Waddenland Magazine 2018

Het toeristisch magazine | 2018 voor Noordwest Groningen

addenland MAGAZINE

Muzikale fietstocht langs Jazz in de kerk en Wereldmuziek in de schuur Zo vers van het land smaakt toch het allerbest!

Te voet langs de mooiste Pronkjuwelen van Groningen Ultieme wildernis in Waddenland: dag ĂŠn nacht!

Culinair genieten van streekproducten in cultureel erfgoed

In deze uitgave

De natuur saai?

Dan ben jij nog nooi t in DoeZoo geweest!

Want bij DoeZoo mag je doen!

In DoeZoo wordt de natuur een spannende belevenis.

Dat komt doordat je dieren, bloemen en planten niet alleen kunt bekijken, maar ook kunt horen, voelen, ruiken en proeven. Een slang om je nek... Een stinkdier aaien...

En natuurlijk een kikker kussen!

Dat is wel even wat anders dan plaatjes aan de wand van een museum. DoeZoo staat bekend om zijn insecten.

Maar er is nog veel meer! Neusberen, eekhoorns, uilen, aapjes, planten, een kinderboerderij, en…

Ontdek het zelf en kom langs!

4

8

15

19

27

33

4

Muzikale fietstocht langs Jazz in de kerk en Wereldmuziek in de schuur

Beste lezer,

8

Zo vers van het land smaakt toch het allerbest!

Welkom in één van de meest bijzondere en veelzijdige gebieden

Te voet langs de mooiste Pronkjuwelen van Groningen

van Nederland, de regio Waddenland. Dit is het gebied waar

19

Ultieme wildernis in Waddenland: dag én nacht!

Nederland én UNESCO Werelderfgoed. In het hele Waddenland

27

Bekijk het Reitdiepdal door de

ogen van kunstkring De Ploeg

33

Waddenland bruist van de energie!

36

de statige boerderijen op de vruchtbare grond waar voorheen

Zie ze vliegen vanuit luchtwachttoren 701

43

Kom je ook spelen,ontdekken, rennen, klimmen, speuren en knutselen?

Het Nationaal Park Lauwersmeer herbergt bijzondere flora en

15

Nederland de Waddenzee kust, het mooiste natuurgebied van

vindt u talloze getuigen van de eeuwenlange strijd tegen, maar ook van het leven met het water. Denk aan de prachtige

Struinen tussen de mooiste bloemen en planten

fauna, waaronder de Europese zeearend. ‘s Avonds kunt u bij heldere hemel genieten van de sterrenhemel van dit Dark Sky Park.

53

Culinair genieten van streekproducten

56

Vanaf het water bekeken…

58

“Winsum heeft veel bijzonders waar zelfs veel inwoners niet vanaf weten!”

De diverse, karakteristieke landschappen van het Groninger

“Hier vlakbij de zee bruist het van de ondernemers en initiatieven”

tot het maken van hun prachtige werken. Ik gun u ook veel

62

Trek de Eemsdelta in en ontdek het andere waddenland

merken dat uw gastheren en gastvrouwen écht aandacht voor u

Waddenland hebben de kunstenaars van De Ploeg geïnspireerd

inspiratie en plezier tijdens uw verblijf in dit unieke gebied. U zult

Wat te zien, doen, beleven in Waddenland

zullen hebben, dat de stugge Groninger eigenlijk niet bestaat.

75

Accommodaties: Hotels, B&B’s Campings en Groepsaccommodaties

Ik kom zelf regelmatig in het Groninger Waddenland en heb het

77

Evenementen en Exposities Waddenland 2018

65

gebied in mijn hart gesloten. Elke keer ontdek ik weer nieuwe pareltjes. Graag nodig ik u uit om uw wandelschoenen aan te trekken, op de fiets te stappen of varend op ontdekkingsreis te

Wierde 17 - 9965 TA Leens - telefoon 0595 57 26 59 - info@doezoo.nl

gaan. Dit magazine zal u daarbij ongetwijfeld inspireren.

36

43

48

DUBBEL PLEZIER

met een combiticket voor DoeZoo Leens & Zeehondencentrum Pieterburen

wierdendorpen met hun fraaie kerkjes, aan de weidse akkers met

water was, aan de dijken midden in het landschap.

48

60

DoeZoo in Leens | doezoo.nl

Welkom in Waddenland, daar waar Nederland de Waddenzee kust...

Veel plezier!

Patrick Brouns

53

58

62

Gedeputeerde Provincie Groningen Ondernemerschap & Innovatie, Recreatie & Toerisme, Evenementenbeleid, Financiën, Bestuurlijke organisatie

Verkrijgbaar aan de kassa of online www.zeehondencentrum.nl/doezoo addenlandMagazine 2018

3

Muzikale fietstocht langs Jazz in de kerk en Wereldmuziek in de schuur

tussendoor geeft weer ruimte voor nieuwe

zoals de gehaktballen bij schuur Hans.”

muziek. Een van de succesfactoren van het festival is de passe-partout. Daardoor

Fiets en luister

proberen mensen ook iets onbekends uit

In 2018 vindt de ZomerJazzFietsTour

en stuiten ze op verrassingen. Eigenlijk

plaats op zaterdag 25 augustus. De

zijn er altijd volle zalen. Zeker de spelers

programmering wordt in juni bekend

van minder toegankelijke muziek zijn dat

gemaakt. In juli start de kaartverkoop; het

lang niet altijd gewend.”

festival raakt meestal uitverkocht in de laatste week vooraf aan de tour. Wacht

Community

daarom niet te lang. Liever op een ander

“De gasten komen uit heel Nederland en

moment fietsen? Geen probleem; Middag-

daarnaast uit België en Duitsland. Het is

Humsterland ligt vol met prachtige

ook best een hechte community. Mensen

fietspaden voor iedere dag van het jaar.

helpen elkaar bij een lekke band en geven elkaar tips over de horeca. De vrijwilligers

Meer informatie

op de locaties mogen deze namelijk zelf

www.zjft.nl

invullen. Dat levert leuke tradities op,

Meer fietsen in Waddenland Kiek over Diek

Fietspad Kiek over Diek loopt van Lauwersoog tot Nieuwe Statenzijl, dwars door het Waddenkustgebied.

Zowel binnendijks als buitendijks is er van alles te zien. Het pad sluit aan op de routes van de TOP’s (Toeristische Overstap Punten), die extra ommetjes en uitstapjes bieden. www.fietsen.groningen.nl

Themaroutes Kies voor een thematische fietsroute, zoals de ‘Wierden Route,’ ‘Kerken Route’, ‘Rondje Lauwersmeer’ of ‘Fietsroute Reitdiep’. Alle routes zijn verkrijgbaar bij de Toeristische Informatie Punten in Waddenland.

Eén zomerdag per jaar vormt Nationaal Landschap Middag-Humsterland het

Reitdiepveer

podium voor jazz en wereldmuziek. Tientallen kerken en boerenschuren worden

Van april tot en met oktober kun je je met fiets en al voor een paar euro met de Reitdiepveer laten vervoeren tussen Aduarderzijl en Schaphalsterzijl. De tocht duurt 20 minuten en toont het Reitdiep vanuit een heel ander oogpunt. www.reitdiepveer.nl

tijdens de ZomerJazzFietsTour omgetoverd tot concertzalen. Deelnemers fietsen van concert naar concert, dwars door het uitgestrekte landschap. Fiets en luister je

Fietsmenu

zaterdag 25 augustus mee?

Van 2 mei t/m 29 september lekker fietsen door het Groninger land, genieten van het landschap, onderweg picknicken en als bekroning een (h)eerlijke biologische diner. Dat is in het kort fietsmenu. www.fietsmenu.nl

Sinds 1986

gehad, zoals Han Bennink, Anton

Middag. Tussen de eilanden stroomden

In 2018 wordt de ZomerJazzFietsTour

Goudsmit en Benjamin Herman, maar

wadgeulen. Deze zijn inmiddels

voor de 32ste keer gefietst. Organisator

ook minder bekende artiesten uit de hele

dichtgeslibd, maar nog steeds goed

Annemiek van der Meijden: “De eerste

wereld. Elk jaar bedenken we vooraf een

te zien aan de bochten in de sloten en

keer was al in 1986. Toen vonden de

aantal vaste routes, maar zelf een route

landerijen. Een fraai decor voor een dag

jazzconcerten plaats in zes kerkjes in

uitstippelen kan natuurlijk ook.”

vol muziek.

weinig veranderd, behalve de omvang van

Middag-Humsterland

Stilte tussendoor

het evenement. De muzikanten spelen

De meeste concertlocaties bevinden

“Juist het bewegen van locatie naar

jazz, improjazz en wereldmuziek, zowel

zich in Middag-Humsterland. In de

locatie is zo’n belangrijk onderdeel van

toegankelijk als minder toegankelijk. We

middeleeuwen bestond dit gebied uit het

de dag. Soms is de muziek heel intens

hebben allerlei Nederlandse jazzhelden

eiland Humsterland en het schiereiland

en zit je hoofd erna echt vol. De stilte

Garnwerd en omgeving. Sindsdien is er

4

Fietsverhuur www.waddenhoes.nl, www.guikemarijwielhandel.nl, www.waddenhoeve.com

Musikalische Radtour entlang Jazz in der Kirche und

Weltmusik in der Scheune Alljährlich bildet das Wattenland im Sommer einen Tag lang eine Bühne für Jazz und Weltmusik. Während der SommerJazzRadTour (ZomerJazzFietsTour) verwandeln sich Dutzende Kirchen und Bauernscheunen in Konzertsäle. Bekannte und weniger bekannte Musiker aus der ganzen Welt spielen Jazz, Impro-Jazz und Weltmusik, sowohl zugänglich als auch weniger zugänglich. Jahr für Jahr fahren hunderte Besucher auf dem Rad quer durch die weite Landschaft von Konzert zu Konzert. Im Jahr 2018 findet die Tour am Samstag, den 25. August, statt. Vielleicht möchten auch Sie mitfahren und die Konzerte besuchen. Das Wattenland bietet sich mit seinem umfangreichen Netz an Radwegen aber auch zu anderen Zeitpunkten für wunderschöne Radtouren an.

addenlandMagazine 2018

Musical bike ride past Jazz in the church and World music

in the shed Every year on one summer’s day, Waddenland becomes a stage for jazz and world music. Dozens of churches and sheds are converted into concert halls during the Summer Jazz Bike Ride (ZomerJazzFietsTour).

Famous and less well-known musicians from all over the world play jazz, improjazz and world music, some easy to listen to and some less immediately accessible. Every year, hundreds of people ride from concert to concert, crossing the expansive landscape. This year’s tour will take place on Saturday the 25th of August 2018. Come to ride and listen or visit another time; Waddenland has a wonderful network of cycle paths.

5

Café Hammingh’s zomermenu Na een zomerse wandeling of fietstocht lekker op het terras genieten van Café Hammingh’s bekende Groningse mosterdsoep.

Als het donker wordt gezellig

Wadlopen doe je bij Dijkstra wadlooptochten

aanschuiven voor ons wisselend à la carte menu of een 3-gangen Hammingh menu.

RESTAURANT

ZAALVERHUUR

Jarenlange ervaring Dijkstra is de grootste en oudste wadloopvereniging van Nederland.

OVERNACHTEN

Groot aanbod aan tochten - wadlopen vanaf 8.Bij Dijkstra heeft u keuze uit een ruim assortiment tochten.

Arrangementen op maat Ook diverse arrangement op maat voor kleine en grote groepen.

Bezoek onze website voor meer informatie en boekingen.

Café Hammingh telefoon (0594) 621275

Hunzeweg 32 9893 PC Garnwerd

Landgoed Wilgenheerd Bed and Breakfast

Natuurcamping

Graag heten wij u welkom op Landgoed Wilgenheerd, een heerlijke rustige en stille plek voor een korte of lange vakantie.

Sloepverhuur

Het Landgoed wordt deels omzoomd door bosbeplanting van Staatsbosbeheer, maar aan de oost en westzijde kunt u genieten van een fraai en weids uitzicht over het Groninger land.

Landgoed Wilgenheerd ligt aan de Hoornse Vaart. U kunt de mooie sloep van het Landgoed huren voor een vaarttocht door de schitterende Groninger Maren.

www.wilgenheerd.nl

Huur een tuktuk

l www.tuktuklauwersoog.n

Dijkstra Wadlooptochten Hoofdstraat 118 9968 AH Pieterburen

info@cafehammingh.nl www.cafehammingh.nl

Havenstraat 3 9964 AN Wehe-den Hoorn T 06-10164615 / 06-54777397

Grand Café “Het Spijslokaal”

tel. 0595-528345 email. info@wadloop.nl internet. www.wadloop.nl

Camping de Breede

met zwembad!

• • • • •

Centraal gelegen, ruime kampeerplaatsen.

Geen douchemunten, gratis WiFi op élke plek!

Naast een bos en vrij toegang tot het zwembad.

2e prijs “Er op uit in eigen land” verkiezing!

Vanaf 16,- all-in. Hond gratis, geen toeristenbelasting!

Breede 4a 9989TA, Warffum 0595-424642 / 06-27224600 info@campingdebreede.nl / www.campingdebreede.nl

Varen en vissen op de Tender vanuit Lauwersoog

HERBERG DE GOUDEN KARPER Zeven dagen per week geopend.

Dagelijks vanaf 10.00 uur en op zondag vanaf 12.00 uur.

Waarvoor kunt u bij ons terecht: * Koffie met huisgemaakt gebak * Heerlijke lunchgerechten vanaf 12.00 uur * Uitgebreide bourgondische hapjes vanaf 15.00 uur * Diner vanaf 17.00 uur; Dutch Cuisine * Zaterdag en zondag op de bovenverdieping eetcafé Mediterraans * Kinderfeestjes, zelf pizza maken * Wijnproeverij * Verder hebben we meer dan 20 soorten bier om van te genieten * Feestjes, bijeenkomsten & meer..!

De lekkerste vis vang je zelf

Van 1 april t/m 31 oktober dinsdag tot en met zaterdag geopend van 10:00 tot 17:00 uur, op zondag van 13:00 tot 17:00 uur.

Van 1 november t/m 31 maart geopend op zaterdag van 10:00 tot 17:00 uur en op zondag van 10:00 tot 17:00 uur.

Tijdens en na reguliere openingstijden mogelijkheid tot ontvangst van groepen voor maaltijden, borrels, vergaderingen etc. (Op reservering)

06 8 333 2222 6

https://www.hethoogeland.com/plan-uw-bezoek/horeca/ http://grand-cafe-het-spijslokaal.business.site/

Oosterkerkpad 3, Warffum 0595252160, 0612328593 spijslokaal@ziggo.nl

www.ms-tender.nl addenlandMagazine 2018

06-22903225

Hoofdstraat W5 9951 AA Winsum 0595-744060 info@goudenkarper.nl www.goudenkarper.nl

7

Zo vers van het land smaakt toch het allerbest!

In Waddenland wordt maar liefst 80 procent van de grond door boeren gebruikt. Op rechte stukken grond zie je een pallet aan gewassen staan; van pootaardappelen, graan, bieten en tulpen, tot uien en wortelen. Grasland vind je daar waar de kronkelende maren door het land meanderen. Hier staan koeien en schapen te grazen.

Het is dan ook niet zo gek dat er hier veel lekkers wordt geproduceerd.

Kom je ook proeven tijdens de Open Boerderijdagen?

8

addenlandMagazine 2018

9

thema, zoals moderne technieken in de

Koken met kakelverse producten

landbouw, voorjaar op de boerderij of landbouw en architectuur. Andere keren

Twan van ‘t Klooster (1986) van

word je uitgenodigd om meerdere boeren

Genietlokaal is zowel veehouder als

te bezoeken, ter plaatse hun producten

cateraar. Dat klinkt alsof hij het erg

te kopen en zo je eigen maaltijd samen te

druk heeft en dat blijkt dan ook meer

stellen.

dan waar. Twan nam het familiebedrijf over na het overlijden van zijn vader.

Hij houdt het bedrijf draaiende om het

Kom langs en vul je borrelplank met

over een tijdje aan zijn jongere broer te

allerlei plaatselijke lekkernijen. Of bak

kunnen overdragen. Ondertussen werkt

pannenkoeken met speltmeel, boter en

hij aan zijn echte passie: koken met

melk uit Waddenland. De Stel-je-eigen-

verse producten. Genietlokaal startte

maaltijd-samen-routes zijn opgebouwd

als webshop, maar sinds 2017 richt

rond een bepaald gerecht en vormen

Twan zich volledig op catering. “Ik werk

iedere keer een route langs een aantal

zonder standaardmenu, maar maak wat

boeren. Je maakt kennis met het

de mensen willen. Daarbij werk ik met

boerenbedrijf én koopt voor een klein

streekproducten, seizoensproducten

bedrag de juiste ingrediënten voor een

en biologische producten.” Zijn klanten

Boerenland in beweging

Het oergraan spelt wordt geteeld

heerlijke maaltijd. Aan het eind van elke

zijn zowel zakelijk als particulier, van

Agrarisch ondernemen lijkt vooral een

door biologisch akkerbouwbedrijf

route is er een heerlijke proeverij. Verser

buffetten voor duizend man tot een

traditioneel vak, maar weinig beroepen

Landgoud in Kloosterburen. In de

kan niet!

diner aan huis voor zes.

zijn juist zo constant in beweging. De

korenmolen Joeswert in Feerwerd wordt

regels, de techniek, het klimaat en de

de spelt tot meel en bloem gemalen.

Hutspot à la Waddenland

“Mijn klanten worden er blij van

smaak van de consument veranderen

Ambachtelijke Bakkerij Peters in Leens

Naast de Borrelplankroute en de

dat alles vers is. Dat je echte, pure

en elke boer heeft zijn eigen manier

bakt er vervolgens hun bekende spelt-

Pompoensoeproute was er in 2017 de

smaken proeft.” Dat laatste is goed te

om hierop in te spelen. De een werkt

walnotenkoek en speltbrood van. En dat

Hutspotroute. Ook deze was een groot

merken aan alle positieve reacties die

biodynamisch of biologisch, de ander legt

niet alleen. Wat dacht je bijvoorbeeld

succes. De worst kwam van veehoudster

Twan krijgt op zijn hutspot tijdens de

zich toe op de grootschalige landbouw

van speltkaaszoutjes, speltontbijtkoek of

Agnes de Boer in Leens. Tijdens de open

Hutspotroute. Maar hoe maak je volgens

waarbij moderne technologieën zoals

speltkrentenbrood?

dag was het er een zoete inval vol aaibare

Twan de allerlekkerste hutspot? Zijn

dieren. De berg uien van Elke Koster in

eerste antwoord is geen verrassing:

drones worden ingezet. Ook zoeken ondernemers elkaar op voor bijzondere

Langs op de boerderij

Pieterburen leek wel het plafond van

“Met verse ingrediënten, vers van het

samenwerkingen.

De mooiste manier om kennis te maken

de schuur te raken. En de wortels van

land. Die hebben veel meer smaak dan

met de boeren van Waddenland, is

Eddy van Wijk in Leens zagen nog zwart

producten uit de supermarkt.” Maar dan

Van graan tot koek

natuurlijk door zelf bij ze langs te gaan.

van de klei, zo kort geleden waren ze

geeft hij nog een geheim prijs. “Ik bak

Een smakelijk voorbeeld van zo’n

Daarom zetten diverse agrarische

geoogst. Het eindpunt van de route was in

de uien in plaats van ze mee te laten

samenwerking is Speltproject Pieterburen.

ondernemers hun deuren meerdere

Houwerzijl, bij pootaardappelteeltbedrijf

koken. Dat voegt veel smaak toe.”

Hierbij werken boer, molenaar en

keren per jaar open voor publiek. Soms

Gaaikema. Met het verstrijken van de

bakker al ruim twintig jaar samen.

hebben deze Open Boerderijdagen een

middag stroomden er steeds meer

Frisch vom Land schmeckt es doch am allerbesten!

Im Wattenland werden ganze 80 Prozent der Flächen von Landwirten genutzt. Jeder Landwirt hat seine eigene Vorstellung und Technik: von biodynamisch bis hin zur Landwirtschaft mit Drohnen. Auf geraden Feldern ist eine ganze Palette von Pflanzen zu sehen: von Pflanzkartoffeln, Getreide, Rüben und Tulpen bis hin zu Zwiebeln und Karotten. Wiesen findet man dort, wo sich Maare durch die Landschaft schlängeln. Auf diesen Weiden grasen Kühe und Schafe. Deswegen ist es auch nicht verwunderlich, dass hier viele köstliche Erzeugnisse hergestellt werden.

Haben Sie Lust auf eine Verkostung? Dazu bieten die jährlich veranstalteten Tage des offenen Bauernhofs Gelegenheit (Open Boerderijdagen).

10

Stel-je-eigen-maaltijd-samen-routes

Auf den „Stellen-Sie-Ihre-Eigene-Mahlzeit-Zusammen“-Touren besuchen Sie mehrere Bauernhöfe, und sammeln dabei direkt beim Erzeuger selbst die Zutaten unter anderem für Pfannkuchen, Suppe oder eine Häppchenplatte. Jede Tour endet mit einer krönenden Verkostung.

Frischer geht‘s nicht! Oder besuchen Sie die Bauern an den so genannten „Kom-bij-de-boer-over-de-vloer“-Tagen, um auf einem Bauernhof mehr über den Einsatz moderner Technik in der Landwirtschaft, das Frühjahr auf dem Bauernhof oder Landwirtschaft und Architektur zu erfahren. Außerhalb dieser Tage kann man in verschiedenen Hofläden und auf dem monatlichen „Streekmarkt“ Produkte aus der Region einkaufen.

Fresh from the land tastes best!

Some 80% of the land in Waddenland is used for farming. Each farmer has his own vision and technology - ranging from biodynamic farming to working with drones. Straight plots contain a veritable palette of crops - from seed potatoes, grain, sugar beets and tulips to onions and carrots. Grassland alongside watercourses meandering through the land, cows and sheep grazing lazily. Not surprising that this is the home of delicious food. If you’re interested in tasting this wonderful produce, visit the annual Open Farm Days (Open Boerderijdagen). On a Createyour-own-meal route (Stel-je-eigen-maaltijd-samen-routes), you visit

addenlandMagazine 2018

several farms to collect ingredients for pancakes, soup or a snack platter. At the end of each route, there is an enticing tasting. It cannot get any fresher! Alternatively, attend one of the Visit-a-Farmer Days (Kombij-de-Boer-over-de-Vloer dagen) and learn more about the use of modern technology in agriculture, spring at a farm, or about agriculture and architecture. Outside the open days, you can buy regional produce from several farm shops and at the monthly regional market.

11

mensen binnen, van gezinnen met jonge

gevonden naar diverse restaurants in de

kinderen tot gepensioneerden. Carin

omgeving. Ook Twan van ‘t Klooster van

Gaaikema: “We verwachtten een mooie

Genietlokaal kookt er graag mee. Hij is op

opkomst, zo’n 100 bezoekers.” Dat bleken

de boerderij aanwezig om iedereen alvast

er 130 te zijn! Dat smaakt naar meer Open

te laten proeven van de hutspot die je

Boerderijdagen in 2018.

kunt maken na vandaag. “Eet smakelijk!”

Hoornstertil BRUIN CAFÉ / RESTAURANT eetcafé - met terras aan het water - 25 soorten bier Oók op maandag geopend

Mernaweg 60, Wehe-den Hoorn Verhuurstation ”De Marenboot” Tel. (0595) 57 26 38 E-mail: demarenboot@hoornstertil.nl NU ook 6 pers. marenboten

roept Carin een bezoeker toe, die de Aardappelklei

schuur met een tas aardappels verlaat.

Hoe geschikt de Groninger klei voor

“Gaat lukken!” roept hij terug.

aardappelen is, is goed te zien in de schuur van Gaaikema. Links en rechts

maisdoolhof klompgolf

staan allerlei soorten aardappelen uitgestald in kratten. “Ik vind dit wel heel

frisbeegolf bloemenpluktuin

bijzonder,” zegt een van de bezoekers

appartement

terwijl hij wijst naar een kratje paarse aardappelen. Hij bedoelt de paarse

skelters

Perupa’s. Dit kleurrijke aardappelras vol antioxidanten heeft zijn weg inmiddels

rustpunt bowlen ligfietsen winkel

terras

Zelf proeven van Waddenland Boerenland

maisdiploma

De Bloemenboerderij/maisdoolhof Dikemaweg 10 9957 NB Saaxumhuizen www.bloemenboerderij.com ...op 5 kilometer van Pieterburen...

Open Boerderijdagen In 2018 worden er weer meerdere Open Boerderijdagen georganiseerd. Verzamel je ingrediënten

Kleikracht kaas uit Winsum

voor soep, stamppot of pannenkoeken en geniet thuis van een maaltijd, zo vers van het land. Meer weten over de boeren van Waddenland? In de brochure Waddenland Boerenland maak je kennis met diverse agrarisch ondernemers, waaronder alle in dit artikel genoemde boeren. Ook lees en leer je meer over de geteelde gewassen en de karakteristieke bouwstijl van de boerderijen in Waddenland. De brochure is gratis verkrijgbaar bij onder meer de Toeristische Informatie Punten.

Heerlijke ambachtelijke biologische Boerenkaas van jong tot overjarig en heel veel verschillende kruidensoorten.

Houd de website waddenland.groningen.nl/boerenland in de gaten voor de kalender met Open Boerderijdagen.

Kom langs in onze boerderijwinkel, naast biologische kaas ook biologisch rundvlees van eigen koeien.

Streekmarkt Elke derde zaterdag van de maand is er van 10.00 tot 16.00 uur een streekmarkt bij de borg

Kijk voor alle verkooppunten op onze website

Verhildersum bij Leens. Kaas, brood, chocola, vis en cider: na een bezoekje aan de streekmarkt valt er een hoop te snoepen. www.verhildersum.nl

Kleikracht - Schillgeham 3 - Winsum - www.kleikracht.nl

Speltproject Waarom spelt? Kijk op de website van Speltproject Pieterburen voor meer informatie, waaronder heerlijke recepten. Of wandel de Landloop. Deze agrarische wandelroute gaat grotendeels over onverharde wegen, oude dijken en boerenakkers. De route van 1 tot 2 uur is bewegwijzerd met informatieborden over gewassen en cultuurhistorie. www.spelt-pieterburen.nl

Noord Bromo is uniek gelegen, aan de voet van de waddenzeedijk.

Direct achter de dijk ligt het schitterende Groninger

Aan rand Wereld Erfgoed en bij Nationaal Park, Lauwersmeer.

