Jaarverslag 2014 - Planning 2015

© Ludo Goossens

REGIONAAL LANDSCHAP SCHELDE-DURME JAARVERSLAG 2014 PLANNING 2015

Hemelstraat 133A, 9200 Dendermonde www.rlsd.be | T 052 33 89 10

Regionaal Landschap Schelde- Durme Jaarverslag 2014- jaarplanning 2015 Inhoud 1. Organisatie en structuur ............................................................................................................................... 3 1.1. Missie ............................................................................................................................................................... 3 1.2. Werkingsgebied ............................................................................................................................................... 3 1.3. Bestuursorganen .............................................................................................................................................. 5 1.3.1. Algemene Vergadering .................................................................................................................................. 5 1.3.2. Raad van Bestuur .......................................................................................................................................... 8 1.3.3. Dagelijks Bestuur ........................................................................................................................................... 9 1.4. Professionalisering van de organisatie ............................................................................................................. 9 1.4.1. Huisvesting .................................................................................................................................................... 9 1.4.2. Personeelbestand 2014-2015 ..................................................................................................................... 10 1.4.3 Functionering en evaluatie........................................................................................................................... 10 2. Publieksactiviteiten en vormingsactiviteiten .............................................................................................. 11 3. Financieel verslag………………………………………………………………………………………………………………………………….…13 3.1. Balans en resultatenrekening 2014…………………………………………………………………………………………………………..13 3.2. Begroting 2015…………………………………………………………………………………………………………………………………………13 4. Inhoudelijke werking………………………………………………………………………………………………………………………………19 Natuurbehoud en kleine landschapselementen ............................................................................................ 19 Actie 1 Gemeentelijk subsidiereglement voor huis- en boerenzwaluw ........................................................ 19 Actie 2 Soortgerichte acties huiszwaluw ....................................................................................................... 21 Actie 3 Soortgerichte acties boerenzwaluw .................................................................................................. 23 Actie 4 Soortgerichte acties gierzwaluw vanuit gemeentelijk subsidiereglement........................................ 24 Actie 5 Weidevogelproject ............................................................................................................................ 26 Actie 6 Poelenproject .................................................................................................................................... 29 Actie 7 Slotenproject ..................................................................................................................................... 31 Actie 8 Natuurloket ....................................................................................................................................... 32 Actie 9 Fauna-akkers ..................................................................................................................................... 33 Landschapszorg, streekeigen karakter, geïntegreerde projecten en IHD .......................................................... 36 Actie 10 Landschapsbedrijfsplanning ............................................................................................................ 36 Actie 11 Landschapsloket .............................................................................................................................. 38 Actie 12 Autochtone bomen en struiken/ Plant van Hier ............................................................................. 44 Actie 13 Houtzoeker ...................................................................................................................................... 46 Actie 14 Intergemeentelijk subsidiereglement voor kleine landschapselementen ...................................... 48 Actie 15 Ecologische maatregelen duurzame boomteelt ............................................................................. 49 Actie 16 Project Kindervreugd Bornem fase 2 .............................................................................................. 55 Actie 17 Geïntegreerde gebiedsgerichte werking, deels link met IHD.......................................................... 55 Actie 17 A Vallei van de Maanbeek- Laresloot .............................................................................................. 55 Actie 17 B Vallei van de Molenbeek-Graadbeek……………………………………………………………………………………… 56 Actie 17 C Natuurinrichting Berlarebroek en Donkmeer (ook link met IHD) ................................................ 57 Actie 17 D: project Erembald Kravaalbos (ook link met IHD) ........................................................................ 57 Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

1

Actie 17 E: Strategisch Project Schelde Sterk Merk (ook link met IHD) ........................................................ 59 Actie 18 Specifieke bijdrage aan IHD ............................................................................................................ 61 Actie 18 A Boskant……………………………………………………………………………… ...................................................... 63 Actie 18 B Inrichting van sloten..................................................................................................................... 64 Actie 18 C: Overzicht acties in kader van 30% basisfinanciering ANB Oost-Vlaanderen .............................. 65 Actie 19 Buitengewone plekjes ..................................................................................................................... 66 Actie 20 Hingenewiel, een parel op komst……………………………………………………… ...... ………………………………….67 Recreatief medegebruik en natuurrecreatie .................................................................................................. 68 Actie 21 Trage wegen doen herleven............................................................................................................ 68 Communicatie en informatie ......................................................................................................................... 78 Actie 22 Landschapskrant ............................................................................................................................. 78 Actie 23 Website ........................................................................................................................................... 80 Actie 24 Communicatiemateriaal RLSD ......................................................................................................... 81 Actie 25 Digitale nieuwsbrief ........................................................................................................................ 82 Actie 26 Social Media .................................................................................................................................... 83 Natuureducatie .................................................................................................................................................... 84 Actie 27 NME loket........................................................................................................................................ 84 Actie 28 NME activiteiten en actoren in de kijker ......................................................................................... 85 Actie 29 Samenwerking aan publieksevenementen ..................................................................................... 87 Actie 30 Samenwerken aan educatieve projecten speelnatuur ................................................................... 89 Actie 31 Organiseren van vormingen en workshops .................................................................................. 101 Actie 32 Uitleenpost NME- materiaal ......................................................................................................... 103

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

2

1. Organisatie en structuur 1.1. Missie Woorden wekken, voorbeelden trekken De landschaps-, natuur- en erfgoedwaarden van de streek van Schelde en Durme zijn het beschermen waard!

Hiervan wil het Regionaal Landschap Schelde-Durme elke inwoner van haar werkingsgebied overtuigen. Dit doen wij door de inwoners te betrekken bij concrete acties rond natuur en landschap. Woorden wekken, voorbeelden trekken!

Streekplatform Tegelijkertijd ontwikkelt het Regionaal Landschap een platform waar verschillende maatschappelijke groepen uit de streek elkaar ontmoeten om ideeën uit te wisselen. Landbouwers, natuur- en milieubeschermers, recreanten, gemeentebesturen en streekverenigingen. Iedereen verdient een stem in de discussie rond de toekomst van onze streek.

1.2. Werkingsgebied Het werkingsgebied waarin RLSD in 2014 actief was, strekte zich uit over de volgende 16 gemeenten: Berlare, Dendermonde, Hamme, Laarne Waasmunster, Wetteren, Wichelen, Zele, Bornem, Kruibeke, Puurs, SintAmands, Temse, Sint-Niklaas, Aalst en de gemeente Melle. Dit werkingsgebied omvat ruwweg de gemeenten langs de getij beïnvloede Zeeschelde en Durme, aangevuld met Sint-Niklaas en Aalst.

Vanaf 2015 uitbreiding werkingsgebied: aanvraag tot toetreding van gemeente Buggenhout Door de Interne Staatshervorming zijn de Regionale Landschappen in Vlaanderen per 2014 overgedragen van het Vlaamse, naar het Provinciale bestuursniveau. Provincie Oost-Vlaanderen, Provincie Antwerpen en het Regionaal Landschap gaan dus nauwer samenwerken. Beide provinciebesturen willen graag het werkingsgebied van ons Regionaal Landschap iets groter maken, zodat meer inwoners en verenigingen kunnen meewerken aan onze projecten. De Algemene Vergadering van 11/2/2015 stemde in met deze uitbreiding van het werkingsgebied.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

3

Oppervlakte en inwonersaantallen per gemeente Gemeente

Oppervlakte (ha)

Inwonersaantallen

Aalst

7.812

83.516

Berlare

3.782

14.806

Bornem

4.576

20.876

Buggenhout

2.525

14.444

Dendermonde

5.567

44.840

Hamme

4.021

24.706

Kruibeke

3.207

16.324

Laarne

3.342

12.359

Melle

1.534

11.153

Puurs

3.341

16.992

Sint-Amands

1.558

8.254

Sint-Niklaas

8.380

74.124

Temse

3.992

29.079

Waasmunster

3.193

10.638

Wetteren

3.668

24.815

Wichelen

2.287

11.431

Zele

3.306

20.781

TOTAAL sinds 1/3/2014

66.091

439.138

Bron: http://www.ibz.rrn.fgov.be Het werkingsgebied RLSD omvat nagenoeg het volledige door zoet water beïnvloedde deel van het Schelde estuarium, en vormt dan ook grotendeels een landschappelijk samenhangend geheel. De regio roept een aantal zeer karakteristieke beelden van landschappen en biotopen op: zoetwatergetijderivieren met hun slikken en schorren, dijken, meersen, rivierbegeleidende bossen, rivierduinen, wielen ter hoogte van dijkdoorbraken, knotbomenrijen, waterplassen en turfputten. Aan dit landschap zijn bovendien heel wat karakteristieke cultuurelementen verbonden zoals voetveren, griendenteelt, vloeiweiden en rietsnijderijen.

Het karakteristieke Scheldelandschap met zijn unieke natuurwaarden stopt niet aan de provinciegrens. Het werkingsgebied RLSD strekt zich dan ook uit over de provincies Antwerpen én Oost-Vlaanderen. RLSD vormt hiermee het enige provinciegrensoverschrijdende regionale landschap in Vlaanderen.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

4

1.3. Bestuursorganen 1.3.1. Algemene Vergadering Samenstelling na de Algemene Vergadering van 11/02/2015

Vertegenwoordiger

Lid

Effectief

Plaatsvervangend

Werkende leden : 53 Groep A: Overheden: 18 Jozef Dauwe (voorzitter) Goedele De Cock

Jo De Cuyper Peter Hertog

Rik Röttger Mireille Colson

Ronny Cuyt Aysel Bayraktar

Gemeente Berlare

Steven Vandersnickt

Wim Arbijn

Gemeente Bornem

Leentje Van Lent

Bernadette Boeykens

Stad Dendermonde

Dirk Abbeloos

Klaartje Van Havermaat

Gemeente Hamme

Tom Waterschoot

Koen Mettepenningen

Gemeente Kruibeke

Erik Blommaert

Filip Vercauteren

Gemeente Laarne

Alex De Smet

Koen De Wilde

Gemeente Puurs

Alex Goethals

Chris Coeck

Gemeente St-Amands

Eddy Ceurstemond

Raf De Blaiser

Gemeente Temse

Hugo Maes

Raf Smet

Gemeente Waasmunster

Ludo Lenaerts

Guido De Cock

Gemeente Wetteren

Leentje Grillaert

Marc Van Durme

Gemeente Wichelen

Kristof De Smet (ondervoorzitter)

Ann Van Wesemael

Gemeente Zele

Geert Roosenboom

Francis De Donder

Gemeente Melle

Dirk Gistelinck

Anne Dalemans

Stad Aalst

Iwein De Koninck

Paul Stockman

Stad Sint-Niklaas

Wout De Meester

Annemie Charlier

Actiecomité ter Beveiliging van het Leefmilieu op de Linkeroever en het Waasland vzw

Hans Van Dooren

Jenny De Laet

Durme vzw

Patrick De Brauwer

Franki D'haese

Grenzeloze Schelde vzw

Mieke de Leeuw

Dolores Baïta

Komitee voor Leefmilieu en Natuurbehoud vzw (KOLENA)

Lieve Van Bockstael

André De Rycke

Kruibeeks Natuurbehoud vzw (KruiN)

Freddy Moorthamer

Gilbert Smet

Leefmilieu Wetteren vzw

Patrick Schrooten

-

Provincie Oost-Vlaanderen Provincie Antwerpen

Groep B: Natuur: 21

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

5

Koninklijke Vereniging voor Natuur- en Stedenschoon vzw

Rutger Steenmeijer

Cedric Vervaet

Natuurpunt vzw Afdeling Boven-Schelde

Rudy De Mol

Lieve Van Acker

Natuurpunt vzw Afdeling Dendermonding

Bart Dierickx

Natuurpunt vzw Afdeling Hamme

François D'hollander

Frans Van Havermaet

Natuurpunt vzw Afdeling Klein-Brabant

Paul Segers

Erika Van den Bergh

Natuurpunt vzw Afdeling Aalst

Daan Stemgee

Rik De Baere

Natuurpunt vzw Afdeling Rupelstreek

Erik De Keersmaecker

Francis Mertens

Natuurpunt vzw Afdeling 's Heerenbosch

Graziella De Ros

Annelies D' Hollander

Natuurpunt vzw Afdeling Scheldeland

Miguel Surmond

Erik Arons

Natuurpunt vzw Afdeling Wase Linkerscheldeoever

Freddy Moorthamer

Natuurpunt vzw Afdeling Zuid-Waasland

Gustaaf Lerno

Stijn De Schrijver

Ons Streven vzw

Jef Verspecht

Peggy Verdonck

Regionale Aktiegroep Leefmilieu Dender en Schelde (RALDES) vzw

Wouter Jacob

Bart Thibau

Milieuvereniging De Raaklijn

Firmin De Beleyr

Vogelbescherming Vlaanderen vzw

Marcel De Vriendt

Inge Buntinx

Groep C: Landbouw – Recreatie en Toerisme – Wildbeheerseenheden : 14 Landbouw Algemeen Boerensyndicaat vzw

Paul Cerpentier

Aloys Van Goethem

Boerenbond Oost-Vlaanderen

Stijn De Roo

Pieter Van Oost

Boerenbond Antwerpen

Evi Van Camp

-

Landelijke Gilden Oost-Vlaanderen

Willem Mesuere

Tania Vis

Landelijke Gilden Antwerpen

Marc Van Praet

-

Vlaams Agrarisch Centrum (VAC) vzw

Nelis D'Hollander

Recreatie en Toerisme Toerisme Oost-Vlaanderen (TOV) vzw

Pierre Goffaux

Katia Versieck

Toerisme Scheldeland vzw

Inge Stevens

Tamara Corijn

Toerisme Waasland vzw

Els Maes

Heidi Schaght

Toerisme Klein-Brabant – Scheldeland

Luc De Wachter

Erik Verheyen

Pasar vzw Afdeling Waas en Dender

Heidi De Smedt

Jeroen Claeys

Wildbeheerseenheid Durmevallei vzw

Hugo Geerinck

Patrick Van Geyte

Wildbeheerseenheid Scaldiana

Willy Van Hoey

Walter Vermeire

Wildbeheerseenheid Waas en Durme vzw

Paul De Schepper

Hubert Elewaut

Wildbeheerseenheden

Toegetreden leden: 6 Provincie Oost-Vlaanderen Dienst

Didier Huygens

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

Katrien Baetens 6

Landbouw en Platteland Provinciale Landbouwkamer OostVlaanderen

Katrien Baetens

Didier Huygens

Provinciale Landbouwkamer Antwerpen

Te bepalen

Te bepalen

Tij vzw

Stijn Bogaert

Dirk Gorrebeeck

Toerisme Rupelstreek

Axel Boen

Stijn Bogaert

Bosgroep Antwerpen Zuid vzw

Kathleen Vanderheyden

Andy Van de Vijver

Adviserende instanties : 21 Afdeling Duurzame Landbouwontwikkeling

Bart Bollen

-

Afdeling Land en Bodembescherming, Ondergrond, Natuurlijke Rijkdommen

Paul Kouckuyt

Mark Meerschman

Agentschap voor Natuur en Bos – Oost Vlaanderen

Geert Flamand

Jan Menschaert

Agentschap Voor Natuur en Bos – Antwerpen

Hans Deschryver

-

Vlaamse Landmaatschappij (VLM)

Roland Van Cauwenberghe

Martin De Pelsmaeker

Provincie Antwerpen – Dienst Milieu en Natuur

Hilde Van Look

Dirk Vandenbussche

Provincie Oost-Vlaanderen – Dienst Milieuplanning, Milieu ondersteuning en Natuurontwikkeling

Didier Van Brussel

Maja Verbeeck

Gemeente Berlare – Milieudienst

Gaby De Bruycker

-

Gemeente Bornem – Milieudienst

Roland Deurinck

-

Stad Dendermonde – Milieudienst

Tarcy Verstraeten

D'hondt Ingrid

Gemeente Hamme – Milieudienst

Dirk Vermorgen

Mireille Vermeiren

Gemeente Kruibeke – Milieudienst

Katrien Cornu

-

Gemeente Laarne – Milieudienst

Veerle Gevaert

Ingrid Herssens

Gemeente Puurs – Milieudienst

Ronny Segers

Etienne Vergauwen

Gemeente Schelle – Milieudienst

Britt Mertens

-

Gemeente Sint-Amands – Milieudienst

Kristin Moens

-

Gemeente Temse – Milieudienst

Franky Eeckelaert

Wim Vereecken

Gemeente Waasmunster – Milieudienst

Jan Van Herreweghe

Katleen Van Rijsseghem

Gemeente Wetteren – Milieudienst

Kristel Spruyt

-

Gemeente Wichelen – Milieudienst

Brecht Looman

-

Gemeente Zele – Milieudienst

Peter D'haese

Marie-Thérèse Poppe

Jozef Dauwe (Provincie Oost-Vlaanderen, gedeputeerde) is voorzitter van de Algemene Vergadering. Kristof De Smet (gemeente Wichelen, schepen) is ondervoorzitter van de Algemene Vergadering.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

7

1.3.2. Raad van Bestuur Samenstelling na de AV van 11/2/2015 Werkend lid

Vertegenwoordiger

Groep A: Overheden 18 Provincie Antwerpen

Rik Röttger Mireille Colson

Provincie Oost-Vlaanderen

Jozef Dauwe (voorzitter) Goedele De Cock

Gemeente Berlare

Steven Vandersnickt

Gemeente Bornem

Tom Van Bel

Stad Dendermonde

Dirk Abbeloos en François De Bleser

Gemeente Hamme

Tom Waterschoot

Gemeente Laarne

Alex De Smet

Gemeente Kruibeke

Erik Blommaert

Gemeente Melle

Dirk Gystelinck

Gemeente Puurs

Alex Goethals

Gemeente Sint-Amands

Eddy Ceurstemont

Gemeente Temse

Hugo Maes

Gemeente Waasmunster

Ludo Lenaerts

Gemeente Wetteren

Leentje Grillaert

Gemeente Wichelen

Kristof De Smet (ondervoorzitter)

Gemeente Zele

Geert Roosenboom

Stad Aalst

Iwein De Koninck

Stad Sint-Niklaas

Wout De Meester

Groep B: Natuur:16 Durme vzw

Patrick De Brauwer

Komitee voor Leefmilieu en Natuurbehoud (KOLENA) vzw

Lieve Van Bockstael

Kruibeeks Natuurbehoud vzw (KruiN)

Freddy Moorthamer

Natuurpunt vzw Afdeling Boven-Schelde

Rudy De Mol

Natuurpunt vzw Afdeling Dendermonding

Bart Dierickx

Natuurpunt vzw Afdeling Hamme

François D'Hollander

Natuurpunt vzw Afdeling Klein-Brabant

Paul Segers

Natuurpunt vzw Afdeling 's Heerenbosch

Graziella De Ros

Natuurpunt vzw Afdeling Scheldeland

Miguel Surmond

Natuurpunt vzw Afdeling Rupelstreek

Erik De Keersmaecker

Natuurpunt vzw Afdeling Wase Linkerscheldeoever

Freddy Moorthamer

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

8

Natuurpunt vzw Afdeling Zuid-Waasland

Gustaaf Lerno

Natuurpunt vzw Afdeling Aalst

Daan Stemgee

Actiecomité ter Beveiliging van het Leefmilieu op de Linkeroever en het Waasland vzw

Hans Van Dooren

Milieuvereniging De Raaklijn

Firmin De Beleyr

Vogelbescherming Vlaanderen vzw

Marcel De Vriendt

Groep C: Landbouw – Recreatie en Toerisme – Wildbeheerseenheden: 8 Landbouw Algemeen Boerensyndicaat vzw

Paul Cerpentier

Landelijke Gilden Oost-Vlaanderen

Willem Mesuere

Landelijke Gilden Antwerpen

Marc Van Praet

Boerenbond Oost-Vlaanderen

Stijn De Roo

Recreatie en Toerisme Toerisme Scheldeland vzw

Inge Stevens

Toerisme Waasland vzw

Els Maes

Toerisme Klein-Brabant – Scheldeland

Luc De Wachter

Wildbeheerseenheden Wildbeheerseenheid Scaldiana

Willy Van Hoey

Adviserende instantie

Vertegenwoordiger Geert Flamand

Agentschap voor Natuur en Bos Agentschap voor Onroerend Erfgoed Oost- Vlaanderen Agentschap voor Onroerend Erfgoed Antwerpen

Hans De Schryver Jean-Yves De Clippel Yasmine Michielssen

1.3.3. Dagelijks Bestuur Artikel 27 van de gecoördineerde statuten van RLSD voorziet de mogelijkheid tot oprichting van een dagelijks bestuur. De leden die het Dagelijks Bestuur vormen zijn: namens de provincie Antwerpen: Dirk Vandenbussche, namens de provincie Oost-Vlaanderen de heer Didier van Brussel, namens de landbouw de heer Paul Cerpentier en de heer Stijn De Roo, namens de natuurverenigingen mevrouw Lieve Van bockstael, en de heer Marcel De Vriendt, namens de gemeenten Kristof De Smet (ondervoorzitter) en secretaris Stijn Van Belleghem (RLSD). Deze mensen werden reeds in de Algemene Vergadering van 6 februari 2013 unaniem benoemd als bestuurder.

1.4 Professionalisering van de organisatie 1.4.1 Huisvesting RLSD is een streekwerking bij uitstek, en is dan ook in de streek gevestigd.

Het secretariaat van RLSD is gevestigd in de gebouwen in de Hemelstraat 133 A, lokaal gekend als ''t Hemelken'. Dit gebouw is in eigendom van Stad Dendermonde. De ontwikkeling van een masterplan voor de

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

9

stationsomgeving door de stad Dendermonde en de gebrekkige toestand van sommige lokalen, noodzaakt ons om de in de toekomst een nieuwe locatie te gaan zoeken.

1.4.2 Personeelsbestand 2014- 2015 Bij onderstaande oplijsting van het personeelsbestand wordt een onderscheid gemaakt tussen: -

personeel op rol van RLSD

-

personeel dat vanuit een derde organisatie (gedeeltelijk) werd toegewezen aan RLSD

-

stagiairs en jobstudenten

-

externen die RLSD ondersteunen

Vast personeelsbestand op eigen loonlijst (10 medewerkers: 8,9 VTE) - Jan Maertens, deeltijds(4/5) medewerker landschappen - Eliza Romeijn – Peeters, deeltijds (4/5) project medewerker - Robbert Schepers, voltijds projectmedewerker - Ann Sels, halftijds NME-medewerker - Katrijn Loosveldt, voltijds projectmedewerker - Kristof Buelens, medewerker boekhouding en administratie - Julie Decuyper, deeltijds (4/5) landschapsarchitecte - Eva Galle, medewerker communicatie (4/5) - Evelyne Fiers, projectmedewerker (4/5) - Stijn Van Belleghem, coördinator, voltijds Toegewezen personeel op loonlijst derde organisatie (0,4 VTE) - Moira Heyn, deeltijds (4/5) stafmedewerker voor de regionale landschappen in de Provincie Antwerpen (op de loonlijst van Regionaal Landschap De Voorkempen, prestaties bij RLSD voor ongeveer 1/5 VTE de

- Michel De Clerck, deeltijds (4/5) bedrijfsplanner (VLM personeelslid voor 1/5 VTE bij RLSD tewerkgesteld via samenwerkingsovereenkomst.

Stagiairs: doorlopend is er een stagiair aanwezig bij RLSD, minimale stageperiode is drie maanden.

Externe ondersteuning - Els Van Hover; Moore, Stephens en Verschelden Accountants (boekhouding) - sociaal secretariaat SECUREX (loonadministratie) 1.4.3

Functionering en evaluatie

Het protocol 'functionering en evaluatie' voorziet naast permanente evaluatie en bijsturing voor alle medewerkers op loonlijst van de vzw minimum één geformaliseerd functioneringsgesprek per jaar. Bij aflopen van de proefperiode, wijzigingen van functie of verloning etc. wordt een geformaliseerd evaluatiegesprek gehouden. Op vraag van het bestuur, de coördinator of de medewerker kunnen steeds bijkomende functionerings- en evaluatiegesprekken gehouden worden. Voor nadere details bij de functionerings- en evaluatieprocedure wordt hier verwezen naar het 'protocol functionering en evaluatie' dat op eenvoudige aanvraag kan bekomen worden op het secretariaat.

Eind 2014 vonden functionerings- en evaluatiegesprekken plaats met alle medewerkers, ook eerste semester 2014 staan deze gesprekken gepland.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

10

2. Publieksactiviteiten en vormingsactiviteiten Totaal 2014 (publieksactiviteiten en vormingsactiviteiten samen) Regionaal Landschap

aantal activiteiten

Schelde-Durme

22

aantal deelnemers 8765

Een overzicht van de publieksactiviteiten is opgenomen in onderstaande tabel Aantal deelnemers

Rol RLSD

16

organisator

Plantdag boomgaard Wichelen en wandeling met Natuurpunt en gemeente

35

organisator

21/03/2014

Plantactie basisschool Kasteeltje, fruitboomgaard en sneukelhagen

115

organisator

27/03/2014

evaluatieavond (Hamme)

37

organisator

21/04/2014

Scheldehappening

8000

medehoofdorganisator

26/06/2014

infoavond TW-plan Baasrode (Dendermonde)

18

organisator

10/09/2014

infoavond TW-plan Waasmunster-noord

37

organisator

16/09/2014

Startmoment wegspotters Laarne

42

organisator

19/09/2014

Voorstelling realisaties project Hingenewiel

20

organisator

27/09/2014

Wandelen langs Fauna-akkers

70

organisator

7/10/2014

evaluatieavond TW-plan Baasrode (Dendermonde)

23

organisator

18/11/2014

Duurzame mobiliteitsdag (Gent)

> 115

spreker

19/11/2014

Voorstelling project CO2upon: duurzaamheids- en milieuambtenaren provincie Oost-Vlaanderen (Dendervallei)

8

spreker

25/11/2014

evaluatieavond TW-plan Waasmunster-noord

31

organisator

30/11/2014

Workshop wilgen met Chiro ter opening van Buitengewoon plekje

30

organisator

13/12/2014

Workshop insectenhotel en klusdag wilgen Oscar Romerocollege Dendermonde

12

organisator

17/12/2014

Informatieavond voor landbouwers uit het projectgebied Landschap van Erembald tot Kravaalbos: Beheerovereenkomsten, werking agrobeheercentrum

60

organisator

Datum

Omschrijving

03/03/2014

Voorstelling Bornem

09/03/2014

ontwerp

TW-plan

Buitengewoon

Sint-Anna

plekje,

hoogstam en

Zogge

Uit bovenstaande tabel blijkt dat RLSD in 2014 betrokken was bij 17 brede publieksactiviteiten, waarbij het voor 14 activiteiten als organisator optrad. We bereikten 8669 mensen.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

11

De Scheldehappening was opnieuw een overweldigend succes. Er waren meer dan 6000 deelnemers. De happening is heel professioneel georganiseerd en voorziet ook in een grote publiciteit en mediapartnerships die een grote ruchtbaarheid geven aan het evenement tot in Nederland.

Vormingsactiviteiten Een overzicht van de georganiseerde vormingsactiviteiten is opgenomen in onderstaande tabel.

Datum

Omschrijving

18/03/2014

Opleiding padvinders (Dendermonde)

20/03/2014

Opleiding padvinders Waasmunster-noord

11

13/06/2014

Houtzoekers ontmoetingsmoment Dendermonde Vlassenbroek

25

organisator

29/11/2014

Houtzoekers cursus 'Veilig omgaan met de kettingzaag' Aalst

26

organisator

13/12/2014

Houtzoekers cursus 'Veilig omgaan met de kettingzaag' Sint Niklaas

19

organisator

Baasrode

Aantal deelnemers

Rol RLSD

15

organisator organisator

Uit bovenstaande tabel blijkt dat RLSD in 2014 betrokken was bij vijf educatieve activiteiten, waarbij het steeds als belangrijkste initiatiefnemer optrad. Met deze educatieve activiteiten werden in totaal 96 deelnemers bereikt.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

12

3. Financieel verslag 3.1 Balans en resultatenrekening 2014 De werking van 2014, gestaafd door het ingesloten accountantsverslag, sluit af met een positief saldo. De algemene vergadering van 11 februari 2015 heeft beslist om dit resultaat te bestemmen als toevoeging aan het eigen vermogen: 'Fondsen bestemd voor sociaal passief' wordt bijgeboekt met € 79.122,09.

Het Sociaal Passief van RLSD stond per 31/12/2014 geboekt op € 113.448,76 . Met huidige personeelsbezetting moet het Sociaal Passief volgens berekeningen van Securex echter opgetrokken worden naar € 211.722,90.

Met de overboeking van het positief resultaat van 2014 komen we op € 192.570,85.

De € 19.152,05 die we nog tekort komen om het Sociaal Passief volledig te volstorten halen we daarom uit een ander deel van het eigen vermogen: 'Andere bestemde fondsen'. Het totaal eigen vermogen van de vzw komt zo op € 410.819,03. Deze buffer laat een duurzame werking van RLSD toe voor de komende jaren.

Budgetcontrole zowel wat de projecten als de algemene kosten betreft, zonder de werking financieel te beïnvloeden, bestendigt dat voor RLSD een gezond, duurzaam financieel beleid een absolute prioriteit is. De balans en resultatenrekening zijn opgenomen in het accountantsrapport.

In boekjaar 2014 werd met het nieuw boekhoudprogramma Octopus daarom een eerste aanzet tot analytisch boekhouden gegeven. Dit zal intern verder verfijnd worden en de medewerkers verder toelaten de budgetten en de boekhouding nauwgezet op elkaar af te stemmen.

3.2 Begroting 2015 Ook in 2015 zal de subsidie- en projectadministratie verder toegepast worden. Naast de coördinator en de medewerker algemene ondersteuning, hoort het ook dat elke projectmedewerker zich inwerkt in het financiële en administratieve luik van zijn of haar projectdossier. Elke organisatie heeft behoefte aan, en belang bij, een goed georganiseerde administratie; archiveren van zowel fysieke als digitale documenten hoort daarbij. RLSD maakt verder werk van een archiefsysteem dat uniform is in uitvoering en eenvoudig is in gebruik.

De boekhoudkundige reserves en bijgevolg de kredietwaardigheid van RLSD wordt bewaard. We hebben in 2014 goed op de uitgaven gelet en hebben ,mede met enkele meevallers, een positief resultaat geboekt van € 79.122,09 De algemene vergadering keurde op 11 februari 2015 de begroting 2015 goed. We voorzien € 983.954 inkomsten en uitgaven voor 2015. De uitbreiding van de contracten voor drie medewerkers van 32 uur naar 38 uur wordt met een jaar verlengd. Iemand gaat 1/5 tijdskrediet opnemen en anderzijds is er een medewerker die 90% (80% voordien) gaat werken vanaf 03/2015.

Begrote inkomsten 2015 Omschrijving Structurele middelen provincies

(€) 415.093

Provincie Antwerpen - Structurele toelage (incl. ANB en OE)

79.601

Provincie Oost-Vlaanderen - Structurele toelage (incl. ANB en OE)

335.492

Structurele middelen gemeenten

147.460

Stad Aalst

25.763

Gemeente Berlare

5.478

Gemeente Bornem

7.724

Stad Dendermonde

16.590 Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

13

Gemeente Hamme

9.141

Gemeente Kruibeke

6.040

Gemeente Laarne

4.573

Gemeente Melle

4.127

Gemeente Puurs

6.287

Gemeente Sint-Amands

3.054

Stad Sint-Niklaas

22.889

Gemeente Temse

10.759

Gemeente Waasmunster

3.936

Gemeente Wetteren

9.181

Gemeente Wichelen

4.229

Gemeente Zele

7.689

Projectmatige tussenkomsten lonen

82.430

Provincie Oost-Vlaanderen – dienst mobiliteit/ Trage Wegen

30.000

Provincie Oost-Vlaanderen - Dienst Natuur- en milieu-educatie

20.000

VIA uitbreidingstewerkstelling 2015

15.000

Sociale Maribel

17.430

Projectmiddelen goedgekeurd of in aanvraag Agentschap voor Natuur en Bos - weidevogelproject

338.971 30.000

Provincie Antwerpen – DMN projectsubsidie (2.400/ gemeente)

7.200

Provincie Antwerpen – MOS (op scholen)

2.500

Provincie Antwerpen DMN – Kindervreugd Bornem

7.500

Project Erembald Kravaalbos

33.000

Provincie Oost-Vlaanderen – werkingsbudget NME

5.000

Provincie Oost-Vlaanderen, soortenbescherming

20.000

Provincie Oost-Vlaanderen- Gestroomlijnd Landschap 2015

40.000

Projectmiddelen ANB (IHD, ADAGIO en GIDS)

43.042

Project Schelde Sterk Merk

100.000

Project boomteelt

7.500

Project Boskant

13.427

Project Buitengewone Plekjes

8.352

PDPO Fauna akker OVL

21.450 TOTALE INKOMSTEN

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

983.954

14

Een verhouding van de begrote inkomsten en uitgaven is weergegeven in onderstaande grafieken:

Begrote inkomsten 2015 Projectmatige tussenkomst lonen 8% Projectmatige middelen goedgekeurd 35%

Structurele middelen Gemeenten 15%

Structurele middelen Provincies 42%

Begrote uitgaven 2015 Omschrijving

Algemene werking

(â‚Ź)

39.850

GSM

1.000

Postzegels

1.500

Kantoorbenodigdheden

3.600

Boeken, tijdschriften en documentatie, publicaties voor derden Onderhoudsproducten, verpakkingsmateriaal, klein materiaal

500 1.000

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

15

Veldwerkmateriaal

500

Erelonen accountant, incl. niet aftrekbare BTW en administratiekosten

4.000

Kost seminaries en opleiding

2.500

Erelonen docenten

2.000

Lidgelden

1.500

Wettelijke bekendmaking

200

Relatiegeschenken

750

Representatie (divers), onthaal-receptiekost

3.000

Vrijwilligers

200

Vergunningen

1.000

Octrooien, (software)licenties, merken, Reprobel

4.000

Bankkosten

100

Werkkledij voor zagen en aanplanten

2.500

Afschrijvingen

10.000

Vervoer

13.000

O & H personenwagen

1.500

O & H fiets

250

Brandstof

3.500

Verplaatsing personenwagen

5.000

Reis- en verplaatsingskost

2.250

Verkeersbelasting

500

Verzekeringen

6.350

Brandverzekering - inhoud-diefstal

300

BA (ook bestuurders)

900

Lichamelijke ongevallen Rvb + VW

2.000

Verzekering personenwagen

1.250

Verzekering dienstverplaatsing

900

Wetsverzekering - AO begrepen in brutolonen Huisvesting en burelen Huur gebouwen

1.000 25.050 9.000

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

16

O & H gebouwen

3.750

O & H installaties, machines, gereedschappen, copiër

500

Leasing multifunctional

1.700

Telefoon en internet

4.000

Telebewaking

1.100

Water en gas

5.000

Personeel

612.924

Bruto bezoldigingen Erelonen sociaal secretariaat inbegrepen in brutoloon Erelonen maaltijdcheques 0,65 Patronaal deel maaltijdcheques 5,91 inbegrepen in brutoloon Arbeidsongevallen inbegrepen in brutoloon Externe medische dienst inbegrepen in brutoloon Hospitalisatieverzekering begrepen in brutoloon Woon-werkverkeer

Communicatie

39.500

Kosten LK

12.500

Druk- en kopieerwerk algemeen

3.500

Erelonen lay-out

7.000

Hosting website en nieuwsbrieven

7.000

Fotolicenties

500

Infoborden

3.000

Persmomenten

2.000

Branding

2.000

Evenementen

2.000

Projectkosten

247.280

Agentschap voor Natuur en Bos - weidevogelproject

30.000

Provincie Antwerpen – DMN projectsubsidie (2.400/ gemeente)

7.200

Provincie Antwerpen – MOS (op scholen)

2.500

Provincie Antwerpen DMN – Kindervreugd Bornem

7.500

Provincie Oost-Vlaanderen – soortenbescherming

20.000

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

17

Provincie Oost-Vlaanderen – werkingsbudget NME Provincie Oost-Vlaanderen- Gestroomlijnd Landschap 2015 Projectmiddelen ANB (IHD, ADAGIO en GIDS)

5.000 40.000 8.608

Projectmiddelen Onroerend Erfgoed (Landschapsanimator)

10.000

PDPO Fauna akker OVL

25.193

NME loket

2.000

Soortenbescherming RLSD

10.000

Project Boskant

13.427

Project buitengewone plekjes

8.352

Project boomteelt

7.500

Schelde Sterk Merk (werkingsmiddelen)

50.000 TOTALE UITGAVEN

Vervoer 1%

983.954

Begrote uitgaven 2015 Verzekeringen Huisversting en burelen Algemene werking 1% 3% 4%

Projectkosten 25%

Communicatie 4%

Personeel 62%

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

18

4. Inhoudelijke werking Natuurbehoud en kleine landschapselementen...............................................................................

