونت سل در جمعيتهای مشابه (‪ ،)11()%11‬و برآورد ميزان بروز بيماری سل در مبتاليان نيازمند به درمان‬ ‫ضدرتروويروسی (حدود ‪ ، )18()%1/1‬عدد ‪ 433‬نفر به دست میآيد‪.‬‬ ‫مقدار شاخص‪ :‬مجموعا ‪ %23/3‬کسانی که در دوره زمانی فوق به بيماری سل مبتال شده و عفونت اچ آی وی داشته اند‪ ،‬از درمان هم‪-‬‬ ‫زمان اچآیوی و سل از آن بهرهمند شدهاند‪.‬‬ ‫بحث‪ :‬اگر چه ‪ %34‬کسانی که حداقل يک بار در دوره زمانی منتهی به مهر ‪ 2831‬به کلينيک های مثلثی مراجعه کرده اند‪ )21(،‬در‬ ‫آخرين ويزيت خود از نظر سل غربالگری شده اند‪ ،‬به نظر می رسد که دشواری تشخيص سل در مبتاليان به اچ آی وی و نيز پوشش‬ ‫ناکافی تشخيص مبتاليان به اچ آی وی بر پايين بودن شاخص تاثير گذاشته است‪ .‬تقويت هر دو مورد می تواند منجر به بهبود شاخص‬ ‫شود‪.‬‬

‫شاخص هاي مرتبط منابع مالي‬ ‫‪30‬‬

‫رفع کسري منابع مالي تا سال ‪2590‬‬ ‫‪ .1.9‬عنوان شاخص‪ :‬اعتبار هزینه شده دولت جمهوري اسالمي ایران و سازمانها و دفاتر بینالمللي براي کنترل‬ ‫و پیشگیري از اچآيوي و ایدز‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬مقدار اعتبارات ملی و بينالمللی که توسط سازمانهای مختلف دولتی و دفاتر سازمان ملل و پروژههای بينالمللی در‬ ‫سطح کشور هزينه شده است‪.‬‬ ‫روش محاسبه‪:‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.8‬‬ ‫‪.4‬‬

‫استعالم از مسئولين در وزارتخانهها و ساير دستگاهها و نهادهايی که در راستای کنترل اچآیوی و ايدز از بودجههای‬ ‫ملی هزينه کردهاند‪.‬‬ ‫استعالم از معاونتهای بهداشتی دانشگاههای علوم پزشکی و خدمات بهداشتی‪ -‬درمانی در خصوص هزينههای انجام‬ ‫شده در ارتباط با کنترل و پيشگيری از اچآیوی و ايدز‬ ‫استعالم از دفاتر بينالمللی در خصوص هزينههای انجام شده در ارتباط با کنترل و پيشگيری از اچآیوی و ايدز‬ ‫استعالم از پروژۀ صندوق جهانی مبارزه با ايدز‪ ،‬سل و ماالريا (گلوبال فاند) در ايران در خصوص هزينههای انجام‬ ‫شده در ارتباط با کنترل و پيشگيری از اچآیوی و ايدز در کشور‬

‫مقدار شاخص‪ :‬در حال حاضر برنامه ای تحت عنوان "ارزيابی هزينه کرد کشوری ايدز" در دستور کار مرکز مديريت بيماری های‬ ‫واکير وزارت بهداشت بر اساس پيشنهاد دفتر برناه مشترک ايدز سازمان ملل متحد در حال اجراست که با بکار گيری آن هزينه کرد‬ ‫کشور در زمينه اچ آی وی به تفکيک قابل محاسبه است‪ .‬يافته های اين طرح در گزارش بعدی ذکر خواهد شد‪.‬‬

‫رفع نابرابري جنسیتي‬ ‫‪ .1.9‬عنوان شاخص‪ :‬درصد خشونت علیه زنان‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬نسبت زنان ‪ 21‬تا ‪ 43‬ساله که سابقه ازدواج دارند يا شريک مرد دائمی دارند و خشونت فيزيکی يا جنسی را تجربه‬ ‫کرده اند‪.‬‬ ‫ابزار اندازه گیري شاخص‪ :‬مطالعات مبتنی بر جامعه‬ ‫مقدار شاخص‪ :‬در حال ح اضر مطالعه ای که بتواند اين شاخص را اندازه گيری کند وجود ندارد‬

‫رفع انگ و تبعض‬ ‫‪ .1.9‬عنوان شاخص‪ :‬دیدگاه تبعیص آمیز نسبت به مبتالیان به اج آي وي‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصد زنان و مردان ‪ 21‬تا ‪ 43‬ساله که ديدگاه تبعيص آميز نسبت به مبتاليان به اج آی وی دارند‬ ‫ابزار اندازه گیري شاخص‪ :‬مطالعات مبتنی بر جامعه (‪ DHS‬سال ‪)2833‬‬ ‫مقدار شاخص‪ %41/6 :‬زنان ‪ 21‬تا ‪ 43‬ساله‪ ،‬حاضر نيستد که از مغازه دار مبتال به اچ آی وی مواد غذايی بخرند و ‪ %48/2‬آنان با‬ ‫ادامه کار يک معلم مبتال به اچ آی وی مخالف بودند‪.‬‬

‫(‪)24‬‬

‫بحث‪ :‬پاسخ صحيح در هر دوی اين سواالت در روستاها کمتر از شهرها بود‪.‬‬

‫(‪)24‬‬

‫‪31‬‬

‫رفع ممانعت سفر‬ ‫‪ .1.9‬داده هاي این شاخص مستقیما توسط یونیدز تهیه مي شود‪.‬‬

‫تقویت ادغام اچ آ وي‬ ‫‪ .95.9‬عنوان شاخص‪ :‬ورود کودکان یتیم به مدرسه‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬درصدی از کودکان‪ 21‬تا ‪ 24‬ساله يتيم و غيريتيم که به مدرسه می روند‪.‬‬ ‫ابزار استفاده شده براي اندازهگیري شاخص در این گزارش‪ :‬از يک مطالعۀ مبتنی بر جامعه استفاده شده است‪ .‬در مطالعهای که با‬ ‫نمونهگيری تصادفی خوشهای در ‪ 1111‬نفر از نوجوانان و جوانان سنين ‪ 21 -24‬سال ساکن ‪ 3‬منطقه در ‪ 1‬شهر با سابقۀ حداقل يک‬ ‫سال سکونت در منطقۀ شهری مورد نظر‪ ،‬در سال ‪ 2831‬انجام شد‪ ،‬آگاهی جوانان توسط پرسشنامه استاندارد اندازهگيری شد‪ .‬اطالعات‬ ‫(‪)14‬‬ ‫مورد نظر برای جوانان ‪ 21‬تا ‪ 14‬ساله استخراج شد‪.‬‬ ‫مقدار شاخص‪ %31/4 :‬کودکان ‪ 21‬تا ‪ 24‬سال در مطالعۀ فوق که حداقل يکی از والدينشان زنده بوده‪ ،‬در زمان مطالعه به مدرسه‬ ‫میرفته اند‪ .‬در مورد کودکانی که هم پدر و هم مادر خود را از دست دادهاند‪ ،‬به علت کوچک بودن اعداد نمیتوان نسبتهای قابل‬ ‫اعتماد ارايه کرد‪.‬‬

‫(‪)14‬‬

‫‪ .95.2‬عنوان شاخص‪ :‬حمایت اقتصادي از فقیرترین اقشار جامعه‬ ‫تعریف شاخص‪ :‬نسبت فقيرترين خانواده هايی که در ‪ 8‬ماه گذشته حمايت اقتصادی دريافت کرده اند‬ ‫ابزار توصیه شده اندازه گیري‪ :‬مطالعات مبتنی بر جامعه‬ ‫مقدار شاخص‪ :‬مطالعه ای که مستقيما اين شاخص را اندازه گيری کند‪ ،‬وجود ندارد‪.‬‬ ‫از دوره قبل گزارش دهی طرح هدفمند سازی يارانه ها در کشور به اجر در آمده و مطابق اين طرح اقشار آسيب پذير جامعه از حمابت‬ ‫مالی برخوردار ميگردند‪ .‬عالوه بر اين کميته امداد امام خمينی و سازمان بهزيستی کشور هم برخی کمک های خاص مالی و جنسی به‬ ‫فقيرترين خانواده ها ارائه می دهد‪.‬‬

‫سیاست دولت در زمینه اچ آي وي و ایدز‬ ‫اين شاخص بر اساس پرسشنامۀ ‪ )National Composit Policy Instrument( UNAIDS‬تنظيم شده است‪ .‬ابتدا‬ ‫پرسشنامه توسط افراد کليدی در زمينۀ کنترل اچآیوی و ايدز تکميل شده و سپس نتايج آن مورد تجزيه وتحليل قرار گرفته است‪ .‬از‬ ‫متنی که از پرسشنامه تکميل شده استخراج گرديده‪ ،‬در داخل متن استفاده شده است‪.‬‬

‫‪32‬‬

‫وضیعت برنامه استراتژیك‬ ‫تاریخچه‬ ‫پس از شناسايی اولين مورد ابتالی به اچآیوی در سال ‪ ،2366‬پاسخ به آن در کشور‪ ،‬با تشکيل شورای عالی ايدز در سال‬ ‫‪ 2367‬شروع شد‪ )4(.‬پاسخ کشوری در ابتدا عمدتاً بر ارائه خون سالم‪ ،‬ارائه برخی از خدمات درمانی و راهاندازی سيستم ثبت‬ ‫موارد متمرکز بود‪ .‬متعاقباً رعايت احتياطات همهجانبه نيز بر آن افزوده شد‪ .‬با شروع همهگيری اچآیوی در مصرفکنندگان‬ ‫تزريقی مواد در اواسط دهه هفتاد شمسی‪ ،‬برخی فعاليتهای کاهش آسيبهای ناشی از مواد هم شروع شد‪ .‬ولی تا انتهای‬ ‫دهه هفتاد‪ ،‬فعاليتهای کنترل اچآیوی عمدتاً به صورت فعاليتهای مجزا به اجرا در میآمد و در چارچوب يک برنامه‬ ‫استراتژيک نبود‪ )4(.‬در سال ‪ ،2380‬برای نخستين بار در سطح ملی برنامۀ استراتژيک پنجساله برای سالهای ‪-2385‬‬ ‫‪ 2382‬توسط وزارت بهداشت‪ ،‬درمان وآموزش پزشکی با همکاری نسبی ساير دستگاهها تدوين شد‪ .‬در اين برنامه با تاکيد‬ ‫بر مشارکت ساير بخشها و دستگاهها اعم از دولتی و غيردولتی‪ 22 ،‬راهبرد زير برای مقابله با گسترش اچایوی و ايدز‬ ‫(‪) 4‬‬ ‫درنظر گرفته شده بود‪:‬‬ ‫‪ .2‬آموزش و اطالعرسانی‬ ‫‪ .2‬تامين سالمت خون‬ ‫‪ .3‬تقويت نظام مراقبت اپيدميولوژيک‬ ‫‪ .4‬تقويت نظام پيشگيری از انتقال ويروس در مراکز ارائه دهنده خدمات تشخيصی‪ ،‬بهداشتی و درمانی کشور‬ ‫‪ .5‬مشاوره افراد در معرض خطر وآزمايش داوطلبانه اچآیوی درگروههای پرخطر‬ ‫‪ .6‬کاهش آسيب‬ ‫‪ .7‬مراقبت و درمان بيماریهای آميزشی‬ ‫‪ .8‬مشاوره‪ ،‬مراقبت و درمان موارد مبتال به اچآیوی و خانواده آنان‬ ‫‪ .9‬تقويت و توسعه زيرساختها و منابع (مالی‪ ،‬انسانی و مديريتی) در تمام زمينههای مرتبط با اچآیوی و ايدز‬ ‫‪ .20‬تقويت پژوهشهای کاربردی‬ ‫‪.22‬حمايت اجتماعی و اقتصادی از افراد مبتال‪ ،‬بيمار و خانوادههای آنان و همچنين افراد پرخطر‬ ‫اين برنامه فاقد طرحی برای پايش و ارزشيابی آن بود‪ .‬به هنگام اجرا نيز نتوانست به تصويب هيئت دولت برسد و اگر چه به‬ ‫طور کامل به اجرا در نيامد‪ ،‬اما بخش مهمی از برنامه عملياتی آن اجرا شد‪ .‬در انتهای سال آخر برنامه‪ ،‬تالشی برای پايش آن‬ ‫(‪) 4‬‬ ‫به صورت گذشتهنگر صورت گرفت و گزارشی به اين منظور منتشر شد‪.‬‬ ‫برنامه دوم برای سالهای ‪ 2386-2388‬و به صورت ‪ 3‬ساله تدوين شد‪ .‬اين برنامه مشتمل بر ‪ 20‬استراتژی‪ 75 ،‬هدف‬ ‫اختصاصی و ‪ 498‬فعاليت اصلی بود و با مشارکت وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی‪ ،‬جمعيت هالل احمر‪ ،‬سازمان‬ ‫امور زندانها‪ ،‬سازمان بهزيستی‪ ،‬نيروهای مسلح‪ ،‬صدا و سيما‪ ،‬وزارت آموزش و پرورش‪ ،‬وزارت راه و ترابری‪ ،‬سازمان انتقال‬ ‫خون و کميته امداد امام خمينی تهيه شد‪ .‬استراتژیهای آن مشابه با استراتژی های برنامه اول بود‪ ،‬به جز آنکه استراتژی‬ ‫های "تقويت پژوهش های کاربردی" و "تقويت نظام مراقبت اپيدميولوژيک" به "برقراری نظام مراقبت اپيدميولوژيک و‬ ‫مديريت دادهها" تبديل شد‪ ،‬استراتژی "تقويت نظام پيشگيری از انتقال ويروس در مراکز ارائه دهنده خدمات تشخيصی‪،‬‬ ‫بهداشتی و درمانی کشور" در استراتژی "مراقبت و درمان بيماریهای آميزشی" ادغام و به استراتژی "پيشگيری و مراقبت‬ ‫(‪) 4‬‬ ‫و درمان بيماریهای آميزشی" تبديل گرديد و استراتژی " احتياطات استاندارد" نيز افزوده شد‪.‬‬ ‫‪33‬‬

‫اين برنامه اگر چه به تصويب دولت نرسيد‪ ،‬اما برای اجرای آن تالش شد‪ .‬از سال دوم برنامهای برای پايش و ارزشيابی آن‬ ‫تدوين شد و چندين پروهش برای ارزشيابی آن در زمينه مصرفکنندگان تزريقی مواد و تنفروشان‪ ،‬مردانی که با ساير‬ ‫مردان رابطه جنسی دارند و عملکرد مراکز مشاوره بيماریهای رفتاری به اجرا درآمد‪ .‬در سال انتهايی نيز برنامۀ پايش آن‪،‬‬ ‫(‪) 4‬‬ ‫به صورت گذشتهنگر به اجرا درآمد‪.‬‬

‫سومین برنامه استراتژیك‬ ‫سومين برنامه استراتژيک ايدز (‪ ) 2389 -2393‬بر اساس مستندات و تجربيات بدست آمده از برنامه اول و دوم تدوين‬ ‫گرديد‪.‬‬

‫(‪)37‬‬

‫اين برنامه با مشارکت کليه شرکای برنامه تهيه شده و نقش و وظيفه کليه سازمانها و نهادهای موثر در کنترل‬

‫اچ آی وی ايدز در آن مشخص شده است ‪ .‬اين برنامه در تاريخ ‪ 2390/8/24‬در شورايعالی سالمت مصوب و توسط معاون‬ ‫اول ريس جمهور به کليه سازمانها و نهادهای مرتبط برای تهيه برنامه عملياتی ابالغ گرديد‪ .‬اين برنامه دارای ‪ 20‬استراتژی و‬ ‫‪ 262‬هدف گزاری عملياتی است‪ .‬اين برنامه استراتژيک دارای برنامه پايش و ارزشيابی با برنامه عملياتی مشخص است و‬ ‫اعضاء کميته های پايش و ارزشيابی استانی و هسته های فنی عملياتی نمودن برنامه در استانها متشکل از نمايندگان‬ ‫استانداری‪ ،‬دانشگاه علوم پزشکی‪،‬آموزش و پرورش‪ ،‬سازمان زندان ها و اقدامات تامينی و تربيتی و سازمان بهزيستی در قالب‬ ‫سه نشست تحت آموزش های الزم جهت اجرائی نمودن برنامه قرار گرفته اند‪ .‬استراتژی های برنامه استراتژيک سوم عبارتند‬ ‫از‪:‬‬ ‫‪ .2‬آموزش و اطالعرسانی‬ ‫‪ .2‬تامين سالمت خون‬ ‫‪ .3‬مشاوره و آزمايش داوطلبانه‬ ‫‪ .4‬کاهش آسيب‬ ‫‪ .5‬پيشگيری از انتقال جنسی‬ ‫‪ .6‬مراقبت و درمان بيماریهای آميزشی‬ ‫‪ .7‬مشاوره‪ ،‬مراقبت و درمان مبتاليان به اچ آی وی و خانواده آنها‬ ‫‪ .8‬حمايت و توانمند سازی‬ ‫‪ .9‬برقراری نظام مراقبت اپيدميولوژيک و مديريت دادهها‬ ‫‪ .20‬تقويت زيرساختهای الزم‬ ‫مهمترين تغيير در استراتژی های برنامه‪ ،‬پررنگ و مشخص تر شدن استراتژی" پيشگيری از انتقال جنسی" است که با‬ ‫توجه به روند افزايشی موارد شناس ايی شده انتقال از راه جنسی در سال های اخير و اطالعات به دست آمده از رفتارهای‬ ‫جنسی گروه های پرخطر وجوانان اتخاذ شده است‪.‬‬

‫(‪)37‬‬

‫در برنامه ی ملی کنونی بدليل مشارکت فعال شرکاء مختلف برنامه‪ ،‬کليه ابعاد فراگير بيماری در نظر گرفته شده است و‬ ‫برنامه های کنترل و پيشگ يری در کليه ابعاد طراحی شده است‪ .‬بدين ترتيب همه بخش های درگير خود را صاحب برنامه و‬ ‫در آن دخيل می دانند‪ .‬همچنين با توجه به پيشرفت برنامه های نظام مراقبت و پايش و ارزشيابی‪ ،‬در حال حاضر اهداف‬ ‫تعيين شده واقع گرايانه تر به نظر می رسند‪ .‬بودجه بندی برنامه تعريف شده است و مالک های مشخص تر برای آن تعريف‬

