01| Oktober 2010 | Ruimte voor de Rivier
w a t e r s t a n d 13 03 Veiligheid, natuur, recreatie en samenwerking in Munnikenland. Deze zomer viel de projectbeslissing. Dat betekent dat de planfase achter de rug is en de procedures in gang gezet kunnen worden voor realisatie.
Overstromingsrisico’s in Nederland
04 Een kijkje in de portemonnee
Staatsloterij of dijkdoorbraak?
van Ruimte voor de Rivier. Van de 2,3 miljard vloeit 1,2 miljard terug naar het bedrijfsleven.
Raar eigenlijk. We betrekken zielsgelukkig die mooie dijkwoning aan de Maas, maar durven tegelijkertijd niet in het vliegtuig te stappen. Terwijl het risico op overstromingen vele malen groter is dan de kans op een vliegtuigongeluk. Water blijft fascineren. Enerzijds brengt het welvaart en anderzijds is het een gevaarlijke vijand. Dit gevaar nemen we steeds vaker voor lief. We vertrouwen er helemaal op dat het voorkomen van overstromingen in Nederland goed geregeld is. We zien overstromingen niet langer als een natuurverschijnsel dat nu eenmaal kan gebeuren, maar als een risico dat niet meer mág gebeuren. De actualiteiten laten een andere ontwikkeling zien. Pakistan en Polen Zet de televisie aan of sla de krant erop na. Recente voorbeelden als Pakistan en China, of dichter bij huis Duitsland en Polen, laten zien dat wateroverlast vaak voorkomt en dat de bijbehorende impact groot is. Doden en gewonden, zware economische gevolgen. Het gevaar van water is reëel. En blijft reëel. De natuur is dynamisch. En daarom moet ook de veiligheid in beweging blijven. Veiligheid Hoe veilig zijn we eigenlijk in Nederland? De waterkeringen die ons beschermen tegen overstroming vanuit de zee of de rivieren zijn nog nooit zo sterk geweest. Ze voldoen aan strenge veiligheidsnormen die de overheid vaststelt. Hierdoor is de kans op overstroming van delen van het land sinds de watersnoodramp van 1953 sterk verminderd. De mate van veiligheid die bij wet is vastgelegd verschilt per regio, per dijkring. Het risico dat gelopen mag worden is onder meer in overeenstemming met de schade in het achterliggende gebied. Dus, hoe meer mensen, gebouwen, bedrijven, kennis en waardevolle landbouwgrond een dijkring omvat, hoe veiliger de waterkerende maatregel moet zijn. Daarnaast is ook de soort
bedreiging van belang. Stormen en zout water zijn bedreigender voor Nederland dan een dijkdoorbraak van zoet water. Deze laatste zie je trouwens ook langer van tevoren aankomen. In de kustgebieden van Centraal- en Noord-Holland ‘mag’ er daarom slechts ééns in 10.000 jaar iets misgaan. Ter vergelijking: voor de overige kusten geldt een veiligheidsnorm van 1 op 4000 en in rivierengebieden zijn de dijken zo ontworpen dat 1 keer op 1250 jaar de waterstand hoger zal zijn dan het toegestane niveau. (17,65 m +NAP). Trouwens, een kans van 1 op 1250 betekent niet persé dat er tussen de hoge waterstanden 1250 jaar zit. Het betekent wel dat er elk jaar 1250ste (0,08%) kans is dat de waterstand hoger komt dan waar de dijk op berekend is. Jackpot Tja, risico’s blijven ongrijpbare getallen. Welke waarde geef je aan een kans op dreigend hoogwater van 1 op 1250? Dat duurt mijn tijd wel… We zijn banger voor neerstortende vliegtuigen (kans van 1 op 1,7 miljoen) en dodelijke verkeersongelukken (kans van 1 op 24 duizend). Ook zitten we maandelijks aan de buis gekluisterd om de winnende nummers van de Staatsloterij Jackpot te controleren (kans van 1 op 5 miljoen). En de kans dat je meer dan duizend euro wint in de Staatsloterij is 1 op 10.000. Zou hier ook een kans van 1 op 1250 gelden, dan zou de lotverkoop zeker tot ongekende hoogten stijgen! ➤ vervolg op pagina 4
07 Internationaal in de kijker.
Ons watermanagement gooit in het buitenland hoge ogen. Een impressie van wie er een bezoek brachten om te kijken hoe wij omgaan met waterveiligheid.
08 Kinderen maken kennis met
Ruimte voor de Rivier met een quiz en een rebus. Doe mee en maak kans op een leuke verrassing.
02| Oktober 2010 | Ruimte voor de Rivier Nijmegen presenteert Lentereiland (S)lenteren langs de Waal Is er een plek in Nederland waar verleden, heden en toekomst meer verweven zijn dan in Nijmegen en Lent? Wandelend over de dijken passeert de bezoeker duizend-en-een verhalen. De Bemmelsedijk vertelt bijvoorbeeld over die keer in 1565 dat de Waal overstroomde en de kolk van Wijk achterliet in het binnendijkse landschap. Of luister naar de restanten van de veerdam in Veur-Lent. Deze vertellen over de eerste georganiseerde dienstregeling tussen Lent en Nijmegen met gierpont ‘Zeldenrust’. De nog aanwezige monumentale uitspanningen herinneren aan de economische bedrijvigheid die deze oversteek met zich meebracht. En natuurlijk ontkomt de bezoeker niet aan een van de iconen van Nijmegen: de imposante Waalbrug. Cultuur en natuur gaan hand in hand in Lent. Landerijen lagen dan weer binnen de veilige dijken, en als deze werden verlegd, plots daar buiten. Boerderijen kwamen en gingen, het vee is gebleven. Vredig graast zij in de uiterwaarden. En daar waar de Waal vrij spel heeft op de gronden ontstaat een diverse flora en fauna. Liefhebbers van zwanenbloemen en kaardenbollen kunnen hun hart ophalen en met enig geluk, spot u ook nog een ijsvogel.