Actie 1: Gemeentelijk subsidiereglement voor huis- en boerenzwaluw Idee / Initiatiefnemer: RLSD, Startjaar: 2006, Trekker: Robbert Schepers Partners -

Gemeentebesturen Berlare, Bornem, Dendermonde, Waasmunster, Wichelen, Wetteren en Zele.

-

Vrijwillige zwaluwcontroleurs

Hamme,

Kruibeke,

Laarne,

Sint-Amands,

Doelgroepen Particulieren en landbouwers met huis- en/of boerenzwaluw aan hun gevel of in hun stal (hierna: 'gastheren').

Doelstelling -

Behouden van bestaande nesten/kolonies van huis- en boerenzwaluw.

-

Vergroten van draagvlak voor huiszwaluw (Rode Lijst) en boerenzwaluw bij gastheren.

Omschrijving De Vlaamse broedpopulatie huis- en boerenzwaluw gaat sterk achteruit. Uit historische broedgegevens voor huiszwaluw blijkt dat dit zich ook voordoet binnen het werkingsgebied van RLSD. De achteruitgang van de broedpopulatie huis- en boerenzwaluw is van meerdere factoren afhankelijk. De gastheer kan op dit vlak een rol spelen. De jaarlijkse subsidie voor bewoonde nesten wil de gastheer aanmoedigen om goed zorg te dragen voor de zwaluwen aan zijn gevel of in zijn stal.

Verslag werking 2014 -

In 2014 werden in totaal 229 subsidieaanvragen ontvangen in de gemeenten met een subsidiereglement.

Dit is opnieuw een stijging t.o.v. de vorige jaren. De gerichte communicatie over de zwaluwsubsidies in sommige gemeenten heeft duidelijk zijn vruchten afgeworpen en compenseert voor de dalende trend in andere gemeenten waar minder gecommuniceerd wordt. Onderstaande figuur geeft een overzicht weer van het totaal aantal subsidieaanvragen per jaar. De verdeling van de aanvragen over de verschillende gemeenten wordt weergegeven in fig. 2

-

In het merendeel van de gemeenten (uitgezonderd Bornem, Sint-Amands en Wetteren) verzorgt RLSD de controles, lokaal i.s.m. vrijwilligers. Dit jaar werd 65 % van de aanvragen gecontroleerd (incl. eigen controles in bovenstaande gemeenten). De resultaten van de controles zijn te raadplegen bij de betreffende gemeenten. Tijdens de controles krijgen nieuwe gastheren die dit wensen een zwaluwplaquette overhandigd (zie Actie 2 & 3).

-

Begin 2012 werd het standaard subsidiereglement na een evaluatie aangepast. De bedoeling is om in alle gemeenten van het werkingsgebied een gelijkaardig reglement te hebben. Eind 2014 hebben Berlare, Hamme, Kruibeke, Laarne, Wichelen en Zele het aangepaste reglement goedgekeurd. Bornem, Sint-Amands en Dendermonde pasten het reglement (voorlopig) niet aan. In Wetteren en Waasmunster staat het op de planning voor 2015.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

19

250 200 150 100 50 0 2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

Fig. : Totaal aantal subsidieaanvragen per jaar.

60 50 2007

40

2008

30

2009 2010

20

2011

10

2012

0

2013 2014

Fig.: Aantal subsidieaanvragen per gemeente in de periode 2007-2014

Gepland 2015 -

Verder zetten van de actie in de gemeenten met een subsidiereglement

-

Gemeenten stimuleren om inwoners te informeren over de subsidies en zwaluwen in het algemeen.

-

Stimuleren van overige gemeenten om het zwaluwsubsidiereglement in te voeren/aan te passen.

Samenwerking en financiering: Deze actie wordt gefinancierd met gemeentelijke subsidies en eigen middelen van RLSD.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

20

Actie 2: Soortgerichte acties huiszwaluw Idee / Initiatiefnemer: RLSD, Startjaar: 2006, Trekker: Robbert Schepers Partners -

Lokale natuurverenigingen: vogelwerkgroep Durmevallei, lokale afdelingen Natuurpunt, vzw Durme

-

Gemeentebesturen uit het werkingsgebied, gemeentelijke technische diensten, gemeentelijke brandweer

Doelgroepen Particulieren en overheden die zelf een huiszwaluwnest/kolonie aan hun gevel hebben of in de onmiddellijke omgeving wonen van een bewoonde huiszwaluwkolonie en een huis bewonen dat bouwtechnisch geschikt is voor huiszwaluw.

Doelstelling -

Vertragen afname van bestaande kolonies huiszwaluw (Rode Lijstsoort) in de streek.

-

Uitbreiden grootte kolonies huiszwaluw in de streek.

-

Vergroten van draagvlak bij gastheer.

Omschrijving Zoals geschetst onder Actie 1 gaat het niet goed met de huiszwaluw in Vlaanderen. De oorzaken voor de sterke achteruitgang van het aantal broedkoppels huiszwaluw zijn zeer divers en gedeeltelijk onbekend. Toch leert ervaring elders in Vlaanderen dat het nemen van een aantal gerichte lokale maatregelen de achteruitgang van een kolonie kan vertragen en lokaal zelfs kan zorgen voor een uitbreiding van een kolonie tegen een dalende bovenlokale trend in. In het kader van het zwaluwproject neemt RLSD waar mogelijk een aantal gerichte maatregelen. Deze spelen allen in op een optimalisatie van de nestbouw van de huiszwaluw. Het betreft concreet: de plaatsing van kunstnesten, steunlatjes, voorzien van modder en de plaatsing van mestplankjes.

Het uitvoeren van voornoemde maatregelen resulteert in een groter draagvlak voor 'hun' zwaluwen bij de gastheer van een zwaluwnest of –kolonie, en vermijdt zo dat nesten (ook buiten het broedseizoen) verwijderd worden.

Verslag werking 2014 - In het voorjaar van 2014 werden twee pro-actieve acties uitgevoerd in Melle en Bornem. De actie in Melle kon rekenen op belangstelling van AVS die een reportage vertoonde over de plaatsing van de kunstnesten. In combinatie met de aanvragen die we binnenkregen via het natuurloket werden in totaal 58 nieuwe kunstnesten, 5 mestplanken en 8 steunlatjes geplaatst.

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de uitgevoerde acties per gemeente.

gemeente Bornem Hamme Melle Waasmunster Wichelen Zele

kunstnesten steunlatten 11 6 2 39 6

totaal

58

mestplanken 2

1 2 2 8

5

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

21

Bewoners/eigenaars van gebouwen waar huiszwaluwen broeden krijgen onze plaquette voor 'zwaluwvriendelijke gastheren' overhandigd (zie hieronder). Er werden een 50-tal zwaluwplaquettes uitgedeeld.

huiszwaluwplaquette 'zwaluwvriendelijke gastheren'.

- Na de inventarisaties van huiszwaluwnesten in 2012 (Melle, Wetteren, Wichelen) en 2013 (Kruibeke, Temse, Hamme, Waasmunster, Zele en een deel van Dendermonde) werd dit jaar Waasmunster geĂŻnventariseerd door een vrijwilliger. In totaal werden 47 nestplaatsen gevonden waarvan er 35 bewoond waren (74%). In 31 gevallen betrof het een bewoond kunstnest. Dit betekent dat 89% van alle huiszwaluwen in Waasmunster in een kunstnest broedt! 82% van de aanwezige kunstnesten is bewoond.

- Naar aanleiding van de toekomstige afbraak van de voetgangersbrug over de Schelde te Wetteren werkt RLSD samen met Waterwegen en Zeekanaal NV, Agentschap voor Natuur en Bos en de gemeente Wetteren een compensatieplan uit voor de aanwezige kolonie. Dit wordt verder opgevolgd in 2015.

Plaatsing kunstnesten te Bornem in samenwerking met de brandweer.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

22

Gepland 2015 -

Begin 2015 staat de tweejaarlijkse reinigingsactie van mestplanken gepland in heel het werkingsgebied.

Indien mogelijk tracht RLSD nieuwe acties te ondernemen in een deel van de kolonies waar nog niet pro actief gewerkt werd (Schoonaarde, Grembergen, St-Anna, Hoogstraat te Hamme, Moleken te Wichelen, voetgangersbrug Wetteren..).

-

Om zicht te krijgen op mogelijke acties in Sint-Niklaas en Aalst dienen we eerst te beschikken over gegevens over de verspreiding van de huiszwaluw op het grondgebied van beide steden. In het voorjaar van 2015 zullen vrijwilligers gezocht worden om een inventaris uit te voeren. Op basis van deze inventarisatiegegevens zal nagegaan worden waar acties mogelijk/nodig zijn.

-

De plaatsing van een zwaluwtil te Rupelmonde met persmoment zal plaatsvinden op 2 april 2015.

Nazorg Hieraan wordt grondig aandacht besteed door de inventarisatie en de reiningingsactie voor mestplankjes.

Daarnaast worden ook alle adviesvragen die ons bereiken via het natuurloket en NME-loket zorgvuldig opgevolgd.

Samenwerking en financiering RLSD financiert de hierboven beschreven actie met structurele middelen. De gemeentelijke technische diensten/brandweer kunnen op bepaalde plaatsen in natura bijdragen door een deel van de werken kosteloos uit te voeren. De plaatsing van een zwaluwtil wordt gesubsidieerd met soortenbeschermingssubsidies van de provincie Oost-Vlaanderen, met een cofinanciering van de gemeente Kruibeke.

Vrijwilligers van lokale natuurverenigingen en vogelwerkgroepen staan mee in voor inventarisatie en opvolging van het succes van de uitgevoerde werken. .

Actie 3: Soortgerichte acties boerenzwaluw Idee / Initiatiefnemer: Boerenzwaluw gastheren in de streek / RLSD, Startjaar: 2010, Trekker: Robbert Schepers Partners -

Landbouworganisaties

-

Lokale natuurverenigingen: lokale afdelingen Natuurpunt en vzw Durme

-

VLM

Doelgroepen Landbouwers en particulieren die onderdak bieden aan boerenzwaluwen in hun stal, schuur, garage, ‌ (hierna: 'gastheren' genoemd) Doelstelling Vergroten van draagvlak bij de gastheer. Indien mogelijk: vergroten populatie boerenzwaluw in de streek.

Omschrijving Zoals geschetst onder actie 1 gaat het niet goed met de boerenzwaluw in Vlaanderen. De oorzaken voor de sterke achteruitgang van het aantal broedkoppels boerenzwaluw zijn zeer divers en gedeeltelijk onbekend. Maar wat betreft een deel daarvan kan de gastheer een rol spelen. De jaarlijkse subsidie voor bewoonde nesten boerenzwaluw wil de gastheer aanmoedigen en ondersteunen om deze factoren te optimaliseren en zo goed mogelijk zorg te dragen voor de zwaluwen in zijn stal, schuur of garage. Vanaf 2010 stelt RLSD kunstnesten en mestplankjes kosteloos ter beschikking aan gastheren die hiervoor vragende partij zijn. In tegenstelling tot huiszwaluw dient de gastheer zelf in te staan voor de plaatsing van kunstnesten en Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

23

mestplankjes. Dit is mogelijk aangezien boerenzwaluw zijn nesten op beter bereikbare plaatsen maakt dan huiszwaluw. Vanzelfsprekend adviseert RLSD de gastheer bij de plaatsing (waar, hoe, wanneer, hoeveel, …). Het staat vast dat deze maatregel steeds zal resulteren in een groter draagvlak voor 'hun' boerenzwaluwen bij de gastheer.

Verslag werking 2014 In 2014 werden 10 kunstnesten afgegeven bij 6 aanvragers (uit gemeenten, Kruibeke, Bornem, Hamme, Melle, Berlare en Laarne). Bewoners/eigenaars van gebouwen waar boerenzwaluwen broeden krijgen onze plaquette voor 'zwaluwvriendelijke gastheren' overhandigd (zie ook actie 1 en 2).

Boerenzwaluwplaquette 'zwaluwvriendelijke gastheren'.

Nazorg Het gebruik van de kunstnesten wordt sporadisch opgevolgd tijdens de controles voor zwaluwsubsidies.

Daaruit bleek dat sommige kunstnesten snel bezet werden. We hebben echter geen volledig beeld over de bezettingsgraad van andere kunstnesten voor boerenzwaluw.

Alle adviesvragen die ons bereiken via het natuurloket en NME-loket zorgvuldig opgevolgd.

Gepland 2015 Verder zetten van de actie via het natuurloket Samenwerking en financiering RLSD financiert de actie vanuit eigen middelen.

Actie 4: Soortgerichte actie gierzwaluw vanuit gemeentelijk subsidiereglement Idee / Initiatiefnemer: RLSD, Startjaar: 2006, Trekker: Robbert Schepers Partners -

Gemeentebesturen Berlare, Bornem, Dendermonde, Hamme, Kruibeke, Laarne, Sint-Amands, Waasmunster en Wetteren.

-

Gemeentelijke technische diensten en brandweer

-

Lokale natuurverenigingen: Natuurpunt, vzw Durme, vogelwerkgroep Durmevallei

Doelgroepen Particulieren, bedrijven, … met: -

een gebouw (in aan-/verbouw) dat mogelijkheden biedt voor nestgelegenheid voor gierzwaluw.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

24

-

een gebouw waar momenteel gierzwaluwen broeden maar dat verbouwd of afgebroken wordt.

Doelstelling -

Aanbieden van nieuwe nestgelegenheden voor gierzwaluw op geschikte plaatsen.

-

Realiseren van alternatieve nestgelegenheid op plaatsen waar bestaande nestplaatsen omwille van afbraak en verbouwingen dreigen te verdwijnen.

-

Inwoners informeren i.v.m. deze uitzonderlijke stadsvogel.

-

Vergroten van draagvlak om bij verbouwingen gerichte maatregelen te nemen voor de gierzwaluw.

Omschrijving Gierzwaluwen broeden in Vlaanderen in kernen van steden en gemeenten waar ze nestgelegenheid vinden in spleten en holtes, (meestal) in hoge, oude gebouwen. Dergelijke oude, wat versleten gebouwen worden aan een versneld tempo afgebroken of gerenoveerd, waarbij de nestgelegenheden voor de gierzwaluw verdwijnen. Het RLSD biedt in de kernen van steden, waar nog gierzwaluwen voorkomen, nieuwe nestgelegenheden aan onder de vorm van nestkasten. Waar de eigenaar de toestemming geeft, kunnen ook holtes geboord worden in de dakgootbekisting aangezien deze ook een eenvoudige, goedkope en volwaardige nestgelegenheid bieden. Het gemeentelijke subsidiereglement voor gierzwaluw wil voorkomen dat nestplaatsen voor gierzwaluw verloren gaan door de eigenaar financieel te stimuleren om bij nieuwbouw of verbouwingen kunstmatige nestgelegenheid voor gierzwaluw te voorzien. RLSD geeft advies bij elke subsidieaanvraag die binnen komt bij de betrokken gemeenten.

Verslag werking 2014 - Het nieuwbouwproject van de Sint-Jozefkliniek te Bornem werd verder opgevolgd. Hier worden in de nieuwbouw verschillende neststenen voor gierzwaluwen voorzien. De bouw zal vermoedelijk tegen de zomer van 2015 ver genoeg gevorderd zijn om de neststenen te plaatsen.

- In 2014 werd advies gegeven bij 1 subsidieaanvraag te Dendermonde.

Bewoners/eigenaars van gebouwen met voorzieningen voor gierzwaluw krijgen onze plaquette voor 'gierzwaluwvriendelijke gastheren' overhandigd (zie onderstaande).

Gierzwaluwplaquette 'zwaluwvriendelijke gastheren'.

Gepland 2015 In 2015 staan buiten het opvolgen van het project in Bornem geen proactieve acties gepland.

Subsidieaanvragen en aanvragen via het natuurloket worden opgevolgd.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

25

Nazorg Er wordt in samenwerking met de gemeente, eigenaar en/of lokale vrijwilligers jaarlijks nagegaan of de geplaatste nestgelegenheden uit de voorbije jaren bewoond worden. Voorlopig zijn er nog geen nestkasten bewoond (het is gekend dat dit bij gierzwaluwen meer dan 10 jaar kan duren).

Samenwerking en financiering De betrokken gemeenten financieren de subsidie. De financiering van nestkasten is afhankelijk van projectsubsidies of eigen structurele middelen van RLSD. De gemeentelijke technische diensten/brandweer dragen in natura bij door de plaatsing van de nestgelegenheden kosteloos uit te voeren.

Actie 5: Weidevogelproject Idee / Initiatiefnemer: RLSD, Startjaar: 2007, Trekker: Robbert Schepers Partners -

Natuurpunt (diverse lokale afdelingen), vzw Durme, vogelwerkgroep Durmevallei, Natuurpunt Studie, Landbouwverenigingen: Boerenbond, Landelijke Gilden, ABS, VAC, Gemeenten Berlare, Laarne, Wetteren en Wichelen, Provincie Oost-Vlaanderen dienst Milieubeleidsplanning, Milieu, WBE's, Agentschap voor Natuur en Bos, VLM

Doelgroepen Landbouwers die grasland- of akkerpercelen beheren waarop weidevogels broeden, vrijwilligers die aan nestbescherming willen doen.

Doelstelling -

Instandhouding en uitbreiding van de broedpopulatie van weidevogels in het algemeen, grutto in het bijzonder, binnen het werkingsgebied van RLSD, met een belangrijk accent op de Sigma gebieden van de cluster Kalkense Meersen. Naast de grutto zijn de belangrijkste doelsoorten kievit, kwartelkoning (rode lijst + Vogelrichtlijn), paapje (Rode lijst), zomertaling (Rode lijst), slobeend (Vogelrichtlijn), scholekster, gele kwikstaart, graspieper (Rode lijst) en roodborsttapuit. Dit project levert een bijdrage aan de IHD.

-

Samenwerking tussen landbouwers en vrijwilligers stimuleren, om zo te komen tot een goede relatie tussen lokale landbouwers en natuurbeschermers/jagers die aan nestbescherming doen.

Omschrijving 1.

Situering: Het werkingsgebied RLSD is één van de plaatsen in (Oost-)Vlaanderen waar de grutto voorkomt. Ook voor andere weidevogels (o.a. kievit, zomertaling, slobeend, scholekster, gele kwikstaart, roodborsttapuit) zijn de alluviale graslandcomplexen langs Schelde en Durme van belang als broedgebied. Het voortbestaan van de weidevogels in het werkingsgebied is in sterke mate afhankelijk van de medewerking van de landbouwers. Graslanden in landbouwgebruik worden immers gemaaid tijdens het broedseizoen (april – juni), waardoor nesten en jongen meestal niet overleven.

RLSD wil landbouwers ondersteunen om maximaal rekening te houden met de aanwezige weidevogels.

2.

Maatregelen: Met het weidevogelproject geeft RLSD op perceelsniveau invulling aan de bescherming van de weidevogels door de landbouwer. Hiervoor zijn vergoedingen voorzien. Dit project omvat: de maatregelen ‘grutto- en kwartelkoningbeheer’ (in Kalkense Meersen) en ‘nest- en kuikenbescherming’(vnl. buiten Kalkense Meersen), telkens voor één broedseizoen.

Hieronder wordt per maatregelenpakket een onderbouwing gegeven.

Grutto- en kwartelkoningbeheer (Kalkense meersen) Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

26

In het toekomstige weidevogelgebied van de cluster Kalkense Meersen (KM) van het Geactualiseerde Sigmaplan kunnen op percelen in agrarisch gebruik 'beheerovereenkomsten' worden afgesloten voor de duur van 1 broedseizoen (1 april - 15 juli, voor kwartelkoning tot 15 augustus). De beperking van deze maatregel tot de cluster Kalkense Meersen (KM) vindt zijn oorsprong in volgende motivatie: -

In cluster KM komt de grootste densiteit aan weidevogels, waaronder ook een aantal kritischere soorten (slobeend, grutto, zomertaling, watersnip, …) voor.

-

In cluster KM zijn er omwille van het Geactualiseerd Sigmaplan voldoende garanties dat het weidevogelbeheer duurzaam is.

Er worden vier pakketten voorzien: Rustperiode (1 april - 15 juni), Rustperiode (1 april - 1 juni) met vluchtzone, Extensieve beweiding (1 april – 1 juni) en Rustperiode (1 april – 15 augustus).

Bescherming van nesten en kuikens (buiten Kalkense meersen): In tegenstelling tot gruttobeheer wordt de bescherming van nesten en kuikens ter beschikking gesteld over het ganse werkingsgebied RLSD (met uitzondering van de Kalkense meersen).

-

Nestmarkeerders: worden vlak voor de bewerking van het gras- of bouwland geplaatst. Rondom het nest wordt een voldoende grote strook tot en met 15 juli onbewerkt te laten.

-

Wegjagen: houdt in dat de weidevogelkuikens op een hooilandperceel vlak voordat een bewerking zal plaatsvinden, worden weggejaagd (bv. met plastic zakken).

-

Nesten verplaatsen (enkel kievit en scholekster): hierbij worden nesten vlak voor de bewerking van het perceel tijdelijk verplaatst

Extra: beheerovereenkomsten VLM: Ten gevolge van de weidevogelwerking van RLSD (vanaf 2008) zijn een aantal gebieden in het werkingsgebied RLSD (Rijkerskouter te Wetteren, Scheldebroeken te Zele-Berlare, SintOnolfspolder te Appels, landbouwgebied ten noorden van Sint-Anna, Durmen en Zogge te Zele-Hamme en Pontrave te Waasmunster), afgebakend als weidevogelgebied. In deze gebieden kunnen landbouwers vijfjaarlijkse beheerovereenkomsten weidevogelbeheer afsluiten met de VLM (zie actie Landschapsbedrijfsplanning voor meer informatie).

Verslag werking 2014 Grutto- en kwartelkoningbeheer (Kalkense meersen) In 2014 werd op 63,54 ha agrarisch grasland in de Kalkense meersen beheerovereenkomsten 'weidevogelbeheer' afgesloten voor de duur van 1 broedseizoen. De lichte daling in aantal ha t.o.v. 2013 is te wijten aan de duurdere kwartelkoningovereenkomsten tot 15 augustus. Binnen de Kalkense meersen wordt samen gewerkt met 15 landbouwers. Een overzicht van de beheerovereenkomsten en het aantal deelnemende landbouwers in 2014 wordt weergegeven in onderstaande tabel. De ligging van de percelen met beheerovereenkomsten is te raadplegen op onderstaande figuur

beheerovereenkomst

aantal hectare

betrokken landbouwers

rustperiode 1 april - 1 juni

4,91

1

rustperiode 1 april - 15 juni

37,25

11

kwartelkoningbeheer

12,02

7

extensieve beweiding

9,36

3

Totaal

63,54

15

Overzicht van de verschillende beheerovereenkomsten en het aantal betrokken landbouwers in de cluster Kalkense meersen.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

27

Fig. Overzicht van de verschillende beheerovereenkomsten in de cluster Kalkense meersen.

Bescherming van nesten en kuikens (buiten Kalkense meersen): In 2014 werd op 7,8 ha landbouwgrond door twee landbouwers en 3 vrijwilligers aan nest- en kuikenbescherming gedaan. De percelen liggen verspreid in de Koningskouter en Kleit (beiden in Berlare, in de ruime omgeving van de Kalkense meersen). Hier vinden we satellietpopulaties terug van respectievelijk grutto en kievit. Via deze maatregelen werden minstens 3 nesten van grutto en 2 nesten van kievit beschermd.

De belangrijkste kerngebieden van de weidevogels in de Kalkense meersen werden door INBO en RLSD gemonitord. Zowel de grutto- als kievitpopulaties blijven stabiel met respectievelijk 25 en een 40-tal koppels.

De resultaten van de beheerovereenkomsten van VLM worden verder besproken Gepland 2015 Het weidevogelproject binnen de Kalkense meersen wordt in zijn huidige vorm verder gezet in 2015. Ook wordt opnieuw een inventarisatie uitgevoerd in samenwerking met INBO. De bescherming van nesten en kuikens buiten de Kalkense meersen wordt vervolgd.

Nazorg In het kader van het weidevogelproject doen zich geregeld onverwachte opportuniteiten voor, zoals een broedgeval van grutto buiten de perimeter waar gruttobeheer mogelijk is. Om in dergelijke situaties kort op te bal te kunnen spelen voorziet RLSD ook in de toekomst uit eigen middelen een structureel bedrag voor tijdelijke ad hoc maatregelen rond soortenbescherming.

Binnen de cluster Kalkense Meersen van het Geactualiseerde Sigmaplan zijn de voorgestelde maatregelen op zich tijdelijk van aard. Ze worden hier echter volledig verduurzaamd door de inrichtingen en het beheer gepland i.k.v. het geactualiseerde Sigmaplan. Voor wat betreft de cluster Kalkense Meersen gaat het dus om tijdelijke overgangsmaatregelen die als doel hebben de weidevogelpopulatie (in het bijzonder grutto) hier zo robuust mogelijk te houden zodat bij aanvang van de realisaties i.k.v. het Geactualiseerd Sigmaplan op het Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

28

terrein gestart kan worden vanuit een zo optimaal mogelijke uitgangssituatie (= zo veel mogelijk koppels weidevogels).

Samenwerking en financiering Het project wordt in belangrijke mate gedragen door landbouwers. ANB staat in voor de financiering van de seizoenscontracten in de Kalkense Meersen (30 000 €). Ook voor 2015 is de werking in de Kalkense meersen afhankelijk van middelen van ANB. Vergoedingen voor nest –en kuikenbescherming financiert RLSD zelf uit structurele middelen maar vanaf 2015 komen hiervoor ook de soortenbeschermingssubsidies van de provincie Oost-Vlaanderen in aanmerking.

Actie 6: Poelenproject Idee / Initiatiefnemer: RLSD, Startjaar: 2008, Partners Provincies, gemeentebesturen, natuurverenigingen (in bijzonder Hyla), landbouwverenigingen, WBE's.

Doelgroepen Grondeigenaars (landbouwers, particulieren, verenigingen, scholen, …) die vragende partij zijn om een poel aan te leggen of te herstellen op hun percelen.

Doelstelling Herstel van verwaarloosde/verlandde poelen en graven van nieuwe poelen op kansrijke plaatsen.

Dit alles met als doel het bevorderen van de populaties amfibieën, macro-invertebraten en waterplanten gebonden aan poelen en oeverzones. In de vallei van de Serskampse beek en de Wase cuesta te Temse en Kruibeke in bijzonder kamsalamander (Bijlage II & IV Habitatrichtlijn), in de riviervallei in bijzonder groene kikker. Op die manier levert de actie een bijdrage aan de IHD. Omschrijving Een belangrijk deel van de natuurwaarde in het platteland langs Schelde en Durme concentreert zich ter hoogte van kleinschalige waterlichamen. Deze waterlichamen zijn heel divers naar ontstaan en oorspronkelijke functie (veedrinkpoelen, vlasrootputten, bomputten, wielen, hoekputten in bolle akkersystemen, blusvijvers, …). Vandaag is de oorspronkelijke functie van deze waterlichamen zeer vaak weggevallen. Hierdoor worden ze niet meer geschoond, groeien ze spontaan dicht of worden ze dichtgestort.

Veel typische dieren en planten komen in het gedrang en het sfeervolle beeld van een poel in het landschap gaat verloren. Via het poelenproject wenst RLSD deze teloorgang een halt toe te roepen.

Verslag werking 2014 Het project 'Stapstenen voor kamsalamander in Kruibeke en de grensregio met Temse' werd afgewerkt in 2014.

In combinatie met de ondersteuning van de poelenwerkgroepen in Temse en Kruibeke werden in beide gemeenten 14 poelen hersteld en 1 nieuwe gegraven. In Rupelmonde werd een waterpartij educatief ingericht met een vlonder. In Wetteren werd samen met Bosgroep Midden Oost-Vlaanderen een grote poel hersteld voor de kamsalamander. Binnen het project 'Gestroomlijnd Landschap Maanbeek-Laresloot' werden 3 poelen hersteld in Laarne, in 'Gestroomlijnd Landschap Molenbeek-Graadbeek' werd 1 poel hersteld in Aalst. Via het landschapsloket (Actie 12) herstelden we nog 11 poelen in Aalst en 1 in Puurs. In Sint-Niklaas werden verschillende mogelijkheden voor het herstel van poelen onderzocht, zonder veel resultaat. In totaal werden 32 poelen aangepakt!

Er werd een uitgebreide monitoring en evaluatie van poelen uitgevoerd (zie verder bij nazorg).

In het voorjaar van 2014 organiseerde de milieudienst van Temse opnieuw een educatief scholenproject waarbij alle lagere scholen werden uitgenodigd om onder begeleiding 'Moord in de poel' te komen spelen aan de educatief ingerichte poelen. Ook in Kruibeke werd een kleinschalig educatief project uitgewerkt rond 'Moord in de poel'.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

29

Op 11/08/2014 vond een persmoment plaats over het kamsalamanderproject waarvan een reportage werd uitgezonden op TV Oost.

Demonstratie herstel van een poel tijdens persmoment in Kruibeke.

Gepland 2015 -

Verdere ondersteuning poelenwerkgroepen. In Temse wordt er speciale aandacht gegeven aan de kamsalamanderpopulatie rond de Blauwhofstraat en de omgeving rond de klei-ontginningsite van Wienerberger

-

Opvolgen aanvragen landschapsloket en onderzoeken van potenties voor poelen binnen andere projecten zoals Gestroomlijnd Landschap

-

Opvolging van gerealiseerde/herstelde poelen van de voorgaande jaren.

Nazorg Een goede nazorg en opvolging is van groot belang voor de duurzame instandhouding van de uitgevoerde werken en is bovendien cruciaal om de eigenaar/beheerder betrokken te houden bij 'zijn' poel.

Elke eigenaar/beheerder krijgt van RLSD een toegankelijke brochure over de nazorg van poelen. Op deze manier worden de eigenaars betrokken bij de evolutie en het beheer van hun poel.

In samenwerking met de bedrijfsplanner geeft RLSD ook aan welke financiële ondersteuning (bijv. beheerovereenkomst perceelsrandenbeheer, BO aanleg en onderhoud van houtkanten, BO onderhoud van poelen, gemeentelijke subsidie onderhoud KLE, …) de eigenaar/beheerder kan genieten voor de onderhoudswerkzaamheden die hij zelf uitvoert

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

30

RLSD verbindt er zich toe elk van de sites in overleg met de eigenaar/beheerder minimum om de 5 jaar te bezoeken. Bij dit bezoek wordt de toestand en het beheer van de vlasrootput/poel geëvalueerd. Belangrijk aan deze bezoeken is dat de eigenaar/beheerder zich hierdoor ondersteund voelt.

Sinds de oprichting van RLSD werden reeds werken uitgevoerd aan meer dan 170 poelen. Een uitgebreide monitoring van alle poelen werd uitgevoerd door een student van HoGent (Kanter Verstraeten). Alle poelen die ooit gegraven of hersteld werden zijn toen opgelijst en in een GIS-programma verwerkt. Bijna alle poelen (71) die aangepakt werden tussen 2007 en 2011 (71) werden bezocht en geëvalueerd. Opvolging en monitoring gebeurt ook via de poelenwerkgroepen (bv. in Temse en Kruibeke). Daarnaast monitort Natuurpunt Hyla (Robert Jooris) ook een deel van de poelen in de omgeving van de Serskampse beek.

Samenwerking en financiering: Het budget voor project 'Stapstenen voor kamsalamander in Kruibeke en de grensregio met Temse' bedroeg 15 000 euro waarvan 90% betaald werd met de soortenbeschermingssubsidies van de Provincie OostVlaanderen. De overige 10% financiert RLSD zelf.

Voor de poelen die buiten specifieke projecten vallen (bv aanvragen via Landschapsloket wordt een combinatie aan middelen ingezet. Waar mogelijk gebruiken we de middelen van Agentschap Onroerend Erfgoed, structurele middelen van RLSD, KLE subsidies van gemeenten en een bijdrage van de eindbegunstigde zelf. In sommige gevallen (zoals Temse) financiert een gemeente zelf ook een deel van de kosten. Indien mogelijk wordt steeds een cofinanciering van 30 procent gevraagd aan de eindbegunstigde.

Actie 7: Slotenproject Idee / Initiatiefnemer: RLSD, Startjaar: 2009, Trekker: Robbert Schepers Partners Provincie Oost-Vlaanderen dienst Integraal natuurverenigingen, landbouwverenigingen, VLM, Polders.

Waterbeleid,

Provinciale

Landbouwkamer,

Doelgroepen Waterbeheerders, in het bijzonder beheerders (met uitzondering van de Polders) van niet geklasseerde waterlopen (= aangelanden).

Doelstelling Achterstallig beheer, herstel en ecologische herinrichting van private en niet-geklasseerde sloten en laantjes op permanent grasland. De vooropgestelde maatregelen hebben een gunstig effect op een breed scala aan organismen die gebonden zijn aan ondiepe sloten en een nat-droog gradiënt in (historisch) permanente graslanden. Het project focust in de eerste plaats op vegetaties van het kikkerbeetverbond, het verbond van grote fonteinkruiden en de eendenkroosklasse (Bijlage I Habitatrichtlijn, habitat 3150: van nature eutrofe meren met vegetaties van het type Magnopotamion of Hydrocharition).