‫‪34‬‬

‫گرديده است‪ .‬از طرف ديگر با توجه به تغييرات روند همه گيری بيماری‪ ،‬در برنامه حاضر بر روی پيشگيری از طريق انتقال‬ ‫جنسی تمرکز بيشتری صورت گرفته است‪.‬‬ ‫برنامه راهبردی چندبخشی‪ ،‬جمعيت های آسيب پذير شامل مصرف کنندگان تزريقی مواد‪ ،‬همسران زندانيان‪ ،‬همسران‬ ‫مبتاليان‪ ،‬همسران مصرف کنندگان تزريقی مواد‪ ،‬مبتاليان به اچ آی وی‪ ،‬زنان در معرض آسيب (زنان تن فروش)‪ ،‬بيماران‬ ‫آميزشی ‪ ،‬جمعيت مهاجر‪ ،‬جمعيت حاشيه نشين‪ ،‬جوانان سخت در دسترس‪ ،‬دانش آموزان‪ ،‬دانشجويان‪ ،‬جوانان داوطلب‬ ‫هالل احمر‪ ،‬دريافت کنندگ ان خون‪ ،‬دختران و زنان‪ ،‬زنان و مردان جوان‪ ،‬زندانيان‪ ،‬سربازان‪ ،‬صاحبان مشاغل در معرض‬ ‫مواجهه شغلی‪ ،‬کودکان بی سرپرست و در معرض خطر‪ ،‬مشاغل متحرک و عموم مردم را مد نظر قرار داده است‪ .‬همچنين‬ ‫برنامه راهبردی چند بخشی مکان هائی مانند زندان ها‪ ،‬مدارس و محل کار را لحاظ نموده است و هدايت مساله انگ و‬ ‫تبعيض‪ ،‬نقش توانمندسازی و برابری جنسيتی‪ ،‬اچ آی وی و فقر‪ ،‬صيانت از حقوق بشر و مشارکت افراد مبتال به اچ آی وی‬ ‫را نيز در نظر گرفته است‪.‬‬ ‫اين برنامه که اکنون سال انتهايی خود را طی می کند ‪ ،‬در حال بازبينی برای تهيه برنامه بعدی است‬ ‫به طور کلی به نظر می رسد که تالش های مناسبی در راستای برنامه راهبردی اچ آی وی درکشور انجام شده است‪ .‬از سال‬ ‫‪ 2011‬دستاوردهای مهم زير بدست آمده است‪:‬‬ ‫استمرار برنامه های مناسب شامل موارد زير‪:‬‬ ‫ استمرار همکاری های بين بخشی بويژه در مسائل فنی و طراحی برنامه‬‫ افزايش اطالع رسانی صدا و سيما و مطبوعات در زمينه اچ آی وی و ايدز‬‫ پوشش بيمه برای مبتاليان‬‫ درمان رايگان شدرترووويروسی‬‫ توانمند سازی افراد مثبت با کمک گسترش برنامه باشگاههای مثبت‬‫ برنامه های کاهش آسيب‬‫اما هنوز چالش های مهمی در اين حيطه باقی مانده است که عبارتند از‪:‬‬ ‫ باقی ماندن انگ اجتماعی برروی گروههای در معرض خطر اچ آی وی‬‫ وجود برخی قوانين محدود کننده دسترسی به گروههای در معرض بيشترين خطر به خصوص گروههای دارای‬‫روابط جنسی پر خطر و به ويژه زنان تن فروش‬ ‫ ضعف برنامههای مناسب در زمينه دسترسی به کودکان خيابانی و ارائه خدمات سالمت به آنها‬‫ تابو بودن اچ آی وی در بعضی از سازمان ها‬‫ ناکافی بودن نيروهای عالقه مند برای اجرای برنامه استراتژيک و شايع بودن ريزش نيروهای آموزش ديده‪.‬‬‫ ناکافی بودن سازمانهای مردم نهاد و سازمانهای غيردولتی توانمند برای اجرای اين برنامه در سطح کشور‬‫ شروع تغيير چهره اعتياد در کشور و گسترش روزافزون مواد روانگردان که منجر کم اثر شدن برنامههای کاهش‬‫آسيب و نياز به برنامه ريزی های جديد می شود‪.‬‬ ‫‪35‬‬

‫وضعیت پیشگیري‬ ‫برنامه سرنگ و سوزن‬ ‫تعداد مصرف کنندگان تزريقی مواد بر اساس گزارش ستاد مبارزه با مواد مخدر حدود ‪ 111111‬نفر (‪)211111-181111‬‬ ‫برآورد شده است‪ 27( .‬و ‪ )28‬تا شهريور ‪ 631 ،2831‬مرکز که تحت پوشش دانشگاههای علوم پزشکی يا سازمان بهزيستی‬ ‫کشور بوده اند‪ ،‬به مصرف کنندگان تزريقی مواد‪ ،‬سرنگ و سوزن رايگان توزيع می کرده اند‪ 25( .‬و ‪ . )26‬اين مراکز مجموعا طی‬ ‫دوره يک ساله منتهی به شهريور ‪ 21616112 ،2831‬عدد سرنگ و سوزن رايگان توزيع کرده اند(‪ 25‬و ‪ )26‬که بطور‬ ‫متوسط‪ 11( 68‬تا ‪ ) 14‬عدد سرنگ به ازای هر مصرف کننده تزريقی مواد در سال بوده است‪ .‬اگر چه پوشش ارائه سرنگ و‬ ‫سوزن رايگان نسبت به گزارش قبل حدود دو برابر افزايش يافته اما هنوز با ميزان مطلوب (‪ 111‬سرنگ در سال به ازاء هر‬ ‫مصرف کننده تزريقی )(‪ )34‬فاصله دارد‪ .‬اين رقم نياز به بهبود دارد‪ .‬با اينحال بايد در نظر داشت که اغلب مطالعات رفتاری‬ ‫در مصرف کنندگان تزريقی مواد داروخانه ها را يکی از منابع مهم تامين سرنگ و سوزن استريل دانسته است‪ .‬بخش قابل‬ ‫توجهی از مصرف کنندگان تزريقی مواد‪ ،‬سرنگ و سوزن مورد نياز خود را از داروخانه ها تهيه می کنند‪ .‬بر اساس مطالعۀ‬ ‫پيمايش زيستی‪ -‬رفتاری در مصرفکنندگان تزريقی مواد در سال ‪ ،2836‬از کسانی که در يک ماه قبل از مطالعه تزريق‬ ‫داشتهاند‪ % 43/6 ،‬آنان بيشتر موارد سرنگ و سوزن خود را از داروخانه تهيه کردهاند‪ )83(.‬کسانی که بيشتر موارد سرنگ و‬ ‫سوزن خود را از مراکز گذری و تيمهای سيّار کمکرسان تهيه نمودهاند به ترتيب ‪ %12‬و ‪ %6/6‬بودهاند‪ )83(.‬اين منبع‬ ‫ميتواند سهمی از ميزان باالی استفاده از سرنگ و سوزن استريل در آخرين نوبت تزريق باشد‪. .‬‬ ‫بر اساس پيمايش زيستی – رفتاری در مصرف کنندگان تزريقی مواد در سال ‪ ،2833‬با وجود آگاهی بسيار باالی مصرف‬ ‫کنندگان تزريقی از خطر انتقال عفونت اچ آی وی با تزريق مواد (‪ ،)%33‬همچنان رفتارهای پرخطر توسط اين افراد تجربه‬ ‫می شود(‪ )1‬به گونه ايکه ميزان استفاده از سرنگ نو در آخرين تزريق در بين گروه مورد مطالعه ‪ %33/3‬بدست آمد‬

‫( ‪)1‬‬

‫در‬

‫مطالعه سال ‪ ،2836‬اين شاخص ‪ %38/1‬محاسبه شده است‪ )83(.‬در مطالعه ‪ ،2833‬شيوع استفاده از سرنگ ديگران و‬ ‫سرنگ و سوزنی که دور انداخته شده باشد مجموعا ‪ %8/4‬و استفاده از سرنگ مصرف شده توسط خود فرد ‪ %1/3‬محاسبه‬ ‫شده است‪ )1( .‬طی يک ماه گذشته حدود ‪ % 81‬سابقه استفاده از سرنگ و سرسوزن استفاده شده داشته اند که البته در ‪%16‬‬ ‫موارد قبال متعلق به خود آنها بوده است‪ )1(.‬اين بدان معناست که حدود ‪ %3‬جمعيت مورد مطالعه در يک ماه قبل از مطالعه‬ ‫رفتارهای بسيار پرخطر در تزريق مواد را تجربه تزريق کرده اند‪ .‬در همين مطالعه‪ %21/3‬افراد در يک ماه گذشته سرنگ‬ ‫خود را بطور امانت يا در ازای دريافت پول در اختيار فرد ديگری قرار داده بودند‪.‬‬

‫( ‪)1‬‬

‫به این ترتیب به نظر مي آید که‬

‫گسترش برنامه هاي کاهش آسیب یك ضرورت جدي است‪ .‬به منظور برآورد نقش مداخالت در بروز موارد جديد‪ ،‬مرکز‬ ‫منطقهای آموزش نظام مراقبت‪/ HIV‬ايدز (دانشگاه علوم پزشکی کرمان) به سفارش مرکز مديريت بيماری های وزارت‬ ‫بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی و با حمايت دفتر برنامۀ مشترک سازمان ملل متحد در زمينۀ ايدز در جمهوری اسالمی‬ ‫ايران و ساير شرکای برنامه کنترل اچ آی وی در ايران پژوهشی انجام داد‪ .‬در اين پژوهش برآورد گرديد که اگر سطح‬ ‫پوشش برنامه استفاده از سرنگ ايمن در مصرفکنندگان تزريقی مواد از ‪ 31‬درصد به ‪ 31‬درصد فزونی يابد‪ ،‬بروز عفونت اچ‬ ‫آی وی در اين گروه درحدود ‪ %11‬کاهش خواهد يافت‪.‬‬

‫‪36‬‬

‫( ‪)6‬‬

‫درمان نگهدارنده مواد‬ ‫درمان نگهدارنده متادون‪ :‬در شهريور ‪ 4111 ،2831‬مرکز که تحت پوشش دانشگاه های علوم پزشکی‪ ،‬بهزيستی و سازمان‬ ‫زندانها بوده اند به مصرف کنندگان تزريقی مواد‪ ،‬درمان نگهدارنده مواد ارائه می کرده اند‪ 4183 .‬مرکز متعلق به بخش‬ ‫خصوصی بوده است‪ 21 ،26(.‬و‪ )83‬در اين مراکز مجموعا در طی دوره يک ساله منتهی به شهريور ‪ ،2831‬در کل نزديک به نيم‬ ‫ميليون نفر (‪ 431312‬نفر) مصرف کننده مواد از درمان نگهدارنده مواد استفاده کرده اند‪ 21 ،26( .‬و‪ )83‬البته اين بدان معنی‬ ‫نيست که در هر مقطع زمانی در طی اين دوره همين تعداد تحت درمان بوده اند‪ .‬همچنين بی شک بخش عمده ای از افراد‬ ‫تحت درمان‪ ،‬مصرف کننده تزريقی مواد نبوده اند‪ .‬مطالعۀ ديدهوری زيستی‪ -‬رفتاری در مصرفکنندگان تزريقی مواد در‬ ‫سال ‪ 2833‬نشان میدهد ‪ % 41/6‬از کسانی که در يک سال قبل از مطالعه تزريق کردهاند‪ ،‬در زمان مطالعه تحت درمان‬ ‫نگهدارنده مواد بودهاند‪.‬‬

‫( ‪)1‬‬

‫اين عدد در سال ‪ %88 ،2836‬بوده‬

‫(‪)83‬‬

‫که اگر چه حاکی از بهبود پوشش درمان نگهدارنده با‬

‫متادون است‪ ،‬ولی بر ضرورت گسترش آن نيز داللت می کند‪ .‬روند گسترش برنامه درمان نگهدارنده با متادون در زندانهای‬ ‫ايران از سال ‪ 2831‬تا کنون‪ ،‬نيز روندی فزاينده بود که در دو سال اخير از سرعت رشد آن کاسته شده و در بهمن سال‬ ‫‪ ،2831‬بيش از ‪ 41‬هزار نفر تحت درمان نگهدارنده بوده اند (نمودار‪ . )83()8‬زندانيان نيازمند درمان نگهدارنده مواد شامل‬ ‫مصرف کتتدگان تزريقی و غير تزريقی مواد حدود ‪ 211‬هزار نفر برآورد می شوند‪.‬‬

‫(‪)41‬‬

‫بدين ترتيب عليرغم همه پيشرفت‬

‫های قابل توجهی که رخ داده‪ ،‬هنوز همه زندانيان نيازمند درمان نگهدارنده متادون تحت پوشش آن قرار نگرفته اند‪ .‬بنابر‬ ‫اين حمايت از برنامه های درمان نگهدارنده متادون برای گسترش پوشش آن هم در جامعه و هم در زندان‪ ،‬ضمن حفظ‬ ‫کيفيت آن يک ضرورت است‪.‬‬ ‫نکته مهم ديگر‪ ،‬نشانه هايی است که حاکی از افزايش سريع مصرف ترکيبات شبه آمفتامينی در مصرف کنندگان مواد و‬ ‫کسانی است که تحت درمان نگهدارنده متادون هستند‪ )21(.‬نگرانی از افزايش ناگهانی مصرف ترکيبات شبه آمفتامينی شامل‬ ‫زندانيان نيز می شود‪.‬‬

‫(‪)13‬‬

‫بر اساس مطالعه مراقبت سرولوژيک و رفتاری در زندانيان در سال ‪ 2832‬در مقايسه با همين‬

‫مطالعه در سال ‪ 2833‬مصرف مواد محرک آمفتامينی در يکماه گذشته افزايش داشته است بطوريکه مصرف اين مواد در‬ ‫مطالعه سال ‪ 2833‬در يک ماه گذشته ‪ %101‬برآورد شده و اين ميزان در مطالعه سال ‪ 2832‬به ‪ %2206‬رسيده است‪.‬‬ ‫در اين ميان ‪ %11033‬موارد تزريق شيشه را گزارش کردند‬

‫(‪)13‬‬

‫(‪)13‬‬

‫که اين می تواند برنامه های بسيار موفقی که تاکنون در‬

‫زمينه کاهش آسيب اجرا شده را به طور کامل به خطر اندازد‪ .‬به نظر می آيد الزم است در اين زمينه مطالعاتی برای ارزيابی‬ ‫وضعيت و طراحی و اجرای مداخالت مبتنی بر شواهد علمی‪ ،‬راه اندازی شود‪.‬‬ ‫ساير درمان های نگهدارنده مواد‪ :‬عالوه بر درمان نگهدارنده متادون‪ ،‬درمان نگهدارنده با بوپرنورفين (در سطح بسيار‬ ‫محدودی رواج دارد) نيز به مصرف کنندگان مواد از جمله مصرف کنندگان تزريقی آن ارائه می شود‪.‬‬

‫همچنين طی سال های ‪ 2831‬تا ‪ 2833‬درمان نگهدارنده با تنتور ترياک نيز به صورت پايلوت شروع شد‪ .‬تنتور ترياک‬ ‫محلولی است که حاوی دوزهايی معين از ترياک است و توسط پزشک به منظور درمان اعتياد به مواد برای بيمار تجويز می‬ ‫شود‪ .‬نتايج اين طرح حاکی از آن بود اين درمان می تواند برای برخی از گروه های مصرف کننده مواد که کانديد مناسبی‬ ‫برای درمان نگهدارنده متادون نيستند‪ ،‬درمان موثری باشد و در حال حاضر ‪ 64111‬نفر تحت اين درمان هستند‪.‬‬

‫(‪)41‬‬

‫‪37‬‬

‫نمودار ‪ : 8‬رشد تعداد زندانیان تحت درمان نگهدارنده متادون در زندانهاي کشور‬

‫پیش گیري از انتقال جنسي اچ آي وي‬ ‫کاندوم در در مراکز مشاورۀ بيماریهای رفتار ی (کلينيک های مثلثی)‪ ،‬مراکز گذری و اتاق های مالقات شرعی در زندان ها‪،‬‬ ‫به طور رايگان در اختيار مراجعهکنندگان قرار میگيرد‪ .‬دسترسی به کاندوم از طريق داروخانه ها و برخی مراکز فروش کاال‬ ‫نيز از طريق خريد آن امکان پذير است‪ .‬تنوع انواع کاندوم موجود در بازار در سال های اخير رشد چشمگيری يافته و بررسی‬ ‫هايی برای ارائه کاندوم زنان صورت گرفته است‪.‬‬

‫(‪)41‬‬

‫مصرف کنندگان تزريقی مواد‪ :‬در پيمايش زيستی ‪ -‬رفتاری ‪ ،2833‬حدود ‪ %11‬از مصرف کنندگان تزريقی مواد متاهل بوده‬ ‫يا سابقه ازدواج داشتند و ‪ %81‬آنها با همسران خود زندگی می کنند‪ )1(.‬حدود ‪ %13 %‬آنان در يک سال گذشته با همسر‬ ‫خود ارتباط جنسی داشتهاند‪ .‬در ميان اين افراد درصد استفاده هميشگی از کاندوم ‪ 21/1‬بدست آمد‪ )1( .‬درصد کسانيکه در‬ ‫يکسال اخير با همسر خود رابطه جنسی نداشته اند برابر ‪ %42‬گزارش شد‪ )1( .‬در اين مطالعه‪ %11/4 ،‬افراد داشتن شريک‬ ‫جنسی پولی را در سال گذشته ذکر کردهاند‪ )1( .‬درصد استفاده از کاندوم در آخرين تماس جنسی با همسر‪ ،‬شريک جنسی‬ ‫پولی و موقت غير پولی بترتيب ‪ %18 ،%84‬و ‪ %48‬بوده است‪.‬‬

‫( ‪)1‬‬

‫درصد استفاده هميشگی از کاندوم در يکسال اخير برای‬

‫شرکای جنسی پولی و غيرپولی به تفکيک برابر ‪ %82‬و ‪ %14‬بود‪ .‬در همين مطالعه ‪ %88/1‬مصرف کنندگان تزريقی مواد‪،‬‬ ‫کاندوم رايگان دريافت کرده بودند‪ )1(.‬در مطالعه ‪ ،2836‬درصد کسانی که در يکسال گذشته رابطه جنسی نداشته اند برابر با‬ ‫‪ %14‬و درصد استفاده از کاندوم در آخرين تماس جنسی با همسر‪ ،‬شريک جنسی پولی و موقت غير پولی به ترتيب ‪،%13‬‬ ‫‪ %81‬و ‪ %84‬بود‪.‬‬

‫(‪)83‬‬

‫به اين ترتيب عليرغم تغييرات مثبتی که رخ داده‪ ،‬هنوز بايد تالش های زيادی برای بهبود پوشش‬

‫استفاده از کاندوم در پيش گرفته شود‪ .‬به منظور برآورد نقش مداخالت در بروز موارد جديد‪ ،‬مرکز منطقه ای آموزش نظام‬ ‫مراقبت‪/ HIV‬ايدز (دانشگاه علوم پزشکی کرمان) به سفارش مرکز مديريت بيماریهای وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش‬

‫‪38‬‬

‫پزشکی و با حمايت دفتر برنامۀ مشترک سازمان ملل متحد در زمينۀ ايدز در جمهوری اسالمی ايران و ساير شرکای برنامه‬ ‫کنترل اچ آی وی در ايران پژوهشی انجام داد‪ .‬در اين پژوهش برآورد گرديد که اگر پوشش استفاده از کاندوم در مصرف‬ ‫کنندگان تزريقی مواد از ‪ %81‬به ‪ % 31‬افزايش يابد‪ % 38 ،‬از موارد جديد عفونت اچ آی وی در شرکای جنسی آنان کاسته‬ ‫خواهد شد‪.‬‬

‫( ‪)6‬‬

‫زنان تن فروش‪ :‬در پيمايش زيستی – رفتاری زنان تن فروش در سال ‪ ،2833‬حدود دو سوم زنان تن فروش اظهار کردند‬ ‫که در سال گذشته کاندوم رايگان دريافت نمودهاند‪.‬‬

‫( ‪)3‬‬

‫درصد کسانی در تمام روابط جنسی خود با شريک جنسی پولی در‬

‫يکماه اخير بطور هميشگی از کاندوم استفاده می کردند در اين مطالعه برابر با ‪ %81‬بود‪ .‬اين درحالی است که ‪ %81‬آنها‬ ‫اصال از کاندوم استفاده نکرده بودند‪ .‬در ‪ % 41/3‬موارد‪ ،‬آنها در تماس جنسی با شريک غيرپولی در يکماه اخير اصال از کاندوم‬ ‫استفاده نکرده اند‪ .‬در روابط جنسی با شريک پولی در يکماه اخير‪ %61/3 ،‬زنان تن فروش از کاندوم استفاده کرده بودند‪.‬‬ ‫اين نسبت در مطالعه ای که در زنان تن فروش در تهران در سال ‪ 2831‬انجام شد‪ %11 ،‬بود‬

‫(‪)82‬‬

‫( ‪)3‬‬

‫که می تواند حاکی از‬

‫موفقيت نسبی برنامه های پيشگيری که در سال های اخير شروع شده ‪ ،‬عليرغم محدود بودن اين فعاليت ها باشد‪ .‬به منظور‬ ‫برآورد نقش مداخالت در بروز موارد جدید‪ ،‬مرکز منطقه اي آموزش نظام مراقبت ‪ /HIV‬ایدز (دانشگاه علوم پزشكي‬ ‫کرمان) به سفارش مرکز مدیریت بیماريهاي وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشكي و با حمایت دفتر برنامۀ مشترک‬ ‫سازمان ملل متحد در زمینۀ ایدز در جمهوري اسالمي ایران و سایر شرکاي برنامه کنترل اچ آي وي در ایران پژوهشي‬ ‫انجام داد‪ .‬در این پژوهش برآورد گردید که اگر پوشش استفاده از کاندوم در زنان تن فروش و مشتریانشان درحدود ‪%15‬‬

‫(از ‪ % 00‬به ‪ )%10‬افزایش یابد‪ ،‬حدود ‪ %11‬از موارد جدید عفونت اچ آي وي در هر کدام از این گروهها کاسته خواهد شد‪.‬‬ ‫(‪)6‬‬