Nieuwe situatie Nijmegen/Lent
Tussen de bloeiende akkerdistels doemen logge koeienlijven op. Loom kijken zij naar al het volk dat plots hun terrein betreedt. Het is 8 juli en de uiterwaarden aan de Bemmelsedijk in Lent zinderen in de hitte. Deze kleurrijke biotoop vormde het decor voor de presentatie van ‘Lentereiland’, een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van tweeduizend jaar leven langs de Waal. Door teruglegging van de Lentse waaldijk en aanleg van een nevengeul, ontstaat een eiland in de Waal: het Lentereiland. Gemeente Nijmegen brengt deze unieke plek en haar verhalen in twee boekjes en een fiets- en wandelkaart* onder de aandacht. De eerste exemplaren werden donderdag 8 juli door wethouder Jan van der Meer over-
handigd aan de oudere Gerard Reuser en de piepjonge broers Jules en Sjors Coenen. Alledrie vertegenwoordigers van generaties die de historie van Lent en Nijmegen maken en beleven. Een historie die zich kenmerkt door een voortdurende strijd tegen het water. En nu dus uitmondt in de creatie van Lentereiland.
Feestelijke presentatie Lentereiland
Lentmarks De gemeente Nijmegen wil iedereen betrekken bij de veranderingen in het gebied. Zeker de Nijmegenaren en Lentenaren zelf. Hiertoe gaat zij Lentereiland markeren met zogenaamde Lentmarks; objecten in de openbare ruimte met informatie over het gebied. Dit kan een simpel informatiebord zijn, maar ook een rood bankje met informatie of een uitkijktoren. * De boekjes en de kaart zijn gebundeld en kosten 14,50 euro. Ze zijn te koop in de boekhandel in Nijmegen. Daarnaast is de wandel- en fietskaart los verkrijgbaar bij de Nijmeegse VVV.
i
www.nijmegen.nl/Lentereiland
We beschermen ons in Nederland al sinds jaar en dag tegen hoogwater door dijken te Ruimte voor de Rivier in het kort bouwen en te versterken. In 2007 besloot het kabinet dat het anders moest. In plaats van de rivieren vast te leggen tussen steeds hogere en sterkere dijken, gaan we ze meer de ruimte Aanleiding: 1. Hoge waterstanden in 1993 en 1995 geven. Het Programma Ruimte voor de Rivier werd hiervoor opgestart. 39 maatregelen met 2. Toename van hoeveelheid water die per seconde ons land binnen komt verstrekkende gevolgen. groningen
leeuwarden
39 maatregelen
Doelstellingen: 1. Het op het vereiste niveau brengen van de bescherming van het rivierengebied tegen overstromingen 2. Het leveren van een bijdrage aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit van het rivierengebied Hoeveelheden water: Via de Rijn komt gemiddeld elke seconde 2.200 m3 water ons land binnen
ijsselmeer
zomerbedverlaging beneden-ijssel ketelmeer
zwolle
markermeer
dijkverlegging westenholte
hoogwatergeul veessen-wapenveld
uiterwaardvergraving keizers- en stobbenwaarden en olsterwaarden
almere amsterdam
uiterwaardvergraving bolwerksplas, worp en ossenwaard
uiterwaardvergraving honswijkerwaarden, stuweiland hagestein, hagesteinse uiterwaard en heerenwaard
uiterwaardvergraving bedrijventerrein avelingen
ni
eu
dijkverbetering lek/lopiker- en krimpenerwaard lek
neder
rotterdam
sch holland diep
kram
waterberging volkerak zoommeer
/v mer
olk
erak
zuiderklip
al wa
steurga
de we er em
m
uw
dordtsche kil
ontpoldering noordwaard
t
bovenrijn
nijmegen
t
merwede aas
nie
em
al
oud
na
d
lie
i
ka
or
gv
uiterwaardvergraving huissensche waarden
ch
no
spu
dijkverbetering neder-rijn/arnhemseen velpsebroek hondsbroeksche pleij
rijn
kribverlaging waal fort st. andries
nieuwe maas
rin
l
ns
dijkverbetering oude maas/voorne putten
ha
se
de
eg
ijs
dijkverlegging cortenoever
er
rw
uiterwaardvergraving meinerswijk arnhem
dijkverbetering oude maas/ hoeksche waard te
uiterwaardvergraving middelwaard
dijkverbetering lek/ betuwe/tieler- en culemborgerwaard
nn
wa
utrecht
pa
we
dijkverlegging voorster klei
uiterwaardvergraving de tollewaard uiterwaardvergraving obstakelverwijdering doorwerthsche waarden machinistenschool elst
dijkverbetering lek/alblasserwaard en vijfheerenlanden
den haag
uiterwaardvergraving scheller en oldeneler buitenwaarden
amer
dijkverbetering steurgat/land van altena
dijkverbetering bergsche maas/ land van altena
sc berg
he m
aas
kribverlaging midden-waal
kribverlaging ’s-hertogenbosch beneden waal
aa
extra uiterwaardvergraving millingerwaard
s
dijkteruglegging lent
uiterwaardvergraving brakelse beneden-waarden en dijkverlegging buitenpolder het munnikenland kribverlaging waalbochten
ontpoldering overdiepse polder dijkverbetering amer/donge
dijkverbetering neder-rijn/ betuwe/tieler- en culemborgerwaard
eindhoven
obstakelverwijdering suikerdam en polderkade naar de zandberg
Maatgevende afvoer: De veiligheidsmaatregelen voor de Rijntakken worden afgestemd op 16.000 m3 / sec. Dat zijn 16 miljoen melkpakken per seconde! Start: 2007 Voltooid: 2015 Omvat: 39 maatregelen Werkzaamheden: aanleggen hoogwatergeulen, kribverlaging, obstakel verwijdering, ontpoldering, uiterwaardvergraving, zomerbedverlaging, dijkverlegging of dijkverbetering Uitvoering: het Rijk samen met lokale overheden Totale budget: 2,3 miljard euro Bekijk de verschillende maatregelen en het meest actuele nieuws op: www.ruimtevoorderivier.nl
03| Oktober 2010 | Ruimte voor de Rivier Projectbeslissing luidt nieuwe fase in
Veiligheid, natuur, recreatie en samenwerking in Munnikenland Deze zomer viel de projectbeslissing voor Munnikenland. Dat betekent dat de planfase achter de rug is en de procedures in gang kunnen worden gezet om de keuzes die gemaakt zijn te realiseren. Een goede gelegenheid om dit gebied extra te belichten.