Stilte, Ruimte, Rust!

kweldergebied, onderdeel van het

Boerderijwinkels met meer

Werelderfgoed Waddenzee.

In de verte ziet u Schiermonnikoog!

Buiten de open dagen om kun je terecht in meerdere boerderijwinkels. In de schappen van deze kleinschalige winkels zie je goed terug hoe agrariërs elkaar steunen. Bij kaasboerderij Kleikracht kun je veel meer kopen dan eigen kaas en melk. De biologische geitenkaas, kwark en yoghurt van collega-melkbedrijf WaddenMax bijvoorbeeld. Of de biologische mosterd van Abrahams Mosterdmakerij in Eenrum. Waar je ook komt: er valt altijd genoeg te proeven! www.kleikracht.nl, www.waddenmax.nl, www.abrahamsmosterdmakerij.nl 12

www.noordbromo.nl Vakantiehuisje Noord Bromo, Westpolder 26, 9975 WJ Hornhuizen 06 10 16 46 15 / 06 54 77 73 97

addenlandMagazine 2018

13

R E S TA U R E T T E

• Vers gebakken vis • Plateservice • 2e kopje koffie GRATIS • Diverse broodjes

Te voet langs de mooiste Pronkjuwelen van Groningen

GRATIS toegang voor kinderen! (4-11jr.)

Je hebt je wandelschoenen al uit de kast gepakt, maar waar ga je beginnen? Waddenland heeft immers zo veel te bieden voor wandelaars. Met het nieuwe Pronkjewailpad word je constant verrast door al dat moois en ondertussen getrakteerd op de gastvrijheid van Groningen. Onderweg kom je langs alle hoogtepunten (de Pronkjewails) en klein parels van Waddenland.

Rieks & Janneke Gerdes Haven 8, Lauwersoog

Wij verzorgen ook graag uw feesten, ­recepties,­­vergaderingen,­­congressen­of­ ­presentaties!

14

(0519) 34 92 00 w w w.s c h i e rz i c ht .n l addenlandMagazine 2018

15

App en stempelboekje

Evenement

Download de Pronkjewail-app en de tocht

“Niemand wordt verplicht om het

kan beginnen. In de app vind je de route

hele Pronkjewailpad te lopen. Toch

en alle ondernemers aan het pad die

willen we de fanatieke lopers belonen.

tijdens ‘jouw’ wandeldag geopend zijn.

Daarom organiseren we een speciaal

Wie van de vele proeverijen wil genieten,

slotevenement in november. Wie in 2018

schaft daarnaast het stempelboekje aan:

de hele 250 kilometer loopt, wordt tijdens

de Pronkkaart. Deze is voor 38 euro te

de Sint-Maartenparade gehuldigd met de

koop via de website en daarna af te halen

enige echte Pronkjewailmedaille.”

bij een van de vele Pronkjewaillocaties op de route.

De paden op in Waddenland

‘Alle toeristische toppers: de stad Groningen, Nationaal Park Lauwersmeer, de Waddenzee, de borgen, de wierden en de kerken, worden met deze route aan elkaar verbonden...’

Wad- en Wierdenpad

Ontstaan van het pad

deze route aan elkaar verbonden via de

Het Pronkjewailpad komt voort uit het

vele kleinere parels die Groningen rijk is.

succes van Tocht om de Noord. Dit

Het maakt daarbij niet uit of je maar 15

jaarlijkse tweedaagse wandelevenement

kilometer of de hele 250 kilometer van het

Midzomernachtwandeling

wordt sinds 2006 georganiseerd.

pad loopt. Dat maakt het Pronkjewailpad

Midzomer 2018, op zaterdag 23 juni, vindt een buitengewone nachtelijke wandeltocht van 40 mijl

Tijdens deze moderne ontdekkingstocht

een laagdrempelig avontuur.”

plaats door het Lauwersmeergebied. Een onvergetelijke ervaring.

Het Wad- en Wierdenpad (LAW 5-5) loopt van Lauwersoog naar Bad Nieuweschans. De route is onderdeel van de Europese wandelroute E9 en is gemarkeerd met wit-rode tekens.

www.40mijl.nl

staat steeds één zintuig centraal. Het wandelfestival is zo populair, dat het altijd

Gastvrijheid

snel uitverkocht is. Tijd dus om te werken

“Het Pronkjewailpad is vanaf april 2018

aan een vergelijkbare route, die je het hele

te wandelen. Een groot deel hiervan

jaar door kunt wandelen.

ligt in de regio Waddenland. Het is niet gewoon een pad, maar een pad dat gaat

Kwelderpaden Struinen over de kwelders bij Noordpolderzijl of dwars door de Westpolder? Dat kan met de kwelderwandelingen van het Groninger Landschap. www.groningerlandschap.nl/activiteiten/wandelen/wandelroute-westpolder-kwelders/ www.groningerlandschap.nl/activiteiten/wandelen/wandelroute-noordpolderzijl-kwelders/

Alle parels verbonden

leven. Daarom krijg je ongeveer elke vijf

Bedenker Peter Velthuis vertelt: “Het

kilometer letterlijk een voorproefje van

Waddenwandelen

Pronkjewailpad is een individuele Tocht

de gastvrijheid van Groningen. Dat kan

Waar het kan volgt Waddenwandelen historische paden, zoals jaagpaden en oude handelsroutes.

om de Noord. Alle toeristische toppers:

een vers geplukte appel of een stukje

In totaal bestaat dit netwerk uit 1.200 kilometer aan wandelpaden. Stippel aan de hand van de

de stad Groningen, Nationaal Park

gerookte paling zijn, maar ook een

knooppunten je eigen route uit of loop een van de bestaande routes.

Lauwersmeer, de Waddenzee, de borgen,

korte blik in een museum. Langer blijven

www.waddenwandelen.nl

de wierden en de kerken, worden met

plakken voor meer kan natuurlijk altijd.”

Pieterpad Het Pieterpad is misschien wel het beroemdste wandelpad van Nederland. De route begint in Pieterburen en eindigt bij de Sint-Pietersberg bij Maastricht. www.pieterpad.nl

Zu Fuß entlang der schönsten Sehenswürdigkeiten

von Groningen Wunderschöne Wanderungen im Wattenland? Kein Problem! Auf dem neuen 250 km langen Wanderpfad „Pronkjewailpad“ lernen Sie alle Glanzpunkte (Pronkjewails) und kleinen Perlen des Wattenlands kennen.

Unterwegs werden Sie mit Groninger Gastfreundlichkeit empfangen und mit vielen Köstlichkeiten bewirtet. Das kann ein frisch gepflückter Apfel oder ein Stück Räucheraal, aber auch ein kurzer Blick in ein Museum sein. Einfach die Pronkjewail-App herunterladen und schon kann die Tour beginnen. Wer die vielen Verkostungen genießen möchte, schafft sich auch das Stempelheft (Pronkkaart) an. Sowohl die App als auch die Karte sind nur in einer niederländischen Fassung erhältlich.

16

17 addenlandMagazine 2018

On foot to see the ‘crown jewels’ of Groningen If you fancy walking in Waddenland, you’ll enjoy the new 250-kilometre Pronkjewail trail. It takes you past all the showpieces and the little gems of Waddenland. Along the way you are treated to all sorts of delicacies and you experience Groningen hospitality at its best. It may be a freshly picked apple, a bit of smoked eel, or a peak in a museum. Download the Pronkjewail app and start your trip. If you would like to make the most of all the tastings, buy ‘the Pronkkaart’ stamp card. The app and the card are in Dutch.

17

Ultieme wildernis in Waddenland: dag ĂŠn nacht!

Nergens liggen twee Nationale Parken en een UNESCO Werelderfgoed zo dicht bij elkaar als hier. Nationaal Park Lauwersmeer en Nationaal Park Schiermonnikoog omarmen het unieke getijdengebied de Waddenzee. En wist je dat het in het Lauwersmeergebied ‘s nachts zo donker wordt, dat het een Dark Sky Park is?

Kies voor een weekend vol wildernis of neem fijn de tijd: de natuur van Waddenland blijft je verrassen.

18

addenlandMagazine 2018

19

Waddenzee Werelderfgoed

vrienden een dagtocht op een klipper of

Vanaf de ruim 34 kilometer lange zeedijk

sportvisboot. De mogelijkheden zijn legio.

van Lauwersoog tot aan de Eemshaven

Dark Sky Park

Omringd door het donker

Nationaal Park Schiermonnikoog

Op dit moment zijn er

Natuurlijk kun je ook op eigen

Zo ver weg is het Waddeneiland dan

wereldwijd iets meer dan vijftig Dark

gelegenheid op pad (mits voorzichtig

ook niet. Ideaal dus voor een dagtrip

Sky Parks, waaronder bekende gebieden

en goed voorbereid). Loop bijvoorbeeld

vanuit Waddenland. Na slechts 40

als Death Valley en de Grand Canyon

een rondje door het Ballastplaatbos

minuten varen, loop je de kade van

in de Verenigde Staten. Dat Nationaal

bij park Suyderoogh. Donker, bijna

Schiermonnikoog op. Het grootste

Park Lauwersmeer tussen dit rijtje aan

onheilspellend water wordt afgewisseld

deel van dit twintig kilometer lange

indrukwekkende natuurgebieden mag

door lichtjes in de verte: vooral als het

eiland werd in 1989 uitgeroepen tot

staan, is heel bijzonder. Niet in de laatste

waait een spannende gewaarwording.

Nationaal Park. Vrijwel nergens anders

plaats omdat Nederland een van de

Ook een avondwandeling in de haven van

zijn er op zo’n kleine oppervlakte zo veel

landen is met de meeste lichtvervuiling

Lauwersoog is een unieke ervaring. In het

verschillende landschappen te vinden:

ter wereld. Maar als hier de nacht valt,

donker zie je door de schaarse verlichting

bossen en duinen, het oneindige strand,

dan valt hij goed. Op sommige dagen kun

op de schepen hun silhouetten in het

wadplaten vol vogels en uitgestrekte

je hier zelfs het Noorderlicht zien!

water weerspiegelen. In de verte kun je

kwelders.

Schiermonnikoog zien liggen.

Nachtelijke excursies De beste manier om de duisternis van het

“Nergens in Nederland is het zo ruig en dynamisch”

kijk je ver uit over het Wad. Onder en

Nationaal Park Lauwersmeer

Lauwersmeergebied te ervaren is met

vlak boven de waterspiegel bevinden

In 1969 werd de Lauwerszee van de

een nachtelijke wandeling. Boswachter

zich meer dan 10.000 soorten dieren,

Waddenzee afgesloten. De afsluiting en

Jaap Kloosterhuis van Staatsbosbeheer:

van groot tot piepklein, en bovendien

het zoete water maakten van het meer

“We organiseren bijvoorbeeld ‘ik-ben-

zo’n 250 plantensoorten. De vloed vult

een omgeving waar water, planten,

niet-bang-in-het-donker’-excursies.

de prielen en geulen met water en zet de

dieren en mensen op een bijzondere

Tijdens deze korte wandelingen door

Waarom WAD?

zandplaten onder water. Met eb zoeken

manier samenkomen. Vogelaars kunnen

het donker van het Lauwersmeergebied

“Het heeft me altijd verbaasd dat er nog nooit een grootse, goede film

zeehonden de drooggevallen platen

duizenden trek- en watervogels spotten

gaan we steeds een stukje ‘donkerder’,

over het Waddengebied is gemaakt. Het voelde als mijn taak om een

vanuit de vogelkijkhutten. Vooral de

over een smal paadje door het bos. Of

verhaal vertellen dat nog nooit verteld was! Nergens in Nederland is het zo

zeearend met zijn spanwijdte van ruim

we gaan wandelen bij volle maan. Je ziet

ruig en dynamisch, soms zelfs gevaarlijk. Het is mondiaal gezien een uniek

twee meter is een indrukwekkende

dan weliswaar minder sterren, maar zult

ecosysteem. Voor talloze organismen is de Waddenzee essentieel voor hun voortbestaan.”

op om te ‘zonnen’ en doen de ‘Tijdens een wadlooptocht zuigt het slik aan je voeten, proef je de zilte lucht op je lippen en waait de wind door je haren.’

vogels zich te goed aan het vele voedsel. Door de uitzonderlijke

De wilde dynamiek tussen zeehonden, eb en vloed vanuit de lucht gezien, een zeenaald die over de zeebodem slingert…

Filmmaker en ecoloog Ruben Smit, bekend van natuurfilm De Nieuwe

Wildernis, bracht de kunst van het

overleven in onze Waddenzee en de serene schoonheid ervan in

beeld.

verschijning. Maar er is meer te zien

ineens ontdekken dat de maan net als

natuurwaarden en

in deze ‘nieuwe’ wildernis. Schotse

de zon schaduwen veroorzaakt. Tijdens

diversiteit is de

Hooglanders en wilde Konikpaarden

andere wandelingen gaan we op zoek

Hoe ging het filmen?

Waddenzee in juni

grazen op de weidse vlaktes en op de

naar sterrenbeelden. Medio augustus ben

“Het team gaat altijd op pad met een duidelijk plan. Anders ‘verzand’

nog wat zilte voormalige zeebodem

je vrijwel zeker van vallende sterren van

je in een eindeloze stroom beelden. Ik heb twee jaar research gedaan

groeien zeldzame orchideeën en

de meteorenzwerm Perseïden. Bij mooi

naar de verhaallijn en plekken om te filmen. Zo wisten we dat we in

parnassia.

weer is dat prachtig om te aanschouwen.”

juni de geboorte van een zeehond konden filmen vanuit een schuilhut

2009 door UNESCO tot Werelderfgoed verklaard.

die we daar al in maart hadden neergezet. We hebben veel bijzondere Uitwaaien op het Wad

ervaringen opgedaan. Zo zijn we op het allerlaatste moment geëvacueerd

De meest stoere manier van het

van de zandplaat ‘Razende bol’. Het scheelde weinig of de film was er

beleven van het Wad is door zelf de

nooit gekomen…”

drooggevallen zeebodem op te gaan.

Tijdens een wadlooptocht zuigt het slik

Unieke beelden

aan je voeten, proef je de zilte lucht

WAD bevat momenten die niet eerder gefilmd zijn: van het

op je lippen en waait de wind door je

Noorderlicht op Terschelling tot gevechten tussen grijze

haren. Je bent even helemaal één met de

zeehondbullen en natuurlijk het onderwaterleven. De film

elementen. Laat je je liever varen? Stap

(www.wadfilm.nl) gaat in oktober 2018 in première. In 2019 volgt

dan aan boord van een schip, eventueel

een vierdelige tv-serie. Kinderen en jongeren kunnen nu al op

in combinatie met een wadlooptocht.

www.wereldwad.nl meer leren over het Wad.

Boek bijvoorbeeld samen met familie of

20

addenlandMagazine 2018

21

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Doen in de wildernis van Waddenland

1

Weekend Wildernis Kies voor een weekend vol wild Waddenland met het speciale Weekend Wildernis arrangement.

Omdat de drie natuurgebieden zo dichtbij elkaar liggen, lenen ze zich perfect voor een intensieve ontdekkingstocht in vogelvlucht.

De ultieme wildernisbeleving! www.waddenland.groningen.nl/arrangementen

2

Wadlopen en Zeehonden Spotten

Diverse organisaties

verzorgen wadloopactiviteiten, van lichte tochten met kinderen tot pittige tochten door zwaar slik, geulen en prielen. Ga mee zeehonden vrijlaten of vaar mee naar een van de drooggevallen zandplaten op het Wad om een wandeling over de zeebodem te maken. Afhankelijk van het tij, is er soms de mogelijkheid om door te lopen naar Schiermonnikoog. Veel organisaties bieden wadlooptochten aan in combinatie met een boottocht. www.wadlopen.com www.tourdewadden.nl www.wadloop-dijkstra.nl www.wadlopen-pieterburen.nl www.zeehondencentrum.nl

3 4

Oesters zoeken en plankton vissen

Oesters plukken en plankton vissen kan op het Wad of gewoon vanuit Lauweroog. www.ailand.nl

Ga aan boord

Varen of zeilen op het Lauwersmeer of de Waddenzee? Ga aan boord van een voormalig reddingsschip, authentieke houten aak, klipper of rondvaartboot. Of ga sportvissen op zee! www.ms-tender.nl www.gebroedersluden.nl www.beleeflauwersoog.nl www.dageraad.org www.wadop.nl www.visserijmuseum.nl

5

6

Paden

Fietsers, mountainbikers en wandelaars kunnen gebruikmaken van een uitgebreid netwerk aan paden en routes.

Een speciale vermelding verdient de Noordzeekustroute, waarvan een deel in Waddenland ligt. Het Lauwersmeer van alle kanten bekijken kan met Rondje Lauwersmeer, een fietsroute van 43 kilometer. Fietspad Kiek over Diek voert je over en langs de dijk van Lauwersoog tot Nieuwe Statenzijl. www.wandelen.groningen.nl, www.fietsen.groningen.nl www.waddenwandelen.nl www.wandelnet.nl/noordzee-kustpad

7

Vogels

Vogelaars kunnen hun ogen uitkijken in het gebied,

bijvoorbeeld vanuit Observatietoren Ballastplaatbos, Vogelkijkhut Jaap Deensgat of Vogelkijkhut Achter de Zwarten. Ervaren

Tuk Tuk Met de TukTuk ga je lekker in je eigen tempo

hoe groot een zeearend nu echt is, kan bij het bord van COR-

Waddenland door of maak je zelfs een rondje om het Lauwersmeer. Het is een kruising tussen een auto en een brommer: een gemotoriseerde riksja met een tweetaktmotor. Tijdens het rijden maakt hij een typisch toek-toek-geluid. Ga je eigen weg of rijd een van de aangeboden routes.

TEN-staal waarin de silhouet van een zeearend is uitgesneden.

Bezoekerscentrum Waddenkust

In het informatiecen-

trum van Het Groninger Landschap in Pieterburen kom je alles te

8 9

weten over het Waddengebied en het belang van de Waddenzee als tankstation tijdens de vogeltrek. Ook voor kinderen is er van alles te beleven. www.groningerlandschap.nl

Dag en Nacht Kaart Trek op eigen gelegenheid Nationaal Park Lauwersmeer in met de Dag en Nacht Kaart. Deze folder vertelt je alles over het ontstaan van het Lauwersmeergebied en de unieke dieren en planten die er leven. Met behulp van de kaart kun je zes verschillende nachtelijke routes wandelen. De kaart is gratis verkrijgbaar bij de Toeristische Informatie Punten Waddenland en Activiteitencentrum De Bosschuur van Staatsbosbeheer. www.lauwersmeer.groningen.nl

10

Excursies Activiteitencentrum De Bosschuur van Staatsbosbeheer ligt nabij bungalowpark Suyderoogh en is een ideaal startpunt om Nationaal Park Lauwersmeer te gaan verkennen.

De Bosschuur organiseert diverse excursies onder leiding van een boswachter. www.staatsbosbeheer.nl/natuurgebieden/lauwersmeer

www.tuktuklauwersoog.nl Letzte Wildnis im Wattenland: Tag und Nacht!

Einzigartig in den Niederlanden, einzigartig in der Welt. Das Wattenmeer, das von der UNESCO im Jahr 2009 zum Weltnaturerbe erklärt wurde, wird vom Nationalpark Lauwersmeer und dem Nationalpark Schiermonnikoog umschlossen. Die spannendste Art und Weise, das Watt zu erleben, bilden die vielen Wattwandertouren, auf denen Sie sich selbst auf den trockengefallenen Meeresboden begeben. Eine

22

Bootsfahrt ist selbstverständlich auch möglich! Wussten Sie, dass es im Lauwersmeergebiet nachts so dunkel wird, dass es zum Dark Sky Park (Sternenpark) ernannt wurde? Das lädt zu einer Nachtwanderung oder einer nächtlichen Exkursion ein. Besuchen Sie die drei Naturlandschaften an nur einem Wochenende, oder nehmen Sie sich etwas mehr Zeit; es gibt viel zu sehen und zu erleben.

Ultimate wilderness in Waddenland - day and night!

Unique in the Netherlands and unique in the world! UNESCO declared the Wadden Sea a World Heritage Site in 2009. The Wadden Sea is bordered by National Park Lauwersmeer and National Park Schiermonnikoog. The ‘toughest’ way to experience the Wad is by walking on the dry seabed at low tide by joining one of the many wad walking tours.

You can sail too of course! Did you known that the Lauwersmeer area is

addenlandMagazine 2018

so dark at night that it has been designated a Dark Sky Park? It invites you to venture out on a night-time walk or excursion. Visit the three wildernesses over one weekend or take more time, there is plenty to do.

23

Leens

Het mooie dorp Leens is het centrum van de gemeente de Marne, waaronder bijvoorbeeld ook Lauwersoog, Zoutkamp en Pieterburen vallen. U kunt in Leens voor bijna al uw dagelijkse boodschappen terecht. Zo vindt u hier de supermarkten Jumbo en Aldi, een ambachtelijke bakkerij, een drogist, een modezaak, een schoenenzaak, een kapper, een bouwmarkt, een warenhuis, een fietsenverhuur, enz. Bij alle winkels in

winkeldorp van de Marne Drogisterij / Parfumerie Schoonheidssalon Cadeau artikelen (Pas)-fotoservice, (direct print) Boeken / tijdschriften Kantoorartikelen Wens- / ansichtkaarten Rookwaren

Van Duinen

Hoveniersbedrijf Coen Overdevest Leens

10 Leens

0595-200201

leens@readshop.nl

Erkend hovenier VCA gecertificeerd

Nieuwbouw Verbouw Onderhoud Renovatie Restauratie

Geert en Ronald Ritsema Leens

Rietemastraat 16 9965 RT LEENS T (0595) 572 715

en natuurlijk het Landgoed Verhildersum. Kortom, dit wierdendorp is de ideale plaats voor al uw inkopen en ook voor een leuk dagje uit.

Deco Home van Duinen vindt u als Shop in Shop bij Service Bouwmarkt van Duinen. U vindt bij Deco Home van Duinen een uitgebreid assortiment raamdecoratie, zonwering en horren. Kom langs in onze winkel en laat u inspireren.

DAAN LANTING TWEEWIELERS

info@bouwbedrijfschikan.nl

Leens KNOL LEENS Winkelcentrum de Marren

De Nije Nering 6, 9965 NA Leens, 0595 438 012 info@salonhaarscherpleens.nl

Valge 12

Valge 29-31

reserveer online op 0595 57 14 23 www.salonhaarscherpleens.nl

LEENS 0595 571 655

raamdecoratie

Voor verbouw en onderhoud

Naast deze winkels biedt Leens ook diverse horecagelegenheden, een echte DoeZoo, een fitnesscentrum

Met ruim 500 m de grootste modezaak in de regio. een compleet assortiment Kom dus snel. zonwering en horren

Ontwerp, aanleg, onderhoud, (sier)bestrating en complete terreininrichting

Wierde 4 tel.: 0595-571187

achtige winkeltjes onder een dak met streekproducten, leuke hebbe-dingetjes, snuisterijen, enz.

2

Lid VHG

info@drogisterijvanduinen.nl

In het winkelcentrum bevindt zich bovendien het unieke project “Het Winkelhuis”: vele kleine bazaar-

DAMES- EN HERENMODE

www.overdevesthoveniers.nl De Nije Nering

Leens kunt u gratis parkeren voor de deur.

tevens uw sleutelspecialist en verhuur en verkoop van aanhangwagens Jan Zijlmasingel 23 - 9965 PV Leens Telefoon (0595) 57 25 30

• • • •

Groninger koek, Speltbrood en diverse andere streekproducten Dagelijks ruime sortering brood en vers gebak Diverse hartige en vers belegde broodjes Gezellige lunchroom met terras

Openingstijden: ma t/m vrijdag: 8.00 - 18.00 • Zaterdag: 8.00 - 16.00 Online bestellen mogelijk via de website!

www.bakkerijpeters.nl

horren

een compleet assortiment zonwering en horren Deco Home van Duinen vindt u als Shop in Shop bij Service Bouwmarkt van Duinen. U vindt bij Deco Home van Duinen een uitgebreid assortiment raamdecoratie, zonwering en horren. Kom langs in onze winkel buitenzonweringen laat u inspireren. buitenzonwering

"Beleef Het Winkelhuis" 20 ondernemers onder 1 dak

M 06 55325687

Schoenmode en reparatie

H. Scholtestraat 6, 9971 AW Ulrum, Tel.: 0595 - 40 70 20 www.decohomevanduinen.nl

Deco Home en Service Bouwmarkt Van Duinen Nijverheidsweg 5, Leens, Tel.: 0595 - 57 15 20, www.vanduinenonline.nl

tel. 0595-572327 / 06-52305174 timmerbedrijfritsema@hotmail.com

Zuidema Leens

Ho o f d s t r a a t 1 8 a

Service Klusmarkt Van Duinen Stationsstraat 15, 9843 AD Grijpskerk, Tel.: 0594-213979

raamdecoratie

volg ons ook op

horren

Te l. 0 5 9 5 - 5 7 1 5 1 6

Al 60 jaar een begrip in de Marne

Uw Schoenmaker

B

Klussenbedrijf & Handelsonderneming

L a s - e n c o n s t r u c t i e w e r k B.V.

Valge 10, 9965 PG Leens • 0595 – 577254 / 06-219 422 28 • pieter@boneschansker.nl • www.boneschansker.nl

voor verbouw en onderhoud in en om uw woning

Carwash Aqua Clean

KNOL LEENS

Valge 12 0595 57 14 23

Achtervalge 8 9965 TJ Leens Tel: 06-10933216 Email: hj.hofman@ziggo.nl

buitenzonwering Auto Service Pont

buitenzonwering

Autowasstraat & Autopoetsbedrijf

Nijverheidsweg 1b 9965 TP Leens Tel. 0595 - 572316

24

• Autowasboxen • stofzuiger

H. Scholtestraat 6, 9971 AW Ulrum, Tel.: 0595 - 40 70 20 www.decohomevanduinen.nl

Deco Home en Service Bouwmarkt Van Duinen Nijverheidsweg 5, Leens, Tel.: 0595 - 57 15 20, www.vanduinenonline.nl Service Klusmarkt Van Duinen Stationsstraat 15, 9843 AD Grijpskerk, Tel.: 0594-213979

Autoservice Pont

* APK keuringen * Onderhoud auto’s en motoren * Bandenservice voor auto’s en motoren * Voorruitschade herstel

addenlandMagazine 2018

Jan Zijlmasingel 38 | 9965 PX Leens | Tel: 0595-572900 www.autoservicepont.nl | info@autoservicepont.nl

25

Beleef het van binnen en buiten

Een galerie die de spanning zoekt tussen twee kunstenaars in één expositie.