‫شرکای جنسی مصرف کنندگان تزريقی مواد‪ :‬شرکای جنسی مصرف کنندگان مواد در آخرين تماس جنسی خود با شريک‬ ‫اصلی و غيراصلی خود به ترتيب در ‪ %61‬و ‪ %11‬موارد از کاندوم استفاده کردند‪.‬‬

‫(‪)11‬‬

‫زندانيان‪:‬در مطال عه جديد زندان نشان داده شد که از بين زندانيانی که سابقه برقراری رابطه جنسی در گذشته داشته اند‪،‬‬ ‫(‪)13‬‬ ‫‪ %23/24‬در زندان به کاندوم دسترسی داشته اند‪.‬‬ ‫مردانی که با مردان ديگر رابطه جنسی دارند‪ :‬اگر چه نشانه هايی وجود دارد که گاه اين رفتار در سطح برخی نقاط کشور و‬ ‫ب ه خصوص در محيط های بسته مثل زندان ها رخ می دهد(‪ 13 ،13 ،1‬و ‪ )88‬ولی در حال حاضر مطالعه ی مستند و قابل قبولی‬ ‫که به طور ويژه در اين گروه انجام شده باشد در دست نيست‪ .‬به نظر می رسد‪ ،‬الزم است در اين گروه جمعيتی مطالعات‬ ‫دقيقی صورت گيرد‪.‬‬

‫آگاهي رساني و آموزش درباره اچ آي وي‬ ‫فعاليتهای آموزشی و آگاهی رسانی برای گروههای هدف مختلف انجام شده است‪ .‬پايش‪ ،‬ثبت و اندازه گيری پوشش اين‬ ‫فعاليت ها به علت ماهيت اين فعاليت ها دشوار است‪.‬‬

‫(‪)4‬‬

‫‪39‬‬

‫جوانان و جمعيت عمومی‪ :‬در زمينۀ آموزش جوانان و عموم جامعه فعاليتها شامل دورههای آموزش بهداشت خانواده در‬ ‫دانشگاهها‪ ،‬ارائۀ محدود آموزش ايدز در مدارس‪ ،‬دورههای آموزشی در برخی از فرهنگسراها‪ ،‬برخی از برنامههای صدا و‬ ‫سيما‪ ،‬ارائۀ اجباری آموزشهای مربوط به اچآیوی و ايدز و ساير بيماریهای آميزشی برای همۀ زوجين در حال ازدواج‪،‬‬ ‫ارائه آموزش از طريق مراکز بهداشتی درمانی و همچنين برخی از فعاليتها در زمينۀ آموزش همسانان بوده است‪ .‬ساير‬ ‫فعاليتها در اين زمينه شامل راه اندازی خطوط مشاوره تلفنی‪ ،‬راه اندازی سايت ايدز‪ ،‬ارائه پيامهای آموزشی از طريق شرکت‬ ‫های هواپيمايی در پروازهای داخلی و خارجی‪ ،‬مترو‪ ،‬پايانه ها و پارک سوارها‪ ،‬قطارهای رجاء‪ ،‬ويدئو رسانه های خانگی بوده‬ ‫است‪ .‬با اين وجود به نظر می آيد اين فعاليت ها نياز به بهبود دارد‪.‬‬

‫(‪11‬‬

‫در مطالعه ای در سال ‪ ،2831‬در مجموع فقط‬

‫‪ %1106‬پسران به همۀ سئواالت در باره راه های انتقال‪ ،‬پيشگيری و باورهای نادرست در باره اچ آی وی پاسخ صحيح داده‬ ‫بودند‪.‬‬

‫(‪)28‬‬

‫جدول ‪ 2‬بيانگر تفکيک پاسخ به سئواالت استاندارد در زمينه آگاهی بر اساس يافته های اين طرح است‪:‬‬ ‫(‪)28‬‬

‫جدول ‪ :9‬آگاهي پسران ‪ 90‬تا ‪ 21‬ساله در باره اچ آي وي‬ ‫سوال‬

‫نسبت پاسخ درست‬

‫ايدز از طريق با فرد مبتال غذا خوردن منتقل ميشود‬

‫‪%63/8‬‬

‫ايدز از طريق نيش پشه منتقل ميشود‬

‫‪%54/7‬‬

‫يک فرد به ظاهر سالم ممکن است مبتال به اچ آی وی باشد‬

‫‪%68‬‬

‫استفاده از کاندوم در هر رابطه جنسی ميتواند خطر انتقال اچ آی وی را کاهش دهد‬

‫‪%76‬‬

‫محدود بودن شريک جنسی به يک فرد غير مبتال ميتواند خطر ابتال به اچ آی وی را کاهش دهد‬

‫‪%/77/3‬‬

‫ميزان آگاهی صحيح درباره اچ آی وی (جواب صحيح به کليه سئوالهای باال)‬

‫‪%20/6‬‬

‫در مطالعه سيمای سالمت و جمعيت )‪ ) DHS‬سال ‪ %23061 ، 2833‬از زنان ‪ 21-14‬ساله‪ ،‬و ‪ %82038‬زنان ‪21-14‬‬ ‫ساله‪ ،‬اطالعات مناسب درباره اچ آی وی داشته اند‪ ( )24( .‬درصد آگاهی مناسب يعنی درصد افرادی که همزمان دو روش از‬ ‫راههای پيشگيری را بشناسند‪ ،‬بدانند که فرد به ظاهر سالم ممکن است مبتال باشد و نيز دو مورد از باورهای غلط رايج در‬ ‫مورد انتقال اچ آی وی را رد کنند)‪ .‬نسبت پاسخ درست به سئواالت‪ ،‬در بين گروه سنی ‪ 21-14‬در جدول ‪ 1‬آمده است‪.‬‬ ‫(‪)28‬‬

‫جدول ‪ :2‬آگاهي دختران ‪ 90‬تا ‪ 21‬ساله در باره اچ آي وي‬ ‫سوال‬

‫نسبت پاسخ درست‬

‫ايدز از طريق روبوسی يا دست دادن منتقل ميشود‬

‫‪%7662‬‬

‫ايدز از طريق با فرد مبتال غذا خوردن منتقل ميشود‬

‫‪%66639‬‬

‫ايدز از طريق نيش پشه منتقل ميشود‬

‫‪%42699‬‬

‫يک فرد به ظاهر سالم ممکن است مبتال به اچ آی وی باشد‬

‫‪%39607‬‬

‫استفاده از کاندوم در هر رابطه جنسی ميتواند خطر انتقال اچ آی وی را کاهش دهد‬

‫‪%62642‬‬

‫‪40‬‬

‫محدود بودن شريک جنسی به يک فرد غير مبتال ميتواند خطر ابتال به اچ آی وی را کاهش دهد‬

‫‪%77626‬‬

‫ميزان آگاهی صحيح درباره اچ آی وی (جواب صحيح به کليه سئوالهای باال)‬

‫‪%29662‬‬

‫زنان تن فروش‪ :‬در اين گروه فعاليتهای آموزشی عمدتا برپايۀ آموزش همسانان و نيز آموزش توسط کارکنان خدمات‬ ‫سالمت بوده‪ ،‬ارائۀ خدمات در مراکز گذری ويژه زنان تحت پوشش بهزيستی و مراکز مشاوره ويژه زنان آسيب پذير تحت‬ ‫پوشش دانشگاه های علوم پزشکی از طريق سازمان های غير دولتی صورت ميگيرد‪.‬‬

‫(‪)11‬‬

‫در پيمايش زيستی – رفتاری‬

‫کشوری در سال ‪ ، 2833‬به اين سوال که آيا با محدود کردن رابطه جنسی به يک شريک غير مبتال و وفادار ميتوان احتمال‬ ‫ابتال به عفونت ايدز را کم کرد‪ 32/3 ،‬درصد از شرکتکنندگان پاسخ درست داده بودند‪ .‬به عالوه ‪ 36/3‬درصد نيز معتقد‬ ‫بودند که با استفاده از کاندوم در رابطه جنسی می توان احتمال ابتال به عفونت ايدز را کاهش داد‪ )3(.‬در اين مطالعه کمتر از‬ ‫نيمی از شرکتکنندگان آگاهی درستی از عدم انتقال ويروس اچآیوی از طريق نيش پشه و غذا خوردن با فرد آلوده‬ ‫داشتند‪ .‬درمجموع تنها ‪ 11/8‬درصد ازافراد خود را در معرض خطر اچآیوی میديدند‪.‬‬

‫( ‪)3‬‬

‫مطالعه ديگری(‪ )2832-31‬با روش نمونه گيری ‪ ، RDS‬در ‪ 262‬نفر از زنان تن فروش در تهران صورت پذيرفته است که‬ ‫تنها ‪ 11/1‬درصد به هرپنج سوال شاخص مرتبط با آگاهی درباره اچ ای وی پاسخ صحيح داده اند‪ )81( .‬در اين مطالعه در‬ ‫پاسخ به اين سوال که آيا با محدود کردن رابطه جنسی به يک شريک غير آلوده و وفادار میتوان احتمال ابتال به عفونت‬ ‫ايدز را کم کرد‪ 66/1 ،‬درصد از شرکتکنندگان پاسخ درست داده اند‪ 36/8 .‬درصد معتقد بودند که با استفاده از کاندوم در‬ ‫رابطه جنسی می توان احتمال ابتال به عفونت ايدز را کاهش داد‪ .‬در پاسخ به اين سوال که آيا يک فرد به ظاهر سالم می‬ ‫تواند اچآیوی داشته باشد ‪ 13/1‬درصد پاسخ صحيح داده اند‪ .‬کمتر از نيمی از شرکتکنندگان(‪ 41/4‬درصد) آگاهی‬ ‫درستی از عدم انتقال ويروس اچآیوی از طريق نيش پشه داشتند‪ .‬همچنين ميزان آگاهی شرکت کنندگان از عدم امکان‬ ‫انتقال اچآیوی از طريق غذا خوردن با فرد مبتال ‪ 13/6‬درصد بوده است‬

‫(‪)81‬‬

‫مصرف کنندگان تزريقی مواد‪ :‬آموزش و اطالعرسانی ويژۀ مصرفکنندگان تزريقی مواد‪ ،‬توسط کلينيکهای مثلثی‪ ،‬برنامه‪-‬‬ ‫های سيّار‪ ،‬مراکز درمان اعتياد‪ ،‬مراکز آموزش جامعهمدار‪ ،‬زندانها‪ ،‬مراکز گذری و سازمانهای مردمنهاد ارايه می شود‪.‬‬

‫(‪)11‬‬

‫در مطالعه سال ‪ ،2833‬درصد کمی (‪ )%802‬از مصرف کنندگان تزريقی مواد هيچگونه اطالعی از اچ آی وی نداشتند( ‪ )1‬و‬ ‫اين مقدار همانند برآورد بدست آمده از دور اول مراقبت رفتاری اچ آی وی در مصرف کنندگان تزريقی مواد‬

‫(‪)83‬‬

‫در سال‬

‫‪ 2836‬است‪ .‬اکثريت قاطع مصاحبه شوندگان به تاثير کاندوم(‪ )%31‬و نيز محدود کردن رابطه جنسی به يک شريک غير‬ ‫آلوده برای پيشگيری از اچ آی وی (‪ )%3302‬آگاه بودند‪ )1( .‬آگاهی نسبت به پيشگيری در تماسهای جنسی در بين مصرف‬ ‫کنندگان تزريقی در حال افزايش می باشد ولی تاثير اين آگاهی بر عملکرد افراد محدود است و همچنان روابط جنسی‬ ‫حفاظت نشده با شرکای متعدد در اين افراد تجربه می شود‪ .‬برای بهبود رفتارها تقويت برنامه های آموزشی به منظور تغيير‬ ‫رفتار و نيز افزايش دسترسی به خدمات پيشگيری ضروری است‪.‬‬ ‫‪ %33‬شرکت کنندگان در اين مطالعه از احتمال انتقال اچ آی وی از طريق اشتراک در وسايل تزريق آگاه بودند‪.‬‬

‫( ‪)1‬‬

‫همين‬

‫مطالعه ميزان استفاده از سرنگ استريل در آخرين تزريق را ‪ %3306‬و سرنگ شخصی را ‪( %103‬مجموعا ‪ ) %3606‬برآورد‬ ‫‪41‬‬

‫کرده است‪.‬‬

‫( ‪)1‬‬

‫به نظر ميرسد برنامه های پيشگيری در زمينه ترويج رفتارهای سالم تزريقی مو فق تر از رفتار سالم جنسی‬

‫عمل کرده است‪ .‬الزم است برنامه های ترويج رفتار سالم در هر دو زمينه تقويت شود‪.‬‬ ‫خطر اچ آی وی در بيش از نيمی از افراد درک شده بود که اين ميزان نسبت به دور اول مراقبت رفتاری اچ آی وی در‬ ‫مصرف کنندگان تزريقی افزايش قابل توجهی را نشان می دهد‪ )1( .‬در مطالعه دور اول ‪ %43/1‬افراد خود را در معرض خطر‬ ‫اچ آی وی می ديدند(‪ )83‬و در اين مطالعه ‪ %62‬افراد اين خطر را درک کرده بودند‪.‬‬

‫( ‪)1‬‬

‫همچنان باورهای غلطی همچون انتقال ويروس ايدز از طريق خوردن غذای مشترک ( ‪ %1801‬پاسخ درست) و نيز از طريق‬ ‫نيش پشه (‪ %4101‬پاسخ درست) در بين مصرف کنندگان تزريقی همچون ساير اقشار جامعه کم و بيش به چشم می خورد‪.‬‬ ‫(‪)1‬‬

‫زندانيان‪ :‬سازمان زندان ها و اقدامات تامينی و تربيتی فعاليتهايی برای آموزش و اطالعرسانی داشته است‪ .‬آموزشها به‬ ‫صورت کالس‪ ،‬آموزش چهره به چهره‪ ،‬آموزش همسانان و راهاندازی خطوط مشاورۀ تلفنی ارائه شده است‪ .‬از هنگام ورود به‬ ‫زندان‪ ،‬زندانيان اطالعاتی در بارۀ کاهش آسيب توسط روشهای سمعی‪ -‬بصری‪ ،‬آموزشهای گروهی و توزيع پمفلت دريافت‬ ‫میکنند‪.‬‬

‫(‪)42‬‬

‫در مطالعه مراقبت سرولوژيک و رفتاری در زندانيان که در سال ‪ 2832-31‬انجام شده است ‪ 14/86‬درصد از‬

‫افراد به درستی راه های پيشگيری از انتقال جنسی عفونت اچآی وی را می شناختند و هم باورهای غلط در مورد آن را رد‬ ‫کردند در حالی که در سال ‪ 2833‬اين ميزان‪ 21/1‬درصد بوده است‪.‬‬

‫( ‪)1‬‬

‫مردانی که با مردان ديگر رابطه جنسی دارند‪ :‬اگر چه نشانه هايی وجود دارد که اين رفتار در سطح برخی نقاط کشور و به‬ ‫خصوص در محيط های بسته مثل زندان ها به صورت پنهان رخ می دهد‪،‬‬

‫(‪ 13 ،13 ،1‬و ‪)88‬‬

‫ولی در حال حاضر مطالعه ی‬

‫مستند و قابل قبولی که به طور ويژه در اين گروه انجام شده باشد در دست نيست‪ .‬به نظر می رسد‪ ،‬الزم است در اين گروه‬ ‫جمعيتی مطالعات دقيقی صورت گيرد‪.‬‬

‫پیشگیري از انتقال مادر به کودک‬

‫( ‪)1‬‬

‫روند شناسايی زنان مبتال به اچ آی وی در سالهای اخير روندی افزايشی داشته است ‪ .‬به نظر می آيد آنچه پيش از اين در‬ ‫باره افزايش کودکان مبتال به اچ آی وی گفته شد‪ ،‬در همين زمينه قابل توجيه خواهد بود‪.‬‬ ‫در حال حاضر به منظور کاهش انتقال اچ آی وی از مادر به نوزاد برنامه جامعی با عنوان تقويت پيوند برنامه های سالمت‬ ‫باروری و اچ آی وی طراحی شده است‪ .‬اين برنامه در چهار عرصه اصلی (پيشگيری از ابتال زنان و دختران به اچ آی وی و‬ ‫سالمت باروری در زنان مبتال‪ ،‬ارزيابی کليه زنان باردار از نظر اچ آی وی به منظور ارائه خدمات مراقبت و درمان به مادر و‬ ‫نيز پيشگيری از انتقال اچ آی وی از مادر باردار به نوزاد‪ ،‬زايمان ايمن در زنان مبتال‪ ،‬تشخيص مراقبت و درمان نوزادان‬ ‫مبتال) طراحی شده است‪ .‬اين برنامه در سال آينده در ‪ 26‬استان بصورت آزمايشی به اجرا در خواهد آمد‪ .‬رويکرد قبلی‬ ‫کشور در برنامه پيشگيری از انتقال مادر به نوزاد ارزيابی خطر در زنان باردار و انجام آزمايش آزمايش برای موارد در معرض‬ ‫خطر بود با اينحال از آنجا که بسيا ری از پزشکان در بخش خصوصی و بخشهای دانشگاهی بصورت روتين برای کليه زنان‬ ‫باردار آزمايش اچ آی وی درخواست ميکنند و نظام ثبت و گزارشدهی آزمايش اچ آی وی برای اين بخش وجود ندارد‪ ،‬لذا‬ ‫(‪)41‬‬ ‫اطالعاتی در مورد تعداد واقعی آزمايش اچ آی وی در دست نيست‪.‬‬ ‫با اين وجود از شهريور ‪ 2832‬تا شهريور ‪ 6112 ،2831‬زن باردار که در ارزيابی خطر عوامل احتمالی خطر اچ آی وی‬ ‫داشته اند‪ ،‬توسط بخش بهداشت آزمايش و مشاوره اچ آی وی شده اند و ‪ 1334‬نفر (‪ )%3302‬از جواب آزمايش مطلع گشته‬ ‫‪42‬‬

‫اند‪ 81 )21(.‬نفر از اين تعداد (‪ )%106‬مبتال به اچ آی وی بودند‪ .‬همچنين برای ‪ 661‬زن در زمان زايمان آزمايش اچ آی وی‬ ‫انجام شد که سه نفر (‪ )%1041‬مبتال بودند‪ .‬از انتهای شهريور ‪ 2832‬تا انتهای شهريور ‪ ،2831‬مجموعاً ‪ 281‬زن باردار‬ ‫تحت درمان ضد رتروويروسی قرار گرفته اند(‪ )21‬که ‪ %21/3‬تخمين مادران باردار مبتال به اچ آی وی است‪ .‬کليه زنان مبتال‬ ‫به اچ آی وی که شناسايی شوند تحت پوشش خدمات پيشگيری انتقال اچ آی وی از مادر به کودک قرار می گيرند‪.‬‬ ‫درهمين بازه زمانی ‪ 33‬زايمان زنده از مادران مبتال به اچ آی وی صورت گرفته که برای ‪ 13‬نفر آنان (‪ )%1308‬آزمايش اچ‬ ‫آی وی با روشهای ويرولوژيک )‪ (PCR‬انجام شده است‪ .‬از اين ميان سه نفر مثبت يافت شده‪ 36 .‬نفر (‪ )%31‬از اين‬ ‫نوزادان‪ ،‬جهت پيشگيری از انتقال مادر به کودک‪ ،‬طی ‪ 4‬هفته اول پس از زايمان پروفيالکسی ضدرتروويروسی دريافت کرده‬ ‫اند‪ 38 ..‬نفر آز آنان در طی ‪ 6‬ماه اول تولد‪ ،‬فقط شير مصنوعی دريافت کرده اند‪ .‬در همين بازه زمانی برای ‪ 33‬نوزاد درمان‬ ‫(‪)21‬‬ ‫با کوتريموکسازول شروع شده ا ست‪.‬‬

