Waterstand 21 by Ruimte voor de Rivier

Mei 2013

Ruimte voor de Rivier

waterstand 21 04 Bruggen in de Ruimte voor de Riviergebieden: vier persoonlijke verhalen.

06 Laagwater, hoe ernstig is dat eigenlijk?

07 ‘Ons café staat straks op het stadseiland’, aldus Hanneke Roeven van café Waalzicht.

Foto: Henri Cormont

Ruim baan voor de Waal

Ed (58)

Wist u dat de Waal bij hoogwater meer dan tweederde van het Rijnwater naar zee afvoert? Om al dat water ook in de toekomst in veilige banen te leiden, krijgt de Waal op verschil lende plekken meer ruimte. In Munnikenland bijvoorbeeld. Tussen Nijmegen en Gorinchem (kribverlaging en langsdam men). En onder andere bij Lent. Wat is er al te zien en te merken van de ingrepen? Fotografie: Henri Cormont

mee. Het levert ons zelfs extra klandizie op. Er komen veel mensen kijken, de jongens die de nieuwe stadsbrug bouwen komen na hun werkdag wel eens een biertje drinken... Wat me wel aan het hart gaat, is de sloop van de circa vijftig dijkwoningen op de plek waar de nevengeul komt te liggen. Zulke mooie boerderijtjes. En erg natuurlijk voor de bewoners, ik voel echt met ze mee.’

Werkrivier 82 kilometer lang en gemiddeld 250 meter breed. Een werkrivier wordt de Waal ook wel genoemd, dagelijks passeren er zo’n vijfhonderd schepen. Eén daarvan is de “Choice”, een “drogeladingschip” van 110 meter lang en 11,45 meter breed van Dennis en Cecile Peters. ‘Denk bij droge lading aan mais, tarwe, kolen..., kortom: alles wat niet

e beginnen bij Nijmegen/ Lent, waar de nauwe Waal bocht wordt verruimd door een dijkverlegging en de aanleg van een nevengeul. Hanneke en Hans Roeven van café Waalzicht ervaren de gevolgen van het project op een wel heel bijzondere wijze. Hanneke: ‘Ons café staat

op de dijk bij Lent, aan de noordoever van de Waal. Achter ons komt de nevengeul. Wij zitten straks dus op het stadseiland dat middenin de Waal wordt ontwikkeld. Hele maal geweldig, het wordt vast een trekpleis ter! In het begin zagen we er een beetje tegenop. De modder, het bouwverkeer... Maar nu ze eenmaal bezig zijn, valt het reuze

Maak kennis met de machines van Ruimte voor de Rivier-aannemers.

Vervolg op pagina 2

We vroegen Waterstand-lezer Ed van Karnenbeek uit Westervoort wat hij van deze editie vindt. ‘Die interviews over de bruggen vind ik interessant, zoals het historische verhaal achter de John Frost brug. En door die fraaie foto van de historicus bij dat kanon gaat het verhaal ook echt leven. Kort nieuws is lekker gevarieerd: van een riviersafari tot bom men ruimen. De rubriek In beeld vind ik zeer geslaagd. Wat kan zo’n machine nu eigenlijk? Dat wordt heel helder en laagdrempelig uitgelegd. Ik denk dat kinderen dit ook leuk vinden om te lezen. En verrassend dat er een artikel over laagwater in staat. Dat vind ik een leuke tegenstelling. Kritiekpunten? Nee, ik kan eerlijk gezegd niets bedenken. Ik vind het een leuk krantje met afwisse lende onderwerpen, een treffende layout, mooie foto’s en korte, pakkende tekstjes, waardoor je snel te weten komt wat er zoal speelt in de projectgebieden.’

Rijkswaterstaat laat in de Waal tussen Wamel en Ophemert twee langsdammen aanleggen. Deze langgerekte dammen in de rivier van respectievelijk zeven en drie kilometer zijn een alternatief voor kribver laging. Ze lopen evenwijdig aan de stroom richting van de rivier, waardoor het water makkelijker zijn weg kan vinden dan bij kribben. En er zijn meer voordelen. Langs dammen houden de bodem van de rivier beter op diepte voor de scheepvaart. Door een soort regelwerk kunnen ze de stroming van de rivier beïnvloeden. Ook zorgen ze

voor scheiding van de beroeps- en recrea tieve vaart. En de oevernatuur vaart er wel bij. Langsdammen op deze schaalgrootte zijn een primeur in Nederland, er wordt daarom eerst ervaring opgedaan met twee langsdam men. Rijkswaterstaat heeft de opdracht gegund aan de combinatie Van den Herik/ Boskalis, die vanaf komend voorjaar ook de resterende 250 kribben tussen Tiel en Gorinchem gaat verlagen. ~

Foto: Joost de Wolf

Primeur: langsdammen in de Waal

Belangrijk voor de scheepvaart zijn kribben. Dit zijn de stenen dwarsdammen die de vaargeul op zijn plek en op diepte houden. Ze zijn in de loop der jaren echter steeds hoger komen te liggen door uitschuring van de vaargeul. Dit belemmert de doorstroming bij hoogwater. Daarom worden er tussen Nijmegen en Gorinchem - een traject van 60 km - ongeveer 450 kribben verlaagd en deels vervangen door langsdammen (zie bericht op pagina 1).

Het Waal-pakket Beginnend bij Lobith, kom je stroomaf waarts op de Waal de volgende Ruimte voor de Rivier-projecten tegen: • Uiterwaardvergraving Millingerwaard, gaat dit jaar in uitvoering; • Dijkteruglegging Lent (Ruimte voor de Waal Nijmegen); • Kribverlaging en langsdammen Waal; • Uiterwaardvergraving Munnikenland.

Optisch bedrog Tussen Nijmegen en Tiel is de kribverlaging al klaar. Het gevolg: de kribben staan vaker onder water, zo’n 250 dagen per jaar in plaats van gemiddeld 100. Cecile: ‘De rivier oogt hierdoor breder, maar dat is optisch bedrog. Om veilig te kunnen navigeren, moeten we vertrouwen op de kribbakens (de merktekens op de kop van de kribben, red.). Dat is wennen, want ik zie ze niet zo goed. De bakens worden wel op de radar aangegeven, maar op het zicht varen is toch prettiger. Voor de zekerheid varen we maar ietsje verder van de kribben af. Je ziet dat meer schepen dit hier doen. Maar dit is geen groot probleem, de Waal is breed genoeg. Dat de waterstand verlaagd moet worden, begrijp ik best. Ik vraag me alleen af: zoveel werk en geld voor een paar centimeters?’

Foto: Marcel Köppen

vloeibaar is’, vertelt Cecile vanaf het water. ‘Wij doen voornamelijk internationale vaar ten en zijn nu bijvoorbeeld op weg naar Basel met een vracht kolen.’

Paar centimeters? Het lijkt inderdaad weinig, een waterstand daling van 6 tot 12 cm bij hoogwater, die met de kribverlaging bereikt wordt. Maar vergeet niet: de totale waterhoeveelheid is groot, omdat de Waal zo breed is en de kribben over een lengte van 60 kilometer worden verlaagd. Met kribverlaging wordt een hele geleidelijke waterstanddaling bereikt. Een effect waarvoor je ter verge lijking wel zo’n twaalf middelgrote uiter waardvergravingen nodig zou hebben. Daarmee is kribverlaging ook vanuit kosten oogpunt effectieve ingreep.