Belangrijke doelsoorten zijn kikkerbeet (Rode Lijst + kensoort habitat 3150), groot blaasjeskruid, kleine modderkruiper (Bijlage II Habitatrichtlijn), grote modderkruiper (Bijlage II Habitatrichtlijn), bittervoorn (Bijlage II Habitatrichtlijn), waterspitsmuis (Rode Lijst), glassnijder (Rode Lijst) en variabele waterjuffer (Rode Lijst). Dit project levert een bijdrage aan de IHD. Als vlaggenschipsoort wordt geopteerd voor paling. Paling is immers zeer sterk afhankelijk van een fijnmazig net aan goed ingerichte kleine waterlopen én is bovendien zeer sterk verweven met de volkscultuur in de streek van Schelde en Durme.

Omschrijving De natuurwaarden in de riviervalleien van Schelde en Durme concentreren zich in belangrijke mate ter hoogte van de talloze sloten die samen een fijnmazig afwateringssysteem vormen in de complexen van (historisch) permanent grasland langs Schelde en Durme. In dit kader nemen ook gaversystemen een bijzondere plaats in. De instandhouding van deze natuurwaarden is in sterke mate afhankelijk van een regelmatig onderhoud. Dit belangt ook de landbouw aan omdat dit onderhoud de verzuring tegengaat (vnl. door afvoer van regenwater). De voorbije jaren werd het onderhoud van heel wat niet geklasseerde Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

31

waterlopen in de streek achterwege gelaten, met een manifeste daling van de natuurwaarde als gevolg. Deze sloten zijn in de regel niet geklasseerd, wat inhoudt dat het beheer ten laste van de aangelanden valt.

Via het slotenproject wil RLSD de beheerders ondersteunen bij de ecologische herinrichting, het herstel en het (achterstallig) beheer van deze niet geklasseerde waterlopen. Binnen reservaatpercelen kan het slotenproject van RLSD een welgekomen aanvulling betekenen op subsidies die natuurverenigingen kunnen aanvragen.

Concrete maatregelen die zullen genomen worden zijn het achterstallig beheer van sloten (gefaseerd schonen, ruimen of houtopslag kappen) en laantjes. Het achterstallig onderhoud bestaat uit het verwijderen van de vegetatie wanneer grote hoeveelheden rottend plantenmateriaal de waterkwaliteit nadelig beïnvloeden en uit het baggeren van de slib- of bezinksellaag.

Verslag werking 2014 Via het landschaploket werd 2 km sloten hersteld in Bornem en Berlare bij 2 landbouwers, Natuurpunt, vzw Durme en gemeente Bornem.

Gepland 2015 Voorlopig zijn er al plannen om sloten te herstellen in Zele, Sint-Niklaas, Sint-Amands en Puurs.

Aanvragen via het landschapsloket worden opgevolgd.

In Klein-Brabant zal actief op zoek gegaan worden naar mogelijkheden om sloten te herstellen in het kader van de instandhoudingsdoelstellingen.

Nazorg: Na de werken worden de sloten bezocht om het effect van de werken op de watervegetatie na te gaan.

Samenwerking en financiering -

De in 2014 uitgevoerde werken werden voor 70% gesubsidieerd door het Agentschap Onroerend Erfgoed.

-

In de toekomst kunnen ook soortenbeschermingsubsidies en subsidies om van ANB om te werken rond IHD's in aanmerking komen.

Actie 8: Natuurloket Idee / Initiatiefnemer:RLSD, Startjaar: 2006, Trekker: Robbert Schepers Partners: Natuurverenigingen, landbouwverenigingen, particulieren, openbare besturen Doelgroepen Brede publiek Doelstelling Vervullen van een adviesfunctie rond fauna en flora.

Omschrijving RLSD krijgt vaak concrete vragen over fauna en flora vanuit verschillende doelgroepen (brede publiek, openbare besturen, …). Via het natuurloket fungeert RLSD als aanspreekpunt voor inwoners, verenigingen en besturen van de regio. Het loket vervult o.a. een informatieve en doorverwijsfunctie naar diverse organisaties en doelgroepen. Voor een aantal soorten(groepen) wil RLSD de doelgroepen via dit natuurloket niet alleen bijstaan met advies, maar ook met terreingerichte acties. Het betreft hier concreet een aantal dier- en plantsoorten waarvoor de doelgroepen uit de streek (inwoners, landbouwers, bedrijven, …) vaak zelf relatief eenvoudige, concrete en nuttige maatregelen kunnen nemen om ze te beschermen. Deze aanpak komt niet enkel de beoogde soort(engroep) ten goede maar blijkt ook een zeer doeltreffend instrument te zijn om aan draagvlakverbreding voor natuur te doen. Waar mogelijk worden aanvragen ingepast in de lopende projecten.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

32

Verslag werking 2014 In 2014 werd binnen het natuurloket vooral ondersteuning geboden voor de volgende soorten(groepen): huiszwaluw, boerenzwaluw, gierzwaluw, en fauna-akkers/bloemenweides. Daarnaast kwamen ook aanvragen binnen over ooievaars(palen), amfibieëntunnels, vogels & nestkasten, bijen en biodiversiteit in het algemeen.

In totaal werden 36 aanvragen verwerkt. Een overzicht wordt weergeven in onderstaande figuur.

20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0

Fig: Overzicht van het aantal aanvragen via het Natuurloket, opgedeeld per thema.

Nazorg Elke aanvraag wordt beantwoord. Aanvragen waar terreingerichte acties werden uitgevoerd worden nadien opgevolgd.

Gepland 2015 Beantwoorden en opvolgen van binnenkomende aanvragen.

Financiering Structurele toelagen, diverse projectmatige middelen

Actie 9: Fauna-akkerproject Idee / Initiatiefnemer: RLSD, Startjaar: 2011, Trekker: Robbert Schepers Partners Hubertusvereniging Vlaanderen (HVV), Agentschap voor Natuur en Bos, Boerenbond, Algemeen Boerensyndicaat, Agrobeheercentrum Eco² Doelgroepen Wildbeheereenheden (WBE's), jachtgroepen, landbouwers en andere landschapsbeheerders met percelen in eigendom/gebruik waarop een zaadmengsel kan worden ingezaaid.

Doelstelling -

Doelgroepen sensibiliseren, ervaring laten opdoen en kennisuitwisseling.

-

Schuil- en voedselmogelijkheden bieden voor verschillende soorten diergroepen (insecten: o.a. bijen; vogels: o.a. fazant, patrijs (Rode Lijst), zomertortel (Rode Lijst), veldleeuwerik (Rode Lijst), graspieper (Rode Lijst), gele kwikstaart, kneu, rietgors (Rode Lijst), geelgors (Rode Lijst) en zoogdieren: o.a. ree).

-

Kansen creëren voor natuurlijke akkerkruiden.

-

Creëren van KLE's en natuurverbindingen.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

33

Omschrijving Fauna-akkers zijn akkers of akkerranden die ingezaaid worden met één- of meerjarige mengsels van akkerkruiden, grassen of oude landbouwgewassen. Ze worden ingezaaid met de bedoeling in elk seizoen voedsel- en schuilmogelijkheden te creëren voor bepaalde diergroepen zoals vogels, zoogdieren en insecten.

Het zaadmengsel van een fauna-akker is zo samengesteld dat achtereenvolgens verschillende soorten tot bloei komen (van zomer tot herfst). Fauna-akkers blijven ook gedurende de winter staan. De klassieke akkers liggen er dan kaal bij en de dieren profiteren van het voedsel, de beschutting en verbindingsmogelijkheid die de fauna-akkers bieden.

Ondanks het feit dat fauna-akkers meestal tijdelijk zijn, kunnen ze een meerwaarde bieden als klein landschapselement. In onze streek is het idee rond fauna-akkers nog niet echt wijd verspreid maar er is wel potentieel en interesse aanwezig om de oppervlakte fauna-akkers uit te breiden. Momenteel worden faunaakkers meestal ingezaaid door natuurverenigingen of wildbeheereenheden.

De bedoeling is om meer wildbeheereenheden, landbouwers en andere landschapsbeheerders warm te maken voor fauna-akkers door hen enerzijds te informeren en te begeleiden en anderzijds gratis zaadmengsels aan te bieden. Via dit project kan ervaring opgedaan worden en kennis uitgewisseld worden. Op deze manier kan een deel van de klassieke ‘maïs-wildakkers’ vervangen worden door fauna-akkers met een positieve invloed op de biodiversiteit. Er wordt over gewaakt dat geen graslanden worden omgeploegd of KLE’s worden verwijderd.

Aan de deelnemers van het project wordt ook de bredere ondersteuning vanuit RLSD op vlak van KLE’s aangeboden.

Verslag werking 2014 In 2014 werden 120 fauna-akkers ingezaaid met een totale oppervlakte van 38 ha. Hiervoor werd 975 kg zaad ingezaaid door een 30-tal jagers/jachtgroepen van 12 WBE's, enkele lokale natuurverenigingen, 2 gemeenten, een paar landbouwers en particulieren.

Op 10 mei 2014 werd samen met WBE Scaldiana een workshop georganiseerd over de aanleg en het beheer van fauna-akkers. Hierop waren een 25-tal aanwezigen.

27 september 2014 vond het publieksevenement 'wandelen langs fauna-akkers' plaats in Kastel. Voor de praktische ondersteuning kon opnieuw gerekend worden op de enthousiaste leden van WBE Scaldiana. Op de dag zelf werd het project kort voorgesteld tijdens een officieel gedeelte. Nadien werd gewandeld langs faunaakkers onder begeleiding van gidsen van WBE Scaldiana. Na de wandeling werd afgesloten met een receptie.

We konden rekenen op een 70-tal aanwezigen.

Binnen het project is ook budget voorzien voor landschapswerken zoals aanplant van houtkanten, aanleg/herstel van poelen,… Eind 2014 werden reeds overeenkomsten afgesloten voor de aanplant van 2,7 km houtkanten en bosranden! Deze worden aangeplant begin 2015.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

34

Wandeling tijdens fauna-akker evenement.

Gepland 2015 - verder uitwerking project: verder zetten communicatie, WBE-overleg, verwerking bestellingen, bestellen en verdelen zaadmengsels, opvolging op het terrein via terreinbezoeken,…

- Organisatie Workshop aanleg en onderhoud van een fauna-akker (indien interesse bij nieuwe WBE's) - Opmaak eindbrochure - Leveren plantgoed en opvolgen aanplantingen houtkanten en bosranden.

- Eindrapportage Nazorg De aanleg van een faunarand of -akker behelst meer dan het uitstrooien van verschillende zaden en dan maar wachten wat de natuur doet. Ook het vervolgbeheer en de opvolging vraagt veel aandacht. De faunaakkers worden samen met eigenaars/gebruikers minstens één keer per jaar bezocht en geëvalueerd. Bij de contacten worden de eigenaars/beheerders gemotiveerd om hiervan een duurzaam project te maken en wordt nagegaan of er kan samengewerkt worden rond andere thema's uit de werking van RLSD (aanplantingen, poelen,…).

Samenwerking en financiering -

Financiering werd bekomen via PDPO Oost-Vlaanderen. De totale projectkost bedraagt 77 746,36 euro waarvan RLSD maximum 50 535,13 euro cofinanciering kan ontvangen (waarvan 15 160,54 euro Provinciale, 16 780,26 euro Vlaamse en 18 594,34 Europese cofinanciering).

-

Bijkomend kunnen wildbeheereenheden bij het Agentschap voor Natuur en Bos subsidies ontvangen voor biodiversiteitsprojecten in hun jachtgebieden. Met deze projectsubsidies kan een deel van het benodigde zaadmengsel gefinancierd worden.

-

De restfinanciering draag RLSD zelf Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

35

Landschapszorg, streekeigen karakter, geïntegreerde projecten en IHD Actie 10 Landschapsbedrijfsplanning Idee / Initiatiefnemer: Vlaamse Landmaatschappij (VLM), Startjaar: 2007, Trekker: Michel De Clerck Partners: Landbouwverenigingen (lokale afdelingen), gemeentebesturen, Provincie Oost- Vlaanderen Doelgroep: Landbouwers Doelstelling: Stimuleren van actieve landschapszorg op landbouwbedrijven in het werkingsgebied RLSD door het opmaken van bedrijfsplannen in kader van beheerovereenkomsten op niveau van individuele landbouwbedrijven.

Omschrijving: Landbouwers die vrijwillig inspanningen leveren voor natuur, landschap of milieu kunnen hiervoor een vergoeding ontvangen door het sluiten van een beheerovereenkomst. Zo kunnen de landbouwers zelf voor een beter milieu en meer natuur zorgen en bijdragen tot een mooier landschap in Vlaanderen. Omdat het voor een landbouwer niet altijd gemakkelijk is om na te gaan welke beheerovereenkomsten aangewezen zijn voor zijn bedrijf, kan er beroep worden gedaan op de bedrijfsplanner. Die bekijkt in samenspraak met de landbouwer wat mogelijk is op en rond het landbouwbedrijf. De bedrijfsplanner neemt zoveel mogelijk de administratie in verband met de aanvraag, de opvolging van het dossier en het contract op zich.

Verslag werking 2014: De werking van de bedrijfsplanner was in 2013 en 2014 enigszins verschillend van de werking van de voorgaande jaren omwille van de hervorming van het Vlaams Programmadocument voor Plattelandsontwikkeling II (PDPO II).

De beheerovereenkomsten van de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) zijn onderdeel van het PDPO. De opmaak van het PDPO III is gestart in de voorgaande jaren en werd pas eind 2014 zo goed als afgerond. De laattijdige start van PDPO III heeft ervoor gezorgd dat in 2013 enkel verlengingen voor één jaar konden worden aangevraagd voor het jaar 2014 (in kader van PDPO II).

Pas in het werkjaar 2014 konden verlengingen en nieuwe aanvragen met startdatum 1 januari 2015 in kader van PDPO III worden aangevraagd.

Concreet betekende dit voor de werking van de bedrijfsplanner het volgende: • Er was geen mogelijkheid nieuwe beheerovereenkomsten te sluiten met startdatum 01/01/2014. Dit kon pas vanaf 1 januari 2015.

• Aflopende beheerovereenkomsten (einddatum 31/12/2013) werden met één jaar verlengd (onder PDPO II) en niet voor een periode van vijf jaar • Sommige maatregelen die niet meer opgenomen worden in het PDPO III komen niet meer in aanmerking voor zowel de verlenging met één jaar (vb.: nestbescherming) als een nieuwe overeenkomst voor vijf jaar met startdatum 01/01/2015 (vb.: aanleg en onderhoud van poelen, aanplant van kleine landschapselementen, …). Deze maatregelen kunnen wellicht in de toekomst via andere kanalen gesubsidieerd kunnen worden (vb.: VLIF steun, provinciale of gemeentelijke subsidies, …).

• In 2014 werden pas in de maand december 2 infomomenten gegeven in de regio van het RLSD. Eén voor de starterscursus voor landbouwers van het NAC en één voorde gemeente Aalst.

De bedrijfsplanner zette in 2014 in op het verlengen van aflopende overeenkomsten en het starten van nieuwe beheerovereenkomsten onder PDPO III. Alle objecten werden door de bedrijfsplanner op terrein bezocht. De landbouwer werd hier steeds van op de hoogte gesteld en alle veranderingen onder het nieuwe PDPO werden toegelicht. Telkens werd de beheerder uitgenodigd om mee op terrein de verschillende objecten te bekijken en te evalueren. Tijdens dit terreinbezoek bestond de mogelijkheid zaken bij te sturen en konden mogelijke knelpunten besproken worden. Indien de objecten voldeden aan de nieuwe criteria waar de beheerovereenkomsten aan moeten voldoen, werden deze geheel of gedeeltelijk verlengd.

Ook de monitoring van nestbescherming in de gemeenten Berlare en Zele werd door bedrijfsplanner gedaan.

Deze opvolging is door de bedrijfsplanner positief bevonden ter bevordering van de gebiedskennis en positief contact met de landbouwers. Tijdens deze terreinbezoeken werden verschillende nesten gelokaliseerd.

In de loop van 2014 is er beperkt aandacht besteed aan verschillende gebiedsgerichte projecten. Verder is de opvolging van het project Gestroomlijnd landschap Maanbeek-Laresloot door de bedrijfsplanner of door de dienst beheerovereenkomsten Regio West gegarandeerd. Ten slotte werd dit jaar intensief ingezet op de Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

36

begeleidingen van de lopende dossiers. Door de landbouwers te begeleiden bij de uitvoering van hun overeenkomst uit dit zich op terrein in meer kwalitatieve overeenkomsten.

Overzicht beheerovereenkomsten Hernieuwingen/verlengingen Eind 2013 en eind 2014 liepen binnen de het RLSD 15 overeenkomsten ten einde bestaande uit 21 details.

Hiervan werden 5 overeenkomsten hernieuwd voor in totaal 9 details.

10 overeenkomsten werden niet verlengd voor een totaal van 12 details.

Van die 12 details voldeden er 10 niet meer aan de nieuwe voorwaarden.

De overige 2 details verdeeld over 2 overeenkomsten wilden de beheerders niet langer verlengen.

Beide beheerders overwegen wel om in 2016 hun details weer te verlengen.

Overzicht actieve beheerovereenkomsten binnen het regionaal landschap Schelde-Durme in 2015 Gemeente

Dossiers

Details

Aalst

5

12

Berlare

8

66

Dendermonde

9

23

Hamme

2

9

Kruibeke

5

11

Laarne

2

12

Melle

2

4

Temse

9

25

Waasmunster

1

2

Wetteren

1

2

Wichelen

3

8

Zele

9

15

Totaal

56

189

In totaal werden in 2014 5 volledig nieuwe dossiers opgestart voor een totaal van 18 details.

2 twee dossiers voor een totaal van 7 details werden niet in bovenstaande lijst opgenomen omdat de zetel niet in RLSD ligt ( enkel de percelen).

Gepland 2015: De werking van de bedrijfsplanners zal in het huidige werkjaar onder andere gericht zijn op het eigen maken van het nieuwe PDPO III. De meeste aandacht zal gaan naar de aflopende overeenkomsten (startdatum 2011) die moeten geëvalueerd worden binnen de mogelijkheden van het nieuwe PDPO III. Naast het hernieuwen van lopende overeenkomsten is het dit jaar mogelijk nieuwe overeenkomsten te sluiten en in te gaan op nieuwe aanvragen. Nog steeds zal de werking in 2015 sterk beïnvloed worden door de onzekerheid betreffende sommige onderdelen van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB), zoals de vergroening, die pas in voege treed vanaf 01/01/2015. Mogelijks zullen de landbouwers de voorkeur geven deze hervormingen af te wachten voor zij een nieuwe overeenkomst zullen sluiten. Verder zal er ingezet worden op het informeren van de landbouwers over de nieuwe mogelijkheden Nazorg: De beheerovereenkomsten lopen voor een periode van 5 jaar. Na afloop van deze periode worden alle dossiers opgelijst en wordt er nagegaan welke hernieuwd kunnen worden. De bedrijfsplanner neemt steeds contact op met het betrokken landbouwbedrijf. Indien er interesse is voor hernieuwing van de bestaande beheerovereenkomst, wordt een bedrijfsbezoek gepland.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

37

Aangezien er tijdens de looptijd van de beheerovereenkomst op gebied van bedrijfsvoering en op gebied van wetgeving van de beheerovereenkomsten, heel wat kan veranderen, worden tijdens dit bedrijfsbezoek alle beheermaatregelen en –voorwaarden opnieuw overlopen. Wanneer het voor de landbouwer mogelijk is om te hernieuwen worden de nodige documenten in samenspraak met de bedrijfsplanner ingevuld.

Na het sluiten van een beheerovereenkomst worden de landbouwers verder begeleid en ondersteund. De individuele aanpak en de goede kennis van het terrein, de landbouw en natuur van de bedrijfsplanner, worden door de landbouwer geapprecieerd. Deze begeleidingen zijn geen controles maar kunnen mogelijke problemen in de toekomst vermijden.

Begeleidingen in 2014: • Kleine landschapselementen: 4 dossiers • Botanisch beheer: 1 dossier • Perceelsrandenbeheer: 5 dossiers Samenwerking en financiering: De VLM staat in voor de loonkost en werkingsmiddelen van de bedrijfsplanner.

Actie 11 Landschapsloket Idee / Initiatiefnemer: Agentschap Onroerend Erfgoed, Startjaar: 2010/2011, Trekker: Jan Maertens m.m.v.

Eliza Romeijn-Peeters Partners: Agentschap voor Onroerend Erfgoed, (natuur)verenigingen, landbouwers en particulieren Doelgroepen: Privaatrechterlijke en natuurlijke personen (landbouwers, verenigingen, particulieren) Doelstelling - Behoud, herstel en ontwikkeling van kleine landschapselementen en landschapswaarden, bij voorkeur in prioritaire gebieden (ankerplaatsen, relictzones) en gebiedsgerichte projecten.

- Aanzetten van eigenaars/beheerders tot actief beheer van waardevolle gebieden.

Omschrijving: Omschrijving: Een aanzienlijk deel van de landschappelijk waardevolle gebieden in de streek is in eigendom en/of beheer van particulieren of lokale overheden. Via het Landschapsloket wil RLSD deze groep van eigenaars/beheerders ondersteunen om bij inrichting en beheer van deze gebieden de landschappelijke waarde te behouden/maximaliseren. Het Landschapsloket wordt gerund door de Medewerker landschap die instaat voor: communicatie en bekendmaking naar de doelgroepen, contact en overleg met de eigenaar/beheerder van KLE, opmaak van inrichting- en beheerplan in nauw overleg met eigenaar/beheerder, begeleiden van uitvoering van eenmalige inrichtings- en beheerwerken (bij voorkeur door sociale economiebedrijven) en voorzien van de nodige nazorg in nauw overleg met eigenaar/beheerder.

Verslag werking 2014: Het landschapsloket kent sinds de oprichting in 2011 een groot succes, in het startjaar kregen we 130 aanvragen. In 2012 steeg dit tot 144, in 2013 zelfs tot 196 aanvragen. In 2014 kregen we ondanks het feit dat we gezien de grote vraag zoals gepland geen promotie hebben gevoerd toch 182 aanvragen.

Bij de opvolging van de aanvragen worden voor zover mogelijk stagiairs ingeschakeld. In 2014 kregen we van 10 februari tot en met 16 mei de medewerking van Kanter Verstraeten (HOGent, Groenmanagement) .

Onderstaande tabel toont het aantal aanvragen per thema en per gemeente.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

38

Bovenstaande tabel toont aan dat er ons vanuit elke gemeente uit het werkingsgebied van RLSD aanvragen hebben bereikt. Het betreft voornamelijk vragen over aanplant en beheer van houtige KLE's zoals knotwilgen en houtkanten (41,8%).

Op de tweede plaats (20,9%) kwamen vragen binnen over inrichting en beheer van tuin, park en openbaar groen.

12,7% van de aanvragen betrof poelen, vlasrootputten en sloten. De laatste twee jaar komen er minder vragen over hoogstamboomgaarden (5,3 en nu 2,5%) binnen. Dit laatste kent dus maar een beperkt succes. De afschaffing van subsidies voor hoogstamboomgaarden door de overheid zal dit in ieder geval niet bevorderen.

Tenslotte blijkt elk jaar weer dat het aantal aanvragen positief is gerelateerd met de promotie die al dan niet door de gemeenten zelf wordt gemaakt via de gebruikelijke infokanalen als de gemeentelijke website en het infoblad. In dezelfde lijn is het verschil in belangstelling vanuit de gemeenten voor de werking van het landschapsloket opmerkelijk.

Bijzondere projecten Herstel poelen in Aalst In Aalst werden 11 poelen hersteld in kader van het project 'Natuurlanschap Beneden-Dender' van de natuurpunt Afdelingen Aalst en 's Heerenbosch. Restfinanciering gebeurde door de stad Aalst. De meeste van die poelen waren zo goed als verland en dus bijna verdwenen. Deze actie kwam dus net op tijd! Alles gebeurde volgens deze belangrijke ecologische regels, die de natuur alle kansen geven: schuine oevers,veel lichtinval en voldoende groot en diep.

Herstel vlasrootput in Puurs Op vraag van de 'Vriendenkring hof van Coolhem' en in samenwerking met het ANB herstelde RLSD een poel aan de rand van het Bos van Coolhem in Puurs. De poel was volledig overgroeid en zo goed als volledig verland.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

39

Het zou niet lang meer duren of het mooie en tere waterplantje waterviolier zou er voor goed verdwijnen. Ook voor amfibieën was de poel lang niet meer zo interessant als hij ooit was geweest.

Een houtzoeker vormde de houtopslag om tot brandhout en vervolgens ging de kraan aan de slag. Die diepte een poel en een gracht uit. Nu kan het zonlicht weer doordringen tot de poel. Een dode boom lieten we staan als voederplaats voor spechten. Voorlopig ziet het er nog modderig uit, maar volgende lente kan de water- en oeverflora zich weer volop ontwikkelen en wordt dit een mooie uitbreiding voor het Coolhembos!

Landschapsbeheerplan Nieuwdonk in Berlare Dit is een integrale visie voor het duurzaam beheren van het recreatiedomein Nieuwdonk in Berlare, een voormalige zandwinningsput. De krachlijnen voor dit beheer zijn enerzijds het versterken van de natuurwaarden (met o.a. de inrichting van een oeverzwaluwenwand) en de daarmee samenhangende biotopen. Anderzijds het verder uitbouwen van passieve recreatie en gevoelig uitbreiden van de educatieve activiteiten. In 2014 maakte RLSD een bijkomend voorstel voor de inrichting van de nieuwe aaidierenweide.

Figuur: voorstel ontwerp dierenweide In 2012 werd dit dossier aan de aanvrager Intercommunale Dender, Durme en Schelde (DDS) overgemaakt.

Ondertussen werd dit door het Agentschap voor Natuur en Bos positief geëvalueerd. De volgende stap is de vergunningsaanvraag die door de DDS zal worden ingediend.

Bosuitbreiding Eetgoed in Wichelen (Serskamp) Dit project is opgestart in 2011 en omvat de aankoop van een terrein (ca 1,8 ha) door de gemeente Wichelen.

Het Regionaal Landschap Schelde-Durme is verantwoordelijk voor de realisatie van dit project. Dit gebeurt in samenwerking met de gemeente Wichelen, Natuurpunt afdeling Scheldeland en de lokale basisschool 'De Rozelaar'. Ondertussen is Natuurpunt afdeling Scheldeland aangesteld als beheerder. In 2011 werd een gemengd loofbos met bosrand van 1 ha aangeplant. Op 9 en 10 maart werd met de aanplant van 0,3 ha bos en 0,5 ha boomgaard (oude appelrassen i.s.m. een lokale fruitkweker) de inrichting afgerond.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

40

Ondersteuning van hakhoutbeheer RLSD ondersteunt de aanleg, het beheer en het (cultuurhistorisch en ecologisch) herstel van hakhoutbosjes o.w.v. de belangrijke waarde op vlak van natuur, landschap en erfgoed. Dit werk is ook opgenomen in het project Houtzoeker. Er werd gewerkt in Berlare, Bornem, Hamme, Kruibeke en Zele.

Opmerkelijk verhaal is het herstel van een historisch elzen-hakhoutbosje in Berlare. Uit dit bosje werden met de kraan alle Canadese populieren verwijderd en alle elzenstoven hersteld. Hierbij werd met de kraan uitsluitend vanop de aanpalende weg gewerkt zodat de bosbodem en de elzenstoven niet werden beschadigd.

Herstel van kleine waterpartijen Opmerkelijk zijn de toegenomen kansen om ook op dit vlak actief te zijn. Op dit moment zijn verschillende dossiers lopend waarbij het telkens gaat over een ecologische aanpak van meestal de oeverzone met oog voor cultuurhistorische waarden. Zo werden werken uitgevoerd in de Grote Wiel in Hamme (Moerzeke) en in een privaat vijvercomplex in Hamme (Moerzeke Buntjesstraatjen). Op beide locaties werd ook een visstandonderzoek uitgevoerd met fuiken, i.s.m. het ANB. In Hamme werd oa de bittervoorn (soort uit habitatrichtlijn bijlage 2) vastgesteld.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

41

Herstel historische taxus Soms krijgen we de kans om historische bomen te herstellen. Voorbeeld is een zeer oude taxus in de tuin van Luipegem 54 in Bornem. Zowel de takken als de wortels waren door onoordeelkundig snoeiwerk en wegeniswerken ernstig beschadigd. Herstel werd i.s.m. een boomverzorger gerealiseerd.

De Vaag in Waasmunster 'De Vaag' is een terrein van ca 9 ha in gemeentelijk eigendom tussen de Baudelodreef en de E17, vooral bestaande uit bos. I.s.m. het RLSD werd De Vaag tijdens de winter 2011-'12 ecologisch en cultuurhistorisch heringericht en wordt nu gebruikt als speelbos. O.w.v. de belangrijke natuur- en landschapswaarde is het gebied in beheer gegeven aan Natuurpunt met Pieter Van Dorsselaer als conservator. RLSD is afgevaardigd in de beheercommissie die voor het eerst ter plaatse vergaderde op 1 oktober 2013. Doel is de organisatie van Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

42

een periodieke evaluatie van het beheer. De afspraken rond de vuurplek, de begrazing door schapen en het beheer van de bospercelen werd besproken. Goed nieuws was het duidelijk merkbare heideherstel: er schieten nieuwe plantjes van Struikheide op. De werking 2014 werd op de jaarlijkse vergadering van de beheercommissie van 10 januari 2015 ter plaatse geëvalueerd. Er werd beslist om de begrazing tijdelijk stop te zetten.

Herstel historisch hooiland Waar mogelijk ondersteunen we herstel en zorgvuldig (historisch en ecologisch) beheer van hooilanden.

Verschillende locaties kregen al herstelbeheer. Dit bestaat allereerst uit periodiek maaibeheer, altijd met afvoer van het maaisel. Meestal wordt dit gedroogd tot hooi, soms enkel 'voor gedroogd' om het vacuüm te kunnen bewaren, af en toe wordt het maaisel (indien van mindere kwaliteit) het eerste jaar i.s.m. een bioboer afgevoerd en gecomposteerd om dan vanaf het tweede jaar regulier maaibeheer toe te passen. Bij het herstel van verruigde hooilanden worden geen sproeistoffen gebruikt, vaak worden ze weinig of niet bemest waardoor allerlei bloeiende planten kansen krijgen. Dit is altijd zo in geval van natuurbeheer. Alle ruigtekruiden (zoals grote brandnetel en akkerdistel) maken vanzelf plaats voor gras en bloeiende kruiden na enkele maaibeurten.

Bijkomend wordt aangeboden om ook de sloten en de aanwezige houtige Kleine Landschapselementen te onderhouden.

Bij het beheer van hooilanden worden vaak paardenhouders betrokken. natuurhooi blijkt ideaal voor paarden want per definitie weinig of niet bemest waarbij geen sproeistoffen worden gebruikt.

Bijdrage instandhoudingsdoelstelling: hooilandherstel gaat in de praktijk veelal over herstel van verruigde dotterhooilanden. In de context van Natura 2000 worden deze graslanden beschouwd als 'Regionaal Belangrijke Biotopen'.

foto: Uiteindelijk evolueert een gemaaid grasland naar een bloemenrijk hooiland Nazorg: RLSD aanziet nazorg als een cruciaal punt bij de werking van het Landschapsloket. Uitgangspunt is dat het Landschapsloket enkel in werking treedt (inrichting, achterstallig onderhoud) mits voldoende garanties voor de nazorg (overgangsbeheer, regulier beheer). Deze nazorg wordt zoveel mogelijk vastgelegd in een duurzaam beheerplan. In eerste instantie staat de eigenaar/beheerder zelf in voor de nazorg. Waar nodig/mogelijk ondersteunt RLSD de eigenaar/beheerder bij de nazorg (bvb. via gemeentelijk KLE-reglement, Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

43

project Houtzoeker, vrijwilligerswerking natuurverenigingen die eigenaar ondersteunt bij het beheer, enz.)

Landschapsteams kunnen ook voor nazorg worden ingezet. Een duurzaam landschapsbeheer vereist een continue opvolging. RLSD volgt de evolutie in de jaren na de werken op door regelmatige terreinbezoeken en overleg met eigenaar/beheerder. Op deze manier kan het beheer waar nodig worden bijgestuurd.

Gepland de komende jaren: Focus op ondersteuning van gebiedsgerichte projecten.

Samenwerking en financiering: Loonkost Medewerker landschap, werkingskosten en projectkosten worden gefinancierd vanuit Agentschap voor Onroerend Erfgoed, Provincie Oost-Vlaanderen en Provincie Antwerpen.

Daarbuiten zijn ook de beheerovereenkomsten (VLM) en het intergemeentelijke subsidiereglement KLE dankbare instrumenten.

Voor de nazorg wordt waar nodig/mogelijk samengewerkt met landbouwers, vrijwilligers-verenigingen en particulieren uit de omgeving.

Actie 12: Autochtone bomen en struiken/ Plant van Hier Idee / Initiatiefnemer: RLSD, Startjaar: 2009, Trekker: Eliza Romeijn-Peeters Partners: Boomkwekers, overheden, Bosgroepen en Regionale Landschappen die autochtone bomen en struiken uit herkomstgebied Vlaamse Zandstreek/Brabants District West opkweken en uitplanten.

Doelgroepen - Doelgroep voor het terreingerichte luik zijn de instanties/verenigingen die in de streek houtige kleine landschapselement aanplanten. Dit is in eerste plaats RLSD zelf i.k.v. diverse acties; maar ook openbare besturen, bosgroepen, natuurverenigingen, ‌ en particulieren die beroep doen op het Landschapsloket.

- Doelgroepen voor de sensibilisatie rond streekeigen/autochtone bomen zijn zowel verenigingen, gemeenten als het brede publiek.

Doelstelling - Sensibilisatie van instanties/verenigingen/gemeenten die houtige kleine landschapselementen aanplanten - Communicatie over streekeigen/autochtone bomen en struiken en het label 'Plant van Hier'.

- Opkweken van voldoende autochtoon materiaal zodat aanplantingen van KLE's maximaal met autochtoon plantgoed kunnen worden gerealiseerd.

- Beschermen en verspreiden van autochtone planten binnen het werkingsgebied van RLSD. Omschrijving: In het werkingsgebied van RLSD zijn streekeigen houtachtige plantensoorten nog talrijk aanwezig. Maar, slechts van een beperkt aantal populaties houtachtige planten (ca 5%) is met relatieve zekerheid geweten dat ze hier vanouds groeien. Veel van deze autochtone populaties zijn bedreigd. RLSD beoogt de versterking van deze genenbronnen. Daarvoor is de aanplant van autochtone bomen en struiken (vooral in relictzones, ankerplaatsen en natuurgebieden) van groot belang. Het werkingsgebied van RLSD is grotendeels gelegen in het ecodistrict Vlaamse Zandstreek en deels in het Brabants District West (vnl. KleinBrabant en Aalst). RLSD werkt actief mee om de kennis over en het draagvlak voor autochtone bomen en struiken te vergroten bij zowel het brede publiek als bij instantie en verenigingen die houtige Kleine Landschapselementen aanplanten.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

44

Verslag werking 2014: Oogst, opkweek en verkoop RLSD nam deel aan overleg met diverse partners (andere RL'en, ANB, INBO) over onderlinge afstemming van oogst, opkweek, afname en sensibilisering van het label 'Plant van Hier'.