‫وضعیت آزمایش و مشاوره اچ آي وي و مراقبت و درمان‬ ‫آزمایش و مشاوره اچ آي وي‬ ‫جمهوری اسالمی ايران تالش های فراوانی برای ارائه آزمايش اچ آی وی به شيوه ای درست و به طور وسيع نموده است‪.‬‬ ‫مما نعت از انجام اجباری آزمايش اچ آی وی به جز در اهداکنندگان خون و عضو از همان روزهای نخستين شروع همه گيری‬ ‫اچ آی وی در ايران‪ ،‬تالش برای ارائه آزمايش ب ه صورتی داوطلبانه‪ ،‬با رضايت و با محرمانگی‪ ،‬تدوين دستور العمل هايی در‬ ‫(‪)48‬‬ ‫اين زمينه و ارائه آزمايش سريع اچ آی وی از مهمترين فعاليت ها در اين زمينه بوده است‪.‬‬ ‫بر اساس آخرين برنامه استراتژيک کنترل ‪ ،HIV‬گروههای که انجام مشاوره و تست ‪ HIV‬به آنها لحاظ شده شامل موارد زير‬ ‫است‪ :‬مصرف کنندگان تزريقی مواد ‪ ،‬زنان در معرض بيشترين آسيب (تن فروشان)‪ ،‬همسران مصرف کنندگان تزريقی مواد‪،‬‬ ‫همسران مبتاليان به ‪ ، HIV‬زنان باردار پرخطر‪ ،‬افراد در معرض خطر زياد انتقال جنسی (افراد ترانس سکسوال‪ ،‬و مردانيکه‬ ‫با مردان ديگر رابطه جنسی دارند) ‪ ،‬بيماران آميزشی‪ ،‬زندانيان‪ .‬در عين حال فراهم شدن امکان دسترسی اين خدمت برای‬ ‫(‪)48‬‬ ‫کليه افراد باالی ‪ 25‬سال متقاضی نيز منظور شده است‪.‬‬ ‫ميزان پوشش اين خدمت برای هر يک از اين گروهها در برنامه کشوری پيش بينی شده است‪ .‬در اين برنامه پيش بينی شده‬ ‫(‪)81‬‬ ‫تا پايان سال ‪ 2393‬حداقل ‪%50‬تخمين افراد مبتال به ‪ HIV‬شناسائی گردند‪.‬‬ ‫تشخيص اچ آی وی در ايران با دو آزمايش االيزا و يک آزمايش وسترن بالت مثبت تعريف شده است‪ .‬سياست کشوری برای‬ ‫انجام آزمايش اچ آی وی مبتنی بر سياست شروع با ارائه دهنده خدمت ‪ Provider initiated‬است و تالش بر آن است‬ ‫تا ارائه دهندگان خدمت ضمن شناسايی افراد پر خطر و جمعيت آسيب پذير اچ آی وی‪ ،‬آن ها را در خصوص انجام آزمايش‬ ‫اچ آی وی‪ ،‬مشاوره و ترغيب نمايند‪ .‬اجرای اين روش در بعضی از گروه ها نظير مبتاليان به سل‪ ،‬زنان باردار در خطر‪ ،‬افراد‬ ‫مبتال به بيماری های آميزشی و زندانيان در پروتکل های مربوطه آمده است‪ .‬در دستورالعمل انجام آزمايش و مشاوره اچ‬ ‫آی‪ ،‬نحوه ارائه آزمايش‪ ،‬انجام مشاور ه‪ ،‬و نحوه تکرار آن در گروه هايی به انجام دوره ای آزمايش نياز دارند‪ ،‬مشخص شده‬ ‫است‪ )44(.‬در اين رهنمود نحوه انجام آزمايش سريع نيز مشخص شده است‪.‬‬ ‫مراکز اصلی انجام مشاوره و آزمايش اچ آی وی در ايران مراکز مشاوره بيماری های رفتاری (کلينيک های مثلثی) و پايگاه‪-‬‬ ‫های مشاوره است‪ .‬سازمان بهزيستی کشور و سازمان زندان ها‪ ،‬اقدامات تامينی و تربيتی نيز در انجام مشاوره و آزمايش اچ‬ ‫‪43‬‬

‫آی وی در کشور نقش دارند‪ .‬سازمان انتقال خون و سازمانهای مردمنهاد نيز چندين پايگاه مشاوره در سطح کشور راه‪-‬‬ ‫اندازی کردهاند که در آنها مشاوره و آزمايش اچآیوی انجام میشود‪ )48( .‬در چند سال اخير تعداد اين مراکز رو به افزايش‬ ‫بوده است و از ‪ 182‬مرکز در سال ‪ 31‬به ‪ 446‬مرکز در حال حاضر رسيده است که در سطح کشور پراکنده اند‪ )21( .‬با اين‬ ‫وجود آزمايش اچ آی وی در بسياری از مراکز بخش خصوصی و دولتی نيز انجام می شود که از آمار دقيق آن در حال حاضر‬ ‫اطالعی در دست نيست‪ .‬همچنين با نهايی شدن برنامه کاربرد آزمايش سريع‪ ،‬از ابتدای سال ‪ 2392‬اين برنامه به کليه‬ ‫دانشگاههای علوم پزشکی اعالم شده و هم اکنون در ‪ 824‬مرکز شامل مراکز و پايگاههای مشاوره بيماريهای رفتاری‪ ،‬مراکز‬ ‫گذری‪ ،‬مراک ز ويژه زنان آسيب پذير‪ ،‬زندان‪ ،‬بيمارستانها و برخی از مطبهای خصوصی در حال ارائه اين خدمت به افراد واجد‬ ‫(‪)48‬‬ ‫شرايط و متقاضيان هستند‪ .‬با اينحال برای استقرار کامل اين برنامه و مشاهده تاثير آن زمان الزم است‪.‬‬ ‫با اين وجود بهره مندی از مشاوره و آزمايش اچ آی وی در گروه های در معرض بيشترين خطر معموال ناکافی بوده است‪.‬‬ ‫آگاهی ضعيف عموم و جمعيت های کليدی از اچ آی وی و فراهمی امکانات مشاوره‪ ،‬تشخيص و درمان‪ ،‬استنباط گروه های‬ ‫کليدی از کيفيت ناکافی خدمات‪ ،‬مکان نامناسب برخی از خدمات‪ ،‬محدوديت مدل های ارائه خدمات‪ ،‬آگاهی ضعيف از‬ ‫روندهای آزمايش و درمان‪ ،‬نگر انی از انگ و تبعيض‪ ،‬ترس کارکنان از مسری بودن و عدم تمايل آنان به کار با اچ آی وی يا‬ ‫گروه های کليدی‪ ،‬موانع اجتماعی و قانونی از مهترين عوامل دخيل در اين موضوع بوده است‪.‬‬

‫(‪)48‬‬

‫گزارش بازديد مشاور‬

‫سازمان جهانی بهداشت از برنامه دسترسی به آزمايش و مشاوره اچآیوی در سال ‪ 2392‬نيز در باره آموزش کارکنان در‬ ‫زمينه مشاوره و آزمايش اچ آی وی نگرانی هايی را مطرح میکند‪ .‬همين گزارش حاکی است که به خصوص در زمينه آگاه‬ ‫سازی شرکای جنسی‪ ،‬نشانه هايی از ضعف برنامه های آموزش وجود دارد‪ .‬همچنين فرم های ثبت داده ها بيشتر به ثبت‬ ‫داده های اپيدميولوژيک نظر دارد و برای مراقبت از بيمار مناسب نيست‪ .‬در باره ميزان حفظ راز داری در روند چرخش فرم‬ ‫های ثبت داده ها نگرانی هايی ابراز شده است‪.‬‬

‫(‪)44‬‬

‫دسترسي به مشاوره و آزمایش اچ آي وي‪ :‬از اول مهر ‪ 2392‬تا اول مهر ‪ ،2392‬برای ‪ 66788‬نفر آزمايش ‪HIV‬‬ ‫انجام شده است (‪ 45536‬نفر مرد و ‪ 22252‬نفر زن)‪ .‬با توجه به تعداد مراکزی که آزمايش ‪ HIV‬ارائه می دهند‪ ،‬تعداد‬ ‫ساالنه ارائه آزمايش در هر مرکز پايين است و نياز به بهبود دارد‪ .‬از ميان افرادی که آزمايش داده اند‪ 64056 ،‬نفر‬ ‫(‪ )%95/9‬آنان از نتيجه آزمايش باخبر شده اند‪ .‬ابتالی ‪ 2539‬نفر (‪ )%0/23‬از آنان به اچ آی وی ثابت شده است‪ .‬در‬ ‫بيشتر اين دوره هنوز ارائه آزمايش سريع به طور آزمايشی تحت بررسی بوده است‪.‬‬ ‫سريع از اول فروردين ‪ 2392‬تا اول دی ماه ‪ ،2392‬به ‪ 38983‬نفر‬

‫(‪)15‬‬

‫پس از شروع ارائه وسيع آزمايش‬

‫آزمايش ‪ HIV‬به روش سريع پيشنهاد شده ‪،‬‬

‫‪ 37555‬نفر (‪ )%96/3‬انجام آن را پذيرفته اند و ‪ 2024‬نفر (‪ )%0/27‬دارای نتيجه مثبت بوده اند‪ .‬برای‪ 848‬نفر‬ ‫(‪ )%/82/8‬از افراد دارای نتيجه مثبت‪ ،‬آزمايش های تاييدی درخواست شده است‪.‬‬

‫(‪)41‬‬

‫افزايش نسبی ارائه آزمايش ‪ HIV‬با‬

‫شروع برنامه آزمايش سريع بر ضرورت حمايت از آن‪ ،‬ضمن گسترش مراکزی که آنرا ارائه می دهند و استفاده از شيوه هايی‬ ‫ساده تر برای ارائه آزمايش‪ ،‬داللت می کند‪.‬‬ ‫از اول مهر ‪ 2392‬تا اول مهر ‪ ،2392‬برای ‪ 5664‬زن باردار در مراکز دولتی مراقبت زنان مادر‪ ،‬آزمايش و مشاوره ‪HIV‬‬ ‫انجام شده که ‪ 5619‬نفر (‪ )%99/2‬از آزمايش خود خبردار شده اند و ‪ 36‬نفر از آنان (‪ )%0/6‬مبتال به ‪ HIV‬بوده اند‪.‬‬ ‫همچنين برای‪ 680‬زن به هنگام زايمان‪ ،‬آزمايش ‪ HIV‬انجام گرديد که ‪ 3‬نفر (‪ )%0/44‬مثبت بودند‪.‬‬

‫در زیر گروه هاي مختلف جمعیتي‪:‬‬ ‫‪44‬‬

‫(‪)15‬‬

‫مصرف کنندگان تزريقی مواد‪ :‬بر اساس اطالعات به دست آمده از مطالعه رفتاری –سرولوژيک سال ‪ 2389‬در مصرف‬ ‫کنندگان تزريقی مواد‪ %55/5 ،‬مصرف کنندگان تزريقی مواد‪ ،‬سابقه انجام آزمايش ‪ HIV‬را داشتهاند و ‪ %14/13‬از مصرف‬ ‫کنندگان تزريقی در طی يکسال گذشته مورد آزمايش قرار گرفته و از جواب آزمايش خود با خبر شده اند‪ .)1(.‬همين مطالعه‬ ‫نشان داده ‪ 92‬درصد از مصرف کنندگان تزريقی مواد‪ ،‬آگاهی صحيح نسبت به محل دريافت اين خدمت داشتهاند‪ ،‬با اينحال‬ ‫تنها ‪ % 32/3‬از اين افراد در يک سال قبل از مطالعه اقدام به آزمايش نموده اند و در بين موارد آزمايش شده‪ ،‬حدود ‪ %20‬از‬ ‫نتيجه آزمايش خود خبر نداشتهاند‪ .‬با وجود آنکه ‪ %77/9‬مصرف کنندگان تزريقی مواد‪ ،‬سابقه زندان در ‪ 20‬سال گذشته‬ ‫داشته اند‪ ،‬فقط ‪ %22/4‬از آنان‪ ،‬آخرين آزمايش ‪ HIV‬خود را در زندان (شامل مرکز مشاوره زندان و بهداری) انجام داده اند‪.‬‬ ‫در همين مطالعه نشان داده شده که حدود ‪ %60‬طی سال گذشته احساس نياز به خدمات بهداشتی درمانی داشته اند که‬ ‫از اين ميان ‪ % 8267‬به مراکزی غير از مراکز گذری و مراکز بهداشتی درمانی ( بيمارستان دولتی و خصوصی‪ ،‬مطب ‪،‬‬ ‫درمانگاه خيريه و خصوصی) مراجعه کرده اند‪ .‬يعنی تقريبا نيمی از مصرف کنندگان تزريقی مواد در يکسال قبل از مطالعه ‪،‬‬ ‫به مراکز خصوصی و غير دولتی درمانی به علل مختلف مراجعه کرده اند‪ .‬اما فقط ‪ %6/4‬از آنان‪ ،‬آخرين آزمايش ‪ HIV‬خود را‬ ‫در بخش خصوصی انجام داده اند‪ )1( .‬بنابراين استفاده از اين فرصت قطعا منجر به افزايش پوشش آزمايش ‪ HIV‬خواهد‬ ‫شد‪.‬‬ ‫شرکای جنسی مصرف کنندگان تزريقی‪ :‬تاکنون ‪ % 13/4‬شرکای جنسی مصرف کنندگان تزريقی مواد سابقه انجام آزمايش‬ ‫اچ آی وی داشته اند‪ .‬اصلی ترين محل برای انجام مشاوره و آزمايش در معتادين تزريقی و شرکای جنسی آنها‪ ،‬مراکز‬ ‫مشاوره (‪ )%46/14‬بوده است‪ .‬از اين ميان ‪ %83/1‬مربوط به مراکز مشاوره دانشگاهی‪ %1/68 ،‬مراکز مشاوره سازمان انتقال‬ ‫خون و ‪ % 4/62‬مراکز وابسته به زندان می باشد‪ .‬از نظر ميزان مراجعه به مراکز مشاوره بيماری های رفتاری بين مردان و‬ ‫(‪)11‬‬ ‫زنان تفاوت معنی دار وجود نداشت‪46/2(.‬درصد در مردان و ‪ 81/1‬درصد در زنان)‬ ‫زنان تن فروش‪ :‬در مطالعه کشوری رفتاری ‪-‬زيستی در زنان تن فروش در سال ‪ %43/8 ،2833‬تن فروشان شرکت کننده‬ ‫در اين مطالعه سابقه انجام آزمايش اچ آی وی در گذشته داشته اند‪ .‬از بين آن ها ‪ %11/1‬در طی يکسال قبل از مطالعه‬ ‫آزمايش داده اند و از بين کسانی که آزمايش شده اند ‪ %34/1‬از جواب آزمايش خود با خبرند‪ .‬به اين ترتيب حدود ‪ %81‬از‬ ‫تن فروشان مورد مطالعه در طی يکسال گذشته مورد آزمايش قرار گرفته و از جواب آزمايش خود با خبر شده اند‪.‬‬

‫( ‪)3‬‬

‫از نظر اطالع از محل انجام مشاوره و آزمايش اچ آی وی در اين گروه‪ ،‬در مطالعه فوق‪ %34/4 ,‬از افراد شرکت کننده به اين‬ ‫سوال پاسخ صحيح داده اند‪ )3(.‬همين مطالعه رفتاری نشان داده ‪ %53‬از اين افراد ترشح دستگاه نتاسلی و ‪ %28‬زخم تناسلی‬ ‫در يکسال اخير داشته اند‪ .‬از اين ميان ‪ %39‬به علت اين عالئم به پزشک مراجعه کردهاند‪ .‬از طرف ديگر ‪ %72‬اين افراد در‬ ‫زمان مطالعه مصرف کننده مواد بوده‪ %20 ،‬آنها سابقه تزريق مواد داشته و از اين ميان ‪ %92‬حداقل يکبار برای درمان سوء‬ ‫مصرف مواد ‪ HIV‬هستند‪ ،‬اقدام کرده اند‪ )3( .‬اين نشان ميدهد مراجعات تن فروشان به مراکز درمانی خصوصی و دولتی و‬ ‫مراکز درمان اعتياد يک فرصت مناسب برای ‪ provider initiated testing‬است‪.‬‬ ‫زندانيان‪ :‬تا کنون چندين مطالعه در اين گروه انجام شده است‪ .‬در سال ‪ 2836‬بر روی زندانيان کرمانشاه و اهواز‪ )46‬و در‬

‫سال ‪ 2833‬مطالعه رفتاری‪-‬زيستی بر روی زندانيان ‪ 11‬زندان به اجرا در آمده است‪ )11(.‬در مطالعه سال ‪ %21/4 ،2836‬از‬ ‫زندانيان اهواز و ‪ %13/8‬از زندانيان کرمانشاه سابقه انجام آزمايش در گذشته داشته اند و بيشترين محل انجام ازمايش نيز در‬ ‫هر دو مطالعه خود زندان بوده است‪.‬‬ ‫بوده اند‪.‬‬

‫(‪)46‬‬

‫(‪)46‬‬

‫‪ % 18‬از افرادی که مورد آزمايش قرار گرفته بودند از جواب آزمايش خود با خبر‬

‫به اين ترتيب ‪ %3/11‬از زندانيان اهواز و ‪ %21‬از زندانيان کرمانشاه در کل سابقه انجام آزمايش داشته و از‬

‫جواب آزمايش خود باخبر شده اند‪ .‬با توجه به اينکه زندانيان کشور جمعيت در دسترس جهت مشاوره و آزمايش اچ آی وی‬ ‫‪45‬‬

‫می باشند بنظر پوشش اين خدمت در آنان پائين است‪ %84/6 .‬از زندانيان اهواز و ‪ %68‬از زندانيان کرمانشاه از محل صحيح‬ ‫(‪)46‬‬ ‫برای انجام آزمايش اچ آی وی با خبر بوده اند‪.‬‬ ‫مردانی که با مردان ديگر رابطه جنسی دارند‪ :‬اگر چه نشانه هايی وجود دارد که گاه اين رفتار در سطح برخی نقاط کشور و‬ ‫به خصوص در محيط های بسته مثل زندان ها به صورت پنهان رخ می دهد‪،‬‬

‫(‪ 13 ،13 ،1‬و ‪)88‬‬

‫ولی در حال حاضر مطالعه ی‬

‫مستند و قابل قبولی که به طور ويژه در اين گروه انجام شده باشد در دست نيست‪ .‬به نظر می رسد‪ ،‬الزم است در اين گروه‬ ‫جمعيتی مطالعات دقيقی صورت گيرد‪.‬‬

‫ارزیابي وضعیت مراقبت و درمان‬ ‫نظام ارائه خدمات‪ :‬ارائه خدمات مراقبت و درمان اچ آی وی شامل درمان ضدرترويروسی رايگان در برنامه کشوری گنجانده‬ ‫(‪)8‬‬ ‫شده و با تشکيل مراکز مشاوره بيماريهای رفتاری (کلينيک های مثلثی) ساختار ارائه اين خدمت مشخص شده است‪.‬‬ ‫سيستم سالمت در ايران يک نمونه موفق از نظام ارائه خدمات در منطقه بوده‪ ،‬امکان دسترسی به برنامه های مختلف در‬ ‫محيطی ترين سطوح را فراهم ميکند‪ 14 .‬دانشگاه يا دانشکده علوم پزشکی در سطح محيطی مسئوليت مديريت خدمات‬ ‫سالمت را بعهده دارند‪ .‬در اغلب استانها (‪ 82‬استان) يک دانشگاه و در برخی بيش از يک دانشگاه يا دانشکده اين مسئوليت‬ ‫را بعهده دارند‪ .‬بر طبق چارت مصوب مرکز توسعه شبکه سالمت‪ ،‬هر دانشگاه مکلف به داشتن يک مرکز مشاوره بيماريهای‬ ‫رفتاری شده است‪ .‬بسته به نياز برخی از دانشگاههای علوم پزشکی با توجه به وسعت موجود اقدام به راه اندازی تعداد‬ ‫بيشتری از مراکز مشاوره شده است و درحال حاضر ‪218‬مرکز مشاوره در کشور مشغول بکار هستند‪ )21(.‬در همين زمان‬ ‫(‪)83‬‬ ‫‪ 216‬مرکز مشاوره در داخل زندانها مسئوليت مراقبت و درمان بيماران را بعهده دارند‪.‬‬ ‫مسئوليت تدوين راهنماهای بالينی در سطح کشور‪ ،‬به عهده کميته مراقبت و درمان زير نظر وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و‬ ‫آموزش پزشکی است که متشکل از اعضا هيات علمی بيماريهای عفونی دانشگاههای علوم پزشکی و برخی پزشکان مسئول‬ ‫مراکز مشاوره بيماری های رفتاری و نمايندگان اداره کنترل ايدز است‪ )41(.‬آخرين ويرايش رهنمودها در ابتدای سال ‪2831‬‬ ‫بازبينی و منتشر شده و در چهار دوره آموزشی به کليه پزشکان مرکز مشاوره و متخصصين عفونی فوکال پوينت مراقبت و‬ ‫درمان و پزشک نماينده سازمان زندان ها و اقدامات تامينی و تربيتی آموزش داده شده است‪ .‬اين مجموعه شامل عناوين‬ ‫"ارزيابی بيماران و درمان ضدرترويروسی در بالغين"‪" ،‬درمان ضدرترويروسی در کودکان"‪" ،‬برخورد با عفونت همزمان سل و‬ ‫اچ آی وی"‪" ،‬رويکرد به شکايات شايع در بيماران (شامل پيشگيری و درمان عفونتهای فرصت طلب)"‪" ،‬پيشگيری از انتقال‬ ‫از مادر به کودک"‪" ،‬پيشگيری پس از تماسهای شغلی" و " پيشگيری پس از تماسهای غير شغلی" و "تغذيه در مبتاليان‬ ‫به اچ آی وی" ميباشد‪)41(.‬با توجه به توصيه های سازمان جهانی بهداشت در سال ‪ ،1128‬بازبينی رهنمودهای کشوری‬ ‫مراقبت و درمان با در نظر گرفتن نتايج مطالعات ارزيابی وضعيت آزمايش مراقبت و درمان ‪ HIV‬بزودی انجام خواهد شد‪.‬‬ ‫درمان ضدرتروويروسی‪ :‬تهيه و توزيع داروهای ضد رتروويروسی از سال ‪ 2376‬در قالب نظام بهداشتی‪ -‬درمانی کشور آغاز‬ ‫شد و در حال حاضر ‪ 26‬داروی ضدرتروويروسی در کشور در دسترس است‪ .‬با اين تنوع دارويی‪ ،‬ارائه چندين رژيم های سه‬ ‫دارويی مختلف امکانپذيراست‪ .‬تجويز داروهای ضد رتروويروسی بر اساس دستورالعمل ياد شده به صورت رايگان از طريق‬ ‫مراکز مشاورۀ بيماریهای رفتاری تحت پوشش دانشگاههای علوم پزشکی‪ ،‬در سراسر کشور انجام میشود‪ .‬محدوديتی در‬ ‫خصوص تعداد بيماران يا اولويتبندی بيماران برای برخورداری از دارو بر اساس جنس‪ ،‬سن و گروههای اجتماعی وجود‬ ‫ندارد‪ .‬تمام موارد نيازمند درمان که شناسايی میشوند و شرايط شروع درمان (طبق دستورعمل کشوری) و تمايل به درمان‬ ‫را دارند‪ ،‬به رايگان تحت پوشش درمان ضد رتروويروسی قرار میگيرند‪ 42(.‬و ‪ )47‬در حال حاضر ‪ 36‬دستگاه شمارش ‪CD4‬‬ ‫‪46‬‬