GALERIE

De oude zaaddrogerij met authentieke weegbrug, is een gewaagde ambiance, op een gewaagde plek, nabij de Waddendijk op het Groninger Hogeland.

KOFFIESCHENKERIJ

KOFFIESCHENKERIJ

Dijksterweg 2 9978 TB Hornhuizen Telefoon 0595 - 487071 www.galeriegewaagd.nl Open: Vrijdag t/m zondag 13.00 tot 17.00 uur en op afspraak

LANDGOED VERHILDERSUM

“

Schoolstraat 4 9989 AG Warffum 0595 - 42 22 33

Schilderij: Jan van der Zee - Landschap met koeien en korenschoven - Eigendom: Museum Belvédère

Kleurendrift “ Het land van De Ploeg

WWW.HETHOOGELAND.COM

14 april t/m 29 oktober

100 jaar Kunstkring De Ploeg WWW.VERHILDERSUM.NL

ADRES: ADRES: WIERDE 40, WIERDE 40, 9965 TB LEENS (GR.) 9965 TB LEENS (GR.) Tel: 0595 57 14 30

Openingstijden: DINSDAG T/M ZONDAG VAN 10:30 TOT 17:00 UUR

Bekijk het Reitdiepdal door de ogen van kunstkring De Ploeg Al eeuwen halen kunstenaars inspiratie uit het landschap. Het Waddenland raakte menig artistieke snaar. Zo trokken leden van kunstkring De Ploeg vanaf de jaren 20 van de vorige eeuw het Reitdiepdal in. Hun weergave van de regio zorgde voor vernieuwing in de landschapskunst. In 2018 bestaat De Ploeg 100 jaar. Gedurende het hele jaar zijn er allerlei tentoonstellingen en evenementen.

LA CHAPELLE GOOD NEWS FOR MODERN MAN 21 APRIL T/M 28 OKTOBER

26

AVANT-GARDE IN GRONINGEN DE PLOEG 1918 -1928 26 MEI T/M 4 NOVEMBER

addenlandMagazine 2018

27

het kerkje een te bezoeken baken in het landschap, zij het wat verscholen tussen de bomen.

een brug. Gelukkig is er toch ook veel van het kleinschalige karakter van het landschap behouden gebleven.

Toen en nu

Felle kleuren

platteland, was er vroeger ook al. Vooral Jan Al-

Wat kunstkring De Ploeg zo inspireerde waren

tink hield van de uitgestrekte weg op de dijk. Het

de ruimte en het licht. Onder meer Jan Wiegers,

idee van ‘onderweg zijn’ hield hem bezig, wat

Johan Dijkstra en Jan Altink volgden

Wat de kunstenaars precies bewoog om het

Wehe-den Hoorn

landschap vast te leggen, was en is voor elk

Dat het behoud van landschap en cultureel

Ploeglid anders. Johan Dijkstra wilde vastleggen

erfgoed vaak hand in hand gaan, komt prachtig

wat verloren dreigde te gaan. Hij is dan ook de

samen in de plannen van gemeente De Marne

Ploegkunstenaar die het Groningse landschap

en de Stichting Herstel Erfgoed De Marne. Het

het meest in zijn kunst verwerkte. En natuurlijk is

monumentale pand van de oude parochieschool

er een eeuw later veel veranderd. Zo maakte hij

naast de kerk in Wehe-den Hoorn zal worden

destijds een krijttekening van Garnwerd. Hierop

gerestaureerd tot een centrum voor kunst van

zie je het veer, dat toen nog werd gebruikt.

De Ploeg.

Tegenwoordig steek je het Reitdiep over met Landschap met koeien en korenschoven Schilder Jan van der Zee, Eigendom: museum Belvédère

resulteerde in vele schilderijen met landwegen.

het Reitdiep stroomafwaarts door

Dit

het gebied en brachten het

kenmerkende ‘Gronings rood’

Wierden

landschap en de mensen die er

Onlosmakelijk verbonden met het Reitdiepdal

woonden en werkten in beeld.

zijn de wierdendorpen. Hoe dit eeuwenoude

kom je veel tegen

Dit deden de kunstenaars in

cultuurlandschap terugkomt in het werk van

in de werken van

een geheel eigen expressieve

zowel de vroegere Ploegleden als de heden-

De Ploeg.

stijl. Het gebruik van felle kleuren stond centraal, evenals lijnen en grove streken.

daagse Ploegleden, kun je in de zomer van 2018 bewonderen in Museum Wierdenland in Ezinge.

Het museum tekende een route uit en vroeg hedendaagse Ploegleden om het landschap op de

Gronings rood

route vast te leggen op doek, papier of paneel.

Het felle kleurgebruik van De Ploeg vindt voor

Het resultaat wordt geëxposeerd naast werken

een deel zijn oorsprong in het Reitdiepdal. Vanaf

van oude Ploegleden. Fiets of wandel vervolgens

1200 werd de Groningse klei gebruikt om stenen

deze route en je ziet het Reitdiepdal vanuit drie

mee te bakken. Doordat deze klei veel ijzer en

verschillende perspectieven.

weinig kalk bevatte, werden de stenen rood van kleur. Dit kenmerkende ‘Gronings rood’ kom je

Oostum

veel tegen in de werken van De Ploeg.

Een wierdendorp dat zeer geliefd was bij kunstenaars, is Oostum. Het 13de-eeuwse kerkje op de

28

Reitdiepdal

wierde is het meest door kunstenaars in beeld

Om te ervaren welke schoonheid de leden van

gebrachte kerkje van Groningen. Onder andere

De Ploeg zo inspireerde, kun je zelf het Reitdiep-

Ploegleden Jannes de Vries, Johan Dijkstra en

dal in trekken. Het prachtige uitzicht vanaf de

Jan Altink schilderden het kerkje in alle seizoe-

dijk langs het Reitdiep, op de stad en over het

nen en van alle kanten. Ook vandaag de dag is

addenlandMagazine 2018

29

Kunst in Waddenland Museum Wierdenland

Naast de vaste tentoonstelling over het wierdenlandschap, zijn er in Museum Wierdenland regelmatig kunstexposities. Van mei t/m oktober 2018 is er een expositie van werk van zowel hedendaagse als oude Ploegleden. Met een bijpassende wandel- en fietsroute ga je zelf langs de oude landschapselementen die je terugziet in het werk van De Ploeg. Gedurende de expositie zijn er diverse activiteiten met kunstenaars en landschapsgidsen. www.wierdenland.nl

Kerk Klein Wetsinge

In de kerk van Klein Wetsinge zijn regelmatig exposities van regionale kunstenaars. In juni en juli 2018 worden de op De Ploeg geïnspireerde werken van schoolkinderen uit de buurt tentoongesteld. In september vindt er een bijzondere kunstmanifestatie plaats: de Kunstvloed.

Tijdens de 10-daagse Kunstvloed is er zowel binnen als buiten kunst te bewonderen op een route langs Groot Wetsinge, Klein Wetsinge, Sauwerd, het haventje van Sauwerd en de Onstaheerd.

Geniet daarnaast van diverse lezingen, rondleidingen en muziekuitvoeringen. www.kerkkleinwetsinge.nl

Groninger Museum

In het Groninger Museum is een permanente tentoonstelling van werken van De Ploeg. Ter ere van het 100-jarig bestaan is er van 26 mei t/m 4 november 2018 een grote overzichtstentoonstelling ‘Avant-garde in Groningen. De Ploeg 1918-1928’. Thema van de tentoonstelling is het spannende culturele klimaat in Groningen aan het begin van de 20ste eeuw waarbinnen De Ploeg is ontstaan. www.groningermuseum.nl

Landgoed Verhildersum

In samenwerking met Stichting Johan Dijkstra stelt Landgoed Verhildersum tientallen olieverfwerken van De Ploeg ten toon. De expositie loopt van 14 april t/m 28 oktober 2018 en heeft als thema ‘Kleurendrift, het land van De Ploeg’. Er is werk van Johan Dijkstra te zien, maar ook van andere Ploegleden, waaronder Jan van der Zee, Jan Altink en Jannes de Vries.

Veel van de werken zijn nog nooit tentoongesteld. www.verhildersum.nl

Een bezoek aan Galerie Het Raadhuis in Eenrum laat je delen in de blikken van kunstenaars. Een groot deel van de collectie en exposities bestaat uit beeldend werk omtrent Waddenland, zoals het landschap en het boerenleven. Van 1 september t/m 28 oktober 2018 organiseert de galerie de expositie ‘Ode aan De Ploeg’. 14 hedendaagse kunstenaars lieten zich inspireren door plekken waar De Ploeg heeft geschilderd en/of door de werkwijze van De Ploeg. www.galeriehetraadhuis.nl

30

Galerie Gewaagd in Hornhuizen organiseert exposities met ‘nieuw’ en bekend talent. Spanning tussen verschillende uitingsvormen staat binnen de exposities centraal. Je vindt Galerie Gewaagd in een voormalige zaaddrogerij vlakbij de Waddendijk. www.galeriegewaagd.nl

Fietsroute De Ploeg

Fiets in de sporen van kunstkring De Ploeg met de speciale fietsroute. De route van 38 kilometer begint en eindigt bij het Groninger Museum. Download gratis met de app ‘Groningen Routes’ of koop een papieren versie via de webshop. www.toerisme.groningen.nl

Annemarie Mayers Keramiek en Vedic Art

Annemarie Mayers werkt vanuit de prachtige gerenoveerde boerderij Noorderloft in Hornhuizen.

Ze maakt kunst die blij maakt, inspireert en kracht geeft. Haar keramiek geeft de liefde vorm in klei en kleur. Met de workshop Vedic Art leer je recht uit het hart te schilderen. www.annemariemayers.nl

Kunstroute 99

Kunstroute 99 is een samenwerkingsverband van een aantal regionale kunstenaars. Iedere laatste zondag van de maand zetten zij van 12.00 tot 17.00 uur de deuren van hun atelier open voor publiek. Bezoek een van de ateliers of rijd een rondje langs alle deelnemende ateliers. www.route99.nl

Sense of Place

Galerie Het Raadhuis

Betrachten Sie das Tal des Reitdieps durch die Augen

der Künstlervereinigung De Ploeg Im Jahr 2018 feiert die Künstlergruppe De Ploeg ihr 100-jähriges Jubiläum. Diese Groninger Künstlergruppe wurde so stark vom Tal des ehemaligen Meeresarms Reitdiep inspiriert, dass ihr Werk zu einer Erneuerung in der Landschaftskunst führte. Prägend für ihre Bilder waren grelle Farben, aber auch Linien und grobe Strichführung. Mitglieder der Künstlergruppe De Ploeg zogen seit den 20er Jahren des vergangenen Jahrhunderts in das Tal des Reitdieps, um die Landschaft sowie die dort lebenden Menschen auf der Leinwand festzuhalten. Begeben Sie sich selbst auf einen Streifzug entlang des Reitdieps, um mit eigenen Augen

Galerie Gewaagd

die landschaftliche Schönheit zu erleben, die De Ploeg so inspirierte.

Vor allem Jan Altink liebte den langen Weg auf dem Deich entlang des Reitdieps. Die Vorstellung des „Unterwegsseins“ fesselte ihn und führte zu zahlreichen Gemälden mit Feldwegen. Eine weitere Sehenswürdigkeit, die Sie sich nicht entgehen lassen sollten, ist die kleine Kirche von Oostum aus dem 13. Jahrhundert: die am häufigsten von Künstlern abgebildete Kirche der Provinz Groningen. Betrachten Sie die Landschaft mit den Augen von De Ploeg und entdecken Sie, wie viel sich in einem Jahrhundert verändert hat, aber auch, wie doch vieles von dem kleinformatigen Charakter erhalten geblieben ist. Im Laufe des Jahres finden zahlreiche Ausstellungen, Touren und Veranstaltungen statt.

Van Den Helder tot Dollard: Sense of Place realiseert de komende jaren een unieke reeks aan landschapskunst en landschapsarchitectuur om de aantrekkingskracht van het Waddengebied te vergroten. Zo zal er bij Holwerd letterlijk ‘een dijk van een wijf’ op de dijk verrijzen; een landartproject van Nienke Brokke. Ook aan de kust van Waddenland verschijnen diverse werken. Omdat Leeuwarden met Friesland in 2018 de Culturele Hoofdstad van Europa is, krijgt Sense of Place dit jaar extra aandacht. www.sense-of-place.eu

See the Reitdiep valley through the eyes of art circle De Ploeg In 2018, the De Ploeg celebrates its centenary. This Groningen group of artists was inspired by the Reitdiep valley to such an extent that their work brought about a renewal in landscape art. The use of bright colours, lines and rough strokes were the key aspects. From the 1920s onwards, members of the art circle De Ploeg headed into the Reitdiep valley to record the landscape and the people who lived there. Visit the Reitdiep valley yourself to experience the beauty that inspired De Ploeg. Jan Altink in particular loved the open road on the dyke along Reitdiep. The idea of being ‘on the road’ preoccupied him, which led

addenlandMagazine 2018

to many paintings with country lanes. Be sure to visit the 13th-century church of Oostum - the most frequently depicted church in Groningen.

See the landscape through the eyes of De Ploeg and you notice how much has changed over a century and yet how much of the small-scale character has been preserved. Throughout the year there are exhibitions, routes and events.

31

Heerlijk genieten aan het Lauwersmeer www.restaurant-suyderoogh.nl Lunch en diner • Pizza’s en pannenkoeken • Buffetarrangementen • Bowlingarrangementen • Plate service en à la carte • Bruiloftarrangementen • Watersportarrangementen

Bijzondere vogelsoorten spotten, avontuurlijk surfen en zeilen of een dagje fietsen op Schiermonnikoog? In de nabije omgeving van Landal Natuurdorp Suyderoogh is van alles te doen. Maar ook op het park zelf ontbreekt het u aan niets!

Rust heerlijk uit in uw ruime, vrijstaande bungalow of geniet van een saunabezoek in de privé relaxruimte op het park. ‘s Avonds dineert u in het gezellige restaurant met terras. Toch nog zin in iets actiefs?

Kom dan bowlen op onze sfeervolle bowlingbaan.

*Grand café *Restaurant *Bowlingbanen *Partycentrum *Cafetaria *Groot terras *Kinderspeelhoek *Watersportverhuur

Meer weten?

Kijk voor meer informatie en reserveringen op www.landal.nl/natuurdorpsuyderoogh De Rug 3, 9976 VT Lauwersoog, tel. +31-(0)519 34 92 67

Robersum Gezellige royale groepsaccommodatie met 10 slaapkamers.

Max. 34 personen.

www.robersum.nl

Rust en Ruimte aan het Lauwersmeer...

Visserijmuseum Zoutkamp

Camperplaatsen Trekkershutten

Chaletverhuur Bootverhuur

• Expositie ZK 600 (Zoutkamp 600 jaar) • Rondleidingen op aanvraag • Varen met een vleugje nostalgie: o.a. unieke zeehondentochten naar de Engelsmanplaat • Bezoek onze website voor meer informatie.

Visserijmuseum Zoutkamp Reitdiepskade 11 | 9974 PJ Zoutkamp (0595) 40 19 57 | www.visserijmuseum.com

32

Het is geen geheim dat het in Waddenland vaak een tandje harder waait dan

Feestlokatie ‘de Huiskamer van LauwersmeerPlezier’, voor een gezellige barbecue, een inspirerende vergaderruimte of een mooi feest!

elders. Reden tot klagen? Helemaal niet. In deze regio maken zowel inwoners als

LauwersmeerPlezier!

bedrijven handig gebruik van de kracht van de elementen.

Kustweg 30, 9976 VP Lauwersoog (t.o.de ingang visserijhaven) 06 - 30 08 34 94 www.chaletverhuurlauwersoog.nl lauwersmeerplezier@gmail.com

addenlandMagazine 2018

33

een ashoogte tot 15 meter. En laat dat nu precies

Volop zon

Groei

de hoogte zijn van deze retro windmolens.

Wind is niet de enige krachtbron waar boeren-

Samen de kop ervoor en de schouders eronder:

bedrijven plezier van hebben. Een stal met een

ook dat is typisch Groningen. Ook elders in Ne-

Boeren

groot dak is immers ideaal voor zonnepanelen.

derland worden energiecoöperaties opgericht,

Het is bovendien een echt Gronings product.

Daarom zie je overal stallen en schuren die

maar nergens is de groei zo groot als hier. Zowel

De molens van E.A.Z. Wind zijn ontwikkeld door

glanzen van de panelen. De boeren gebruiken

in 2016 als in 2017 was Groningen koploper met

eigen ingenieurs en worden geproduceerd in

de opgewekte energie zelf of leveren aan lokale

de meeste nieuwe energiecoöperaties. En dat

Hoogezand. Met een opbrengst van ruim 30.000

energiecoöperaties. Een voorbeeld van zo’n

niet alleen: ook het aantal kWh aan zonne-ener-

kilowattuur per jaar, wekt elke molen voldoende

coöperatie is zonnecollectief GLOED in Garn-

gie dat coöperatief wordt opgewekt, steeg het

werd. Sinds maart 2017 liggen er 240 zonne-

hardst in Groningen. De conclusie zal je niet ont-

panelen op het dak van een veevoederbedrijf

gaan, als je zelf met tegenwind over de zeedijk

in Feerwerd. Het benodigde geld werd bijeen-

fietst of vanaf de oever van het Reitdiep van de

gebracht door dertig bewoners van Garnwerd.

zon geniet: van Waddenland krijg je energie.

stroom op voor zo’n tien huishoudens. Tot nu toe zijn het echter vooral boerenbedrijven die een windmolen op hun erf laten plaatsen om zo in hun eigen energiebehoefte te voorzien.

Altijd wind Een van de eerste boerenbedrijven met een retro windmolen is pootaardappelteeltbedrijf Gaaikema in Houwerzijl. Carin Gaaikema: “Onze molen staat sinds december 2016. Het is een van de eerste dertig molens die werden geplaatst.

We overwogen zowel zon als wind. We wonen dichtbij de kust; het waait hier altijd. Bovendien hebben we vooral energie nodig in de herfst en de winter. Omdat we directe energie wilden, was

behoefte. Bovendien is hij mooi. We vinden hem erg goed in het landschap passen.”

“Dat hij zo mooi is, zorgt ervoor dat anderen

Al trek je maar een klein stukje door de regio, je

ook zo’n windmolen willen hebben. Bij ons in het

zult er sowieso wel ergens eentje zien staan: de

dorp zijn ze al bezig met plannen om een wind-

huishoge windmolens met bruine, houten wieken

molen te plaatsen. Niet voor ondernemers, maar

en een groene paal. In de volksmond worden

voor de energie voor particuliere huishoudens.”

ze ‘retro minimolentjes’ of ‘vintage molens’

De minimolens gaan bovendien niet onopge-

genoemd. De houten windmolens zijn een ty-

merkt voorbij aan politici. Zo maken een aantal

pisch Gronings verschijnsel. Dat komt omdat de

raadsleden van de gemeente De Marne zich sterk

provincie Groningen in het bestemmingsplan een

voor het plaatsen van windmolens bij elk dorp in

vrijstelling heeft gegeven aan windmolens met

de gemeente.

Das Wattenland strotzt vor Energie!

als je zelf met

Zonnepanelen plaatsen op hun eigen daken kon

tegenwind over

niet, want Garnwerd is een beschermd dorps-

Meer informatie

gezicht. Door op deze manier samen te werken,

www.eazwind.com

de zeedijk fietst

kunnen de Garnwerders toch gebruikmaken van

of vanaf de

zelfopgewekte energie.

oever van het Reitdiep van de zon geniet: van Waddenland krijg je energie.

Inspiratie

Windmolens

Im Wattenland weht der Wind häufig etwas stärker als andernorts.

Grund zu klagen? Keinesfalls. Sowohl Bewohner als auch Unternehmen wissen, wie sie die Kraft der Elemente nutzen können. Beispielsweise mit den kleinen Windmühlen im Retro-Look mit einer Achshöhe von 15 m, einem typischen Groninger Phänomen. Mit einem Ertrag von gut 30.000 Kilowattstunden pro Jahr erzeugt eine solche Windmühle ausreichend Strom für rund 10 Haushalte. Aber Wind ist nicht die einzige Energiequelle, mit der Landwirtschaftsbetriebe arbeiten. Überall sieht

34

cies de goede maat voor onze huidige energie-

je niet ontgaan,

man Ställe und Scheunen, auf denen im Sonnenlicht die Solarmodule glänzen. Die Landwirte nutzen die erzeugte Energie selbst oder liefern sie an lokale Energiegenossenschaften. Derartige Energiegenossenschaften werden im ganzen Raum der Niederlande gegründet, aber nirgendwo ist das Wachstum so groß wie hier. Die Schlussfolgerung wird Ihnen nicht entgehen, wenn Sie selbst mit dem Rad bei Gegenwind auf dem Seedeich fahren oder am Ufer des Reitdieps die Sonne genießen: im Wattenland sammelt man Energie.

Foto i.o.v. Marketing Groningen

Foto i.o.v. Marketing Groningen

zon minder geschikt. De windmolen heeft pre-

De conclusie zal

Waddenland bursts with energy!

In Waddenland the wind often blows a little stronger than elsewhere, but is that a reason for complaint? Far from it. Inhabitants and businesses are cleverly using the power of the elements. For example, the retro mini-turbines with a tower of 15 metres are a typical Groningen phenomenon. With a yield of 30,000 kilowatt hours a year, each turbine generates enough power for around 10 households. Wind is not the only source of power used by the farms. Everywhere you see sheds shimmering with solar panels. Farmers use the generated energy them-

addenlandMagazine 2018

selves or supply to local energy cooperatives. Although these energy cooperatives operate throughout the Netherlands, the numbers in Groningen are unrivalled. You will come to the same conclusion, whether you cycle on a sea dyke with a head wind or enjoy the sunshine on the banks of the Reitdiep - Waddenland energises.

35

Zie ze vliegen vanuit luchtwachttoren 7O1 In het open land tussen Wehe-den Hoorn en Warfhuizen torent hij

letterlijk uit boven het landschap: de

Koude Oorlog

bijvoorbeeld.” Ook de omvang van de

Tussen 1951 en 1956 werd door heel

hele operatie zegt iets over de dreiging

Nederland een netwerk aan militaire

die werd gevoeld. “Met 5.200 vrijwilligers

uitkijkposten aangelegd als middel in de

was dit het grootste onderdeel van de

oorlog tussen Oost en West. Mannelijke

luchtmacht ooit.”

vrijwilligers van het Korps Luchtwachtdienst keken vanaf de uitkijkposten uit

Restauratie

Beklimmen

naar Russische vliegtuigen, die zo laag

Dat de toren er nu nog is, is verre van

Door de open raten zijn de 80 treden

vlogen dat de radar ze niet kon waarne-

vanzelfsprekend. Betere radartechnieken

omhoog genoeg om de wind stevig te

men. De betonnen toren van Warfhuizen

maakten de luchtwachttorens vanaf 1968

voelen waaien. Eenmaal bovenop kijk je

is gebouwd volgens een speciaal hiervoor

overbodig. Luchtwachttoren 7O1 werd in

op ruim 15 meter hoogte uit op het eeu-

ontwikkeld raatbouw-systeem en vormde

1974 voor 100 gulden gekocht door stu-

wenoude wierdenlandschap. De toren is

samen met 7O2 (Warffum) en 7O3 (Be-

dent Pek van Andel, die toen nog het idee

niet op eigen gelegenheid te beklimmen,

dum) een driehoek. Voor een landelijke

had erin te gaan wonen. Daar is het echter

maar wordt regelmatig opengesteld voor

dekking stonden de uitkijkposten maxi-

nooit van gekomen. Van Andel droeg hem

publiek. Beklim 7O1 en waan je zelf een

maal 16 kilometer uit elkaar.

in 2016 over aan Het Groninger Land-

luchtwachter!

schap. Met behulp van diverse organisaOud-luchtwachter

ties en crowdfunding kon de toren worden

Agenda en meer informatie

Oud-luchtwachter H. Venema (1930) is al

gerestaureerd.

www.groningerlandschap.nl

diep in de tachtig en vertelt in geuren en kleuren hoe het was om de luchtwachttorens te bemannen. Hij bemande van 1958

in 1955 gebouwde luchtwachttoren

tot 1968 de luchtwachttoren in Veendam.

7O1. Tot 1968 werd er vanuit

“Er waren veel oefeningen. Dan moest je

275 luchtwachttorens en andere

er midden in de nacht op de fiets heen en in het dorp voldoende bemanning

uitkijkposten in Nederland uitgekeken

bijeenzoeken.”

naar vijandige Russische vliegtuigen.

Dreiging

Het is een van de negentien nog

De luchtwachters werden grondig

bestaande torens.

getraind. “Sommige wachters waren zo

7O1 werd recent in zijn

geraffineerd; als ze de neus van een toestel zagen, wisten ze al welk type het was.

oude glorie hersteld.

Daarnaast kregen we lessen in het herken-

Oud-luchtwachter

nen op gehoor.” Hoewel er nooit werkelijk een Russisch vliegtuig is gespot, zijn er

Venema weet

zeker periodes geweest waarin iedereen

nog goed

extra paraat was. “Tijdens de Cubacrisis

hoe het was om tijdens de Koude

Flieger verfolgen auf dem Flugbeobachtungsturm 7O1

Oorlog bovenop zo’n toren te staan.

Klim je binnenkort zelf omhoog?

De toren voor de restauratie.

36

Im offenen Feld zwischen Wehe-den Hoorn und Warfhuizen steht ein 15 m hoher Flugbeobachtungsturm aus Beton. Er ist einer der 275 Flugbeobachtungstürme in den Niederlanden, die bis 1968 als Beobachtungsposten dienten, um feindliche russische Flugzeuge zu entdecken.

Der ehemalige Sergeant Venema, geboren 1930, weiß noch genau, wie es war, wenn man im Kalten Krieg oben auf einem solchen Turm stand: wir mussten viel üben, zum Beispiel nachts auf dem Fahrrad Männer sammeln“. Infolge besserer Radartechniken und schnellerer Flugzeuge wurden die Flugbeobachtungstürme überflüssig. Sie wurden fast ausnahmslos abgerissen. Die Stiftung Het Groninger Landschap hat diesen Turm vor kurzem komplett renoviert. Auf einer Exkursion kann er heute wieder bestiegen werden.

addenlandMagazine 2018

See them fly from skywatch tower 7O1 In the open fields between Wehe-den Hoorn and Warfhuizen there is a concrete skywatch tower that stands 15 metres tall. It is one of 275 skywatch towers in the Netherlands that were used as look-out posts to spot hostile Russian planes up to 1968. Former Sergeant Venema, born in 1930, remembers what it was like to stand on top of the tower during the Cold War; “we had to practise a lot, like gathering manship at night on your bike”. Improved radar technology and faster planes made the skywatch towers surplus to requirement, and nearly all of them were demolished. Recently, Groninger Landschap fully renovated the tower.

