Waterstand
????????
Derd
8
Een veilig en leefbaar Nederland
1 3
Terpenplan Overdiepse Polder in procedure
1
Up-to-date
2
Tijdelijk water opslaan in Volkerak-Zoommeer
2
Plan Overdiepse Polder in procedure
3
Gastcolumn Maurits de Hoog Uitgelicht: Avelingen
e ja a rg
ang
, n r. 8-m aart 2 009 d Rivier
na b e Le k
e ij Cul
mb o r
g
E én N at iona al Wate r pla n
Een veilig en leefbaar Nederland Eind december 2008 werd het Nationaal Waterplan gelanceerd. Met als doel een veilig leefbaar Nederland, nu en in de toekomst. Al weer een nieuw plan over water? Directeur Generaal Water van Verkeer en Waterstaat Annemieke Nijhof legt uit dat het Nationaal Waterplan een paraplu is waar alle andere plannen over waterveiligheid, hoeveelheden water en de waterkwaliteit onder hangen. “Zo wordt bijvoorbeeld ook rekening gehouden met de Ruimte voor de Rivier-maatregelen. Om te voorkomen dat we dubbel werk doen. Of maatregelen nemen, die we later terug moeten draaien.” Annemieke vervolgt: “We houden in het Nationaal Waterplan zo veel mogelijk rekening met alle bestaande plannen. Je moet dan denken aan het programma Ruimte voor de Rivier, het rapport van de Deltacommissie en ook de Europese Kaderrichtlijn Water. Het Nationaal Waterplan omvat water in al haar vormen: de zee, rivieren, meren, drinkwater, grondwater, noem maar op. We proberen alle gebieden waar maatregelen genomen moeten worden in een keer goed aan te pakken.”
Hoe zit het met Ruimte voor de Rivier en het toekomstige waterbeleid? “De uitvoering van de verschillende Ruimte voor de Rivier-maatregelen past prima binnen het toekomstige waterbeleid zoals beschreven in het Nationaal Waterplan. Hoogwater veiligheid en ruimtelijke kwaliteit gaan in de Ruimte voor de Rivier maatregelgebieden ook hand in hand. Er is bovendien rekening gehouden met de nog verder stijgende waterstanden waar de Deltacommissie ons voor waarschuwt.
Annemieke Nijhof
Lees verder op pagina 3 u
Terpenplan Overdiepse Polder in procedure Het terpenplan voor de ontpoldering van de Overdiepse Polder is de eerste maatregel van Ruimte voor de Rivier die de officiële inspraak is ingegaan. Eerder gaf staatssecretaris Huizinga haar fiat aan het projectplan en stelde gedeputeerde
3
4 5
Kribverlaging onder de loep
6
De rivieren: Werk in uitvoering
6
Ruimte voor de natuur in Millingerwaard
6
7 vragen over afvoerverdeling
7
Recreatie aan het water: skaten
7
Rivierfavoriet
8
Waterstandwoordzoeker
8
Doen Nederland is de trechter waarin bijna al het water van Noordwest-Europa samenstroomt. We moeten actie ondernemen om Nederland veilig en leefbaar te houden. We willen natuurlijk geen dubbel werk doen. Eén Nationaal Waterplan biedt uitkomst. Ruimte voor de Rivier is hier een belangrijk onderdeel van. We zetten flinke stappen. We maken plannen en onderzoeken de gevolgen. Bewoners en betrokkenen kunnen op die plannen reageren, net als in Overdiep. Bij de uitvoer van de maatregelen houden we natuurlijk rekening met de bewoners, de bedrijven, de natuur en de scheepvaart. In Uitgelicht leest u hoe de bedrijven in Avelingen samen met de gemeente Gorinchem tot hun ontwerpplan zijn gekomen. Om een idee te krijgen van werk in uitvoering, gingen we naar Lexkesveer. Verder maken we een skatetocht met Ronald van der Aa en bezoeken we de inspiratiebron van Krijn en Gerry Coppoolse-Top. Op de achterpagina kunt u de Waterstandwoordzoeker invullen. De prijs? Een paraplu waarmee u het ook in een flinke storm droog houdt. Wilt u meer weten over Ruimte voor de Rivier? www.ruimtevoorderivier.nl
5 april open dag Zuiderklip 5 april open dag Zuiderklip
Op zondag 5 april kunt u per fluisterboot een kijkje nemen in het prachtige natuurgebied Zuiderklip. Kom ook naar de open dag en maak kennis met het gebied en bewonder de duizenden voorjaarsvogels. Meer informatie? Bel het Biesboschbezoekerscentrum telefoon: 0162-682233 of kijk op www.ruimtevoorderivier.nl/Zuiderklip.
Provincie Noord-Brabant/ Maquette Studio Stens
staten van Noord-Brabant de ontwerpplannen vast. Op deze plannen kwamen uiteindelijk 27 inspraakreacties binnen. Centraal in het terpenplan staan negen terpen waarop boerderijen komen te staan. Op de informatieavond van 13 januari kregen de bewoners toelichting op de procedures en de ontwerpplannen. Zij waren met name benieuwd naar het waarborgen van het agrarisch belang in de procedure. Voorzitter Sjaak Broekmans van de belangenvereniging onthulde twee maquettes die worden ingezet om het terpenplan te promoten. De provincie buigt zich momenteel met alle partners over de inspraakreacties en het advies van de MER-commissie. Meer informatie: www.ruimtevoorderivier.nl/overdiepsepolder
Waterstand - Maart 2009
1
Het moet anders
We beschermen ons in Nederland al sinds jaar en dag tegen hoogwater door dijken te bouwen en te versterken. In 2002 besloot het kabinet dat het anders moest. In plaats van de rivieren vast te leggen tussen steeds hogere en sterkere dijken, gaan we ze meer de ruimte geven. Het Programma Ruimte voor de Rivier werd hiervoor opgestart. Een enorm project met verstrekkende gevolgen.