‫در سطح کشور تامين شده و در اختيار دانشگاههای علوم پزشکی قرار گرفته است‪ .‬اين در حاليست که در سال ‪ 2020‬تنها‬ ‫‪ 7‬دانشگاه علوم پزشکی امکان انجام اين آزمايش را برای پايش بيماران داشتهاند‪ .‬به منظور تقويت نظام آزمايشگاهی در‬ ‫حال حاضر از محل پروژه گلوبال فاند ‪ 22‬آزمايشگاه تخصصی تشخيص ‪ HIV‬در حال راه اندازی است‪ .‬اين آزمايشگاهها‬ ‫مسئوليت ارائه خدمت به استانهای همجوار را نيز دارند‪ .‬از جمله آزمايشهايی که در اين مراکز انجام ميشود آزمايشهای‬ ‫کمی و کيفی ‪ PCR‬میباشد‪.‬‬

‫(‪)43‬‬

‫در دوره زمانی يکساله منتهی به مهر ‪ 2925 ،2392‬نفر برای مراقبت در مراکز مشاوره بيماری های رفتاری تشکيل پرونده‬ ‫داده اند که از ميان آنان ‪ 2342‬نفر (‪ )%72‬ظرف ‪ 3‬ماه بعد از تشکيل پرونده برايشان شمارش ‪ CD4‬انجام شده است و‬ ‫‪ 250‬نفر از آنان مطابق رهنمود کشوری درمان پيشگيرانه سل دريافت کرده اند‪.‬‬

‫(‪)43‬‬

‫تعداد موارد تحت درمان ضدرترويروسی در پايان تابستان سال ‪ 2392‬شامل ‪ 4468‬نفر بوده که از اين ميان ‪ 3607‬مورد‬ ‫تحت درمان با رژيم انتخابی آغازين‪ 722 ،‬مورد با رژيم جايگزين و ‪ 240‬مورد بعنوان مورد مقاوم درمان دريافت ميکنند‪.‬‬ ‫نمودار‪ 9‬نسب ت جنسی موارد تحت درمان را نشان ميدهد‪ .‬چنانکه مشاهده ميشود در مقايسه با نسبت جنسی کل موارد‬ ‫شناخته شده (‪ %20/7‬زنان و ‪ % 89/3‬مردان) نسبت بيشتری از زنان تحت درمان قرار گرفته اند‪ )20( .‬اين موضوع ميتواند به‬ ‫دليل ‪ adherence‬و ‪ utility‬بيشتر زنان از خدمات درمانی موجود و يا ريزش بيشتر بيماران مرد باشد‪.‬‬ ‫نمودار ‪ :1‬نسبت جنسي موارد تحت درمان ضدرترویروسي در ایران_ پایان تابستان ‪9312‬‬

‫بررسی سابقه اعتياد در افراد تحت درمان نشان ميدهد از بين ‪ 4468‬مورد بيمار تحت درمان ‪ )%64/5( 2884‬مورد سابقه‬ ‫مصرف مواد داشته اند‪ )20( .‬اين عدد بسيا ر مهم است و نشان دهنده آن است که مصرف کنندگان تزريقی مواد‪ ،‬توسط‬ ‫کارکنان سالمت از درمان محروم نمی شوند‪.‬‬ ‫‪47‬‬

‫در دوره زمانی يکساله منتهی به شهريور ‪ ، 2392‬برای ‪ 2292‬نفر درمان ضدرتروويروسی شروع شده که ‪ 2093‬نفر يکسال‬ ‫پس از شروع آن بر روی درمان بوده اند‪ .‬از ميان ‪ 298‬نفری که درمان را قطع کرده اند‪ )202( % 52/5،‬به علت مرگ‪،‬‬ ‫(‪)43‬‬ ‫‪ )72( %35/9‬به علت گمشدن از پيگيری و ‪ )22( %20/6‬به علت ناپايبندی و بوده اند‪.‬‬ ‫با ت قويت برنامه های مراقبت و درمان در کشور ‪ ،‬افراد واجد شرايط در زمان مناسبتر تحت درمان قرار گرفته اند‪ .‬نمودار ‪20‬‬ ‫نسبت بيمارانی که در مرحله بالينی ‪ 2‬و ‪ 2‬تحت درمان قرار گرفته اند به مواردی که در مرحله بالينی ‪ 3‬و ‪ 4‬تحت درمان‬ ‫قرار گرفته اند را نشان ميدهد‪.‬‬ ‫نمودار‪ :95‬نسبت بیماران بدون عالمت به عالمتدار در زمان آغاز درمان‪9310-9319 ،‬‬

‫(‪)20‬‬

‫بقای بر درمان پس از ‪ 14 ،21‬و ‪ 61‬ماه‪ ،‬به ترتيب ‪ ،%68 ، %3106‬و ‪ %14‬محاسبه شده است‪ )20( .‬در مطالعه ای که بر روی‬ ‫گروهی از بيماران تحت درمان ضدرتروويروسی صورت گرفت‪ %26/4 ،‬بر اساس پرسشنامه موريسکی‪ ،‬پايبندی بااليی به‬ ‫(‪)43‬‬ ‫درمان داشته اند‪ .‬در همين مطالعه پايبندی متوسط ‪ %42/4‬و پايبندی پايين ‪ %32/2‬بوده است‪.‬‬

‫وضعیت حمایت‬ ‫در راستای حمايت اجتماعی از افراد مبتالء به اچ آی وی‪ ،‬در برنامه ی کشوری کنترل ايدز به راهبرد پيشگيری مثبت به‬ ‫عنوان يک اصل تأکيد شده است‪ )37( .‬در راهبرد پيشگيری مثبت هدف از حمايت اجتماعی از افراد مبتال‪ ،‬توانمند سازی اين‬ ‫افراد به منظور مهار زنجيره انتقال ويروس است‪ ،‬با اين رويکرد که افراد مبتالء می توانند بيشترين نقش را در کنترل انتقال‬ ‫اچ آی وی از خود به ديگر افراد جامعه داشته باشند‪ .‬بر همين اساس راه اندازی باشگاه های ياران مثبت به عنوان بهترين‬ ‫راهکار در دستور کار برنامه کشوری کنترل ايدز قرار گرفت‪ .‬امروز حدود ‪ 11‬باشگاه در کشور راه اندازی شده است که‬ ‫‪48‬‬

‫مديريت و ا جرای کليه برنامه های آن شامل برنامه های حرفه آموزی‪ ،‬تقويت مهارت های زندگی‪ ،‬ارتقای اعتماد به نفس و‬ ‫حمايت های روانی توسط به عهده خود افراد مبتال واگذار شده است‪ .‬سازمان بهزيستی کشور نيز برنامه هايی برای حمايت‬ ‫(‪ 26‬و ‪)42‬‬ ‫مالی از افراد مبتالء را از طريق باشگاه های مثبت در دستور کار دارد‪.‬‬ ‫از ديگر برنامه های حمايت اجتماعی از افراد مبتال شامل تشکيل کارگروه حمايت اجتماعی با مسؤوليت وزارت رفاه و‬ ‫تأمين اجتماعی می باشد که يکی از مصوبات اين کارگروه‪ ،‬تحت پوشش قرار دادن خدمات درمانی افراد مبتالء و‬ ‫(‪) 26‬‬ ‫خانواده های آنان به صورت رايگان می باشد‪.‬‬ ‫قوانينی نيز در همين راستا در کشور تدوين شده است که شامل منع محروميت تحصيلی‪ ،‬منع محروميت اشتغال و منع‬ ‫(‪) 4‬‬ ‫محروميت سفر صرفأ به علت ابتال به اچ آی وی می باشد‪.‬‬

‫وضعیت سیاست گزاري‪ ،‬حمایت سیاسي و هزینه کرد مالي‬ ‫براساس نتايج جمع آوری شده از پرسش نامه های ‪ ، NCPI‬وضعيت حمايت سياسی از برنامه های کنترل ايدز در‬ ‫کشور خوب ارزيابی شده اس ت‪ .‬وزير بهداشت در سخنان خود در روز جهانی ايدز به اين عفونت به عنوان يک اولويت سالمت‬ ‫اشاره داشته و همواره بر تحقق تعهد همه ی سازمان های ذيربط تأکيد دارد‪ .‬معاونت بهداشت در اکثر جلسات سياست‬ ‫گذاری برنامه کنترل ايدز حضور داشته و حمايت خود را از اجرای برنامه ها اعالم داشته است‪.‬‬ ‫در برنامه کشوری کنترل ايدز سعی شده است از مشارکت بخش های غير دولتی و سازمان های مردم نهاد در اکثر‬ ‫مراحل سياست گزاری ‪ ،‬تدوين دستور عمل ها ‪ ،‬اجرا‪ ،‬پايش و ارزيابی برنامه ها استفاده گردد‪ .‬در غالب دستور عمل های‬ ‫کشوری برای اجرای برنامه های اطالع رسانی ‪ ،‬ارائه ی خدمات کاهش آسيب ‪ ،‬برنامه های پيش گيری به مشارکت بخش‬ ‫غير دولتی و سازمان های مردم نهاد تأکيد شده است‪.‬‬ ‫افراد مبتالء به اچ آی وی نيز در تدوين سياست ها ‪ ،‬اجرا و پايش برنامه ها مشارکت دارند‪ .‬باشگاه های مثبت با تأکيد بر‬ ‫اجرای بهينه سياست "پيش گيری مثبت" و با هدف حمايت اجتماعی در نقاط مختلفی از کشور راه اندازی شده اند که‬ ‫تمامی پرسنل آن در سطوح مختلف مديريتی و اجرائی باشگاه ها ‪ ،‬افراد مبتالء به اچ آی وی می باشند‪.‬‬ ‫برنامه ی کشوری کنترل ايدز بر اساس يک برنامه ی استراتژيک ملی راهبری می شود که هم اکنون در سال چهارم اجرا‬ ‫می باشد‪ .‬کليه ی سازمان های بين الملل نيز در برنامه ريزی‪ ،‬سياست گذاری‪ ،‬اجرا‪ ،‬پايش و ارزشيابی با برنامه ی کشوری‬ ‫کنترل ايدز همکاری دارند‪ .‬در اين برنامه عالوه بر راهبردهای مختلف در زمينه های اطالع رسانی ‪ ،‬پيش گيری ‪ ،‬کاهش‬ ‫آسيب پذير ‪ ،‬مراقبت و درمان اچ آی وی و بيماری های آميزشی به تقويت برنامه های کاهش انگ و تبعيض نيز تأکيد‬ ‫گرديده است‪ .‬جلب مشارکت روحانيون و نهاد های مدنی از ديگر ويژگی های برنامه ی استراتژيک کشوری کنترل ايدز می‬ ‫باشد‪.‬‬

‫اعتبار هزینه شده‬ ‫يکی از ارکان مهم برنامه کنترل ا چ آی وی در جمهوری اسالمی ايران‪ ،‬تأمين به هنگام و کامل منابع مالی مورد نياز‬ ‫عملياتی نمودن فعاليت های پيش بينی شده در اين برنامه و نيز مديريت بهينه اين منابع می باشد‪ .‬به همين منظور و در‬ ‫پاسخ به اين نياز‪ ،‬برنامه ای تحت عنوان "ارزيابی هزينه کرد کشوری ايدز" ( ‪National AIDS Spending‬‬ ‫‪ ) Assessment – NASA‬در دستور کار مرکز مديريت بيماری های واگير قرار گرفته است‪ .‬اين برنامه براساس پيش‬ ‫نهاد دفتر برنامه های مشترک ايدز سازمان ملل متحد ايدز (‪ )UNAIDS‬می باشد که پس از بومی سازی قابليت اجرا در‬ ‫کليه نهادها و سازمان های درون و برون بخشی برنامه کشوری کنترل ايدز را دارا خواهد بود و نتايج آن قابليت مقايسه بين‬ ‫‪49‬‬

‫ديگر کشورها را خواهد داشت‪ .‬پيش بينی گرديده است با بکارگيری اين برنامه بتوان هزينه کرد کشور در خصوص اين‬ ‫بيماری به تفکيک فراهم کنندگان خدمات ‪ ،‬همچنين برنامه های کنترل اچ آی وی به تفکيک در محور های پيشگيری ‪،‬‬ ‫کاهش آسيب ‪ ،‬درمان ‪ ،‬تحقيق و توسعه و نيز بر اساس گيرندگان خدمات مشخص نمود‪ .‬هم اکنون امکان آغاز اولين دور‬ ‫اجرای اين برنامه محقق گرديده است که با برنامه ريزی الزم به منظور جلب مشارکت همه جانبه نهادهای درون بخشی و‬ ‫برون بخشی خوا هد توانست مدل های بهتری را برای مديريت بهينه منابع تأمين نموده و به عنوان ابزاری مهم در‬ ‫(‪)42‬‬ ‫سياستگزاری‪ ،‬اجرا و پايش و ارزشيابی برنامه کشوری کنترل ايدز دخيل باشد‪.‬‬

‫‪50‬‬

‫بهترین تجربه ها‬ ‫جمهوری اسالمی ايران در گزارش های قبل تجربيات موفقی نظير راه اندازی مراکز مشاوره بماريهای رفتاری‪ ،‬راه اندازی سه‬ ‫مرکز آموزشی بين المللی در سطح منطقه مديترانه شرقی‪ ،‬راه اندازی مراکز ويژه زنان آسيب پذير ‪ ،‬راه اندازی باشگاههای‬ ‫مثبت‪ ،‬پوشش بيمه برای مبتاليان و خانواده آنها‪ ،‬تجربه موفق کاهش آسيب بويژه درمان نگهدارنده با متادون‪ ،‬برنامه‬ ‫پيشگيری از اچ آی وی در زندان را ارائه نموده است‪ .‬در اين دوره برنامه های جديدی در دست اجراست که از اين ميان‬ ‫ميتوان به موارد ذيل اشاره کرد‪:‬‬ ‫ دستيابی به روش های نوين دسترسی به گروه های سخت در دسترس در راستای استقرار نظام جامع مراقبت‬‫نسل دوم اچ آی وی‬ ‫ تقوي ت نظام تشخيصی اچ آی وی و بيماری های آميزشی از طريق استقرار ‪ 22‬قطب تشخيصی پيشرفته در کشور‬‫شامل روش های نوين مولکولی‬ ‫ پيوند خدمات سالمت باروری و برنامه های کنترل اچ آی وی با هدف پيشگيری از انتقال اچ آی وی از مادران‬‫باردار مبتالء به نوزادان‬ ‫ معرفی آزمايش تشخيص سريع اچ آی وی در نظام تشخيصی کشور و بر اساس يک دستورعمل نظام مند شامل‬‫مراکز کاهش آسيب و بخش های خصوصی و به منظور افزايش دسترسی به آزمايش و مشاره اچ آی وی‬ ‫ سامان دهی نظام مراقبت و درمان اچ آی وی از طريق به روز رسانی ساليانه دستورعمل های کشوری درمان‪،‬‬‫تربيت و آموزش مستمر فوکال پوينت های درمان در سطوح استانی و برنامه ريزی برای گسترش آن به سطوح‬ ‫شهرستانی‬

‫‪51‬‬

‫چالش هاي کالن و راه کار ها‬ ‫چالش ها‬ ‫با گسترش عفونت اچ آی وی و همچنين توسعه برنامه های مرتبط با اچ آی وی و ايدز در يک کشور ‪ ،‬چالش های پيش‬ ‫روی آن بيشتر می شود‪ .‬چالش هايی که لزوما همزمان با مواجهه با آنها‪ ،‬راهکارهای الزم در دسترس نيست‪ .‬بدين جهت‬ ‫برای داشتن يک برنامه کشوری هوشمند که قادر به ارائه پاسخ کشوری موثر به همه گيری اچ آی وی و ايدز باشد‪ ،‬بايد‬ ‫بتوان چالش های موجود را به خوبی شناسايی نموده و همچنين قادر به پيش بينی چالش های احتمالی در آينده نه چندان‬ ‫دور کشور باشيم‪.‬‬ ‫چالش های موجود را می توان به گروه های زير تقسيم بندی نمود‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫چالش هاي موجود در ارتباط با دسترسي به گروه هاي کلیدي در معرض بیشترین خطر‪:‬‬ ‫‪ o‬اگرچه دسترسی به گروه های کليدی در معرض بيشترين خطر در زمينه رفتارهای پرخطر مرتبط با‬ ‫مصرف مواد و حتی تن فروشان در شهرهای بزرگ کشور همراه با گسترش برنامه های درمان اعتياد در‬ ‫بخش های دولتی و خصوصی و همچنين استقرار مراکز مشاوره زنان آسيب پذير بهبود چشمگير يافته‬ ‫است‪ ،‬ولی در مورد برخی از گروه های کليدی در معرض بيشترين خطر نظير مردانی که با مردان ديگر‬ ‫آميزش جنسی دارند به علت تابو بودن اين رفتار و پرهيز برخی از سياست گذاران و افراد کليدی‬ ‫مشکالت جدی وجود دارد‬ ‫‪ o‬رکود نسبی گسترش برنامه های کاهش آسيب در کشور و پوشش اين برنامه ها و افت کيفيت آنها‪.‬‬ ‫برنامه های کاهش آسيب در کشور در محيط های باز نظير جامعه و بسته نظير زندان ها در سال های‬ ‫قبل با رشد مناسبی رو به پيشرفت بود‪ ،‬در سال های اخير در برخی زمينه ها اين رشد کاهش يافته و‬ ‫گاه حتی متوقف شده است‪ .‬همچنين گسترش برنامه های کاهش آسيب در زندان ها نيز با کمبود‬ ‫جدی منابع مالی و انسانی مواجه بوده است‪.‬‬ ‫‪ o‬تغيير الگوی مصرف و افزايش مصرف مواد روانگردان‪ .‬جمهوری اسالمی ايران که با گسترش چشمگير‬ ‫درمان نگهدارنده متادون گام بزرگی را در زمينه درمان اعتياد در کشور برداشته بود‪ .‬اما امروزه چالشی‬ ‫جديد مواجه شده و آن توليد و مصرف مواد محرک آمفتامينی و شبه آمفتامينی در بين مصرف‬ ‫کنندگان مواد است‪ .‬مقدار شناسايی مواد محرک نيز در سال های اخير افزايش يافته است‪ .‬مطالعه‬ ‫انجام گرفته در سال ‪ 2832‬در بين مصرف کنندگان تزريقی مواد در شش استان کشور نشان می دهد‬ ‫که ‪ %34‬درصد از مصرف کنندگان تزريقی مواد سابقه استفاده از مواد محرک در طول عمر خود داشته‬ ‫اند و نزديک به ‪ %81‬مصرف تزريقی آن را گزارش کرده اند‪ .‬متوسط روزهای مصرف مواد محرک در ماه‬ ‫قبل ‪ 18‬روز بوده است‪ )43(.‬اين تغيير فعال الگوی مصرف مواد به همراه ديگر مشاهدات در خصوص‬ ‫مصرف اين مواد در زندان و رفتارهای جنسی توام با مصرف اين ماده ديگر از مرحله هشدار گذشته و‬