Op vraag van de kwekers met Plant-van-Hier-label, werden niet langer zaden ingezameld door de RL'n en Bosgroepen van de ecodistricten waarbinnen RLSD is gelegen. De kwekers wilden zelf inzamelen. In overleg met de partners werd besloten om op deze vraag in te gaan en 2014 als een pilootjaar te beschouwen. De bosgroepen en RL-en gaven hun verwachte nood aan soorten door aan de kwekers. Deze testfase werd als positief geĂŤvalueerd. Er zullen voortaan geen autochtone zaden meer ingezameld worden door RLSD, tenzij er zich in de toekomst tekorten van bepaalde soorten zouden voordoen, of in kader sensibiliseringsacties.

Dit jaar was er wel nog bosgoed beschikbaar dat opgekweekt werd uit door RLSD ingezamelde zaden bij de boomkwekers Sylva (Waarschoot). Dit bosgoed officieel het label 'Plant van Hier' (zie www.plantvanhier.be).

RLSD is sinds 2011 immers officieel gebruiker van dit label en de zaadoogst en opkweek gebeurden volgens de voorschriften.

Het bosgoed werd ingekuild op een terrein, ter beschikking gesteld door de stad Dendermonde. Er werden 2 verkoopsmomenten georganiseerd. Er was onvoldoende bosgoed beschikbaar van eigen opkweek. Daarom werd aangevuld met ander autochtoon bosgoed Plantgoed afgenomen door 5 gemeentebesturen (Dendermonde, Hamme, Puurs, Waasmunster en Wichelen), 17 particulieren en een 5-tal verenigingen. Het gros van het bestelde autochtoon bosgoed was voor aanplantingen van eigen projecten: Fauna-akkers, Gestroomlijnd Landschap Maanbeek-Laresloot (Laarne/Wetteren) en Molenbeek-Graadbeek (Aalst), Buitengewone plekjes (Bornem/Sint-Amands/Hemiksem/Schelle/Zwijndrecht), Campus Kompas (Wetteren), BS De Schorre (Sint-Amands) en BS 't Kasteeltje (Puurs).

Sensibilisering Bij adviezen over aanplant van bomen en/of struiken kader van het Landschapsloket wordt standaard aandacht besteed aan het belang van autochtone bomen en struiken en het label 'Plant van Hier'. Ook bij adviezen vanuit het NME- en Natuurloket en andere projecten wordt waar mogelijk de link gelegd met autochtone bomen en struiken.

RLSD stelt een banner over Plant van Hier ter beschikking. Verder nam RLSD Plant van Hier op in het voorbeeld KLE-subsidiereglement en spoorde de gemeenten aan om deze aanpassing over te nemen.

Gepland 2015 Oogst, opkweek en verkoop: De verspreiding van het autochtoon plantgoed wordt verder op punt gesteld. Dit zal gebeuren door de organisatie van de verkoop bij te sturen n.a.v. de ervaringen opgedaan tijdens de verkoop winter 2014-2015 en de nodige communicatie.

Plant van Hier: Verder zetten van overleg over vnl. promotie van het label, website en folder 'Plant van Hier'.

Implementering 'Plant van Hier' in het gemeentelijk KLE-subsidiereglement.

Samenwerking en financiering: Op vlak van de (uitdovende) opkweek en verspreiding van het plantgoed wordt zoveel mogelijk samengewerkt met andere regionale landschappen, bosgroepen en overheden. Voor het Brabants District West is deze samenwerking reeds een feit (zie hoger). Aangezien de verspreiding van eigen opkweek wordt afgebouwd, heeft he op punt stellen van een gelijkaardige samenwerking voor de Vlaamse Zandstreek (voorlopig) geen nut.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

45

Actie 13 Houtzoeker Idee / Initiatiefnemer: RLSD, Startjaar: 2009, Trekker: Jan Maertens Partners: Gemeenten en middenveldverenigingen actief rond groen- en natuurbeheer (landbouwverenigingen, vzw Durme, Natuurpunt …), NME actoren in de streek, scholen, overheden.

Doelgroepen: Doelgroep aan aanbodzijde: eigenaars/beheerder van houtige KLE's die niet kunnen instaan voor achterstallig beheer/onderhoud. Doelgroep aan vraagzijde: particulieren die bereid zijn houtige KLE's te onderhouden in ruil voor het hout.

Doelstelling - Particulieren betrekken bij landschapsbeheer - Stimuleren van onderhoud van KLE's, in het bijzonder knotbomenrijen.

- Bijdragen tot de instandhoudingsdoelstellingen: Beheer van houtige KLE's speelt een belangrijke rol bij de instandhouding van het leefgebied van Europees bedreigde soorten zoals vleermuizen en vogels als steenuil en gekraagde roodstaart.

Omschrijving: Knotbomenrijen vormen in de streek typische Kleine Landschapselementen. Maar o.w.v. verminderd gebruiksnut worden ze vaak niet meer onderhouden en daardoor in hun voortbestaan bedreigd.

Anderzijds zit de interesse voor brandhout de laatste jaren sterk in de lift. Steeds meer particulieren ('houtzoekers') zijn vragende partij om zelf hout te zagen voor hun houtkachel. Via het project houtzoekers wil RLSD de particuliere vraag naar brandhout en het aanbod aan te onderhouden houtige KLE's op elkaar afstemmen. Om deze afstemming te stimuleren neemt RLSD volgende taken op zich: communicatie naar doelgroepen aan vraag- en aanbodzijde, opleiden van houtzoekers, opname van vraag- en aanbodzijde in een databank, vraag- en aanbodzijde onderling in contact brengen, verzekeren houtzoekers tegen lichamelijke ongevallen.

Meerwaarde van het project: Versterking natuur en landschap Het project ondersteunt regulier onderhoud van karakteristieke KLE's in het landschap met een eigen natuurwaarde van oa holenbroedende vogels.

Zichtbaarheid en draagvlak De resultaten van dit project zijn zeer herkenbaar in het landschap, verspreid over het volledige werkingsgebied. Het project mobiliseert elke winter opnieuw minstens 300 mensen: eigenaars en beheerders, houtzoekers en helpers.

Financiële meerwaarde Naast de waarde voor natuur- en landschap heeft dit project ook een belangrijke financiële meerwaarde.

Houtzoekers worden immers niet betaald, zij knotten in ruil voor het brandhout. Sociaal economie-bedrijven knotten een knotboom voor een gemiddelde prijs van 85 euro per boom. Het resultaat van de winter 2013-'14 bedroeg 2.000 bomen, dus goed voor 170.000 euro. Daarvan werden 1.200 bomen op het grondgebied van overheden onderhouden. Dit betekent voor de overheid een besparing van 102.000 euro.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

46

Verslag werking 2014: In het najaar 2009 werd de werking rond houtzoekers opgestart. Ondertussen werden 9 opleidingssessies voor de houtzoekers georganiseerd (vanaf 2012 en na overleg met de verzekeringsmaatschappij aangevuld met nieuwe, ervaren kandidaten) met een pool van ruim 200 houtzoekers als resultaat. Inbegrepen zijn de cursusdagen van 2014 voor de inwoners van de nieuwe gemeenten in het werkingsgebied van RLSD: 29 november in Aalst (26 deelnemers) en 13 december in Sint Niklaas (19 deelnemers).

Omwille van de grote vraag de grote vraag werd enkel promotie oproep voor aanbieders van hout gevoerd in Aalst en Sint Niklaas. Hierin wordt oa vermeld dat we voortaan pas werk kunnen aannemen vanaf vijf bomen.

De voorbije vijf winters 2009-2014 werden ca 7000 bomen (vnl. knotwilgen, ook houtkanten) onderhouden.

Deze winter 2014-'15 wordt gewerkt voor ca 90 aanbieders van hout. Kortom, 'houtzoekers' blijft een erg succesvol project. Bij de opvolging van de aanvragen worden voor zover mogelijk stagiairs ingeschakeld. In 2014 kregen we van 15 september tot en met 19 december de medewerking van Frederik De Bondt (Erasmus Hogeschool Brussel, Landschaps- en Tuinarchitectuur) van.

Naast het hout van burgers en verenigingen/organisaties, wordt elk jaar ook hout van overheden aangeboden: • ANB (Kalkense Meersen in Laarne en verschillende locaties in Bornem) • VLM (Kalkense Meersen in Wichelen) • W&Z (Hamme Driegoten en GOG Kruibeke-Bazel-Rupelmonde) • Natuurpunt Scheldeland (natuurgebieden 'Het Eetgoed' in Wichelen en 'Bastenakkers' in Wetteren) • vzw Durme (natuurgebieden 'De Hekkenhoek' in Dendermonde, 'Reservaatzone Donkmeer' in Berlare en 'De Scheldebroeken' in Zele, Berlare en Wichelen) • Aquafin (Wichelen en Gent-Zwijnaarde) • Provincie Oost-Vlaanderen (Wetteren, dienst Sport & recreatiedomeinen) • Zeven gemeenten in het werkingsgebied van RLSD: Berlare, Bornem, Hamme, Kruibeke, Sint-Amands, Waasmunster en Zele In overleg met de houtzoekers werd ook 'proactief ' gewerkt, wat inhoudt dat een aantal potentiële aanbieders op initiatief van de houtzoekers RLSD werden gecontacteerd.

Op 13 juni werd in Dendermonde (Vlassenbroek) i.s.m. Norbert van Stichel een ontmoetingsmoment georganiseerd waarop alle houtzoekers werden uitgenodigd, er waren 25 deelnemers. Deze keer hebebn geen gastspreker uitgenodigd maar hebben de houtzoekers zelf ontworpen materiaal en ervaringen uitgewisseld.

Nazorg: Advies bij aanplant van houtkanten en knotbomen. Advies bij specifiek beheer van houtkanten en van zowel recent gepote als oudere knotbomen. Dit is een vast onderdeel van de cursus, mailings en het ontmoetingsmoment. Opvolging van uitgevoerde werken via steekproefsgewijze terreincontrole en navraag bij de aanbieders.

Gepland de komende jaren: Verder zetten van deze permanent groeiende actie. Aandachtspunten: verder verfijnen efficiënte werking (toenemend aantal bomen tegenover gelijk gebleven middelen), verder aftoetsen van de mogelijkheden tot samenwerking met boeren en Bosgroepen.

Samenwerking en financiering: De financiering van dit project behelst vnl de loonkost van de Landschapsanimator gefinancierd vanuit Agentschap voor Onroerend Erfgoed, Provincie Oost-Vlaanderen en Provincie Antwerpen.

Bijkomend gaat het vnl over de financiering van de verzekering van de houtzoekers. Voor de rest worden geen budgetten aangesproken.

Jaarverslag 2014 – Jaarprogramma 2015

47

Actie14: Intergemeentelijk subsidiereglement voor kleine landschapselementen Idee / Initiatiefnemer: RLSD, Startjaar: 2010, Trekker: Jan Maertens Partners: Gemeentebesturen, Agentschap voor Onroerend Erfgoed Doelgroep: Privaatrechterlijke en natuurlijke personen (landbouwers, verenigingen, particulieren), lokale overheden.

Doelstelling: Optimalisering en onderlinge afstemming van de bestaande subsidiesystemen.

Vereenvoudiging en uniformiseren van procedures en voorwaarden. Afstemming op subsidies hogere overheden en daarbij horend vermijden van dubbele subsidiëring. Afstemming op de werking van het Regionaal Landschap en andere organisaties.

Omschrijving: Nagenoeg alle gemeenten van het werkingsgebied van RLSD beschikken over een gemeentelijk subsidiereglement voor de aanplant en/of het onderhoud van Kleine Landschapselementen. Via deze reglementen geeft de gemeente zijn inwoners een belangrijke stimulans om op hun privéterrein bijkomende Kleine Landschapselementen (KLE's) aan te leggen en/of om de bestaande KLE's goed te onderhouden. Dit systeem heeft absoluut zijn deugdelijkheid bewezen. Toch zijn er een aantal verbeteringen mogelijk. Ruimte tot dubbele subsidiëring bleek immers aanwezig en lang niet alle opportuniteiten werden benut.

RLSD heeft op vraag van de gemeenten en na breed overleg een vrijblijvend maar in detail uitgewerkt voorstel gedaan om het huidige systeem te optimaliseren. Daarbij vallen voor de meeste gemeenten een aantal nieuwe elementen op zoals de subsidiëring van het onderhoud van een Trage Weg en het onderhoud van een sloot.

Aan elke toelage zijn bepaalde voorwaarden verbonden. Essentieel onderdeel is de uitgebreide inhoudelijke en administratieve begeleiding die is voorzien en die wordt verzorgd door RLSD. Naast het reguliere spoor van uitvoering van werken door de aanvrager tegen een gemeentelijke vergoeding wordt indien mogelijk een bijkomend spoor aangeboden dat voorziet in uitvoering door RLSD en waar mogelijk gedeeltelijk gesubsidieerd . Dit is bijvoorbeeld het geval voor werken in relictzones of ankerplaatsen waarvoor projectsubsidies van het Agentschap Onroerend Erfgoed kunnen worden aangesproken.

Verslag werking 2014: Ondertussen is het nieuwe reglement al in 10 gemeenten (Berlare, Hamme, Kruibeke, Melle, Puurs, Sint-Amands, Waasmunster, Wetteren, Wichelen en Zele) goedgekeurd. De andere gemeenten verkiezen het bestaande reglement of ondersteunen Kleine Landschapselementen projectmatig. Elke gemeente die het nieuw reglement goedkeurde, biedt de door het RLSD samengestelde wervende infobrochure ‘Werk mee aan een mooier landschap’ over het intergemeentelijk subsidiereglement KLE (gekaderd binnen de totale landschapswerking van RLSD) aan.

Nazorg: Opvolging van het project wordt allereerst verzekerd door de controles (telkens in het zomerhalfjaar en uitgevoerd door de gemeenten) van elke aangevraagde en goedgekeurde aanplant, aanleg of onderhoud van KLE. In geval van aanleg of aanplant van KLE worden de aanvragers altijd uitgenodigd om zich ook bij het toekomstig beheer te laten ondersteunen door RLSD. In geval van subsidieaanvragen wordt dit in de meeste gevallen zelfs door het nieuw reglement verplicht.

Gepland de komende jaren: Op regelmatige basis wordt bij de gemeenten die het nieuw reglement nog niet hebben goedgekeurd, geïnformeerd naar hun planning op dit vlak. Gemeentebesturen en gemeentelijke adviesraden kunnen een uiteenzetting en/of verdere begeleiding over het nieuw reglement aanvragen. Bij de gemeenten die wel al met het nieuw reglement werken, valt op dat de interesse vanuit de potentiële aanvragers (veelal particulieren) sterk verschilt. Sommige gemeenten ontvangen opmerkelijk veel, andere opmerkelijk weinig aanvragen. Daarom zal op regelmatige basis promotie worden gemaakt via de kanalen van RLSD en de gemeenten zelf.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

48

Samenwerking en financiering: Het project gaat uit van een uitgebreide en permanente samenwerking met de gemeentelijke milieudiensten. De subsidiĂŤring komt van de gemeenten. Elke gemeente beslist autonoom over het jaarlijks te begroten budget.

Actie 15: Ecologische maatregelen duurzame boomteelt Partners Stuurgroep: Regionaal Landschap Schelde-Durme, afgevaardigde boomtelers Wetteren, Hogeschool Gent I.s.m.: AVBS (vaktijdschrift sierteelt en groenvoorziening), Proefcentrum Sierteelt Destelbergen, gemeentelijke milieudienst, Landelijke Gilde Doelgroepen Boomtelers Wetteren (acties), brede publiek (Dag van de Landbouw) Doelstelling Uitbreiding van de samenwerking tussen RLSD en de verschillende gebruikers, in dit geval de boomkwekers.

Implementatie van maatregelen ten voordele van de biodiversiteit. Versterking van het imago van de boomkwekers. Dit project wordt getrokken door RLSD, i.s.m. met boomtelers uit Wetteren. Ecologische maatregelen duurzame boomteelt. Draagvlakverbreding Landbouw en Milieu Omschrijving In dit project willen we de boomtelers actief betrekken bij het nemen van maatregelen om de biodiversiteit te verhogen. Hierover willen we dan ook communiceren binnen de boomkwekersector, het netwerk van RLSD en het brede publiek.

Er worden maatregelen voorzien om nuttige insecten en vogels aan te trekken en plaagsoorten via natuurlijke weg te bestrijden. Aanbod: plaatsing van nestkasten en bijenhotel, toepassen van parasitaire aaltjes bij bestrijding van de taxuskever, inzaaien van bloemrijke akkerranden en tagetes nemamix, aanplant van (ook solitaire) knotwilgen en streekeigen heggen en het nemen van natuurvriendelijke maatregelen tegen erosie van de bodem.

Eind augustus is een 'toonmoment' (infomoment) voor de lokale boomkwekers en op 20 september is deelname aan de Dag van de Landbouw (voor het grote publiek) voorzien.

Verslag werking 2014 Het project werd ingediend en goedgekeurd. Realisatie is voorzien in 2015.

Nazorg en opvolging nvt Samenwerking en financiering Geraamd totaalbudget bedraagt 10.000 euro, waarvan 7.500 euro subsidie en 2.500 restfinanciering door de boomtelers.Departement Leefmilieu, Natuur en Energie

Actie 16: project Kindervreugd Bornem fase 2 Indiener en partners Bosgroep Antwerpen Zuid (BGAZ) en Regionaal Landschap Schelde-Durme (RLSD) Dit project geeft uitvoering aan: IHD GIDS ADAGIO

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

49

Situering Het project vindt plaats op het domein in eigendom van Kindervreugd vzw. Het is een vrijwilligersorganisatie die al 75 jaar vrijetijdsactiviteiten voor kinderen en jongeren organiseert in een natuurlijke omgeving. Het is een organisatie met een rijk verleden, die ook vandaag een belangrijke speler in het Antwerpse stedelijk en provinciaal jeugdwerk is. Vandaag wordt de werking van Kindervreugd opgedeeld in drie grote pijlers: GekopSpelen, GekopVakantie en GekopVorming. Daarnaast organiseert Kindervreugd tal van activiteiten, acties en evenementen.

Kindervreugd heeft sinds 2013 de "Appeldijk" te Weert (Bornem) geopend. Dit jeugdverblijfcentrum wordt gebruikt voor diverse groepen zoals scholen en jeugdwerkverenigingen. De capaciteit ervan telt 40 bedden, verschillende daglokalen, en een ingerichte keuken.

Het domein ‘Den Appeldijk’ is gelegen in het dorpje Weert, langs de Schelde. Het maakt deel uit van de toeristische regio ‘Scheldeland’, aantrekkelijk voor de vele recreanten in het weekend zoals fietsers en wandelaars.. De regio Klein-Brabant is zeer bosrijk en één van de meest landelijke gebieden in onze provincie.

Het domein van de vzw Kindervreugd is 3,84 ha groot en bestaat uit een bosgedeelte, enkele waterpartijen en een jeugdverblijfcentrum. Het erkend jeugdverblijfcentrum wordt gebruikt voor natuureducatieve en recreatieve doeleinden.

Adres: Appeldijkstraat 36, Weert (Bornem) Percelen: BORNEM / AFD 5 Weert / sectie B / 325 A ; 317 E ; 317 F; 298 Het perceel is in VEN-gebied en IHD-gebied (Schelde-Durme-estuarium) gelegen.

Afbeelding: Luchtfoto terrein Kindervreugd vzw, bron: bing maps 1) Infrastructuur: jeugdverblijfcentrum 2) Waterpartijen: vis- en natuurvijvers 3) Verruigde kapvlakte 4) Circulatie: toegang tot het terrein via de "Appeldreef" 5) Open plek: tussen bos en vijvers 6) Open plek: grasveld met pick-nick en speelzone 7) Moeraszone Het project wordt opgedeeld in deelgebieden.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

50

Afbeelding: Luchtfoto terrein Kindervreugd vzw, opdeling deelgebieden, bron: bing maps De twee organisaties (Regionaal Landschap Schelde-Durme en de Bosgroep Antwerpen Zuid) werken samen aan een inrichtingsplan voor het domein Kindervreugd om de natuurbeleving te versterken. Want het huidige terrein van Kindervreugd vzw biedt dan ook veel kansen op vlak van natuurherstel, -beleving en -educatie met kinderen en jongeren. Beide organisaties focussen zich op een deelgebied, maar er gebeurt continu overleg en afstemming over de inhoudelijke voortgang van de deelgebieden.

Deelgebied 1: De Bosgroep concentreert zich op het stuk ruigte ter hoogte van de inkom aan de Appeldijkstraat. Er wordt een inrichtingsplan opgemaakt om de toegankelijkheid in privĂŠbossen te optimaliseren. De Bosgroep stelt daarvoor een herbebebossingsplan op, afgestemd op een beheervisie voor de waardevolle rietvegetatie en een inrichtingsplan voor een educatief pad doorheen het gebied voor wandelaars, kinderen en scholen uit de omgeving maar ook bezoekers uit de Antwerpse omgeving.

Deelgebied 2: Het Regionaal Landschap focust op de zone rond het jeugdverblijfcentrum en de bestaande vijvers. Er wordt een inrichtingsplan opgemaakt met oog voor beleving rond het water en de inrichting van speelnatuur (speelaanleiding met natuurlijke elementen). Zo versterkt de natuureducatieve werking, dat momenteel nog afwezig is. Kinderen spelen in en rond het terrein (schommel, spelletjes, ...), maar niet met de aanwezige natuurlijke elementen (wateronderzoek, bos, flora en fauna, ...). Het nieuwe inrichtingsplan brengt de kinderen op een leerrijke en speelse manier in contact met de aanwezige natuur.

Uitgangssituatie Buiten spelen is van alle tijden. Toch lijkt het vandaag steeds moeilijker voor de kinderen om de weg naar de natuur te vinden. Wie herkent er nog een koolmeesje, een sijs of een merel? En wat is het verschil tussen een grove den en een zomereik? Wat zit er in het water en wat leeft er op het land? Allemaal zaken waar de natuur een antwoord op kan bieden en dat kinderen al spelend kunnen ontdekken. Ervaringen in de natuur zijn daarom zeer belangrijk voor de ontwikkeling (gezondheid, motoriek, creativiteit, intellectualiteit, sociale identiteit, ...) In de natuur vertoeven, hoeft niet enkel kennis bij te brengen, het is ook simpelweg leuk! We genieten en komen er tot rust.

De speel/leernatuurmogelijkheden in de buurt van Weert zijn beperkt tot zelfs afwezig. De kinderen uit de buurt hebben momenteel geen kans om bos en natuur van binnenuit te bekijken en bestuderen.

Het is een jeugdverblijfcentrum waar kinderen van de stad op bosklassen komen. Maar op het domein zijn er momenteel weinig mogelijkheden om de natuur en het bos op een speelse manier te verkennen. Er is nood aan een educatief aanbod en een speelse, maar natuurlijke inrichting van het domein rond de vijvers en in het bos.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

51

Doelstellingen en acties

Afbeelding: uitvoeringsplan inrichting deelgebied 2 Kindervreugd vzw 1.2.1 Doelstelling Verhogen natuur- en landschapsbeleving bij jeugd; openstellen privéterrein voor jeugdverenigingen.

Verder werken aan het inrichtingsplan van het schetsontwerp uit het project 'Kindervreugd! 2014' met aandacht voor:  De inrichting van het natuurleerpad met natuurlijke speelaanleidingen  Aandacht voor fauna en flora: de ijsvogel / zangvogels / waterplanten  Educatie rond het water: kijken naar al wat leeft in en rond het water, …

Samenwerking met: Bosgroep Antwerpen Zuid, MOS, gemeente, Kindervreugd, lokale school.  Participatie en overleg met experts over natuurbeheer  Natuurbeheer rond de vijverzones  Heroriëntatie natuur- en milieueducatie verder ontwikkelen Samenwerking met: Kindervreugd, aannemer, lokale school, verenigingen, … Begeleiden van de verdere uitvoering van het inrichtingsplan met aandacht voor:  Gebruik inheems en/of autochtoon plantsoen  Samenwerken lokale verenigingen, vrijwilligers Kindervreugd vzw, gemeente, Natuurpunt, kinderen (participatie), de Zilverreiger, …  Infrastructuur uitbesteden aan aannemers  De organisatie van een klusdag (natuur-doe-dag) om het terrein en de werken voor de omgeving in de kijker te zetten.

Projectomschrijving Focus zal liggen op: - Het verhogen van de biodiversiteit en opwaarderen van de natuurbeleving op het terrein en langs de waardevolle bospoelen blijven prioritair. Sommige zones worden beperkt toegankelijk gemaakt en andere zones zijn afgeschermd, zodanig dat de natuur niet wordt verstoord.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

52

-

-

-

-

De integratie van speelnatuur. Uit de participatie met de kinderen kwamen verschillende ideeën naar voren. Kampen, rustige plekjes, boomhutten, enz. zijn de meest gekozen vormen die kinderen interessant vinden in het bos. RLSD heeft de nodige kennis over deze zaken en wil met behulp van een beheerdag de kinderen laten participeren via een natuur-doe-dag. Bijvoorbeeld: http://www.rlsd.be/wat_doen_we/natuureducatie/speelnatuur/natuurbeheer_in_wichelen_eetg oed Een wilgenhut bouwen, een insectenhotel of en een takkenril. Het zijn allemaal zaken die kinderen onder begeleiding zelf kunnen leren. Achteraf spelen in iets wat je zelf bouwt, zorgt voor fascinatie en respect voor de natuur en alles water er leeft. Verder kan met boomstammen op het terrein een mikado of spannend paadje om over te klauteren gerealiseerd worden.

Het verhogen van de educatieve werking op het terrein in samenwerking met MOS Antwerpen (bospoelen, natuurleerpad …) zodat er een educatief netwerk / pad kan worden uitgewerkt voor de kinderen. Kinderen kozen al een mascotte voor het bos (lowie de salamander). Hiermee kan er een herkenbare invulling gegeven worden aan het natuurleerpad (eenheid).

Werken met duurzame materialen zoals FSC kastanjehout voor het uitvoeren van infrastructuur, bijvoorbeeld de houten paden of de boombescherming.

De principes van het Harmonisch Park- en Groenbeheer: ongewenste constructies zoveel mogelijk verwijderen om de natuur te vrijwaren, eenheid in infrastructuur, speelnatuur, …

Participatie tijdens de ontwerp- en uitvoeringsfase om een zo groot mogelijk draagvlak te krijgen voor de speelpleinwerking en voor de lokale scholen, verenigingen, …

Andere realisaties die zullen blijken uit het ontwerpplan zijn mogelijk indien het budget het toelaat.

Werkwijze: - Een klusdag uitwerken op basis van participatie met vrijwilligers en kinderen.

- Uitbesteding aan aannemer: natuurlijker inrichten van de bestaande vijvers, beheerwerken, uitvoeren houten constructies, …

- Zoveel mogelijk samenwerking zoeken met verenigingen, Natuurpunt Klein-Brabant, gemeente en netwerk van vrijwilligers via Kindervreugd vzw om eventuele kosten te besparen en zaken in natura te verkrijgen: bijvoorbeeld aanleg van een boomstammen paadje in samenwerking met vrijwilligers.

Timing en begroting 'materiaalkost' - De boseigenaar: vzw Kindervreugd - Educatie: MOS-milieuzorg op school Antwerpen (via PIME) - Lokale en technische ondersteuning: Gemeente Bornem - Input van de doelgroep: lokale kinderen - Input algemeen: Bosgroep Antwerpen Zuid - Natuurtechnisch: Natuurpunt en Agentschap voor Natuur en Bos

Omschrijving

Timing

Voorbereiding en overleg

Okt-augustus

Wilgenworkshop

Januari-februari

750

Beheerdag met kinderen (insectenhotel, takkenrillen, paadjes, …)

Maart-april

500

Inrichting natuurleerpad & beheerswerken

April-augustus

5200

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

Begrootte kostprijs

53

(boomstammen pad, houten constructies, maaiwerken) Uitwerken educatieve werking (ijsvogel, wateronderzoek, …)

Jan-augustus

500

Infobord

Augustus

250

Totaal

7.200

Deze werkingskosten worden gefinancierd door RLSD (via middelen van Provincie Antwerpen): 7200 euro).

Welke sectoren en actoren worden betrokken?

De boseigenaar: vzw Kindervreugd Educatie: MOS-milieuzorg op school Antwerpen (via PIME) Lokale en technische ondersteuning: Gemeente Bornem Input van de doelgroep: kinderen van basisschool het Hinkelpad Natuurtechnisch: Natuurpunt Natuurbeheer: ANB / Bosgroep Antwerpen Zuid Planning Zie Doelstellingen en acties”.

Resultaten 2014 - Terreinbezoek(en) met experten (gemeente, ANB, RLSD, BGAZ, Natuurpunt) - Participatief proces met lokale school voor inrichting natuurleerpad en keuze mascotte terrein - Gedragen schetsontwerp voor deelzone 2 - Stedenbouwkundige vergunning voor de constructies rondom de vijvers - Stedenbouwkundige vergunning voor het hakhoutbeheer / kap treurwilgen - Beheerwerken rondom de bospoelen - Rooien holgeworden treurwilgen aan de visvijver - Aanplant “Appeldreef” met streekeigen fruitsoorten- Aanleg houten vlonderpad natte zone - Kleinschalige speelaanleiding - Aanplant bosgedeelte in groepen met autochtoon plantsoen (gebaseerd op advies van ANB) de

- Aanvraag herbebossingssubsidie (2 versie) - Onderzoek naar waterhuishouding voor de aanvraag van een stedenbouwkundige vergunning voor leerpad.

Verwachte resultaten 2015 - Goedkeuring herbebossingssubsidie - Inrichtingsplan educatief pad - Stedenbouwkundige vergunning voor het pad en randinfrastructuur - Realisatie van educatief pad - Opvolging aanplanting en wildbescherming (mogelijks hernieuwing van wol door kinderen) Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

54

- Opmaak actieplan (uitvoeringsplan) voor de inrichting van het gebied rond de bospoel - Realisatie natuurbelevingspad met diverse materialen - Omvormen zone met elzenopslag rond de bospoel naar ruigte via 5-jaarlijks maaibeheer, elzenopslag verwijderen (omvormingsbeheer) - Recuperatie elzenhout om natuurbelevingspad aan te leggen - Bouwen met wilg (vlechtwerk, toegangspoort en wilgentunnel) - Klusdag met lokale kinderen - Uitwerken educatief natuurleerpad (implementeren binnen werking Kindervreugd!)

- Persactie Financiële informatie Personeelskost: Het aantal dagen dat er concreet gewerkt wordt aan het project is ongeveer 129,2 uur wat overeenkomt met ongeveer 17 mandagen.

129,2 uur x 52 €  6.718,4 € Acties binnen de personeelskost

#MD

Voorbereiding dossier

1

Opmaak uitvoeringsplan

3

Participatie (voorbereiding en workshop) + communicatie

5

Terreinbezoeken met partners, adviesorganen of ter controle van de werken

5

Heroriëntatie educatie Kindervreugd!

3

TOTAAL

17

uur

129,2

Gevraagde subsidie aan ANB Antwerpen in kader van 30 % 2015: 6.718,4 € Er wordt zeer concreet gewerkt aan draagvlakvergroting voor het belang van Groen (GIDS) en er wordt gewerkt aan landschapsherstel. Het project beoogt een grotere natuur- en landschapsbeleving bij de doelgroep.

Actie 17: Geïntegreerde gebiedsgerichte werking (deels link met IHD) Actie 17A: Gestroomlijnd Landschap, Vallei van de Maanbeek-Laresloot Idee / Initiatiefnemer: provincie Oost-Vlaanderen,startjaar: 2012, Trekker RLSD: Stijn Van Belleghem Partners: gemeenten Laarne en Wetteren Doelgroep: Bewoners van de streek, met name de inwoners van gemeentes Wetteren en Laarne Doelstelling: Het Regionaal Landschap Schelde-Durme werkt samen met de gemeenten Wetteren en Laarne aan het project 'Gestroomlijnd Landschap maanbeek-Laresloot', een initiatief van het provinciebestuur Oost-Vlaanderen. Voor onze streek houdt dit concreet in dat er werk wordt gemaakt van de versterking van de natuurlijke verbinding in de (omgeving van) de vallei van de Maanbeek en Laresloot tussen de Damvallei en de Kalkense Meersen.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

55

Verslag werking 2014: -

Herstel van een poel nabij De Kolk (Laarne)

-

Herstel van een oude vlasrootput thv de Koewegel (Laarne)

-

Knotten van 65 wilgen en 9 zwarte elzen thv een sloot in de Koewegwegel die door de provincie werd geruimd (Laarne)

-

Omvorming van een sterk verlandde visvijver met steile oevers tot een amfibieënpoel met zachte hellingen in de Bochtenstraat (Laarne)

-

Herstel van een kleine halfstamboomgaard in de Kerkstraat (Laarne)

-

Uitbreiding van een houtkant thv Lange Meire (Laarne)

-

Inboeten van een houtkant aan Katteneye (Laarne)

-

Aanleg van een gemengde heg in de Mellestraat (Laarne)

-

Herstel van een eerder aangeplante rij zomereiken in de Gereedstraat (Wetteren)

-

Oeverafschuining en rietaanplant aan de sloot ter hoogte van de Stooktestraat (Wetteren)

-

Opmaak inrichtingsdossier voor trage weg naast de Maanbeek (Laarne en Wetteren)

Gepland 2015: Afhankelijk van uitkomsten van lopende onderzoeken en processen en in overleg met de werkgroep projectgebied Maanbeek –Laresloot zal in de loop van 2015 een keuze worden gemaakt voor uitvoeringen.

Enkele mogelijkheden zijn herstel van walgracht aan Kattenheye (Laarne), aanplantingen voortvloeiend uit proactieve benadering van particulieren (Laarne), aanleg houtkant Prullenbos (Laarne), afschuinen van oevers van surfput (Laarne).

Samenwerking en financiering: Provincie Oost-Vlaanderen financiert de realisaties. RLSD levert een bijdrage door inzet van personeel.

Actie 17 B: Gestroomlijnd Landschap, Vallei van de Molenbeek-Graadbeek Idee / Initiatiefnemer: provincie Oost-Vlaanderen,startjaar: 2014, Trekker RLSD: Eliza Romeijn-Peeters Partners: stad Aalst, Bosgroep Midden Oost-Vlaanderen Doelgroep: Bewoners van de streek, met name de inwoners van de stad Aalst Doelstelling: Het Regionaal Landschap Schelde-Durme werkt samen de bosgroep Midden Oost-Vlaanderen en met de stad Aalst aan het project 'Gestroomlijnd Landschap Molenbeek-Graadbeek', een initiatief van het provinciebestuur Oost-Vlaanderen. Dit project houdt concreet in dat er werk wordt gemaakt van de versterking van de natuurlijke verbinding in de (omgeving van) de vallei van de Molenbeek en de Graadbeek.