Slot Loevestein
Elma Duijndam, Ark Natuurontwikkeling
’Recreanten kunnen hier straks hun hart ophalen’ Genieten van de natuur tijdens Expeditie Loevestein
Natuur en cultuur In Munnikenland worden nu nog verspreid liggende natuurjuweeltjes met elkaar verbonden. Hierdoor ontstaat een uiterst gevarieerd gebied waar water, bos en moeras elkaar ontmoeten. Bijna jaarlijks overstroomt de deels afgegraven Waalkade en loopt het komgebied vol met rivierwater. Omdat het waterpeil langzaam daalt, is de afwatering erop gericht dat een deel van het water lang in de kom blijft staan. Hierdoor ontstaat gevarieerde komnatuur met rietachtige begroeiing, een situatie die momenteel nauwelijks meer in Nederland te vinden is. Het water voorkomt ook dat de kom helemaal dichtgroeit met wilgenbomen. Vaste kuddes van runderen en paarden zorgen voor een natuurlijk beheer van het gebied. Komgebied, oeverwal en uiterwaarden behouden zo het open karakter. Bij hoogwater kunnen de kuddes grazers en andere dieren zich in veiligheid brengen op een van de hoogwatervluchtplaatsen. De grootste is de nieuw aan te leggen Wakkere dijk. In 2015 is de herinrichting klaar. Het duurt dan nog zo’n tien jaar voordat de natuur zich volgens plan heeft ontwikkeld. Goed beheer is nodig om het gebied open te houden om het water goed te kunnen blijven afvoeren en om de ontwikkeling van de gevarieerde komnatuur mogelijk te maken. Openheid is ook van belang voor de historische zichtlijnen en de beleving van de relatie tussen Waal, oeverwal en komgebied. Naast dijken, wegen en paden zijn er ook visuele verbindingen. Denk aan de zichtlijnen van en naar Slot Loevestein, het zicht op de Waal en andere belangrijke locaties. Goed uitzicht was vroeger belangrijk vanwege de militaire defensielinie in het gebied. Door dit te herstellen, komt een stukje geschiedenis weer tot leven. De plaats waar vroeger de kloosterboerderij van de monniken stond, wordt met heggen gemarkeerd, zodat deze locatie herkenbaar wordt. Ter hoogte hiervan, aan de noordelijke oever van de Afgedamde Maas, heeft de gemeente een aanlegplaats voor kleine plezierboten gepland. Een bijzondere plek is de locatie waar vroeger een kasteel stond. De kasteellocatie wordt iets opgehoogd en de gracht weer iets uitgegraven. Samenwerking Een project met de doelstellingen, omvang en urgentie als Ruimte voor de Rivier kan alleen worden gerealiseerd als er op grote schaal wordt samengewerkt. Lokaal, regionaal, nationaal én internationaal. Het meeste water dat door de
Nederlandse rivieren stroomt, komt uit onze buurlanden. Ruimte voor de Rivier zou onvoldoende zijn als andere Europese landen niets zouden doen. De problematiek van hoog water stopt niet aan de grens. Daarom werken we nauw samen met onze buurlanden. Ook tijdens de planvorming is er nauw samengewerkt. Bewoners, ambtenaren, technici, juristen, filosofen en kunstenaars; allemaal hebben ze hun visie gegeven. Samenwerking zal ook de komende jaren het sleutelwoord zijn om dit gebied met succes klaar te maken voor de toekomst. www.ruimtevoorderivier.nl
Nu is er nog volop landbouw... George Burggraaf
George Burggraaf
Cultuur en Recreatie De integratie van water, cultuurhistorie en natuur is in Munnikenland ambiteus aangepakt zodat een bijzonder gebied van ruim 900 hectare ontstaat. Nog een paar jaar en fietsers, wandelaars, joggers en visliefhebbers kunnen hier hun hart ophalen. Mensen kunnen er picknicken en kinderen kunnen een ezeltocht maken. De ontwikkeling van recreatiemogelijkheden vormt een belangrijk en voortdurend punt van aandacht. Eén van meest aansprekende recreatieplekken in Munnikenland is Slot Loevestein. Deze historische parel ligt op een unieke plek, waar Maas en Waal samenkomen en Gelderland, Brabant en Zuid-Holland elkaar raken. Loevestein heeft lange tijd een militaire functie gehad. Als Staatsgevangenis (waar Hugo de Groot uit ontsnapte in een
boekenkist) en als onderdeel van de Hollandse Waterlinie. Juist door dit militaire verleden is het gebied rond Loevestein één van de minst verstoorde cultuurlandschappen van Nederland. Een unieke plek waar natuur en cultuur elkaar versterken. Dat vinden het Wereld Natuur Fonds en Staatsbosbeheer ook. Zij laten grote groepen kinderen dankzij de ‘Expeditie Loevestein’ op avontuurlijke wijze kennis maken met de Munnikenlandse riviernatuur. Loevestein is sowieso een trekpleister die altijd volop in de belangstelling staat. Zo ook afgelopen zomer. Zowel voor het natuurgebied als voor Slot Loevestein werden nieuwe beheerders gezocht. Dat laatste werd gedaan in de vorm van het televisieprogramma ‘Slag om Loevestein’ bij omroep Gelderland en Brabant.
