RLSD // Jaarverslag 2018

© LUC VERHELST

SAMEN LANDSCHAP, NATUUR & ERFGOED VERSTERKEN

SAMEN LANDSCHAP, NATUUR & ERFGOED VERSTERKEN

DRUK.

WWW.REALISE.BE

TEKST

&

VORMGEVING.

REGIONAAL LANDSCHAP SCHELDE-DURME FOTO’S. REGIO­ N AAL LANDSCHAP SCHELDE-DURME, TENZIJ ANDERS

VERMELD

V.U.

STIJN

VAN

BELLEGHEM,

OUD GEMEENTEHUIS, MARKT 1, 9230 WETTEREN DEPOTNUMMER. D/2019/12835/2. CONTACT. WWW.RLSD. BE • INFO@RLSD.BE • 09 210 90 50 •

/SCHELDEDURME

LANDSCHAP GEÏNTEGREERDE GEBIEDSGERICHTE PROJECTEN 5 RIVIERPARK SCHELDEVALLEI 7 VAN STEEN TOT STEEN 9 KALKENSE MEERSEN DONKMEER 10 LANDINRICHTINGSPROJECT 11 LIFE SPARC 12 RECREATIEPOOL DONK 13 VAN EREMBALD TOT KRAVAALBOS 16 GESTROOMLIJND LANDSCHAP

© RLSD - ANN SELS

ALGEMENE PROJECTEN

BRENGT MENSEN EN MIDDELEN SAMEN OM LANDSCHAP, NATUUR EN ERFGOED TE VERSTERKEN. ZO INVESTEREN WE SAMEN IN KWALITATIEVE OPEN RUIMTE EN EEN MOOIE TOEKOMST VOOR MENS ÉN DIER.

SAMEN 67 AANGESLOTEN GEMEENTEN 69 BESTUUR 74 BUDGET 80 DRAAGVLAK & COMMUNICATIE 86 TEAM

18 AGRO MEATS NATURE 19 DULPOEZENPAD 20 HOUTZOEKERS 21 KLE-REGLEMENT 22 KLIMAATPLAN OOST-VLAANDEREN 23 LANDSCHAPSLOKET 24 LOB ANTWERPEN 25 LOB OOST-VLAANDEREN 26 NIP BERLARE BROEK & DONKMEER 27 OUDE SCHELDE IN BORNEM 28 PAARD IN HET LANDSCHAP 29 PLANT VAN HIER 30 SCHELDEHELDEN 2.0 31 TRAGE WEGEN

NATUUR 40 EDUCATIE & SPEELNATUUR 50 FAUNA-AKKERS 51 INSTANDHOUDINGSDOELSTELLINGEN 52 IHD-BOS-SBP-ADAGIO-GIDS 53 LICHTHINDER & LICHTVERVUILING 54 NATUURLOKET 55 POELENPROJECT 56 SLOTENPROJECT 57 SOORTENBESCHERMING 58 VLEERMUIZEN 59 WEIDEVOGELS 60 ZWALUWEN

ERFGOED 65

ERFGOEDDIENST (IOED)

SAMEN LANDSCHAP, NATUUR & ERFGOED VERSTERKEN

GEÏNTEGREERDE GEBIEDSGERICHTE & ALGEMENE LANDSCHAPS PROJECTEN

GEÏNTEGREERD GEBIEDSGERICHT PROJECT

LANDSCHAP

RIVIERPARK SCHELDEVALLEI TERUG

“We willen van de Scheldevallei tussen Gent en Antwerpen een mooiere en betere plek maken om te leven en te beleven. De Schelde is immers cruciaal in het centraal deel van Vlaanderen.

Daarom realiseren we Rivierpark Scheldevallei, een groot project dat ook als kapstok dient voor tal van andere acties.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: TOM WEZENBEEK I.S.M. KRISTOFFEL RAES, LISE NEIRINCKX, EMANUEL RAMOUDT EN DE ANDERE MEDEWERKERS VAN RLSD

STRATEGISCH PROJECT INITIATIEFNEMER RLSD. PERIODE Augustus 2015 – augustus 2018 (Schelde Sterk Merk), Augustus 2018 – augustus 2021 (‘Rivierpark Scheldevallei’).

PARTNERS Departement Omgeving, Agentschap Onroerend Erfgoed, Agentschap voor Natuur en Bos, Toerisme Vlaanderen, Vlaamse Landmaatschappij, De Vlaamse Waterweg nv, Provincie Antwerpen, Provincie Oost-Vlaanderen, Toerisme Oost-Vlaanderen, Toerisme Provincie Antwerpen, Regionaal Landschap Schelde-­ Durme, Toerisme Klein-Brabant, Toerisme Scheldeland, Toerisme Waasland, Berlare, Boom, Bornem, Buggen­hout, Dendermonde, Destelbergen, Hamme, Hemiksem, Kruibeke, Laarne, Niel, Puurs-Sint-Amands, Rumst, Schelle, Temse, Waasmunster, Wetteren, Wichelen, Zele, Natuurpunt, vzw Durme, Algemeen Boeren­­syndicaat, Boerenbond, vzw Historische Woonsteden en Landelijk Vlaanderen.