Ter hoogte van Slot Loevestein (Munnikenland) gaat de Waal over in de Merwede. Daar vinden de volgende Ruimte voor de Rivier-projecten plaats: • Uiterwaardvergraving Avelingen; • Ontpoldering Noordwaard.

Op 11 april jl. gaf minister Schultz van Haegen het startschot voor project Munnikenland.

Het Munnikenland Door naar het Munnikenland, bij Zaltbom mel. Die onverwachts rustige plek middenin Nederland met prachtige riviernatuur en het sprookjesachtige Slot Loevestein. Een plek die zich ook goed leent om meer ruimte te geven aan de Waal. Er komen geulen in de uiterwaarden en de dijk wordt landinwaarts verlegd. Door de dijkverlegging wordt het land dat de monniken in de 13e eeuw inpol derden en ontgonnen, feitelijk weer terug gegeven aan de rivier. Zuur voor de agrariërs: ruim honderd hectare landbouwgrond moet worden opgeofferd. Het gaat om twee bedrijven die verdwijnen en een aantal losse percelen van agrariërs buiten de polder.

Keteneffect Verder neemt de kribverlaging ook een belangrijke plek in in de keten van alle ingrepen langs de Waal. Er is bijvoorbeeld samenhang met de Dijkverlegging Lent. Dit is een vrij “extreme” rivierverruiming (35 cm waterstanddaling bij hoogwater). Elke rivierverruiming geeft – zonder maat regelen – stroomafwaarts een beetje opstu wing. Daarom begint juist vlak na de grote ingreep bij Lent de “subtiele” kribverlaging, die de waterstand verlaagt en de opstuwing er als het ware weer uitvlakt. De twee ingrepen versterken elkaar dus.

Deze laatste twee ingrepen zorgen voor een waterstanddaling op de Boven-Merwede en op het laatste stuk van de Waal. Daarnaast pakt Rijkswaterstaat in het programma Stroomlijn ook op verschillende plekken de begroeiing langs de Waal aan. Deze stroomlijning van de uiter waarden bevordert de doorstroming van de rivier en versterkt het effect van de waterstanddaling die met Ruimte voor de Rivier wordt bereikt.

Starthandeling De aannemer is inmiddels aan de slag in het Munnikenland. Op 11 april jl. vond de starthandeling plaats. Minister Melanie Schultz van Haegen stortte daar, samen met

ZOMERBEDVERLAGING BENEDEN-IJSSEL KETELMEER

DIJKVERLEGGING WESTENHOLTE

Kampen

MARKERMEER

Zwolle

Lelystad

UITERWAARDVERGRAVING SCHELLER EN OLDENELER BUITENWAARDEN SE

IJS

BYPASS KAMPEN

Amsterdam

Amersfoort

Den Haag

W AT ER

NO D

OUDE MAAS

LIE T

DIJKVERBETERING OUDE MAAS / HOEKSCHE WAARD

HOLLANDSCH DIEP

KRAMMER/ VOLKERAK

WATERBERGING VOLKERAK-ZOOMMEER

KIL

DORDTSCHE

DIJKVERLEGGING VOORSTERKLEI

Zutphen

UITERWAARDVERGRAVING MEINERSWIJK

DIJKVERLEGGING HONDSBROEKSCHE PLEIJ

ONTPOLDERING NOORDWAARD

MUNNIKENLAND KRIBVERLAGING BENEDEN-WAAL MERWEDE

DIJKVERBETERING STEURGAT / LAND VAN ALTENA

AMER

KADEVERLAGING ZUIDERKLIP KADEVERLAGING BIESBOSCH DIJKVERBETERING AMER / DONGE

M HE

S AA

GSC

BER

KRIBVERLAGING WAAL FORT ST. ANDRIES ’s-Hertogenbosch

DIJKVERBETERING BERGSCHE MAAS / LAND VAN ALTENA

ZOOMMEER

Bergen op Zoom Eindhoven

UITERWAARDVERGRAVING MILLINGERWAARD

BOV

EN-R

IJN

Nijmegen

DIJKTERUGLEGGING LENT DIJKVERBETERING NEDERRIJN / BETUWE / TIELER- EN CULEMBORGERWAARD

RIVIERVERRUIMING OVERDIEPSE POLDER

WAAL

KRIBVERLAGING MIDDEN-WAAL

UITERWAARDVERGRAVING HUISSENSCHE WAARDEN

PA N KA N

Tiel

DIJKVERLEGGING CORTENOEVER

DIJKVERBETERING NEDERRIJN / ARNHEMSEEN VELPSEBROEK

Velp

Arnhem

Culemborg

Dordrecht

SPU

RIN

UITERWAARDVERGRAVING MIDDELWAARD DIJKVERBETERING NEDERRIJN / GELDERSCHE VALLEI

UITERWAARDVERGRAVING AVELINGEN UITERWAARDVERGRAVING

DIJKVERBETERING OUDE MAAS / VOORNE PUTTEN

OBSTAKELVERWIJDERING MACHINISTENSCHOOL ELST

LEK

Rotterdam NIEUWE MAAS

RGA T

Apeldoorn

NEDERRIJN

STE U

UITERWAARDVERGRAVING DOORWERTHSCHE WAARDEN

Utrecht

DIJKVERBETERING LEK / LOPIKER- EN KRIMPENERWAARD

N M IEUW ER W E ED E

UITERWAARDVERGRAVING BOSSENWAARD, PONTWAARD EN HEERENWAARD DIJKVERBETERING LEK / ALBLASSERWAARD EN VIJFHEERENLANDEN

UITERWAARDVERGRAVING KEIZERS-, STOBBEN- EN OLSTERWAARDEN Deventer

UITERWAARDVERGRAVING DE TOLLEWAARD

Hilversum

Drie Waal-projecten passeerden in dit artikel de revue. Het complete Waal-pakket bestaat echter uit meer ingrepen (zie kader). Bij elkaar zorgen ze ervoor dat de afvoer capaciteit van de Waal bij extreem hoog water met bijna 7 procent wordt opgevoerd tot 16.000 kubieke meter per seconde. Dat zijn 360 miljoen extra emmers per uur. Wat het effect wel niet kan zijn van een paar centimeters... ~

Ruimte voor de Rivier in het kort

UITERWAARDVERGRAVING BOLWERKSPLAS, WORP EN OSSENWAARD

DIJKVERBETERING LEK / BETUWE / TIELEREN CULEMBORGERWAARD

Leiden

HOOGWATERGEUL VEESSEN-WAPENVELD Almere

Haarlem

andere betrokkenen, symbolisch de eerste grond voor de aanleg van de Wakkere Dijk. ‘Deze Wakkere Dijk is de rivierdijk van de toekomst. Het is namelijk de allereerste multifunctionele rivierdijk van Nederland. Natuurlijk moet hij bescherming bieden tegen hoogwater, zoals elke dijk. Maar de Wakkere Dijk is ook duurzaam vanwege onder andere hergebruik van grond en biedt ruimte voor grazende runderen en recreatie’, aldus de minister.