George Burggraaf
Veiligheid Met de huidige projectbeslissing komt een veilige toekomst voor de omgeving van Munnikenland weer een stap dichterbij. De voornaamste maatregelen die op het programma staan zijn: • Een uiterwaardvergraving in de Brakelse Benedenwaarden. • Een dijkverlegging van de dijk om de Buitenpolder van het Munnikenland: De dijk uit 1970 wordt afgegraven en naar het oosten verlegd. De Schouwendijk (de huidige weg naar Slot Loevestein) blijft intact en wordt waar de weg nu over de dijk ligt, verlaagd naar haar oorspronkelijke niveau net boven maaiveld. Deze weg wordt straks een route voor fietsers en wandelaars. De Maaskade wordt verbreed en vormt de nieuwe toegangsweg voor het autoverkeer naar Slot Loevestein. • Tussen Brakel en Slot Loevestein krijgt de natuur vrij spel en zal een plas-dras natuurgebied ontstaan.
04| Oktober 2010 | Ruimte voor de Rivier ➤ vervolg van pagina 1
Staatsloterij of dijkdoorbraak? Blijf alert Het RIVM-rapport Risico’s in bedijkte termen (WBM ten Brinke en BA Bannink, 2004) vergeleek overstromingsgevaar met andere extern opgelegde risico’s als industriële installaties, luchthavens en treinemplacementen. En wat bleek? De kans op veel dodelijke slachtoffers tengevolge van overstromingen is veel groter dan de kans op veel slachtoffers tengevolge van alle eerder genoemde externe risico’s bij elkaar. Zo’n constatering houdt Nederland alert. En terecht, want meer dan de helft van ons land ligt in het gebied dat zou overstromen bij het bezwijken van een waterkering langs de kust en estuaria, de rivieren of het IJsselmeergebied. In dit gebied wonen 9 miljoen mensen en wordt 65 procent van het bruto nationaal product verdiend. Nu en later De nationale inspanning om het hoofd boven water te houden zal alleen maar toenemen en als direct gevolg ervan de huidige veiligheidsnormering onder druk zetten. De Waterschappen en Rijkswaterstaat werken continu aan een gecontroleerde situatie via dijken en inrichtingsmaatregelen. Maatregelen zoals in het programma ‘Ruimte voor de Rivier’ zullen uiterlijk in 2015 leiden tot geen verdere toename van de overstromingskans en de risico’s. Iedereen anticipeert op naderend onheil. Tegelijkertijd worden nog steeds kwetsbare gebieden in gebruik genomen voor het bouwen van woningen en het vestigen van bedrijven. De Nederlander leeft al sinds mensenheugenis met water en zal dat altijd blijven doen. En de bijbehorende veiligheid? Dit blijft een politieke en maatschappelijke afweging: hoeveel hebben we over voor onze veiligheid?
Up-to-date www.ruimtevoorderivier.nl Naast de Waterstand heeft ook onze website een geheel nieuwe uitstraling gekregen. Regelmatig zult u hier nieuwe filmpjes zien van actuele gebeurtenissen en over interessante onderwerpen. Deze filmpjes zijn ook te zien via het Youtube kanaal van Ruimte voor de Rivier. Hier kunt u zelf ook filmpjes over Ruimte voor de Rivier plaatsen. Verder zijn we te volgen op Twitter. Ook op de nieuwe website kunt u onze tweets volgen. De website wordt regelmatig voorzien van nieuwe informatie, leuke weetjes en interessante tips, bijvoorbeeld over recreatie. We zien u graag op www.ruimtevoorderivier.nl
het hart van Arnhem. Rijkswaterstaat en gemeente trekken de komende maanden samen op om de kaders vast te stellen waarbinnen Rijkswaterstaat aan het werk kan. Opdat de realisatie van de gebiedsinrichting, zoals de gemeente, bewoners en belanghebbenden die voor ogen hebben, realiseerbaar blijft.
Verlaging van kribben in de Waal In de loop van dit jaar verlaagt Rijkswaterstaat dertig kribben tussen Druten en Nijmegen met 1,5 à 2 meter. Deze kribverlaging maakt deel uit van een proef met 100 kribben waarvan er inmiddels 70 zijn verlaagd. Met de proef kan Rijkswaterstaat kennis en ervaring opdoen en die gebruiken bij de verlaging van de overige 650 kribben op het traject tussen het Pannerdensch Kanaal en Gorinchem. Evenwijdig aan de proef lopen de voorbereidingen voor de verlaging van de volgende 150 kribben. De verlaging hiervan start in 2011. In 2015 zijn alle kribben op de Waal verlaagd.