FINANCIERING 2018 Schelde Sterk Merk (Departement Omgeving, Provincie Oost-Vlaanderen, Berlare, Bornem, Dendermonde, Hamme, Kruibeke, Laarne, Puurs, Sint-Amands, Temse, Waasmunster, Wetteren, Wichelen, Zele): 135.000 euro in 2018.

FINANCIERING 2019 Rivierpark Scheldevallei (Departement Omgeving, Provincie Oost-Vlaanderen, Berlare, Bornem, Buggenhout, Dendermonde, Destelbergen, Hamme, Kruibeke, Laarne, Puurs-Sint-Amands, Temse, Waasmunster, Wetteren, Wichelen, Zele): 135.000 euro in 2019.

FIER

STRATEGISCHE DOELEN

Rivierpark Scheldevallei ontspringt uit een gedeelde fierheid op ‘onze’ Scheldevallei, met haar prachtige natuur, erfgoed en landbouwvelden.

We kunnen nog zoveel doen om die schoonheid nog meer tot haar recht te doen komen. Zo wordt de Scheldevallei een toplocatie om te leven en te beleven. Zonder de draagkracht van de natuur uit het oog te verliezen! In 2020 nodigen we het brede publiek uit om kennis te maken met deze vallei. Om alle troeven ten volle te ontplooien, geven we onszelf de tijd tot uiterlijk 2030.

De strategische doelstellingen van dit project zijn: • Uitbouw en versterking van de getijgebonden natuur en de duurzame landbouw als bouwstenen voor de kwalitatieve open ruimte in de Scheldevallei van Antwerpen tot Gent.

• Inzetten op sterke, gebiedsgerichte visies en goed beheer van het Rivierpark Scheldevallei als een kwaliteitsvol buitengebied.

• Ontwikkelen en beheren van het gebied en recreatieve (rand)infrastructuur in en om dit Rivierpark om te komen tot een toeristische topbestemming tussen Gent en Antwerpen.

Hierbij focussen de partners op erfgoed, water, dorpskernhernieuwing, logies, onthaal en bereikbaarheid.

• Vergroten van de herkenbaarheid en de bekendheid van de Scheldevallei aan de hand van een gecoördineerde aanpak van marketing, educatie en evenementen.

WAAR Het Rivierpark bevat zeven grote deelgebieden vol natuur, landbouw en erfgoed: de Polders van Kruibeke, de Durmevallei, Kalkense Meersen Donkmeer, de Damvallei, Dendermonde en omgeving, Klein-Brabant, de Rupelstreek. Al deze gebieden blijven zich verder ontwikkelen. Elk in hun eigen tempo, maar met een gezamenlijk doel: Rivierpark Scheldevallei. Schelde Sterk Merk zal hier de ruimtelijke processen en toeris­ tische en andere initiatieven zoveel mogelijk op elkaar afstemmen.

KAPSTOKPROJECT Rivierpark Scheldevallei is een kapstok voor tal van andere projecten, ook in de schoot van het Regio­naal Landschap Schelde-Durme: Van Steen tot Steen langs de Schelde,

P.5

LIFE Sparc, Kalkense Meersen en Donkmeer, Recreatiepool Donk, … Ze komen hierna in het jaarverslag nog uitgebreid aan bod.

ENKELE REALISATIES In 2018 werd al volop gewerkt aan de realisatie van Rivierpark Scheldevallei: • Vele projecten in de gemeenten, Gestroomlijnd Landschap onder lei­ ding van de Provincie Oost-Vlaanderen in Wetteren en Kruibeke, studies en denkwerk rond mobiliteit en beleving in o.a. Kruibeke, Bornem en aan de Durme, opzetten van en partnerschap voor de realisatie van de Groenpool Tielrode en natuurlijk de verdere uitrol van het Sigmaplan.

• Door sterke plannen en visie voor onthaal en ontsluiting van het gebied met de goedkeuring en presentatie van

een plan in de Durmevallei, de werking van een organisatie van streekholders, nl. de Polderij, in Kruibeke en de uitvoering van het plan voor de Kalkense Meersen en Donkmeer.

• Een haalbaarheidsstudie naar de verlenging van de succesvolle Waterbus tot Temse / Bornem.