Zomerbedverlaging Beneden-IJssel
Ruimte voor de Rivier in het kort Aanleiding: 1. Hoge waterstanden in 1993 en 1995 2. Toename van hoeveelheid water die per seconde ons land binnen komt Doelstellingen: 1. Het op het vereiste niveau brengen van de bescherming van het rivierengebied tegen overstromingen 2. Het leveren van een bijdrage aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit van het rivierengebied Hoeveelheden water: Via de Rijn komt gemiddeld elke seconde 2.200 m3 water ons land binnen. Maatgevende afvoer: De veiligheidsmaat regelen voor de Rijntakken worden afgestemd op 16.000 m3 / sec. Dat zijn 16 miljoen melkpakken per seconde! Start: 2002 Voltooid: 2015 Omvat: 39 maatregelen Werkzaamheden: aanleggen hoogwater geulen, kribverlaging, obstakelverwijdering, ontpoldering, uiterwaardvergraving, zomerbedverlaging, dijkverlegging of dijkverbetering Uitvoering: het Rijk samen met lokale overheden. Totale budget: 2,2 miljard euro
Uiterwaardvergraving Scheller en Oldeneler Buitenwaarden
Dijkverlegging Westenholte
De Water s t a ndk a a r t
Uiterwaardvergraving Keizers- en Stobbenwaarden en Olsterwaarden Uiterwaardvergraving Bolwerksplas, Worp en Ossenwaard
Uiterwaardvergraving Honswijkerwaarden, stuweiland Hagestein, Hagesteinse uiterwaard en Heerenwaard
Dijkverlegging Voorster Klei
Uiterwaardvergraving De Tollewaard
Uiterwaardvergraving Doorwerthsche Waarden
Uiterwaardvergraving Middelwaard Uiterwaardvergraving Meinerswijk
Dijkverbetering Neder-Rijn / Geldersche Vallei
Dijkverbetering Lek / Alblasserwaard en Vijfheerenlanden
Dijkverbetering Neder-Rijn / Arnhemse- en Velpsebroek
Dijkverbetering Lek / Lopiker- en Krimpenerwaard
Dijkverbetering Oude Maas/ Voorne Putten
Kribverlaging Waal Fort St. Andries
Uiterwaardvergraving Bedrijventerrein Avelingen
Dijkverbetering Oude Maas/ Hoeksche Waard
Ontpoldering Noordwaard
Kribverlaging Beneden Waal
Watercanon: watergeschiedenis in 25 vensters Op www.watercanon.nl is de zogeheten watercanon te zien; dat is de Nederlandse watergeschiedenis in 25 kleurrijke vensters. Deze gaan over dijkbouw, waterbeheer, waterkwaliteit, de primaire waterkeringen, visserij, overstromingen en recreatie. Opdrachtgever is staatssecretaris Huizinga van Verkeer en Waterstaat. Zij wil hiermee jongeren meer betrekken bij klimaat- en wateropgaven. Middelbare scholieren mogen een extra canonvenster ontwerpen dat zich afspeelt in de toekomst en mee dingen naar een prijs. De winnaar wordt in juni bekendgemaakt.
Aquaterra 2009 over inter nationaal samenwerken Begin februari werd het internationale evenement Aquaterra 2009 gehouden, georganiseerd door het Nederlands bedrijfsleven en de overheid. Tijdens deze driedaagse conferentie, gericht op deltagebieden en deltatechnologie, werd door 350 deelnemers gewerkt aan een statement voor het World Water Forum in Istanbul in maart. Hierin werd de zorg uitgesproken over de huidige manier waarop internationaal wordt gewerkt aan duurzame ontwikkeling op water gebied door overheden, die vaak in efficiënt is en onnodig veel kost. Ook
Dijkverbetering Neder-Rijn / Betuwe / Tieler- en Culemborgerwaard Kribverlaging Waalbochten
Dijkverbetering Steurgat/Land van Altena Dijkverbetering Amer/Donge
Zuiderklip
Berging op het Volkerak Zoommeer
Kadeverlaging Biesbosch
Uiterwaardvergraving Huissensche Waarden
Hondsbroeksche Pleij
Dijkverbetering Lek / Betuwe / Tieler- en Culemborgerwaard
Kribverlaging Midden-Waal
Uiterwaardvergraving Brakelse Benedenwaarden en Dijkverlegging Buitenpolder Het Munnikenland
Dijkteruglegging Lent
Extra uiterwaardvergraving Millingerwaard
Obstakelverwijdering Suikerdam en polderkade naar de Zandberg
Ontpoldering Overdiepse Polder
Dijkverbetering Bergsche Maas/Land van Altena
Up-to-date
Waterstand - Maart 2009
Dijkverlegging Cortenoever
Obstakelverwijdering Machinistenschool Elst
Meer informatie: www.ruimtevoorderivier.nl
2
Hoogwatergeul VeessenWapenveld
Stand van Zaken
het programma Ruimte voor de Rivier nam deel aan Aquaterra.
Tijdelijk water opslaan in Volkerak-Zoommeer
Meer informatie: www.worldwaterforum.org
Ruimte voor de Waal Nijmegen De verbreding van de Waal bij Nijmegen omvat veel meer dan de dijkverlegging bij Lent. Er komt een nevengeul en volop ruimte voor nieuwe natuur, recreatie, wonen en werken. Kortom het biedt volop kansen. Kansen voor een mooie en aantrekkelijke omgeving, die goed aansluit bij het karakter van Nijmegen en Lent. De Gemeente Nijmegen neemt dit voorjaar het voortouw bij het opstellen van het inrichtingsplan, dat eind 2010 klaar moet zijn. In het kader van Ruimte voor de Rivier moeten vijftig woningen het veld ruimen. De gemeente is bezig met de verwerving van de overige woningen.