OBSTAKELVERWIJDERING SUIKERDAM / GENDTSE WAARD KRIBVERLAGING WAALBOCHTEN

In de afgelopen eeuwen hebben de rivieren steeds minder ruimte gekregen. De rivieren liggen ingeklemd tussen steeds hogere dijken en achter die dijken wonen steeds meer mensen. Tegelijk is door bodemdaling het land achter de dijken lager komen te liggen. Bovendien regent het vaker en harder waardoor rivieren steeds meer water moeten verwerken. De regering neemt daarom maatregelen om in de toekomst het rivierengebied beter te beschermen tegen overstromingen. De rivier krijgt op 34 plaatsen meer ruimte. Deze projecten vormen samen het Programma Ruimte voor de Rivier. Een rijksprogramma dat samen met regionale overheden zorgt voor de veiligheid van circa vier miljoen Nederlanders. Naast veiliger wordt het rivierengebied ook mooier en aantrekkelijker gemaakt en biedt het meer ruimte aan natuur en recreatie. Programma Ruimte voor de Rivier is een samenwerkingsverband tussen Rijkswaterstaat, gemeenten, provincies en waterschappen.

Kort nieuws

Erop uit

Meer nieuws

Wat wordt het: naar een museum, de uiterwaard in of de rivier op? Er is van alles te zien, te doen en te beleven in de meivakantie. Vijf tips voor wateruitjes.

Bommen bij Deventer geruimd Als u dit bericht leest, zijn de bommen bij Deventer naar alle waarschijnlijkheid geruimd. Het gaat in totaal om 18 bommen: 17 “500-ponders” en één “1000-ponder”. Het grote aantal bommen dat geruimd moest worden en de nieuw ontwikkelde beschermingsconstructie maakten de operatie speciaal. Specialisten hebben de explosieven in maart en april opgegraven en onschadelijk gemaakt. Uit voorzorg werden tijdens de ruimingsdagen wegen, fiets- en wandelpaden korte tijd afgesloten en er reden geen treinen over de spoorbrug. Ook was op een beperkt deel van de IJssel het scheepvaartverkeer gestremd en mocht er niet geroeid, gevist en gevlogen worden. De ruiming houdt verband met uiterwaardvergravingen in en rond Deventer (Ruimte voor de Rivier Deventer). Ter voorbereiding is een onderzoek gedaan naar niet-gesprongen explosieven (NGE’s). Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn Deventer en omgeving namelijk meerdere malen gebombardeerd en bestookt, waardoor er rond de bruggen nog altijd explosieven liggen.

Ga op Riviersafari Wilt u de rivier op, dan kan dat vanaf mei weer met de Blauwe Bever van het Utrechts Landschap. Vanaf deze safariboot ontdekt u de prachtige noordoever van de Nederrijn. Deskundige gidsen vertellen over het unieke Nederlandse rivierenlandschap, het natuurontwikkelings project Noordoever Nederrijn en de geschiedenis van de rivier, planten en dieren in het gebied. Ook de Ruimte voor de Rivier-projecten langs de Nederrijn komen aan bod.

Ervaar de Natte Wildernis Millingerwaard Het Nederlands Watermuseum in Arnhem herbergt tot en met 5 mei een tentoonstelling over de Natte Wildernis. Ook kunt u in de meivakantie meedoen aan een familieactiviteit (zie pagina 8, Bouw een dijk). In de tentoonstelling Natte Wildernis is een hoofdrol weggelegd voor de Millingerwaard: een uiterwaard vlakbij Nijmegen met ooibossen, kruidenrijke graslanden, rivierduinen en vrij rondlopende paarden en runderen. Ook hier krijgt de rivier meer ruimte, in de vorm van een uiterwaardvergraving, waardoor nog meer rivier natuur ontstaat. De tentoonstelling geeft een beeld van deze natte wildernis en vertelt tegelijkertijd het verhaal van Ruimte voor de Rivier. Ook kunt u aansluitend op ontdek kingstocht naar de Millingerwaard, om er bijvoorbeeld met eigen ogen bevers te zien. Meer informatie: www.watermuseum.nl

Voor meer informatie en reserveren, kijk op www.utrechtslandschap.nl (zie “Ontdek het buiten” en klik op “Varen”).

Uiterwaardvergraving Meinerswijk gegund De combinatie GMB Civiel – Van Oord gaat de uiterwaardvergraving in Meinerswijk uitvoeren. Dat is begin april bekendgemaakt. De aannemer gaat binnenkort aan de slag om van het gebied StadsblokkenMeinerswijk een ruime én toegankelijke uiterwaard te maken. Meinerswijk is een uiterwaardpark vlakbij Arnhem met een waterrijke natuur en een rijke geschiedenis. Er worden hier onder meer twee geulen gegraven, zodat de Nederrijn bij hoogwater meer water kan afvoeren. Terwijl er gegraven wordt, blijft het uiterwaardpark gewoon open voor recreanten. En vanaf 2015, als het werk klaar is, kun je de natuur en historie nog beter zien en beleven. Er worden fietspaden, struinpaden en een vissteiger aangelegd.

Herbeleef de watersnoodramp Veel tijdelijke herdenkingstentoonstellingen over de waters noodramp zijn alweer afgelopen, maar in Bergen op Zoom kunt u er tot en met 30 juni nog eentje bezoeken. De expo sitie “Overrompeld door het water” in Historisch Centrum Het Markiezenhof vertelt het verhaal van de plaatsen Halsteren en Nieuw-Vossemeer in West-Brabant. Want niet alleen Zeeland, ook de polders van de Zuid-Hollandse eilanden en West-Brabant werden in die nacht van 1 februari 1953 ernstig getroffen door de stormvloed. Enkele ooggetuigen die de ramp destijds overleefd hebben, vertellen voor het eerst hun verhaal voor de camera. Kijk op www.markiezenhof.nl

Bezoek de Ruimte voor de Riviertentoonstelling Als u toch in het Watermuseum bent, breng dan ook een bezoek aan de nieuwe permanente Ruimte voor de Riviertentoonstelling. Wandteksten leiden u langs het verhaal van het programma Ruimte voor de Rivier: de noodzaak, de aanpak, de uitvoering én de mensen. U leest bijvoorbeeld de reacties van een “blijver” en een “wijker” uit de Overdiepse Polder. Aan kinderen is ook gedacht. Een monitor toont filmpjes van Sieb het schaap, voorafgegaan door een animatiefilmpje waarin kort en eenvoudig wordt uitgelegd waarom rivierverruiming nodig is.

Voor het verhaal van de watersnoodramp kunt u natuurlijk ook naar het Watersnoodmuseum in Ouwerkerk. Hier krijgt u een beeld van wat er die nacht gebeurde, de dagen erna, de wederopbouw en de toekomstige wateruitdagingen waarvoor Nederland staat. Meer informatie: www.watersnoodmuseum.nl

Steenuilen onder de pannen Ze weten hun weg naar de nestkastjes inmiddels al te vinden: de steenuilen in Cortenoever, de Voorsterklei en Veessen-Wapenveld. Waterschap Vallei en Veluwe heeft hier, in samenwerking met onder andere Steenuilenoverleg Nederland (STONE) en Vogelwerkgroep Zutphen, steen uilkastjes opgehangen. Door de dijkverleggingen in Cortenoever en Voorsterklei en de hoogwatergeul in Veessen-Wapenveld verandert het landschap, waardoor ook de leefomgeving van de steenuil verandert. Om schaarste aan broedplaatsen te voorkomen, zijn in totaal zo’n dertig nestkastjes opgehangen. Ook voor andere flora en fauna neemt Waterschap Vallei en Veluwe compenserende maat regelen. Welke zoal, dat kunt u voor Cortenoever en Voorsterklei bekijken op: www.natuurverhuist.nl.