You can only climb the tower as part of an excursion.

37

Veelzijdige smaakmaker uit Godlinze Je hebt restaurants en je hebt Ristorante dell ‘Arte. Je waant jezelf er in een andere wereld. Een bourgondische, vermakelijke en vooral smakelijke wereld. Eigenaar Roberto Santanera is als chef-kok niet alleen het culinaire hart van het restaurant. Met zijn onbegrensd creatieve geest zet hij ook de trends en kijkt verder dan zijn keuken groot is. Daarbij waakt hij over (familie)tradities zoals de passie voor ‘het goede gesprek’, bewust (h)eerlijk eten en de onafhankelijke geest.

Voor een nadere kennismaking met deze smaakmaker spreken we vanzelfsprekend af in Godlinze. En jazeker, Godlinze, het is dichterbij dan je denkt! Vanuit Groningen sta je binnen het half uur in het wierdedorp tussen Appingedam en de Eemshaven. Roberto’s klandizie beperkt zich echter allang niet meer tot de genoemde regio. Uit alle uithoeken van de provincie, uit de Stad en zelfs vanuit onze hoofdstad komen gasten eten bij Risorante dell ‘Arte. Wat is toch die aantrekkingskracht van Santanera en zijn restaurant?

‘Allesbepalende factor is het leveren van kwaliteit en originaliteit in je gerechten.’

Succesfactoren Midden in de zaak, schuin tegenover een kleurrijk, pompeus familieschilderij van kunstschilder Reinout Krajenbrink met Roberto in de hoofdrol, geeft onze gastheer zelf het antwoord.

Hij heeft geen warming-up nodig, want met een wakkere blik en fonkelende ogen zet hij meteen de toon van het gesprek.

“Succesvol zijn in de horeca is een combinatie van drie factoren. Het creëren van een originele en hartelijke ambiance is de eerste. Daarvoor heb je gedreven en authentieke medewerkers nodig. Zij vormen dan ook de tweede pijler. De derde, allesbepalende factor, is het leveren van kwaliteit en originaliteit in je gerechten.”

Ambiance Roberto: “Ik wil dat mensen zich hier thuis voelen, zichzelf kunnen zijn en even ontsnappen aan de waan van de dag.

Als dat het geval is, dan praten ze, dan lachen ze, dan leven ze. Een goede ambiance zorgt daarvoor, dat is een belangrijk vertrekpunt. Vanuit mijn open keuken geniet ik enorm als ik mijn gasten voor én na het eten ‘hoor’ genieten. Gelach, geroezemoes of een kakofonie aan geluid, dan zit het goed met de sfeer.”

38

Roberto Santanera

Smaakmaker Roberto: “Goed eten en variatie op het bord, dat is en blijft de basis. Daar mag je mij op aanspreken. Daar ligt best wel druk op hoor, want als kok krijg je bij mislukking zelden een tweede kans. Een offday heeft meteen gevolgen.”

Gelukkig toont Roberto zich al jaren een bewezen topkok en oogst hij lof en opmerkelijke complimenten.’Finger-lickinggood’, ‘Verrassend verrukkelijk’ en ‘Vijf sterren is nog te weinig: een smaakexplosie!’, zijn enkele recente recensies.

Hij gooit zijn ziel en zaligheid in het koken. “Het begint met goede voorbereiding. Scherp zijn bij de inkoop, loeren op buitenkansjes en de lekkerste ingrediënten. Vooraf maak ik meteen nieuwe smaakcombinaties in mijn hoofd, waarbij ik durf te experimenteren.”

‘Om op te vallen moet je jezelf op een voetstuk zetten’ Moeilijk kiezen Wat veel mensen niet weten is dat Roberto naast Ristorante dell ‘Arte zijn handen vol heeft aan zijn partycentrum ‘Klein Italië’ en zijn winkel met prachtige ‘Bilan Senso’ therapeutische armbanden en ‘Memo Senso’ gedenkarmbanden. Ook is hij de bedenker van de Parte Mia, een prachtig veelzijdig sieraad waarmee eindeloos te combineren valt. De Parte (emblemen), edelstenen, symbolen en murinaglas zijn namelijk makkelijk verwisselbaar.

Zijn veelzijdigheid blijkt verder uit zijn vakmanschap in diverse bouw gerelateerde ambachten. Roberto is daardoor met zijn eigen afbouwbedrijf een veelgevraagd en bijna ‘overboekt’ vakman. Een klassiek geval van te weinig uren op een dag. “Ik kan gewoon moeilijk kiezen. Dat is een handicap.

Doordeweeks bouw en bedenk ik, help ontwerp en schenk ik.

En in het weekend kook ik. Dan komt het restaurant tot leven en draai ik weekenden van dertig uur!”

Meer weten over de veelzijdige ondernemer Roberto Santanera? Kijk op santanera.nl of op de Facebookpagina voor een impressie en de contactgegevens!

Interview: Koen Janssen Foto: Marian Naaijer

Openingstijden: Vrijdag, zaterdag en zondag van 17:00 – 22:30 uur Ook op andere dagen zijn dineren en lunchen mogelijk vanaf 10 personen. Reservering gewenst.

Ristorante dell ‘Arte santanera.nl info@santanera.nl

Allersmaweg 2 Tel. +31 (0) 596 58 1100 9908 PD Godlinze NL

Eten kunt U overal,…maar genieten doe je in Godlinze addenlandMagazine 2018

39

Daar waar Nederland de Waddenzee kust…

NNOOOO PPOOLLDDEE RRDD- RRZZIJIJLL 05 05 6611

LAUWERSOOG LAUWERSOOG

61 61

39 39

RRDD- NNOOOORRZZIJIJLL 11 EE08 D D L L 08 66 PPOO

Veerboot Veerboot Schiermonnikoog Schiermonnikoog 3399

NOORDNOORDPOLDERZIJL POLDERZIJL

37 37 60 60

WESTERNIELAND WESTERNIELAND

32 32 N361 N361

TITIPP

3399

07 07 11 11

04 04

ANJUM ANJUM 3377

EENN UUIZIZ IEIERRHH W RW RAASSQQUU 4444 EERRTT

BBRREEEDD EE EERR- PPIEIETTEENN R R U U BB NN336633

333 111

WADDENZEE WADDENZEE 115 5

550 0

9988 39 39

5500

D RD DIE RD RD IEPP IIEEPP DIIEEPP

996 6

2277

43 43

MOLENRIJ MOLENRIJ

57 57

DEN DENANDEL ANDEL

34 34

BREEDE BREEDE

Breedenborg Breedenborg

N363 N363 99 99 98 98

Borg Borg Verhildersum Verhildersum

NOORDNOORDPOLDERZIJL POLDERZIJL 61 61

VIERHUIZEN VIERHUIZEN

13 13

14 14

NOORDNOORDPOLDERZIJL POLDERZIJL 61 61 5500 04 04

24 24

15 15

16 16

ULRUM ULRUM

N388 N388

LEENS LEENS

21 21

WEHEWEHEDEN DENHOORN HOORN

39 39

NIEKERK NIEKERK ZOUTKAMP ZOUTKAMP 04 04

TIP TIP

90 90

WIERHUIZEN WIERHUIZEN

RRUUMM EEENN 31 31

26 26

PIETERPIETERBUREN 1155BUREN

91 91 92 92

EWER EWER

94 94

93 93 WESTERNIELAND ZUURDIJK ZUURDIJK 32 32WESTERNIELAND

WARFHUIZEN WARFHUIZEN

97 97

30 29 29 30

EENRUM EENRUM

BAFLO BAFLO

96 96TINALLINGE TINALLINGE

25 25

GROOT GROOT MAARSLAG MAARSLAG

MAARHUIZEN MAARHUIZEN N361 N361

12 12 40 40

222 2

222 2

001 1

001 1

13 13

332 2

002 3300222 3322 2 2

005 5

005 5

005 5

22 22

224 4

224 4

224 4

002 2

993 3

993 993 6622 3 3 AAD AAD AAD OR DO OR DO OR DO RPP RPP RPP 6633 6633 6633 6622

6622

KKR RO OM MM MEE R RAAKE KEN N

N

N

FFE FFE FFE EEER EEER EEER RW WERRW W RW W ERD EERRD EERRD D D D tter hhap erllan ap and d

2 2 2 666 666 EEZZIN6 EEZZIN6 EEZZIN INGGE INGGE INGGE E E E

14 14

222 2

113 3

113 3

113 3

114 4

W W W W W W I S IINS IIN NSSU IN N NSU M SUUM M UM M UM

N

228 8

448 8

448 8

448 8

KKR RO M4 4M55 4455 4455 OM MEE R RAAKE KEN N

KKR RO MM OM MEE R RAAKE KEN TTIP TTIP N 002 IP 002 IP 002

N3361 N3361 N3361 61 61 6 SSAAU SSAAU SSAAU 1 W UW U U WER WER W WER ERD ERD ERD D D D

449 9

449 9

449 9

GGA GGA 17GGA 17 17 ARRN ARRN17 ARRN17 17 NW 001 WERNW W665NW W665 665 OU OU OU ERD EE5RRD EE5RRD 5 OUDDEEODDUIEDDPEEODDUIEDDPEE DDIEP 1 D D D IEPJJEIEPJJE IEPJJE E E E 668 668 668 GGW W ROE GGW ROE8 GGRRO8 8 W W W E R R 119 119 119 ETTSI OEO OTTSTI OEO OTTSTI OO OT SIN 9 9 9 NGGESTIN NGGESTIN NGGET E E E 9944 9944 9944 664 664 664 4 4 4

996 6

N N3 N3361 N N3 N 61 36611 36611

997 7

UUM UUM UUM EEN EEN EEN H HU R R R HUUIZ H HU H NSSIN NSSIN NSSIN M M M IZEENUIIZZEENUKKIIRZZEENKKR KKR INGGE INGGE INGGE N N N W W EW E E 997 2 2 2 WEE2W W 7 E R66 EEE2R66 EEE2R66 4400 4400 4400 25 ER225 ER225 ER 2 M M M 5 5 5 G G G R R R MAAA GMRAAOA GMRAAOA GRO OR OAOR OO RS OAO 441 SS44CC1H SS44CC1H SSCCH AR SL RTTSSL ORTTSSL OTT 1 1HO 1HO OUUW OUUWHO OU LAAGG LAAGG LAAGG WER WERUW WER ERZ ERZ ERZ ZIIJJL ZIIJJL ZIIJJL L L L 4422 4422 4422

P DIIEEP ERD DER ARD DU UAR AD A

waddenland.groningen.nl waddenland.groningen.nl

05 05

wegen getuigen van de

een woest getijdenlandschap waar de

verhogingen om op te wonen en waar

Waddenzee, kostbaar Werelderfgoed: het

geschiedenis van Nationaal Landschap

machtige Waddenzee vrij spel had. Bij

het vee veilig was bij storm. Nog steeds

grootste getijdengebied ter wereld. Nog

Middag Humsterland gaat zelfs terug tot

kalm weer een ‘vriend’ die vruchtbare

zijn ze duidelijk zichtbaar in het weidse

zo’n uniek waterrijk gebied is Nationaal

vijfhonderd jaar voor onze jaartelling.

Er is zo veel te vertellen over

klei en voedsel bracht, bij zwaar weer

landschap met hun kerktorens en molens

Park Lauwersmeer. Hier ontstond na de

Door het gebied stroomt het Reitdiep

Waddenland en nóg meer te zien.

een ‘vijand’ die alles mee kon nemen

als betrouwbare bakens.

afsluiting van de Lauwerszee in 1969

met vogelrijke natuurgebieden langs

bijzondere nieuwe natuur. Waddenland

de oevers. Dijken, sluisjes, jaagpadenen

wat was opgebouwd. Daarom wierpen

40

50 50

MENSINGEWEER MENSINGEWEER

04 04

TIP TIP

89 89

27 27

26 26

23 23

37 37

9966

20 20

NOORDNOORDPOLDERZIJL POLDERZIJL 28 28 61 61

SCHOUWERZIJL SCHOUWERZIJL SCHAPSCHAP33 33 71 71 HOUWERZIJL HOUWERZIJL N363 N363 49 49 NOORDNOORD8KLEINE KLEINE NOORDNOORD-61 1N361 18N361 HALSTERZIJL 61 1133 95 95 11 11 42 42 HALSTERZIJL 41 41 POLDERZIJL POLDERZIJL PP HUISJES HUISJES 69 69 POLDERZIJL POLDERZIJL 2211 33 33 PIETERPIETERE E 26 26 31 31 I I WARFFUM WARFFUM N363 N363 D 45 45 88 NOORDNOORD22 22 RD61 KLEINE KLEINE NOORDNOORDNOORD-61 88 4499 NOORDEER61 1122 M88 88 17 17 61 BUREN BUREN 2 2 1 1 11 11 M WIERHUIZEN WIERHUIZEN 35 35 M M 112H2HEE- - RRNN 6 POLDERZIJL 77 POLDERZIJL 11 43 43 57 57 HUISJES 2WESTERNIELAND 26POLDERZIJL HUISJES POLDERZIJL POLDERZIJL POLDERZIJL SSUU ME MENSI 32 32WESTERNIELAND ESU E NOORD09 09 NSINGE O WARFFUM WARFFUM NGEWE WWIN WEERS IN ONOORDOO ERS W W 1144 NOORDNOORDROODEHAAN ROODEHAAN SU WWININ TER TER DEN DEN ANDEL ANDEL EEERR 22 22 -MH M ER ERDDIEIEPP 61 61PDI NMH 61 61 48 48 LOO LOO WINSUM WINSUM 2288 6 ENM PDIEP 6 907 95539 39 50 EP 35 35 99 GGEEWW 2255 07 DDEPOLDERZIJL 50 POLDERZIJL POLDERZIJL POLDERZIJL N N 43 43 57 57 I I Reitdiepveer Reitdiepveer ERBUREN ERBUREN SS 161 11NOORDrogrg susm 6 N N m 2 2 3 3 E E u NOORDBMOLENRIJ BoMOLENRIJ N N 33 3361 1Breedenborg 1 DEN DENANDEL ANDEL 11 rP r Reitdiepgebied Reitdiepgebied MM 11 00 Breedenborg 2 2 31 31 61 61 e e 61 TI TI 2 2 N363 N363 P 1 1 d d 5 5 5 5 34 34 84 84 il il 39 39 0055 1144 22 KLEINE KLEINE 39 POLDERZIJL POLDERZIJL N388 N388 53 53 P VVerehrh 39 BREEDE BREEDE Allersmaborg Allersmaborg IEP11 24 24 HUISJES KLOOSTERBUREN KLOOSTERBUREN REITDIEP REITDIEP ERDDIE11 9955 HUISJES 1100 KKUUMMER NOORDNOORD38 38DDOOKK MOLENRIJ MOLENRIJ 11WARFFUM 19 19 Breedenborg Breedenborg 61 61 1144 WARFFUM 77 ENGWIERUM ENGWIERUM 34 34 83 83 LEGENDA LEGENDA 22 POLDERZIJL 39 39 22 47 47 4 4 53 53 POLDERZIJL BREEDE BREEDE 1124 22 22 506 24 9 9 12 12 43 KRUISWEG KRUISWEG M M 35 35 11506 6 6 5 5 U U DOKKUMER DOKKUMER 43 57 00 57 38 38 36 36 W ININSS NOORDNOORDADUARDERZIJL ADUARDERZIJL 0088 37 37 WININS85 61 61 Informatiecentra 85 IP IP TIP TIP W W 8 8 04 04 HORNHUIZEN HORNHUIZEN T T S S 9 9 Informatiecentra DEN DEN ANDEL ANDEL T T TIP TIP S 2 2 4 4 04 04 U U N N NIEUWE NIEUWE ZIJLEN ZIJLEN O O 6 6 MM 11 LLEEE 22 22 1133 SAAKSUM SAAKSUM ERER POLDERZIJL POLDERZIJL GGRROOLLAAGG N363 N363 SST T LAMMERBUREN LAMMERBUREN TERBUREN TERBUREN ELECTRA ELECTRA86 36 36 10 10 Landmerken SS 04 NOORDNOORDERER LAUWERZIJL LAUWERZIJL 86 ark ark Fiets/voetveer Fiets/voetveer 61 04 04 04 04 MOLENRIJ MOLENRIJ TIP TIP Landmerken 68 68 Breedenborg Breedenborg 04 AAAARR 34 W WEEEPEP ERER- - 61 34 99 99 M M POLDERZIJL POLDERZIJL E E auwersmeer auwersmeer 67 67 18 18 53 GG I I T T 53 N363 N363 NOORDNOORDBREEDE BREEDE 24 24 NOORDNOORDSINIONOOOPPDEDEERERSS IPIP TIP TIP 61 61 04 NSKerken 38 38 04 Fietsknooppunt Fietsknooppunt 7PIETER7PIETER-POLDERZIJL POLDERZIJL 98 98 EN EKerken 0 0 L L 8 8 W W R R EZINGE EZINGE 99 99 P P 66 66 87 87 1 1 4 4 P P M M GROOT GROOT L L KOLLUMERKOLLUMER3 3 POLDERZIJL POLDERZIJL 26 26 E E 22 86 - - OOPPDOUD 32 32 JJ DIEIE FEERWERD FEERWERD GGE E6D68 JE 87 DIEPJE NOORDNOORD17 17 86 44 44 E87 ENN DIE8IE SST T 22 98 98 RRZZI I 22 84 84 N983 N983 61 61 LPO LPO OUDEEDIEP BUREN BUREN RASQUERT SINION UIZIZ WIERHUIZEN WETSINGE WETSINGE POMP POMP OOPPEEERER 36 04 04 RRPOLDERZIJL WWEEWESTERNIELAND 61 4455RASQUERT HU NBorgen NSBorgen 44auto Fietsroute, niet nietbereikbaar bereikbaar met met auto61 OWIERHUIZEN FHFietsroute, 98 98 WESTERNIELAND 65 65 W WEPEP 36 AA FPOLDERZIJL HHOOUU 32 32 WESTERNIELAND MME E GGL LGWESTERNIELAND E E 85 85 32 32 8 8 C C W W GARNWERD GARNWERD 6 6 I I G NOORDNOORDS S 44 44 00 61 DTDT 94 94 NRINROOO Borg O I 61 2 4 4 8Borg 8 P P RASQUERT RASQUERT 2 2 N363 N363 S S EE O 18 1804 WW N NETMusea EMusea POLDERZIJL POLDERZIJL Fietsroute Fietsroute enenautoweg autoweg TSLS OLIN OOIN EWESTERNIELAND WESTERNIELAND erhildersum erhildersum 39 3932 PJPJ 27 90 90 GGEE 04 97 97 12 12 27 MMEWESTERNIELAND 4411 32WESTERNIELAND OLDEHOVE OLDEHOVE 30 30 MUNNEKEZIJL MUNNEKEZIJL OOTT DDIEIE 9944 33 33 99 99 29 29 O O WEHEWEHEBorg Borg 31 31 61 61 E E R R N363 N363 31 31 WARFSTERGG ININGGEE 77 N363 N363 WARFSTEREENRUM KLEINE KLEINE 18 18 9 9 44 DEN Natuurgebieden Natuurgebieden 19 19 N361 N361 N361 N361 UDD Hoofdwegen Hoofdwegen 04 04 13 EENRUM Nationaal Nationaal 11 1113 1039 20 HOORN 39 OVerhildersum OUVerhildersum 27 23 57 11119910 97 97 21 21 DENHOORN TTSS 9944 12 12 27 88 8820 98 98 23 KLEIN KLEIN MOLEN RERIETIT WARFFUM MOLEN 30 HUISJES HUISJES 28 28 57 WWEE 29 29 30 WEHEWEHEN363 N363 WARFFUM DDI I BAFLO BAFLO N363 N363N363 WARFFUM WARFFUM 31 31 96 96 EENRUM EENRUM 44 44 22 2225 N363 Landschap Landschap RE RE 25TIP 15 15 ITD ITD WETSINGE WETSINGE IEP IEP Molens Molens E E TIP 50 20 Overige Overigewegen wegen 04 04 13 13 10 10 50 RASQUERT RASQUERT 24 2097 DENHOORN HOORN P P16 NN33 35 35 21 24 11 DEN 9721 16 43 43 13 13 57 57 28 28 91 91 80 57 57 43 43 N363 DDIJIJK6K161 NN3366 80 01 01 15 15 MiddagMiddagWARFFUM WARFFUM N363 N363 14 14 N363 BAFLO BAFLO WARFFUM WARFFUM 96 96 08 08 LEENS LEENS DEN DENANDEL ANDEL 04 04enen UBootverhuur UUURR 25 25 RE RE VIERHUIZEN VIERHUIZEN ITD ITD Borg Borg ZTIP ZTIP DEN DEN ANDEL ANDEL 26 26 IEP IEP04 Bootverhuur 50 50 ER ER TIP TIP Spoorlijn Spoorlijn stations stations 04 5 5 2 2 7 7 18 18 6 6 2 2 SAUWERD SAUWERD 11 64 64 ULRUM ULRUM MENSINGEWEER MENSINGEWEER 53 53 6647erhildersum Humsterland Humsterland 57 57 47erhildersum RBUREN RBUREN 27 27 43 43 82 82 97 97 12 12 WARFFUM WARFFUM WARFFUM WARFFUM MMEE N363 N363 04 30 EERRDD N388 N388 TIP SSAMOLENRIJ 04 9933 TIP DEN DENANDEL ANDEL 29 29 30 WEHEWEHERE REITD Breedenborg AUMOLENRIJ NNSS34 ITD WW DEN DENANDEL ANDEL UW 26 26 IEP IEP Zee, Zee, meren, maren maren 1199 W 25 25 Breedenborg Breedenborg Fiets/voetveer Fiets/voetveer EBreedenborg ERRDD R EER34 WA WA NIEHOVE NIEHOVE8181 EENRUM EENRUM ININ34 RD EER RF RF 34 HU HUIST Dmeren, W W IST E ER ER 53 53 G G MENSINGEWEER MENSINGEWEER LO LO F F L L N N 13 13 57 57 OP OP 10 10 53 53 BREEDE BREEDE 20 20 57 57 DEN DEN HOORN HOORN D D DIE DIE E E J J 24 24 P P LO LOOO WWEE0022 BREEDE BREEDE 21 21 N363 ZPN ZIPNI ANDEL WARFFUM WARFFUM P EERR MMEE EP28 GGAARR N363 38 IPIP ER 04 04 ITID NDEL NDEL 79 79 89 89 Dorpen 38 ANDEL NNSS TDIEI28 Breedenborg Breedenborg 25 AAUUWW Breedenborg BreedenborgPPDDITEITPEPER BAFLO BAFLO SSTETE ININGGEE Wandelroutes Wandelroutes 96 96 08 08 ININGG 2522 ie STERNIELAND STERNIELAND 34 34Dorpen 25 0055 25 be57 biedd RREE BREEDE 50 50 SS 53 KOMMERZIJL KOMMERZIJL 23 53 EREZR-Z22 EW EW BREEDE SSUUMM 23 LO LOOO pgpeg57 BREEDE BREEDE 6 OOSTUM OOSTUM K K ie ie 6 6 WARFFUM WARFFUM d d A A iteit DEL DEL A A E 36 36 PPDDI I EEER 20 20 N363 N363 e Breedenborg Breedenborg S S Breedenborg Breedenborg 93 93 ND ND R R 7 7 Natuurgebied Natuurgebied 44 07 07 Vaarroutes Vaarroutes 26 66 EPEP RSSTETR AADD 95 6 6 N983 N983 WESTERNIELAND WESTERNIELAND ER- 26 83 83 53 53 GROOT GROOT 53 53 BREEDE BREEDE BREEDE99 57 32 32 BREEDE UUAA 95 57 N361 N361 3 3 9 9 89 89 MENSINGEWEER MENSINGEWEER N363 N363 33 RRDD 31 31 WARFFUM WARFFUM N363 N363 03 03 N363 N363 MAARSLAG MAARSLAG Breedenborg Breedenborg 93 93 M M 33E WARFHUIZEN WARFHUIZEN 53 ERER 07 07 Piloersemaborg Piloersemaborg AADD NSS 53 DDI I 25 25 NN9988EN GROOT GROOT BREEDE BREEDE 99 99 ININGG UUAA N361 N361 61 61 0011 94 94 57 57 60 60 N363 12 12 N388 N388 N363 N363 EW EW RRDD EPEP21 44 44 WARFFUM WARFFUM 21 31 31 FRANSUM FRANSUM N363 N363 N363 LN363 LOOO MAARSLAG MAARSLAG N363 22 O 92 92 ZOUTKAMP ZOUTKAMP Breedenborg Breedenborg 3 3 KOLLUM KOLLUM ADORP ADORP WARFHUIZEN WARFHUIZEN E E E E E E RDIEP RDIEP 15 15 P P A A R R UMME UMME A A p p 0055 98 98 DDIEIE RRSST T cDhcDaha WINS WINS DDOORRPP98 40 40 91 91 D D 98 P P 6DE 62DE 53 53 95 95 2 N363 U U R R I I 94 94 s s 43 57 57 PP anEadnR E71 E44 WARFFUM WARFFUM EdR- - AnARdnRd O O N363 N363 63 63 SCHOUWERZIJL SCHOUWERZIJL 27 27 90 90 12 12 N363 P P N363 N363 43 62 62 44 D D DEN HAM DEN HAM 71 3 3 21 21 44 44 WARFFUM WARFFUM la la L L AA 66 06 92 BURUM D06 DE E92 49 etrRASQUERT erRASQUERT alal 49 DENANDEL ANDEL RASQUERT t BURUM 6633DEN a Breedenborg Breedenborg RASQUERT s s n n RDIEP RDIEP 15 15 UMME RRDD mm WINS WINSUMME 95 ioio 93 93 95 40 40 42 94 43 43 57 57 41 41 542 98 98 07 TIP TIP 0157 27 27 ZUURDIJK ZUURDIJK EE 01 830 8530 22 94 53 NNatatdadga-gH-Hu u IEIPEP69 653 6 07 V V 43 43 WARFFUM WARFFUM 69 57 N363 N363 0 0 A A 8 8 SCHOUWERZIJL SCHOUWERZIJL GROOT GROOT N363 N363 O O R R 28 28 71 71 DEN DEN ANDEL ANDEL 14 14 44 44 HH 45 N361 N361 Borg Borg EECCTT 29 29Breedenborg HOUWERZIJL HOUWERZIJL 49 49 MMidid DEN DEN ANDEL RASQUERT RASQUERT 18 18 Breedenborg NIEZIJL NIEZIJL LLDDEE 45 4RASQUERT 4 MAARSLAG EELL 8RASQUERT 8ANDEL OO12 N355 95 95 zeedijk ligt de getemde erhildersum erhildersum 05 05 14 14 TIP TIP N355 42 6622 57MAARSLAG Duizend was Waddenland de eerste bewoners wierden op, Achter de is al duizend jaar bewoond, maar de de kronkelende 41 41 WARFHUIZEN WARFHUIZEN 77 7742 27 53 97 97 jaar geleden30 12 27 53 WARFFUM WARFFUM 97 97 BREEDE 69 BREEDE57 30 30 30 28 28 69 44 44 ANDEL DEN DEN ANDEL 1122