• Uitrol van de huisstijl van het Ri­ vierpark Scheldevallei door De Vlaamse Waterweg nv en Agentschap Natuur en Bos met o.a. de realisatie van 11 nieuwe picknickplekken langs de Schelde.

IN DE PIJPLIJN De komende jaren zullen al deze acties concreet uitgevoerd en gerealiseerd worden. En er ligt nog zoveel meer in het verschiet.

In 2019 staan volgende acties gepland:

• Ruimtelijke visie opmaken voor

implementatie van de principes uit het charter door middel van op elkaar leggen van bestaande ruimtelijke plannen.

• Verdere uitrol van de huisstijl van Rivierpark Scheldevallei met de plaat­ sing van nog eens 13 picknickbanken en het realiseren van de huis­stijl aan de veren in het Rivierpark.

• Zoeken naar een goede, gedragen PDPO voor erkenning van boeren als beheerders van de open ruimte d.m.v. educatie, korte keten, streekproducten, agrobeheersgroepen, begrazing, landschapsbouw, …

• Opzetten van een proefproject voor de Waterbus tot Temse / Bornem.

• Uitrol van het logiesplan met o.a. de ontwikkeling van nieuwe logiesvorm i.s.m. Universiteit Antwerpen – Productontwikkeling.

• ...

© STAD DENDERMONDE

IN DE KIJKER 11 nieuwe picknickplekken Op zondag 2 september 2018 stelden 11 gemeenten een nieuwe picknickplek voor langs de Schelde, met picknickbanken geschonken door De Vlaamse Waterweg nv. “Enerzijds symboliseren deze nieuwe plekjes de samenwerking tussen alle partners, anderzijds staan ze voor de uitdrukkelijke en gedeelde wens om de schoonheid van deze vallei te beschermen en te delen met het grote publiek”, speechte gouverneur Jan Briers.

LEES MEER OP WWW.RIVIERPARKSCHELDEVALLEI.BE

LANDSCHAP

VAN STEEN TOT STEEN

© TOERISME VLAANDEREN

TERUG

“De Scheldevallei is rij k aan erfgoed, zowel in de kunststeden Gent en Antwerpen als daarbuiten. Met dit project willen we de prachtige kastelen langs de rivier laten uitgroeien tot sterke toeristische producten. Daarnaast zullen de kastelen toegangspoorten vormen tot het Rivierpark Scheldevallei: een bundeling van de prachtige natuur langsheen de Scheldevallei!”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: KRISTOFFEL RAES I.S.M. TOM WEZENBEEK

BUSINESS PLAN Eind 2016 kreeg de Scheldevallei 4,388 miljoen euro voor haar toeristische ontplooiing. Vlaams minister van Toerisme Ben Weyts en Toerisme Vlaanderen investeren dit budget in het project ‘Van Steen tot Steen langs de Schelde’, ingediend door projectpartners van Schelde Sterk Merk.

INITIATIEFNEMER Schelde Sterk Merk / RLSD. PERIODE December 2015 – juni 2022.

PARTNERS Toerisme Vlaanderen, Departement Omgeving, Agentschap Onroerend Erfgoed, Agentschap voor Natuur en Bos, Vlaamse Landmaatschappij, De Vlaamse Waterweg nv, Provincie Antwerpen, Provincie Oost-Vlaanderen, Toerisme Oost-Vlaanderen, Toerisme Provincie Antwerpen, Regionaal Landschap ScheldeDurme, Toerisme Klein-Brabant, Toerisme Scheldeland, Toerisme Waasland, Bornem, Dendermonde, Kruibeke, Laarne, Natuurpunt, vzw Historische Woonsteden en Landelijk Vlaanderen.

FINANCIERING Toerisme Vlaanderen, RLSD, Kruibeke, Agentschap voor Natuur en Bos, De Vlaamse Waterweg nv, Domein van Bornem nv, Bornem, vzw Historische Woonsteden, Toerisme Oost-Vlaanderen, Dendermonde, Provincie Antwerpen.

P.7

‘Van Steen tot Steen langs de Schelde’ speelt in op het toeristische groei­­potentieel van de Scheldevallei.

De projectpartners willen hier een

netwerk van erfgoedsites uitbouwen met als hoofdrolspelers de kastelen van Bornem, Laarne en Wissekerke (Kruibeke). Die kastelen liggen op de as tussen het Steen van Antwerpen en het Gravensteen van Gent en zullen worden opengesteld voor het publiek. Met deze nieuwe toeristische trekkers willen de projectpartners toeristen de weg tonen naar de Schelde, haar idyllische dorpen en erfgoed, zijn streekbieren en haar unieke slikken, schorren en overstromingsgebieden.