Meer informatie: www.nijmegen.nl/ zoek op ruimte waal
De Ruimte voor de Rivier-maatregel Waterberging Volkerak-Zoommeer moet ervoor zorgen dat de mensen in de regio Rotterdam/Dordrecht beter beschermd zijn tegen overstromingen. De maatregel wordt alleen ingezet in uitzonderlijke situaties. Het Volkerak-Zoommeer zal alleen voor tijdelijke waterberging gebruikt worden als de Maeslantkering en de Hartelkering zijn gesloten vanwege hoge stormvloed en tegelijkertijd de Maas en de Rijn grote hoeveelheden rivierwater krijgen te verwerken. Het water kan dan niet naar zee stromen. Hierdoor ontstaan hogere waterstanden op het Haringvliet en Hollandsch Diep. Door
een deel van het rivierwater tijdelijk op te slaan in het Volkerak-Zoommeer wordt de regio Rotterdam/Dordrecht beter beschermd tegen overstromingen. Als de stormvloedkeringen weer open gaan, kan ook het water van het Volkerak-Zoommeer weer worden afgelaten. De maatregel zal naar verwachting één keer in de 1400 jaar worden ingezet.
E é n N at iona al Wate r pla n
u
C olumn
Een veilig en leefbaar Nederland Vervolg van pagina 1
Binnen Ruimte voor de Rivier zijn hiervoor al zogenoemde ruimtelijke reserveringen opgenomen. Dat zijn gebieden waar de komende jaren geen ingrijpende veranderingen mogen plaatsvinden zoals woningbouw of de aanleg van een bedrijventerrein. Omdat daar in de toekomst mogelijk nog aanvullende rivier verruimende maatregelen uitgevoerd moeten worden.”
Gaan ze in 2016 weer in mijn achtertuin graven? “Dankzij het Nationaal Waterplan voorkomen we dat bijvoorbeeld een maatregelgebied van Ruimte voor de
Maurits de Hoog Lid van het Q-team en hoogleraar steden-
die genomen moeten worden om Nederland veiliger en leefbaarder te maken. Nu en in de toekomst.”
Een veilig leefbaar Nederland nu en in de toekomst Rivier binnen afzienbare tijd weer op de schop moet. Het doel van het plan is om alles op een rijtje te zetten en vooruit te denken. Momenteel wordt bijvoorbeeld al onderzocht wat de gevolgen van een eventuele IJsselmeerpeilstijging, zoals de Delta commissie verwacht, zouden kunnen zijn voor de Ruimte voor de Riviermaatregel bij Kampen. Dan kunnen we daar nu alvast rekening mee houden. En hoeven we geen onnodig werk te verrichten. Zo hebben bewoners en andere betrokkenen in de maatregelgebieden zo min mogelijk last van de maatregelen
Dus ook de afspraken met onze buurlanden zijn hierin opgenomen? “Jazeker! Nederland is de trechter waarin bijna al het water van Noordwest-Europa samenstroomt. We grenzen direct aan de zee en veel rivieren stromen door ons land. Tel daar de klimaatveranderingen en de daarmee samenhangende verwachte hogere waterstanden bij op en je begrijpt dat één nationaal waterplan een goede zaak is. Door alles in één plan samen te voegen maken we het totale waterbeleid in een keer inzichtelijk voor alle Nederlanders.”
bouwkundig ontwerpen TU-Delft
Het Nationaal Waterplan houdt rekening met: • Alle Ruimte voor de Rivier maatregelen •R uimtelijke reserveringen in het kader van Ruimte voor de Rivier
Waterstad In Amsterdam hebben we de afgelopen decennia de Waterstad herontdekt. In het Oostelijk Havengebied en op IJburg wonen inmiddels duizenden mensen aan en op het
•A dvies van de Deltacommissie • E uropese Kaderrichtlijn Water
water en er zullen er nog heel wat volgen. Sinds twee jaar ben ik ook betrokken bij Ruimte voor de Rivier, als lid van het Q-team. Wij adviseren de projectgroepen en ontwerpers van de 39 projecten hoe zij de ruimtelijke
Meer informatie: www.verkeerenwaterstaat.nl/ onderwerpen/water/ water_en_toekomst/ nationaal_waterplan/
kwaliteit van hun plangebied het beste kunnen verbeteren. Als stedebouwkundige in Amsterdam ben ik gewend geraakt aan stilstaand water. Alleen als de grachten worden doorgespoeld, beweegt het water, heel traag. Rond de rivieren
staat hoe Projectbureau Waterberging Volkerak-Zoommeer van Rijkswaterstaat de MER oppakt. Iedereen die dat wil, kan z’n mening geven over deze startnotitie. De MER. onderzoekt hoe de maatregel kan worden uitgevoerd en welke voorzieningen daarvoor nodig zijn. Een onderzoek van de oude zeedijken rond het Volkerak-Zoommeer maakt bijvoorbeeld onderdeel uit van de MER. Er moet namelijk gecontroleerd worden of deze dijken gedurende een aantal dagen een hogere waterstand aan kunnen. Ook zullen de mogelijke effecten van de maatregel op de leefomgeving, de gebruiksfuncties, de natuur en het milieu worden onderzocht.
is dat totaal anders. De rivieren hebben allereerst een richting: ze komen uit het achterland en stromen naar zee. Aan het water weet je je verbonden met veel anderen. De rivieren zijn ook heel veranderlijk. Bij laag water is de IJssel bijvoorbeeld een vredige stroom. De kwaliteit van het landschap kan nog verbeteren door nieuwe geulen te maken – hanken, zoals ze hier heten –, door het minder diep maken en versmallen van lelijke zandwinplassen en door stoere nieuwe waterfronten bij de steden. Maar de IJssel kan ook heel breed worden, een complete binnenzee, waar enorme hoeveelheden water doorheen gaan. Dan zijn
Zoommeer
Informeren De maatregel zal gevolgen hebben voor de leefomgeving, gebruiksfuncties, de natuur en het milieu. Ook een honderdtal woningen in de buitendijkse wijk Waterfront in Tholen ondervindt overlast van de waterberging in het Volkerak-Zoommeer. Alle bewoners van het gebied en andere betrokkenen hebben een brief ontvangen met informatie over de maatregel
en de te starten MER-procedure. Op een speciaal voor hen georganiseerde informatieavond op 3 februari konden zij hun vragen stellen. Op 10 maart vond een informatieavond in Bergen op Zoom plaats.