Ontdek het waterschap Schrijf ‘m alvast in uw agenda: 25 mei. Dan organiseert Waterschap Brabantse Delta een open dag en kunt u ontdek ken wat een waterschap zoal doet. De precieze activiteiten waren nog niet bekend tijdens het ter perse gaan van dit nummer. Ga hiervoor naar de website: www.brabantsedelta.nl

04 Uitgelicht Als de uiterwaarden na de rivierverruiming vaker onder water komen te staan, moeten woningen en bedrijven natuurlijk wel bereikbaar blijven. Bruggen worden daarom gebouwd en aangepast. Vier persoonlijke verhalen achter vier (toekomstige) verbindingen. Fotografie: Henri Cormont

Een markante Oversteek November 2013 moet de nieuwe stadsbrug van Nijmegen opgeleverd worden. Betrokkenen verwachten dat “De Oversteek”, zoals de brug officieel genoemd is, de stad nog meer op de kaart zal zetten. De bijzondere architectuur en bouwstijl van deze brug zal hoofden doen draaien. In Nederland en in heel Europa.

‘D

eze brug past helemaal in de gemeente Nijmegen; een verleng stuk van de stad’, vertelt Sander Roesink van de Bouwcombinatie Stadsbrug Nijmegen (bestaande uit BAM Civiel B.V. en Max Bögl Nederland B.V.). ‘Het wordt de op één na grootste boogbrug van Nederland. De totale verbinding tussen de twee oevers heeft een lengte van bijna 1,4 kilometer en is prachtig slank vormgegeven. De aanbruggen op de noorden zuidoever worden gemaakt van beton en

afgemetseld met bakstenen. De boogjes die je aan beide kanten ziet, zijn geïnspireerd op de Romeinen en worden op locatie aan elkaar gestort. Hierdoor zijn er geen voegovergangen en voel je dus niks als je eroverheen rijdt of fietst.’ De hoofdover spanning is een stalen boog van een slordige 285 meter lang en 60 meter hoog. Deze is onder grote publieke belangstelling op 20 april kant-en-klaar op pontons ingevaren en met behulp van kabels naar zijn definitieve plek tussen de aanbruggen getrokken.

‘De Oversteek wordt de op één na grootste boogbrug van Nederland’, vertelt Sander Roesink.

Huiselijk karakter Volgens Roesink zijn de Belgische architect Chris Poulissen en Luxemburgse constructeur Laurent Ney er met vlag en wimpel in geslaagd om de stadsbrug af te stemmen op de gemeente en haar inwoners. ‘De bakstenen zorgen voor een huiselijk karakter en via trap pen kunnen voetgangers het stadseiland dat in het kader van Ruimte voor de Waal wordt ontwikkeld oplopen voor een wandeling. Ook bijzonder zijn de balkons. Op deze riante uitsparingen van drie meter zijn bankjes geplaatst. Er zit veel denkwerk in deze brug. Dat moest ook wel, want naast dat wij deze brug mogen bouwen, moeten we hem ook 25 jaar onderhouden. Dus gebruiken we de meest duurzame materialen en hebben we veel aandacht voor de afwerking. Roest vrijstalen leuningen en led-verlichting bijvoor beeld. En wist u dat het metselwerk ook aan de binnenkant doorloopt?’

Extra inwoners De nieuwe stadsbrug zal de Waalbrug ontlasten. Dat is nodig ook. Want volgens de verwachtingen zullen er in de toekomst ongeveer 30.000 inwoners bij komen aan de noordkant van Nijmegen. Die mensen willen ook allemaal van en naar de stad. Aan de zuidkant sluit De Oversteek via de nieuwe Verlengde Energieweg aan op het Industrieplein, aan de noordkant op de nog aan te leggen Graaf Alardsingel. De stadsbrug krijgt twee keer twee rijstroken, een gecom bineerd fiets-voetpad in twee richtingen en ruimte voor een vijfde rijstrook die kan worden ingezet voor openbaar vervoer. ~ Benieuwd hoe de brug eruit komt te zien? Kijk op www.nijmegen.nl/stadsbrug

Ode aan luitenant-kolonel John Frost

e brug bij Arnhem vertelt een waar heldenverhaal, vindt ook Geert Visser, voorzitter van de Historische Kring Gente. ‘In 1944 vond hier “Operatie Market Garden” plaats. Luchtlandingstroepen moesten de brug vanuit het noorden bezetten, terwijl het geallieerde leger vanuit het zuiden optrok. Als enige eenheid van de gelande Britse troepen slaagde het bataljon van John Frost erin de noordzijde van de brug te verove ren. Hierna kwamen zij van twee kanten onder Duits vuur te liggen.’

Historicus Geert Visser bij het oorlogsmonument (een artilleriekanon) naast de John Frostbrug.

De John Frostbrug wordt aangepast, als onderdeel van het project Uiterwaardvergraving Meinerswijk. Diezelfde verkeersbrug over de Nederrijn vormt ook het toneel van een indrukwekkende historische gebeurtenis: de Slag om Arnhem. Hier probeerde de Britse luitenant-kolonel John Frost de brug te veroveren op de Duitsers. Ter ere van alle mannen die er vochten, werd de brug in 1978 naar deze Brit vernoemd.

Bordeauxrode leuning Uiteindelijk kwamen de geallieerden uit het zuiden te laat om de brug in handen te nemen. John Frost en zijn mannen werden gevangen genomen. ‘En om te voorkomen dat de Duitsers hun posities in de Betuwe weer zouden innemen, hebben de geallieer den de brug gebombardeerd’, meldt Visser. Na de tweede wereldoorlog heeft de gemeente Arnhem een nieuwe brug over de Nederrijn gebouwd. Visser: ‘Verschil lende elementen herinneren nog aan de slag. De leuning bijvoorbeeld is bordeaux rood geschilderd, de achtergrondkleur van het wapenschild van de Britse 1st Airborne Division. Op dit wapenschild prijkt ook een Pegasus (het gevleugelde paard uit de Griekse mythologie, red.). En deze is weer te zien op het monument ter nagedachtenis aan de gesneuvelde soldaten. Het monu ment staat in een bunker aan de noordelijke

oprit van de brug. Hier zie je trouwens nog steeds de kogelgaten.’ De historicus deelt tot slot nog een interessant weetje. ‘Ieder een die bij het horen van de Slag van Arnhem denkt aan de brug in de film “A bridge too far” komt bedrogen uit. Die film is namelijk opgenomen bij de Wilhelminabrug bij Deventer!’ ~

Geul in de Groene Rivier De John Frostbrug verbindt het stads hart van Arnhem met StadsblokkenMeinerswijk, waar vanaf dit jaar een uiterwaardvergraving plaatsvindt om de Nederrijn meer ruimte te geven. Onderdeel van dit project is het graven van een geul in de Groene Rivier onder de John Frostbrug. Hiervoor wordt grond weggegraven rondom de onder kant van de pijlers van de brug, waar door de fundering moet worden verste vigd. Dat gebeurt door een damwand om de funderingsvoet te plaatsen, die aan het zicht wordt onttrokken met een soort schort (een beplating van beton en steen). De pijlers worden vervolgens afgewerkt met beton in een donkergrijze kleur. Tot slot komt er bodembescherming in de vorm van grasbekleding op klei. Op deze manier wordt het monumentale karakter van de brug het best behouden.