‫‪52‬‬

‫خطری جدی برای شعله ور شدن مجدد همه گيری نه فقط در بين مصرف کنندگان مواد بلکه در ساير‬ ‫گروه ها نيز گردد ‪.‬‬ ‫‪ o‬کمبود جدی تسهيالت مراقبتی و درمانی برای مصرف کنندگان مواد روانگردان و ترکيبات آمفتامينی‬ ‫در کشور و کمبود تجربه در کادرهای درمانی در رابطه با مراقبت و درمان اين بيماران‬ ‫‪‬‬

‫چالش هاي موجود در زمینه جمعیت عمومي کشور‪،‬‬ ‫‪o‬‬

‫‪o‬‬ ‫‪o‬‬

‫‪o‬‬ ‫‪‬‬

‫جوانان کماکان يکی از گروه های غالب جمعيتی کشور می باشند و مطالعات مختلف نشاندهنده ميزان‬ ‫پايين آگاهی های آنها در زمينه اچ آی وی و ايدز می باشد‪ .‬اين مشکل اگر به داليل مختلف نظير‬ ‫محدوديت ها و حساسيت های فرهنگی و عدم امکان اطالع رسانی عمومی مورد توجه قرار نگيرد می‬ ‫تواند زمينه ساز گسترش همه گيری در اين گروه از طريق جنسی باشد‪.‬‬ ‫افزايش نرخ طالق در سال های اخير يکی ديگر از چالش هايی است که جامعه جوان کشور را درگير‬ ‫نموده است‪ .‬اين امر می تواند به صورت بالقوه زمينه را برای افزايش شرکای جنسی افراد فراهم نمايد‪.‬‬ ‫در جمعيت روستايی کشور که بيش از ‪ 81‬درصد از جمعيت کشور را شامل می شوند و همچنين‬ ‫جمعيت ساکن در شهرهای کوچک دسترسی به تسهيالت و برنامه های پيش بينی شده با دشواری‬ ‫هايی همراه است‪.‬‬ ‫افزايش مصرف مواد روانگردان به صورت تفريحی‬

‫چالش هاي موجود در زمینه زیر ساخت و ابزار الزم براي فعالیت‪:‬‬

‫برنامه راهبردی کنترل اچ آی وی و ايدز کشور در سومين ويرايش خود نيز کم و بيش با چالش های پيش روی برنامه اول و‬ ‫دوم مواجه بوده است‪ ،‬از آن جمله می توان به موارد زير اشاره نمود‪:‬‬ ‫‪ o‬طوالنی بودن فرايند اداری تصويب و ابالغ برنامه به سازمان های ذيربط‬ ‫‪ o‬دشواری جلب مشارکت کامل همه ذينفعان برنامه در سطوح مختلف دولت و وزارتخانه های مختلف‬ ‫درگير در برنامه در سطح کشور برای اجرا و ارزشيابی برنامه‬ ‫‪ o‬هماهنگی ناکافی در برنامه های م رتبط با اچ آی وی و ايدز کشور و برنامه های اعتياد کشور در سطح‬ ‫ملی‬ ‫‪ o‬ضعف در اجرای برنامه های ظرفيت سازی نهادهای مدنی و همچنين توانمندسازی نيروی انسانی و در‬ ‫نتيجه محدوديت منابع اجتماعی و انسانی برای اجرای فعاليت ها‬ ‫‪ o‬استقبال ضعيف بخش خصوصی برای مشارکت در حيطه ها ی مختلف برنامه های اچ آی وی و ايدز در‬ ‫کشور‬ ‫‪ o‬توجه ناکافی به جمعيت روستايی کشور خصوصا در زمينه برنامه های مرتبط با سوء مصرف مواد‬ ‫‪ o‬خطر قطع کمک های مالی صندوق جهانی که منجر به تعطيلی بخشی از پروژه هايی می شود که در‬ ‫حال حاضر تامين بودجه آنها به دليل اعمال و تداوم تحريم ها امکان پذير نيست‪.‬‬

‫‪53‬‬

‫راه کار ها‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫تسهيل فرايند ثبت نهاد های مدنی و سازمان های مردم نهاد که در زمينه اچ آی وی و ايدز فعاليت می کنند و‬ ‫توانمند سازی آنها‬ ‫ايجاد سازوکارهای تشويقی برای مشارکت بخش خصوصی و همچنين بخش های صنعتی بزرگ در برنامه های اچ‬ ‫آی وی و ايدز کشور نظير برخورداری از معافيت های مالياتی و ديگر ابزارهای در دسترس‬ ‫ادغام برنامه های کاهش آسيب و آزمايش و مشاوره اچ آی وی در خدمات بهداشتی اوليه‬

‫‪‬‬

‫ساده کردن تشخيص اچ آی وی به منظور افزايش دسترسی‬

‫‪‬‬

‫تدوين و اجرايی نمودن برنامه راهبردی کنترل‪ ،‬پيشگيری ودرمان اعتياد کشور در بستر مناسب خود می تواند‬ ‫راهکار مناسبی برای افزايش پوشش برنامه های کاهش آسيب کشور باشد‪ .‬تا آن زمان تامين بودجه برای حفظ‬ ‫حداقل های پوشش مناسب برنامه های کاهش آسيب بايد در اولويت باشد‪.‬‬

‫‪‬‬

‫حمايت ها ی همه جانبه آزانس های زيرمجموعه سازمان ملل از برنامه ها به خصوص در زمينه رفع موانع ناشی از‬ ‫تحريم ها در مواردی که برنامه ها راتحت تاثير قرار می دهد‬

‫‪‬‬

‫گسترش کمی و کيفی برنامه های کاهش آسيب و برنامه های دسترسی به جمعيت های کليدی‬

‫‪‬‬

‫گسترش کمی و کيفی برنامه های کاهش آسيب و برنامه های دسترسی به جمعيت های کليدی‬

‫‪‬‬

‫تدوين و ادغام برنامه های کاهش آسيب ناشی از مواد محرک و همچنين ظرفيت سازی و بومی سازی درمان مواد‬ ‫محرک شامل راه اندازی مراکز اختصاصی درمان اين مواد در کشور راهکار مناسبی برای کنترل آسيب های ناشی‬ ‫از مصرف مواد محرک در کشور می باشد‪.‬‬

‫‪‬‬

‫ارائه آموزش های بعد از طالق همچون آموزش های پيش از ازدواج برای تمام زوجينی که به هردليل تصميم به‬ ‫طالق دارند به منظور کاهش هرچه بيشتر صدمات ناشی از طالق در سطوح مختلف‬

‫‪‬‬

‫انجام امکان سنجی‪ ،‬نياز سنجی و در صورت لزوم استقرار مراکزی برای ارائه خدمت به مردانی که با مردان ديگر‬ ‫آميزش جنسی دارند‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪54‬‬

‫بخش زيادی از چالش های اشاره شده در زمينه زير ساخت وابزار الزم برای فعاليت‪ ،‬به تقويت نقش کارگروه‬ ‫کشوری پيشگيری از عفونت اچ آی وی و ايدز و کنترل آن به عنوان يک هماهنگ کننده کشوری قابل اصالح‬ ‫است‪.‬‬

‫استفاده هرچه بيشتر و نهادينه کردن آموزش های مرتبط با ا چ آی وی و ايدز در متون درسی دانش آموزان و‬ ‫دانشجويان کشور‬ ‫افزايش اطالع رسانی و آموزش های همگانی از طريق رسانه ها خصوصا صدا و سيما‬

‫حمایت هاي مورد نیاز از سازمانهاي بین المللي‬ ‫‪-‬‬

‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬

‫سهم طرفهای توسعه در تأمين اعتبارات مورد نياز کنترل و پيشگيری از اچآیوی و ايدز از گزارش قبلی بهبود يافته‬ ‫است و انتظار ميرود ادامه يابد‪ .‬عدم پذيرش پروپوزال های ايران به علت طبقه بندی های جديدی که در مورد کشور ها‬ ‫برای پذيرش در صندوق جهانی اعمال شده‪ ،‬می تواند به اين روند آسيب بزند و برخی از پروژه های که در حال حاضر تامين‬ ‫مالی آنه ا از طريق منابع دولتی امکان پذير نيست را متوقف کند‪ .‬قطع کمک های بين المللی به خصوص بيشترين آسيب را‬ ‫به برنامه های کاهش آسيب می زند‪ .‬چون اين برنامه ها عمدتا توسط سازمان های غير دولتی و بخش خصوصی ارائه می‬ ‫شوند و دولت چنانچه حتی بخواهد از طريق خريد خدمت اقدام نمايد با موانع قانونی و همچنين کمبود اعتبارات مالی‬ ‫مواجه خواهد شد‪.‬‬ ‫حمايت در زمينۀ برنامهريزی‪ ،‬اجرا و پايش فعاليتهای کنترل اچآیوی و ايدز اعم از حمايتهای فنی و پشتيبانی‬ ‫بهبود يافته است و و انتظار ميرود ادامه يابد‪.‬‬ ‫انتظار می رود تسهيالت الزم برای برخورداری کشور از امکان دسترسی آسان به داروهای ضد رتروويروسی و دريافت‬ ‫تخفيف در اين خصوص بهبود يابد ‪.‬‬ ‫تدوين دورههای آموزشی بينالمللی برای برنامهريزان و ارايهدهندگان خدمات مرتبط با اچآیوی و ايدز در کشور ادامه‬ ‫يابد‪.‬‬ ‫امکان تبادل تجربيات در کشورهای همسان از نظر اجتماعی‪ ،‬اقتصادی و جغرافيايی ادامه و بهبود يابد‪.‬‬ ‫امکان ارزيابی فعاليتهای انجام شده توسط مشاوران بينالمللی و ارايۀ راهکارهای مناسب به منظور برطرف کردن نقاط‬ ‫ضعف ادامه و بهبود يابد‪.‬‬ ‫به تشکيل شبکۀ منطقهای ‪NGO‬های توانمند برای مشارکت بيشتر در برنامهريزی‪ ،‬جلب حمايت مسئولين و مردم و‬ ‫ارايۀ خدمات اچآیوی و ايدز کمک شود‪.‬‬ ‫شرکت های توليدکننده کاالهای تجاری معروف جهانی به منظور ارايۀ تبليغات مرتبط با پيشگيری و کنترل از‬ ‫اچآیوی حداقل در وسايل مصرفی بزرگساالن (مانند وسايل اصالح‪ ،‬سيگار و‪ )....‬تشويق شوند‪.‬‬ ‫به بهبود هماهنگی طرفهای مشارکتکننده در امر پيشگيری و کنترل اچآیوی و ايدز با يکديگر و برنامههای ملی‬ ‫کمک شود‪.‬‬ ‫حمايت سازمان های بين الملی از برنامه های اچ آی وی در جهت رفع تحريم های که باعث آسيب به برنامه ها می‬ ‫شود‬

‫‪55‬‬

‫وضعیت پایش و ارزشیابي‬ ‫ساختار کنوني پایش و ارزشیابي‬ ‫کميته کشوری پايش و ارزشيابی برنامه استراتژيک کنترل ايدز دارای يک ساختار ملی است که متشکل از نمايندگان سازمان‪-‬‬ ‫ها و ارگان های شريک برنامه شامل بخش های دولتی‪ ،‬تشکل های غير دولتی‪ ،‬سازمان های مردم نهاد‪ ،‬نمايندگان از مراکز‬ ‫اچ آی وی می‬ ‫تحقيقاتی و اعضای هيأت علمی دانشگاه ها‪ ،‬نماينده ی سازمان های بين الملل و نمايندگان افراد مبتالء به‬ ‫باشد که در سطح ملی وزارت بهداشت ‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی و در سطوح استانی دانشگاه های علوم پزشکی وظيفه ی‬ ‫دبيرخانه ای آن را به عهده دارند‪.‬‬ ‫هدف اصلی اين کميته در سطوح ملی و استانی‪ ،‬تدوين پروتکل و تعيين شاخصهای اصلی و جزئی‪ ،‬نحوه محاسبه و اندازه‪-‬‬ ‫گيری شاخصها و روند اجرا و جمعآوری دادهها و تحليل و انتشار آنها از سطح کشور می باشد‪ .‬يکی از فعاليت های اصلی برنامه‬ ‫ی پايش و ارزشيابی برنامه کشوری کنترل ايدز تعيين وضعي ت همه گيری اچ آی وی و چگونگی پاسخ ملی به آن در کشور می‬ ‫باشد‪.‬‬

‫تعیین وضعیت همه گیري اچ آي وي و چگونگي پاسخ ملي به آن‬ ‫يکی از اقدامات مهم برای تعيين وضعيت همه گيری اچ آی وی و چگونگی پاسخ ملی به آن‪ ،‬راه اندازی نظام جامع مراقبت‬ ‫نسل دوم اچ آی وی در کشور می ب اشد که با مجموعه ای از روش های گردآوری اطالعات در کنار يکديگر‪ ،‬به عنوان مهم ترين‬ ‫ابزار رصد همه گيری اين عفونت اچ آی وی در کشور مورد توجه قرار دارد‪ .‬اجزای نظام مراقبت نسل دوم اچ آی وی شامل موارد‬ ‫زير می باشد ‪:‬‬

‫نظام گزارش دهی روتین ‪:‬‬ ‫اچ‬ ‫نظام ثبت و گزارشدهی اچ آی وی موارد شناسايیشده که ابتالی آنان توسط دستور عمل کشوری نظام تشخيصی‬ ‫آی وی تأئيد شده است‪ ،‬توسط دانشگاههای علوم پزشکی به مرکز مديريت بيماریهای واگير گزارش میشود‪ .‬گزارش موارد‪،‬‬ ‫اطالعاتی در مورد جنس‪ ،‬سن‪ ،‬روش ابتال‪ ،‬وجود يا عدم وجود مرحله ايدز و مرگ را شامل میشود‪ .‬گزارش موارد جديد هر سه‬ ‫ماه منتشر می شود و از نتايج آن در نگارش اين گزارش و چندين گزارش ملی ديگر استفاده شده است‪ .‬امکان بکارگيری نظام‬ ‫ثبت و گزارش دهی اچ آی وی در يک محيط جامع نرم افزاری فراهم گرديده است که به زودی در کشور اجرا خواهد شد‪.‬‬

‫گزارش موارد تحت درمان داروهای ضد رتروویروسی ‪:‬‬ ‫کليه مواردی که تحت درمان داروهای ضد رتروويروسی قرار می گيرند و افراد مبتالء به اچ آی وی که وارد فاز پيشرفته ( ايدز‬ ‫) شده اند‪ ،‬از دانشگاههای علوم پزشکی به مرکز مديريت بيماريها گزارش و در بانک اطالعات مربوطه جمع آوری و نگه داری‬ ‫می شوند ‪ .‬اين گزارش که شامل اطالعات دموگرافيک‪ ،‬مشخصات بيماری (تاريخ تشخيص اچ آی وی ‪ ،‬مبنای شروع درمان و‬ ‫تاريخ شروع‪ ،‬تغيير‪ ،‬و قطع درمان و علل انها) ورژيم داروئی مورد استفاده برای فرد می باشد هر سه ماه يکبار انجام می شود‪ .‬از‬ ‫نتايج اين بانک اطالعاتی در نگارش اين گزارش و چندين گزارش ملی ديگر استفاده شده است‪.‬‬

‫پایگاه های دیده ور ‪:‬‬ ‫‪56‬‬

‫برنامه پايگاههای ديده ور بصورت مطالعات نقطه ای اندازه گيری شيوع اچ آی وی در گروههای مختلف جمعيتی در معرض‬ ‫خطر برای پايش تغييرات شيوع اچآیوی در اين جمعيتها و بر اساس يک دستور عمل کشوری که متشکل از توزيع مناسب اين‬ ‫مطالعات بر حسب جمعيت و حجم نمونه مورد نياز در سطوح استانی تدوين شده است در اکثر استان های کشور در حال‬ ‫اجراست‪ .‬گروه هايی که در اين برنامه تحت بررسی قرار ميگيرند شامل مصرفکنندگان تزريقی مواد‪ ،‬زندانيان‪ ،‬زنان خيابانی‪،‬‬ ‫رانندگان کاميون‪ ،‬ملوانان‪ ،‬سربازان‪ ،‬بيماران مبتالء به بيماری های آميزشی‪ ،‬کارگران دور از خانه و زنان باردار ميشود‪ .‬در برخی‬ ‫از استانها بيش از يک گروه جمعيتی تحت بررسی قرار ميگيرد‪ .‬از برخی نتايج اين ديده وری ها در نگارش اين گزارش و چندين‬ ‫گزارش ملی ديگر استفاده شده است‪.‬‬

‫نظام مراقبت زیستی –رفتاری ‪:‬‬ ‫بازه‬ ‫مطالعات زيستی ‪ -‬رفتاری به صورتی نظام مند و بر اساس يک دستور عمل و نقشه راه تدوين شده‪ ،‬در کشور در‬ ‫های زمانی مشخص در حال اجرا است‪ .‬گروه های هدف عمده اين مطالعات شامل مصرف کنندگان تزريقی مواد مخدر‪ ،‬تن‬ ‫فروشان و زندانيان می باشند‪ .‬از نتايج اين مطالعات در نگارش اين گزارش و چندين گزارش ملی ديگر استفاده شده است‪.‬‬

‫برآورد موارد ابتالء و تخمین اندازه جمعیت های در معرض خطر اچ آی وی ‪:‬‬ ‫در حال حاضر بر اساس الگوی معرفی شده برنامه مشتر ک ايدز سازمان ملل متحد هر دو سال يک بار موارد ابتالء به اچ‬ ‫آی وی به تفکيک گروه های جنسی و سنی و نيز با برآورد موارد نيازمند به درمان تخمين موارد ابتالء به اچ آی وی در کشور‬ ‫صورت می گيرد‪ .‬بر اساس آخرين الگوی برآورد موارد ابتالء به اچ آی وی در کشور که در محيط نرم افزاری اسپکتروم انجام می‬ ‫گيرد در سال ‪ 1121‬ميالدی ابتالء حدود ‪ 310111‬مورد تخمين زده شده است‪ .‬هم چنين با دستيابی به روش های نوين‬ ‫تخمين اندازه جمعيت های در معرض خطر اچ آی وی‪ ،‬مطالعه ای در اين رابطه طراحی شده است که با روش ‪Network‬‬ ‫‪ Scale up‬هم اکنون در دست اجرا می باشد‪.‬‬

‫نظام مراقبت بیماریهای آمیزشی ‪:‬‬ ‫سيستم روتين گزارشدهی بيماريهای آميزشی از سال ‪ 2811‬آغاز به کار کرد و در ابتدا شامل سه جزء گزارشدهی عالمتی‬ ‫(سندروميک)‪ ،‬علتی (اتيولوژيک) و اطالعات غربالگری سيفيليس در جمعيتهای مختلف بوده است‪ .‬اين نظام در سال ‪2831‬‬ ‫مورد بازبينی قرار گرفت‪ .‬به منظور کارآيی و سهولت بيشتر تعداد موارد الزم برای گزارشدهی بيماریهای آميزشی به دو عالمت‬ ‫ترشح مجرا و زخم تناسلی و سه عامل گنوکوک‪ ،‬کالميديا و سيفيليس کاهش يافته است‪ .‬اين نظام برای گزارش همگانی از کليه‬ ‫مراکز ارائه دهنده خدمت طراحی شده است‪ .‬بمنظور ارتقاء کاربرد اين اطالعات در برنامههای کشوری‪ ،‬مطالعات تکميلی به اين‬ ‫نظام اضافه شده و يا در مرحله طراحی است‪ .‬از اين مطالعات ميتوان به ادغام شيوع گنوکوک‪ ،‬کالميديا و سيفيليس در مطالعات‬ ‫رفتاری‪-‬بيولوژيک زنان تنفروش و ارزيابی ا تيولوژيک سندرومهای مختلف اشاره کرد‪ .‬در همين حال مراحل مقدماتی يک نظام‬ ‫گزارشدهی پايگاهی برای بيماريهای آميزشی با تأکيد بر مشارکت بخش خصوصی در حال اجراست‪ .‬در همين راستا مطالعات‬