Mening geven Momenteel ligt de Startnotitie milieueffectrapportage (MER) Waterberging Volkerak-Zoommeer ter inzage. Hierin
Reageren op de
de rivieren ook gevaarlijk! Dit was aanleiding
startnotitie kan tot
om mijn aanvankelijke enthousiasme voor
6 april 2009.
drijvend wonen in de Ruimte voor de Rivier-
Kijk voor de locaties
projecten flink te temperen. Drijvend wonen
op de website: www.ruimtevoorderivier.nl/
lijkt op het eerste gezicht heel aantrekkelijk.
Volkerak-Zoommeer
Toch denk ik dat je beter aan een stevige kade kunt wonen, met zicht op het beweeglijke landschap van de rivier.
Waterstand - Maart 2009
3
Uit gelicht
Avelingen
Brug over
de M e
r we d
e
1 “Wij hebben de touwtjes graag zelf in handen”
Maatregel in het kort In de gemeente Gorinchem, ter hoogte van het Bedrijventerrein Avelingen vindt een uiterwaardvergraving plaats. Dit terrein ligt aan de noordzijde van de Boven-Merwede aan weerszijden van de brug waarmee de A27 de rivier kruist. In de uiterwaard voor het bedrijventerrein wordt een nevengeul gegraven. Om te voorkomen dat de geul bij lage afvoeren meestroomt, wordt een drempel aangebracht (onder de brug). Via de geul zijn watergebonden bedrijven op het bedrijventerrein Avelingen bereikbaar. Daarvoor wordt een nieuwe afmeerkade aangelegd. Verouderde insteekhavens worden gedempt en omgezet in bedrijventerrein. Meer informatie: www.ruimtevoorderivier.nl/ avelingen
Langsdam bij Gorinchem
4
Waterstand - Maart 2009
De gemeente Gorinchem vervult een unieke rol in de Ruimte voor de Rivier-maatregel Avelingen. “We zijn initiatiefnemer en trekken het gehele traject”, zegt projectleider Peter Beerlage. “Zowat geen enkele gemeente doet dit. Waarom wij wel? De gemeente zag kansen om meerdere projecten te koppelen. Zo willen we het zand dat vrijkomt uit de uiterwaardvergraving gebruiken als ophoogmateriaal voor een nieuw bedrijventerrein in Gorinchem-Noord. Ook willen we een flinke vinger in de pap houden in de ontwikkeling van het bedrijventerrein Avelingen.” De Boven-Merwede is zeer bepalend voor het aangezicht van Gorinchem maar vormt ook een risico. “Klopt”, zegt Peter “we hebben hier te maken met een flessenhals waardoor bij extreem hoogwater sprake is van overstromingsgevaar. Het is eigenlijk jammer dat de laatste echte dreiging alweer van 1995 dateert. Anders had je de handen makkelijker op elkaar gekregen voor deze Ruimte voor de Rivier-maatregel. Om nu alle neuzen dezelfde kant op te krijgen en het besluitvormingsproces te versnellen zijn we begonnen met versnellingsateliers. Dit zijn bijeenkomsten geweest waar Rijkswaterstaat en de gemeente alle betrokken partijen hebben uitgenodigd om de maatregel uit te werken.”
Extra waterstanddaling “Tot nu toe kunnen we van een succes spreken”, concludeert Peter. “We lopen redelijk op schema en blijven binnen het budget. Maar de belangrijkste winst zit hem toch wel in de grotere waterstanddaling dan noodzakelijk die met de maatregel wordt bereikt. Dit is niet alleen mooi meegenomen voor Ruimte voor de Rivier, maar is ook goed voor Gorinchem en meer specifiek voor de ondernemers op bedrijventerrein Avelingen. Het gebied zat op slot. Dit was de gemeente een doorn in het oog. Het bedrijventerrein is namelijk een buitendijks- en
stroomvoerend gebied. Hierdoor mag alleen worden gebouwd als elders wat tegen de vlakte gaat en bovendien geldt zeer strenge regelgeving. De extra centimeters waterstandsdaling kunnen we als collectieve compensatiecentimeters gebruiken zodat bedrijven weer kunnen uitbreiden. Daarvoor hebben we een nieuw bestemmingsplan opgesteld. ”
Meerdere winnaars Door de aanleg van de nevengeul en de realisatie van een nieuwe afmeerkade wordt de bereikbaarheid van Peter Beerlage
het bedrijventerrein over het water vergroot. Hierdoor kan een aantal overbodig geworden insteekhavens worden gedempt. “Dit levert weer extra kostbare vierkante meters bedrijventerrein op. Dat is pure winst!”, concludeert Beerlage. “Ook de natuur is gebaat bij de maatregel. Tussen de hoofd- en nevengeul komt een langsdam (zie illustratie red.) die een ecologische functie vervult. En het hergebruik van het zand uit de nevengeul levert eveneens een leuke besparing op.”
2
“Goed naar de kansen kijken” Marcel Heuvelman
“Ruimte voor de Rivier is historisch gezien een raar verhaal. In het verleden hebben ze de rivieren verdiept en de nevengeulen gesloten. Ze hebben de rivier in een keurslijf geduwd en nu moet hij juist weer de ruimte krijgen. Hier in Avelingen worden de uiterwaarden vergraven en komt een nieuwe nevengeul”, aldus Marcel Heuvelman. Marcel is directeur van Logistiek Centrum Gorinchem (LCG), een zogenoemd watergebonden bedrijf (dat voor het werk aan het water moet zitten red.) dat containers laadt, lost en opslaat. Ruimte voor de Rivier heeft vergaande gevolgen voor zijn bedrijf.
Door de ‘ruimtelijke reservering’ die op het gebied zit, mogen geen ingrijpende veranderingen plaatsvinden en kan Logistiek Centrum Gorinchem al enige tijd niet uitbreiden. Al zou Marcel maar een nieuwe wc-unit willen plaatsen op zijn terrein, dan moet hij eerst een hele papierwinkel doorwerken. Marcel legt uit: “De kans dat ze je ook maar iets bij laten bouwen is zeer
3
klein, aangezien we in een zogenoemd stroomvoerend gebied zitten. Alles wat je bijbouwt zou in geval van hoog water voor opstuwing en nog hogere waterstanden kunnen zorgen.”