Sluiting Maeslantkering Op 25 september was de jaarlijkse functioneringssluiting van de Maeslantkering. Was u niet in de gelegenheid om bij de functioneringssluiting te zijn, kom dan gewoon een keer naar het vernieuwde Keringhuis voor informatie over de Maeslantkering en waterveiligheidsprojecten in Nederland, waaronder Ruimte voor de Rivier.
Werk in uitvoering bij kribverlaging
Ruimte voor de Rivier in diverse musea
Op www.keringhuis.nl vindt u meer informatie
Dag van de Dijk 18 en 19 september was de landelijke Dag van de Dijk. Bij het Biesboschmuseum kon gefietst en gefotografeerd worden, langs de Waal vertelde een cultuurhistoricus over de omgeving en kon men meer te weten komen over de Waalkribben en in Zwolle was een fietsroute uitgezet langs projecten van Ruimte voor de Rivier.
Diverse museua in Nederland vertellen iets over de historie van ons land of over de ontwikkeling van het landschap. Onderwerpen waarbij niet alleen naar het verleden, maar ook naar het heden en de toekomst wordt gekeken. Bijvoorbeeld in het Biesboschmuseum, hier leer je veel over de natuur en hoe de mensen vroeger leefde, maar ook zie je precies wat het effect is van Ruimte voor de Rivier in de directe omgeving van het museum. Je komt Ruimte voor de Rivier ook tegen als je in Ouwerkerk het Watersnoodmuseum bezoekt of in Sliedrecht naar het Baggermuseum gaat. In het Watermuseum in Arnhem leer je hoe water reageert en zie je meer van Ruimte voor de Rivier.
Een reportage van deze dagen is te zien op www.ruimtevoorderivier.nl
De impact van overstromingen is groot
Meinerswijk is het laatste project van Ruimte voor de Rivier dat van start gaat. De bedoeling is om niet als laatste te eindigen! Een stevig team is geformeerd dat in nauwe samenwerking met de gemeente Arnhem en andere omgevingspartners in volle vaart aan de invulling van de maatregel werkt. De rivierverruimende maatregel wordt verweven in de plannen die de gemeente samen met bewoners en belanghebbenden heeft ontwikkeld voor dit bijzondere gebied in
Watermuseum Arnhem
Voorbereiding uiterwaardvergraving Meinerswijk van start
Stromenland
05| Oktober 2010 | Ruimte voor de Rivier
Ruimte voor de Rivier staat internationaal in de kijker
Een delegatie uit de Mekong delta
Natuurlijk kan dit meestal niet direct worden doorvertaald naar oplossingen in eigen land. Maar met een bezoek aan Nederland geven ze al wel aan dat er draagvlak is om de waterproblematiek in eigen land goed aan te pakken. Ook in landen dichter bij huis haalt Ruimte voor de Rivier regelmatig de pers. Onder andere via de Zwitserse radio, NDR, de Frans/Duitse televisiezender Arte en RAI Uno. Daarnaast brachten delegaties uit Hongarije en Portugal een bezoek aan Ruimte voor de Rivier.
Vice-premier Vietnam bekijkt digitale maquette Noordwaard in Bieschbosch museum
Nederland staat in het buitenland bekend om haar molens, tulpen en kaas. Maar ook ons watermanagement gooit hoge ogen. Ruimte voor de Rivier krijgt steeds vaker bezoeken van buitenlandse delegaties en media. Ze willen dan alles weten over onze aanpak van de hoogwaterproblematiek om de veiligheid te verhogen. Problemen met water hebben we niet alleen in Nederland. Wie het journaal een beetje volgt of de kranten erop naslaat, weet dat ze ook in de rest van de wereld soms moeite hebben om droge voeten te houden. Natuurlijk is een ruige rivier als de Mekong niet te vergelijken met onze Waal, maar de problematiek blijft hetzelfde: omgaan met water. Wat doe je tegen een snelle stijging van het waterpeil? En hoe zorg je dat mensen veilig in het rivierengebied kunnen werken en wonen?
Europese samenwerking Verder wordt kennis op het gebied van watermanagement gedeeld in Europese samenwerkingsverbanden zoals: FRC (flood resilience city) en ALFA (adaptive land use for flood allevation). In FRC bekijken Europese steden hoe ze beter kunnen omgaan met de dreiging van water. Vanuit Nederland is Ruimte voor de Rivier hierin vertegenwoordigd door Lent. ALFA gaat meer in op de samenwerking binnen plattelandsgebieden. Overdiep is vanuit Ruimte voor de Rivier hiernaar afgevaardigd. Ruimte voor de Rivier staat dus op vele vlakken internationaal in de kijker. i
www.alfa-project.eu en www.floodresiliencity.eu
’Molens, tulpen, kaas en watermanagement’
Bron van kennis De bijzondere werkwijze, die wordt toegepast bij Ruimte voor de Rivier, vormt voor veel landen een interessante bron van kennis. De manier waarop het bestuurlijk is geregeld, wekt veel belangstelling. Hoe zit het met de rolverdeling tussen de nationale overheid en de regionale initiatiefnemers? En hoe betrek je de verschillende belanghebbenden bij de vaak ingrijpende maatregelen? Ook is er veel interesse voor de technische innovatieve oplossingen die toegepast worden bij de verschillende maatregelen.
Chinese delegatie bezoekt Lent
Wijzen uit het Oosten Vooral vanuit Azië komen veel bezoekers. Hoge delegaties uit Vietnam, Indonesië en China brachten de afgelopen tijd al een bezoek aan Ruimte voor de Rivier. Zij zijn naast de technische en bestuurlijk oplossingen ook geïnteresseerd in hoe schade- en compensatieregelingen werken. De grote belangstelling uit het Oosten is bijzonder, want niet alleen geografisch maar ook cultureel en bestuurlijk zijn de verschillen groot.