Dam wordt overstroombare brug Een woonboerderij middenin natuurgebied de Vreugde rijkerwaard bij Zwolle. Voor velen een droom, voor Gerrit en Bea Schimmer werkelijkheid. Hun huis staat nu al buitendijks, op een terp. Daar verandert niets aan door de Dijkverlegging Westenholte, onderdeel van Ruimte voor de Rivier Zwolle. Wat wél verandert, is dat hun toegangs weg – een dam – wordt vervangen door een overstroom bare brug. ‘Een verbetering’, vindt Gerrit.

‘B

ij hoogwater staat onze toegangsweg zo’n 10 tot 15 cm onder water’, steekt Gerrit van wal. ‘Dat gebeurt elk jaar wel een (paar) keer, tijdens Kerst 2012 bijvoorbeeld nog. Om het gebied te verlaten, varen we dan met ons motor bootje naar de overkant van de bestaande nevengeul, naar de voet van de huidige dijk. Een oversteek van zo’n 200 meter.’

Dat boottochtje zal in de toekomst bij hoogwater iets langer worden. Om ruimte te maken voor de IJssel, wordt de dijk bij Westenholte verlegd en komen er twee nieuwe nevengeulen. Twee overstroombare bruggen, ontworpen door IPV Delft, houden het natuurgebied en de twee buitendijkse woningen bereikbaar: een 200 meter lange verbinding over de nieuwe nevengeul (brug Westenholte) en een “kleine brug” van 75 meter (brug Vreugderijkerwaard). Gerrit: ‘Dit betekent dat we straks bij hoog water naar de verlegde dijk moeten varen,

keur had. Sober en zonder hoge zijkanten. Dat is wel zo praktisch qua onderhoud. Hierdoor blijft er hopelijk ook wat minder troep – zoals riet, hout en plastic – achter na hoogwater.’ Natuurrecreanten welkom Aan de dijkverlegging wordt inmiddels gewerkt, de bouw van de bruggen start binnenkort. Gerrit: ‘Van de dijkverlegging merken wij niet veel, we zitten er een

endje vanaf. Als onze toegangsweg over een poosje tijdelijk dichtgaat, zal het wel even lastig worden met de bereikbaarheid. Maar wat we fijn vinden, is dat er meer waterna tuur komt. Dat is goed voor de vogelstand. En mooi dat het gebied wordt opengesteld voor recreatie. Via een struinpad kun je straks helemaal bij de IJssel komen, dat is echt uniek hoor. En die recreanten zijn wel kom. Mensen die van de natuur willen genieten, die zien we hier graag.’ ~

een tochtje van zo’n 600 meter. Hier komt een plek waar we ons bootje veilig kunnen aanmeren. Of we dat erg vinden? Tja, het hoort er nu eenmaal bij als je zo afgelegen woont.’ Minder troep Gerrit vindt de nieuwe situatie een verbe tering. ‘Ik verwacht dat we straks minder last krijgen van het hoogwater, of beter gezegd: minder lang. Als het IJsselwater meer ruimte krijgt, dan wordt het ook sneller en beter afgevoerd.’ Over het ontwerp van de bruggen moch ten de bewoners uit het gebied en uit de wijk Westenholte meedenken. Ook de Schimmers deden mee aan een bewoners peiling. Toch is Gerrit niet geheel positief over het proces. ‘We moesten uiteindelijk in de krant lezen welke bruggen het zijn geworden. Maar het is gelukkig het ontwerp geworden dat ook onze voor

Gerrit en Bea Schimmer op hun toegangsweg, die binnenkort wordt vervangen door een overstroombare brug.

Bruggenfamilie Noordwaard

‘ Alsof ze er altijd al geweest zijn…’ ‘De meeste mensen hier waarderen vooral de rust en ruimte. Dan moet je van de bruggen ook geen kermis maken.’ Aldus landschapsarchitect Robbert de Koning over de “bruggenfamilie” in de Noordwaard.

oor de ontpoldering van de Noordwaard zal het eenzijdige, zware accent op landbouw ver dwijnen. Wat terugkomt is een mix van functionaliteiten. ‘Grappig genoeg vormt het verleden de inspiratie voor de

toekomstige inrichting’, vertelt Robbert, die namens Rijkswaterstaat de kaders heeft opgesteld voor het ruimtelijke ontwerp van de bruggen. ‘Na de St. Elisabethsvloed in 1421 ontstond in de Noordwaard name lijk een grillig landschap met zandbanken,

Landschapsarchitect Robbert de Koning bij een van de nieuwe kreekbruggen in de Noordwaard.

riet, lage kades, poldertjes, kreken en bossen. Die structuur hopen we weer terug te halen. Afwisselend water en land dus. Dan heb je bruggen nodig! Veel bruggen, 47 stuks om precies te zijn.’ Vier types, vier functies De bruggen in de Noordwaard – ontworpen door IPV Delft en West 8 – zijn op te delen in vier verschillende typen met elk een eigen functie. De zes dijkbruggen zijn het grootst. Ze overspannen de doorstroomopeningen die in de Bandijk en Hilweg worden gemaakt en zijn elk zo’n 125 meter lang. De 25 kreek bruggen zijn het meest talrijk en ontsluiten de vele poldertjes zodat boeren naar hun vee en huis toe kunnen. Dan heb je de steurgat bruggen, drie in totaal. Deze liggen aan de oostkant van de Noordwaard. Hierin kunnen schotbalken geplaatst worden om bij hoog water de stroomrichting een handje te hel pen. En tot slot zijn er de plankiers, dertien stuks. Deze zijn enkel geschikt voor voet gangers en fietsers. Brons ‘Als je in één keer zoveel bruggen gaat realiseren, is het verstandig om vooraf te bedenken hoe ze eruit gaan zien,’ vertelt de landschapsarchitect. ‘Centrale vraag daarbij is: wat past bij de omgeving? Dat zijn geen tie renlantijntjes, maar simpele vormen en sobere materialen. Zoals beton. Als je het juiste type

toepast, dan kan dat mooi verweren. En brons op de balustrades. Een prachtig ingetogen materiaal dat bij elke aanraking meer gaat glanzen. Bij elke brug komt dit stijlkenmerk terug. Zo creëer je een eenheid, een familie die verankerd ligt in de omgeving.’ ~

Alternatieve routes 47 Bruggen bouwen en de Noord waard tegelijkertijd bereikbaar én leefbaar houden, ook met alle andere werkzaamheden die nodig zijn in de polder. Dat is de uitdaging waar Combinatie Noordwaard voor staat. Voor de dijkbruggen legt de aannemer bypasses aan: tijdelijke wegen om de bruggen in aanbouw heen. De bouw van de vier dijkbruggen aan de Ban dijk is in april gestart, die van de twee dijkbruggen bij het Biesboschmuseum begint in oktober. De contouren van de drie steurgatbruggen zijn al zicht baar. Een vreemd gezicht, zo midden “in het veld”; de wegen er naartoe moeten nog worden aangelegd. De kreekbruggen en de plankieren bruggen zijn ook (deels) in aanbouw.