Uitbreiden wordt lastig Over de uiteindelijke maatregel is Marcel niet onverdeeld positief: “Aangezien ze de uiterwaard voor
onze deur gaan afgraven en we straks water tot aan de voordeur hebben, zit die gewenste 100 meter extra terrein richting de uiterwaard er in ieder geval niet in.” De uitbreidingsmogelijkheden voor LCG beperken zich in de toekomst tot de aangrenzende percelen. Marcel vult aan: “Het is vanaf het begin spannend geweest of de maatregel ons zelfs geen terrein gaat kosten. Er staat namelijk een hele grote kade gepland aan de rand van ons perceel. Ze zullen sowieso voor de aanleg hiervan op ons terrein moeten zijn. Dat wordt, gezien de geldende veiligheidsmaatregelen en het toch al krappe terrein, nog best lastig.”
Kansen Positief is Marcel wel over de communicatieve aanpak van het project. “We zijn vanaf het begin bij het project betrokken. De versnellingsateliers met vertegenwoordigers van de overheid,
de gemeente en de andere bedrijven hebben veel wederzijds begrip opgeleverd. Maar met begrip alleen ben je er helaas nog niet. Wat mij betreft moeten ze de kansen, die de maatregelen met zich meebrengen, beter benutten. Nu laten ze op verschillende plekken polders onderlopen terwijl je er prachtige binnenhavens van zou kunnen maken. En die binnenhavens zijn natuurlijk weer ideaal voor containeroverslagbedrijven”, zegt hij lachend. “Of de maatregel ook kansen biedt voor mijn bedrijf? Zo op het eerste oog wat mij betreft niet. Vooral de beperking in onze uitbreidingsmogelijkheden is een echte belemmering.” En die nieuwe kade dan? Grote containerschepen kunnen hier straks met gemak afmeren. Hier gaat Marcel niet op in. Hij sluit af met: “Hoe het allemaal precies gaat uitpakken moeten we nog maar bezien.”
“Ik vertrouw erop dat we eruit komen” Jaap den Ouden is 66 maar denkt er nog lang niet aan om met werken te stoppen. Hij is oprichter van Mercon, een internationale speler op het gebied van offshore, bruggenbouw, de
bouw van sluizen en opslagsystemen voor olie en gas. Jaarlijks vervoert zijn bedrijf duizenden tonnen staal over het water. Begrijpelijk dat hij zeer betrokken is bij de Ruimte voor de Rivier-maatregel Avelingen.
mijn nek voor uitgestoken. Ik heb mijn collega-ondernemers gepolst hoe zij in dit project stonden en heb vervolgens met behulp van hun input een conceptnota geschreven. Die hebben we begin dit jaar aangeboden aan burgemeester IJssels van Gorinchem. Het grootste compliment voor mijn inzet voor dit project kreeg ik van Ad toen hij mij zijn boek gaf met de persoonlijke inscriptie ‘Dr. in de fysica der samenwerking’. Daar doe je het voor!”
Bouw boorplatform
“Het vervoer over water is voor ons van levensbelang. De objecten die wij maken kunnen niet over de weg worden vervoerd. Wij bouwen offshore platforms en hebben bijvoorbeeld ook met Hollandia het Millenium Wheel, het beroemde Londense reuzenrad, gemaakt. Voor het vervoer hiervan moeten pontons zo groot als een voetbalveld aan kunnen meren. Wij hebben dus een flinke kade nodig. Zoals het er nu naar uitziet, moet Mercon als gevolg van de Ruimte voor de Riviermaatregel een stuk van haar terrein inleveren. “We moeten nog een oplossing zoeken voor de enorme kraan die daar nu op staat”, vertelt Jaap “maar ik heb er alle vertrouwen in dat we daar uit komen. Toch zullen nog wel wat harde noten gekraakt moeten
worden. Van iedereen worden offers gevraagd voor hoogwaterveiligheid en dat gaat het beste in goed overleg.”
Goed overleg Jaap is erg enthousiast over de overlegstructuur die in Avelingen is toegepast. “Vorig jaar hebben hier zogenaamde versnellingsateliers plaatsgevonden, bedacht door onder andere Ad van Rooij van Rijkswaterstaat. Hiervoor zijn alle bedrijven uit Avelingen uitgenodigd. Op informele wijze hebben we samen naar oplossingen gezocht voor de invulling van de maatregel. Ik heb me aan het einde van de eerste sessie namens die bedrijven opgeworpen als woordvoerder. Als ik geen vertrouwen had gehad in deze manier van samenwerken en overleggen, had ik hier nooit
kan hier van meeprofiteren en weer doorontwikkelen. We krijgen gelukkig meer uitbreidingsmogelijkheden. De procedure voor een bouwvergunning zal eenvoudiger worden met het nieuwe bestemmingsplan. Wij zijn bijvoorbeeld wel toe aan een nieuw bedrijfspand. Daar gaan we ons straks rustig over buigen.”
Jaap den Ouden
Slagroom op de taart “In die conceptnota hebben we onze gemeenschappelijke belangen verwoord. De individuele problematiek moet elk bedrijf zelf oplossen met de gemeente. De niet watergebonden bedrijven krijgen bijvoorbeeld minder mogelijkheden voor ontwikkeling. De ondernemers op het bedrijventerrein Avelingen hebben elkaar in ieder geval door deze unieke manier van overleggen als buren beter leren kennen. We zijn dichter naar elkaar toegegroeid. De extra waterstandsdaling die we hier realiseren is natuurlijk de slagroom op de taart. Hierdoor kan het bestemmingsplan worden aangepast. En ontstaat ruimte voor ontwikkeling voor watergebonden bedrijven. Ook Mercon Waterstand - Maart 2009
5
Kribverlaging onder de loep Aan het einde van de zomer begint Rijkswaterstaat met de verlaging van de eerste honderd Waalkribben op het proeftraject tussen Nijmegen en Druten. “We willen hier kennis en ervaring opdoen met grootschalige kribverlaging”, vertelt omgevingsmanager Karin van Andel. Kribbaken
“Door de kribben met gemiddeld een meter te verlagen, willen we bij hoogwater een waterstandsdaling van 6 tot 12 centimeter realiseren. De kribben staan straks vaker onder water. Hierdoor kan de rivier mogelijk aanzanden. Als dat gebeurt zullen we extra gaan baggeren. We hebben over de vaardiepte van de rivier goede afspraken gemaakt met de scheepvaart. Zo zal
de breedte van de vaargeul identiek blijven en mag de vaardiepte maximaal vijf dagen per jaar onder de minimale overeengekomen laagste rivierwaterstand komen.”