Chinese delegatie bezoekt Overdiepse Polder
De praktijk De delegaties worden vaak meegenomen het maatregelgebied in zodat ze zich een beter beeld kunnen vormen van de problematiek en de oplossingen. De verschillende delegaties blijken een grote behoefte aan informatie te hebben.
World Water Forum in Istanbul
06| Oktober 2010 | Ruimte voor de Rivier Aanbesteden
Een kijkje in de portemonnee van Ruimte voor de Rivier Op 39 plekken langs de rivieren is of gaat Ruimte voor de Rivier aan de slag om Nederland veiliger te maken. Dat doet Ruimte voor de Rivier niet zelf. Daarvoor wordt per maatregel vakmanschap ingekocht via een aanbestedingsprocedure. Dat is een eerlijke en open methode om de juiste partijen te selecteren. Ruimte voor de Rivier heeft 2,3 miljard euro in haar portemonnee om alle maatregelen te realiseren. Daarvan wordt 1,2 miljard aanbesteed. Wat is een aanbesteding en hoe gaat het in z’n werk?
Hoe gaat een aanbestedingstraject in z’n werk? Bij Ruimte voor de Rivier wordt gewerkt met regionale initiatiefnemers/opdrachtgevers. Zij geven aan via de officiële aanbestedingskalender (een soort monsterboard voor overheidsprojecten) dat ze een geschikte partij zoeken voor een bepaalde opdracht. Aannemers kunnen, als ze aan de gestelde minimum eisen voldoen, een offerte indienen. In die offerte moet het bedrijf zetten hoeveel geld het vraagt voor de uitvoering van de opdracht en hoe ze het gaan aanpakken. De bedrijven kunnen tot een vastgestelde datum hun offerte insturen. De opdrachtgever beoordeelt vervolgens of de inschrijvingen aan de vooraf gestelde eisen voldoen en kijkt naar de prijs/ kwaliteitverhouding. Dan volgt een voorlopige gunning. Hier-
Het Ministerie van Verkeer en Waterstaat is op 27 april gestart met de aanbesteding van Ontpoldering Noordwaard, een van de grootste Ruimte voor de Rivier-projecten. Bijzonder is dat de aannemer relatief veel vrijheid krijgt bij het ontwerpen van de gemalen, bruggen, dijken en wegen en de realisatie van het project. Omdat een heleboel grond moet worden verplaatst, is het heel belangrijk dat de aannemer met een goed plan van aanpak komt om de hinder voor de mensen, die in het gebied wonen en werken, zo veel mogelijk te beperken.
tegen kunnen de partijen, die het niet geworden zijn, nog in beroep gaan. Als dit niet gebeurt, maakt de opdrachtgever bekend welk bedrijf definitief de opdracht krijgt. Is het alleen geld dat telt? De aannemer, die voor Ruimte voor de Rivier aan de slag gaat, moet niet alleen de klus binnen een bepaalde tijd klaren tegen een vooraf afgesproken prijs. Het is vaak de kwaliteit van zijn projectaanpak die de doorslag geeft bij het wel of niet gunnen van een opdracht. Hij moet ervoor zorgen dat het project goed wordt uitgevoerd. Dit moet in goed overleg gebeuren met de opdrachtgevers en andere projectbetrokkenen. De omwonenden mogen bijvoorbeeld
Eerst heeft een selectie plaatsgevonden. Vijf van de zeven aannemerscombinaties zijn door naar de gunningsfase. De definitieve inzendingen moeten op 21 december 2010 binnen zijn. Een beoordelingscommissie waarin de Rijksbouwmeester, de toekomstige beheerders van het gebied en vertegenwoordigers van de bewoners zitten, beoordelen of het ontwerp en de kunstwerken (zoals gemalen en bruggen) voldoen aan de vooraf gestelde kwaliteitseisen. Vervolgens wordt gekeken naar de prijs. De beste prijs/kwaliteitverhouding wint. Het project wordt begin 2011 gegund. Daarna start de aannemer met de voorbereidende werkzaamheden, zoals het opstellen van plannen en het aanvragen van vergunningen. De uitvoering van de maatregel start waarschijnlijk in 2012. www.ruimtevoorderivier.nl/noordwaard
zo min mogelijk overlast hebben van de uitvoering van het project. De exacte verhouding tussen prijs en kwaliteit wordt per project vooraf bekend gemaakt. Bijvoorbeeld bij de gunning van project Overdiepse polder telt de prijs uiteindelijk mee voor 40, en de kwaliteit voor 60 procent.