53 53

SAAXUMSAAXUMHUIZEN HUIZEN

38 38

17 17

LO LO BBAAFF

9977 WESTERNIELAND 32 32WESTERNIELAND

221 221 221 1 71 71 7 228711 228711 711 8 8 69MM669 6699 KKR R6O O9MMEE9 RAK R EN TTIP TTIP 9 95T 995AKE99N55 IP I 5TIIP 5 W 1W 1 005P 005P 005 W2 WI 1 1W 2IINNS 1W22IINNSU122 5 14 5 14 5 14 INNSSUM SUM UMMSUUM 14 14 14 MEERMM MEER MEERMM

996 6

PIETERPIETER9BUREN 99 BUREN

35 35

36 36

N361 N361

3300

N363 N363

WARFFUM WARFFUM

44 44 RASQUERT RASQUERT

33 NN3366

2299

31 31

KRUISWEG KRUISWEG

5533

EDDEE BBRREE

444 RTT ER TIP QQUUETIP RRAASS

115 5

550 0

115 5

550 0

Werelderfgoed Werelderfgoed Waddenzee Waddenzee

33 33

18 18

39 39

2299 3300 ININEE 213 3355 KKLLEEJJEESS 2213 SS HHUUI I BBAAFFLO LO 37 37 9966 88 33 JJ NNRRI I E E L L OO M M N N EE 08 08 R R 2 U U 2 2 BB RRSSOOG TTEERR 3366 26 OOOOG TSSETE 26 RR- - 2244 WIERHUIZEN WIERHUIZEN 37 37

PIETERPIETERBUREN BUREN

BROEK BROEK

22 22

10 10

5577

rgrg nbnobo edeede BBrer

3344 LAUWERSMEER LAUWERSMEER

9977

NN3361 61

UUMM RRFFF WWAA

LL NNDDEE 4433 DDEENNAA

114 4

9988

2266

LLAA 5577EERRNNIEIE EESSTT W W BBrereededee 22 nbnborg org33 5533 3311

19 19 12 12

114 4

M E E M M M M M EED DEE ED DEE BED DE N N3 N3363 N N3 N rreeE BBrree BBrree B 63 36633 36633 997 R R R e e e d d d 5 5 N3 N N3 N3 N eden eden eden 57 57 5 7 5 7 RAASSQRAASSQRAASSQ N e e e b b b 7 7 nbor nbor nbor7 3663 3663 3663 QUUE QUUE QUUE orgg orgg orgg 3 3 3 ERRT444ERRT444ERRT444 T4 T4 T4 553 553 553 3 3 3 229 229 229 9 3309 3309 330 0 0 0 BBAAFL BBAAFL BBAAFL FLO O FLO O FLO O

46 46

Nationaal NationaalPark Park Lauwersmeer Lauwersmeer D D NN

NN336633

WWAARRFFF UUMM

DDEENNAANN DDEELL

KLOOSTERKLOOSTERBUREN BUREN

HORNHUIZEN HORNHUIZEN

33 NN3366

06 06

4433 OOSTMAHORN OOSTMAHORN

KLEINE KLEINE HUISJES HUISJES

09 09

TIP TIP

3311

3344

0044

0044Lauwersveer Lauwersveer

WEESSTTEE 3322W RRNNIEIELLAA NNDD

45 45

WIERHUIZEN WIERHUIZEN

addenlandMagazine 2018

eeuwenlange strijd tegen het water.

Kom en ontdek het zelf!

41

Kom gezellig een dagje genieten bij Marenland in Winsum.

Even het water op met een boot of kano of even bijkomen op het terras of in de speeltuin.

Marenland Camping - Boot en kanoverhuur - Hotel - Jachthaven - Speeltuin - Restaurant

ontdek

het oudste cultuurlandschap van Nederland!

Klein Wetsinge

• Dagelijks geopend van 11.00 tot 17.00 uur

• 1 april tot 1 oktober van 10.00 tot 18.00 uur

Valgeweg 12 9773 TK Wetsinge kleinwetsinge@blgroningen.nl www.kerkkleinwetsinge.nl

lekker lunchen - vergaderen - feesten en partijen

nu ––– 6 mei 2018

Pioniers van het Noorden

Voor een hapje, drankje en mooi terras aan het water

op ontdekkingsreis door Terpen- en Wierdenland

www.cafejena.nl

19 mei 2018 ––– 21 oktober 2018

Kunst-op-Sporen speurtocht met de honderdjarige Ploeg

Museum Wierdenland, Van Swinderenweg 10, 9891 AD Ezinge, www.wierdenland.nl

42

Openingstijden: vanaf 12.00 uur Dinsdags gesloten

Hoofdstraat W 2b 9951 AB Winsum (Gn) Tel. 0595-435933

Kom je ook spelen,ontdekken, rennen, klimmen, speuren en knutselen? addenlandMagazine 2018

43

Speuren en knutselen

Op vakantie in Waddenland? Heb jij even geluk! In Waddenland is superveel te doen voor kinderen. Houd je van dieren? Kom dan zeehonden kijken. Of slangen en spinnen! Ga helemaal los in de klimschuur of ren rondjes in het maïsdoolhof. Liever een iets relaxter dagje? Ook dat kan! Lekker knutselen bijvoorbeeld of je eigen kaarsen

Vroeger waren er nog geen dijken. Om

Klauteren

droge voeten te houden, woonden

Ben jij een echte klimgeit? Test dan hoe

Overal maïs

mensen in Groningen op zelfgebouwde

goed jij kunt klimmen in Adventurepark

Daar sta je dan. Links, rechts, voor en

heuvels: de wierden. Na de speurtocht

Waddenfun in Wehe-den Hoorn. Dit is het

achter je: overal staan hoge maïsplanten.

door Museum Wierdenland in Ezinge weet

grootste indoor klimpark van Nederland.

Je kunt je vriendjes horen praten, maar

jij ook alles over deze wierden. Zoek de

Binnen kun je tot wel 8 meter omhoog

waar zijn ze precies… Ergens middenin

letters en kom zo een heleboel voorwer-

klimmen. Glijd daarna met de ziplines over

het maïsdoolhof staat een uitkijktoren

pen tegen. Als je alle vragen hebt beant-

de velden. Iedereen van 4 jaar of ouder

waarmee je over al dat maïs uit kunt

woord, heb je de geheime code ontcijferd.

mag hier komen klimmen. Dus neem voor-

kijken. Weet jij de uitkijktoren als eerste te

Ook zijn er vaak doe-activiteiten voor

al je ouders of zelfs je opa en oma mee.

vinden? Dat lijkt gemakkelijker dan het is!

kinderen van 5 jaar en ouder. Bijvoorbeeld

En na zo’n flinke klim heb je natuurlijk wel

Het maïsdoolhof van De Bloemenboerderij

lekker knutselen aan een verkleedpak of

wat lekkers uit het restaurant verdiend!

in Saaxumhuizen is geopend van juli t/m

een prachtig schilderij.

www.waddenfun.nl

oktober.

www.wierdenland.nl

www.bloemenboerderij.com

maken. In Waddenland hoef je je nooit te vervelen.

Durf jij?

Een slang om je nek? Een stinkdier aaien?

Toek-toek!

Een kikker kussen? Het kan allemaal in DoeZoo in Leens. In DoeZoo vind je

44

vooral veel insecten, maar daarnaast ook

Spelen maar!

dieren die insecten eten. Bijvoorbeeld

Huh, wat is dat voor voertuig? Is het een brommer of een auto? De tuktuk is een

Wat veel leuks!

Lekker klauteren en kliederen in een toffe

beetje van allebei. In landen als Thailand

Blijf je slapen in de Waddenhoeve in

spinnen, neusberen, hagedissen, kik-

speeltuin met veel water? Op zonnige

is de tuktuk een heel normaal vervoers-

Noordpolderzijl? Dan zal je je zeker niet

kers, uilen, eekhoorns, egels. Natuurlijk

dagen is het een gezellige boel in de wa-

middel. Als hij rijdt, maakt hij een grappig

vervelen. Maar ook als je zomaar langs-

kun je gewoon rustig langs al die dieren

terspeeltuin bij restaurant Het Booze Wijf

toek-toek-geluid. Met de tuktuk kun je

komt, is er van alles te doen. Wat dacht

lopen. Maar DoeZoo heet niet voor niets

in Lauwersoog. Met het baggertoestel kun

met je hele familie door Waddenland tuf-

je bijvoorbeeld van een combi-tocht met

DoeZoo! Tijdens de rondleiding mag je

je graven en zand verplaatsen. Natuurlijk

fen. Neem je eigen picknickmand mee of

zowel een kano als een step? Of een

de dieren voelen en vasthouden. Kriebel

is er ook een fijne kliedertafel. Tussendoor

combineer je tocht met een bezoekje aan

avontuurlijke mini-wadlooptocht over de

een schildpad onder zijn kin of laat een

lust je vast wel een ijsje van de ijskraam

bijvoorbeeld de Theefabriek in Houwerzijl

kwelders? Achteraf kan iedereen lekker

vogelspin over je hand lopen.

naast de speeltuin.

of Abrahams Mosterdmakerij in Eenrum.

smullen van heerlijk boerderij-ijs.

www.doezoo.nl

www.boozewijf.nl

www.tuktuklauwersoog.nl

www.waddenhoeve.com

addenlandMagazine 2018

45

Neus tegen neus

Waddenzee. In het centrum zie je hoe dat

Bosschuur en ga op pad. Kun jij alle ka-

Heb jij wel eens een zeehond van dichtbij

doen om zeehonden en hun leefomgeving

het allermooist?

boutersporen vinden? En heel misschien

gezien? Zeehonden die gewond zijn of

te beschermen. Kom liggen op je buik:

www.kaarsenmakerijwilhelmus.nl

zie je wel een echte kabouter!

hun moeder kwijt zijn geraakt op het Wad,

het glas is eventjes het enige tussen jouw

www.staatsbosbeheer.nl/Activiteiten/

worden naar het Zeehondencentrum in

neus en die van een zeehond! In de vakan-

lauwersmeer/kabouterpad-lauwersmeer

Pieterburen gebracht. Daar worden ze

ties en tijdens de kindermiddagen zijn er

onderzocht en verzorgd tot ze weer sterk

extra activiteiten en rondleidingen.

genoeg zijn om terug te keren naar hún

www.zeehondencentrum.nl

je zelfgemaakte kaars groeien. Iedereen

ren van 3 tot 6 jaar. Haal de knapzak en

vanaf 5 jaar oud mag zijn eigen kaars

kaboutermuts bij Activiteitencentrum De

komen maken. Welke kleur kaars lijkt jou

Leef je uit!

allemaal gaat en ontdek je wat jij zelf kunt

Zin om even lekker buiten te spelen?

Neem je ouders dan mee naar het speelbos van Houwerzijl. In het bos achter de Theefabriek vind je een kabelbaan, glijbaan, jeu-de-boules-baan, waterspeelplaats en heel veel klimtoestellen. Je kunt er ook heerlijk je eigen gang gaan met tikkertje, verstoppertje of een ander leuk spel. Even uitrusten? Er zijn genoeg bankjes en een mooie plek rond een vuurplaats. Je kunt natuurlijk ook wat lekkers gaan eten in de theeschenkerij van de Theefabriek.

Speuren en struinen Wat moeten Cam en Vinnie met de formule die ze hebben gevonden? En

Zo klein!

wie is toch die mysterieuze Max? Met

Wist je dat veel vissen plankton eten? Dit zijn

de digitale speurtocht op landgoed

heel erg kleine plantjes en beestjes die

Verhildersum het ontrafel je het

leven in de zee. De meeste zijn zo klein

mysterie en kom je door bijzondere

dat je ze niet met het blote oog kunt

Gezellig hè, een kaarsje opsteken? Zelf

verhalen veel te weten over het ver-

kaarsen maken kan in kaarsenmakerij

leden. Houd je van natuur? Ga dan

Kabouters zoeken

zien. Toch zijn ze heel belangrijk voor de

Wilhelmus. In deze kaarsenfabriek in

wormen steken, torenvalken spotten

Wist je dat er in Waddenland kabouters

haven van Lauwersoog kun je plankton

Eenrum worden de kaarsen nog net zoals

en koetje-loeren met de Struunkaart

wonen? Echt waar! Ze wonen in het bos

vissen. Daarna mag je je vangst onder een

vroeger gemaakt. Je krijgt een lont en

en het bijbehorende tasje met ge-

bij bungalowpark Suyderoogh. Ze zijn zo

microscoop bekijken. Wat een bijzondere

dompelt hem steeds opnieuw in het vat

reedschap.

klein, dat niet iedereen ze kan zien. Ze

vormen en kleuren!

met gesmolten kaarsvet. Langzaam zie je

www.verhildersum.nl/nl/ontdek

laten zich alleen zien aan jonge kinde-

www.ailand.nl

Kaarsen maken

Auf zum Spielen, Entdecken, Laufen, Klettern,

zur Schnitzeljagd und zum Basteln!

Ferien im Wattenland? Du Glückspilz! Im Wattenland können Kinder unheimlich viel entdecken. Magst du Tiere? Dann komm in die Seehundstation in Pieterburen. Du möchtest etwas Spannenderes? Was hältst du von Schlangen um deinen Hals und davon, im DoeZoo in Leens einmal Spinnen in die Hand zu nehmen? Und hast du schon einmal Plankton ganz aus der Nähe betrachtet? Das ist bei `t Ailand im Hafen von Lauwersoog möglich. Bist du sportlich? Dann kannst du dich in der Kletterscheune im Adventurepark Waddenfun in Wehe-den Hoorn austoben oder Runden laufen im Maislabyrinth bei Saaxumhuizen. Man verläuft sich schneller, als man denkt. Verrückte Spielplätze findest du bei Het Booze Wijf in Lauwersoog und hinter der Teefabrik in Houwerzijl. Magst

46

du Abenteuer? Versuch dann einmal eine Tour mit so einem tollen Tuktuk, einer Fahrradrikscha, die man in Lauwersoog mieten kann. Beim Fahren hört man wirklich „Tuk-tuk“! Am Waddenhoeve in Noordpolderzijl kannst du mit deinen Eltern eine Kombi-Tour mit einem Kanu und einem klassischen Tretroller machen. Bist du ein Pfiffikus? Echte Detektive machen sich auf die Suche nach dem Geheimnis der Burg Verhildersum bei Leens oder den Kobolden im Wald beim Freizeitzentrum De Bosschuur am Bungalowpark Suyderoogh. Sie leben dort wirklich, aber nur bei Kindern wagen sie sich hervor. Lieber ein ruhiger Tag mit Entspannung? Auch das ist kein Problem! Beispielsweise etwas herumstöbern und basteln im Museum Wierdenland in Ezinge oder selbst Kerzen gießen bei der Kerzengießerei Wilhelmus in Eenrum. Kurzum: im Wattenland hat Langeweile keine Chance.

gezondheid van de zee. Bij ‘t Ailand in de

Come and play, discover, run, climb, investigate or

to enjoy arts and crafts If you are on holiday in Waddenland, you’re in luck! There is loads to do in Waddenland for children. If you love animals, come and see the seals in the Seal Rescue Centre (Zeehondencentrum) in Pieterburen. If that’s not enough thrills for you, how about snakes around your neck or holding spiders in the DoeZoo in Leens! Want to see plankton close up? Visit ‘t Ailand in the harbour of Lauwersoog. Like sports? Go mad in the climbing shed of Adventure Park Waddenfun in Wehe-den Hoorn or run around the corn maze in Saaxumhuizen. Easier to get lost than you think. Fantastic playgrounds can be found at Het Booze Wijf in Lauwersoog or behind the Theefabriek in Houwerzijl. Those who are intrepid could venture into Waddenland with a fab tuktuk; they can

addenlandMagazine 2018

be rented in Lauwersoog. When it moves, you hear ‘took-took’, truly!

At Waddenhoeve in Noordpolderzijl you and your parents can go on a combi-trip in a canoe and on a scooter! Are you smart? Real sleuths go and discover the mystery of Borg Verhildersum near Leens or the gnomes in the wood at Activity Centre De Bosschuur near bungalow park Suyderoogh. They really live there, but only show themselves to the little ones. If you prefer chilling, you could enjoy arts and crafts and nose around museum Wierdenland in Ezinge or you could make your own candles at Kaarsenmakerij Wilhelmus in Eenrum. In other words, no need to be bored in Waddenland.

47

Struinen tussen de mooiste bloemen en planten Van stinzenplanten tot clematissen, van oude appelrassen tot bloemenpluktuin: Waddenland heeft heel wat in petto voor wie van prachtige tuinen en bijzondere planten houdt. Vooral in de zomermaanden kun je heerlijk (ver)dwalen tussen de geuren en kleuren. Stap op de fiets of in de auto en maak een verrassende tocht langs de tuinen van Waddenland.

48

addenlandMagazine 2018

49

Domies Toen

Borgtuin Verhildersum

Begin je tocht vlak naast de Petruskerk in Pieter-

Vlakbij het dorp Leens ligt landgoed Verhilder-

buren in de botanische tuin van de vroegere

sum. De borg, de boerderij en het arbeidershuis-

dominee, oftewel Domies Toen. Deze museum-

je geven een mooi beeld van het leven in de 19de

tuin werd al vóór de 17de eeuw aangelegd bij

eeuw. De borgtuin is een symmetrische stijltuin

een zogenaamde boerderij-pastorie. De dominee

met invloeden uit de Renaissance en de Barok.

was namelijk tegelijkertijd boer. De pastorie is

Al wandelend langs de bronzen beelden van

er niet meer; de tuin nog wel. Deze is voor een

beeldhouwer Eddy Roos kom je door een stijlvol-

kleine bijdrage te bezoeken. Hoewel de typisch

le kruidentuin en langs vele borders. In de zomer

Groningse slingertuin nog geen hectare groot is,

bloeien er 90 soorten rozen en 50 soorten cle-

groeien er 950 verschillende plantensoorten. In

matissen. Iets verderop ligt de boomgaard. Hier

het voorjaar bloeien de vele stinzenplanten; ver-

staan 135 hoogstamfruitbomen, waaronder vele

wilderde planten die origineel niet uit de regio

typisch Groningse appelrassen. Op de omringen-

kwamen en alleen werden geplant op land-

de landerijen lopen oude veerassen en worden

goederen en in pastorietuinen. Ga zitten tussen

gewassen als spelt en boekweit verbouwd. Trek

al dat groeiende groen en hoor even helemaal

gekregen? Lunchen kan in het Museumcafé in de

niks anders dan zoemende bijen.

boerderij of in Grand Café ‘t Schathuys op het

Theetuin Houwerzijl

ook vooral door de gratis te bezoeken tuin van

borgterrein.

In de oude gereformeerde kerk van Houwerzijl

ruim één hectare vol vaste planten, clematissen

is de Theefabriek gevestigd, het enige theemu-

en rozen. De tuin is aangelegd met een oog

seum van Nederland. Loop niet meteen naar

voor rust en ritme met een strakke structuur van

binnen, maar maak eerst een wandeling door de

hagen, paden en gazons. Wie nog wat langer in

theetuin. De tuin aan de voorkant bestaat uit een

Eenrum wil blijven, kan ook nog een kijkje ne-

aantal fraaie bedden omringd door lage heggen.

men in arboretum Notoarestoen, een internatio-

Aan de zijkant beklimmen diverse klimplanten

nale plantencollectie met onder meer honderden

de muren rond de tuin. Bij de vijver word je her-

rododendrons.

‘Zo neem je na deze tocht langs alle tuinen in de regio een klein stukje

innerd aan het thema van deze locatie door een

Waddenland mee naar huis waar je nog dagenlang van kunt genieten.’

speels fonteintje in de vorm van een theepot.

De Bloemenboerderij

Hét moment om alsnog naar binnen te gaan

Sluit je dag af met een fleurig boeket dat je

voor de sfeervolle theeschenkerij met wellicht

zelf mag plukken bij De Bloemenboerderij in

de meest uitgebreide theekaart ter wereld. Alle

Saaxumhuizen. Er is een terras en een boerderij-

thee op de kaart is ook te koop in de bijbehoren-

winkel en ook voor kinderen is er van alles te

de theewinkel.

doen. De bloemenpluktuin is geopend van juli tot oktober, evenals het maïsdoolhof aan de

Zwischen den schönsten Blumen und Pflanzen umherstreifen Das Wattenland hat Gartenfreunden viel zu bieten. Von Stinsenpflanzen bis hin zu Klematis, von alten Apfelsorten bis hin zum Pflückgarten, wo man sich selbst einen Blumenstrauß pflücken kann: vor allem in den Sommermonaten ist es herrlich, zwischen den Düften und Farben umherzustreifen. Steigen Sie auf ein Fahrrad oder ins Auto und machen Sie eine Tour entlang der Dünen im Wattenland. Domies Toen (Domies‘ Garten) in Pieterburen ist ein botanischer Garten im Groninger Stil mit 950 verschiedenen Pflanzenarten. Quasi das Gegenteil des

50

symmetrischen Stilgartens auf dem Landgut Verhildersum bei Leens.

Hier fallen vor allem Einflüsse aus der Renaissance und dem Barock ins Auge. Klein, aber fein – so ließe sich der Teegarten bei der Teefabrik in Houwerzijl mit vielen Aus- und Durchblicken und Kletterpflanzen am besten beschreiben. In der Kleinen Plantage in Eenrum können Sie eine Klematis oder andere Pflanzen kaufen oder sie flanieren einfach ganz in Ruhe durch den weitläufigen Garten. Zum Abschluss des Tages pflücken Sie sich selbst einen Strauß im Pflückgarten des Blumenhofs in Saaxumhuizen. Ein farbenfrohes Andenken!

De Kleine Plantage

andere kant van de boerderij. Voor een klein be-

Tijd om richting het noordoosten van Wadden-

drag krijg je een mesje te leen en mag je de tuin

land te trekken. Midden tussen de weilanden ligt

in om je eigen boeket samen te stellen. Zo neem

wierdendorp Eenrum. In menig tuin in de regio

je na deze tocht langs alle tuinen in de regio een

groeit wel een clematis of andere vaste plant die

klein stukje Waddenland mee naar huis waar je

bij de Kleine Plantage is gekocht. Maar wandel

nog dagenlang van kunt genieten.

Amble through the most beautiful flowers and plants Waddenland has plenty on offer for gardening enthusiasts. From manor flora to clematis, from traditional apple varieties to a flower picking garden - in the summer months in particular you can lose yourself in the colours and scents. Get on a bike or in the car and visit the gardens of Waddenland. Domies Toen in Pieterburen is a typical Groningen English-style landscaped garden with 950 different types of plants.

Very different from the symmetrical stylised garden of Verhildersum estate near Leens with its strong influences from the Renaissance and

addenlandMagazine 2018

the Baroque periods. Small is beautiful in the tea garden of Theefabriek in Houwerzijl, which is full of glimpses and climbers. Buy a clematis or another perennial from De Kleine Plantage in Eenrum and walk through their expansive garden centred on peace and space. Finish your day by picking yourself a bouquet in the picking garden of the Bloemenboerderij in Saaxumhuizen. A colourful memento!

51

Vis eten kun je overal.

Maar voor Heerlijke gebakken en verse vis kunt u terecht in ons gezellig restaurant Visser Vis. Met een prachtig uitzicht op de visserijhaven en de Waddenzee.

Tevens is er elke zaterdag van april tot en met september een duurzame verse vis markt, geopend van 10 tot 13 uur, De Groene Vis.

WADVISTOCHTEN

VISWERKPLAATS

RESTAURANT RESTAURANT VISWERKPLAATS WADVISTOCHTEN

Visser Vis Haven 22, Lauwersoog 0519 34 91 01

Haven 49 | 9976 VN Lauwersoog | 0519 349 003 | ailand.nl

Culinair genieten van streekproducten in cultureel erfgoed Trek gekregen? Ook op culinair gebied heeft Waddenland voor elk wat wils. Of je nu de tijd neemt voor een romantisch vijfgangendiner of een familiedag wilt afsluiten met een eenvoudig hapje eten. De variatie is enorm en de sfeer is altijd goed. Bovendien valt er bijna overal te genieten van lekkers uit de streek.

Waar ga jij deze keer eten?

52

addenlandMagazine 2018

53

Restaurants en Culinaire adressen

De Boeter

De Theefabriek

Haven 50 9976 VN Lauwersoog 0519-349133 www.lauwersoog.nl

Cultureel erfgoed

De Jongens uit de Buurt

De Oude Smidse

Vanuit de haven van Lauwersoog heb je een

Uitgebreid tafelen op een eeuwenoud landgoed.

prachtig uitzicht over Waddenzee Werelderf-

Dineren op steenworp afstand van waar tijdens

goed. Bij zo’n weids uitzicht smaakt een lekker

de Tachtigjarige Oorlog kanonnen opgesteld

Winsumerdiep 6 9951 CG Winsum 0595 - 442 750 www.marenland.nl

Dirk Wierengastraat 36 9969 PD Westernieland 0595-528620 www.hotel-deoudesmidse.nl

Haven 8 9976 VN Lauwersoog 0519-349200 www.schierzicht.nl

visje extra goed. Vis en schelpdieren, vers uit

stonden. Of gewoon een fijn biertje drinken op het terras van het voormalige veerhuis. Wist je

Het Klooster

Visser Vis

zee, vormen niet voor niets de basis voor de vele

Kaasboerderij Kleikracht

restaurants in en rond de haven. Van kibbeling

dat veel restaurants in Waddenland zijn geves-

tot sjiek diner, alsof de vis zo uit de zee op je

tigd in of nabij cultureel erfgoed? Zo kun je je

bord is gesprongen.

culinair laten verrassen in niet één, maar zelfs

Aan het water

twee oude kerken. Droom weg tussen eeuwenoude ornamenten en eet smakelijk!