Hollandsch Diep ROTTERDAM

Hartelkering

erging Volkerak-Zoommeer

Huidige situatie

Nieuwe situatie

Een situatieschets

erak-Zoommeer wordt geschikt als tijdelijke berging voor rivierextreme situaties. Inzet van de ging biedt Zuidwest-Nederland ing in geval van gesloten stormngen en zeer hoge afvoeren van n; een uitzonderlijke combinatie. ens in de 1400 jaar voorkomen.

HELLEVOETSLUIS

Haringvlietsluis

nieuwe dijkbekleding

verbetering stabiliteit

SPIJKENISSE

bergingspeil

ZWIJNDRECHT

Waterberging Volkerak-Zoommeer Volkerak - Zoommeer

Grevelingen

Het zal bijzonder guur weer zijn. De stormvloedkerinA20 gen staan paraat om te sluiten vanwege zware storm stormvloed O Maeslantkering op zee. Waterdeskundigen trekken aan de bel, want er ROTTERDAM zijn tegelijkertijd extreem hoge rivierafvoeren. Een de stormvloed sluiten de Maeslantkering zeer maar gevaarlijke combinatie, want ering. In die omstandigheid zijn ook zeldzame, de sluizen gesloten. Als de rivierafvoeren waar moet al dat rivierwater heen als de stormvloedHartelkering A15 jd zeer hoog zijn, kan het waterpeil in ZIERIKZEE keringen gesloten zijn? Vele inwoners van NoordHaringvlietsluizen dsch Diep en Haringvliet tot een DORDRECHT niveau stijgen, omdat het rivierwater Brabant en Zuid-Holland kunnen lastHaringvliet krijgen van A29 Oosterscheldekering kan wegstromen. Door het rivierwater natte voeten. Rijkswaterstaat besluit daarom: de voorbergen in het Volkerak-Zoommeer, op de Waterberging Volkerak-Zoommeer Hollandsch waterstand op het Haringvliet bereidingen met Diep meter verlaagd. Als deze keringen moeten starten. weer naar zee stromen.

da: plangebied keringen en sluizen rijksweg landsgrens

lie A59 t Bij inzet van het Volkerak-Zoommeer voor waterberging stijgt de waterstand in 24 uur tot circa NAP + 2,30 m. Het water zal na openen van de stormvloedkeringen weer naar zee worden afgevoerd.

De vaste waterstand op het Volkerak-Zoommeer is rond NAP.

gaan, kan het rivierwater via het

Volkerak - Zoommeer

rin

DORDRECHT

Waarom (hier)?

zeer hoge rivierafvoer

Volkerakspuisluizen MOERDIJK

Volkerak

MOERDIJK

Volkerak

De waterschappen en de scheepvaart worden gewaarOosterscheldekering schuwd. Bewoners, bedrijven, de recreatiesectorScheldeen Rijnkanaal terreinbeheerders in de buitendijkse gebieden krijgen THOLEN een telefoontje; ze brengen zichzelf, het vee en hun Zoommeer spullen in veiligheid. Het waterschap plaatst mobiele BERGEN waterkeringen en pompen op plekken waar G O EbinnenS OP ZOOM dijkse wateroverlast wordt verwacht. De sluizen rondom het Volkerak-Zoommeer worden opengezet om het waterpeil zoveel mogelijk te verlagen, voorspuien heet dit. De sluizen rondom het VolkerakZoommeer gaan dicht. Planning

A16

ScheldeRijnkanaal

THOLEN

Zoommeer

verbeteren stabiliteit

vernieuwen of verbeteren sluizen

opstelplaats voor mobiele pomp

BERGEN OP ZOOM

E19

Effect

1 Projectbesluit 2 Voorbereiding werkzaamheden Nu volgt het go/no go-moment. Is de verwachting dat 3 Schop in de grond het peil op het Hollandsch Diep boven NAP + 2,60 m 4 Oplevering waterveiligheid

komt en staan de stormvloedkeringen echt dicht? 1 2 Dan is dit het startsein voor3 de daadwerkelijke water2012 2013 2015 berging. De Volkerakspuisluizen gaan2014 open en het stijgende rivierwater uit het Hollandsch Diep stroomt in het Volkerak-Zoommeer. Met enkele duizenden kubieke meters per seconde, in totaal wel 200 miljoen kuub. Dit komt neer op 80.000 Olympische zwembaden. Het waterpeil stijgt binnen 24 uur met ruim twee meter. Zodra de kust veilig is, openen de stormvloedkeringen weer en wordt het water binnen ongeveer twee dagen afgevoerd naar zee.

nieuwe dijkbekleding

Waterstanddaling van ca. 0,5 m op het Hollandsch Diep en Haringvliet. Kaartschaal: 0

10 km

Het benedenrivierengebied staat sterk onder invloed van de zee. Als de stormvloedkeringen dicht zijn én we tegelijkertijd extreem hoge rivierafvoeren hebben, dan ontstaat kans op overstro mingen langs het Haringvliet en Hollandsch Diep. Daarom maakt Rijkswaterstaat in het kader van het programma Ruimte voor de Rivier ook hier meer ruimte voor het water. Het VolkerakZoommeer wordt geschikt gemaakt om vanaf 1 januari 2016 tijdelijk water op te vangen. Een oplossing die met relatief weinig aanpassingen gerealiseerd kan worden, want het watergebied is rondom al afgesloten met hoge, zeewerende dijken. Als de water berging wordt ingezet, dan daalt de waterstand op het Hollandsch Diep en Haringvliet met ongeveer een halve meter en bij Dordrecht E19en Barendrecht met ongeveer 10 cm.

aug 2012 / 18

it is wat er gebeurt als het Volkerak-Zoommeer wordt ingezet om tijdelijk water te bergen. Het klinkt misschien dreigend, zo’n grote “bak met water”. Maar we zien het aankomen, de voorbereidingen starten al zo’n twee dagen van tevoren. Alles gebeurt volgens een zorgvuldig geregisseerd draaiboek (inzetprotocol), dat Rijkswaterstaat nu samen met

gemeenten, waterschappen en belanghebbenden opstelt. Het protocol is eind dit jaar klaar en wordt dan uitvoerig geoefend. En het gebied wordt uiteraard voorbereid op de waterberging. Dijken en sluizen worden bijvoorbeeld geschikt gemaakt om het water te kunnen keren. Deze werkzaamheden zullen naar verwachting volgend jaar zichtbaar zijn in het gebied. ~

Vier vragen over laagwater Ruimte voor de Rivier werkt aan hoogwaterveiligheid, maar hoe zit het eigenlijk met het risico van laagwater, waarover de kranten tegenwoordig steeds vaker schrijven?