Feiten en cijfers Kosten Ruimte voor de Rivier: 2,3 miljard Aanbesteed totaal: 1,2 miljard Dit jaar op de markt gezet: 400 miljoen Volgende twee jaar aanbesteed: 600 miljoen
Aan welke eisen moet een inschrijving voldoen? Om zeker te weten dat een aannemer een (grote) opdracht als een Ruimte voor de Rivier-project aan kan, moet het bedrijf aan een aantal minimum eisen voldoen. Zo moet de aannemer aantoonbare ervaring hebben met soortgelijke projecten. Ook moet het bedrijf een bepaalde minimum jaaromzet hebben en worden enkele aanvullende financiële voorwaarden gesteld. Verder moet de offerte in de Nederlandse taal worden geschreven. Naast de minimum eisen, is van tevoren eveneens een aantal gunningscriteria vastgelegd. Deze gaan over de kwaliteit van de werkzaamheden. Hierin staat bijvoorbeeld hoe een aannemer zijn projectmanagement geregeld moet hebben en waarmee hij rekening moet houden in de omgeving. Levert het werk op voor de aannemer bij mij om de hoek? Ruimte voor de Rivier heeft bewust besloten niet alle maatregelen geclusterd aan te bieden op de markt. De meeste projecten hebben een waarde van tussen de 20 en 25 miljoen euro. Maar er zijn ook uitschieters naar 50 en 100 miljoen euro. De aannemer om de hoek zal niet één, twee, drie aan de minimum eisen voldoen. Het zijn vooral de
Ruben Smit
Waar blijven toch die bouwborden en bulldozers? De weg van projectbeslissing tot schop in de grond is lang. Dat komt omdat het proces zorgvuldig moet verlopen. Planvorming, onderzoeken, inspraakprocedures maar ook het selecteren van de juiste partijen die de maatregel uitvoeren. Dat laatste gebeurt via een officiële Europese aanbestedingsprocedure. De twee belangrijkste redenen voor het aanbesteden van opdrachten zijn het stimuleren van concurrentie tussen bedrijven en om alle geïnteresseerde partijen een gelijke kans te geven een opdracht binnen te halen. Het gaat tenslotte om overheidsgeld.
Noordwaard gestart met aanbesteding
’Bewoners worden nauw betrokken bij het het hele proces’
07| Oktober 2010 | Ruimte voor de Rivier Aannemers vroeg betrekken bij Overdiepse polder “De bewoners zijn vanaf het allereerste begin nauw betrokken geweest bij de plannen voor de Overdiepse polder”, vertelt Maartje Thijssen, projectmanager ontpoldering Overdiepse Polder. “Voor de start van de aanbesteding hebben zij tijdens informatiebijeenkomsten en keukentafelgesprekken aangegeven welke eisen we wat hun betreft aan de aannemer zouden moeten stellen. Nieuw is dat we de markt vroeger hebben benaderd dan we gewend waren. Vroeger ging je pas aanbesteden als het bestek (de volledige omschrijving van een uit te voeren (bouw)werk) volledig uitgekristalliseerd was. Dus pas als alles was omschreven: het ontwerp, de te gebruiken materialen, leveranciers, werkwijze, etc. Bij Overdiepse polder maken we gebruik van een E&C (Engineering&Construct) contract. Het ontwerp is in grote lijnen klaar, maar we vragen de marktpartij om nog een aantal zaken verder uit te werken, zoals het ontwerp van het nieuwe gemaal en de hele logistiek. We hebben als onderdeel van de aanbestedingsprocedure een informatiebijeenkomst georganiseerd waar zo’n twintig aannemers op af kwamen. Daar hebben we uitgelegd wat hier moet gebeuren en naar wat voor partij we zoeken. Omdat in het gebied veel boeren wonen, die naar een terp moeten verhuizen, is een van de vereisten dat de aannemer “boervriendelijk” moet zijn. Ook zijn we in het maatregelgebied gaan kijken. En hebben we een gat gegraven om de samenstelling van de grond te laten zien. Uiteindelijk hebben zeven combinaties van aannemers ingeschreven op de aanbesteding. Binnenkort wordt het project definitief gegund.”
Aanbesteding
www.overdiepsepolder.nl
middelgrote tot grote ondernemingen of combinaties die de opdrachten binnenhalen. Zo’n grote aannemer koopt echter vaak wel weer lokaal expertise in. Deze lokale ondernemers kennen de omgeving en weten bij wijze van spreken hoe de hazen lopen. Er is dus wel degelijk sprake van een druppeleffect wat betreft de lokale werkgelegenheid. Hoe krijg je commitment van de bestuurders? De initiatiefnemers overleggen regelmatig met de bestuurders van andere overheden en betrekken die bij het advies over de plannen. Deze partijen gaan het gebied en de kunstwerken, zoals bruggen, sluizen en gemalen, straks ook beheren. Het is dan wel zo handig dat zij aangeven aan welke eisen die moeten voldoen.
Hoe worden de bewoners hierbij betrokken? De bewoners van de maatregelgebieden worden nauw betrokken bij het hele proces van projectbeslissing tot schop in de grond. Er vindt veel overleg plaats, er worden voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd en nieuwsbrieven verspreid. Bij de aanbesteding wordt zo veel mogelijk rekening gehouden met de wensen van de bewoners ten aanzien van verhuizen, veiligheid, bereikbaarheid en continuïteit van de bedrijfsvoering. Soms worden hier zelfs voorwaarden over opgenomen in de gunningscriteria en mogen belanghebbende partijen helpen bij het beoordelen van de inschrijvingen. www.ruimtevoorderivier.nl en klik op zaken doen met ons
Ruben Smit
‘Keukentafelgesprekken en vroegtijdige marktbenadering zijn heel nuttig’
Een aanbesteding is de procedure waarbij een opdrachtgever bekendmaakt dat hij een opdracht wil laten uitvoeren en bedrijven vraagt om een offerte in te dienen. In die offertes staat onder andere welke prijs het bedrijf voor de uitvoering van de opdracht vraagt en hoe ze de opdracht gaan aanpakken. De inschrijftermijn sluit op een voorafbepaalde datum. De opdrachtgevers beoordelen of de inschrijvingen aan de vooraf gestelde eisen en gunningscriteria voldoen. Vervolgens maakt de opdrachtgever bekend welk bedrijf de opdracht krijgt, dit heet gunning.