‫‪57‬‬

‫مدل سازی )‪ (Mode of transmission‬برای برآورد سهم گروه های مؤثر در پيش برد همه گيری اچ آی وی در کشور راه‬ ‫اندازی شده که يک دوره آن نيز به اتمام رسيده است‪.‬‬

‫‪58‬‬

‫پیوست ها‬ ‫پیوست ‪ :1‬روند تهیه گزارش‬ ‫با تشکيل کارگروه تهيه گزارش ‪ ،‬تهيه آن از اسفند ‪ 2831‬شروع شد‪.‬‬ ‫نحوۀ جمعآوري دادهها‪ :‬برای دستيابی به دادههای مرتبط با پايش فعاليتهای برنامههای کشوری‪ ،‬مکاتبات و تماسهای‬ ‫وسيعی با دانشگاههای علوم پزشکی و سازمانهای دولتی ( سازمان زندانها و اقدامات تأمينی و تربيتی کشور‪ ،‬سازمان‬ ‫بهزيستی‪ ،‬سازمان انتقال خون‪ ،‬وزارت آموزش و پرورش و برخی ادارات تابعۀ وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی شامل‬ ‫ادارۀ پيشگيری و درمان سوءمصرف مواد) گرفته شد‪ .‬دادههای موجود در مرکز مديريت بيماریها نيز استخراج شد‪ .‬هم‪-‬‬ ‫چنين برای تکميل و کنترل برخی از دادهها‪ ،‬مصاحبههای الزم با کارشناسان امر انجام گرفت و دادههای به دست آمده از‬ ‫منابع مختلف با يکديگر مقايسه و نهايی شد‪.‬‬ ‫برای دستيابی به دادههای مطالعات رفتاری يا رفتاری‪ ،‬زيستی‪ -‬که اغلب پروژه آنها يا مستقيماً به سفارش مرکز مديريت‬ ‫بيماریها يا در ارتباط نزديک با اين مرکز تهيه شده‪ -‬با محققين اصلی آنها هماهنگیهای الزم برای دستيابی به دادهها‬ ‫صورت گرفت‪.‬‬ ‫مطالعات موجود‪ ،‬براساس جستجو در بانکهای اطالعاتی خارجی و داخلی‪ ،‬تماس با دانشگاههای علوم پزشکی و خدمات‬ ‫بهداشتی درمانی و سازمانهای مرتبط با برنامۀ اچآیوی و ايدز و افراد کليدی به دست آمد‪ .‬مطالعاتی که يافتههای آنها‬ ‫برای تهيۀ گزارش مفيد به نظر میآمد‪ ،‬مشخص شد‪.‬‬ ‫برای تدوين شاخص ابزار سنجش تعهد و سياست ملی)‪ ،‬پس از انتخاب افراد کليدی از دستگاههای دولتی‪ ،‬غيردولتی و‬ ‫بيماران‪ ،‬با آنها بر پايۀ پرسشنامۀ مندرج در دستورعمل ‪ UNAIDS‬مصاحبه شد‪ .‬اطالعات به دست آمده از مصاحبهها‬ ‫آناليز‪ ،‬ادغام و برای تعيين وضعيت اين شاخص ن هايی شد‪ .‬آنچه به دست آمد برای مقايسۀ روند تغييرات در مقايسه با‬ ‫گزارش قبلی مورد استفاده قرار گرفت‪.‬‬ ‫طبقهبندي‪ ،‬تخلیص و تحلیل دادهها‪ :‬تمام مطالعات يافت شده مورد بررسی قرار گرفت و دادههای مرتبط با شاخصهای‬ ‫اعالنيۀ تعهد از آنها استخراج‪ ،‬تخليص و طبقهبندی شد‪ .‬پس از مقايسه مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت و برای ارايۀ‬ ‫شاخصهای مرتبط به صورت توصيفی به کار گرفته شد‪.‬‬ ‫نحوۀ نهایيکردن گزارش‪ :‬در طی مدت تهيه گزارش‪ ،‬شرکاء برنامه در نگارش اجزای گزارش مشارکت داشتند و با‬ ‫استفاده از پست الکترونيک‪ ،‬متون تهيه شده به اشتراک گزارده شده و مورد نقد‪ ،‬بررسی و تاييد قرار می گرفت‪ .‬نسخۀ نهايی‬ ‫پس از اخذ نظرات آنان دربارۀ گزارش اوليه و اعمال اصالحات الزم در آن تدوين شد‪.‬‬

‫‪59‬‬

‫پیوست‪NCPI :2‬‬ ‫اين شاخص بر اساس پرسشنامهی استاندارد برنامه مشترک سازمان ملل متحد در زمينه ايدز )‪ (UNAIDS‬و به صورت‬ ‫مصاحبه با افراد مطلع کليدی در امر کنترل اچآیوی و ايدز تنظيم گرديده‪ -‬است‪ .‬در اين مصاحبه ‪ 3‬نماينده از سازمانهای‬ ‫دولتی و ‪ 1‬نماينده از نهادهای مدنی‪ ،‬سازمانهای بين المللی فعال در زمينه ايدز و نماينده افرادی که با اچ آی وی زندگی‬ ‫می کنند‪ ،‬دعوت به همکاری شدند‪ .‬انتخاب اين افراد براساس نظرکميته اصلی مطالعه صورت گرفت‪ .‬اين مطالعه يک مطالعه‬ ‫کيفی(‪ )qualitative‬است که با هدف شناسايی و تعيين ديدگاهها و نظرات مسئولين و افراد کليدی طراحی شد‪ .‬با توجه‬ ‫به هدفمند بودن مطالعه‪ ،‬سعی شد که طيفی از شرکا و ذينفعان و افراد کليدی دارای تجربه در زمينه اچ آی وی و ايدز در‬ ‫مطالعه حضور داشته باشند‪ .‬شيوه جمع آوری نظرات‪ ،‬تکميل پرسشنامه بود‪.‬‬ ‫پس از تکميل پرسشنامه ها‪ ،‬داده های آن استخراج شد و مورد بررسی کيفی قرار گرفت‪ .‬نتايج اين مطالعه بر اساس نظرات‬ ‫افراد کليدی و تحليل عوامل مشترک و متفاوت بين اين ديدگاهها بيان گرديد‪ .‬در مورد سواالتی که از مصاحبه شوندگان‬ ‫خواسته شده بود تا ديدگاه خود را به صورت عددی از ‪ 1‬تا ‪ 1( 1‬ضعيف ترين و ‪ 1‬عالی) و يا ‪ 1‬تا ‪ 1( 21‬ضعيف ترين و ‪21‬‬ ‫عالی) بيان نمايند‪ ،‬ميانگين نمرات محاسبه و گزارش گرديد‪ .‬در مواردی که اتفاق نظر بين مصاحبه شوندگان وجود نداشت و‬ ‫امکان اجماع نيز وجود نداشت‪ ،‬ديدگاه های مختلف در گزارش گنجانده شد‪ .‬در نهايت‪ ،‬هم پرسشنامه استاندارد تکميل و‬ ‫ارسال شد‪.‬‬

‫‪60‬‬

‫پیوست‪ :3‬جداول بقاي بر درمان‬

‫(‪)20‬‬

‫میزان بقاي ‪ 92‬ماه پس از شروع درمان ضدرتروویروسي در مبتالیان به اچآيوي به تفكیك سن وجنس‬ ‫تعداد شروع درمان‬

‫بقای بر درمان ضدرتروويروسی‬

‫نسبت بقاء بر درمان‬

‫سال‬ ‫شروع‬

‫ضدرتروويروسی در دوره زمانی‬

‫‪ 21‬ماه بعد از شروع بر حسب‬

‫ضدرتروويروسی در دوره‬

‫درمان‬

‫بر حسب جنس و سن(نفر)‬

‫جنس وسن(نفر)‬

‫زمانی(‪)%‬‬

‫‪1390‬‬

‫گروه سنی‬

‫زن‬

‫مرد‬

‫جمع‬

‫زن‬

‫مرد‬

‫جمع‬

‫زن‬

‫‪ 24-2‬سال‬

‫‪19‬‬

‫‪32‬‬

‫‪51‬‬

‫‪19‬‬

‫‪29‬‬

‫‪48‬‬

‫‪91% 100%‬‬

‫‪94%‬‬

‫‪ 21‬سال و‬

‫‪274‬‬

‫‪904‬‬

‫‪1,178‬‬

‫‪240‬‬

‫‪757‬‬

‫‪997‬‬

‫‪84%‬‬

‫‪85%‬‬

‫‪88%‬‬

‫مرد‬

‫جمع‬

‫بيشتر‬

‫‪1389‬‬

‫جمع‬

‫‪293‬‬

‫‪936‬‬

‫‪1,229‬‬

‫‪259‬‬

‫‪786‬‬

‫‪1,045‬‬

‫‪88%‬‬

‫‪84%‬‬

‫‪85%‬‬

‫‪ 24-2‬سال‬

‫‪17‬‬

‫‪8‬‬

‫‪25‬‬

‫‪15‬‬

‫‪5‬‬

‫‪20‬‬

‫‪88%‬‬

‫‪63%‬‬

‫‪80%‬‬

‫‪ 21‬سال و‬

‫‪192‬‬

‫‪618‬‬

‫‪810‬‬

‫‪174‬‬

‫‪500‬‬

‫‪674‬‬

‫‪91%‬‬

‫‪81%‬‬

‫‪83%‬‬

‫بيشتر‬

‫‪1388‬‬

‫جمع‬

‫‪209‬‬

‫‪626‬‬

‫‪835‬‬

‫‪189‬‬

‫‪505‬‬

‫‪694‬‬

‫‪90%‬‬

‫‪81%‬‬

‫‪83%‬‬

‫‪ 24-2‬سال‬

‫‪6‬‬

‫‪9‬‬

‫‪15‬‬

‫‪6‬‬

‫‪6‬‬

‫‪12‬‬

‫‪67% 100%‬‬

‫‪80%‬‬

‫‪ 21‬سال و‬

‫‪112‬‬

‫‪512‬‬

‫‪624‬‬

‫‪105‬‬

‫‪412‬‬

‫‪517‬‬

‫‪80%‬‬

‫‪83%‬‬

‫‪94%‬‬

‫بيشتر‬ ‫جمع‬

‫‪118‬‬

‫‪521‬‬

‫‪639‬‬

‫‪111‬‬

‫‪418‬‬

‫‪529‬‬

‫‪94%‬‬

‫‪80%‬‬

‫‪83%‬‬

‫‪61‬‬

‫‪1387‬‬

‫‪ 24-2‬سال‬

‫‪11‬‬

‫‪5‬‬

‫‪16‬‬

‫‪10‬‬

‫‪5‬‬

‫‪15‬‬

‫‪91%‬‬

‫‪94% 100%‬‬

‫‪ 21‬سال و‬

‫‪76‬‬

‫‪437‬‬

‫‪513‬‬

‫‪67‬‬

‫‪328‬‬

‫‪395‬‬

‫‪88%‬‬

‫‪77%‬‬

‫‪75%‬‬

‫بيشتر‬ ‫جمع‬

‫‪87‬‬

‫‪442‬‬

‫‪529‬‬

‫‪77‬‬

‫‪333‬‬

‫‪89%‬‬

‫‪410‬‬

‫‪75%‬‬

‫‪78%‬‬

‫میزان بقاي ‪ 21‬ماه پس از شروع درمان ضدرتروویروسي در مبتالیان به اچآيوي به تفكیك سن وجنس‬ ‫تعداد شروع درمان‬

‫بقای بر درمان‬

‫نسبت بقاء بر درمان‬

‫سال‬ ‫شروع‬

‫ضدرتروويروسی در دوره‬

‫ضدرتروويروسی ‪ 14‬ماه بعد از‬

‫ضدرتروويروسی در دوره زمانی(‪)%‬‬

‫درمان‬

‫زمانی بر حسب جنس و‬

‫شروع بر حسب جنس‬

‫سن(نفر)‬

‫وسن(نفر)‬

‫‪1389‬‬

‫گروه سنی‬

‫زن‬

‫مرد‬

‫جمع‬

‫زن‬

‫مرد‬

‫جمع‬

‫زن‬

‫مرد‬

‫جمع‬

‫‪ 24-2‬سال‬

‫‪17‬‬

‫‪8‬‬

‫‪25‬‬

‫‪15‬‬

‫‪5‬‬

‫‪20‬‬

‫‪88%‬‬

‫‪63%‬‬

‫‪80%‬‬

‫‪ 21‬سال و‬

‫‪192‬‬

‫‪618‬‬

‫‪810‬‬

‫‪169‬‬

‫‪455‬‬

‫‪624‬‬

‫‪88%‬‬

‫‪74%‬‬

‫‪77%‬‬

‫بيشتر‬

‫‪1388‬‬

‫جمع‬

‫‪209‬‬

‫‪626‬‬

‫‪835‬‬

‫‪184‬‬

‫‪460‬‬

‫‪644‬‬

‫‪88%‬‬

‫‪73%‬‬

‫‪77%‬‬

‫‪ 24-2‬سال‬

‫‪6‬‬

‫‪9‬‬

‫‪15‬‬

‫‪5‬‬

‫‪6‬‬

‫‪11‬‬

‫‪83%‬‬

‫‪67%‬‬

‫‪73%‬‬

‫‪ 21‬سال و‬

‫‪112‬‬

‫‪512‬‬

‫‪624‬‬

‫‪105‬‬

‫‪357‬‬

‫‪462‬‬

‫‪94%‬‬

‫‪70%‬‬

‫‪74%‬‬

‫بيشتر‬

‫‪1387‬‬

‫‪62‬‬

‫جمع‬

‫‪118‬‬

‫‪521‬‬

‫‪639‬‬

‫‪110‬‬

‫‪363‬‬

‫‪473‬‬

‫‪93%‬‬

‫‪70%‬‬

‫‪74%‬‬

‫‪ 24-2‬سال‬

‫‪11‬‬

‫‪5‬‬

‫‪16‬‬

‫‪10‬‬

‫‪5‬‬

‫‪15‬‬

‫‪91%‬‬

‫‪100%‬‬

‫‪94%‬‬

‫‪ 21‬سال و‬

‫‪76‬‬

‫‪437‬‬

‫‪513‬‬

‫‪64‬‬

‫‪290‬‬

‫‪354‬‬

‫‪84%‬‬

‫‪66%‬‬

‫‪69%‬‬

‫بيشتر‬

‫‪1386‬‬

‫جمع‬

‫‪87‬‬

‫‪442‬‬

‫‪529‬‬

‫‪74‬‬

‫‪295‬‬

‫‪369‬‬

‫‪85%‬‬

‫‪67%‬‬

‫‪70%‬‬

‫‪ 24-2‬سال‬

‫‪5‬‬

‫‪4‬‬

‫‪9‬‬

‫‪5‬‬

‫‪4‬‬

‫‪9‬‬

‫‪100%‬‬

‫‪100%‬‬

‫‪100%‬‬

‫‪ 21‬سال و‬

‫‪54‬‬

‫‪319‬‬

‫‪373‬‬

‫‪46‬‬

‫‪214‬‬

‫‪260‬‬

‫‪85%‬‬

‫‪67%‬‬

‫‪70%‬‬

‫بيشتر‬ ‫جمع‬

‫‪59‬‬

‫‪323‬‬

‫‪382‬‬

‫‪51‬‬

‫‪218‬‬

‫‪269‬‬

‫‪86%‬‬

‫‪67%‬‬

‫‪70%‬‬

‫میزان بقاي ‪ 31‬ماه پس از شروع درمان ضدرتروویروسي در مبتالیان به اچآيوي به تفكیك سن وجنس‬ ‫تعداد شروع درمان‬

‫بقای بر درمان‬

‫نسبت بقاء بر درمان‬

‫سال‬ ‫شروع‬

‫ضدرتروويروسی در دوره‬

‫ضدرتروويروسی ‪86‬ماه بعد از‬

‫ضدرتروويروسی در دوره زمانی(‪)%‬‬

‫درمان‬

‫زمانی بر حسب جنس و‬

‫شروع بر حسب جنس‬

‫سن(نفر)‬

‫وسن(نفر)‬

‫‪1388‬‬

‫گروه سنی‬

‫زن‬

‫مرد‬

‫جمع‬

‫زن‬

‫مرد‬

‫جمع‬

‫زن‬

‫مرد‬

‫جمع‬

‫‪ 24-2‬سال‬

‫‪6‬‬

‫‪9‬‬

‫‪15‬‬

‫‪5‬‬

‫‪6‬‬

‫‪11‬‬

‫‪83%‬‬

‫‪67%‬‬

‫‪73%‬‬

‫‪ 21‬سال و‬

‫‪112‬‬

‫‪512‬‬

‫‪624‬‬

‫‪99‬‬

‫‪325‬‬

‫‪424‬‬

‫‪88%‬‬

‫‪63%‬‬

‫‪68%‬‬ ‫‪63‬‬

‫بيشتر‬

‫‪1387‬‬

‫جمع‬

‫‪118‬‬

‫‪521‬‬

‫‪639‬‬

‫‪104‬‬

‫‪331‬‬

‫‪435‬‬

‫‪88%‬‬

‫‪64%‬‬

‫‪68%‬‬

‫‪ 24-2‬سال‬

‫‪11‬‬

‫‪5‬‬

‫‪16‬‬

‫‪9‬‬

‫‪5‬‬

‫‪14‬‬

‫‪82%‬‬

‫‪100%‬‬

‫‪88%‬‬

‫‪ 21‬سال و‬

‫‪76‬‬

‫‪437‬‬

‫‪513‬‬

‫‪62‬‬

‫‪257‬‬

‫‪319‬‬

‫‪82%‬‬

‫‪59%‬‬

‫‪62%‬‬

‫بيشتر‬

‫‪1386‬‬

‫جمع‬

‫‪87‬‬

‫‪442‬‬

‫‪529‬‬

‫‪71‬‬

‫‪262‬‬

‫‪333‬‬

‫‪82%‬‬

‫‪59%‬‬

‫‪63%‬‬

‫‪ 24-2‬سال‬

‫‪5‬‬

‫‪4‬‬

‫‪9‬‬

‫‪5‬‬

‫‪3‬‬

‫‪8‬‬

‫‪100%‬‬

‫‪75%‬‬

‫‪89%‬‬

‫‪ 21‬سال و‬

‫‪54‬‬

‫‪319‬‬

‫‪373‬‬

‫‪43‬‬

‫‪186‬‬

‫‪229‬‬

‫‪80%‬‬

‫‪58%‬‬

‫‪61%‬‬

‫بيشتر‬

‫‪1385‬‬

‫جمع‬

‫‪59‬‬

‫‪323‬‬

‫‪382‬‬

‫‪48‬‬

‫‪189‬‬

‫‪237‬‬

‫‪81%‬‬

‫‪59%‬‬

‫‪62%‬‬

‫‪ 24-2‬سال‬

‫‪3‬‬

‫‪1‬‬

‫‪4‬‬

‫‪3‬‬

‫‪1‬‬

‫‪4‬‬

‫‪100%‬‬

‫‪100%‬‬

‫‪100%‬‬

‫‪ 21‬سال و‬

‫‪39‬‬

‫‪234‬‬

‫‪273‬‬

‫‪34‬‬

‫‪145‬‬

‫‪179‬‬

‫‪87%‬‬

‫‪62%‬‬

‫‪66%‬‬

‫بيشتر‬ ‫جمع‬

‫‪42‬‬

‫‪235‬‬

‫‪277‬‬

‫‪37‬‬

‫‪183‬‬

‫‪146‬‬

‫‪88%‬‬

‫‪62%‬‬

‫‪66%‬‬

‫میزان بقاي ‪ 11‬ماه پس از شروع درمان ضدرتروویروسي در مبتالیان به اچآيوي به تفكیك سن وجنس‬ ‫تعداد شروع درمان‬