Hoe ernstig is laagwater? Als het lange tijd niet regent, dan dalen de rivierstanden en kunnen watertekorten ontstaan. De dreiging van laagwater is min der urgent dan van een overstroming bij hoogwater. Maar we hebben het water uit de rivieren (zoetwater) wel hard nodig. Het is – naast grondwater – een bron voor

De klimaatverandering veroorzaakt meer weersextremen: natte én droge periodes.

Foto: Henri Cormont

schoon drinkwater. Elektriciteitscentrales hebben koelwater nodig om stroom te kunnen leveren. Landbouwers gebruiken rivierwater om hun land te bewateren. Denk verder aan schepen die niet kunnen varen als de rivieren te ondiep worden. Dijken kunnen verdrogen. En ook de natuur kan schade oplopen. Van ernstige, struc turele watertekorten zoals in Australië of Portugal is in Nederland (nog) geen sprake. Maar in het voorjaar van 2011 was door een droogterecord wel sprake van watertekorten in West-Brabant. Wat doet Nederland om dit laagwaterprobleem op te lossen? Als er een periode van droogte wordt verwacht, dan nemen Rijkswaterstaat en de waterschappen voorzorgsmaatregelen. Ze leggen bijvoorbeeld watervoorraden aan of leggen een “beregeningsverbod” op aan landbouwers. Ons land werkt ook aan langetermijn oplossingen, want de verwach ting is dat er in de toekomst vaker periodes van droogte zijn. Er is bijvoorbeeld een Internationale Commissie voor Bescherming van de Rijn, waar Nederland ook aan deel neemt. Deze commissie heeft een inventari satie opgesteld van de laagwaterproblemen in 2011 in het Rijnstroomgebied, om te verkennen welke oplossingen er zijn. En we hebben het Deltaprogramma, dat vooruit kijkt naar het jaar 2050 met een doorkijk naar 2100 en oplossingen bedenkt voor zowel hoog- als laagwater. Een oplossing is bijvoorbeeld om de vraag naar water te

temperen. En daar kan iedereen aan bij dragen. Denk aan minder lang douchen, de kraan niet onnodig laten lopen, de tuin besproeien met regenwater in plaats van kraanwater… Wordt door meer ruimte in de rivieren de kans op laagwater niet groter? Dat hangt van de gekozen oplossing af. Een dijkverlegging bijvoorbeeld heeft geen of nauwelijks effect op laagwater. Eventuele nadelige effecten op laagwater zijn in alle Ruimte voor de Rivier-projecten onderzocht en er wordt in de uitvoering rekening mee gehouden. Want het is uiteraard niet de bedoeling dat het hoogwaterprobleem wordt verruild voor een laagwaterprobleem. Kunnen we het “hoogwater” niet gewoon bewaren voor tijden van droogte? Dit is een interessant idee, dat ook wordt onderzocht door het Deltaprogramma, bijvoorbeeld in het IJsselmeer. Lastig is wel dat de “bufferbak” die je hierbij aanlegt, ook beschikbaar moet blijven voor als er weer opnieuw hoogwater komt. Bovendien is het moeilijk om water voor langere tijd vast te houden, want het verdwijnt in de bodem en verdampt. Maar wie weet worden hier in de toekomst slimme oplossingen voor bedacht. ~ Met dank aan René van den Heuvel, “laagwaterexpert” bij Rijkswaterstaat Oost-Nederland.

07 In beeld

Wat graaft, tilt, kiept, hijst en boort daar toch? Een voorstelrondje langs het materieel dat Ruimte voor de Rivier-aannemers gebruiken.

Meet the crew Mooi in zijn eenvoud

Tegendraads type

Mr. Efficiency, gaat tot de bodem 1

Grote stappen, snel thuis Teamplayers Stabiele krachtpatser 4

Graafwielzuiger “Jan Willem“

Ook wel zandzuiger genoemd. Te herkennen aan De ”ladder”. Dit is een beweegbare arm met aan het uiteinde een graafwiel. Gebruikt bij Het graven van de eerste nevengeul (Munnikenhank) bij Deven ter, door aannemerscombinatie IJsselfront (bestaande uit Boskalis bv en Van Hattum & Blankevoort bv). Wat doet/kan ‘ie Zuigt zand uit de bodem met behulp van water en perst het zand en water door een leiding naar een zandschip. Bijzonderheden Door inzet van een zandzuiger kun je met minder grond verzetmachines zand ontgraven en afvoeren. Zonder de zandzuiger zou je alle zand met een kraan moeten ontgraven, vervolgens in een vrachtwagen laden en daarna afvoeren. Dit is qua kosten onaantrekkelijk, kost meer uitvoeringstijd en veroorzaakt veel overlast voor de omgeving.

Rupskraan met drie “avegaarboren”

Ook wel een MIP (mixed-in-place) wandmachine genoemd. Te herkennen aan De drie grote grondboren (avegaren), die op deegmixers lijken. Gebruikt bij Dijkverlegging Hondsbroeksche Pleij, voor de aanleg van een verticaal kwelscherm om “piping” te voorkomen (“kwelwater” dat door of onder een dijk stroomt bij extreem hoog

water en de sterkte van de dijk negatief kan beïnvloeden). Uitgevoerd door aannemer Van den Biggelaar. Wat doet/kan ‘ie De boren hebben een onderling tegengestelde draai richting en mengen de bodem met cement, betoniet en water, waardoor een afsluitende wand ontstaat (mixed-in-place techniek). Bijzonderheden De toepassing van de MIPtechniek voor de aanleg van een verticaal betonscherm was een primeur in de Neder landse dijkenbouw. De voordelen: een bespa ring van circa 3 miljoen euro ten opzichte van een traditionele oplossing in klei. En minder overlast voor de omgeving vanwege minder grondverzet en doordat de aanvoer van de extra benodigde klei overbodig was.

Heimachine met makelaar en dieselhamer

Te herkennen aan De lange mast (de make laar) van soms wel 50 meter. Gebruikt bij Het project Uiterwaardvergraving Avelingen, voor het aanbrengen van fundatiepalen langs de nieuwe kaden, door De Klerk Waterbouw. Wat doet/kan ‘ie Heien. Het bonkende geluid wordt veroorzaakt door een soort explosie, zoals in een automotor. Die explosie drukt een ijzercilinder de lucht in en valt terug op de paal. Zo slaat de dieselhamer de paal de grond in. Bijzonderheden Een heimachine met makelaar kan betonpalen in iedere gewenste “schuinte” de grond in slaan. De bijzonderheid van de machine is de eenvoud. Het is een heel oude techniek die in principe ongewijzigd is gebleven.

Dumper

Ook wel zandauto genoemd. Te herkennen aan de 6 wielen (3 aan beide zijden) met de cabine precies in het midden van de eerste as. Kenmerk is verder de hoekige, taps toelopende laadbak. Gebruikt bij Grondwerk voor Ruimte voor de Rivier Zwolle, door de combinatie Van de Biggelaar/Ploegam bv. Wat doet/kan ‘ie Ongeveer 22m3 grond in één keer ver voeren op ruw terrein (dat is meer dan gemiddeld). Bijzonderheden Deze “Doosan DA 30” dumper is speciaal aangeschaft voor de grote hoeveelheden grondverzet voor Ruimte voor de Rivier Zwolle. Het vermogen van de dumper staat gelijk aan 3 à 4 personenauto’s. Het geladen gewicht van 52 ton komt neer op meer dan 11 olifanten.