Streekproducten De haven is niet de enige plek om te genieten

Schilligeham 3 9951 TN Winsum 0595-438949 www.kleikracht.nl

Damsterweg 8 9977 RH Kloosterburen 0595-481159 www.hotelhetklooster.nl

GenietLokaal

Korensant Verhildersum

Vliedorpsterweg 8 9973 TA Houwerzijl www.genietlokaal.nl

van dagverse vangst. In heel Waddenland staan

Bakkerij Peters

producten uit regionaal water op de kaart. Wat

Valge 18 9965 PG Leens 0595-571460 www.bakkerijpeters.nl

dacht je bijvoorbeeld van Groninger mosterdsoep met Zoutkamper garnalen of gerookte paling? Ook groenten, fruit, zuivel en brood van eigen bodem hebben terecht hun weg naar de professionele keukens gevonden. En waarom zou je ook met andere ingrediënten koken als de omgeving je zo veel te bieden heeft?

Kulinarischer Genuss regionaler Erzeugnisse im Kulturerbe Ob man sich nun die Zeit nimmt für ein Fünf-Gänge-Menü oder schnell einen einfachen Imbiss zu sich nehmen möchte: die kulinarische Vielfalt im Wattenland ist enorm und die Stimmung immer gut. Für die Restaurants rund um den Hafen von Lauwersoog und weit darüber hinaus sind natürlich Fisch und Meeresfrüchte, frisch aus dem Meer, die Basis.

Darüber hinaus findet man fast überall eine Köstlichkeit aus der Region, von Milcherzeugnissen bis hin zu Dinkelbrot. Und warum sollte man auch mit anderen Zutaten kochen, wenn die direkte Umgebung so viel zu bieten hat? Wussten Sie übrigens, dass viele Restaurants im Wattenland auf oder in der Nähe von Kulturgütern angesiedelt sind.

54

De Voormalige Noorman

Reitdiepskade 2 9974 PJ Zoutkamp 0595-438992 www.deboeter.nl

Cafe Hammingh Hunzeweg 32 9893 PC Garnwerd 0594–621275 www.cafehammingh.nl

Garnwerd aan Zee Culinary enjoyment of regional products at a heritage site Whether you take time for a five-course dinner or just have a quick bite, the culinary variety in Waddenland is incredible and the atmosphere is always wonderful. Fish and shellfish, fresh from the sea, form the basis for restaurants around the harbour of Lauwersoog and far beyond.

Everywhere you can enjoy something special from the region, from dairy to spelt bread. Why use different ingredients when your own region has so much to offer? Not to mention that many restaurants in Waddenland are located in or near cultural heritage sites.

Hunzeweg 38a 9893 PD Garnwerd 0594-628130 www.garnwerdaanzee.nl

Kerk Klein Wetsinge

Valgeweg 12 Klein Wetsinge 06-54685405 www.blgroningen.nl/locaties

Wierde 42 9965 TB Leens 0595-571599 www.korensantverhildersum.nl

Het Booze Wijf

Strandweg 5 9976 VS Lauwersoog 0519-349133 www.lauwersoog.nl

Grand Café Het Spijslokaal

Hoofdstraat 15-25 9973 PD Houwerzijl 0595-572053 www.theefabriek.nl

Restaurette Schierzicht

Haven 22 9976 VN Lauwersoog 0519-349101 www.visser-vis.nl

ZK 86

Reitdiepskade 1a 9974 PJ Zoutkamp 0595-402742 www.restaurantzk86.nl

De Oude Sluis

Hunsingokade 3 9974 SP Zoutkamp 0595-401870 www.deoudesluis.eu

Palingrokerij Gaele Postma

Oosterkerkpad 3 9989 AH, Warffum www.hethoogeland.com/horeca

Reitdiepskade 16 9974 PJ Zoutkamp 0595-402177 www.palingrokerijpostma.nl

Elize Catharinaheerd

Sterkenburg Vis

Kerk Klein Wetsinge

Molen Joeswert

Hoofdstraat 103 9968 AC Pieterburen www.elizecatharinaheerdblog. wordpress.com

Valgeweg 12 Klein Wetsinge 06-54685405 www.blgroningen.nl/locaties

Haven 9-10 9976 VN Lauwersoog 0519-349060 www.vishandelsterkenburg.nl

t Ailand Haven 49a 9976 VN Lauwersoog 0519-349033 www.ailand.nl

Abrahams Mosterdmakerij en Restaurant Molenstraat 5 9967 SL Eenrum 0595-491600 www.abrahamsmosterdmakerij.nl

De Hoornstertil Mernaweg 60 9964 AV Wehe-Den Hoorn 0595-572638 www.hoornstertil.nl

Theeschenkerij Domies Toen Hoofdstraat 76 9968 AG Pieterburen www.domiestoen.nl

Herberg van Ede H.van Cappenberghweg 34 9977 RW Molenrij www.herbergvanede.nl

Waddengenot Hoofdstraat 93 9968 AG Pieterburen 0595-528558 www.waddengenot.nl

Mentaweg 3 9892 TA Feerwerd 06-44096536 www.joeswert.nl

voor meer restaurants en culinaire adressen zie www.waddenland.groningen.nl addenlandMagazine 2018

55

huisjes, een jachthaven en een visserijmuseum. De geur van vis, teer, hout en diesel: in het visserijmuseum ruik je het vissersleven van nu en van het verleden.

Vanaf het water bekeken…

Wie Waddenland zegt, zegt Waddenzee. Maar er is zo veel meer water in Waddenland. Het Reitdiep, voorheen rivier de Hunze, is de slagader van het noordwesten van Groningen. Vroeger mondde zij bij Zoutkamp uit in de zee. Nu vult ze het Lauwersmeer met water uit de regio. Stap aan boord en bekijk het landschap vanuit een heel ander perspectief.

Reitdiepdal

Marenland

Het Reitdiep loopt van de stad Groningen

Eeuwenlang werd het Reitdiep steeds

tot aan het Lauwersmeer. Tot de 19de

verder rechtgetrokken ten gunste van het

eeuw was deze rivier de vaste vaarver-

vaarverkeer. Tegenwoordig worden de

binding tussen de stad en de zee. Ook nu

oude lopen juist hersteld. De kronkelende

nog is het Reitdiep met haar vertakkingen

waterwegen gaven deze regio haar an-

bepalend voor het landschap en kent vele

dere naam: Marenland. Maren zijn smalle,

sluizen en gemalen. Het gebied kenmerkt

onregelmatige, vaak ondiepe water-

zich door de vele wierdendorpen. Deze

stromen. Ze zijn ideaal voor een boot-

dorpen ontstonden tussen 500 voor en

tochtje, van rustig voortdrijven met een

1000 na het begin van onze jaartelling. De

fluisterboot tot stevig stroomopwaarts

zee kwam toen nog veel verder landin-

ploeteren in een kano. Vervoer over water

waarts. Mensen stichtten nederzettingen

was vroeger de belangrijkste manier van

op de kwelders, maar voelden zich niet

transport. Veel dorpen hebben daarom

veilig. Ze wierpen daarom heuvels op

nog haventjes: oude zeehaventjes uit de

waarop ze beschermd tegen het wassen-

tijd dat er nog geen dijken waren.

de water konden wonen. Rond het jaar

lessen of ga mee op een surf- of zeilkamp.

wersoog. Het is dan ook niet voor niets

Ook Lauwersoog is door de afsluiting een

Of maak er een relaxed dagje van op een

het startpunt van allerlei manieren om het

bruisende toeristische plaats geworden.

van de strandjes aan het Lauwersmeer.

Wad te verkennen. De haven is een echte

Aan de ene kant de zoute Waddenzee,

vissershaven met vele vissersboten en een

aan de andere kant het zoete water van

Zeehaven

visafslag, maar ook diverse visrestaurant-

het meer: een ideale combinatie! De boot

Vanaf het Lauwersmeer kijk je uit op

jes. Ook vertrekt hier de veerboot naar het

kun je aanleggen in de jachthaven. Op

twaalf betonnen kokers door de zeedijk:

eiland Schiermonnikoog, dat je met goed

het Lauwersmeer kun je surfen, zeilen en

de spuisluizen. Daarachter begint de rijke

weer vanaf de kade kunt zien liggen.

kitesurfen. Nog niet zo ervaren? Volg dan

Waddenzee, de tweede flank van Lau-

Ontdek het water van Waddenland 1

2

1 2

Wierden

In Museum Wierdenland in Ezinge ontdek je de historie van het Groninger wierdenlandschap en van het Nationale Landschap Middag-Humsterland, een van de oudste cultuurlandschappen van Noordwest-Europa. Het museum is bovendien een Toeristisch Informatiepunt Waddenland. www.wierdenland.nl

Maren De provincie Groningen biedt waterliefhebbers 950 kilometer aan kanowater. Huur een kano of fluisterboot en trek eropuit. Via Zoutkamp kun je doorvaren naar het Lauwersmeer. www.marenland.nl www.hoornstertil.nl

Visserij

Ontdek de geschiedenis van Zoutkamp in het visserijmuseum. Vanuit Zoutkamp kun je met een voormalige garna-

Vom Wasser aus betrachtet...

1000 werden de eerste dijken aangelegd,

Zoutkamp

het wonen op wierden werd overbodig.

Bij Zoutkamp mondt het Rietdiep uit in

Veel wierden werden daarna afgegraven.

het Lauwersmeer, tot 1969 de Lauwers-

Op de overgebleven wierden prijkt vaak

zee. Lange tijd was Zoutkamp een be-

de dorpskerk, gebouwd op het hoogste

langrijke vissersplaats. De inwoners waren

punt.

dan ook niet blij met de afsluiting van de Lauwerszee. Gelukkig kon het dorp zich omvormen tot een toeristische trekpleister vol horeca, winkeltjes, gekleurde

56

Tussen meer en zee

Wer Wattenland sagt, meint auch das Wattenmeer. Aber im Groninger Küstengebiet gibt es noch mehr Gewässer! Das Reitdiep fließt von der Stadt Groningen aus durch den Nordwesten der Provinz. Steigen Sie einfach in ein Kanu oder ein Flüsterboot und passieren Sie die jahrhundertealten Warftdörfer auf dem Wasserweg. Viele Dörfer haben einen kleinen Hafen, in dem man anlegen kann. Bis zum Abschluss der Lauwerszee (eine ehemalige Bucht der Nordsee) im Jahr 1969, wodurch der heutige See Lauwersmeer entstand, mündete das Reitdiep bei Zoutkamp in die Nordsee. Die lange Geschichte der Fischerei ist hier noch überall zu schmecken. Oder begeben Sie sich bei Lauwersoog aufs Wasser: Auf der einen Seite finden Sie den Lauwersmeer-See mit Süßwasser, auf der anderen Seite den Seehafen und das salzige Wattenmeer.

addenlandMagazine 2018

3

4

3 4

lenkotter het Reitdiep bevaren naar bijvoorbeeld Garnwerd. Ook is het mogelijk om op een zogenaamde beurtvaart mee te gaan van Zoutkamp naar de stad Groningen. www.visserijmuseum.com

Havens

Jachthaven Hunzegat ligt aan een rustig natuurgebied, vlakbij Zoutkamp en het Lauwersmeer. Jachthaven Noordergat bij Lauwersoog staat in directe verbinding met het Lauwersmeer. Dichtbij ligt de Robbengatsluis, die toegang geeft tot de Waddenzee. De bedrijvige haven van Lauwersoog, waaronder de recreatiehaven, wordt beheerd door Exploitatiemaatschappij Havencomplex Lauwersoog. www.noordergat.nl www.hunzegat.nl www.havenlauwersoog.nl

Seen from the water…

When you think about Waddenland, you think Wadden Sea. But there is more water in the Groningen coastal region! Reitdiep flows from the city of Groningen through the northwest of the province. Get into a canoe or a silent boat and sail past centuries-old village mounds; many villages have a small harbour where you can moor. Until the Lauwerszee was closed off in 1969 and became lake Lauwersmeer, Reitdiep flowed into the sea near Zoutkamp; it has never lost the flavour of its fishing past.

Alternatively you can get on the water at Lauwersoog - on one side you have the fresh-water lake Lauwersmeer and on the other side the seaport and the seawaters of the Wadden Sea.

57

“Winsum heeft veel bijzonders waar zelfs veel inwoners niet vanaf weten!”

in de Tweede Wereldoorlog opgeblazen. Vanaf

het dorp Winsum twee zo dichtbij elkaar staan.

de huidige stenen brug heb je een fantastisch

De Ster en De Vriendschap staan middenin het

uitzicht op het Winsumerdiep en al die rijks-

centrum, zijn allebei in goede staat en ook nog

monumenten waarlangs hij kronkelt. Sommige

heel vaak open voor publiek.”

mensen denken misschien ‘voor varen moet je naar Friesland’, maar de Groningse wateren zijn

Wat is nou echt een verborgen schat?

ook prachtig.”

“De monumentale begraafplaatsen van Ranum, Bellingeweer en Maarhuizen. Veel inwoners ken-

Typisch Gronings zijn al die kerken…

nen dit stuk Winsum niet, laat staan toeristen. Je

“Dat geldt inderdaad voor de hele pro-

‘Er is relatief

vincie. In onze gemeente hebben we

veel behouden

ook mooie voorbeelden. De manier waarop de kerk in Klein-Wetsinge is

gebleven en ze vertellen een verhaal over de geschiedenis.’

moet ze echt opzoeken, maar eenmaal gevonden zijn het bijzondere plekjes. Er is relatief veel behouden gebleven en ze vertellen een verhaal over de geschiedenis.”

verbouwd spreekt mij bijvoorbeeld erg aan. Qua uiterlijk kies ik voor de Torenkerk in het dorp Winsum.

Vooral door de mysterieuze trap aan de buitenzijde. Nog steeds weet niemand

waar die voor diende!”

En ten slotte, waar neem je je eigen gasten mee naartoe?

“Ik begin in Wierdenland in Ezinge. Vervolgens natuurlijk een rondje door het dorpscentrum van Winsum. Bijvoorbeeld met het Historisch Ommetje of een van de andere ommetjes. En dan eten

…en Winsum heeft ook veel molens!

in een van onze goede restaurants. Want ook

“Ja, dat ook! Die in Feerwerd bijvoorbeeld. En

op dat gebied is er steeds meer te doen in onze

Garnwerd en Adorp… Heel bijzonder is dat er in

prachtige gemeente.”

Wethouder Harmannus Blok heeft zichtbaar plezier in vertellen over de prachtige plekjes van ‘zijn’ gemeente. “Ik ben een echte Groninger. Sinds 2005 woon ik in de gemeente Winsum, eerst in Klein-Wetsinge en sinds 2008 in Sauwerd.” Harmannus is sinds 2014 wethouder voor de gemeente Winsum. Vanaf 2016 beheert hij ook de portefeuille Recreatie & Toerisme.

“Sindsdien ben ik de schoonheid van Winsum nog meer gaan ontdekken.”

Wat is er zo mooi aan Winsum?

straat in het dorp Winsum veel rijksmonumen-

“Vooral het landschap is uniek; aan het wierden-

ten staan? Onze gemeente kent er ruim 200,

landschap zie je goed de continue strijd tegen

voornamelijk gebouwen, maar daarnaast ook de

het water. Wierdenland, het museum in Ezinge,

wierden. Met dat aantal hebben we de meeste

vertelt het verhaal van deze eeuwen geleden

rijksmonumenten van de provincie na de stad

door mensen gemaakte woonheuvels op een

Groningen. Ook Baflo heeft veel monumentale

heel visuele manier. Feerwerd, Sauwerd, Winsum;

gebouwen. Aan deze panden zie je de welvaart

vrijwel alle dorpen in de gemeente zijn op wier-

van de herenboeren van vroeger.”

den ontstaan.”

Wat is je persoonlijke favoriet?

58

En de gebouwen?

“Dat is de Boog, de brug die Winsum met Ober-

“Wist je dat in de Havenstraat en de Wester-

gum verbindt. De oorspronkelijke Boog werd

“Nicht einmal alle Einwohner wissen, dass Winsum so

viel Besonderes zu bieten hat!“ Harmannus Blok, seit 2014 Beigeordneter in der Gemeinde Winsum, sagt: „Seitdem habe ich die Schönheit von Winsum noch besser erkannt.” Er genießt sowohl die einzigartige Landschaft mit den aufgehäuften Wohnhügeln, sog. Warften, aus der frühen Eisenzeit als auch die vielen Baudenkmäler, unter anderem Kirchen und Mühlen.

Sein Top-Favorit? „Das ist die Boog-Brücke, die Winsum mit Obergum verbindet.“

addenlandMagazine 2018

‘Winsum has so many special places of interest

that the residents don’t know about!’

Harmannus Blok has been Alderman for the municipality of Winsum since 2014. ‘Since then, I have learned to appreciate the beauty of Winsum even more.’ He enjoys the special artificial dwelling hill area, as well as the large number of historic buildings, such as churches and mills.

His favourite? ‘The Boog (arrow), the bridge that connects Winsum and Obergum.’

59

En natuurlijk het Pieterpad?

“Dat is een enorme trekker. Per jaar lopen

“Hier vlakbij de zee bruist het van de ondernemers en initiatieven”

30.000 mensen het Pieterpad en beginnen of

uitkijken. Ook Landgoed Verhildersum is een

eindigen in Pieterburen. Maar ook het Wad- en

mooie plek om te wandelen en te eten. Met kin-

Wierdenpad is prachtig. Een eyeopener vond ik

deren kan er veel… de DoeZoo, Waddenfun, de

alle activiteiten rond de Kerstvloed van 1717. In

Kaarsenmakerij in Eenrum, de speeltuin bij Het

2017 was het 300 jaar geleden dat deze zware

Booze Wijf. Ik neem mijn kleinkinderen wekelijks

stormvloed duizenden mensenlevens kostte.

mee naar het Zeehondencentrum, de publieks-

Elk dorp heeft hierover een verhaal te vertellen.

lieveling van De Marne.”

Bovendien zijn de gevolgen van de vloed nog steeds zichtbaar in het landschap, bijvoorbeeld aan de diepe kolken.”

‘Ik vind het mooi als toerisme, kunst en landbouw en visserij met elkaar worden verbonden.’

En qua kunst en cultuur?

“Het kerkje in Warfhuizen, de enige kerk in Nederland waar een kluizenaar woont, is heel

Wat is voor jou een verborgen

bijzonder. Maar ik houd ook van het kerkje van

schat?

Wehe-den Hoorn. Hier is regelmatig een concert

“De mensen! Dit ondernemende

of een theaterstuk. Vrijwel overal worden oude

volk schept de omgeving. Neem

kerken met kunst en cultuur gecombineerd.

Pieterburen. Van de 110 adressen staan 57 ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Ook bijvoorbeeld Eenrum

Kunstliefhebbers stuur ik vaak naar Het Raadhuis in Eenrum. Ik ga daar binnenkort schilderijen huren voor in mijn werkkamer.”

en Zoutkamp bruisen van de bedrijvigheid. 800 ondernemers op 10.000 inwoners in De Marne,

Waar kijk je naar uit?

dat is uitzonderlijk. Die ondernemende aard zie

“Ik verwacht veel van het nieuwe Pronkjewail-

je overal terug in galeries, open tuinen, dorps-

pad. Ook de Open Boerderijdagen van Wad-

feesten en andere initiatieven.”

denland Boerenland zijn een succes. Ik vind het mooi als toerisme, kunst en landbouw en visserij

Waar neem je je eigen gasten mee naartoe?

met elkaar worden verbonden. Elk jaar komen er

“Ik eet graag in De Oude Sluis in Zoutkamp. Of

nieuwe initiatieven als deze bij die De Marne nog

gewoon ergens een visje en dan over de haven

interessanter maken.”

“Ik hoef maar 3 kilometer te lopen en ik sta aan het Wad.” Anne Marie Smits woont in Pieterburen en raakt niet uitgepraat over waarom wonen in De Marne fantastisch is. Ze groeide op Schiermonnikoog op en verhuisde daarna veel. Sinds 1990 woont ze in wat nu gemeente De Marne is. Begin 2018 werd ze benoemd tot wethouder; onder meer Recreatie & Toerisme, Waddenzee Werelderfgoed en het Lauwersmeergebied vallen onder haar verantwoordelijkheid. “Hier voel ik mij thuis.”

Wat maakt De Marne mooi?

in Waddenland een combinatie met Schiermon-

“Ik denk meteen aan het Wad; ik ben echt een

nikoog, Ameland of Borkum. Maar ik denk ook

buitenmens. Wadlopen is een unieke ervaring,

aan het Reitdiep. Ik kano graag en via de maren

van korte tochten tot oversteken naar de eilan-

kom je overal; van het Lauwersmeergebied tot

den. Deze liggen op korte afstand van de wad-

de vele, op kwelderwallen ontstane dorpen.”

denkust. Veel toeristen maken tijdens hun verblijf

60

“Hier in Seenähe sprudeln Unternehmergeist

und Initiativen“ Anne Marie Smits, seit 2018 Beigeordnete in der Gemeinde De Marne, sagt: „Nach einer Wanderung von nur 3 Kilometern stehe ich am Watt.“ Aber auch eine Fahrt landeinwärts lohnt sich, und über die vielen Wasserläufe sind allerlei interessante Orte erreichbar. Eine besondere Sehenswürdigkeit ist die kleine Kirche in Warfhuizen, die einzige Kirche der Niederlande, in der ein Einsiedler wohnt. Ideen für Ausflüge mit Kindern? „Ich nehme meine Enkel jede Woche mit ins Seehundezentrum!“

addenlandMagazine 2018

‘Here, near the sea, there are plenty of entrepreneurs

and initiatives’ Anne Marie Smits has been Alderwoman for the municipality of De Marne since 2018. ‘For me, it is only three kilometres on foot to the mudflats.’ But sailing inland is also wonderful: you can travel anywhere you like via the lakes. The church in Warfhuizen is very special and the only one in The Netherlands inhabited by a hermit. And how about children?

‘I take my grandchildren to the seal sanctuary every week!’

61

Trek de Eemsdelta in en ontdek het andere waddenland

met fraaie stijlkamers. Maar ook diverse jaarlijkse events vol muziek, theater en historie brengen kunst en cultuur tot leven.

Architectuur en water

De historische

De oude historische binnen-

binnenstad van

stad van Appingedam laat

recente architectuur, de Amsterdamse School,

een onuitwisbare indruk

is royaal vertegenwoordigd in het stadsbeeld.

achter. De imposante Nico-

Appingedam is bij uitstek een plek om vanaf het

laïkerk en het Raadhuis, in

water te verkennen. Vaar met de Damsterveer,

Appingedam laat een onuitwisbare indruk achter.

1630 gebouwd in renaissan-

sloep of kano rond het centrum en natuurlijk

cestijl, de monumentale Solwer-

onder de beroemde hangende keukens door!

derstraat en natuurlijk het Damsterdiep met de mooie bruggetjes en hangende

Eemdelta ontdekken

keukens zijn de belangrijkste trekkers. Meer

www.eemsdelta.groningen.nl

Van Noordpolderzijl tot aan Termunterzijl: ook het noordoosten van Groningen wordt ‘gekust’ door de Waddenzee en de daarop uitmondende Eems. Net als Waddenland is de Eemsdelta door de eeuwen heen gevormd door de zee. Dat merk je niet alleen aan het geluid van de meeuwen en de geur van de zware zeeklei, maar ook aan de kerken bovenop de wierden, de havens en het Venetië van het Noorden: Appingedam.

Kerken en borgen

Termunterzijl een toeristisch dorp met een mu-

Het weidse landschap wordt al eeuwenlang

seumgemaal; een pleisterplaats voor een heerlijk

bewoond. De bewoners maakten wierden om

visje. Het contrast tussen de moderne zeehaven

droog en veilig te kunnen wonen. Midden op de

en de haventjes van weleer brengt eeuwen ge-

wierde werd vaak de dorpskerk gebouwd. Deze

schiedenis in één dagtocht samen.

bakens in het landschap ademen geschiedenis.

Bezoek openluchtmuseum Het Hoogeland in

Appingedam

Warffum; tot leven gewekte historie op een wier-

In de middeleeuwen was Appingedam hoofd-

de. Andere in het oog springende bezienswaar-

plaats van het gewest Fivelingo en werd er han-

digheden zijn de borgen. Een fraai voorbeeld is

del gedreven met Noord-Duitsland, het Oostzee-

de Menkemaborg in Uithuizen.

gebied, Scandinavië en Westfalen. Appingedam was een regionaal marktcentrum en haven van

62

Maren en havens

belang. De rijkdom die in deze periode werd op-

De invloed van de zee is hier altijd vlakbij. Vanaf

gebouwd, is nog terug te zien in de architectuur

de zestiende eeuw ontwikkelde Delfzijl zich

en de geschiedenis van de stad die in Museum

tot een haven van formaat. Heel anders is de

Stad Appingedam wordt verbeeld. Appinge-

getijdenhaven van Noordpolderzijl. De kleinste

dam is bovendien een kunstzinnige cultuurstad.

zeehaven van Nederland biedt een prachtige

Bezoek bijvoorbeeld de Groninger Zilverkamer

blik op het uitgestrekte Wad. Nog zo’n pittoresk

met een grote collectie Groninger zilver, Museum

havenplaatsje is Termunterzijl aan de Dollard. Het

Møhlmann met exposities van realistische en

dorpje kent een lange historie. Tegenwoordig is

figuratieve kunst en Museum Stad Appingedam

Entdecken Sie das Eemsdelta und das andere Wattengebiet Von Noordpolderzijl bis nach Termunterzijl - auch der nordöstliche Teil der Provinz Groningen grenzt an das Wattenmeer und das Mündungsdelta der Eems, die dort ins Meer fließt. Häfen, Kirchen und Burgen zeugen von der reichen Geschichte dieser Region. Sehr beeindruckend ist auch das historische Zentrum von Appingedam mit dem besonderen Stadtbild, den Museen und den berühmten Küchen, die früher über dem Wasser “hängend“ gebaut wurden.

addenlandMagazine 2018

Venture into the Eemsdelta to explore the other Wadden area From Noordpolderzijl to Termunterzijl: north-east Groningen is touched by the Wadden Sea and the Eems flowing out into it. Harbours, churches and Groningen estate houses demonstrate the rich history of this region.

The architecture, museums and the famous hanging kitchens above the water in ancient Appingedam city centre leave an indelible impression.

63

addengenot.nl

Pieterburen Beleef het eilandgevoel op het vaste land...