Verslag werking 2014: -

Aanplant bosrand (780² m) en meidoornhaag (660 m) in Huizekensstraat

-

Aanplant heg (235 m) thv 2 aanpalende tuinen in de Kleindriesstraat (Aalst)

-

Aanplant bosrand (260 m²) in de Nievelveldweg (Aalst)(Aalst) Herstel van een poel nabij De Kolk (Laarne)

-

Aanplant hoogstamfruitbomen en houtkanten (600 m²) thv Kempinnestraat (Aalst)

-

Aanplant van een rij hoogstam zomereiken en houtkant (180 m) thv historische hoeve (Aalst)

-

Herstel haag rond Sint-Rochuskapel (Aalst)

-

Aanleveren bosgoed voor houtkant (100 m²) op terrein van scouts Sint-Aloysius. De scouts heeft de houtkant ondertussen zelf aangeplant (Aalst) Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

56

-

Aanplant meidoornheg (150 m) thv speelbos in Lochteveldweg (Aalst)

-

Aanplant van een hoogstamboomgaard (58 stuks, oude rassen) in de Zuremeersweg (Aalst)

-

Herstel van een oude veedrinkpoel in de Land van Aalststraat (Aalst)

Gepland 2015: Afhankelijk van uitkomsten van lopende onderzoeken en processen en in overleg met de werkgroep projectgebied Molenbeek-Graadbeek zal in de loop van 2015 een keuze worden gemaakt voor uitvoeringen.

Enkele mogelijkheden zijn aanplant van hoogstamboomgaarden in de Kempinnestraat en de Faluintjesstraat.

Aanplant van houtkanten, heggen en een knotbomenrij aan de Stoeterij ten Roze, …

Samenwerking en financiering: Provincie Oost-Vlaanderen financiert de realisaties. RLSD levert een bijdrage door inzet van personeel.

Actie 17 C: Natuurinrichting Berlarebroek en Donkmeer (ook link met IHD) Partners: VLM (trekker), ANB, gemeente Berlare, Intercommunale DDS en vzw Durme Verslag werking 2014 en plannen 2015: Vanuit RLSD werden de overlegmomenten (6 en 27 november, 19 december) bijgewoond.

Bijzonder voor dit jaar was de coördinatie van een visstandonderzoek (ism de gemeente en het ANB) dat van 12 tot en met 20 mei werd uitgevoerd in de vijver van de ontmodderde en gerestaureerde Eendenkooi (afgewerkt in 2010). Deze waterpartij staat in verbinding en is een belangrijke paaiplaats voor de vissen van het Donkmeer.

RLSD zet ook dit jaar in op realisaties: Herstel historisch hooilandbeheer op locatie 'Verrebroek' (ca 4 ha, eigenaar is DDS), sinds 2013.

Onderhoud houtige KLE op dezelfde locatie, gefaseerd. Vanaf 2014.

Op 11 december werd een begeleide wandeling georganiseerd voor studenten Faculteit Bioingenieur (UGent, ir. Stephanie Schelfhout) in Berlare (Reservaatzone Donkmeer vzw Durme en DDS-terreinen), 10 deelnemers Ecologische inpassing hengelsport Donkmeer (reglement + uitzetbeleid) vanaf 2015-2016 i.s.m. gemeente Berlare, ANB en vzw Durme.

Een concreet voorstel van het NIP zal worden gedaan aan de bevoegde minister tegen de nazomer van 2015.

Eindbeslissing NIP wordt verwacht in de winter 2015-2016, gevolgd door de uitvoeringswerken.

Actie 17 D: Landschap van Erembald tot Kravaalbos (ook link met IHD) Idee / Initiatiefnemer: Provincie Oost-Vlaanderen, Provincie Vlaams-Brabant, Stad Aalst, Gemeenten Affligem, Asse en Opwijk, RLSD, RLPZ, RLGC ; startjaar: 2014 ; Trekker: Evelyne Fiers Partners: Partners die in het projectbureau zetelen: ANB Oost-Vlaanderen, Toerisme Brabantse Kouters vzw, Hopvereniging ’t Stakenhuis, Erfgoedcel Aalst Daarnaast zijn er ook nog heel wat partners actief in de sectoren natuur, erfgoed, landbouw, toerisme, recreatie en jacht die betrokken zullen worden bij verschillende deelprojecten (oa. Bosgroep Midden OostVlaanderen, Bosgroep Groene Corridor, lokale Natuurpuntafdelingen, WBE’s, erfgoedverenigingen, verenigingen m.b.t. toerisme en recreatie, Boerenbond…).

Doelgroep: Spelers van de open ruimte: grondeigenaars (landbouwers, particulieren, verenigingen, scholen, …), recreanten, toeristen, lokale verenigingen actief in de sectoren natuur, erfgoed, landbouw, toerisme, recreatie en jacht, lokale overheden.

Doelstelling: Het stimuleren van de landschappelijke kwaliteit en de toeristisch-recreatieve versterking van de identiteit van het gebied.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

57

Omschrijving: De doelstelling wordt gerealiseerd via samenwerkingsverbanden, de uitbouw van netwerken, de betrokkenheid en de verhoging van het draagvlak met alle spelers van de open ruimte. De partijen zetten in het gebied deelprojecten op rond onder meer de volgende thema’s: • De landschappelijke structuur van het gebied • Toeristisch-recreatieve netwerken en poorten • Natuurwaarden: habitats en soorten • Integraal waterbeleid • De landsbouwstructuur en landsbouwverbredingsmogelijkheden • De hopcultuur De ambities van het projectpartnerschap zullen worden waargemaakt door een gebundelde inzet van Europese, Vlaamse, provinciale en lokale instrumenten en beleidsplannen. Hierbij wordt nauw samengewerkt met lokale actoren op het terrein. Er wordt gestreefd naar geïntegreerde oplossingen en het stimuleren en ondersteunen van de positieve dynamiek van verenigingen, ondernemers en landbouwers in het gebied.

Verslag werking 2014: Er werd kennis genomen van de visie en de acties die werden ontwikkeld in kader van het voorafgaande, gelijknamige Strategisch project (2010-2013).

Er werd een netwerkanalyse gemaakt. Op basis hiervan werden kennismakingsgesprekken met de sleutelactoren in het gebied aangegaan (netwerk uitbouwen), werd de samenstelling van het projectbureau aangepast, werden de eerste stappen gezet om de werkgroep landbouw op te starten en werden gesprekken aangeknoopt met de Vlaamse Overheid voor het vinden van bijkomende steun voor het project.

Er werden strategische doelstellingen en een actieprogramma uitgewerkt.

Er werd een projectaanvraag (Be)Levende Landschappen uitgewerkt voor Interreg Vlaanderen-Nederland i.s.m. verschillende partners (projectverantwoordelijke: RL de Voorkempen, projectpartners: RL Houtland, RL Kleine en Grote Nete, RL Meetjesland, Kempens Landschap, EGTS Linieland van Waas en Hulst, Stichting Landschapsbeheer Zeeland, Stichting het Noordbrabants landschap, Staatsbosbeheer).

Er werd een informatieavond voor landbouwers georganiseerd (17/12/2014 – Aalst).

Evelyne Fiers volgde de 6-daagse cursus Gebiedsgerichte werking van de VRP (Vereniging voor Ruimtelijke Planning).

Gepland 2015: Opstart werkgroep landbouw.

Verder verfijnen van de strategische doelstellingen en het actieprogramma.

Opstarten grensoverschrijdend hefboomproject Abdij van Affligem.

Opvolging en/of begeleiding deelprojecten (Gestroomlijnd Landschap Valleigebied Molenbeek-Graadbeek, Abdijlandschap, Speelzone Ten Rozen, Ontwikkeling NEC Heuvelpark, Herenbos-Kravaalbos: toegankelijkheid + IHD managementplannen + soortgerichte acties, Kersenboomgaarden rond Mazenzele, acties rond Zwarte Populier in Aalst, oprichting agrobeheergroep, Vallei van de Puttenbeek-Stampbeek…).

Onderzoek naar mogelijkheden project rond hopcultuur.

Verzorgen van de communicatie over het project zodat het herkenbaar is, realisaties worden opgemerkt en er een actief draagvlak voor het project ontstaat. Hiervoor wordt een gestructureerd overleg met belanghebbenden opgezet via een klankbordgroep, het organiseren van werfwandelingen, infoavonden en publiekevenementen.

Samenwerking en financiering: De provincies Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant, de stad Aalst en de gemeenten Affligem, Asse en Opwijk financieren het grootste deel van het loon van de projectmedewerker (33.000 euro/jaar). RLSD draagt de restfinanciering. De Stad Aalst gaf een werkingsbudget van 5000 euro.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

58

Actie 17 E: Strategisch Project Schelde Sterk Merk (ook link met IHD) Partners: Provincie Oost-Vlaanderen, Provincie Antwerpen, Gemeente Berlare, Stadsbestuur Dendermonde, gemeente Hamme, gemeente Willebroek, gemeente Wichelen, gemeente Puurs, gemeente Sint-Amands, gemeente Waasmunster, gemeente Wetteren, gemeente Zele, Gemeente Temse, gemeente Laarne, gemeente Kruibeke, Vlaamse Landmaatschappij, Schelde-Landschapspark, Agentschap Natuur en Bos, Waterwegen en Zeekanaal, Toerisme Vlaanderen, Toersime Oost- Vlaanderen, Toerisme provincie Antwerpen, Toerisme Scheldeland, Toerisme Waasland, Natuurpunt vzw, Kolena vzw, Natuurpunt Zuid-Waasland, RLSD, .Scaldisnet Samenvatting: Met dit strategisch project willen verschillende spelers uit de Schelderegio tussen Gent en Antwerpen lopende initiatieven beter op elkaar afstemmen om zo samen de Schelderegio op een hoger niveau tillen en de rol van het gebied als trekpleister te versterken.

De Schelderegio heeft reeds vele troeven: centrale ligging in de Vlaamse ruit, talrijke fiets- en wandelroutes langs unieke natuurgebieden en cultuurhistorische bezienswaardigheden. Een riviercruise of proeven van de streekproducten zijn andere manieren om de Schelde te beleven.

Het Sigmaplan, dat volop in uitvoering is, zal het landschap langs grote delen van de Schelde grondig hertekenen. Naast een forse investering in beveiliging tegen overstromingen krijgt ook waterrijke natuur opnieuw een plaats langs de rivier. Het Sigmaplan heeft een belangrijke voorbeeldfunctie in Vlaanderen en Europa voor wat betreft integraal waterbeheer, natuurherstel en ruimtelijk beleid. Maar ook zachte recreatie krijgt extra kansen. Op maat gesneden infrastructuur wordt in elk gebied ingepast zonder de veiligheids- en natuurdoelstellingen te hypothekeren.

De Schelderegio zal, door bestaande middelen te bundelen, kunnen evolueren tot één aantrekkelijk geheel voor inwoners en bezoekers. Het ‘hinterland’ wordt door dit strategisch project opnieuw verbonden met haar rivier. Steden en gemeenten zullen een hoofdrol spelen bij promotie en onthaal. Zo wordt de Schelde ‘een sterk merk’ dat garant staat voor een kwaliteitsvolle groene infrastructuur in de verstedelijkte Vlaamse ruit.

Strategisch karakter van het project De getij gebonden Schelde is een belangrijk structuurbepalend element die een strategische positie inneemt centraal in de Vlaamse Ruit. Voor het Schelde-estuarium, als belangrijk gebied van de natuurlijke structuur in Vlaanderen, werden in het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen gebiedsspecifieke ontwikkelingsperspectieven uitgetekend. Dit houdt in dat omwille van het uitzonderlijk belang, de natuurlijke potentie van het Schelde-estuarium optimaal beschermd en ontwikkeld moet worden, rekening houden met de functie voor de scheepvaart en voor het integraal waterbeheer. De uitvoering van het Sigmaplan voorziet naast een forse investering in de beveiliging tegen overstromingen ook een belangrijk natuurherstel van de Scheldenatuur. Het Schelde-estuarium is met zijn brak - zoet gradiënt een vrijwel uniek estuarium in Europa. Een belangrijk Natura2000netwerk tekent zich af binnen een verstedelijkt gebied.

Het visiegebied is echter bestuurlijk en administratief-institutioneel erg complex. In het gebied liggen 14 gemeenten, 1 stad, 2 provincies. Het gebied wordt bovendien noordelijk en zuidelijk begrensd door de grootstedelijke metropolen Antwerpen en Gent. De behoefte in het gebied om te recreëren in een groene omgeving is dan ook zeer groot. De centrale ligging in de Vlaamse ruit moet ons waakzaam houden. Het kan niet de bedoeling zijn dat bezoekerscongestie (bv. locatiegebonden of bij piekmomenten) problematisch wordt voor het behalen van de Europese natuur doelen (instandhoudingsdoelstellingen). Anderzijds is een ruim maatschappelijk draagvlak voor het natuurherstel in de het Schelde-estuarium essentieel met het oog op het duurzaam karakter van dit herstel. Een verbeterde kennis en begrip van de Scheldenatuur en vooral een positieve beleving ervan is hiertoe van groot belang. De grote aaneengesloten bos- en natuurcomplexen die grotendeels ontstaan door de realisatie van het Sigmaplan hebben een grote meerwaarde vanuit toeristischJaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

59

recreatief oogpunt. Waar nodig, kan i.f.v. de ecologische draagkracht gedacht worden aan bezoekersbeheer en spreiding van recreatie in tijd en/of ruimte. De regio is bekend om zijn fietstrajecten langs het water, zijn veerponten, zijn vele bezienswaardigheden en natuurgebieden in de directe omgeving, zijn recreatieve vaart, zijn horeca.

De uitdaging bestaat in het geleidelijk aan fysiek en kwalitatief aan elkaar rijgen van attractieve natuurgebieden, dorpen en bezienswaardigheden rondom een snoer van waterwegen en toeristisch recreatieve routes (waaronder wandel- en fietstrajecten) als structurerende hoofdassen.

Het Sigmaplan is gebaseerd op veiligheid en natuurlijkheid maar vormt geen aaneengesloten gebied.

Een gedragen globale gebiedsvisie die kansen geeft voor een landinwaartse integratie van landschappelijke, recreatieve en cultuurhistorische elementen en waarden, ontbreekt tot op heden. Een globale gebiedsvisie zou nochtans de ruimtelijke kwaliteit aanzienlijk kunnen verbeteren en de samenhang tussen verschillende initiatieven in het gebied versterken. De regio van de getijden-Schelde zou door meer samenwerking en meer (bestaande) middelen te bundelen, kunnen evolueren tot één aantrekkelijk geheel voor inwoners en bezoekers.

Het 'hinterland', steden en gemeenten zouden kunnen worden verbonden met de Schelde via aantrekkelijke, toegankelijke gebieden, gericht op welzijn en onthaal.

Deze aanpak zal nieuwe kansen scheppen voor de socio-economische en ecologische ontwikkeling van de regio.

Om dit te verwezenlijken wordt een partnerschap opgericht waarin een sterk en vermarktbaar product vorm krijgt. Een stevige, kwalitatief hoogstaande groene infrastructuur binnen de verstedelijkte Vlaamse Ruit wordt zo gerealiseerd en verduurzaamd mét draagvlak. De uitvoering van deze visie geeft concrete invulling aan de VIA-doelstellingen om tegen 2020 van Vlaanderen een groen en dynamisch stedengewest te maken.

Het projectvoorstel zal toelaten een integrale aanpak te ontwikkelen die zich richt op afstemming en samenwerking tussen de verschillende actoren in het gebied met het oog op realiseren van volgende 3 strategische doelstellingen: I Schelde-,en Durme-estuarium als Europese biodiversiteitshotspot De bestaande natuurgebieden langs de Zeeschelde en de getijgebonden Durme samen met de natuurontwikkelingsgebieden i.h.k.v. het Sigmaplan vormen de ruggengraat van een belangrijk Europees natuurgebied met hoge biodiversiteit. Een integrale benadering van het beheer van deze gebieden moet zorgen voor maximale kwaliteitsverbetering. Ter ondersteuning van deze ruggengraat wordt actief gezocht naar opportuniteiten om het netwerk te versterken.

II Schelde- Durme-estuarium als toeristisch-recreatieve attractiepool We wensen de intrinsieke kwaliteiten van de streek te ontwikkelen en te benutten. Een regionale toeristisch-economische ontwikkeling is duurzaam als er verder consequent en doorgedreven geïnvesteerd wordt in toeristische voorzieningen. Die leiden tot een aantrekkelijk landschap met authentieke, goed beheerde en ontsloten groengebieden en monumenten.

Er is nood aan kwaliteitopschaling en ontsluiting en aan uniforme en herkenbare toeristische infrastructuur die geïntegreerd is in het landschap en passend in de streek. Een ambitieuze en goed gedoseerde marketing van de regio is tevens onontbeerlijk. …De ambities hiertoe worden, evenals de doelmarkten van waaruit bezoekers worden aangetrokken, beschreven in het Strategisch Beleidsplan Toerisme Scheldeland vzw.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

60

III Maximaal draagvlak en medeverantwoordelijkheid Door de regio beleefbaar te maken en mensen te betrekken bij de verdere ontwikkeling wordt het Schelde-Durme-estuarium concreet in de hoofden en de harten van de mensen. Hiervoor is het belangrijk om vanuit het partnerschap ook te investeren in eenduidige communicatie en een uniforme uitstraling. Op deze manier hopen we de lokale bevolking te overtuigen van het uniek karakter van het Schelde –Durme estuarium, van de kansen die dit biedt voor de regio, hen tenslotte ook aan te zetten tot eigen initiatief. Voor een duurzame ecologische en toeristisch-economische ontwikkeling is voldoende draagvlak, medeverantwoordelijkheid en inzet van de lokale bevolking een kritische succesfactor. Door het versterken van het maatschappelijk draagvlak in het Schelde- en Durmeestuarium, zullen particulieren, lokale instanties, gemeenten, landbouwers en andere ondernemers meer bereid zijn om mee te werken aan het 'Schelde-sterk merk'. Het streven naar evenwicht en zelfs synergie tussen de economische, sociale en ecologische belangen moet er toe leiden dat weerstanden inspireren om oplossingen en acties uit te werken. Het ‘Not In My Backyard-syndroom’ wordt omgezet in ‘Please In My Backyard’.

Het strategisch project wil deze globale doelstellingen omzetten in de volgende operationele doelstellingen: Vergroten van de landschappelijke kwaliteit van het gebied (Schelde- Durme estuarium) (tegengaan van verrommeling/ versnippering, zorg voor erfgoed en natuur) 2. Een verdere kwalitatieve opschaling van de toeristisch recreatieve ontsluiting van het gebied (kwalitatief netwerk van wandel- en fietspaden) 3. Verdere uitbouw en stroomlijnen van het bezoekersonthaal en de beheersing van bezoekersstromen 4. Afstemmen van beheer en inrichting voor natuur, recreatieve infrastructuur en recreatieve activiteiten 5. Verhogen van de ‘verhaling’ van het gebied ifv de belevingswaarde: op een kwaliteitsvolle en interactieve manier aan de hand van moderne mogelijkheden.

6. Verhogen van de natuurbeleving van het gebied, rekening houden met de ecologische draagkracht van het gebied 7. Ambitieuze en goed gedoseerde marketing van de regio 8. Streekbeleving en streekidentiteit verhogen door middel van ondersteuning en promotie van streekgebonden producten.

9. Lokale bevolking sensibiliseren voor de bijzondere kwaliteiten van de regio zodat inwoners van de regio sterke ambassadeurs worden voor hun eigen streek.

10. Ontwikkelen van een visie op natuur- landbouw- en milieueducatie (NME) voor het ScheldeDurme-estuarium en de implementatie ervan door het uitvoeren van concrete NME-projecten.

11. Het ontwikkelen van een realisatiegerichte overlegstructuur die eenvoudig is in organisatie, die het eenheidsgevoel levendig houdt en acties opvolgt en bijstuurt. Het activeert de kwaliteiten van stakeholders en actoren en zet aan tot samenwerking dat leidt tot een gemeenschappelijke beeldvorming.

1.

Actie 18: Specifieke bijdrage aan IHD Omschrijving Om soorten te houden in Speciale Beschermingszones SBZ moeten, in ons versnipperd landschap, ook de randen en de verbindingen kwalitatief zijn. Elk gebied vraagt daarom ook maatwerk. In elk gebied zal het

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

61

realiseren van SBZ een werk zijn dat niet door één partner kan worden gedragen en gerealiseerd. Het zal werk zijn van vele handen en schouders.

Beheer Natura 2000 netwerk Een deel van het Natura 2000 netwerk ligt in gebieden waar de Vlaamse overheid een eigen bevoegdheid heeft, bv. een domeinbos of door ANB beheerde natuurreservaten. Andere delen van het netwerk vallen samen met (erkende) natuurreservaten in beheer bij de terreinbeherende verenigingen. In specifieke gevallen worden terreinen beheerd via overeenkomsten met ANB of een natuurvereniging, bv. op militair domein. In deze gebieden is de uitvoering van de IHD’s in principe gegarandeerd vermits het onder het beleid van de overheid of de vereniging valt.

Echter, grote delen van het Natura 2000 netwerk liggen op gronden van private eigenaars, lokale overheden, landbouwers, … Voor grote delen van de Natura 2000 gebieden is een duurzaam natuurgericht beheer dus actueel nog onvoldoende verzekerd. In de belangrijke stukken van ons Natura 2000 gebied die in particulier bezit zijn, is in de praktijk weinig of geen aandacht besteed aan de Europese doelstellingen, tenzij in het kader van het vergunningenbeleid. Het behalen van de doelstellingen zal via aankoop of samenwerkingsmodellen moeten gebeuren.

Diverse beleid en maatwerk Om de realisatie van het Natura 2000 te halen zal een zeer divers beleid gevoerd moeten worden, waarin niet enkel de Vlaamse overheid zelf, maar ook vele partners een rol zullen moeten spelen. Elk SBZ gebied is uniek en heeft zijn eigen (verhoudingen met) actoren en gebruikers. De IHD’s realiseren is daarom in elk gebied specifiek en maatwerk.

Naast de doelstellingen m.b.t. de IHD is er in het Vlaamse natuurbeleid ook specifiek sprake van de G-IHD waarbij op gewestelijk niveau doelstellingen worden beoogd m.b.t. soorten en habitats die niet steeds gebonden zijn aan de SBZ, zoals bv. akker- en weidevogels. In het bijzonder kunnen de RL’en vanuit hun platformwerking een belangrijke meerwaarde bieden bij de draagvlakvorming voor deze G-IHD’s, de ondersteuning van het hiervoor beschikbare instrumentarium (zoals de beheerovereenkomsten) en het uitvoeren van maatregelen in eigen beheer om de doelstellingen hieromtrent te behalen.

Regionale Landschappen spelen nu reeds een belangrijke rol via hun brede plattelandswerking. Elk RL legt de focus op samenwerking met doelgroepen en actoren om meer draagvlak voor natuurbehoud te bekomen. Via vele terreingerichte concrete projecten en acties verhogen zij nu reeds de natuurwaarden in het buitengebied aanzienlijk, buiten de erkende reservaten en domeinbossen.

Het is duidelijk dat er voor de RL’n daarom een grote opdracht ligt in het creëren van draagvlak voor de Natura 2000 gebieden bij het grote publiek en de betrokken particulieren in het bijzonder. Ook zullen er grote inspanningen geleverd moeten worden om particulieren daadwerkelijk bij te staan via communicatie, educatie, concrete ondersteuning en het opzetten van samenwerkingsverbanden. Particuliere eigenaars zullen immers eerder zelden intrinsiek gemotiveerd zijn voor bescherming van zeldzame dier- of plantensoorten. Hun medewerking wordt bekomen door hen aan te spreken op andere waarden zoals streekidentiteit, erfgoedwaarden, beeldkwaliteit (schoonheid-‘properheid’), toeristische potenties e.d. Financiële ondersteuning en concrete bijstand bij plannen, vergunningen, documenten is bijna steeds noodzakelijk om medewerking van deze partners te bekomen.

Locale overheden hebben voor het nakomen van hun verplichtingen ook bijkomende ondersteuning nodig. Het ontbreekt hen immers aan expertise, tijd en middelen.

Expertise Regionale Landschappen In het proces en het realiseren van het Natura 2000 netwerk kunnen de regionale landschappen dan ook een belangrijke rol vervullen. Ze beschikken over heel wat troeven om deze taken op zich te kunnen nemen: -

Ze beschikken over de knowhow van soortgericht werken en gebiedsgericht werken;

-

Ze zijn aanvaard als gesprekspartner bij vele actoren die eerder huiverig staan tegenover natuurbeheer;

-

Ze hebben geen beleidstaken of vergunningsbevoegdheid maar zijn draagvlak- en uitvoeringsgericht;

-

Ze benaderen de omgeving via een brede insteek van natuur – landschap – erfgoed;

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

62

-

Ze beschikken over multi-inzetbare teams met naast biologen en communicatiemedewerkers, erfgoeddeskundigen en educatieve medewerkers;

bio-ingenieurs

ook

-

Ze spelen vlot in op bijkomende subsidiemogelijkheden als Interreg, Life, PDPO, Leader… waardoor zij een groot multiplicator effect teweegbrengen en extra middelen kunnen aantrekken;

-

Ze hebben een werking die is afgestemd op de specifieke streek en op de kenmerkende actoren van de streek, ze leveren passend maatwerk.

Het Regionaal Landschap Schelde-Durme zet de komende jaren in op de volgende onderstaande acties.

Meer informatie hieronder.

Actie 18 A: Boskant Idee / Initiatiefnemer: RLSD startjaar: 2014, Trekker: Eliza Romeijn-Peeters Partners: Particuliere eigenaar, ANB, gemeente Wetteren, Doelgroep: Bewoners van de streek, met name de inwoners van gemeente Wetteren Doelstelling: Dit project moet resulteren in een gezonde kamsalamanderpopulatie in een kernbiotoop van 3.5 ha met een optimaal netwerk van 6 geschikte poelen en kwalitatief waardevolle graslanden en houtkanten gelegen in een SBZ en die fungeren als landbiotoop en overwinteringsplaats. Dit project levert een bijdrage aan IHD. Verder wil dit project de buurtbewoners bewust maken van het ecologisch belang van deze percelen en de daarop voorkomende amfibieën.

Omschrijving: In functie van de boomkwekerijen is er in Wetteren sinds begin vorige eeuw veel bos omgezet naar sierteeltgronden. Dit resulteerde in een halfopen landschap met sierteelt, akkers weilanden en verschillende resterende oude boskernen. De percelen waar dit project zich op focust is relatief goed gevrijwaard gebleven van sierteeltgronden dankzij de aanwezigheid van een kwelgordel, die de grond ongeschikt maakt. In deze gordel bevinden zich verschillende historische poelen (ontstaan door kleiwinning ifv de fabricatie van bakstenen die gemaakt werden in kleine veldovens) en een vrij dicht netwerk van kleine landschapselementen. Mede hierdoor bevindt zich hier een belangrijke restpopulatie van de kamsalamander.

In dit gebied werden eerder door RLSD poelen en grachten geruimd. Op vrij korte tijd werden de poelen door verschillende salamandersoorten bevolkt, maar het resultaat is suboptimaal omdat het nodige beheer van het aanpalende landbiotoop achterwege blijft.

Alle betrokken percelen zijn op het gewestplan aangeduid als landbouwgebied en liggen in SBZ ‘Bossen van het Zuidoosten van de Zandleemstreek’, BE2300044-8 Hospiesbos, aangeduid wegens het voorkomen van oude boskernen en kamsalamanders. Dit project levert bijgevolg een bijdrage aan de IHD. In kader van dit project zullen volgende acties uitgevoerd: verschralen van graslanden, maaien van ruigten en oevers, herprofileren van 2 bestaande en het graven van 2 nieuwe poelen.

Verslag werking 2014: Percelen werden twee maal gemaaid om te verschralen. Een aanvraag voor stedenbouwkundige vergunning voor het graven en vergroten van de poelen werd ingediend. De vergunning werd slechts gedeeltelijk afgeleverd. Na overleg met de eigenaar diende hij een aangepaste aanvraag in en werden alle werken, ook de vergunde uitgesteld tot 2015.

Gepland 2015: Verder verschraling wordt uitgevoerd. De vergunde graafwerken worden uitgevoerd.

Samenwerking en financiering: Dit is een quick-win-project van het Agentschap voor Natuur en Bos. Via deze projecten wil ANB de kans bieden aan de privéeigenaars en verenigingen binnen de speciale beschermingszones (SBZ) om nu al een bijdrage te leveren aan de instandhoudingsdoelstellingen. VLM en ANB zijn de instanties die middelen hebben gezocht voor dit natuurinrichtingsproject. 90% van de kosten zullen door ANB gedragen worden, 10% door de eigenaar.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

63

Project 18 B: Inrichting Sloten Dit project geeft uitvoering aan: IHD GIDS ADAGIO

Situering Vochtige graslandcomplexen met een netwerk aan sloten in Klein-Brabant (Sint-Amands, Puurs en Bornem), met mogelijkheden tot ontwikkelingen of herstel van habitat 3150: van nature eutrofe meren met vegetaties van het type Magnopotamion of Hydrocharition.

Uitgangssituatie en link met de Vlaamse doelstellingen De natuurwaarden in de riviervallei van Schelde (omgeving van habitatrichtlijngebied ‘Schelde- en Durmeestuarium van de Nederlands grens tot Gent’ ;BE2300006) concentreren zich in belangrijke mate ter hoogte van de talloze sloten en laantjes die samen een fijnmazig afwateringssysteem vormen in de complexen van (historisch) permanent grasland langs de Schelde. De typische vegetaties in deze sloten zijn vegetaties van het kikkerbeetverbond, het verbond van grote fonteinkruiden en de eendenkroosklasse (Bijlage I Habitatrichtlijn, habitat 3150: van nature eutrofe meren met vegetaties van het type Magnopotamion of Hydrocharition).

Belangrijke doelsoorten zijn kikkerbeet (Rode Lijst + kensoort habitat 3150), groot blaasjeskruid, kleine modderkruiper (Bijlage II Habitatrichtlijn), grote modderkruiper (Bijlage II Habitatrichtlijn), bittervoorn (Bijlage II Habitatrichtlijn), waterspitsmuis (Rode Lijst), glassnijder (Rode Lijst) en variabele waterjuffer (Rode Lijst). Dit project levert een bijdrage aan de IHD. Als vlaggenschipsoort wordt geopteerd voor paling. Paling is immers zeer sterk afhankelijk van een fijnmazig net aan goed ingerichte kleine waterlopen én is bovendien zeer sterk verweven met de volkscultuur in de streek van Schelde en Durme.

Probleemstelling De instandhouding van deze natuurwaarden is in sterke mate afhankelijk van een regelmatig onderhoud. Dit belangt ook de landbouw aan omdat dit onderhoud de verzuring van percelen tegengaat (vnl. door afvoer van regenwater), wat ook van belang is voor het behoud van typische vegetaties van dotterbloemgraslanden. De voorbije jaren werd het onderhoud van heel wat niet geklasseerde waterlopen in de streek achterwege gelaten, met een manifeste daling van de natuurwaarde als gevolg. Deze sloten zijn in de regel niet geklasseerd, wat inhoudt dat het beheer ten laste van de aangelanden valt.

Omschrijving van de huidige situatie Zie bovenstaande punten Doelstellingen en acties Via het slotenproject wil RLSD de beheerders en/of eigenaars ondersteunen bij de ecologische herinrichting, het herstel en het (achterstallig) beheer van deze private en niet-geklasseerde sloten en laantjes op permanent grasland. De vooropgestelde maatregelen hebben een gunstig effect op een breed scala aan organismen die gebonden zijn aan ondiepe sloten en een nat-droog gradiënt in (historisch) permanente graslanden. Het project focust in de eerste plaats op de vegetaties en soorten die opgesomd werden onder punt 4.

Binnen reservaatpercelen kan het slotenproject een welgekomen aanvulling betekenen op subsidies die natuurverenigingen kunnen aanvragen.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

64

Omschrijving van de voorgestelde werken Naast adviesverlening zullen concrete maatregelen genomen worden voor het achterstallig beheer van sloten en laantjes. Deze werken kunnen bestaan uit het (gefaseerde) schoningen, ruiming van de slib- of bezinksellaag, kappen van houtopslag en herprofilering van oevers.

Welke sectoren en actoren worden betrokken?

Gemeenten, natuurverenigingen, lokale landbouwers, particuliere eigenaars met graslanden en sloten in eigendom.

Planning 2015 Momenteel wordt al uitgekeken en navraag gedaan naar potentiële locaties (bv Liezelebroek, Laenenbemd).

De werking rond sloten behoort al sinds 2010 tot de basiswerking van RLSD. Uit ervaring hebben we geleerd dat op zeer korte termijn locaties gevonden worden waar actie kan ondernomen worden.

Begin 2015: verdere prospectie en eventueel eerste werken indien deze uitgevoerd kunnen worden voor eind februari 2015.

Voorjaar en zomer 2015: voorbereiding werken najaar.

Najaar en winter 2015: verdere uitvoering werken en communicatie Verwachte resultaten We verwachten meer dan 1 km aan waardevolle sloten en laantjes aan te pakken.

Financiële informatie 2.269,28 € werkingskost: bestaat uit(schoningen, ruimingen, kappen houtopslag, herprofilering oevers,…)

4.628 € personeelskost: bestaat uit 11,72 mandagen o.a. prospectie, terreinbezoeken, contacten met eigenaars, opmaken bestekken, opvolgen werken op terrein, communicatie,...

Er wordt voor dit project dus een subsidie aangevraagd van 2.269,28 euro + 4.628 euro= 3.683 euro

Project 18 C: Overzicht acties 2015 in kader van 30 % subsidies basismiddelen ANB Oost-Vl. Inleiding: De provincie Oost-Vlaanderen sloot een overeenkomst af met het Agentschap Natuur en Bos ivm de uitvoering van volgende Vlaamse beleidsdoelstellingen: - de realisatie van instandhoudingsdoelstellingen (IHD) - het verhogen van de recreatieve toegankelijkheid en de natuur- en landschapsbeleving (ADAGIO) - het bevorderen van meer groen in en aan de rand van steden en woonkernen (GIDS) De overeenkomst is geldig voor de periode 2014-2016. Hierin zijn middelen voorzien voor regionale landschappen en bosgroepen om via projecten en acties de voorgaande doelstellingen mee te helpen realiseren.

Hieronder een beknopt overzicht van de acties in OVL in het jaar 2015 1. Project Weidevogels Kalkense Meersen, 2 weken = 10 dagen 2. Poelenproject i.f.v. Kamsalamander, 8 weken = 40 dagen 3. Slotenproject, 2 weken = 10 dagen 4. NIP Berlare Donkmeer, weken = 5 dagen 5. Bijdrage aan Overlegplatforms IHD = 32 dagen

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

65

Financiering: RLSD heeft gezien de samenwerkingsovereenkomst recht op een budget van 37.300 euro beschikbaar in 2015, waarvan 5.595 euro (15%) niet mag worden besteedt aan personeelskosten. We gaan die 5.595 euro dan ook inzetten voor realisaties Poelenproject, Slotenproject en/ of realisaties die tijdens Overlegplatforms naar voren zouden komen als opportuniteit (natuur- en landschapsherstel dat ten goede komen aan IHD-soorten).