‫بقای بر درمان‬

‫نسبت بقاء بر درمان‬

‫سال‬ ‫شروع‬

‫ضدرتروويروسی در دوره‬

‫ضدرتروويروسی ‪ 43‬ماه بعد از‬

‫ضدرتروويروسی در دوره زمانی(‪)%‬‬

‫درمان‬

‫زمانی بر حسب جنس و‬

‫شروع بر حسب جنس‬

‫سن(نفر)‬

‫وسن(نفر)‬

‫‪1387‬‬

‫‪64‬‬

‫گروه سنی‬

‫‪ 24-2‬سال‬

‫زن‬

‫مرد‬

‫جمع‬

‫زن‬

‫مرد‬

‫جمع‬

‫زن‬

‫مرد‬

‫جمع‬

‫‪11‬‬

‫‪5‬‬

‫‪16‬‬

‫‪19‬‬

‫‪4‬‬

‫‪23‬‬

‫‪173%‬‬

‫‪80%‬‬

‫‪144%‬‬

‫‪1386‬‬

‫‪1385‬‬

‫‪1384‬‬

‫‪ 21‬سال و بيشتر‬

‫‪76‬‬

‫‪437‬‬

‫‪513‬‬

‫‪62‬‬

‫‪237‬‬

‫‪299‬‬

‫‪82%‬‬

‫‪54%‬‬

‫‪58%‬‬

‫جمع‬

‫‪87‬‬

‫‪442‬‬

‫‪529‬‬

‫‪81‬‬

‫‪241‬‬

‫‪322‬‬

‫‪93%‬‬

‫‪55%‬‬

‫‪61%‬‬

‫‪ 24-2‬سال‬

‫‪5‬‬

‫‪4‬‬

‫‪9‬‬

‫‪5‬‬

‫‪2‬‬

‫‪7‬‬

‫‪100%‬‬

‫‪50%‬‬

‫‪78%‬‬

‫‪ 21‬سال و بيشتر‬

‫‪54‬‬

‫‪319‬‬

‫‪373‬‬

‫‪43‬‬

‫‪164‬‬

‫‪207‬‬

‫‪80%‬‬

‫‪51%‬‬

‫‪55%‬‬

‫جمع‬

‫‪59‬‬

‫‪323‬‬

‫‪382‬‬

‫‪48‬‬

‫‪166‬‬

‫‪214‬‬

‫‪81%‬‬

‫‪51%‬‬

‫‪56%‬‬

‫‪ 24-2‬سال‬

‫‪3‬‬

‫‪1‬‬

‫‪4‬‬

‫‪3‬‬

‫‪1‬‬

‫‪4‬‬

‫‪100%‬‬

‫‪100%‬‬

‫‪100%‬‬

‫‪ 21‬سال و بيشتر‬

‫‪39‬‬

‫‪234‬‬

‫‪273‬‬

‫‪33‬‬

‫‪130‬‬

‫‪163‬‬

‫‪85%‬‬

‫‪56%‬‬

‫‪60%‬‬

‫جمع‬

‫‪42‬‬

‫‪235‬‬

‫‪277‬‬

‫‪36‬‬

‫‪131‬‬

‫‪167‬‬

‫‪86%‬‬

‫‪56%‬‬

‫‪60%‬‬

‫‪ 24-2‬سال‬

‫‪2‬‬

‫‪3‬‬

‫‪5‬‬

‫‪2‬‬

‫‪3‬‬

‫‪5‬‬

‫‪100%‬‬

‫‪100%‬‬

‫‪100%‬‬

‫‪65‬‬

‫منابع‬ ‫‪ .2‬شغلی ع و فالح نژاد م‪)2392( .‬بررسی اثربخشی ارزيابی رفتارهای پرخطر زنان باردار در شناسايی موارد ‪ HIV‬مثبت‪ .‬گزارش طرح‪.0‬‬ ‫(منتشر نشده)‬ ‫‪.2‬حقدوست ع ا‪ ،‬اصولی م‪ ،‬سجادی ل‪ ،‬ميرزازاده ع‪ ،‬نواده س‪ ،‬مصطفوی ا‪ ،‬خواجه کاظمی ر‪ ،‬ذوالعلی ف و سايرين (‪ .)2392‬مراقبت رفتاری و‬ ‫سرولوژيک اچ آی وی در مصرف کنندگان مواد به روش تزريقی در ايران (‪ .)2388-2389‬مجموعه انتشارات مرکز مديريت بيماریهای واگير‬ ‫( وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی)‪ ،‬مرکز منطقهای آموزش نظام مراقبت ‪/HIV‬ايدز‪ ،‬دانشگاه علوم پزشکی کرمان‪ ،‬کرمان‪ ،‬ايران‪.‬‬ ‫گزارش طرح‪..‬‬ ‫‪3.(12)Wolfe D. Ilicit drug policies and the global HIV epidemic. International Harm Reduction‬‬

‫‪Development program. New York, 2004.‬‬ ‫‪ .4‬کارگروه کشوری کنترل اچ آی وی و ايدز‪ .‬تحليل وضعيت اچ آی وی‪/‬ايدز کشور و پاسخ ملی به آن‪ .‬مرکز مديريت بيماریها‪ ،‬وزارت‬ ‫بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی‪ ،‬تهران‪.2388 .‬‬ ‫;‪5.Haghdoost AA, Mostafavi E, Mirzazadeh A, et al. (2011) Modeling of HIV/AIDS in Iran up to 2014‬‬ ‫‪Journal of AIDS and HIV research, 3(12): 231-239.‬‬ ‫‪ .6‬نصيريان م‪ ،‬حق دوست ع ا (‪ .)2390‬مدلسازی توزيع مورد انتظار عفونتهای جديد اچ آی وی بر اساس گروههای مواجهه در ايران‪.‬‬ ‫مجموعه انتشارات مرکز مديريت بيماریهای واگير ( وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی)‪ ،‬مرکز منطقهای آموزش نظام مراقبت‬ ‫‪/HIV‬ايدز‪ ،‬دانشگاه علوم پزشکی کرمان‪ ،‬کرمان‪ ،‬ايران‪.‬گزارش طرح‪.‬‬ ‫‪ .7‬ادارۀ کنترل ايدز‪ ،‬مرکز مديريت بيماری های واگير‪ ،‬وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی‪ .‬آمار ثبت موارد شناخته شده مبتال به اچآیوی‬ ‫و ايدز‪ .‬مهر‪( .2392‬منتشر نشده)‬ ‫‪ .8‬حقدوست ع ا‪ ،‬سجادی ل‪ ،‬اصولی م‪ ،‬مصطفوی ا‪ ،‬خواجه کاظمی ر‪ ،‬ميرزازاده ع‪ ،‬نواده س‪ ،‬ذوالعلی ف و سايرين (‪ .)2392‬مراقبت رفتاری و‬ ‫سرولوژيک اچ ای وی در زنان آسيب پذير ايران (‪ .) 2388-2389‬مجموعه انتشارات مرکز مديريت بيماری های واگير (وزارت بهداشت‪ ،‬درمان‬ ‫و آموزش پزشکی)‪ ،‬مرکز منطقهای آموزش نظام مراقبت ‪/HIV‬ايدز‪ ،‬دانشگاه علوم پزشکی کرمان‪ ،‬کرمان‪ ،‬ايران‪ .‬گزارش طرح‬ ‫‪ .9‬کالهی ع ا‪ ،‬آريا پ‪ .‬بررسی آگاهی‪ ،‬نگرش و عملکرد جوانان منطقه ‪ 27‬تهران درباره ايدز و عوامل موثر بر آن‪ .‬مرداد‪( 2383‬منتشر نشده)‪.‬‬ ‫‪ .20‬کالهی ع ا‪ ،‬آريا پ‪ ،‬گچکار ل‪ .‬آگاهی و عملکرد دانشجويان پسر دانشگاه صنعتی اميرکبير درباره ايدز ‪( 2385‬منتشر نشده)‪.‬‬ ‫‪ .22‬حسينی س ر‪ ،‬خدادادی م و نويدی ا‪ .‬مطالعه روابط قبل از ازدواج در ميان جوانان ‪ 25‬تا ‪ 29‬ساله کشور‪(2385 .‬منتشر نشده) ‪.‬‬ ‫‪12. Mokrt A. 0Methamphetamine and Sexual Behavior: Investigating the Impact of Methamphetamine Use on‬‬ ‫‪Sexual Behavior and HIV Related Risk-taking in a Sample of Iranian Meth-users. Project‬‬ ‫)‪report,2010.(Unpublished‬‬ ‫‪13. Shoghli A, Sedaghat A, Mohajeri M, Fallhnejed M, Mosavinasab N, Tajlili A, Yasrebi N. The study of‬‬ ‫) ‪Adolescent HIV/AIDS knowledge,Attitude and behavior in Iran. Winter 2011. (unpublished‬‬

‫‪66‬‬

‫‪ .24‬رشيديان آ و همکاران(‪ ،) 2392‬گزارش نخست ديده بانی سالمت کشور‪ ،‬مطالعه شاخص های چندگانه سالمت و جمعيت‪ -‬سيمای‬ ‫سالمت و جمعيت در ايران در سال ‪2389‬‬

‫‪ .25‬استعالم در باره پايش خدمات ارائه شده از دانشگاه های علوم پزشکی و خدمات درمانی سرتاسر کشور‪ ،‬اسفند ‪(2392‬منتشر نشده)‬ ‫‪ 26‬استعالم در باره پايش خدمات ارائه شده از سازمان بهزيستی کشور‪ ،‬اسفند ‪( .2392‬منتشر نشده)‬ ‫‪ .27‬نارنجیها ه‪ ،‬رفيعی ح‪ ،‬باغستانی ا‪ ،‬ن وری ر‪ ،‬شيرين بيان پ‪ ،‬فرهادی م‪ ،‬وجدانی روشن ا و اعتمادی ح‪ .‬گزارش ارزيابی سريع وضعيت سوء‬ ‫مصرف و وابستگی به مواد در ايران‪ .‬موسسه داريوش‪،‬دانشگاه علوم بهزيستی و توانبخشی‪،‬تهران‪.73-86 .2384.‬‬ ‫‪ .28‬نارنجی ها ه‪ .‬گزارش ارزيابی سريع وضعيت سوء مصرف و وابستگی به مواد در ايران‪ .‬موسسه داريوش‪،‬دانشگاه علوم بهزيستی و توانبخشی‪،‬‬ ‫تهران‪.53-49 :2386.‬‬ ‫‪ .29‬استعالم از مجريان طرح " فراوانی آلودگی به اچآیوی در ايران‪ ،‬مدلسازی برای سالهای ‪2390‬تا ‪ .2396‬مرکز منطقه ای آموزش نظام‬ ‫مراقبت اچ آی وی‪ /‬ايدز(دانشکاه علوم پزشکی کرمان)‪ ،‬مرکز مديري ت بيماری های واگير‪ ،‬دفتر يوان ايدز در ايران" ‪ ،‬اسفند ‪( .2392‬منتشر‬ ‫نشده)‬ ‫‪ .20‬ادارۀ کنترل ايدز‪ ،‬مرکز مديريت بيماری های واگير‪ ،‬وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی‪ .‬آمار ثبت موارد تحت درمان شدرتروويروسی‬ ‫‪ .‬اسفند ‪( .2392‬منتشر نشده)‬ ‫‪.22‬استعالم از ادراه کنرل سل‪ ،‬مرکز مديريت بيماری های واگير‪ ،‬وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی‪ .‬آمار موارد سل ‪ .‬اسفند ‪.2392‬‬ ‫(منتشر نشده)‬ ‫‪22.Mohraz M, Ramezani A, Gachkar L, Velayati AA. Frequency of positive purified protein derivative in‬‬ ‫‪those infected with human immunodeficiency virus. Arch Iranian Med 2006; 9 (3): 218 – 221‬‬ ‫‪23. Hopewell PC, Chaisson RE. Tuberculosis and human immunodeficiency virus infection. In:‬‬ ‫‪Reichman LB, Hershfield ES, eds. Tuberculosis: a comprehensive international approach. New York,‬‬ ‫‪Marcel Dekker,2000:525–547 (Lung Biology in Health and Disease Series, Vol. 144).‬‬ ‫‪ .24‬شغلی ع‪ ،‬رخشانی ف‪ ،‬موسوی نسب ن‪ ،‬مهاجری م‪ ،‬صداقت ع‪ ،‬گويا م م‪ .‬بررسی آگاهی‪ ،‬نگرش و رفتارهای پُر خطر نوجوانان و جوانان‬ ‫مناطق منتخب کشوری در ارتباط با عفونت ‪ .HIV/AIDS‬تابستان ‪ .2387‬گزارش طرح‪( .‬منتشر نشده)‬ ‫‪ .25‬مصاحبه با کارشناسان ادارۀ کنترل ايدز‪ ،‬اسفند ‪(2392‬منتشر نشده)‪.‬‬

‫‪.26‬دبیرخانه کارگروه کشوری ایدز‪ .‬گزارش جمهوری اسالمی ایران درباره پایش اعالنیه تعهد مصوب اجالس ویژه مجمع عمومی سازمان ملل‬ ‫متحد در زمینه اچآیوی و ایدز‪.‬وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی ‪ .‬اسفند ‪2390‬‬ ‫‪ .27‬دبیرخانه کارگروه کشوری ایدز‪ .‬گزارش جمهوری اسالمی ایران درباره پایش اعالنیه تعهد مصوب اجالس ویژه مجمع عمومی سازمان‬ ‫ملل متحد در زمینه اچآیوی و ایدز‪.‬وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی ‪ .‬اسفند ‪2388‬‬ ‫‪ .27‬حق دوست ع ا‪ ،‬سجادی ل‪ ،‬عليپور ع‪ ،‬ذوالعلی ف‪ ،‬نواده س‪ ،‬ميرزازاده ع‪ ،‬و سايرين (‪ .)2392‬مراقبت رفتاری و سرولوژيک اچ آی وی‪ ،‬اچ‬ ‫سی وی و اچ بی وی در مصرف کنندگان تزريقی مواد و شرکای جنسی ها آنها در شهرهای تهران‪ ،‬شيراز و مشهد در سال ‪ .2389‬دفتر مقابله‬

‫‪67‬‬

‫با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد‪ ،‬مرکز مدير يت بيماريهای واگير (وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی)‪ .‬مرکز منطقهای آموزش‬ ‫نظام مراقبت ‪ /HIV‬ايدز‪ ،‬دانشگاه علوم پزشکی کرمان‪ ،‬کرمان‪ ،‬ايران‪ .‬گزارش طرح‪.‬‬ ‫‪.28‬حقدوست ع ا وهمکاران‪ .‬مراقبت سرولوژيک – رفتاری زندانيان در ايران در سال های ‪ .2392-2392‬گزارش اوليه طرح‪(.‬منتشر نشده)‬ ‫‪ .29‬نواده س‪ ،‬ميرزازاده ع‪ ،‬حقدوست ع ا‪ ،‬عربنژاد س‪ ،‬فهيمفر ن‪ ،‬کمالی ک‪ ،‬و سايرين‪ .‬مراقبت سرولوژيک – رفتاری زندانيان در ايران در‬ ‫سال ‪ .2388‬گزارش طرح‪.‬‬ ‫‪ .30‬شغلی ع‪ ،‬محرز م‪ .‬مطالعه زيست رفتاری کودکان کار وخيابانی شهر تهران در ارتباط با عفونت‪ . HIV/AIDS‬مرکز مديريت بيماريها‪،‬‬ ‫وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی‪.2389 ،‬گزارش طرح‪( .‬منتشر نشده)‬ ‫‪ .32‬مدنی س‪ ،‬شادی طلب ژ‪ ،‬رئيس دانا ف و کامکار م ‪ .‬ارزيابی سريع وضعيت روسپيگری در شهر تهران با تأکيد بر رفتارهای پر خطر مرتبط‬ ‫با ايدز‪ .‬وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی‪( .2386 .‬منتشر نشده)‬

‫‪ .81‬سعيده مويدی نيا‪ ،‬زهرا بيات جوزانی‪ ،‬غالمرضا اسماعيلی جاويد‪ ،‬فاطمه انتخابی‪ ،‬سعيد بيان الحق‪ ،‬مينو ساعتيان‪ ،‬عباس‬ ‫صداقت‪ ،‬مينو محرز‪ .‬بررسی شيوع ابتالء به ‪ HIV‬و برخی از بيماريهای قابل انتقال از راه جنسی در زنان تن فروش شهر تهران‬ ‫طی سال های ‪ 31-32‬به روش نمونه گيری ‪ .)Respondent-Driven Sampling (RDS‬منتشر نشده‬ ‫‪33. Shokoohi M, Baneshi MR, Haghdoost AA. (2012) Size estimation of groups at high risk of‬‬ ‫‪HIV/AIDS using network scale up in Kerman, Iran. Int J Prev Med‬‬ ‫‪34. Global AIDS Response Progress Reporting, 2014, Construction of Core Indicators for‬‬

‫‪monitoring the 2011 United Nations Political Declaration on HIV and AIDS. UNAIDS,‬‬ ‫‪December 2013, Geneva, Switzerland.‬‬ ‫‪35. Marlatt G.A. 1998. “Harm Reduction Pragmatic strategies for managing high risk‬‬ ‫‪behaviours”. The Guilford Press, Loundon.‬‬ ‫‪ .63‬دستور عمل پيشگيری از انتقال اچ آی وی از مادر به کودک‪ ،‬رهنمود بالينی‪ .‬وزارت بهداشت ‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی‪ ،‬معاونت سالمت‪ ،‬مرکز‬ ‫مديريت بيماريها‪ ،‬اداره کنترل ايدز و بيماری های آميزشی‪ ،‬بهمن ‪.2389‬‬ ‫‪ .37‬سومين برنامه ملی استراتژيک کنترل اچآیوی وايدز در جمهوری اسالمی ايران (‪)2393-2389‬‬ ‫‪ .38‬زمانی س و همکاران‪ .‬مطالعۀ مراقبت ادغاميافته بيولوژيک و رفتاری عفونت اچآیوی در ميان مصرفکنندگان تزريقی مواد‪2386 .‬گزارش‬ ‫طرح‪.‬‬ ‫‪ .39‬استعالم در باره پايش خدمات ارائه شده از سازمان زندانها‪ ،‬اقدامات تامينی و تربيتی‪ ،‬اسفند ‪( .2392‬منتشر نشده)‬ ‫‪ . 40‬مصاحبه با کارشناسان سازمان زندانها‪ ،‬اقدامات تامينی و تربيتی‪ ،‬اسفند ‪( .2392‬منتشر نشده)‬ ‫‪ .42‬مصاحبه با کارشناسان مرکز ملی مطالعات اعتياد‪ -‬دانشگاه علوم پزشکی تهران‪ ،‬بهمن ‪( .2390‬منتشر نشده)‬ ‫‪ .42‬مصاحبه با کارشناسان ادارۀ کنترل ايدز‪ ،‬بهمن ‪( .2390‬منتشر نشده)‬

‫‪43.HIV Test-Treat-Retain Cascade Analysis. National AIDS Committee Secretariat,,Ministry‬‬ ‫‪of Health and Medical Education,I.R.Iran, December 2013.‬‬ ‫‪44. Casey K, Farzad Z. Rapid Appraisal of HIV Testing and HIV Counseling within the context‬‬ ‫‪of the Iranian HIV epidemic. 2013.‬‬

‫‪68‬‬

‫ آمار ثبت موارد ارائه آزمايش سريع اچ آی‬.‫ درمان و آموزش پزشکی‬،‫ وزارت بهداشت‬،‫ مرکز مديريت بيماری های واگير‬،‫ ادارۀ کنترل ايدز‬.45 )‫ (منتشر نشده‬.2392‫ اسفند‬.‫وی‬ 46. Khalili, Bio-Behavioral Surveillance of HIV/AIDS in prisoners of Kermanshah province. 2008, Centre for Disease Control Ministry of Health and Medical Education0 : ‫قابل دسترسی در‬.47 http://behdasht.gov.ir/index.aspx?siteid=1&siteid=1&siteid=1&siteid=1&siteid=1&pageid=156&catid=6 4 48. Radfar R, Noroozi A, Tayeri K, Motavalian A. Study on situation of HIV, Latent Tuberculosis (TB) and Active TB Infection among Injecting Drug Users Receiving Harm Reduction Services in Tehran and 5 large cities in Iran.

[Survey]. In press 2014.

69