Scheepvaartfunctie goed in beeld De bakens op de kop van de kribben blijven bij elke waterstand zichtbaar,
uitvoering van de kribverlaging houden we rekening met de scheepvaart. We proberen de mogelijke hinder tot een minimum te beperken. De Waal wordt niet gestremd en de Verkeerscentrale zorgt waar nodig voor scheepvaartbegeleiding. In 2010 vindt, na de eerste hoogwaters, een evaluatie van deze pilot plaats. Naar verwachting, verlagen we tussen 2010 en 2015 de overige 650 kribben.”
zowel op de radar als met het blote oog. Als door een aanvaring een baken afbreekt, wordt meteen een boei geplaatst. Omdat schippers straks vaker op de bakens moeten varen, wordt onderzocht of opvallender bakens vereist zijn. “We hebben daarnaast als proef tien bakens in een flexibele voet geplaatst zodat ze minder snel afbreken”, legt Karin uit. “Ook tijdens de
De rivieren: Werk in uitvoering! Op verschillende plaatsen wordt hard aan de rivier gewerkt. Niet alleen in het kader van Ruimte voor de Rivier. Een aantal projecten, met dezelfde doelstellingen, was al eerder gestart. Een van die projecten ligt aan de Neder-Rijn rond het Lexkesveer. Het project Lexkesveer van Rijkswaterstaat omvat werkzaamheden voor rivierverruiming en natuurontwikkeling. Het project levert meer veiligheid op en maakt het gebied mooier en aantrekkelijker voor omwonenden. Op dit moment werkt de aannemer aan de
bouw van een brug, die de oude veerdam vanaf deze zomer gaat vervangen. Samen met rivierverruimende maatregelen, zoals de aanleg van een hoogwatergeul en de verlaging van zomerkaden, wordt een forse waterstandverlaging gerealiseerd. De beek- en kwelmoerassen,
> 1
amfibieënpoel alsook hoogwatervluchtplaatsen dragen bij aan de natuurontwikkeling. Vanaf het najaar 2009 biedt Lexkesveer meer ruimte voor de rivier en kun je er van de nieuwe natuur genieten.
> 2
Meer informatie: www.rijkswaterstaat.nl zoek op Lexkesveer
> 3
> 4
1. Bouw pijlers brug 2. Verwijderen klinkers van de veerdam 3. Graafwerkzaamheden aan de hoogwatergeul 4. Grondtransport voor aanleg hoogwatervluchtplaats
Ruimte voor de natuur in Millingerwaard “Zeldzame dieren en planten, ze maken veel Ruimte voor de Rivier projecten spannend”, vertelt Frans van Os (projectleider Millingerwaard van Dienst Landelijk Gebied). “In de Millingerwaard willen we de bestaan-
Daar houden we rekening mee als we een keuze moeten maken voor een inrichtingsmaatregel.”
Om de rivier die ruimte te geven, komt in de Millingerwaard een benedenstrooms aangetakte geul op de Waal. Frans: “De Millingerwaard bestaat uit een hoger gelegen duinachtig en een lager gelegen moerassig deel. In het rivierduingebied laten we de natuur zijn gang gaan. Hierdoor zien we dat een aantal zeldzame planten is teruggekomen. Aansprekende voorbeelden zijn de blauwbloemige Ossentong en de Brede Ereprijs, die hemelsblauwe 6
Waterstand - Maart 2009
bloempjes heeft. Deze bloemenrijkdom trekt op haar beurt weer allerlei insecten aan, zoals vlinders en bijen.” “In het lage deel, op de grens van water en land, vinden we de bever. Ze knagen aan de jonge twijgen van de wilgen en gebruiken die voor de bouw van hun burchten. Bij het graven van de geul houden we rekening met de huidige beverburchten en zullen we daar waar mogelijk kleine eilandjes
creëeren, die ideaal zijn om nieuwe te bouwen. Tijdens de uitvoering van de Ruimte voor de Rivier-maatregel wordt gewerkt volgens de voorschriften van de vogel- en habitatrichtlijn. Dit betekent dat kwetsbare soorten in veiligheid gebracht moeten zijn en dat in bepaalde periodes, zoals het broedseizoen, geen werk uitgevoerd mag worden. Ruimte voor de Rivier en ruimte voor de natuur gaan in de Millingerwaard dus prima samen.”
Beverburcht
Ruben Smit
uitbreiden. Hier zitten bijvoorbeeld zo’n 20 tot 25 volwassen bevers.
G. van Scherrenburg/Staatsbosbeheer
de natuur zo veel mogelijk beschermen en waar mogelijk de biodiversiteit
Meer informatie: www.ruimtevoorderivier.nl/ millingerwaard
7
vragen over afvoerverdeling ij Rijn en IJssel b Split singspunt
Wes ter voor t
De Ruimte voor de Rivier-maatregelen moeten de rivieren meer ruimte geven. Ze moeten er ook voor zorgen dat de afgesproken afvoerverdeling in stand blijft. Het hoe en waarom van afvoerverdeling.
1) Wat is afvoerverdeling, waar gebeurt het?