Alle acties staan al beschreven in de aparte projectfiches, wat betreft de actie bij punt 5. Bijdrage aan Overlegplatforms IHD in ons werkingsgebied: Voor de bespreking van de Europese Natuurdoelen per Natura 2000 gebied (of deel ervan) ter voorbereiding van de opmaak van het Managementplan 1.1.

1. Zandig Vlaanderen Oost, (o.a. gemeente Sint-Niklaas) 2. Zandleemstreek (o.a. gemeenten Aalst, Melle, Wetteren, Wichelen) 3. Zeeschelde (Sigma) (o.a.gemeenten Puurs, Bornem, Sint-Amands, Melle, Temse, Kruibeke, Dendermonde, Hamme, Wetteren, Zele, Waasmunster, Wichelen, Laarne, Berlare).

4. Vlaamse Ardennen, (deelgebied Oost met o.a. Aalst) 5. Fortengordels (Puurs, Bornem en Temse) We verwachten 8 dagen actief te zijn per deelgebied (voorbereidingen, aanwezigheid, afstemmen met partners, uitvoering op terrein etc.). 4 deelgebieden X 8 dagen is 32 dagen

Actie 19: Buiten-gewone plekjes Idee/Initiatiefnemer: RLRL (hoofdpromotor) i.s.m. Antwerpse Regionale Landschappen, Startjaar: 2012, Trekker: Eliza Romeijn-Peeters Partners Provincie Antwerpen, RL de Voorkempen, RL Schelde-Durme, RL Kleine Grote Nete, Landschapspark Zuidrand, Antwerpse gemeenten, overige instanties, brede publiek…

Doelgroepen Brede publiek (gemeenten, open ruimte gebruikers, andere instanties, …)

Doelstelling Door opknappen en vergroenen willen de Antwerpse regionale landschappen 50 locaties in de provincie Antwerpen transformeren tot “buiten-gewone plekjes”. Dit door een participatieve benadering waarbij het brede publiek een centrale rol speelt in het project. Zij zorgen voor het aanmelden van locaties en kunnen ook ingeschakeld worden bij de opknapwerken. We willen aantonen dat je met vele kleintjes een groot verschil kan maken. Volgende doelstellingen staan hierbij voorop: -

Een rechtstreekse kwaliteitsverbetering van de leefomgeving in de Antwerpse gemeenten

-

Een verhoging van de beleefbaarheid van woon- en werkomgeving

-

Een verhoogde betrokkenheid van gemeenten en inwoners

-

Draagvlakvergroting voor het belang van groen, ook de kleine plekjes

- De buiten-gewone plekjes fungeren als demonstratieprojecten waarmee een katalysator-effect wordt beoogd om bijkomende locaties aan te pakken Omschrijving Via dit PDPO project zullen in heel de provincie Antwerpen zo’n 50 locaties opgefleurd worden.

Dit is niet alleen ten voordelen van de natuur maar ook ten voordelen van de gebruikers van de open ruimte van deze locaties. Er zijn zoveel plekjes en hoekjes in de provincie die tussen de mazen van het net glippen. We zetten daarom ook vooral in op de sociale betekenis van het groen om zo een breed publiek aan te spreken en Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

66

een mooie samenwerking tussen mens en natuur tot stand te brengen die ook na het project nog blijft voortbestaan.

Door het opknappen van deze plekjes tonen we aan het brede publiek en de gemeentebesturen dat je met relatief kleine ingrepen (zonder vergunningplicht) grote veranderingen kan maken.

Het project werkt daardoor mee aan landschapszorg maar speelt ook een belangrijke rol in de sensibilisatie van het thema.

Verslag werking 2014: De plannen voor de Buitengewone plekjes in 6 gemeenten zijn opgemaakt en gerealiseerd. In Bornem werd een verruigd perceel aan de Kievitlaan dankzij twee zitbanken, nieuwe aanplantingen en maaiwerken een leuke plek om van de rust te genieten. In Sint-Amands werd kreeg het speeltuintje van de Bieshuizen een extra groene en avontuurlijke toets. Het Peter-Benoitplein in Schelle kreeg enkele nieuwe speelaanleidingen. Langs de spoorlijn in de woonwijk Keulendam (Puurs) kan je voortaan smullen van een sneukelhaag. In Zwijndrecht werd de zitplek met zicht op de Schelde, naast de SintMartinuskerk aangepakt. En in Hemiksem werd een leuke zitplek in een bosje aan de Callebeek gecreëerd.

Ter opening van het Buitengewoon Plekje van Sint-Amands organiseerden we een wilgenworkshop voor de leden van de lokale Chiro.

Gepland 2015 Ter afronding van dit project wordt in Puurs een publieksdag georganiseerd ter hoogte van de nieuwe sneukelhaag. Hierop worden de inwoners van de woonwijk Keulendam uitgenodigd.

Nazorg en opvolging RLSD zal de opgeknapte plekjes na 2 en na 5 jaar gaan bezoeken ter ondersteuning van de eigenaar.

Samenwerking en financiering Personeelskost (0.1 VTE) per plekje waarvoor RLSD verantwoordelijk is voor de uitvoering. Financiering opknapen ingroeningswerken 50 plekjes: € 65% door PDPO en 35% door eigenaar

Actie 20: Het Hingenewiel: een parel op komst!

Idee / Initiatiefnemer: RLSD, Startjaar: 2014, Trekker: Eliza Romeijn-Peeters Partners: Natuurpunt Klein-Brabant, Het Wielhof vzw, Heemkundige kring Klein-Brabant, Provincie Antwerpen (Dienst Duurzaam Milieu- en Natuurbeleid) Doelgroepen: eigenaar Hingenewiel, visclub Platte Pen, buurtbewoners van het wiel Doelstelling: -

Het verhogen van de biodiversiteit van het Hingenewiel

-

Herstel van het uniek landschappelijk karakter van het Hingenewiel.

- Verhogen van de kennis van het ecologisch, cultuurhistorisch en recreatief belang van het Hingenewiel, en wielen in het algemeen, bij inwoners en vissers.

-

Het heropenen van een verdwenen buurtweg langs de oever van dit wiel.

Omschrijving: Het Hingenewiel is privaat, maar gelegen langsheen de openbare weg en daardoor goed zichtbaar. Een deel van het wiel is verhuurd aan een visclub. Het Hingenewiel is één van die wielen die lijdt onder vrij intensieve visactiviteiten, maar waar, mits enkele aanpassingswerken, achterstallige beheer en afspraken met vissers, de ecologische waarde sterk kan toenemen.

De acties voorzien binnen dit project zijn zeer divers, gaande van het heropenen van een verdwenen oeverpad, over het ruimen van een verbindingsgracht, naar het plaatsen van een vlot voor een nestplaats voor het Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

67

visdiefje. De kwaliteit van het slib afkomstig van het ruimen van de gracht (en dus de al dan niet mogelijkheid om het slib zonder meer lokaal te verwerken) zal bepalen hoeveel budget er is voor het uitvoeren van de andere acties.

Bij de uitvoer van dit nieuwe project wordt gebruik gemaakt van de ervaring en kennis opgebouwd tijds het project Wondermooie wielen uit 2013 Verslag werking 2014: Dit project werd afgerond en voorgesteld aan de omwonenden. Uit de analyse van het slib en de waterkwaliteit bleek dat de bodem verontreinigd was en het water een hoge BBI-waarde had. Deze resultaten hadden een grote invloed op de uiteindelijke realisaties. Deze realisaties waren voornamelijk gelocaliseerd ter hoogte van een smalle verbindingsgracht tussen twee lobben van het wiel. Deze gracht bevindt zich naast de openbare weg, waardoor de uitgevoerde werken naast een belangrijke ecologische meerwaarde ook een grote visuele meerwaarde beteken.

- Verwaarloosde tuintjes op oever van de gracht werd verwijderd. Hierdoor wordt zwerfvuil ontraden en wordt het zicht op de gracht hersteld.

- Enkele eiken naast de gracht kregen een sleun-beurt en enkele struiken werden verwijderd, zodat het zonlicht opnieuw tot de gracht door kan dringen.

- Door de verontreininging van het slib was afvoer ervan financieel niet mogelijk. We zochten en vonden een alternatief: BIO-VASE. BIO-VASE is een niet in water oplosbaar poeder. Het is gebaseerd op de biofixatietechniek, waarmee natuurlijke, niet-pathogene micro- organisemen op diverse minerale dragers gefixeerd worden. In het water worden ze opnieuw actief en vermenigvuldigen ze zich en breken ze het organisch gedeelte van het slib af.

- Tussen de westelijke lob en de verbindingsgracht stond een aftands vissenrooster om de uitgezette vis tegen te houden. Dit visrooster was opgebouwd uit allerhande materiaal (oa asbest-platen) en was een doorn in het oog. Bovendien verhinderde de gesloten platen dat het slib uit de verbindingsgracht stroomde naar de dieper gelegen delen in het wiel. Dit versnelde het verlandingsproces. Dit rooster werd vervangen door een nieuw rooster.

-

Een ijsvogelwand werd aangelegd en een visdiefvlotje geplaatst.

- Net naast de weg bevindt zich een plek die zicht heel goed leent als rustplek voor wandelaars en fietsers. Op deze plek plaatsten we een picknickbank met zicht op het wiel, de ijsvogelwand en het visdiefvlotje. Ernaast staat een infobord met uitleg over het wiel. Deze plek was tot voor kort overwoekerd door Japanse duizendknoop en bramen. Dankzij het (vrijwillig en) regelmatig maaibeheer van buurtbewoner Cis Peeters (zie verder) is onderhoud van deze zitplek verzekerd is.

Samenwerking en financiering: Voor dit project werd €12,500 ter beschikking gesteld door de Provincie Antwerpen (Dienst Duurzaam Milieu- en Natuurbeleid). Van de gemeente Bornem ontvingen we €600 subsidie voor natuurprojecten en van het Agentschap Onroerend Erfgoed een onderhoudspremie van €532.40.

Recreatief medegebruik en natuurrecreatie Actie 21: trage wegen doen herleven Idee / Initiatiefnemer: RLSD, Startjaar: 2008, Trekker: Katrijn Loosveldt Partners  Gemeentebesturen van het werkingsgebied van RLSD  Provincie Oost-Vlaanderen (dienst Mobiliteit; dienst Milieuplanning, Milieu ondersteuning en Natuurontwikkeling; cel GIS; dienst Integraal Waterbeheer; dienst Landbouw en Platteland; provinciale werkgroep natuur en sport)  Provincie Antwerpen (dienst Duurzaam Milieu en Natuurbeleid - Team Natuur en Landschap; cel GIS) Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

68

 Toerisme Oost-Vlaanderen  Toerisme Provincie Antwerpen  Toerisme Scheldeland  Toerisme Klein-Brabant  Lokaal middenveld (milieu- en natuurverenigingen, landbouwverenigingen, recreatieve en vrije tijdsverenigingen, wijkraden, socio-culturele verenigingen, jeugdverenigingen, lokale adviesraden, VVV’s, heemkundige kringen, …)  vzw Trage Wegen Doelgroepen  Brede publiek, gemeentebesturen, eigenaars, gebruikers en aangelanden Doelstellingen  Versterken van het maatschappelijke draagvlak voor trage wegen  Bekomen van een inventaris van de trage wegen in het werkingsgebied RLSD  Bekomen van een maatschappelijk gedragen trage wegenplan in het werkingsgebied RLSD  Realisatie van dit trage wegenplan, enerzijds op het terrein en anderzijds op het niveau van het wettelijke statuut van de betreffende trage wegen.

Na realisatie wordt een trage wegennetwerk bekomen dat maximaal voldoet aan de huidige maatschappelijke behoeften op het vlak van mobiliteit, recreatief gebruik, landbouwgebruik, natuur- en landschappelijke beleving.

Omschrijving De term 'trage wegen' is de verzamelnaam voor het uitgebreide en kleinschalige wegennetwerk dat gebruikt wordt door 'trage' weggebruikers zoals wandelaars, fietsers, ruiters,… Trage wegen vervullen een breed scala aan functies. Ze bieden de mogelijkheid tot een duurzaam en veilig verplaatsingsgedrag en nemen vaak ook een groot deel van het recreatieve trage verkeer op zich. Daarnaast vervullen trage wegen een belangrijke rol als toegangs- en doorgangsweg voor landbouwverkeer. Ten slotte fungeren heel wat trage wegen als drager van diverse ecologische, landschappelijke en cultuurhistorische waarden. Trage wegen krijgen niet steeds de aandacht die ze verdienen. Om hieraan tegemoet te komen, stelt het RLSD een trage wegenplan op i.s.m. gemeentebesturen, bewoners en lokale middenveldorganisaties. In elk van de deelgebieden (= een deelgemeente of een duidelijk afgelijnd gebied) worden volgende fases doorlopen: Fase 1: Opmaken van een werkkaart. Dit cartografisch overzicht geeft weer welke trage wegen er strikt juridisch gesproken op het terrein aanwezig zouden moeten zijn.

Fase 2: Opmaken van een evaluatiekaart. Deze stap omvat het toetsen van de werkkaart aan de werkelijke situatie op het terrein. Op de evaluatiekaart wordt onderscheid gemaakt tussen de toegankelijke en de niet toegankelijke trage wegen. Dit gebeurt in samenwerking met vrijwilligers ('padvinders') uit de streek.

Fase 3: Rondvraag bij de bevolking. De evaluatiekaart vormt het vertrekpunt voor een publieke rondvraag over de functionaliteit en de toekomst van het trage wegennetwerk. Zowel actieve gebruikers, eigenaars en aangelanden, maar ook occasionele gebruikers worden uitgenodigd voor een bevraging. In samenwerking met het gemeentebestuur worden twee overlegavonden georganiseerd:  Infoavond: we lichten het thema en de te hanteren methodiek toe. Alle aanwezigen krijgen na deze bijeenkomst een vragenlijst mee waarin ze elke trage weg kunnen evalueren (huidige toestand, wenselijke ingrepen, ..).  Evaluatieavond: op basis van de ingevulde vragenlijsten komen we samen tot een breed gedragen voorstel waarin per trage weg de functionele meerwaarde en de uitdagingen beschreven zijn samen met concrete suggesties.

Fase 4: Opmaken en goedkeuren van een maatschappelijk gedragen trage wegenplan. Na afloop van de rondvraag wordt per deelgebied een trage wegenplan opgemaakt, onder de vorm van een adviesnota en een Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

69

wenselijkheidskaart. RLSD legt deze ter goedkeuring voor aan de gemeenteraad en/of college van burgemeester en schepenen.

Fase 5: Opmaken van het inrichtings- en/of beheerplan. De gemeenten stellen - samen met het RLSD- een prioriteitenlijst op. Voor deze selectie van trage wegen worden inrichtings- en beheermaatregelen uitgewerkt door het Regionaal Landschap. Hierbij worden eigenaars, gebruikers en aangelanden nauw betrokken. De ondersteuning van het RLSD in deze fase kan bestaan uit: het geven van juridisch en/of technisch advies en/of het overleg opstarten met betrokkenen.

Fase 6: Uitvoeren van het inrichtings- en/of beheersplan. Na goedkeuring van deze maatregelen door de betrokkenen wordt overgegaan tot de effectieve werkzaamheden op het terrein. De ondersteuning van het RLSD kan bestaan uit: de zoektocht naar subsidies voor uitvoering, de aanvraag van de nodige vergunningen, het opmaken van bestekken en de opvolging van de aannemers op het terrein.

Fase 7: Regulier onderhoud, nazorg en opvolging. RLSD maakt voor de trage wegen - die ze samen met de gemeentebesturen ingericht hebben- een beknopt beheerplan op. De uitvoerende diensten van de gemeente staan in voor het reguliere beheer van de trage wegen. RLSD stelt zijn kennis en ervaring rond het thema ook na opmaak van het beheerplan ter beschikking van de gemeente. RLSD moedigt de gemeenten aan om geleidelijk het volledige trage wegenplan uit te voeren. Voor de trage wegen die het RLSD mee ingericht heeft, gaat het RLSD op zoek naar peters of meters / wegspotters om deze trage wegen op regelmatige tijdstip af te wandelen. Indien er zich problemen voordoen dan melden zij dit aan de gemeente zodat er snel kan ingespeeld worden op hindernissen en beschadigingen.

Verslag werkingsjaar 2014 RLSD streeft naar een gebiedsdekkende trage wegenwerking. In 9 gemeenten werkte het RLSD het voorbije jaar actief rond trage wegen, namelijk in de gemeenten Laarne, Wetteren, Wichelen, Hamme, Dendermonde, Waasmunster, Bornem, Kruibeke en Puurs.

In drie gemeenten coördineerden we het administratief en participatief proces tot opmaak van een trage wegenplan: we maakten werk- en evaluatiekaarten op, gaven opleiding aan de padvinders, organiseerden publieke rondvragen via infoavonden en vragenlijsten en vatten de suggesties en opmerkingen samen in een adviesnota en een wenselijkheidskaart.

Daarnaast hebben we verschillende gemeenten begeleid bij de uitvoering van hun trage wegenplan: we maakten inrichtings- en beheerplannen op, gaven technisch en juridisch advies en stelden subsidiedossiers samen i.f.v. het herstel van trage wegen.

Tot slot hebben we, in samenwerking met de vzw Trage Wegen, het bestaande meter- en petersysteem in de gemeente Laarne uitgebreid. Sinds september 2014 worden alle toegankelijke trage wegen gecontroleerd door maar liefst 41 enthousiaste vrijwilligers, ‘wegspotters’ genoemd. Deze wegspotters zijn bereid om minstens twee maal per jaar een controlebezoek te doen aan de door hen gekozen trage weg(en). In opdracht van de provincie Oost-Vlaanderen is een mobiele applicatie (MobiMelder) ontwikkeld waardoor knelpunten of andere informatie vlot en efficiënt kunnen worden gesignaleerd aan de gemeente. De gemeente op haar beurt gebruikt het meldingssysteem om de vrijwilligers op de hoogte te brengen wanneer het knelpunt in behandeling / opgelost is. Het pilootproject ‘wegspotters’ loopt vanaf 01/02/2014 tot 31/01/2016 en wordt gefinancierd door de provincie Oost-Vlaanderen.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

70

Onderstaande tabel geeft per deelgebied een overzicht van de acties van RLSD binnen het thema trage wegen die sinds 2008 zijn uitgevoerd. In het grijs staan de acties die in het werkjaar 2014 zijn afgerond alsook de acties die in 2014 werden opgestart en waar gestreefd wordt naar uitvoering in 2015.

Tabel 1: Overzicht acties RLSD binnen het thema trage wegen Peters en meters

Wegspotters

Bebordingsplan

Effectieve realisaties op terrein

Begeleiding bij uitvoering TW-plan

Adviesnota + wenselijkheidskaart

Rondvraag

Hamme

Evaluatiekaart

Dendermonde

Werkkaart

Deelgebied

Gemeente Berlare

Berlare

X

X

X

X

X

X

X

X

Overmere

X

X

x

X

X

X

X

X

Uitbergen

X

X

X

X

Mespelaar

X

Oudegem

X

X

X

X

X

X

Schoonaarde

X

X

X

X

X

X

X

X

Grembergen

TW-plan werd opgemaakt door Trage wegen vzw

Baasrode

X

X

X

X

Hamme-centrum

X

X

X

X

X

X

X

X

Moerzeke

X

X

X

X

X

X

X

X

Hamme Zogge

X

X

X

X

X

X

Hamme Sint-Anna

X

X

X

X

X

X

Kastel

X

X

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

X

71

Kruibeke

Laarne

Melle

Puurs

Kruibeke

X

Rupelmonde en Bazel

X

X

X

X

X

X

Kalken

X

X

X

X

X

X

X

X

Laarne

X

X

X

X

X

X

X

X

Gontrode

X

X

X

X

X

Melle

X

X

X

X

X

Breendonk

X

X

X

X

Liezele

X

X

X

X

Temse

Temse heeft met eigen middelen een TW-plan opgemaakt

Waasmunster

Waasmunster noord

X

X

X

X

Waasmunster zuid

X

X

X

X

X

X

X X

X

Wetteren

Wetteren heeft met eigen middelen een TW-plan opgemaakt

X

X

Wichelen

Serskamp

X

X

X

Wichelen

X

Zele Oost

X

Zele West

X

Zele

X

X

X

X

X

X

x

X

X

X

Sint-Amands

TW-plan werd opgemaakt door intercommunale IGEMO

Bornem

TW-plan werd opgemaakt door intercommunale IGEMO

X

X

X X X

X

X

X

Onderstaande tabel geeft een overzicht van enkele belangrijke kwantitatieve indicatoren op het vlak van trage wegen. Dit geeft een beeld van het resultaat die het Regionaal Landschap dit jaar behaalde op het terrein. Bij de berekening worden zowel de afgeronde projecten van 2014 in rekening gebracht alsook de projecten die in 2014 werden opgestart en waar gestreefd wordt naar uitvoering in 2015.

Tabel 2: Kwantitatieve indicatoren (trage wegenwerking RLSD)

Indicatoren

Resultaat

Aantal km trage weg dat hersteld is/wordt (= inrichting en/of achterstallig beheer)

3 km

Aantal km trage weg dat opnieuw is/wordt opengesteld (= voordien niet toegankelijk)

5,7 km

Aantal geplaatste/te plaatsen recreatieve randinfrastructuur (zitbanken, brugjes, trapjes, slagboom, voetgangersluis,‌)

15

Aantal geplaatste/te plaatsen straatnaambordjes trage wegen

74

In wat volgt worden de acties meer in detail beschreven.

1/ In totaal zijn in het werkingsjaar 2014 7 acties op terrein ondernomen onder begeleiding van RLSD met positief eindresultaat: -

Oudegem (Dendermonde): Herstel trage weg Egyptenerssestraat: landschappelijke versterking wegberm, aanpassingen aan bebording, verstevigen van wegbedding in drassige zone, snoeien. RLSD maakte het inrichtingsdossier op.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

72

-

Schoonaarde (Dendermonde): Herstel trage weg 5f: afsteken van hoge graszoden. RLSD gaf advies tijdens een terreinbezoek.

-

Kruibeke (Bazel – Rupelmonde): Fase 1 van herstel trage weg 21 E (in bufferzone van verkaveling Wissekerke): vrijmaken van het pad (snoeien en maaien). RLSD organiseerde een infoavond voor de buurtbewoners (op basis van een door RLSD opgemaakt inrichtingsdossier).

-

Puurs (Liezele): Fase 1 van herstel buurtweg 31: vrijmaken van het pad (snoeien en maaien), plaatsen van een borstwering naast gracht, afgraven van houtsnippers aan kant A. Piessensstraatstaat. RLSD maakte het inrichtingsdossier op, informeerde de betrokkenen tijdens een huisbezoek en/of een individuele contactavond en volgde de werken op.

-

Puurs (Ruisbroek): Aanleg van vlonderpad voor wandelaars in Hof ter Zielbeek. RLSD stond in voor de opmaak van de stedenbouwkundige vergunning en gaf technisch advies voor het vlonderpad.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

73

-

Hamme (Sint-Anna en Zogge): Landschappelijke versterking van de trage wegen in Sint-Anna en Zogge. RLSD vergeleek het beplantingsplan van de ruilverkaveling met de huidige situatie en maakte op basis daarvan een overzicht van de ontbrekende bomen en houtkanten. De gemeente Hamme staat in voor de beplanting. Het aangeplante bosgoed draagt het label ‘Plant van Hier’.

-

Waasmunster: Landschappelijke versterking van de Katteneekwegel: aanplant van 40 m houtkant langs gracht. RLSD maakte het beplantingsplan op en zorgde voor een akkoord van de eigenaar.

2/ In het werkjaar 2014 werd een trage wegenplan opgemaakt - in de vorm van een adviesnota en wenselijkheidskaart - voor de deelgebieden Sint-Anna/Zogge (Hamme), Waasmunster-noord en Baasrode (Dendermonde).

3/ In het werkjaar 2014 zijn 14 acties opgestart door RLSD waarvan gestreefd wordt naar uitvoering in 2015.

-

Dendermonde (deelgebied Oudegem): o Latijzerweg (TW 22C): herstel wegdek t.h.v. akker + extra signalisatie. In 2014 maakte RLSD een inrichtingsdossier op en overlegde met de eigenaar en gebruiker. RLSD begeleidde de stad Dendermonde bij de aanbesteding. Uitvoering is voorzien voor augustus 2015 (na oogstseizoen). In 2015 zal RLSD de uitvoeringswerken opvolgen.

-

Dendermonde (deelgebied Schoonaarde): o TW 5D: overleg i.f.v. oplossing voor toegankelijkheid (jaarrond) o TW 10D: overleg i.f.v. huidige toestand wegdek t.h.v. plas-draszone

-

Waasmunster : o Uitvoering fase 2 van de Sterrewegels (TW 23Cen TW 23D): trage wegen nivelleren, plaatsen van twee brugjes en grenspaaltjes, inzaaien met grasmengsel. In 2014 heeft RLSD de gemeente begeleid bij de aanbesteding. Uitvoering is voorzien in voorjaar 2015. RLSD zal de werken opvolgen. o Herstel wegdek (halfverharding in porfier) van de Katteneekwegel. In 2014 maakte RLSD een inrichtingsdossier op en begeleidde de gemeente bij de aanbesteding Uitvoering is voorzien in voorjaar 2015. RLSD zal de werken opvolgen.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

74

o

-

Kruibeke (deelgebied Bazel en Rupelmonde): o Fase 2 van herstel TW 21E: aanleg wegdek in halfverharding. In 2014 organiseerde RLSD een infoavond voor de buurtbewoners (op basis van een door RLSD opgemaakt inrichtingsdossier). In 2015 zal RLSD de gemeente begeleiden bij de aanbesteding. o Herstel en opnieuw toegankelijk maken van TW 25A en TW 25B (tussen Hanewijk en Kalverstraat). In 2014 finaliseerde RLSD het inrichtingsdossier (na overleg met o.a. dienst Integraal Waterbeleid van de provincie) en zorgde RLSD voor extra projectfinanciering via een quick winproject Scheldelandschapspark – VLM. In 2015 zal RLSD het participatief overleg met de aangelanden ondersteunen alsook bijdragen aan de communicatie, cfr. het goedgekeurde quickwin project van de VLM. o Opnieuw toegankelijk maken van TW 21A: In 2014 maakte RLSD het inrichtingsdossier op. In 2015 zal RLSD het overleg met de betrokkenen organiseren (contactavond en/of huisbezoeken) en de aanbesteding + uitvoeringswerken begeleiden. o

-

Openen van de trage weg tussen bedrijventerrein Manta en de Durmebrug: plaatsen van twee voetgangerssluizen en maaibeheer. RLSD gaf technisch advies i.f.v. de aanbesteding.

Uitvoering is voorzien in voorjaar 2015. RLSD zal de werken opvolgen.

Wichelen: o

o

o

Opnieuw toegankelijk maken van TW 21C: In 2014 maakte RLSD het inrichtingsdossier op. In 2015 zal RLSD het overleg met de betrokkenen organiseren (contactavond en/of huisbezoeken) en de noodzakelijke procedure ‘buurtwegverlegging’ begeleiden.

Buurtwegerkenning BW 89bis en buurtwegverlegging BW 89. In 2014 heeft RLSD de gemeente intensief begeleid in de voorbereidende stappen: akkoordverklaring eigenaar, juridisch advies, ondersteuning landmeter, overleg met leidend ambtenaar bij provincie. Start procedures in voorjaar 2015.

Herstel van buurtweg 89: aanleg wegdek in halfverharding (porfier). In 2014 maakte RLSD het inrichtingsdossier, incl. kostenraming, op en organiseerde het overleg met de betrokkenen (infoavond + huisbezoeken + terreinbezoek). Uitvoering is voorzien in 2015.

Bebordingsplan voor deelgebied Wichelen: een TW-naambordje aan begin- en eindpunt van alle toegankelijke trage wegen. In 2014 deed RLSD een eerste aanzet voor een bebordingsplan. In 2015 wordt het plan meer gedetailleerd uitgewerkt. Uitvoering van het plan is voorzien voor 2015.

-

Puurs (Liezele): Herstel van buurtweg 31. In 2014 RLSD maakte het inrichtingsdossier op, informeerde de betrokkenen en volgde fase 1 van de uitvoeringswerken op. In 2015 zal RLSD fase 2 van de werken opvolgen: aanplanten meidoornhaag naast gracht, ophogen van afsluiting, verder afgraven van oorspronkelijk wegdek, aanbrengen van houtsnippers,…

-

Trage wegverbinding tussen Laarne en Wetteren: In het kader van het gebiedsgericht project ‘Gestroomlijnd Landschap Maanbeek – Laresloot’ streeft men naar het herstel van een gemeentegrensoverschrijdende trage wegverbinding tussen Laarne en Wetteren t.h.v. de Maanbeek. In 2014 onderzocht RLSD de haalbaarheid voor een trage weg tussen het sportterrein van Laarne en de wijk Slekkebeek in Wetteren. Doelstelling is dat er begin 2015 een compromis wordt gevonden voor het tracé om vervolgens over te gaan tot uitvoering op terrein. RLSD zal het project verder ondersteunen.

-

Bornem (Branst): Het gebruikersconflict op de padenstructuur in het natuurdomein Hoogheide (Branst) combineren met extra natuur- en landschapsbeleving. In 2014 zorgde RLSD voor projectfinanciering via een quick winproject Scheldelandschapspark – VLM (i.s.m. met gemeente Bornem en ANB). In 2015 zal RLSD

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

75

technische ondersteuning verlenen bij het herstel / uitbreiding van de padenstructuur en bijdragen aan het participatief overleg met de betrokkenen, cfr. het goedgekeurde quickwin project van de VLM. In het werkjaar 2013 werkte het RLSD een peter- en metersysteem uit voor de controle van trage wegen die recent hersteld of heropend zijn. Dit systeem loopt momenteel in 6 gemeenten. In samenwerking met de provincie Oost-Vlaanderen en de vzw Trage Wegen werd dit controlesysteem in 2014 uitgebreid met het pilootproject ‘wegspotters’. Binnen het werkingsgebied van RLSD werd de gemeente Laarne aangesteld als proefgemeente. Sinds september 2014 worden hier alle toegankelijke trage wegen gecontroleerd door ruim 40 vrijwilligers, wegspotters genoemd. Voortaan kunnen zij via een speciaal voor het project ontwikkeld meldingssysteem ‘MobiMelder’ (beschikbaar op computer en mobiele telefoon) de knelpunten aan hun trage weg vlot en efficiënt signaleren aan de gemeente. De gemeente op haar beurt gebruikt het meldingssysteem om de vrijwilligers op de hoogte te brengen wanneer het knelpunt in behandeling / opgelost is.

Om trage wegen bij het brede publiek meer bekendheid te geven, organiseerden we evenementen, verstuurden we persteksten, organiseerden persmomenten, publiceerden artikels in de Landschapskrant, gemeentelijke infobladen en plaatsen we naambordjes langs trage wegen. Tijdens evenementen en publieke infoavonden werden de 2 trage wegenbrochures ‘Wandelen langs trage wegen in Berlare, Wichelen en Hamme’ en ‘Wandelen langs trage wegen in Klein-Brabant’, die in 2012 werden opgemaakt, in de kijker gezet en verspreid.

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de belangrijkste communicatieve resultaten die we dit jaar behaalden met de trage wegenwerking. Een aantal indicatoren geven ook een beeld van het maatschappelijk draagvlak.

Tabel 3: Resultaten betreffende communicatie trage wegen

Indicatoren

Resultaat

Aantal officiële pers- en publieksmomenten (startmoment wegspotters Laarne, Duurzame Mobiliteitsdag)

2

Aantal aanwezigen op de publieks- en persmomenten trage wegen

110

Aantal deelnemers: opleiding padvinders, info- en evaluatieavonden, contactavonden,…

- opleiding padvinders Baasrode (Dendermonde) (18/03/2014)

15

- info- en evaluatieavond Baasrode (Dendermonde) (26/06/2014- 7/10/2014)

18 – 23

- opleiding padvinders Waasmunster-noord (20/03/2014)

11

- info- en evaluatieavond Waasmunster-noord (10/09/2014 – 25/11/2014)

37 – 31

- evaluatieavond Sint-Anna en Zogge (Hamme) (27/03/2014)

37

- contactavond trage weg 21E (Kruibeke – Bazel en Rupelmonde) (22/04/2014)

20

- contactavond buurtweg 31 (Puurs – Liezele) (24/06/2014 – 1/07/2014)

12

- contactavond buurtweg 89 (Wichelen) (13/05/2014)

15

Afgelopen jaar stelde het Regionaal Landschap ook zijn opgebouwde kennis en expertise beschikbaar aan derden. Het RLSD nam deel aan de Duurzame Mobiliteitsdag in Gent (18/11/2013), aan de jaarlijks terugkerende studie- en praktijkmomenten georganiseerd door de Provincie Oost-Vlaanderen (dienst Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

76

mobiliteit) en de overlegmomenten met de andere Oost-Vlaamse Regionale Landschappen en de Provincie Oost-Vlaanderen. De ervaring van het RLSD (nl. opmaak inrichtings- en beheerplannen, opmaak bebordingsplannen, overleg met eigenaars,…) is complementair aan de juridische kennis van vzw Trage wegen.

Sinds januari 2014 zetelt Katrijn Loosveldt in de Raad van Bestuur van Trage Wegen vzw. Op die manier volgt ze het tragewegenbeleid op Vlaams niveau op, alsook de initiatieven/projecten van andere organisaties.

Planning voor werkingsjaar 2015 1/ Coachen en ondersteunen van gemeenten in hun trage wegenwerking: - Mede-organisatie van de jaarlijkse collegawerkgroepen door provincie Oost-Vlaanderen (gericht op gemeenteambtenaren) - Stimuleren tot opmaak van trage wegenplannen - Stimuleren tot realisatie van trage wegenproducten (kaarten, naambordjes,…)

- Stimuleren tot uitvoering van trage wegenplannen o Afstemmingsgesprekken met sleutelfiguren bij administratie en bestuur; regelmatig polsen naar de intenties van de gemeente inzake realisatie van hun TW-plan o Formuleren van draagvlakvergrotende 'quick-wins' en concrete acties met oog op uitvoering van trage wegenplan 2/ Pilootproject wegspotters: - Projectopvolging in proefgemeente Laarne: update meldingssysteem MobiMelder, adviseren en opvolgen van wegspotters (verzekering, planning terreincontroles, herinneringsmails,…), opvolgen administratieve verwerking van meldingen door gemeente, organisatie provinciale ontmoetingsdag voor wegspotters en overheden op 8/03/2015, opmaak tussentijdse evaluatie en draaiboek - Opstart van pilootproject in tweede proefgemeente Wetteren: startmoment (= werving van wegspotters) in mei 2015. Vooraf: opmaak shapes toegankelijke trage wegen, samenwerkingsovereenkomst, communicatie (persbericht, uitnodigingsbrieven affiche) - Controleperiodes: voorjaar (1 februari tot 30 april) in Laarne, zomer (vanaf startmoment Wetteren (mei) tot 31/08) in Wetteren, najaar (1 oktober tot 31 december) in Laarne en Wetteren.