Verschillende soorten contracten Bij Ruimte voor de Rivier is gekozen voor Engineering & Construct (E&C) en Design & Construct (D&C) contracten. Vroeger werden het resultaat en de werkwijze uitgebreid beschreven in de bestekken (de volledige omschrijving van een uit te voeren (bouw)werk). Nu wordt het resultaat nog steeds beschreven maar krijgt de aannemer relatief veel vrijheid om het project op zijn eigen manier uit te voeren. Ook mogen aannemers varianten op de voorgestelde manier van werken indienen. Daar tegenover staat dat de aannemer ook zelf een aantal risico’s draagt. Die vrijheid bij de uitvoering bevordert het gebruik van innovatieve technieken. In de Hondsbroeksche Pleij is hierdoor bijvoorbeeld een innovatieve Duitse mixed-in-place techniek gebruikt voor het plaatsen van een kwelscherm. Ook het toezicht was voorheen anders geregeld. Tijdens de uitvoer was continue iemand aanwezig op het werk die controleerde wat en hoe iets gebeurde. Nu wordt steekproefsgewijs gecontroleerd of de aannemer doet wat hij heeft beloofd in zijn plan van aanpak. Natuurlijk wordt ook het eindresultaat beoordeeld.
08| Oktober 2010 | Ruimte voor de Rivier voor kids Waterstand quiz
Hoi, Ik ben River. Ik ga jullie wat vertellen over Nederland. En al het water dat we hier hebben. Ook heb ik voor jullie een Waterstand quiz gemaakt. En je kan ook de Ruimte voor de Rivier rebus oplossen. Mail de antwoorden naar info@ruimtevoorderivier.nl, vergeet niet je naam en adres erbij te zetten. Doe mee en maak kans op een leuke verrassing! Tot de volgende keer!
+ v+
-n
Waarmee zorgen we ervoor dat rivieren niet overstromen? a) Grachten b) Duinen c) Dijken d) Dammen Hoeveel Ruimte voor de Rivier maatregelen zijn er in Nederland? a) 5 b) 87 c) 17 d) 39
Ruimte voor de Rivier rebus
- vaart
Welke rivier stroomt door Nederland? a) Schelde b) Mississippi c) Donau d) Nijl
-ts
Wat is WEL een Ruimte voor de Rivier maatregel? a) Dijkverlegging b) Efteling c) Deltawerken d) Afsluitdijk
Nederland waterland Nederland is een echt waterland. Nederland ligt aan zee en er zijn heel veel rivieren. Grote en kleine. De Rijn, Maas, Schelde, IJssel en Waal zijn allemaal rivieren die door Nederland stromen. Ook zijn er veel meren, beekjes en recreatieplassen. Al dat water is leuk. Je kan er lekker zwemmen, vissen of varen. En in de winter soms schaatsen. Maar al dat water kan soms ook best lastig zijn. Een groot stuk van Nederland ligt lager dan de zee. Als we niets doen, kan dit land soms overstromen. Gelukkig liggen er langs de kust al duinen. Voor plekken, waar het water toch nog gevaarlijk kan zijn, bedenken we oplossingen. Zo hebben we de Deltawerken gemaakt in Zeeland. Niet alleen het water uit de zee maar ook het water uit de rivieren kan voor natte voeten zorgen in Nederland. Om de mensen en dieren, die in het rivierengebied wonen, te beschermen tegen het water, maken we dijken. Die moeten het water tegenhouden. Ook hebben we kanalen gegraven en sluizen en gemalen gebouwd. Meer water Maar er stroomt steeds meer water door de rivieren. Af en toe stijgt het water in de rivier in een paar dagen heel snel. Omdat het heel lang of heel hard regent. Of omdat heel veel sneeuw smelt in de bergen. Al dat water is heel sterk. En dan kan de dijk breken of er kan water overheen stromen. Dat kan gevaarlijk zijn voor de
mensen en dieren die achter de dijken wonen. Daarom gaan we nu op veel plekken de rivier meer ruimte geven. We leggen de dijk dan een stukje verder van de rivier. Ook graven we soms extra geulen of we maken de rivier dieper. Hierdoor zakt het water in de rivier. En stroomt het water niet meer zo snel over de dijken. Ruimte voor de Rivier Op 39 plaatsen in Nederland gaan we projecten uitvoeren om Nederland beter tegen het water te beschermen. Al deze maatregelen bij elkaar heten: Ruimte voor de Rivier. Zo maken we Nederland weer een stukje veiliger. Maar we proberen ook om het meteen nog mooier te maken. Daar vertellen we de volgende keer meer over.
Idee: houd een spreekbeurt over Ruimte voor de Rivier. Kijk voor informatie op www.ruimtevoorderivier.nl
Colofon Waterstand is een kwartaaluitgave van de Programmadirectie Ruimte voor de Rivier (PDR). Met deze nieuwsbrief informeert PDR de bewoners, gebruikers en bestuurders van het Nederlandse rivierengebied over de voortgang van het Programma Ruimte voor de Rivier.
Voor meer informatie Programmadirectie Ruimte voor de Rivier Antwoordnummer 52528 3502 VH Utrecht Tel.: 088 - 797 29 00 info@ruimtevoorderivier.nl Hoofdredactie Esther van Dijk Fotografie RWS tenzij anders aangegeven
Edgar Rieff
oer en B tte d Julie
Realisatie, tekst en vormgeving Adequaat communicatie | vM-design
Nelleke Pinxter
Waterpret zomer 2010
In het Programma Ruimte voor de Rivier werken regionale overheden en Rijk samen om het rivierengebied beter te beschermen tegen overstromingen. De rivier krijgt meer ruimte. Tegelijkertijd wordt gewerkt aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit: het rivierengebied moet er in economisch, ecologisch en landschappelijk opzicht beter van worden. Meer weten? www.ruimtevoorderivier.nl ISSN nummer: 1876 - 1984