Bulldozer

Te herkennen aan De rupsbanden en de brede schuif aan de voorkant. Gebruikt bij Het grondwerk in de Hondsbroeksche Pleij, door aannemer Van den Biggelaar Wat doet/kan ‘ie Grond verplaatsen, verdichten en profileren. Bijzonderheden De rupsbanden zorgen voor extra grip op zand- en kleigronden, zodat een bulldozer makkelijk over (steile) taluds kan rijden zonder weg te glijden of om te kantelen.

Kribverlagingmaterieel

Op de voorgrond een hydraulische kraan (oranje), rechts daarvan ponton “Merwede” (zwart) met daarop nog een hydraulische kraan (geel), ernaast een “2000 tons” beunbak, die getrokken wordt door sleepboot “Jamaica” (blauw). Gebruikt bij Kribverlaging Waal fase 2 (verlaging 139 kribben tussen Nijmegen en Tiel), door Paans Van Oord. Wat doen/ kunnen deze machines De oranje hydrauli sche kraan ontgraaft het kernmateriaal van de krib (de stenen bekleding van de krib is dan al verwijderd). De gele kraan op het ponton verplaatst dit materiaal naar de beun bak, die vastligt aan het ponton. Het ponton wordt gebruikt voor laadactiviteiten en maakt werken vanaf het water mogelijk. Als de beunbak vol is, transporteert een sleepboot de lading naar een verwerkingslocatie. Bijzonderheden De hydraulische kranen en het schip zijn uitgerust met gps-apparatuur, waarmee de exacte plaats van het te verwij deren materiaal precies bepaald kon worden. Dit heeft veel tijd bespaard, de aannemer kon zo ook bij hogere waterstanden (onder water) doorwerken. Aan- en afvoer van materiaal en materieel vond grotendeels via het water plaats. Materialen (zoals de stenen bekleding) zijn zoveel mogelijk hergebruikt. En er is vooraf gedetecteerd om niet-gesprongen explosieven (NGE’s) te lokaliseren. Daarbij zijn 4 projectielen aangetroffen.

08 Waterstandwoordzoeker Zoek de volgende woorden en streep ze weg. Woorden kunnen horizontaal, diagonaal en verticaal staan. Van links naar rechts maar ook van rechts naar links. Letters kunnen meerdere keren worden gebruikt. De over gebleven letters vormen de uitkomst van de puzzel.

Winnaars nummer 20

O W

Hoogwater. Dat was de oplossing van de Waterstandwoordzoeker in nummer 20. De Ruimte voor de Rivier-paraplu’s zijn gewonnen door de heer Knoop (Dodewaard), Sylvia Schoots (Tiel) en mevrouw J. Kreuning - de Vree (Zaltbommel).

Millingerwaard

Steurgat

Waterberging

Droogte

Keteneffect

Afvoer

Langsdammen

Ooibos

W V

D W

Watertekort

Ponton

Werkrivier

Frost

Uiterwaard

Storm

O M

Voorspuien

Waal

Heimachine

Ramp

Oversteek

Mip

Laagwater

Cafe

Bufferbak

StROmen

Rupskraan

Rots

Monniken

WIEL

Steenuil

Brug

A W H

M O

Wilt u ook een originele Ruimte voor de Rivier stormparaplu winnen? Stuur dan uw oplossing, inclusief adresgegevens voor 15 mei, liefst per mail naar: prijsvraag@ruimtevoorderivier.nl. Of anders op een briefkaart naar Ruimte voor de Rivier, o.v.v. Waterstandwoordzoeker, Antwoordnummer 52528, 3502 VH Utrecht (een postzegel is niet nodig).

Oplossing:

4kids Win gratis toegangskaartjes

Filmpje(s)! Ruimte geven aan de rivier, waarom is dat eigenlijk nodig? Dit wordt uitgelegd in een nieuw animatiefilmpje over Ruimte voor de Rivier. Leuk om te laten zien als je je spreekbeurt over Ruimte voor de Rivier houdt. Sieb het schaap komt er ook in voor. Het filmpje staat op www.ruimtevoorderivier.nl. Klik op het plaatje van Sieb en daarna op “Basisschool”. Hier vind je ook alle negen losse filmpjes van Sieb het schaap. Zeker weten dat ze je aan het lachen maken! En je leert tegelijkertijd op welke manieren Nederland de rivier meer ruimte geeft om overstromingen te voorkomen.

Het Nederlands Watermuseum geeft speci aal voor “Ruimte voor de Rivier-kids” één set gratis toegangskaartjes (twee volwas senen en maximaal drie kinderen) weg. Het enige wat je hoeft te doen, is de vraag hieronder goed te beantwoorden en wie weet win jij de kaartjes.

Wat is kribverlaging? A. Een kinderbedje lager maken B. De stenen dammetjes in de rivier lager maken, zodat de rivier bij hoogwater beter kan doorstromen C. De bomen en bosjes langs de rivier lager maken, zodat de rivier bij hoog water beter kan doorstromen

Waterstand is een uitgave van Ruimte voor de Rivier (RvdR). Met deze nieuwsbrief informeert RvdR de bewoners, gebruikers en bestuurders van het Nederlandse rivierengebied over de voortgang van het programma.

Om de Sieb-filmpjes te bekijken, kun je ook met je smartphone de “QR-code” hiernaast scannen. Dit is een soort streepjescode. Om deze QR-code te kunnen lezen, moet de telefoon wel een “QR-app” hebben.

Wilt u Waterstand ontvangen? Stuur een mail met uw adresgegevens aan: info@ruimtevoorderivier.nl

Bouw een dijk

Mail je antwoord voor 17 mei 2013 naar: sylvia.bos@rws.nl. Uit de juiste antwoor den wordt één winnaar gekozen.

TIP!

kijk voor het juiste antwoord op: www.ruimtevoorderivier.nl Klik op het plaatje van Sieb het schaap, en daarna op “Voortgezet onderwijs”, Factsheet kribverlaging”.

Colofon

Het is meivakantie! Wat ga jij doen? Als echt doe-museum is het Nederlands Watermuseum in Arnhem altijd een aanrader. En t/m 12 mei 2013 is er nog een extra reden om je (groot)ouders, tante of oppas over te halen om naar Arnhem te gaan. Dan organiseert het Watermuseum namelijk een superleuke

familieactiviteit: een dijk bouwen. Ieder bouwt zijn eigen stukje rivier en ondertussen krijg je allerlei opdrachten, die onder andere te maken hebben met Ruimte voor de Rivier. Meer informatie: www.watermuseum.nl

Meer informatie Programma Ruimte voor de Rivier, Antwoordnummer 52528, 3502 VH Utrecht, 088 – 797 29 00 info@ruimtevoorderivier.nl ISSN nummer 1876 – 1984 In het programma Ruimte voor de Rivier werkt Rijkswaterstaat samen met regionale overheden om het rivierengebied beter te beschermen tegen overstromingen. De rivier krijgt meer ruimte. Tegelijkertijd wordt gewerkt aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit: het rivieren gebied moet er in economisch, ecologisch en landschappelijk opzicht beter van worden. Meer weten? www.ruimtevoorderivier.nl