13.45 maandag 9

12.00 dinsdag 21

11.30 zaterdag 6

12.00

zondag 1

16.00 maandag 28

14.45 dinsdag 10

13.00 woensdag 22 12.30 zondag 7

13.45

vrijdag 6

07.45 dinsdag 29

15.30 woensdag 11 13.30 donderdag 23 13.30 dinsdag 9

15.30

zaterdag 7

08.00 woensdag 30 16.00 donderdag 12 15.00 vrijdag 24

14.30 woensdag 10 15.45

zondag 8

08.30 donderdag 31 16.30 vrijdag 13

15.30 zaterdag 25

15.00 zaterdag 13

07.15

16.30 zondag 26

15.45 zondag 14

07.30

APRIL

zondag 27

woensdag 11 11.30

JUNI

zaterdag 14

vrijdag 13

14.00 vrijdag 1

16.45 zondag 15

17.15 maandag 27

16.15 zondag 14

18.15

zaterdag 14

14.30 zaterdag 2

06.45 maandag 16

17.30 dinsdag 28

16.45 maandag 15

07.45

zondag 15

15.00 zaterdag 2

17.30 dinsdag 17

07.00 woensdag 29 17.15 dinsdag 16

07.00 woensdag 18 07.30 donderdag 30 17.30 woensdag 17 08.30

vrijdag 20

07.15 dinsdag 5

08.00 donderdag 19 09.15 vrijdag 31

zaterdag 21

07.45 woensdag 6

08.30 vrijdag 20

zondag 22

08.30 donderdag 7 09.15 zaterdag 21

vrijdag 19 SEPTEMBER 08.30 zaterdag 1 07.30 zaterdag 20

11.00

10.15 zondag 2

08.00 zondag 21

13.00

donderdag 26 12.30 zaterdag 9

10.30 maandag 23

12.00 maandag 3

08.30 maandag 22

14.00

vrijdag 27

13.30 zondag 10

11.45 dinsdag 24

13.00 dinsdag 4

09.15 dinsdag 23

14.30

zaterdag 28

14.30 maandag 11

13.30 woensdag 25 13.45 woensdag 5

zondag 29

15.00 dinsdag 12

14.00 donderdag 26 15.00 donderdag 6 12.00 donderdag 25 15.15

maandag 30

16.00 woensdag 13 15.00 vrijdag 27

15.30 vrijdag 7

13.00 zaterdag 27

17.00

16.00 zaterdag 8

14.00 zondag 28

16.15

16.45 zondag 9

15.00 woensdag 31 07.45

woensdag 2

17.30 maandag 30

17.00 maandag 10

15.30

donderdag 3 17.00 zondag 17

07.00 dinsdag 31

17.30 dinsdag 11

vrijdag 4

08.00

NOVEMBER 16.15 zaterdag 3 11.00

zaterdag 5

woensdag 12 16.45 zondag 4 AUGUSTUS 07.15 woensdag 20 09.00 woensdag 1 07.00 donderdag 13 07.00 woensdag 7

zaterdag 5

18.00 donderdag 21 09.30 donderdag 2 07.15 vrijdag 14

07.15 woensdag 14 07.30

zondag 6

07.45 vrijdag 22

10.30 vrijdag 3

07.30 zaterdag 15

07.30 vrijdag 16

08.00

woensdag 9

09.45 zaterdag 23

11.00 zaterdag 4

08.00 zondag 16

08.00 zaterdag 17

09.00

donderdag 10 10.15 zondag 24

12.15 zondag 5

09.00 dinsdag 18

09.15 zondag 18

10.15

vrijdag 11

12.00 maandag 25

14.00 maandag 6

10.00 woensdag 19 10.30 woensdag 21 13.00

zaterdag 12

12.15 dinsdag 26

14.30 dinsdag 7

11.00 donderdag 20 12.30 vrijdag 23

13.45

zondag 13

13.30 woensdag 27 15.00 woensdag 8

12.30 vrijdag 21

08.15

maandag 14

15.00 donderdag 28 15.45 donderdag 9 13.30 zaterdag 22

11.45

dinsdag 15

15.30 vrijdag 29

14.15

13.30 vrijdag 30 13.45

16.00 vrijdag 10

14.30 zondag 23

DECEMBER 14.15 zaterdag 1 09.30

16.45 zaterdag 11

15.15 maandag 24

15.00 zondag 2

10.30

donderdag 17 16.45

zondag 12 JULI 17.00 zondag 1 17.30 maandag 13

16.15 woensdag 26 16.00 maandag 3

11.30

vrijdag 18

16.30 donderdag 27 16.30 zaterdag 15

08.00

zaterdag 19

07.00 maandag 2

17.30 dinsdag 14

17.00 vrijdag 28

07.00 zondag 16

08.30

zaterdag 19

17.45 dinsdag 3

07.00 woensdag 15 07.00 zaterdag 29

07.15 vrijdag 21

13.00

zondag 20

07.30 woensdag 4

07.30 donderdag 16 07.30 zaterdag 29

18.00 zaterdag 22

13.30

07.30 vrijdag 28

08.00

woensdag 23 10.00 donderdag 5 08.00 vrijdag 17

08.00 zondag 30

donderdag 24 11.30 vrijdag 6 vrijdag 25 12.30 zaterdag 7 zaterdag 26 12.45 zondag 8

08.30 zaterdag 29 OKTOBER 09.00 woensdag 3 09.15 zondag 30 10.00 vrijdag 5 12.00 maandag 31

08.30 zaterdag 18 09.30 zondag 19 09.45 maandag 20

Visserijmuseum Zoutkamp

10.30 woensdag 24 15.00

donderdag 14 15.45 zaterdag 28 MEI dinsdag 1 16.30 vrijdag 15 16.15 zondag 29

08.30 09.00 10.00

Wat te zien, doen, beleven in Waddenland MUSEA

12.00

10.00 zondag 22

woensdag 16 16.00 zaterdag 30

Beleef het eilandgevoel op het vaste land...

07.00 donderdag 18 09.30

09.00

woensdag 25 11.00 vrijdag 8

07.00 dinsdag 19

Pieterburen.nl

08.00

woensdag 18 16.30 zondag 3

16.45 zaterdag 16

adlopen-

Pizzeria/Grill Bij de Buren van Pieter Restaurant Waddengenot Café de Après Wad-bar Wadlopen-Pieterburen.nl Start Pieterpad Diverse wadlooptochten Hotel Waddenweelde*** Badhuis Waddenwellness Waddengenot aan Zee Speeltuin en kinderfeestjes

Snuif de geur van vis, teer, hout en diesel op in Visserijmuseum Zoutkamp en leer meer over de geschiedenis van de Zoutkamper visserij. Het museum aan de binnenhaven van de historische vissersplaats Zoutkamp, is gevestigd in de voormalige, monumentale ‘betonningsloods’ van Rijkswaterstaat. Op de binnenplaats van het museum staat een origineel herbouwd Zoutkamper vissershuisje. Er worden vaartochten georganiseerd op het Reitdiep en het Lauwersmeer.

Reitdiepskade 11 Zoutkamp | 0595-401957 | www.visserijmuseum.com

Museum Wierdenland

Maak kennis met het wierdenlandschap, zijn lange bewoningsgeschiedenis en de verschillende opgravingen in Museum Wierdenland in Ezinge. Dit wierdendorp ligt te midden van het oudste cultuurlandschap van Nederland: Nationaal Landschap Middag-Humsterland. Hier leefden vanaf de vroege IJzertijd mensen op wierden, kunstmatig opgeworpen woonheuvels. Het zijn de schatkamers van het noordelijk kustgebied van Nederland. De wierde van Ezinge is wereldberoemd door de opgravingen van Albert van Giffen tussen 1923 en 1934. Het museum organiseert regelmatig activiteiten voor kinderen.

Van Sinderenweg 10 Ezinge | 0594-621524 | www.wierdenland.nl

Openluchtmuseum Het Hoogeland Warffum

In dit museum óp de wierde van Warffum ontdek je het platteland van ruim honderd jaar geleden. Kijk rond in twintig oude gebouwen en ervaar hoe de mensen vroeger woonden en werkten. Woonkamers, slaapkamers en werkplaatsen zijn met oog voor detail ingericht. Het lijkt alsof de bewoners slechts even weg zijn. De lagere school, een kleine molen, een slagerij en een dorpscafé: het verleden komt hier tot leven.

Schoolstraat 4 Warffum | 0595-422233 | www.hethoogeland.com

NATUUR & EDUCATIE DoeZoo

VISHANDEL STERKENBURG LAUWERSOOG MET PRACHTIG UITZICHT OVER LAUWERSMEER EN WADDENZEE GEBAKKEN VIS DAGELIJKS AANVOER VAN VERSE VIS DIV.SOORTEN GEROOKTE VIS UIT EIGEN ROKERIJ KINDERSPEELHOEK SOUVENIRS

Vaar mee met De Dageraad!

Geniet van het zeevissen en een heerlijke vaartocht langs de prachtige zandbanken met De Dageraad.

In de zomer vissen wij op makreel en kabeljauw.

Wij varen iedere ochtend vanuit de vissershaven van Lauwersoog.

Bel voor boekingen of meer informatie met de familie Drijver: 0519-297992 www.dageraad.org Sportvisserij Dageraad

HAVEN 9-10 * LAUWERSOOG * 0519-349060

@msdageraad

64

Wierde 17 Leens | 0595-572659 | www.doezoo.nl

Bezoekerscentrum Waddenkust

Dit is één van de informatiecentra van Het Groninger Landschap langs de kust van Groningen. De inrichting van Waddenkust is gericht op beleven en doen. Thema’s zijn de verschillende biotopen aan de Waddenkust en het belang van de Waddenzee als tankstation tijdens de vogeltrek.

Er is een ‘natte ruimte’ waar kinderen proefjes kunnen doen en planten en dieren onder de microscoop kunnen bekijken. In de fimzaal draait een informatieve film over de Noordkust. Vanaf Bezoekerscentrum Waddenkust loopt een wandel- en fietspad naar de waddendijk.

Toe aan een heerlijk dagje weg?

PLATE SERVICE * VERSE VIS * GEBAKKEN VIS * GARNALEN * SNACKS&IJS

De natuur saai? In DoeZoo Insektenwereld zeker niet! Hier mag je niet alleen kijken naar de dieren, bloemen, planten, maar ze ook horen, voelen, ruiken en soms zelfs proeven. In de vaste schoolvakanties zijn er rondleidingen tijdens welke je soms dieren ook mag aanraken zoals vogelspin Hector of de slang Py. En er is een minitheatervoorstelling met een levend stinkdier. Op de knutselzolder kunnen kinderen gratis deelnemen aan een activiteit of zich laten schminken.

Wij zien u graag op De Dageraad!

Hoofdstraat 83 Pieterburen | 0595-528522 | www.groningerlandschap.nl

Activiteitencentrum De Bosschuur Staatsbosbeheer

Het verkennen van Nationaal Park Lauwersmeer begint bij activiteitencentrum De Bosschuur.

Hier leer je alles over dit vogelparadijs op vroegere zeebodem. Vooral voor kinderen is een hoop te doen en beleven: volg een ‘spoedcursus boswachter’, timmer een nestkastje, doe mee braakballen pluizen, vang en bewonder waterdiertjes, bouw je eigen hut in het huttenbouwbos of loop het natuurpad. Voor de allerkleinsten is er het speelse kabouterpad. In het informatiecentrum vind je foldermateriaal en naslagwerken over flora en fauna in het gebied.

De Rug 1 Lauwersoog | 0519-345145 | www.staatsbosbeheer.nl

Zeehondencentrum Pieterburen

Kom zeehonden kijken in Pieterburen. Zeehondencentrum Pieterburen vangt gewonde, verweesde en zieke zeehonden op en verzorgt ze tot het moment dat ze weer terug naar zee kunnen. In het bezoekerscentrum leer je alles over zeehond en zijn natuurlijke leefomgeving De Waddenzee. Er zijn exclusieve rondleidingen achter de schermen, er is een bottenshow en er zijn wisselende exposities. Ook kun je mee zeehonden vrijlaten op het Wad of boek een Zeehondensafari.

Hoofdstraat 94a Pieterburen | 0595-526526 | www.zeehondencentrum.nl addenlandMagazine 2018

65

B&B - Sauna

D’Olle Pastorie

HISTORISCH ERFGOED Borg Verhildersum Leens

• Palmbomen • Olijfbomen • & Bamboe Bezoek op afspraak Hogeweg 29 9977 PE Kloosterburen Tel. 0595 481 281 Mob. 06 1268 7722 BAMBOOSPIRIT.NL

Batenborg Bed & Breakfast

Cultuur en natuur gaan harmonisch samen op landgoed Verhildersum. Borgbewoners, boeren en arbeiders: Verhildersum toont het wonen en werken op het Groninger platteland in de 19de eeuw, maar dan in een hedendaags jasje. Bekijk de borg, het arbeidershuisje en de boerderij en ervaar hoe de bewoners leefden. In de borgtuin staan bronzen beelden van beeldhouwer Eddy Roos.

Wandel door de oprijlaan, singels en landerijen met oude gewassen, fruit- en veerassen.

Wierde 40 Leens | 0595-571430 |www.verhildersum.nl

Hinszorgel Leens

Het Hinszorgel in de kerk in Leens is ongetwijfeld één van de bekendste orgels van de provincie Groningen. Dit pronkstuk met zijn rijk gebeeldhouwde front werd in 1733 gebouwd door Albertus Anthoni Hinsz in opdracht van Anna Habina Lewe, de moeder van Edzard JacobTjarda van Starkenborgh en bewoonster van de borg Verhildersum. Het snijwerk is van de hand van Theodorus van der Haven en Casper Struiwig.

Uw uitvalsbasis voor een ontspannen ontdekkingsreis in het Groninger Land Ons saunacomplex wordt privé verhuurd, ook aan niet B&B-gasten.

Graag even bellen voor een afspraak i.v.m. de opwarmtijd van de kachel.

Graag tot ziens in Bed & Breakfast Batenborg

Schouwerzijlsterweg 13, 9951 TG Winsum ( Gn) tel.nr: 06-24757460, info@bedandbreakfastbatenborg.nl

VERHUUR, REPARATIE & ONDERHOUD VAN FIETSEN

info@ollepastorie.nl

Hoofdstraat 28 9975 VS Vierhuizen www.ollepastorie.nl +31 (0) 6 3358 5864

Bijvoorbeeld voor uw bedrijfsuitje, familiefeestje of schoolreisjes Reserveren is wenselijk www.guikemarijwielhandel.nl

ZUIDERWEG 3 - EZINGE 06 288 93 438 - 0594 62 18 90 auldrik@guikemarijwielhandel.nl

66

Genietlokaal is een cateraar die gasten graag kennis laat maken met streek- en biologische producten van het land. Het contact met de producenten staat voorop. Genietlokaal koopt de ingrediënten zelf in bij de boer De mogelijkheden voor catering zijn eindeloos. Op basis van wensen en behoeften komt pure smaak op tafel!

06-52152046 | www.genietlokaal.nl

De molen Joeswert in het dorpje Feerwerd is een nog professioneel in gebruik zijnde korenmolen. Het is een van de weinige molens waar het oeroude spelt wordt gemalen. De molen werd in 1855 als koren- en pelmolen gebouwd, is voorzien van het zelfzwichtingssysteem met VanBussel-stroomlijnneuzen en is sinds 1993 eigendom van de Molenstichting Winsum.

Mentaweg 3 Feerwerd | 06-44096536 | www.joeswert.nl

Abrahams Mosterdmakerij

Koffie- en Winkelmuseum

Bij Abrahams Mosterdmakerij wordt nog altijd op ambachtelijke wijze grove Groninger mosterd gemaakt. De tijd lijkt hier tientallen jaren te hebben stilgestaan. Tijdens een rondleiding vertellen wij je alles over de productie van onze mosterd én kom je te weten waar Abraham de mosterd haalt. In het restaurant staat uiteraard de versgemaakte mosterdsoep bovenaan de menukaart.

Rijksmonument anno 1830

Molenstraat 5 Eenrum | 0595-491600 | www.abrahamsmosterdmakerij.nl

Kaasboerderij Kleikracht

Elize Catharina Heerd

t 0595 52 86 41 m 06 23 79 71 16 alicestreekstra@hotmail.com Hoofdstraat 103 9968 AC Pieterburen

Café Toby’s Voor jong & oud

Gezien ons groot aanbod zijn wij ook in staat voor groepen fietsen te verhuren

Genietlokaal

Molen Joeswert

Wandelen, fietsen en varen In het prachtige wijde Groninger Landschap, vlakbij het sfeervolle plaatsje Winsum vindt u een Bed & Breakfast Batenborg gevestigd in het pas gerestaureerd Rijksmonument Batenborg.

Het is gelegen op de grens van het oudste cultuurlandschap van West Europa, het Reitdiepgebied, en het Hoogeland met zijn rijke verleden. Batenborg beschikt over 2 ruime tweepersoons gastenkamers met elk een eigen badkamer.

LEUK & LEKKER

Ook voor feesten en partijen

Kleikracht is een biologisch melkveebedrijf en kaasmakerij met een boerderijwinkel aan huis. In de winkel wordt kaas van eigen melk en andere biologische producten verkocht. De rauwmelkse kaas is zelfgemaakt en heeft een authentieke smaak. Er is keuze uit kaas van jong tot oud, maar ook diverse heerlijke kruidenkazen.

Schilligeham 3 Winsum | 0595-438949 | www.kleikracht.nl

De Theefabriek

Het paradijs voor de theeliefhebber vind je in de voormalige kerk van Houwerzijl. De Theefabriek is een unieke combinatie van Nederlands enige theemuseum, een sfeervolle theeschenkerij met wellicht de meest uitgebreide theekaart ter wereld en een geurige theewinkel. In het theemuseum word je meegenomen op een ontdekkingsreis door de boeiende wereld van de thee, van robuuste machines tot breekbaar porselein. Daar krijg je dorst van!

Hoofdstraat 15-25 Houwerzijl | 0595-572053 | www.theefabriek.nl

Elize Catharineheerd

Naast het koffie- en winkelmuseum, is de Elize Catharinaheerd een gezellig café. Gastvrouw Alice heet iedereen van welkom. Het café is een van de oudste panden van Pieterburen, geschikt voor feesten en bijeenkomsten. De eclectische verzameling koffie- en winkelspullen is tot een klein museum verworden.

Hoofdstraat 103 Pieterburen | 0595 528461 | www.elizecatharinaheerdblog.wordpress.com Hoofdstraat W5a 9951 AA Winsum Tel. 0595 443 685

www.facebook.com/tobyswinsum

Landgoud

Landgoud is een biologisch landbouwbedrijf, waar met zorg en aandacht diverse gewassen verbouwd worden, waaronder de witte aalbes, appels, bieslook, baktarwe en spelt. Een logisch gevolg van met name de fruitteelt is de productie van heerlijke appelsap, wijn en bessensap.

Landgoud maakt onderdeel uit van het Pieterburen Speltproject.

Dijksterweg 45 Kloosterburen | www.landgoud.nl addenlandMagazine 2018

67

Wij brengen (en halen) uw fietsen bij uw vakantieadres

Zo ontspannen moet vakantie zijn Spar Zoutkamp is elke zondag geopend bezoek ook onze prachtige bloemen slijterij en planten van van 9.00 ‘t meulendiekje bloemenhuis drint tot 16.00 uur Spar Bergstra Dorpstraat 1 9974 PN Zoutkamp Tel. 0595 401382 E-mail: bergstra@despar.info

Openingstijden

het hele jaar 2018:

Maandag t/m Vrijdag 08:00-19:00 Zaterdag 08:00-18:00 Zondag 09:00-16:00

Reserveer je fietsen gemakkelijk online

www.fietsenopschiermonnikoog.nl Middenstreek 10 & Badweg 6 Schiermonnikoog 0519 531 104 06 23 35 46 18

In de zuivelruimte op dit bio-dynamische familiebedrijf wordt op ambachtelijke wijze yoghurt, kwark, room, boter en kaas gemaakt. De 80 melkkoeien mogen de hele zomer buiten lopen en eten hoofdzakelijk gras. Op stal krijgen ze er biologisch graan en grasbrok bij dat op het eigen bedrijf wordt verbouwd. Zo’n gesloten cirkel is typerend voor de biodynamische werkwijze. In de ontvangstruimte zijn zuivel en vlees te koop.

Ommelanderweg 32 Hornhuizen | 0595 435144 / 0595 438860 | www.waddenmax.nl

ACTIEF & DOEN! Bloemenboerderij & maïsdoolhof

Dit is dé plek om zelf bloemen te plukken en te dolen door een echt Maisdoolhof! Daarna kun je uitrusten in het Maïsbad. Ook kun je op het erf skelteren en op ligfietsen rijden en botsen op de botsfietsen. Op de Bloemenboerderij is voor jong en oud altijd wat te beleven.

De boerderij beschikt over een terras en boerderijwinkel.

Dikemaweg 10 Saaxumhuizen | 0595-423577 | www.bloemenboerderij.com

Beleef Schiermonnikoog op je eigen manier Fietsverhuur Schiermonnikoog

WaddenMax

40 Mijl, Lauwersmeermars en Kennedymars

VAKMENSEN MET VISIE! Vraag gratis en vrijblijvend een offerte aan. Oók uw adres voor dubbel glas.

ROELOF PETTINGA, H. VAN CAPPENBERGWEG 36, MOLENRIJ TELEFOON (0595) 481774 MOBIEL 06-10168115

Haven Hunzegat AUTOSCHADE Strandweg 17 Zoutkamp H.J. FABER www.hunzegat.nl

Drie unieke wandelevenementen in en om Nationaal Park Lauwersmeer. Tijdens de 40 Mijl lopen wandelaars ’s nachts door Dark Sky Park Lauwersmeer en langs de zeedijk de zonsondergang tegemoet. De Lauwersmeermars is van oorsprong een militaire mars. Deze bijzonder mooie route om het Lauwersmeer kent afstanden van 45 en 60 km. De Kennedymars is een wandeltocht van 80 km die binnen 20 uur gelopen dient te worden. www.40mijl.nl

Stichting Wadloopcentrum Pieterburen

De gidsen van Stichting Wadloopcentrum Pieterburen nemen al 60 jaar (!) mensen mee het Wad op. Van lichte en zware wadlooptochten tot zwerftochten, oversteken naar de eilanden en combinaties van vaar/wadlooptochten.

Haven 20 Lauwersoog | 0595 - 528300 | www.wadlopen.com

Wadlopen Pieterburen

Wadlooptochten, educatieve tochten, oestertochten, tochten voor kinderen, maar ook oversteken naar Schiermonnikoog. Wadlopen Pieterburen biedt voor elk wat wils.

Hoofdstraat 84 Pieterburen | 0595-528558 | www.wadlopen-pieterburen.nl

Dijkstra Wadlopen

Deze oudste wadlooporganisatie van Nederland biedt educatieve tochten en zwerftochten aan op het Wad. Ook een bezoek aan de Engelsmanplaat en oversteken naar Ameland of Schiermonnikoog zijn mogelijk.

Hoofdstraat 118 Pieterburen | 0595-528345 | www.wadloop.nl

Adventurepark Waddenfun

 Autoberg

in 24-uurs s g: 0595-424500 ervice

Dit grootste indoorklimpark en outdoor-activiteitencentrum van Noord-Nederland is geschikt voor iedereen van 4 jaar en ouder. Je kunt er met 45 bruggen tot 8 meter hoogte klimmen en tot slot tokkelen over de weilanden. Maar er kan nog veel meer: van fotofietstochten en boogschieten tot Kolonisten van Waddenland en moorddiner.

Trekweg 1 Wehe Den Hoorn | 0595-439880 | www.waddenfun.nl

Kaarsenmakerij Wilhelmus

Deze ambachtelijke en historische kaarsenfabriek is gevestigd bij de haven in het pittoreske dorpje Eenrum. In de werkplaats proef en ruik je de sfeer van vroeger doordat er nog steeds kaarsen volgens de eeuwenoude methode worden geproduceerd. Maar ook de moderne toepassingen van het kaarsen maken zijn bij ons te zien. Zelf kaarsen maken? Bij ‘Wilhelmus’ kan het!

Hoofdstraat 14 Eenrum | 0595-491388 | www.kaarsenmakerijwilhelmus.nl

Tuk Tuk Lauwersoog

Welkom in het Hunzegat

Kustweg 18 Lauwersoog | 06-83332222 | www.tuktuklauwersoog.nl

be en leef er , ge va n ar iet !

Kom genieten van het Lauwersmeer en Zoutkamp met boot of camper.

Huur een authentieke tuk tuk en ontdek het Lauwersmeer en omgeving in je eigen tempo. Na een korte oefen rit kun je op pad! Tuk Tuk Lauwersoog biedt verschillende arrangementen en routes.

4 nachten boeken = 5 nacht gratis e

info@hunzegat.nl - 0595 402 875

68

HOOGEWEG 2 - 9953 TE BAFLO TELEFOON: 0595-424719 FAX: 0595-422509 WWW.FABERBAFLO.NL AUTOSCHADE-BERGING-FABER

VAARTOCHTEN & BIJZONDERE TOURS Gebroeders Luden

De voormalige reddingsboot Gebroeders Luden biedt o.a. vaartochten aan in Nationaal Park Lauwersmeer en op de Waddenzee met eventueel een bezoek aan Schiermonnikoog. Naast arrangementen met wadlopen en ‘wadeten’ zijn er ook Yoga tochten op Engelsmanplaat.

Haven 20 Lauwersoog | info@gebroeders-luden.nl addenlandMagazine 2018

69

VAARTOCHTEN & BIJZONDERE TOURS Sportvisserij Dageraad

Vissen op Makreel en Kabeljauw op open zee, dat kan met de De Dageraad vanuit Lauwersoog.

Dit schip is van alle moderne apparatuur voorzien en wordt naast sportvisserij ook voor andere doeleinden gebruikt, zoals vogels spotten en rondvaarten. Ook meerdaagse tochten zijn mogelijk.

Learmûne 42 Dokkum | 0519-297992 | www.vissenopdenoordzee.nl

Tour de Wadden

‘een heel bijzonder plekje in Zoutkamp’

Op zoek naar een bijzondere dagtour, weekendtrip of weekreis in het Waddengebied? Tour de Wadden biedt trips in het Waddenkustgebied en de Waddenzee. Van zeilen, wadlopen, fotografie workshops en yoga op de dijk tot culinaire tochten. Lekker makkelijk: laat je rijden van stad naar Wad per authentieke Volkswagenbus.