De Rijn komt bij Lobith ons land binnen. Na 5 km splitst de rivier zich in Waal en Pannerdens Kanaal. Na 10 km takt bij Westervoort de IJssel van de Nederrijn af. De verhouding waarin het Rijnwater zich over deze takken verdeelt noemt men de afvoerverdeling. Hoeveel water naar welke tak gaat, hangt bij hoogwater vooral af van de grootte van het rivierbed rondom de splitsingspunten.
2) Is er verschil tussen hoog- en laagwater?
Bij laagwater worden de stuwen in de Nederrijn gesloten. Het meeste water gaat dan naar de Waal: voor de scheepvaart en om bij Rotterdam de indringing van het zoute zeewater tegen te houden. Het resterende Rijnwater gaat naar de IJssel, voor de scheepvaart en de zoetwatervoorziening van het IJsselmeer en de gebieden daaromheen.
(Bij de volgende vragen gaat het steeds over de afvoerverdeling bij hoogwater)
3) Wat is het belang van een vaste afvoerverdeling?
4) Hoe kun je de afvoerverdeling bijsturen?
Door benedenstrooms van splitsingspunten een riviertak te verruimen of te vernauwen. Dit wordt gedaan door het verlagen of verhogen van (zomer-)kades en overlaten. Het regelwerk van de Hondsbroeksche Pleij is ook een goed voorbeeld.
is het regelwerk bij de Hondsbroekse Pleij nodig? 5) Waarom Zonder dit regelwerk zou er na alle rivierverruimingsmaatregelen teveel water naar de IJssel stromen. Het regelwerk corrigeert dat zodat de afvoerverdeling blijft zoals afgesproken.
6) Wat gebeurt er in Ruimte voor de Rivier met de huidige afvoerverdeling? De Ruimte voor de Rivier-maatregelen moeten zo worden uitgevoerd dat de afgesproken afvoerverdeling over de Rijntakken niet verandert.
7) Wat wordt de afvoerverdeling op de lange termijn?
Bij het bepalen van dijkhoogten gaan we ervan uit dat bij een maatgevende afvoer van 16.000 m3/s bij Lobith, het water als volgt wordt verdeeld: Waal 65%, Neder-Rijn 20% en IJssel 15%. Als de afvoerdeling verandert, krijgt één van de Rijntakken te veel water te verwerken. Dit kan overstromingsgevaar opleveren.
Door klimaatverandering kan de maatgevende afvoer in de toekomst toenemen tot 18.000 m3 per seconde bij Lobith. Bij een gelijkblijvende afvoerverdeling zouden alle Rijntakken meer water te verwerken krijgen en zou daarvoor aanvullende rivierverruiming of plaatselijk dijkverhoging nodig zijn. Omdat de mogelijkheden voor rivierverruiming op de Nederrijn-Lek beperkt zijn, is besloten om deze tak te ontzien en de extra afvoer te verdelen over de Waal en IJssel.
Re c reat ie a a n het water : sk aten
Kilometerkanjer 2008 Ronald van der Aa Het afgelopen jaar werd hij tot kilometerkanjer gekroond in het herenklassement: de 43-jarige Ronald van der Aa reed maar liefst 3866 kilometer in geregistreerde skatetoertochten. Als we ook zijn trainingskilometers meetellen dan heeft Ronald in 2008 zo’n 5000 kilometer afgelegd.
Loevesteintocht door maatregelgebied Munnikenland
Het begon acht jaar geleden heel onschuldig. “Mijn zoon en zwager hadden een paar skates gekocht. Toen ging het bij mij ook kriebelen. Ik kocht skates, beschermers en een helm. Beschermers zijn echt noodzakelijk. Ik draag ze nog steeds. Het allerbelangrijkst is een goede helm. Ik zet mijn helm als eerste op en doe hem pas af als ik mijn skeelers uit heb. Een schaafplek op mijn hersens, ik moet er niet aan denken.” “Ik heb me vervolgens bij Wednesday Night Skate (WNS), de skateclub in Tilburg aangesloten. Elke woensdagavond trekken we in een groepje erop uit. Ik heb voor WNS een Loevesteintocht uitgezet in Munnikenland die ook langs de Waal gaat. Ik vind het heerlijk om over de dijk te skaten. Het uitzicht is prachtig, het asfalt uitstekend en met de wind in de rug kan je snelheden halen van 20 tot 30 kilometer per uur. Als er
Kilometerkanjers Ronald en Sina Drogt (winnares vrouwenklassement)
een straffe wind staat, moet je er echt de sokken inzetten om het niet koud te krijgen.” “Na een tijdje had ik het skatevirus goed te pakken. Ik heb me bij de skatebond aangemeld en rijd nu elk weekend toertochten. Het afgelopen jaar heb ik alles op alles gesteld om de meeste toerkilometers te halen. Ook dit jaar ga ik weer voor de titel. En mijn zoon? Die gaat tegenwoordig liever met de brommer!!”
Lees meer over de skatepassie van Ronald op zijn web-log: www.rvdaa.web-log.nl
Waterstand Waterstand- Februari - Maart 2008 2009
5 7
Rivierfavoriet
Ik heb toen het volgende gedicht geschreven:
Krijn en Gerry Coppoolse-Top zijn vaak langs de rivier te vinden. Het dagelijkse rondje van zijn vrouw langs de IJssel inspireerde Krijn
hij naar de redactie van Waterstand.
Even kennis maken Gerry en Krijn Coppoolse-Top, gepensioneerd verpleegkundige en politiechef, wonen hun hele leven al in de buurt van een rivier. Krijn is geboren aan de Westerschelde. Via de Oude Rijn, Rijn, Bergsche Maas, Schelde en de Amstel kwam hij in 1980 terecht in de aan de IJssel gelegen gemeente Olst-Wijhe.
Wat is er zo mooi aan de rivier? Gerry: “Alle rivieren bieden weer een ander uniek landschap. De rivier en de uiterwaarden zijn geen dag hetzelfde en je kan goed het wisselen van de jaargetijden waarnemen. Het is bovendien een schitterend transportmiddel voor de scheepvaart. Wij wandelen en fietsen er vaak langs.”