3/ Sensibilisering opdat de (herstelde) trage wegen worden gebruikt: - Gemeentelijke diensten aansturen om de trage wegen op te nemen in het gemeentelijk stratenplan - Gemeenten stimuleren om deel te nemen aan 'Dag van de trage weg' 4/ GIS: - Uitwerken van een beheersbaar GIS-loket voor trage wegen (in samenwerking met Trage Wegen vzw) - Omzetten van GIS-bestanden in ArcGIS naar Quantum GIS 5/ Kennisuitbouw en –verspreiding door actieve deelname aan - contactdagen met andere Regionale landschappen die actief bezig zijn met het thema trage wegen; - studiedagen; - literatuurstudie; - terreinbezoeken aan voorbeeldprojecten; - …

6/ Lopende dossiers: zie punt 3 onder ‘verslag werkingsjaar 2014’ (acties in 2014 met uitvoering in 2015).

7/ Nieuwe dossiers in 2015: - Uitvoering TW-plan Berlare: o TW 24g, o doortrekken TW 25a tot aan 24e, o doortrekken TW 26d tot aan 27b - Uitvoering TW-plan Zele-west: o TW 22c, o trage wegverbinding tussen 22c en 21b, o TW langs Bovenvaart (24A, 24B) - Opmaak TW-plan Sint-Niklaas (centrum) - Uitvoering TW-plan Temse: Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

77

-

o Voetweg 16 tussen Nieuwe Steenweg & Burggraevestraat, o Voetweg 15 tussen Nieuwe Steenweg & Steenweg Hulst Lessen, o Voetweg 14/26 tussen Priesterage/Dorpstraat & Bokmolenstraat Bornem (Branst): ondersteuning bij quick winproject VLM: ‘Herontdek Hoogheide’ Kruibeke: ondersteuning bij quick winproject VLM: ‘Van Bazel naar Rupelmonde en terug? Met de fiets!’

Samenwerking Gemeentebesturen zijn omwille van hun wettelijke bevoegdheden rond trage wegen vanzelfsprekende partners. Het welslagen van het project is voor een groot deel afhankelijk van de medewerking van de gemeenten. De gemeentebesturen (politiek en ambtelijk verantwoordelijken, adviesraden) worden dan ook van zeer nabij betrokken bij elke stap van het trage wegen tracé. Ook de medewerking van het lokale middenveld is van groot belang, dit in het bijzonder in de stappen van inventarisatie en rondvraag. De eigenaars (landbouwers, landeigenaren,…) zijn de sleutelfiguren bij uitvoering.

De Provincie Oost-Vlaanderen en Provincie Antwerpen zijn belangrijke partner in de bovenlokale afstemming tussen de uitvoerende partners, in het geven van juridisch advies en GIS- ondersteuning. Vzw Trage Wegen blijft een belangrijke partner in uitwisseling van kennis en expertise.

Financiering In 2015 wordt de personeelstijd ( 1 voltijds equivalent) deels betaald met • structurele middelen van het Regionaal Landschap en • budget van de Provincie Oost-Vlaanderen (dienst mobiliteit). Regionaal Landschap zal een subsidie aanvraag indienen voor de begeleiding van 4 deelgebieden (1X opmaak trage wegenplan, 3X uitvoering trage wegenplan) (20.000€ - onder voorbehoud) • budget van de Provincie Oost-Vlaanderen (dienst mobiliteit) voor de opvolging/uitwerking van het pilootproject meter- en petersysteem (i.s.m. Trage wegen vzw) Voor de uitvoeringen op het terrein worden waar mogelijk projectmiddelen gezocht en ingezet: - via budget van provincie Oost-Vlaanderen (dienst Leefmilieu) voor projectgebieden die gelegen zijn in een ankerplaats en/of relictzone (70% van de totale subsidieerbare kosten); - via subsidieaanvraag aan provincie Oost-Vlaanderen (dienst Mobiliteit) voor herstel en inrichtingsmaatregelen trage wegen (40% van de totale subsidieerbare kosten); - via eigen middelen van de gemeentebesturen.

Communicatie en informatie Actie 22 Landschapskrant Doelgroepen - Alle bewoners binnen het werkingsgebied van RLSD - Verenigingen en besturen actief in het werkingsgebied van RLSD - Geïnteresseerden van buiten de streek Doelstelling - Het verhogen van het draagvlak voor natuur en landschap bij de inwoners van het werkingsgebied en geïnteresseerden van buiten de streek - Het kenbaar maken van: • De doelstellingen en de werking van RLSD • De karakteristieke natuur- en landschapswaarden van de streek • De projecten rond natuur, landschap, landbouw, erfgoed en (zachte) recreatie uitgevoerd in de regio van Schelde en Durme • Brede publieksactiviteiten m.b.t. natuur, landschap, landbouw, erfgoed en (zachte) recreatie georganiseerd langs Schelde en Durme.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

78

Omschrijving Wat De Landschapskrant is een erg belangrijk communicatiemiddel van RLSD. De krant verschijnt twee keer per jaar. Ze wordt binnen het werkingsgebied RLSD verspreid via verdeelpunten, en gericht opgestuurd naar geïnteresseerden. Op de website kunnen de verschillende edities van de Landschapskrant bekeken worden.

Sinds 2013 wordt de krant uitgegeven in een nieuw formaat en verdeeld via een handige display waarin telkens 50 exemplaren zitten.

Vorm 16 pagina's Oplage Voorjaarseditie 2014: 15.000 exemplaren. Najaarseditie 2014: 12.500 exemplaren Inhoud De Landschapskrant bevat artikels over natuur, landschap, landbouw, erfgoed en (zachte) recreatie in de regio van Schelde en Durme. De foto's en teksten voor de Landschapskrant worden samengesteld door de medewerker communicatie.

Verslag werking 2014 In 2014 verschenen twee nummers van de Landschapskrant: één in het voorjaar en één in het najaar. Omdat het werkingsgebied van RLSD in januari 2014 met twee gemeenten (Aalst en Sint-Niklaas) uitbreidde, werd de oplage bij de voorjaarseditie van 10.000 naar 15.000 verhoogd. De oplage werd voor de najaarseditie bijgesteld, van dit nummer verschenen 12.500 exemplaren.

Beide nummers werden verdeeld via 190 publieke en commerciële verdeelpunten (gemeentehuizen, culturele centra, bibliotheken, bakkers, Aveve winkels, plantenwinkels, natuurwinkels…). Er werd ook een mailing opgezet naar 998 individuele personen.

De verspreiding van de Landschapskrant werd aangevuld met een uitgebreide communicatiemix: artikels in gemeentelijke infobladen, persberichten naar regionale pers, vermelding op websites, verwijzing in digitale nieuwsbrief (+/- 1.300 abonnees), verwijzing op de Facebookpagina en verspreiding van de krant tijdens evenementen van RLSD.

Het aprilnummer

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

79

Het novembernummer Gepland 2015 In 2015 zijn eveneens twee nummers van de Landschapskrant voorzien: één met verschijning in maart 2015 en één met verschijning in september 2015. De opleiding en verspreidingswijze blijft behouden, de inhoud is nog nader te bepalen.

Actie 23: Website Doelgroepen - Brede publiek woonachtig binnen én buiten de grenzen van RLSD - Verenigingen en besturen actief binnen én buiten de grenzen van RLSD Doelstelling - Mensen naar de organisatie/streek brengen en informeren over de organisatie/streek door het kenbaar maken van: • De doelstellingen en de werking van regionale landschappen in het algemeen en RLSD in het bijzonder • De karakteristieke natuur- en landschapswaarden van de streek van Schelde en Durme • De projecten rond natuur, landschap, landbouw, erfgoed en (zachte) recreatie uitgevoerd in de regio van Schelde en Durme • Brede publieksactiviteiten m.b.t. natuur, landschap, landbouw, erfgoed en (zachte) recreatie georganiseerd in de regio van Schelde en Durme.

• De contactgegevens van RLSD - Het verhogen van het draagvlak voor de karakteristieke natuur en landschapswaarden langs Schelde en Durme Omschrijving De website van RLSD is toegankelijk via de URL www.rlsd.be. Naast een toelichting over RLSD (streek, vereniging) en de projecten die door RLSD op poten gezet worden, bevat de website een centrale activiteitenkalender waarin de verschillende activiteiten in de streek door de verenigingen worden ingegeven.

Daarnaast ontsluit de website de verschillende publicaties van RLSD, waaronder de Landschapskrant. Ten slotte is op de website een uitgebreide ledenpagina (extranet) voorzien waar de leden toegang hebben tot relevante documenten (verslagen van Algemene Vergadering en Raad van Bestuur, statuten, ledenregister, …).

Verslag werking 2014 - De website wordt – onder meer dankzij de inhoudelijke input van de projectmedewerkers – in de mate van het mogelijke geactualiseerd.

- RLSD promoot zijn website via de Landschapskrant, digitale nieuwsbrief en Facebookpagina. De website staat vermeld op onze brochures en naamkaartjes en is opgenomen in onze emailhandtekeningen.

- Onze website wordt gepromoot via de websites van de 16 gemeenten in ons werkingsgebied.

- Cijfers: Jaar 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Totaal 17.658 16.728 24.205 26.989 31.888 37.363

Toename absoluut

Percentage

-930 +7.477 +2.784 +4.899 +5.478

-5,27 % +44,70 % +11,50 % +18,15 % +17,17%

Gepland 2015 In vergelijking met websites van recente makelij, valt op dat de huidige website niet meer aan de eisen voldoet.

Enkele vaststellingen: Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

80

-

-

-

De website laat op visueel vlak veel kansen liggen, terwijl we met grote, sprekende beelden bezoekers meteen attent kunnen maken op de schoonheid van de regio langs Schelde en Durme, alsook de kwetsbaarheid van die schoonheid.

De structuur van de huidige website is bijzonder log: bezoekers moeten veel moeite doen (vele ‘clicks’) om de informatie te vinden waarnaar ze op zoek zijn. Weinig surfers hebben die tijd of willen de tijd nemen.

Veel teksten zijn te lang of worden in te grote hoeveelheden weergegeven, wat ontmoedigend werkt.

Bovendien is het lettertype te klein om aangenaam te kunnen lezen.

Kortom, grondige veranderingen dringen zich op. De website is immers een onmisbaar instrument om de hiervoor vernoemde doelstellingen te realiseren. Net daarom proberen we met verschillende inspanningen (Landschapskrant, nieuwsbrief, Facebook, persberichten,…) het aantal websitebezoeken te vermeerderen. Het is dan ook belangrijk om mensen die daadwerkelijk op de website terechtkomen, enerzijds de info die ze zoeken op een aantrekkelijke manier aan te reiken en anderzijds hen aan te moedigen om nog wat langer op de website te vertoeven. Zo leren ze RLSD, haar werking en haar werkingsgebied op een ongedwongen manier kennen. Tot slot willen we bezoekers ervan overtuigen dat het de moeite loont om regelmatig naar de website terug te keren.

Mits ingrijpende aanpassingen aan de huidige website, willen we in 2015 de kaap van 40.000 websitebezoekers ronden.

Actie 24: Communicatiemateriaal RLSD Doelgroepen Brede publiek Doelstelling Promotie over RLSD Verslag werking 2014 Volgende materialen werden ontwikkeld: Publicaties: - Flyer Dagvlinders - Affiche dagvlinders - Affiche fauna-akkers - Uitnodiging fauna-akkers - deelname aan de publicatie ‘Landschappen voor het Leven’, uitgegeven door Regionaal Landschap Kempen en Maasland vzw - Er werden in 2014 geen nieuwe brochures ontwikkeld. Alle, eerder ontwikkelde brochures bleven wel digitaal beschikbaar op onze website: www.rlsd.be/publicaties Infoborden: - Infoborden fauna-akkers - Infobord Hingenewiel - Paneel bloemenweide Gepland 2015 Samen met de projectmedewerkers bekijkt de communicatiemedewerker de wensen en noden die zich aanbieden gedurende het werkjaar.

Financiering Structurele middelen RLSD, projectmiddelen

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

81

Actie25: Digitale nieuwsbrief Doelgroepen - Selectie van geïnteresseerden binnen brede publiek - Verworven abonnees via Landschapskranten, website,…

Doelstelling Doelgroep van geïnteresseerden op regelmatige basis informeren over: - natuur en landschap in de streek - de werking van RLSD en partners - de activiteiten in de regio Een bijkomende doelstelling is meer bezoeken genereren aan onze website.

Omschrijving Elke maand stuurt RLSD een nieuwsbrief uit naar gemiddeld 1.295 abonnees. Ook thematische nieuwsbrieven zijn mogelijk, maar deze mogelijkheid werd in 2014 niet benut. Centraal staan telkens de verschillende aspecten van de werking RLSD. Verslag werking 2014 Verstuurde nieuwsbrieven: -

januari: Poelen, Plant Van Hier verkoop 2014, Scheldehappening 2014, Natuur uit de koffer → Verhouding gelezen versus verstuurde nieuwsbrieven: 510/1.208 (42 %)

-

februari: Sint-Niklaas en Aalst bij ons Regionaal Landschap!, Bosplantactie in Wichelen, Nic Balthazar op zoek naar stilte in Bornem, Fauna-akkers voor meer biodiversiteit, Gezocht: Padvinders!, Herstelplan Trage Wegen in Hamme, Alternatieven voor invasieven → Verhouding gelezen versus verstuurde nieuwsbrieven: 494/1.225 (40 %)

-

maart: Mos-school ’t Kasteeltje opent de lente, Een bos en boomgaard in Wichelen (Serskamp), Zwaluwen in Bornem en Melle, Een zwaluw te gast? Oproep: houtzoekers → Verhouding gelezen versus verstuurde nieuwsbrieven: 471/1.242 (38 %)

-

april: Paasmaandag is Scheldehappening, Waar vind je ons?, De natuur in, De nieuwe Landschapskrant → Verhouding gelezen versus verstuurde nieuwsbrieven: 484/1.242 (39 %)

-

mei: Workshop Fauna-akkers, Trage wegen: wat vind jij ervan?, Visstandonderzoek Eendenkooi Berlare, Een ‘nectarbar’ voor vlinders aan windturbines van Wase Wind, Word JIJ onze nieuwe collega?! → Verhouding gelezen versus verstuurde nieuwsbrieven: 481/1.277 (38 %)

-

juni: Buitengewone Plekjes, Geef jouw favoriet plekje een buitengewoon feest cadeau!, Op stap met de zwaluwgids, Spelen in een natuurlijke omgeving, Een gedragen herstelplan voor de trage wegen in Sint-Anna en Zogge (Hamme), Visstandonderzoek Hamme → Verhouding gelezen versus verstuurde nieuwsbrieven: 451/1.304 (35 %)

-

juli: Een hart voor dieren, Wandelen langs fauna-akkers in Kastel, Natuur uit de koffer, Zomer in het Regionaal Landschap Schelde-Durme, Test je natuurkennis en win een mooie prijs! → Verhouding gelezen versus verstuurde nieuwsbrieven: 502/1.313 (38 %)

-

augustus: Het avontuur is overal, Het Hingenewiel in Bornem, Trage wegen in Waasmunster, Laarne zoekt wegspotters, Natuurleerpad in Weert, Wandelen langs fauna-akkers in Kastel (Hamme) → Verhouding gelezen versus verstuurde nieuwsbrieven: 470/1.315 (36 %)

-

september: Zaterdag fauna-akkers!, Baasrode, wat denk jij?, Vuile vingers, blije bijen!, ‘Wegspotters’ scoort, SOS Koolmees, Knotters zoeken bomen, Puurs is buitengewoon, Samen nóg sterker, Elke dag een nieuwtje? → Verhouding gelezen versus verstuurde nieuwsbrieven: 514/1.357 (38 %)

-

november: Sneller nieuws?, Spelen in Ten Rozen, Inspirerende mobiliteit, Wat wenst Waasmunster?, Gratis leren knotten, Groene leerlingen, groene ouders, Waardevolle metamorfoses, Filmtip! → Verhouding gelezen versus verstuurde nieuwsbrieven: 519/1.374 (38 %)

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

82

-

december: Groene kerst in Dendermonde, Boomvriendelijk brandhout, TIP! Unieke cursus fruitbomen snoeien, Infoavond: landbouwers als landschapsbouwers, 15 poelen gered in 14 dagen tijd!, Ode aan de lelijke donder, Wist je… → Verhouding gelezen versus verstuurde nieuwsbrieven: 517/1.392 (37 %)

Totaal aantal abonnees eind 2014: 1.392 Toename aantal abonnees tegenover eind 2013: +18,57 % De doelstelling voor 2014 (+ 10 % abonnees) werd dus ruimschoots gerealiseerd.

Gemiddeld percentage van gelezen nieuwsbrieven: 38 % Gepland 2015 Ook in 2015 zullen we maandelijks een digitale nieuwsbrief versturen. Indien opportuun, stellen we bijkomend thematische nieuwsbrieven op. We streven naar een procentuele verhoging van 10 % extra abonnees en een gemiddeld leespercentage van 40 %.

Actie 26: Sociale media Doelgroepen - Mensen die houden van sociale media enerzijds en natuur en landschap anderzijds.

- Mensen die graag meer dan maandelijks (zie nieuwsbrief) op de hoogte blijven van onze inspanningen.

- Mensen die graag via Facebook op de hoogte blijven van onze inspanningen.

- Mensen die onze werking willen steunen door ons te ‘liken’ op Facebook.

Doelstelling Momenteel heeft het RLSD enkel een Facebookpagina. Op andere sociale media zoals Twitter zijn we (nog niet) actief.

Het is de bedoeling om geïnteresseerden op regelmatige basis te informeren met korte weetjes, leuke foto’s, data en info over evenementen en relevante informatie van partners. Een bijkomende doelstelling is meer bezoeken genereren aan onze website.

Omschrijving De communicatiemedewerker streeft ernaar minstens tweewekelijks een bericht te posten op de Facebookpagina van RLSD. Projectmedewerkers worden gestimuleerd om in de mate van het mogelijke beeldmateriaal op het terrein te vergaren. Zo kunnen we Facebookvrienden met recente beelden op de hoogte houden van onze projecten. Ook externe informatie, bijvoorbeeld van gemeenten binnen het werkingsgebied, kan gepost worden. Algemene voorwaarde is dat het onderwerp aan de werking van RLSD gelinkt kan worden en past binnen de visie van RLSD. Resultaten In 2013: 168 vind ik leuks In 2014: 274 vind ik leuks (+63 %) Er werden in 2014 vijf activiteiten aangekondigd als ‘event’ en tientallen berichten gepost. Daarbij vormde het item over ‘De coolste speelplaats van het land’, De Schorre in Sint-Amands, een uitschieter: het bericht werd 314 keer gedeeld en bereikte zo 38.224 mensen.

Planning 2015 Het totale inwonersaantal van ruim 420.00 mensen binnen ons werkingsgebied maakt duidelijk dat er een groot potentieel aan Facebookvolgers aanwezig is. Met gerichte acties en wedstrijden wil de communicatiemedewerker in 2015 het aantal vind-ik-leuks (‘likes’) opkrikken, met als streefdoel 1.000 vind-ikleuks.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

83

Natuureducatie Actie 27 NME- loket Idee / Initiatiefnemer: Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME, RLSD, Startjaar: 2007, Trekkers: Ann Sels, m.m.v. Julie Decuyper Partners: Alle NME actoren in de streek Doelgroepen: De NME actoren uit de streek zijn de doelgroep voor het proces rond NME netwerking. Het brede publiek is de doelgroep voor de producten die door het proces gegenereerd worden. Afhankelijk van product tot product kan de doelgroep specifieker omlijnd worden (bvb. leerlingen basisonderwijs, natuurgidsen, bezoekers streek, …).

Doelstelling - Coördineren en promoten van het bestaande natuur- en milieu educatief aanbod in de regio.

- Stimuleren en ondersteunen van onderlinge samenwerkingsverbanden tussen de verschillende NME actoren in de streek.

- Functioneren als aanspreekpunt voor vrijwilligers; organiseren van vorming, bijscholing en inzetbaarheid voor vrijwillige educatieve krachten.

- Een informatiepunt waar geïnteresseerden terecht kunnen voor informatie en documentatie, advies, uitleenmateriaal, ondersteuning bij streekinitiatieven, …

- Verzorgen van de contacten, vertegenwoordiging en samenwerking met de verschillende streekcentra en met de NME actoren buiten de streek.

Omschrijving Bij de opstart van de nme-werking van RLSD werden de nme-actoren actief bevraagd naar hun visie die het regionaal landschap hierin moest nemen. Deze concrete acties waren toen prioritair en worden nog steeds uitgevoerd en verder uitgebouwd: - Ondersteuning van NME actoren: veldwerkmateriaal, informatie, advies,…

- In de kijker zetten van NME activiteiten en actoren in de streek: gecentraliseerde NME kalender, landschapskrant, digitale nieuwsbrieven, publicaties…

- Samenwerken aan brede publieksevenementen - Een samenwerking tussen de diverse NME actoren uit de streek door educatieve projecten / activiteiten Verslag werking 2014 In dit verslag geven we een overzicht van alle gedane acties en zullen we dieper ingaan op de nieuwe activiteiten die natuureducatie en het NME-netwerk in de streek ondersteunen. Per actie wordt ook een vooruitblik naar 2016 gegeven.

Het is interessant om te bekijken welke vragen het NME loket spontaan binnenkrijgt. In 2014 ontvingen we 44 vragen over verschillende onderwerpen (zie legende in de figuren). Uit de onderstaande blijkt dat de trend die werd ingezet in 2013 "grote vraag naar speelnatuur projecten" in 2014 nog sterker wordt. We kregen minder vragen van derden om hun initiatieven te ondersteunen: bv aanwezig zijn op verenigingenmarkten, milieudagen etc.

Dit jaarverslag zal duidelijk maken dat het NME-loket effectief inspeelt op vraag van de streekactoren: in 2014 lag de focus van de NME-ondersteuning en -projecten sterk op speelnatuur.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

84

Welke vragen kreeg het NME loket in 2014?

4% 18%

Aanvraag informatie Educatieve vragen 14%

Gidsenwerking Inrichting & speelnatuur

55% 9%

Ondersteuning activiteiten derden

Samenwerking en financiering: De realisatie van voorliggend project is zeer sterk afhankelijk van de medewerking van en de onderlinge samenwerking tussen de betrokken NME actoren. De visie op de NME werking van RLSD werd vastgelegd in een samenwerkingsovereenkomst met de dienst NME van de Provincie Oost-Vlaanderen. Via deze samenwerkingsovereenkomst verleent de provinciale dienst NME aan RLSD een jaarlijkse ondersteuning van € 20.000 voor de realisatie van het NME netwerk in de streek. In overleg met het PIME zal RLSD zoveel mogelijk samenwerken met NME actoren in concrete projecten in Klein-Brabant.

Aangezien het PIME zelf met het ANNET zorgt voor NME netwerking op provinciaal niveau moet deze taak niet opgenomen worden door RLSD. Wat niet wegneemt dat er geen samenwerking is natuurlijk.

Nazorg: NME netwerking is een dynamisch gegeven. De netwerking vormt de kern van de NME werking van RLSD. RLSD engageert zich dan ook om het netwerk blijvend te ondersteunen en actief te houden.

Gelinkte acties: Alle volgende NME activiteiten waar RLSD in participeert

Actie 28: NME-activiteiten en -actoren in de kijker Idee / Initiatiefnemer: NME actoren uit de streek / RLSD, Startjaar: 2009, Trekker: Ann Sels, Eva Galle / Partners: NME actoren uit de streek, Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME Doelgroepen: Brede publiek Doelstelling: Communiceren over het NME aanbod in de streek om het brede publiek zo efficiënt mogelijk te bereiken.

Omschrijving: RLSD communiceert op regelmatige basis over het aanbod van alle NME-actoren. Dit gebeurt enerzijds via bestaande communicatiemiddelen zoals de landschapskrant, de nieuwsbrief of de website.

Anderzijds kunnen hiervoor ook nieuwe initiatieven genomen worden zoals een wervende folder, de aanmaak van flyers of een extra digitale nieuwsbrief.

Verslag werking 2014 - Website: Alle NME actoren worden voorgesteld op onze website, per project wordt er een pagina aangemaakt onder http://www.rlsd.be/wat_doen_we/natuureducatie - Digitale activiteitenkalender van de streek: Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

85

Elke NME-verantwoordelijke van een vereniging heeft een eigen login om activiteiten in te voeren op de digitale kalender. De eerstkomende activiteiten staan prominent op onze hompagina: http://www.rlsd.be/.

We willen de bezoekers uit hun huis en in onze streek lokken! Op deze pagina staan alle activiteiten: http://www.rlsd.be/wat_kan_jij_doen/activiteiten_in_de_regio Sinds 2010 blijft het aantal ingevoerde activiteiten schommelen rond de 200. Er was een kleine terugval in 2012 en sindsdien stijgt het aantal activiteiten weer een beetje. Zie figuur c.

Daarnaast steeg ook het online bezoekers aantal van de kalender tot 4990: zie figuur d. Onze site en vooral de digitale activiteitenkalender heeft dus trouwe bezoekers. Bezoekers zien op onze hompage onmiddellijk de mogelijkheden om deel te nemen aan een activiteit. De pagina 'activiteiten in de regio' is dan ook na de 'home pagina' de meest bezochte pagina van onze website.

Figuur c

Aantal ingevoerde activiteiten 250 200 150 Aantal ingevoerde activiteiten

100 50 0 2010

2011

2012

2013

2014

Figuur d:

aantal bezoekers op de digitale kalender 6000 5000 4000 3000

aantal bezoekers op de digitale kalender

2000 1000 0 2010

2011

2012

2013

2014

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

86

- Landschapskrant: Telkens wanneer een nieuwe landschapskrant uitkomt, roepen we alle NME verantwoordelijken op om activiteiten in te voeren in de online agenda. Immers vlak na het verschijnen van de landschapskrant kent de site altijd een piek in bezoekersaantallen. Zo kunnen alle activiteiten in de kijker komen te staan.

In de landschapskrant zelf blijven nog steeds 2 pagina's (voorheen op 1 grote pagina, nu 2 pagina's op A5 formaat) voorbehouden voor de NME actoren in de regio. De lente-editie van onze krant had zelfs 3 pagina's met activiteiten. Zo was er één pagina gewijd aan het programma van de scheldehappening en bleef er nog genoeg ruimte over voor alle andere voorjaarsactiviteiten.

- Digitale nieuwsbrief: op vraag kunnen we evenementen van NME actoren promoten in de digitale nieuwsbrief. De evenementen die we zelf (mee)organiseren, worden altijd in de digitale nieuwsbrief aangekondigd - Flyers: Voor brede publieksactiviteiten verspreiden we regelmatig flyers in samenwerking met partners.

- De Scheldehappening (2014) werd eveneens gepromoot met een flyer (26 000 ex) die op kosten van Rivertours wordt gedrukt en verspreid en waarin het volledige programma van de dag staat opgenomen.

- Gezamenlijke wervende brochures en infoborden: zie hiervoor Actie Communicatiemateriaal Gepland 2015 en verder Elk van deze communicatiemiddelen blijkt zeer waardevol. In de toekomst zullen we blijvend zo breed mogelijk communiceren over de diverse NME activiteiten in de regio.

Financiering: Samenwerkingsovereenkomst Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME, projectmiddelen, betrokken gemeentes

Actie 29: Samenwerking aan publieksevenementen Idee / Initiatiefnemer: NME actoren uit de streek / RLSD, Startjaar: 2008, Trekker: Ann Sels, Eva Galle, en Julie Decuyper Partners: Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME, Middenveldverenigingen actief in de streek (Natuurpunt, Landelijke Gilden, Toerisme Scheldeland, vzw Durme, Toerisme Waasland, VVV's, KVLV, heemkundige kringen, Pasar, Gezinsbond, gemeentes, WBE's, …), gemeentes, scholen,…

Doelgroepen: Brede publiek Doelstelling: Brede publiek op laagdrempelige manier laten kennis maken met het streekeigen karakter (natuur, landschap, folklore en traditie, erfgoed, …)

Omschrijving Onze publieksevenementen groeien in de regel vanuit spontane oproepen van lokale organisaties of binnen projecten van het regionaal landschap. Doel van deze evenementen is niet zozeer RLSD bekend maken, wel mensen sensibiliseren voor de natuur en het landschap in de streek. Alsook verschillende verenigingen met elkaar laten samenwerken. Heel vaak wordt met deze evenementen ingepikt op thematische dagen (bvb. dag van de aarde 22 april, dag van de biodiversiteit, open monumentendag, dag van de trage weg, week van het bos, dag van de landbouw, dag van het park, dag van de natuur, …)

Verslag werking 2014 In 2014 was RLSD organisator en/of medeorganisator van drie evenementen voor het brede publiek.

- Scheldehappening op paasmaandag 21 april: In 2014 werd voor de vijfde keer de Scheldehappening georganiseerd. Dit evenement op Paasmaandag treekt telkens duizenden bezoekers die varend, fietsend of wandelend het Scheldeland verkennen. Het aanbod aan goedkope bootvaarten (2euro voor volwassenen en 1 euro voor kinderen) is daarbij een grote troef en een echte publiekstrekker.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

87

Het thema van de Scheldehappening 2014 "de mens en de Schelde" viel perfect te koppelen aan natuurrecreatie, integraal waterbeleid en het landschappelijk erfgoed van de streek. RLSd werkte samen met haar NME partners hierrond een boeiend en uitgebreid programma uit voor de verschillende vertreklocaties: www.scheldehappening.be Evaluatie en indicatoren: Dankzij het mooie weer lokte deze 5e editie van de Scheldehappening 8000'tal bezoekers naar de verschillende afvaartplaatsen. 67 verschillende verenigingen / gemeentes / organisaties/musea zorgen voor een aanbod of medewerking aan het evenement.

Indicatoren: In de onderstaande figuren ziet u de evolutie van de afgelopen 5 edities van de Scheldehappening. De eerste twee edities kenden prachtig zomers weer en voornamelijk de editie 2011 werd daardoor een overrompeling. Ondanks het gure weer van de vierde editie viel het bezoekersaantal toch niet volledig in het water, maar verkochten we iets minder boottickets (zeer betrouwbare indicator) dan in 2012. In 2014 mochten we opnieuw rekenen op de zon! Ook de evolutie in deelnemende verenigingen stemt hoopvol dat we op weg zijn naar een traditie die jaarlijks herhaald kan worden dankzij de inzet van vele streek organisaties.

Aantal bezoekers op de Scheldehappening 10000 8000 aantal geschatte extra bezoekers (te voet, met de fiets)

6000 4000

aantal verkochtte boottickets

2000 0 2010

2011

2012

2013

2014

aantal deelnemende organisaties aan de Scheldehappening 80 70 60 50 40 30 20 10 0

aantal deelnemende organisaties

2010

2011

2012

2013

2014

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

88

Financiering en Samenwerking: Mede-organisator vzw Scaldisnet met de steun van de Vlaamse overheid, van de provincies OostVlaanderen en Antwerpen, de betrokken gemeenten, de toeristische koepels Waasland en Scheldeland, de natuur– en vormingsverenigingen uit de gehele regio. De toeristische hotspots waren op deze dag gratis toegankelijk.

-

Plantactie Eetgoed, Wichelen 9 en 10 maart In 2011 organiseerde RLSD ism gemeente Wichelen en Natuurpunt Scheldeland een evenement voor de aanplant van het Eetgoedbos in Wichelen. In 2014 werd een gelijkaardig evenement georganiseerd worden om fase twee van het bebossingsproject te voltooien.

Op zondag kon het brede publiek meehelpen bij de aanplant van een hoogstamboomgaard, hierbij e e e kwamen 35 à 40 buurtbewoners helpen. Op maandag staken de leerlingen van het 3 , 4 en 5 leerjaar van basisschool De Rozelaar de handen uit de mouwen. Zij plantten nog een stuk bos en een boszoom aan met 800 plantjes met het label "plant van hier".

-

Publieksevenement Fauna akkers Kastel op zaterdag 27 september: Het Regionaal Landschap Schelde-Durme (RLSD) en Wildbeheereenheid (WBE) Scaldiana organiseerden samen in Kastel (Hamme) een persmoment en begeleide wandeling om het project 'Fauna-akkers langs Schelde en Durme' aan het grote publiek voor te stellen. Aan de infostanden konden bezoekers meer te weten komen over beide organisaties en alles leren over wilde bijen, honingbijen, zaadmengsels, zaadbommen en bijenhotels.

Meer informatie over het project leest u in projectbeschrijving fauna-akkers

Gepland 2015 - Scheldehappening 6 april 2015 - Ten Rozen (Aalst) of speelbos Sombeke: publieksevenement - Dag van de Antwerpse Regionale Landschappen en Bosgroepen in het Kasteel d’Ursel, Hingene -

Actie 30: Samenwerking aan educatieve projecten: speelnatuur Idee / Initiatiefnemer: Op vraag van NME actoren kan RLSD ondersteuning bieden of als trekker optreden om projecten met een duidelijke natuur educatieve invalshoek mee te ondersteunen, Startjaar: 2011, Trekker: Ann Sels en Julie Decuyper Partners: Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME, Provincie Antwerpen (dienst PIME), MOS, steden en gemeente, middenveldverenigingen actief in de streek (Natuurpunt, Landelijke Gilden, Toerisme Scheldeland, vzw Durme, Toerisme Waasland, VVV's, KVLV, heemkundige kringen, Pasar, Gezinsbond, …), Doelgroepen: Brede publiek, scholen, jeugdverenigingen

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

89

Doelstelling: Brede publiek op laagdrempelige manier laten kennis maken met het streekeigen karakter (natuur, landschap, folklore en traditie, erfgoed, …)

Omschrijving: De beste manier om NME-actoren binnen onze streek meer met elkaar in contact te brengen is door het ondersteunen en stimuleren van samenwerkingsverbanden rond concrete projecten. Binnen het NME-loket krijgen we regelmatig de vraag tot ondersteuning van samenwerkingsprojecten. Indien het financieel haalbaar is gaan we hier steeds op in om zo het NME-netwerk in de streek al doende te verstevigen en zorgen voor een solide basis in de toekomst. Op deze manier kunnen we telkens inspelen op thema's die leven in de streek en elke keer nieuwe actoren betrekken bij het project. Sinds een aantal jaar krijgen we veel vragen tot samenwerking en ondersteuning in "speelnatuur-projecten".

We willen graag ingaan op deze vragen. NME gaat immers verder dan een begeleide wandeling en veldwerkmateriaal. Kinderen van nu zijn de volwassenen van later. Jeugdherinneringen gaan heel vaak terug naar het vrij rondscharrelen in de natuur. Van hieruit groeit het respect voor natuur en landschap. Door kinderen de ruimte te geven om in een natuurlijke en avontuurlijke omgeving vrij te kunnen spelen, werken we dus actief aan draagvlakverbreding in de toekomst. Door in dergelijke projecten de noodzakelijke zorg te dragen voor de participatie van alle betrokken actoren versterken we het draagvlak voor een transitie van de speelruimte en maken we dat het draagvlak voor natuur in de stad, natuur op school en natuur in de eigen tuin, vergroot wordt.