Taco Mesdagplein 14 Groningen | 06-21217440 | www.tourdewadden.nl

De Marenboot

De Hoornstertil verhuurt Marenboten en Grunnboten voor een heerlijk middagje of dagje varen over de Groningse maren. Neem bij het startpunt een van de vaarroutes mee die je naar de mooiste plekjes brengt.

Mernaweg 60 Wehe-Den Hoorn | 0595-572638 | www.hoornstertil.nl

WadOp

WadOp organiseert diverse tochten met de MS Wadstruner en de MPS Middelzee over het Lauwersmeer en de Waddenzee. Dit varieert van rondvaarten, Waddensafari’s tot zeehondentochten met zandplaatwandelingen.

06-55720152 | www.wadop.nl

Beleef Lauwersoog

Op zeehondenexpeditie, zandplaatwandeling of met een snelle RIB het Wad op? Beleef Lauwersoog biedt voor jong en oud een ultieme uitdaging.

Strandweg 1 Lauwersoog | 0519-349133 | www.beleeflauwersoog.nl

ing voor isolatie door het gebruik

Camping ‘de Rousant’ in het hoge noorden van de provincie Groningen heeft voor u een zee van ruimte. Een eindeloos lijkende weg tussen ‘t water door, met aan uw linkerzijde ongekende variatie aan landschappelijk schoon en een grote verscheidenheid aan plekjes waar u een onderkomen kunt vinden voor tent of caravan.

van natuurlijke producten: isolatie

www.rousant.nl

Isolatie is belangrijk om energie te kunnen besparen. Goldshell heeft de oploss-

Reitdiepveer

Toe aan een rustgevend vaartochtje van een kwartier tussen de twee aanlegplaatsen bij de eeuwenoude sluizen van Aduarderzijl en Schaphalsterzijl? Pak dan het op de ‘Reitdiepveer’. Deze veerdienst opent veel mogelijkheden voor fietsers, scootmobielers en wandelaars. Fiets- en wandelroutes op het Hogeland en in Middag-Humsterland kunnen voortaan op uiterst vriendelijke manier met elkaar worden gecombineerd.

www.reitdiepveer.nl

MS-Tender

Voor de echte sportvisser is er de MS-Tender. Deze sportvisboot verzorgt dagelijks tochten vanuit Lauwersoog. Er wordt gevist op kabeljauw, makreel en andere vissoorten. Er zijn dagtochten en meerdaagse tochten. Ook als je niet wilt vissen, maar gewoon wilt genieten van een tocht op zee, is meevaren een geweldige ervaring.

Haven 50 Lauwersoog | 06-22903225 | www.ms-tender.nl

JACHTHAVENS

door middel van schelpen.

Jachthaven Noordergat

Noordergat staat in directe verbinding met het Lauwersmeer en biedt daarmee mogelijkheden voor vaartochten naar het Groninger land, Groningen stad, en ook naar de Friese meren. Op slecht 300 meter ligt de Robbengatsluis, die toegang geeft tot de Waddenzee en daarmee de Waddeneilanden en Noordzee.

www.goldshell.nl

Noordergat 1 Lauwersoog | 0519-349040 | www.noordergat.nl

Jachthaven Hunzegat

Hunzegat is gelegen aan een heerlijk rustig natuurgebied, vlakbij Zoutkamp en op steenworp afstand van het Lauwersmeer. De haven, met 250 ligplaatsen en 40 passantenplaatsen, is voorzien van allerlei gemakken, zoals een winkel, tankstation en mastenmakerij.

Strandweg 17 Zoutkamp | 0595-402875 |www.hunzegat.nl

Exploitatiemaatschappij Havencomplex Lauwersoog

Garnalenafslag

Goldshell

Goldshrimp

Camping

De Haven van Lauwersoog is een vissers- en een recreatiehaven. In de Haven zijn onder meer de visafslag, visgroothandels, scheepsbenodigdheden, een douanekantoor, een drijvend dok voor onderhoudswerkzaamheden, een aantal restaurants, viswinkels en sportvisbedrijven gevestigd.

Daarnaast vertrekt de veerboot naar Schiermonnikoog vanuit de haven. Lauwersoog heeft hierdoor een grote aantrekkingskracht op recreanten en bezoekers.

Haven 2 Lauwersoog | 0519-349023 | www.havenlauwersoog.nl 70

addenlandMagazine 2018

71

TUINEN Borgtuin Verhildersum

De borgtuin is een symmetrische stijltuin met invloeden uit de Renaissance en de Barok. Naast de borders, met vaste en eenjarige planten en eenjarige planten en een kruidentuin, kunt u in de tuin meer dan 90 soorten rozen en 50 soorten clematissen bewonderen. Het prieel en de banken nodigen u uit om even tot rust te komen. Ook vindt u er beelden van kunstenaar Eddy Roos.

www.verhildersum.nl

Domies Toen - Een botanisch pronkjewail

Aan de voet van de Petruskerk in het dorp Pieterburen ligt Domies Toen. Een botanische tuin, erkend als museumtuin. Vroeger stond op deze plek een weem, een boerderijpastorie.

Domies Toen, ook wel de tuin van de dominee, heeft op een bescheiden oppervlak een verrassende verscheidenheid aan sferen: het parkachtige van vijvers en oude bomen, formele vormen van buxushaagjes en rozenperken, het weelderige van bloemenweiden vol inheemse plantensoorten, en in het voorjaar natuurlijk vele stinzenplanten.

Hoofdstraat 76 Pieterburen | 0595-528636 | www.domiestoen.nl

De Kleine Plantage

Hagen en gazons, ritme en rust, zijn de belangrijkste structuur bepalende elementen temidden van de weelderige borders en moerbedden van tuin en kwekerij. Het weidse maar toch rijk met groen omzoomde landschap van het Groninger Hogeland vindt zijn weerklank in de tuin. Op de ruim 1 ha van De Kleine Plantage groeit een enorme verscheidenheid aan vaste planten, clematissen en rozen. Tevens tuingalerie, leestafel en gelegenheid voor koffie en thee.

Handerweg 1 Eenrum | 0595-491604 | www.dekleineplantage.nl

Arboretum Notoarestoen

Het arboretum Notoarestoen in Eenrum bevat een internationale plantencollectie met de Japanse tempel- boom, Chinese vaantjesboom, Amerikaanse Sequoia’s, rododendrons en nog veel meer. In het voorjaar is het kleurenfeest in Notoarestoen dankzij honderden bloeiende rododendrons. De tuin is het levenswerk van notaris Smit uit Eenrum, vandaar de naam ‘Notoarestoen’, het Groningse woord voor notaristuin.

Ernstheemsterpad 1 Eenrum | 0595 492 058 | www.arboretumeenrum.nl

Marnedrukkers en Marnesignmakers Zodat u sneller zichtbaar bent

Haven & camping op een kruispunt van waterwegen

Met Marnedrukkers en Marnesignmakers bieden wij complete oplossingen op grafisch gebied, van prepress tot voorraadbeheer, verzending en alle vormen van binnen- en buitenreclame. Uw werk is bij ons in goede handen. In 2017 is fors geïnvesteerd in innovatieve productie-oplossingen, waaronder een hypermoderne 8 kleuren Komori

KUNST Annemarie Mayers – Atelier & Huisgalerie

De wereld een beetje lichter maken, dat is wat kunstenares Annemarie Mayers met haar werk wil laten zien. De oude koeienstal op woonboerderij Noorderloft is omgetoverd tot huisgalerie waar keramiek in verschillende vormen en in intense kleuren tentoongesteld zijn. In de schuur bevindt zich een ruim atelier waar onder andere Vedic Art workshops (Zweedse kunstvorm waarbij vanuit het hart geschilderd wordt), gevolgd kunnen worden.

Ommelanderweg 6 Hornhuizen | 06-595481080 | www. annemariemayers.nl

drukpers met UV Led droging. En als de kans zich dan voordoet om het vakmanschap van een Porsche carwrap van ons Sign team in één beeld te vangen met onze nieuwe pers…

Galerie Het Raadhuis

…dan zien we een ontmoeting van innovatie, snelheid, kwaliteit en betrouwbaarheid.

Warffumerweg 12 9959 TE Onderdendam 06 51 47 39 75

jh-onderdendam.nl

Galerie het Raadhuis biedt kunst op een unieke locatie, in de directe omgeving van het Lauwersmeer en de Waddenkust. Het Raadhuis toont figuratieve kunst van schilderijen en beelden tot keramiek. Zes keer per jaar worden er exposities gehouden in het Raadhuis van een vaste groep kunstenaars. Het gaat hier zowel om gerenommeerde kunstenaars als jonge, veelbelovende talenten.

Raadhuisstraat 17 Eenrum | 0595-497002 | www.galeriehetraadhuis.nl

Galerie Gewaagd

Galerie Gewaagd organiseert exposities met ‘nieuw’ en bekend talent. Binnen de exposities wordt gezocht naar verschillende uitingsvormen die elkaar versterken. Die voor zowel de kunstenaars als het publiek een spannende combinatie oplevert. De galerie is gevestigd in een voormalige zaaddrogerij onderaan de Waddendijk. De zaaddrogerij met authentieke weegbrug biedt qua sfeer en ambiance gewaagde mogelijkheden.

Dijksterweg 2 Hornhuizen | 0595-487071 | www.galeriegewaagd.nl

Meer weten?

Kijk op onze site of bel met 0595 57 44 44 mail naar info@marnedrukkers.nl www.marnedrukkers.nl

Leens en Delfzijl, Groningen 72

Hotel de Marne Hotel De Marne is een digitale platform waarop ruim 40 ondernemers zijn vertegenwoordigd: B&B’s, campings, restaurants, galeries, producenten van streekproducten en meer. Zij delen graag hun kennis over dit lege, ruige en wonderschone gebied aan de Waddenzee en het Lauwersmeer. Welkom in het NIETS dat boven Groningen gaat!

www.hoteldemarne.nl

addenlandMagazine 2018

73

WAGENBORG WATERTAXI

Razendsnel van en naar Ameland of Schiermonnikoog?

0900 9238 | +3188 1031 000

Materialen voor kaarten maken, verf, garen, stickers, kralen, lint...

Accommodaties: Hotels, B&B’s Campings en Groepsaccommodaties

Openingstijden: dinsdag t/m zaterdag van 10.00 uur tot 12.00 uur en van 13.00 uur tot 17.00 uur

Rietemastraat 16 • 9965 RT Leens • tel 0595-572715

info@tourdewadden.nl 06 21 21 74 40 www.wpd.nl

Camping Beleef Lauwersoog

B&B / Kampeerterrein Landgoed Wilgenheerd

B&B / Groepsaccommodatie Waddenhoes

Strandweg 5 9976 VS Lauwersoog 0519-349133 www.lauwersoog.nl

Havenstraat 3 9964 AN Wehe-den Hoorn 0595-401943 www.wilgenheerd.nl

Hoofdstraat 102 9968 AH Pieterburen 06-25238304 www.waddenhoes.nl

Vakantieboerderij Huizingheem

B&B De Juckemaheerd

Landal Natuurpark Suyderoogh

Zoutkamperweg 6 9972 TC Niekerk 0595-402050 www.juckemaheerd.nl

Trekweg 1 9964 TA Wehe-den Hoorn 0595-439880 www.waddenfun.nl

Kaarsenmakerij Wilhelmus

Chalet Lauwersmeerplezier BV Kustweg 30 9976 VP Lauwersoog 06-30083494 www.lauwersmeerplezier. lauwersmeergebied.nl

* zelf kaarsen maken * ruime winkel met kaarsen, accessoires en leuke cadeau-ideeën * kaarsen op maat gemaakt

Abrahams Mosterdmakerij Restaurant KOFFIE BORREL LUNCH DINER

RONDLEIDING Hoofdstraat 14, Eenrum 0595-491388 info@kaarsenmakerijwilhelmus.nl www.kaarsenmakerijwilhelmus.nl 74

WWW.ABRAHAMSMOSTERDMAKERIJ.NL

MOLENSTRAAT 5 | EENRUM | 0595-491600

B&B ‘d Olle Pastorie Hoofdstraat 28 9975 VS Vierhuizen 06-33585864 www.ollepastorie.nl

B&B Noorderloft Ommelanderweg 6 9978 TC Hornhuizen www.noorderloft.com

B&B Batenborg Schouwerzijlsterweg 13 9951 TG Winsum 06-24757460 www.bedandbreakfastbatenborg.nl

Logies en ontbijt Dahliastraat 39 9951 GE Winsum 0595-442093

Herberg van Ede

Hotel De Oude Smidse

H.van Cappenberghweg 34 9977 RW Molenrij www.herbergvanede.nl

Dirk Wierengastraat 36 9969 PD Westernieland 0595-528620 www.hotel-deoudesmidse.nl

B&B / Groepsaccommodatie De Energiek

B&B Pronkkamer Finisterre

Mernaweg 79 9964 AR Wehe-den Hoorn 0595-571239 www.de-energiek.nl

Dorpsstraat 4 9957 ND Saaxumhuizen 0595-425231 www.finisterre.nl

De Rug 3 9976 VT Lauwersoog 0519-349267 www.suyderoogh.nl

Groepsaccommodatie De Waddenhoeve

Hotel Waddenweelde Hoofdstraat 84 9968 AG Pieterburen 0595-528558 www.waddenweelde.nl

Camping / Hotel Marenland Recreatie Winsumerdiep 6 9951 CG Winsum 0595-442750 www.marenland.nl

Camping / Groepsaccommodatie Robersum Recreatie

Middendijk 2 9988 TC Noordpolderzijl www.waddenhoeve.com

Panserweg 5 9975 VZ Vierhuizen 0595-402613 www.robersum.nl

Hotel Het Klooster

Camping Roodehaan

Damsterweg 8 9977 RH Kloosterburen 0595-481159 www.hotelhetklooster.nl

Roodehaansterweg 9 9963 TC Warfhuizen 0595-571598 www.roodehaan.com

Camping De Breede Breede 4 9989 TA Warffum 0595-424642 www.campingdebreede.nl

Fietsverhuur De Groene Kicker

Guikema Rijwielhandel

Hoofdstraat 102 9968 AH Pieterburen 06-25238304 www.waddenhoes.nl

Zuiderweg 3 Ezinge 0594-621890 www.guikemarijwielhandel.nl

voor meer accomodaties zie www.waddenland.groningen.nl addenlandMagazine 2018

75

KERAMIEK & SCHILDERIJEN www.wilvandonselaar.nl

keramiekstalletje aan huis elke dag open

u bent ook welkom in het atelier Graag even bellen, dan weet u zeker dat ik thuis ben

Hogeweg 5 9977 PE Kruisweg (Kloosterburen) Tel. 0595 481854

Welkom in de provincie Groningen.

Geniet van onze mooie provincie.

Evenementen en Exposities Waddenland 2018 EVENEMENTEN 26 mei

Lauwersmeermars en Kennedymars

De jaarlijkse Lauwersmeermars voert langs het Lauwersmeer.

Afstanden 45 en 65 km. Dit jaar voor het eerst tevens de Kennedymars; een wandeltocht van 80 km die binnen 20 uur gelopen dient te worden. www.40mijl.nl

8, 9 en 10 juni Quilt Festival EEN PRACHTIG INGERICHT HUIS MET STIJLVOLLE TUINEN

Een bezoek waard!

Actief in de omgeving, samen met onze leden en klanten.

Groningen, een provincie met vele gezichten op het gebied van recreatie. Leuk dat u onze provincie bezoekt. De Rabobanken in Groningen wensen u veel plezier. Kunnen wij u van dienst zijn?

Kijk op Rabobank.nl.

Het tweejaarlijkse festival staat dit lustrumjaar in het teken van Waddenzee Wereld Erfgoed. In dit kader is er de expositie: ODE aan de Waddenzee. www.quiltfestival.nl

20 en 21 juni

Een aandeel in elkaar

april t/m december: ‘Menkemaborg: sfeervol verlicht in de 18de eeuw en nu.’

Leuke (junior)audiotour: Ga mee terug in de 18de eeuw.

Menkemaweg 2, 9981 CV Uithuizen www.menkemaborg.nl

Pinksterfeesten en Vlaggetjesdag Zoutkamp

25 versierde garnalenkotters liggen aangemeerd in Zoutkamp. Met live muziek, markten en demonstraties. Hoogtepunt is het binnenhalen van de Garnalenkoningin. www.pinksteren-zoutkamp.nl

23 juni

40 Mijl Midzomernacht Wandeltocht

Deze unieke wandeltocht start ’s avonds en loopt over de dijken van het Reitdiep en langs het Lauwersmeer en de zeedijk met uitzicht op het eiland Schiermonnikoog. Afstanden 40 mijl en 40 km. www.40mijl.nl

- Uniek gelegen aan het Lauwersmeer en Werelderfgoed de Waddenzee - Dé uitvalsbasis voor vaar-, fiets- en wandeltochten - Alle faciliteiten voor campers aanwezig

www.noordergat.nl 76

27 oktober

Viering 9 jaar UNESCO Waddenzee Werelderfgoed. Met activiteiten langs de Waddenkust en op het Wad, waaronder wadlopen, kweldertochten, vaartochten, muziek, eten & drinken. www.waddenland.groningen.n

Beleef de duisternis in Dark Sky Park Lauwersmeer. Met activiteiten waaronder nachtwandelingen en sterren kijken. www.nachtvandenacht.nl

Dag van het Wad Waddenkust

12 augustus

Bauke Mollema tocht Stad en Provincie

28 juni t/m 1 juli

Op Roakeldais 2018

Vier dagen lang genieten van internationale dans- en muziek van folkloristische dansgroepen uit de hele wereld. De dansers laten je kennis maken met hun prachtige cultuur in de straten van Warffum. info@oproakeldais.nl

juli t/m oktober

Altijd al eens willen weten waar je eten vandaan komt? Doe dan mee aan een van de Stel-je-eigen-Maaltijd-samen routes of kom naar de Kom-bij-de-Boerover-de-Vloer dagen. www.waddenland.groningen.nl/ boerenland

Nacht van de Nacht Lauwersmeer e.a. locaties

6 oktober

Aardappelfeest – Hornhuizen

19 mei - 21 oktober Kunst-op-Sporen Speurtocht met de honderdjarige Ploeg

EXPOSITIES

11 en 12 augustus

7 april t/m 31 oktober

8 juni t/m 2 september

Het Groninger verleden komt tot leven. Maak kennis met oude ambachten, het boerenbedrijf van weleer, oude gewassen en historische dierenrassen. Met eten, drinken, dans en muziek. www.verhildersum.nl

De rijke historie van het garnalendorp Zoutkamp (1418-2018), gelegen aan de voormalige Lauwerszee, wordt getoond aan de hand van kaarten, foto’s en filmbeelden. www.visserijmuseum.com

Een tentoonstelling over Indonesische batiks, Helmondse textiel, Afrikaanse patronen en Nederlandse quilts. www.hethoogeland.com

Fietsen met professioneel wielrenner Bauke Mollema door het Groninger land. Bauke heeft zelf de route uitgestippeld. De start en finish zijn in de stad Groningen. www.baukemollematocht.nl

Historische Dagen Borg Verhildersum Leens

25 augustus

ZomerJazzFietsTour - Reitdiepdal

Vier fietsroutes door het prachtige Reitdiepdal, ten noordwesten van Groningen, met onderweg meerdere concerten in middeleeuwse kerkjes en boerenschuren. www.zjft.nl

7 t/m 16 septemer Tijdens de 10-daagse Kunstvloed is er kunst te bewonderen op een route langs Groot- en Klein Wetsinge, Sauwerd en de Onstaheerd. Met lezingen, rondleidingen en muziekuitvoeringen. www.kerkkleinwetsinge.nl

29 en 30 september

Tocht om de Noord Provincie Groningen

Dit tweedaags wandelevenement staat in het teken staat van ‘De vergezichten van de Ploeg”; dit kunstgenootschap bestaat 100 jaar. De wandelaars zien het landschap door ‘kunstenaars’ ogen. www.todn.nl

Midden in het gebied waar de beste piepers ter wereld worden geteeld. Met muziek, kunst en natuurlijk lekker eten. Ontmoet boeren, koks, singer-songwriters en heel veel aardappeleters. www.aardappelfeest.nl

Ontdek aan de hand van ruim 30 werken, de Ploegschilders van het eerste uur. Met nog niet eerder geëxposeerde werken van Johan Dijkstra. De schilderijen van landschappen tonen een kleurrijk beeld. www.verhildersum.nl

De expositie toont werk van zowel hedendaagse als oude Ploegleden. De wandel- en fietsroute voert langs oude landschapselementen uit het werk van De Ploeg. Tevens activiteiten met kunstenaars en landschapsgidsen. www.wierdenland.nl

Kunstmanifestatie: de Kunstvloed.

Open Boerderij Dagen

Jachthaven Noordergat Lauwersoog | 0519-349040 | havenmeester@noordergat1.nl

1 juli

Expositie ZK 600 (Zoutkamp 600 jaar)

t/m 6 mei

Pioniers van het Noorden, op ontdekkingsreis door Terpen- en Wierdenland

Een reis door ruimte en tijd van het wierdengebied in Groningen en Friesland: Hoe het natuurlijke kwelderlandschap met enige aanpassingen een vruchtbaar gebied bleek om in te wonen. www.wierdenland.nl

12 mei

MeiFair

Onder het motto “Modern Vakmanschap in Historische Traditie” worden er tijdens de MeiFair historische producten verkocht.

Met workshops, muziek, demonstraties eten en drinken. www.hethoogeland.com

1 april – 31 oktober

WONDERBOOT 90 jaar Motorreddingboot INSULINDE

Open op dinsdag van 10:00 tot 15:00 uur www.gebroeders-luden.nl

14 april t/m 28 okt

“Kleurendrift, het land van De Ploeg“ - 100 jaar de Ploeg op Landgoed Verhildersum

WaX, een Wereldreis in Patronen

De Kleine Plantage • za. 26 en zo. 27 mei: Groentedagen - Vergeten en onvergetelijke groenteplanten.

• za. 7 en zo. 8 juli: Hostadagen - Schaduwplanten en de nieuwste hostacultivars.

• za. 4 en zo. 5 augustus: Dahliadagen - Hoogzomerbloei met groot assortiment dahlia’s.

• za. 1 en zo. 2 september: Liefhebberijdagen - Voorjaars- en stinzenbollen

www.dekleineplantage.nl Streekmarkt Verhildersum Een twintigtal standhouders presenteren hun lekkernijen.

Van boerenkaas tot gerookte makreel, van ambachtelijk brood tot pure chocola.

• za. 21 april 2018 • za. 19 mei 2018 • za. 16 juni 2018 • za. 21 juli 2018 • za. 18 augustus 2018 • za. 15 september 2018 • za. 20 oktober 2018 • za. 17 november 2018

voor meer evenementen en activiteiten zie www.waddenland.groningen.nl addenlandMagazine 2018

77

COLOFON © April 2018

Toeristische Informatie Punten en andere belangrijke adressen

SAMENSTELLING: MarneDrukkers info@marne.nl www.marnedrukkers.nl

KOM EN ONTDEK MIJN LEVEN

Stichting Promotie Waddenland info@toerismewaddenland.nl www.waddenland.groningen.nl

Toeristische Informatie Punten Waddenland Bezoekerscentrum Waddenkust

Spar

Postbus 199 9750 AD Haren 050-315901 www.groningerlandschap.nl

Hoofdstraat Winsum 44 9951 AC Winsum www.spar.nl

Het Informatie Paviljoen

Onderdendamsterweg 33B 9951 TD Winsum www.aldi.nl

Haven 6 9976 VN Lauwersoog 0519-349 070 www.waddenland.groningen.nl/over-waddenland

Visserijmuseum Zoutkamp Reitdiepskade 11 9974 PJ Zoutkamp 0595 401957 www.visserijmuseum.com

Museum Wierdenland Van Swinderenweg 10 9891 AD Ezinge 0594-621524 www.wierdenland.nl

Kerk Klein Wetsinge Valgeweg 12 Klein Wetsinge 06 54685405 www.kerkkleinwetsinge.nl

Bibliotheek Winsum Regnerus Praediniusstraat 2 9951 CB Winsum 0595-441577 www.np-lauwersmeer.nl

Supermarkten Spar Dorpsstraat 1 9974 PN Zoutkamp www.spar.nl

Aldi

De Dorpswinkel Oude Winsumerstraatweg 12 9771 AB Sauwerd www.ditissauwerd.nl

Coop Heerestraat 16 9953 PJ Baflo www.coop.nl/baflo

CoopCompact Marneweg 39 9977 PH Kruisweg www.coop.nl/kruisweg

VORMGEVING en ONTWERP MarneDrukkers Walter van der Zwaan ACQUISITIE en DRUK: MarneDrukkers FOTOGRAFIE Cover: Sarah Stiles FOTOGRAFIE via Marketing Groningen: Bas Meelker, Hiddema Fotografie, Michel Aaldering Mark Schuurmans, Omke Oudeman, Marcel Kerkhof, Jur Bosboom OVERIGE FOTOGRAFIE:

Coop

Peter Velthuis, Pieter Malfiet,

Raadhuisstraat 10 9967 RB Eenrum www.coop.nl/eenrumsmit

Ruben Smit, Gerrit Alssema,

Attent Ubbels Torenstraat 5 9891 AE Ezinge www.buurtsuperubels.nl

Tankstations BP Garnwerderweg 2A 9951 TP Winsum

Q8

Katja Staring, George Huitema, Christophe Jacobs, Staats Mooibroek, Rens Kalsbeek.

TEKST Cecile Bol / Studio Vuurvogel, Rens Kalsbeek VERANTWOORDING: Alle gegevens zijn met grote

Het Aanleg 18A 9951 SJ Winsum

zorgvuldigheid verzameld en

De Nije Nering 16 9965 NA Leens www.aldi.nl

Esso

verwerkt. Stichting Promotie

Jumbo

Shell

Aldi

Torenweg 2 9774 PJ Adorp

De Nije Nering 2 9965 NA Leens www.jumbo.com/winkels/jumbo-leens-de-marren

Provincialeweg WZ 1 9964 XX Wehe- den Hoorn

Albert Heijn

De Streekweg 2 9956 PS Den Andel

Obergon 2 9951 HL Winsum www.ah.nl

78

koop je kaartje online www.zeehondencentrum.nl

Waddenland en De Marne Drukkers kunnen echter niet aansprakelijk gesteld worden voor eventuele onjuistheden.

SEALS • SEA • SCIENCE

DUBBEL PLEZIER

met een combiticket voor DoeZoo Leens & Zeehondencentrum Pieterburen

Texaco

Verkrijgbaar aan de kassa of online www.zeehondencentrum.nl/doezoo