Colofon Waterstand is een kwartaaluitgave van de Programmadirectie Ruimte voor de Rivier (PDR). Met deze nieuwsbrief informeert PDR de bewoners, gebruikers en bestuurders van het Nederlandse rivierengebied over de voortgang van het Programma Ruimte voor de Rivier. Voor meer informatie Programmadirectie Ruimte voor de Rivier Antwoordnummer 52528 3502 VH Utrecht Tel.: 088 - 797 29 00 info@ruimtevoorderivier.nl Hoofdredactie Margie de l’ Etang Fotografie RWS tenzij anders aangegeven Realisatie, tekst en vormgeving Adequaat Communicatie | vM-Design
“Wij vinden het een uitstekende zaak. We leven nu eenmaal in een delta en moeten met het water in evenwicht komen.”
De Ronde Als het kan, dat is bijna daags maak ik ’s avonds graag een rondje. Is hij er; laag, in volle pracht, dan open ik bij het pontje.
zelfs tot het schrijven van zijn eerste gedicht. Dit gedicht stuurde
IJssellinie Krijn vult aan: “Ook ben ik aangesteld als gids op de IJssellinie. Deze verdedigingslinie langs de IJssel bestond uit een stuw en rondom fortificaties en was tijdens de koude oorlog (van 1950 tot 1965) in gebruik. Nu is de pijlerdam afgebroken om ruimte aan de rivier te geven. Het inlaatwerk in de dijk waardoor het IJsselwater het achterland in kon lopen, is twee jaar geleden voor het publiek zichtbaar gemaakt. De IJssellinie is als het ware een groot openlucht museum.
Speciaal verhaal Krijn: “Toen ik een aantal jaren geleden in het ziekenhuis lag, vertelde mijn vrouw mij over het rondje dat zij dagelijks langs de rivier wandelde. Zij vond daar veel bemoediging in. Dit verhaal raakte mij enorm.
Eerst kijk ik recht in zijn gezicht als om te confronteren met wat van mij hem tegen straalt voordat ik om moet keren.
Gerry en Krijn Coppoolse-Top
Een laatste blik nu fel weerkaatst door IJsselstroom, dan terug naar haven. Mijn lichtcel is weer vol en aan de rest mag de uiterwaard zich laven. Dit daaglijks feest gaat door voor mij. Deez overvloed is geen zonde. Zwijmelend in de IJsselstreek steeds omgeven door “De Ronde” KC 09 97
Waterstandwoordzoeker
Doe mee en win
N A L P S G N I M M E T S E B E T E I N S T E E K H A V E N G R X Z A O L B K R I B B R J N A K Z E F N A A V O E E E I I A E W A E G A N K R V V P L L V S N A N E R C G E E E R T E P V A R L D U E R S N R I H V E E L E T I U M D E D S J C A E E P T E C T R E L T A S I B H R R H R H A E D R O A M R E C E E C P T N L I
I
C P W R
L S W T E R E N I A T N O C E E V A A R G E U L G U R B N D I N A W T G A R R E T A U Q A
ISSN nummer: 1876 - 1984
8
Waterstand - Maart 2009
Zoek de volgende woorden en streep ze weg. Woorden kunnen horizontaal, diagonaal en vertikaal staan. Van links naar rechts en ook van rechts naar links. Letters kunnen meerdere keren gebruikt worden. De overgebleven letters vormen een woord. AQUATERRA AVELINGEN BAKENS BELEID BESTEMMINGSPLAN BEVER BRUG CONTAINER DELTACOMMISSIE EREPRIJS
GEDICHT INSTEEKHAVEN KADERRICHTLIJN KRIB KWALITEIT LANGSDAM LEXKESVEER MERCON NATUUR POLDER
Uw lievelingsplek in Waterstand? Heeft u ook iets speciaals met een rivier? Stuur een mailtje met uw contactgegevens naar: info@ruimtevoorderivier.nl of een briefje naar: Redactie Waterstand, Antwoordnummer 52528, 3502 VH Utrecht onder vermelding van Rivierfavoriet.
Zijn gulle gloed verwarmt dit lijf het licht stroomt vrij naar binnen. Voegt zich bij wat reeds was vergaard en nog meer aan kracht zal winnen.
D E L T A C O M M I S S I E K
In het Programma Ruimte voor de Rivier werken regionale overheden en Rijk samen om het rivierengebied beter te beschermen tegen overstromingen. De rivier krijgt meer ruimte. Tegelijkertijd wordt gewerkt aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit: het rivierengebied moet er in economisch, ecologisch en landschappelijk opzicht beter van worden. Meer weten? www.ruimtevoorderivier.nl
Wat vindt u van Ruimte voor de Rivier?
SCHEEPVAART TERP TRECHTER VAARGEUL WAAL WATERCANON WATERPLAN ZAND ZEE
Stuur uw oplossing, samen met uw adresgegevens, voor 7 mei 2009 naar: Ruimte voor de Rivier, Waterstandwoord zoeker, Antwoordnummer 52528, 3502 VH Utrecht of mail uw antwoord naar: prijsvraag@ruimtevoorderivier.nl. Onder de goede inzendingen worden 3 Ruimte voor de Rivier stormparaplu’s verloot en vijf verrassingspakketten.
Weer meer dan 4.000 inzendingen! De oplossing van de vorige Waterstandwoordzoeker was: waterschapsverkiezingen Ook dit keer kregen we een enorme berg goede inzendingen binnen. Het fotoboek Rijzende rivier van Ruben Smit ging naar: A. Nobel, Werkendam: mevr. J.G. Pelgrom-Welles, Doesburg en mevr. A.Lub-van Renswoude, Culemborg. De ‘Ruimte voor de Rivier’-verrassingspakketten zijn gewonnen door: Alinde Potkamp, Grafhorst; Wilma Nieuwenhuizen, Gorinchem; W. Tindemans, Herwijnen; Atty Kroeima-Flikkema, Zwolle en Coreanne van Leeuwen, Kampen. De winnaars hebben inmiddels hun prijzen per post ontvangen.