Verslag werking 2014: In dit verslag maken we een onderscheid tussen de projecten waar een medewerker van RLSD instond voor een intensieve procesbegeleiding van het speelnatuurproject en van projecten waarbij RLSD zorgde voor een eerder extensieve ondersteuning (bv een ontwerp, een informatieavond, kennisuitwisseling,…)

Procesbegeleiding van Speelnatuur Projecten: -

Stappen naar een Cool Van Nature school in Dendermonde:

Binnen het project 'Neem de mensen mee!' van Interreg Vlaanderen-Nederland, heeft RLSD twee geselecteerde scholen uit Dendermonde in 2013 intensief begeleid naar meer ‘natuur op school’. Met het ontwerp uit 2013 hebben we de partners van het Oscar Romero College in 2014 opnieuw samengebracht. Dankzij de financiële steun van stad Dendermonde en de begeleiding van RLSD beweegt er heel wat op de speelplaats van deze school. We organiseerden een tweede klusdag voor ouders, leerkrachten en kinderen om het insectenhotel te bouwen, wilgentenen te vlechten (onderhoud van de wilgenhutten), mezenkasten op te hangen en de bloembollen te planten. In de toekomst zetten we het verhaal verder met plantacties, een speelheuvel, buitenklas en bloemenweide. Deze werken en de vooruitzichten op de andere pilootschool worden opgenomen in de planning van 2015.

Samen met stad Dendermonde gaf RLSD een toelichting over het projectproces voor geïnteresseerde ambtenaren van de werkgroep Dendervallei (provincie Oost-Vlaanderen).

Voor meer informatie kunt u onze website raadplegen: http://www.rlsd.be/wat_doen_we/natuureducatie/speelnatuur/speelnatuur_in_dendermonde De klusdag verscheen in de pers: http://www.hln.be/regio/nieuws-uit-dendermonde/ouders-stekenhanden-uit-de-mouwen-tijdens-kerstklusdag-a2155906/ Financiering: stad Dendermonde

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

90

Partners en actoren: stad Romerocollege, …

-

Dendermonde,

provincie Oost-Vlaanderen,

Natuurpunt,

Oscar

Landschapsbeleving in Kindervreugd, Weert (Bornem) Omdat de kinderen die verblijven in jeugdcentrum den Appeldijk maar weinig voeling hebben met natuur, wil RLSD de kinderen en medewerkers bewust maken van de natuurwaarde en de beleving rond het water. Langs de bospoel is er immers een interessante vegetatie (alluviaal bos, wilgenstruwelen, verschillende waterplanten, enz.) Het domein ligt bovendien in het stiltegebied van Weert. Rond deze bospoel realiseerden we daarom een natuurbelevingspad. Dit ontwerp ontstond op een participatieve manier, want experts natuurbeheer en inrichting (Agentschap voor Natuur en Bos, Natuurpunt, Bosgroep Antwerpen Zuid, MOS, gemeente Bornem, …) werden betrokken. Ook de leerlingen van de lokale school ’t Hinkelpad mochten hun ideeën doorgeven tijdens een participatiedag in Neerland in Wilrijk (spelen in een natuurlijke omgeving). Deze resultaten werden verwerkt in een ontwerp voor de site. Een eerste stap is de aanleg van de fruitbomen dreef met oude fruitrassen zoals de citroenappel (typische soort voor Weert). Een tweede stap zijn de maaiwerken, het rooien van twee treurwilgen (meer licht aan de vijver) en de aanleg van het vlonderpad langs de bospoel. Een derde stap is de aanleg van het natuurleerpad met boomstammen, takkenrillen, wilgenhutten en het ruigtebeheer (zie planning 2015). Daarnaast bekijken we met MOS (milieuzorg) en de educatieve medewerker hoe de educatieve werking kan geheroriënteerd worden.

Voor meer informatie kunt u onze website raadplegen: http://www.rlsd.be/wat_doen_we/natuureducatie/speelnatuur/kindervreugd_1401971063 Financiering: Provincie Antwerpen, Cofinanciering Kindervreugd vzw Partners en actoren: Bosgroep Antwerpen Zuid, Milieuzorg op School, Gemeente Bornem, ANB, Natuurpunt, Kindervreugd vzw, Lokale school ’t Hinkelpad Bornem, ...

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

91

-

MOS vergroening op school in Puurs en Sint-Amands RLSD en MOS sloegen in 2014 de handen in elkaar om twee scholen uit Klein-Brabant te ondersteunen met vergroening op school. Provincie Antwerpen subsidieert het project met 2500 Euro voor beide scholen, die op hun beurt zorgen voor cofinanciering (30%). MOS focust op de educatieve werking, terwijl RLSD instaat voor de uitvoering en het besteden van de subsidie. ’t Kasteeltje in Puurs: Na overleg met de groene werkgroep werd er op deze school gekozen om een hoogstamfruitboomgaard aan te planten met verschillende soorten. Elke klas krijgt zijn eigen boom.

Tijdens een plantactie op 21 maart “ ’t Kasteeltje plant de lente” mocht elke klas onder begeleiding van de leerkracht zijn/haar boom planten. De boomgaard werd omheind met kastanje hekwerk, zodoende dat er schapen kunnen grazen. De kleuters kregen een ‘snoepweg’ ontworpen door de leerlingen van de eerste graad ASO. Tijdens de plantactie werden de fruithagen geplant onder begeleiding van RLSD en Velt Klein-Brabant. Het project kreeg logistieke ondersteuning van de gemeente Puurs.

Voor meer informatie kunt u onze website raadplegen: http://www.rlsd.be/wat_doen_we/natuureducatie/mos_vergroening_op_school/schooljaar_2013_20 14

De plantactie verscheen in de pers: http://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20140323_01036906# De Schorre in Sint-Amands: De Schorre in Sint-Amands staat al ver qua vergroening dankzij de voorbije projecten ‘Wilde Landjes’ en ‘Wild Landje op de Schorre’. Toch is de subsidie meer dan welkom om de kleuterspeelplaats aan te pakken, want de focus lag bij vorige projecten op de speelzone van de basisschool. Een braakliggend stukje terrein wordt omgetoverd tot vogelbosje tijdens een plantactie voor het eerste leerjaar, de ouders klussen tijdens een werkdag aan de speelse zandbak gemaakt uit boomstammen en de kleuters krijgen er een klauterhoek met speelheuveltje en boomstammen bij.

Voor meer informatie kunt u onze website raadplegen: http://www.rlsd.be/wat_doen_we/natuureducatie/speelnatuur/wild_landje_op_de_schorre Financiering: Provincie Antwerpen, cofinanciering scholen Partners en actoren: MOS, Provincie Antwerpen, gemeente Puurs, geselecteerde scholen, Velt KleinBrabant, Natuurpunt, …

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

92

-

Speelnatuur in Sombeke (Waasmunster) In het kader van het Sigma-project ‘Groot Broek’ werden door de NV Waterwegen en Zeekanaal (WenZ) flankerende maatregelen genomen ter compensatie van functieverlies door het ontpolderen van het Groot Broek. Door de ontpoldering zal het Groot Broek onder invloed komen van het getij en zal het water bij elk hoogwater het gebied instromen langs 2 grote bressen. Hierdoor zal een slikkenen schorrenecosysteem gecreëerd worden dat het gebruik van het gebied als speelterrein voor de lokale jeugdverenigingen niet langer mogelijk zal maken.

Daarom heeft WenZ een milderende maatregel genomen door de reservatie van een nieuw speelterrein voor deze Sombeekse jeugdverenigingen. Hiervoor werd bedoeld terrein weerhouden aan de landzijde van de ringdijk van het Groot Broek op grondgebied Waasmunster ter hoogte van de Smoorstraat in Sombeke.

De gemeente Waasmunster diende een Quickwin Project Scheldelandschapspark in en had zo 20.000 euro om deze nieuwe terreinen in te richtten als natuurspeelbos. RLSD zorgde voor de participatie met de scouts Sombeke. Al deze ideeën waren de bouwstenen voor een ontwerp voor het natuurspeelbos. De realisatie vindt plaats in het voorjaar van 2015.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

93

Financiering: 20.000 euro quick-win Scheldlandschapspark Partners en actoren: gemeente Waasmunster, Natuurpunt Zuid-Waasland, ANB, Scouts Sombeke -

Natuur op School, Campus Kompas Wetteren Campus Kompas kwam bij ons raad vragen over hun bosje: een bosje in het centrum van Wetteren met twee bospoelen, een vlonderpad en een vogelkijkhut…jammer genoeg is het bos één grote bramenwildernis en niet toegankelijk voor de leerlingen. De vraag was of er kansen waren voor natuureducatie op de school zelf. Reken maar dat er kansen waren: - samen met de bosgroep werkten we een achterstallig beheer uit voor het Reynaertbosje (dunningen, paden maaien en herstellen), - natuurpunt Scheldeland kwam een planten inventarisatie doen op een braakliggend perceel.

Daarop beslissten we hier een hooilandbeheer toe te passen om het Permanent Historisch Grasland weer in ere te herstellen.

- Campus kompas heeft vele hectares grasveld die nu intensief gemaaid worden. In 2014 zetten we 0.5ha grasveld om in een bloemenweide samen met de leerlingen. De gemeente voorzag hierin ook een strook bijenmengsel dat door de Provincie Oost-Vlaanderen verdeeld werd. Toen de bloemen verschenen organiseerden we een workshop bijenhotel ism natuurpunt educatie.

- Ondertussen startten we het participatietraject op met de leerlingen (middelbaar en lagere school) om te bekijken of er ook kansen waren voor vergroening op de grote speelplaatsen die gekenmerkt worden door beton en grasveld. Dit resulteerde in een ontwerp op maat.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

94

meer informatie kunt u onze website raadplegen:

Voor

http://www.rlsd.be/wat_doen_we/natuureducatie/speelnatuur/natuur_op_school_wetteren Financiering: 5000 euro van het bijkomende NME budget voor concrete educatieve projecten van de Provincie Oost-Vlaanderen Partners en actoren: Campus Kompas, gemeente Wetteren, Natuurpunt Scheldeland, buurtbewoners, MOS, bosgroep Midden-Oost-Vlaanderen, Gezinsbond, Velt,…

-

Inrichting natuurpark Ten Rozen in Aalst RLSD werkt een plan voor een speelbos aan de Oude Abdijstraat in Aalst verder concreet uit.

Doelstelling is om zowel de natuurwaarde te versterken als de natuurbeleving te vergroten bij kinderen, wandelaars, buurtbewoners en de andersvalide bewoners van het centrum Levensvreugde.

In 2012 al polste de stad Aalst tijdens 'Dag van het Park' naar de dromen van de buren. Leefden die dromen ook nog in 2014? Het RLSD ging het na via het buurtcomité Oude Scheldestraat. Het RLSD gebruikte vervolgens haarexpertise om alle wensen en ideeën in een zo natuurvriendelijk mogelijk ontwerp te verenigen.

Zo was er een duidelijke vraag naar speelelementen in het speelbos. Die beantwoordde het RLSD niet met klassieke speeltoestellen, maar met natuurlijke speelaanleidingen zoals los materiaal om kampen te bouwen, boomstammen-mikado’s, een waterpomp en wilgenhutten. Die elementen verenigen twee doelen: enerzijds brengen ze kinderen (maar ook wandelaars) in contact met alles wat leeft in het bos. Anderzijds laat het speelvogels toe naar hartenlust te bouwen, creëren en fantaseren.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

95

Voor meer informatie kunt u onze website raadplegen:

http://www.rlsd.be/wat_doen_we/natuureducatie/speelnatuur/natuurbeleving_en_speelpl ezier_in_ten_rozen Financiering: De stad Aalst kon bij de aankoop van de percelen aan de Oude Abdijstraat op steun rekenen uit hetBossencompensatiefonds. Daarmee ondersteunt de Vlaamse overheid gemeenten en provincies bij de aankoop van te bebossen gronden voor een totale waarde van 1.000.000 euro. In 2012 ontving het Bossencompensatiefonds 45 projectaanvragen, waaronder een van de stad Aalst voor Ten Rozen.

Het fonds kent de projecten een score toe op basis van diverse criteria. Opmerkelijk: Ten Rozen behaalde een maximale score van 20 op 20! Dat heeft het onder meer te danken aan het feit dat de percelen aan een oud bos grenzen, dat er vroeger een historisch bos stond, dat het zich dicht bij een woonkern bevindt, dat het kadert in een groter strategisch project en dat er een speelbos voorzien wordt. Het Bossencompensatiefonds kende de stad Aalst een subsidie toe ter waarde van 80 procent van het aankoopbedrag. Dat maakte op haar beurt andere investeringen mogelijk, zoals in dit speelen recreatieterrein!

Partners en actoren: Stad Aalst, BuurtcomitĂŠ Oude Abdij

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

96

NME loket: Ondersteuning van speelnatuur op school: -

Ontwerp Broederschool Sint-Niklaas RLSD herbekijkt het inrichtingsplan van de aangestelde architect voor de nieuwbouw in het centrum van Sint-Niklaas en tekent een compensatieplan voor de speelplaats omwille van de stedenbouwkundige aanvraag voor het rooien van de kastanjebomen. Focus ligt op participatie met de leerlingen, m.a.w. het ontwerp kan gerealiseerd worden met behulp van de technische afdelingen.

-

Jury vergroening speelplaatsen Sint-Niklaas RLSD maakte deel uit van de jury voor de wedstrijd ‘vergroening van de schoolspeelplaats’ in SintNiklaas met het oog op beoordeling van natuurbeleving op school. 5 scholen dingen mee naar de hoofdprijs: 20 000 Euro en procesbegeleiding van RLSD in 2015 (zie planning 2015).

-

Speelnatuur voor kruipers en avonturiers in kinderopvang Sint-Jozef in Wetteren RLSD tekent het ontwerp voor de twee tuinen van kinderopvang Sint-Jozef, op vraag van de organisatie, omdat er veel potentie is voor natuur én speelnatuur. Het ontwerp resulteert in een speellandschap met heuvels, water en rustige hoekjes en een speelweide die de zintuigen prikkelt voor de allerkleinsten. Dit project wordt opgevolgd door RLSD in 2015 met oog op realisatie.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

97

-

De kleine speelplaats van BS Atheneum kleurt groen in Aalst RLSD tekent het ontwerp voor BS Atheneum in Aalst als ondersteuning voor de ‘pimp je speelplaats’ wedstrijd op basis van participatie met de leerlingenraad. De school zal zelf het dossier indienen voor de wedstrijd. RLSD kan eventueel ondersteunen bij begeleiding uitvoering in de toekomst.

-

Inrichting belevingstuin natuurhuis in Temse (Steendorp) RLSD ondersteunt de gemeente Temse, samen met het Agentschap voor Natuur en Bos, bij de inrichting van de omgeving rond het te bouwen natuurhuis in Steendorp. Dat ecologische gebouw wordt dé uitvalsbasis om de natuur in de buurt te ontdekken. Het ontwerp omvat ook een belevingstuin, waarvoor de gemeente Temse natuurouders en zijn projectatelier uitnodigde om creatieve ideeën te lanceren.

-

Kennisuitwisseling met freinetschool de Appelbloesem (Appels) De appelbloesem startte een participatietraject met leerlingen, leerkrachten en ouders om over de buitenruimte. RLSD ondersteunde deze school door een middag samen te zitten en methodieken en materialen aan te reiken die het participatietraject versterken. De school maakt een verslag en rlsd zal Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

98

in de zomer van 2015 een ontwerp op maat uitwerken. Stad Dendermonde werkt ondertussen een project uit om Dendermondse scholen te ondersteunen bij hun transitie naar speelnatuur.

-

Ontwerp natuurspeelterrein Chiro De Scheve Villa in Berlare De Scheve Villa ligt vlak aan het Donkmeer in Berlare. Dit is een van de grootste natuurlijke meren in Vlaanderen. De Chiro was vragende partij om ook hun eigen terrein natuurlijker in te richten zodat de biodiversiteit verhoogt en er meer avontuurlijke speelkansen zijn voor de kinderen. RLSD zorgde voor advies en bestelling van Plant van Hier bosgoed. Tijdens een chironamiddag (2 maart 2014) plantten de kinderen en jongeren alles zelf aan: een speelbosje met verschillende wilgensoorten, een inkomzone met notelaars en hazelaars, een haag om een lelijke afsluiting van buren te camoufleren,‌ Na het planten was het tijd voor een brainstorm met alle chiroleden over speelnatuur. Dit was de aanzet voor een ontwerpschets voor speelnatuur op het terrein.

Gepland 2015 Door de grote vraag naar ondersteuning bij speelnatuurprojecten gaan we in 2015 verder met dit thema. De vraag is echter zo groot dat we gedwongen worden om te werken met een wachtlijst.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

99

NME loket: ondersteuning ontwerp - Vergroening 3 schoolspeelplaatsen Sint-Niklaas De scholen die naast de hoofdprijs van 20 000 Euro grepen, krijgen van stad Sint-Niklaas 5000 Euro om hun speelplaats te vergroenen. RLSD ondersteunt met een ontwerp op maat, zodat de scholen een goede basis hebben om het geld te besteden.

- Ontwerp speellandschap in Temse ‘Elversele kleurt buiten de lijntjes’ RLSD ondersteunt de gemeente Temse met een ontwerp voor een groot terrein gelegen aan de nieuwe Sigma werken, waar er kansen zijn voor natuurontwikkeling en speelnatuur. Er wordt beroep gedaan op natuurexperten zoals ANB en Velt voor de opstart van een buurtmoestuin (concept samentuinen).

Procesbegeleiding: van ontwerp tot realisatie - Vergroening 2 schoolspeelplaatsen winnaar jury Sint-Niklaas Scholengroep KA Aalst en Villa Da Vinci winnen samen 20 000 Euro om hun schoolspeelplaats te vergroenen, omdat ze qua participatie al heel ver stonden. RLSD ondersteunt beide scholen met een ontwerp op maat en zorgt bovendien voor de volledige begeleiding, zodat de subsidie op een goede manier wordt besteed.

- MOS vergroening op school!

In schooljaar 2014-2015 zal het Regionaal Landschap Schelde-Durme samen met MOS Antwerpen opnieuw twee scholen uit Klein-Brabant ondersteunen bij het uitvoeren van een groenere speelplaats.

Hierbij focust MOS op de educatieve werking en RLSD op de uitvoering. Dit zijn de twee geselecteerde scholen.

- 't Kasteeltje uit Puurs: deze school heeft het vorige schooljaar reeds enkele vergroeningsacties gerealiseerd met MOS en RLSD (zie verslag 2014). Dit jaar focust de school op een groene visie voor het hele schooldomein. RLSD zorgt voor de uitvoering van enkele groene acties.

- Hinkelpad Bornem: deze school heeft een enthousiaste groene werkgroep dat verschillende naschoolse activiteiten organiseert om de school te vergroenen. Het team mist de expertise om een groen plan op te stellen en doet hiervoor beroep op MOS en RLSD. In het schooljaar 2014-2015 gebeurt er participatie met ouders en leerkrachten, wordt er een ontwerp opgemaakt en wordt er bekeken welke acties gerealiseerd kunnen worden.

Financiering: Provincie Antwerpen, cofinanciering scholen -

Cool van Nature in Dendermonde Dendermonde werkt op dit moment een voorstel om scholen te ondersteunen in hun transitie naar speelnatuur.

Realisatie opgestarte projecten: - Inrichting speelterrein in Sombeke (Waasmunster): Oplevering: juni 2015 Financiering: 20.000 euro Quickwin Scheldelandschapspark - Oeverherstel van de poel - Speelheuvel + bloemenweide + klauterstammen - Avontuurlijk knuppelpad met kastanje hakhout van natuurbeheer op de Vaag (ism NP ZuidWaasland en de Souts sombeke) - Aanplant van hagen, solitaire bomen en bosrand - Inrichting natuurpark Ten Rozen in Aalst: Oplevering: december 2015 Financiering: 80.000 euro van het Boscompensatiefonds en Stad Aalst - Blikvanger wordt een poelenzone met een knuppelpad over het water - Spelen op de weide: een vochtig hooiland krijgt een speelgracht, wadi, zitstenen, wilgendorm, paden en een ecologisch hooilandbeheer om de buurtkinderen een natuurspeelplek te bieden - Op een open plek in het bos komt een waterspeelzone met een waterpomp - een heuvellandschap biedt de ideale ontmoetingsplek voor de buurt: wandelen, avontuurlijk spelen, noten rapen, evenementen organiseren, …

- Project Kindervreugd, Weert (Bornem): Regionaal Landschap werkt binnen dit project in 2015 verder aan het herinrichten van de vijverzone grenzend aan het jeugdverblijfcentrum. Focus ligt op natuurbeleving, beheer en participatie met een Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

100

-

-

-

lokale school en de medewerkers van Kindervreugd vzw. Er wordt een wilgenhutten workshop georganiseerd, een beheerdag, het natuurleerpad wordt verder afgewerkt en de ruigte krijgt een eerste maaibeurt om een waardevolle groene overgangszone te creëren naar het alluviaal bosgedeelte.

Het perceel is 3.84 ha groot en bestaat uit een bosgedeelte, enkele waterpartijen en een jeugdverblijfcentrum, dat gebruikt wordt voor natuureducatieve en recreatieve doeleinden.

Financiering: Provincie Antwerpen en cofinanciering Kindervreugd vzw Campus Kompas Wetteren, Kaaihoeve: Deze school startte in 2014 een gans traject op. Het is een unieke locatie in het centrum van Wetteren met meer dan 1ha natuur en nog eens 1 ha met potentieel om speelnatuur te ontwikkelen.

Inrichting speelnatuur kinderopvang Sint-Jozef in Wetteren: Deze Crèche en naschoolse opvang draag de visie van buitenspelen en speelnatuur ten volle uit. Ze verhuisden recent naar een nieuwe locatie en kregen ondersteuning van rlsd met een ontwerp voor hun tuin.

Inrichting van de Beleeftuin rondom het Natuurhuis in Temse (Roomkouter) …

Financiering: Structurele middelen RLSD, eventuele cofinanciering vanuit (toeristische, gemeentelijke, educatieve) projectpartners, eventuele projectfinanciering

Actie 31: Organiseren van vormingen en workshops Idee / Initiatiefnemer: RLSD, Startjaar: 2008, Trekkers: Ann Sels, Julie Decuyper, Eliza Romeijn-Peeters, Robbert Scheepers, Jan Maertens Partners: Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME, Provincie Antwerpen (dienst PIME), MOS, steden en gemeenten, natuurpunt Educatie, CVN, …

Doelgroepen: Brede publiek, scholen, jeugdverenigingen, middenveldverenigingen actief in de streek (Natuurpunt, Landelijke Gilden, Toerisme Scheldeland, vzw Durme, Toerisme Waasland, VVV's, KVLV, heemkundige kringen, Pasar, Gezinsbond, WBE's…), Doelstelling: Organiseren van (thematische) vormingen voor gidsen in de streek.

Thematische aanvullingen bieden op het NME-aanbod in de streek.

Opleidingen voor vrijwilligers in het kader van natuur- en landschapsprojecten van RLSD. Omschrijving In het kader van onze natuur en recreatieve projecten kunnen we in de streek vormingen voor gidsen organiseren zodat er een educatieve werking rond ontstaat: bijvoorbeeld: zwaluwgidsopleiding, stiltegidsopleiding en moord in de poel.

'Moord in de poel' is een spel over het leven in en rond poelen waarvan het materiaal via de materiaaluitleenpost van RLSD ter beschikking staat van opgeleide vrijwilligers. Na een opleiding kunnen vrijwilligers op hun beurt groepen en klassen begeleiden tijdens het spel.

Het is een meerwaarde om met lokale partners samen te werken: bv de Notelaer, de Zilverreiger en gemeente e Bornem die actief stiltewandelingen organiseren in het stilgebied Bornem. Gemeente Temse die jaarlijks alle 5 jaars uitnodigd voor "Moord in de Poel".

Scholen op zoek naar een zwaluwgids komen wel bij ons terecht, wij zoeken op maat een boerderij en een zwaluwgids: de groep betaalt 35 euro voor 1 gids. De gids ontvangt van RLSD een vrijwilligersvergoeding en is verzekerd.

In het kader van de speelnatuurprojecten kunnen we thematische workshops organiseren waarbij het brede publiek warm wordt gemaakt voor natuur op school, in de stad en in de eigen tuin: bijvoorbeeld een workshop levende wilgenhutten bouwen, workshop bijenhotel,… In onze materiaaluitleenpost werden ook "bouwkoffers" Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

101

opgenomen die gebruikt kunnen worden op deze workshops. Vanzelfsprekend kunnen ze ook ontleend worden door derden.

Ook bij de natuur- en landschapsprojecten van RLSD is er regelmatig behoefte aan een opleiding voor vrijwilligers. Zo krijgen houtzoekers een opleiding om volgens de regels van de kunst knotbomen te onderhouden. In het kader van fauna-akkers zijn cursussen over het inzaaien en het beheer van deze akkers relevant. Doelgroepen zijn de verschillende natuurverenigingen, landbouwers, WBE's, particulieren, gemeentes en provincies.

Verslag werking 2014 Gezien de grote vraag naar speelnatuurprojecten organiseerden we diverse workshops rond speelnatuur: - Workshops Levende Wilgenhutten bouwen: 30 oktober 2014: Wilgenworkshop voor Chiro van Sint-Amands, ter opening van het Buitengewoon plekje 'speeltuintje Bieshuizen'. Er waren ongeveer 30 kinderen - Workshop Bloemenweide inzaaien: In het kader van "natuur op school" op Campus Kompas (Wetteren) zaaiden de leerlingen onder begeleiding van RLSD een bloemenweide van een halve hectare tijdens het voorjaar van 2014.

- Workshop Bijenhotel bouwen: •

•

In de late nazomer organiseerden we op Campus Kompas (Wetteren) te midden van de wilde e e bloemen een workshop bijenhotel voor de leerlingen van het 3 tem 6 leerjaar ism Natuurpunt Educatie en gefinancieerd door Provincie Oost-Vlaanderen.

Binnen het Cool Van Nature project (CO2Upon) organiseerden we een tweede klusdag voor leerkrachten en ouders op het Oscar Romerocollege. We vulden een op maat gemaakt insectenhotel en gaven achteraf de wilgenhutten een onderhoudsbeurt (vlechten en snoeien).

Workshops in het kader van natuur- en landschapsbeheer samen met vrijwilligers: - Workshop aanleg en beheer van fauna-akkers: ging door op 10 mei 2014 in Kastel. Werd samen georganiseerd met wildbeheereenheid (WBE) Scaldiana en er waren 25 aanwezigen.

- Opleidingen Houtzoekers: - 13 juni 2014: Houtzoekers ontmoetingsmoment in Dendermonde (Vlassenbroek), 25 deelnemers - 29 november 2014: Houtzoekers Cursusdag Aalst, 26 deelnemers - 13 december 2014 Houtzoekers Cursusdag Sint Niklaas, 19 deelnemers En na de opleiding… hoe loopt de tweedelijnseducatie verder?

- Moord in de poel: De milieudienst van Temse organiseerde voor het tweede jaar op rij een educatief scholenproject waarbij alle lagere scholen werden uitgenodigd om onder begeleiding 'Moord in de poel' te komen spelen aan de educatief ingerichte poelen (deze inrichting gebeurde in voorgaande projecten). Zo werden 14 klassen van 10 scholen (283 leerlingen) door 11 opgeleide gidsen opgewacht aan een poel.

In Kruibeke werd het spel in 2014 gespeeld met 3 klassen (60 leerlingen). Hier kwam zelfs de filmploeg van Ketnet filmen. Het fragment is te bekijken op deze link: http://www.rlsd.be/index.php?page=358&detail=3025 - Werking Zwaluwgidsen: Het regionaal landschap zorgt voor de match tussen gids, boer en school zodat het bezoek op een vlotte manier kan plaatsvinden. In 2014 gingen 2 klassen op bezoek bij de boer(en)zwaluw in Laarne onderbegeleiding van een zwaluwgids van Natuurpunt Scheldeland. The Old Horse Lodge ontving de kinderen en boerenzwaluwen met open armen.

- Werking Stiltegidsen: Gemeente Bornem organiseerde ism De Notelaer 2 stiltewandelingen voor het brede publiek. Deze wandelingen werden gekoppeld aan een lezing of een thema: in juni was dit Euritmie en in oktober was het De Nacht van de Duisternis. De Stiltegids van natuurpunt Klein-Brabant organiseerde een stiltewandeling in Mechels Broek te Mechelen op vraag van Vormingplus op vrijdag 26/09/14.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

102

De stiltekoffer werd 3 x gebruikt.

Gepland 2015 - Workshop Maaien met de Zeis: op een school ecologisch hooilandbeheer toepassen met vrijwilligers, praktijkcursus werken met de zeis en de do's en don'ts leren van hooilandbeheer, 13/06/2015 - Workshop Levende wilgenhutten bouwen, op diverse locaties in jan-feb 2015 ev. ook nov-dec 2015 - Tweedaagse cursus: Een hoogstamboomgaard op school: aanplanten en beheren: februari –maart 2015 op 't Kasteeltje in Puurs i.s.m. Velt Klein-Brabant - Beheerdag “takkenrillen” maken in februari in Bornem met leerlingen van de lagere school Hinkelpad i.s.m. Natuurwerk - …

Samenwerking: Gemeentes, stilteplatform Bornem, natuurpunt educatie, lokale natuurpuntafdelingen, Velt Financiering: Structurele middelen, sponsoring, project middelen Gelinkte acties: Materiaaluitleenpost, natuurloket, landschapsloket

Actie 32: Uitleenpost voor NME materiaal Idee / Initiatiefnemer: NME actoren uit de streek / RLSD, Startjaar: 2009, Trekker: Kristof Buelens Partners: NME actoren uit de streek, Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME, PIME, verschillende NME centra binnen en buiten de regio die hun materiaal ter beschikking stellen van de uitleenpost Doelgroepen: Verenigingen, NME actoren en gidsen; scholen en particulieren en milieudiensten van stad en gemeenten.

Doelstelling: De verschillende doelgroepen ondersteunen in hun NME werking door gratis uitleenbaar educatief veldwerkmateriaal in hun streek te voorzien.

Omschrijving De uitleenpost stelt een ruim aanbod aan NME materiaal ter beschikking, gaande van klein educatief veldwerkmateriaal (schepnetten, vlindernetten, loupepotjes, zoekkaarten, fluovestjes, verrekijkers, …) over groter en kostbaarder materiaal (batdetector, nachtvlinderval, volgspot op batterij, binoculair, flexcam, kit voor chemisch wateronderzoek, kit voor bodemonderzoek, grondboor, decibelmeter, telescoop, …) tot meer thematisch en gespecialiseerde zaken zoals thematische koffers (waterkoffer, bodemkoffer, boskoffer, weidevogelkoffer, …), natuureducatieve spelen en educatieve tentoonstellingen (fototentoonstelling, zwaluwtentoonstelling, …) en materiaalkoffers ("bouwen van een wilgenhut" en "bijenhotel") Het volledige aanbod en de uitleenvoorwaarden staan in de digitale catalogus op onze website onder de rubriek 'Wat kan jij doen? – materiaaluitleenpost'. Alle ontleningen gebeuren via reservatie en met een overeenkomst. Met uitzondering van de door De Kaaihoeve ter beschikking gestelde koffers zijn de ontleningen gratis; wel wordt voor sommige stukken een waarborg gevraagd.

Verslag werking 2014 Na het voorbereidende werk van 2009 werd in september 2010 de materiaaluitleenpost officieel gelanceerd. In de loop van 2010 werd al het NME materiaal verzameld, werd een praktische regeling opgesteld ter ontlening van het NME materiaal en werd een promotiecampagne naar verenigingen, gidsen en leerkrachten opgezet. Er werd een mailing gedaan naar het NME netwerk, naar alle gidsen en naar alle scholen via het adresbestand van MOS. In 2012 werden twee nieuwe "natuur-werk-koffers" toegevoegd aan de materiaaluitleenpost: De “bijenhotelbouw-koffer” ( snoeischaren, takkenschaar, bankvijzen, bankschroef, boormachine, houtboren, oorbeschermers) en de "bouwen-met-wilg-koffer" (snoeischaren, takkenscharen, ijzerzagen, houtzaag, spade, grondboren). In 2013 werden deze koffers goed gebruikt tijdens 2 plantacties en 4 verschillende workshops, georganiseerd door het Regionaal Landschap. Ook andere scholen wisten ons te bereiken voor het ontlenen van deze werkkoffers.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

103

Het aantal ontleners dat in 2014 gebruik maakte van materiaal uit de materiaaluitleenpost is teruggelopen tot 27 personen. Dit is hetzelfde niveau als in het eerste jaar 2010

Aantal ontleners per jaar 60 50 40 30 20 10 0 2010

2011

2012

2013

2014

Met de materiaaluitleenpost bereikten we in 2014 voornamelijk scholen . Dit is een nieuwe ontwikkeling wellicht te verklaren door het succes van de speelnatuurprojecten. Konden scholen vroeger moeilijker bereikt worden, vinden ze nu spontaan de weg naar de materiaaluitleenpost. We bereiken echter wel minder de verenigingen en de gidsen. We stellen ons de vraag of ze nog nood hebben aan veldwerkmateriaal voor groepen, of dat ze geen weet hebben van de materiaaluitleenpost?

Wie ontleende educatief veldwerkmateriaal in 2014? verenigingen 11% 33%

4%

15% 37%

gidsen stad / gemeenten scholen anderen

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

104

Welk educatief veldwerkmateriaal werd ontleend in 2014?

tentoonstellingen 16%

57%

2%

25%

educatieve pakketten en spelen materiaalkisten

los veldwerkmateriaal per soorteenheid

In 2014 waren de ontleners voornamelijk geïnteresseerd in het los veldwerkmateriaal en de materiaalkisten.

Het los veldwerkmateriaal is steeds populair geweest. Elk jaar ging ongeveer de helft van de ontleningen naar dit materiaaltype. Opvallend voor 2014 is wel de toename van de vraag naar materiaalkisten:. de "bijenhotelbouw-koffer" en de“wilgenhut-bouw-koffer”. Daarentegen zijn de educatieve pakketten en spelen dit jaar nauwelijks ontleend.

Gepland 2015 De reguliere werking wordt verder gezet. Om te zorgen dat de materiaaluitleenpost bekend blijft kunnen we bijvoorbeeld in de digitalte nieuwsbrieven af en toe iets in de kijker zetten. Zo kunnen we onzeverschillende actoren herinneren aan ons divers assortiment.

Financiering: Samenwerkingsovereenkomst Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME, Financiering in natura via ter beschikking stellen van materiaal door NME centra binnen en buiten de regio.

Jaarverslag 2014 – Jaarplanning 2015

105