LAARNE © LUCIA DE DYCKER

GEÏNTEGREERD GEBIEDSGERICHT PROJECT

In de kastelen van Wissekerke, Bor­ nem en Laarne focussen we op vier punten: 1. De kastelen zelf worden

opengesteld voor bezoekers. 2. Ze krijgen allen een state-of-the-art ont­ haal. 3. Ze worden sterk ingebed in de nabije en ruimere omgeving (connec­ ting the dots). 4. Elk van de kastelen pakt uit met een extra ‘reason to visit’.

In Wissekerke treedt de bezoeker in de voetsporen van een kasteelbewoner met een multimedia-verhaal.

Laarne vertelt het verhaal van de heksenvervolgingen. En in het kasteel van Bornem zullen we naar de unieke verzameling Bruegel-gravures kunnen gaan kijken.

Door aan de hand van de kastelen alle elementen van het toeristisch product in de Scheldevallei te verbinden en door de link met Gent en Antwerpen te versterken, zorgen we bovendien

voor een geïntegreerde beleving voor de bezoeker. Hier sluit het project ‘Van Steen tot Steen langs de Schelde’ naadloos aan bij het Rivierpark Scheldevallei. De kastelen zullen im­ mers hoofdpoorten worden tot het Ri­ vierpark.

UITBETALING SUBSIDIE In 2018 werd het business plan verder uitgewerkt en onderbouwd. Concreet werkten we aan: • De bijsturing van de concepten in Laarne, Bornem en Kruibeke, waarbij de beleving en het overkoepelende verhaal concreet vorm kreeg.

• Er zijn al stedenbouwkundige at-

IN DE PIJPLIJN In 2019 staat dit op de agenda:

• We zullen het inhoudelijke verhaal verder onderbouwen in samenwerking met een wetenschappelijk comité.

• Het kasteel van Laarne zal opengaan in het voorjaar van 2019.

• Kruibeke zal de studie opstarten omtrent de beleving in het kasteel.

• De RUP’s in Bornem en Laarne worden uitgewerkt.

• De studie naar de uitbouw van een netwerk van erfgoedsites in de Scheldevallei en Vlaanderen wordt uit­ gevoerd.

WISSEKERKE © DAVY GEUKENS

WISSEKRKE © TOERISME VLAANDEREN

Op vlak van investeringen ligt de focus van dit dossier op de kastelen van Bornem, Laarne en Wissekerke (Kruibeke). Daarnaast investeert het project ook in het kasteel d’Ursel in Hingene en in de stad Dendermonde, waar we de beleving verhogen. Het verhaal en de marketing trekken dit open naar de ganse vallei, inclusief de kunststeden Gent en Antwerpen.

testen bekomen voor de gemeenten Laarne en Kruibeke.

• In de gemeentes Laarne en Bornem zijn de Ruimtelijke Uitvoerings­ plannen (RUP) van start gegaan, in Kruibeke is dit al afgerond.

• Door de ondertekening van de samenwerkingsovereenkomst met Toerisme Vlaanderen en het bekomen van de stedenbouwkundige attesten kan er subsidie worden uitbetaald op de gesubsidieerde werken.

• Opstarten van de studie rond de potentie van erfgoedsites in de Scheldevallei en Vlaanderen i.s.m. Toerisme Oost-Vlaanderen.

GEÏNTEGREERD GEBIEDSGERICHT PROJECT

LANDSCHAP

KALKENSE MEERSEN DONKMEER TERUG

© SAMMY DE RYCKE

“Met dit project brengen we het actieprogramma tot uitvoering dat door de Vlaamse Landmaatschappij, Regionaal Landschap Schelde-Durme en de gemeenten Berlare, Laarne, Wetteren en Wichelen werd opgemaakt in het onthaalplan ‘Kalkense Meersen Donkmeer’, een van de deelgebieden van Rivierpark Scheldevallei.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: EMANUEL RAMOUDT (PROVINCIE OOST-VLAANDEREN)

SITUERING

gionaal Landschap Schelde-Durme en 11 partners een charter met de

Kalkense Meersen Donkmeer is een rijkgeschakeerd gebied in een meander van de Schelde. Het landschap is een lappendeken van vochtige weilanden, meren en moerassige gebieden, dat doorsneden wordt door een vlechtwerk van grach­ ten en greppels, rijen knotwilgen en een majestueuze rivier. Het is een weid­ se plek, ideaal om te herademen.

Dankzij dat afwisselende landschap bestaan er ook ontzettend veel biotopen vlak naast elkaar. Die hebben elk kenmerkende planten- en diersoorten. Zo is er in het spoor van de Schelde een rijke natuurpracht te bekijken en bewonderen. En op de oevers en in het water van het Donkmeer valt er ook heel wat te beleven!

intentie om samen te werken aan drie doelstellingen: 1. De verdere recre-

2018 INITIATIEFNEMER Promotor: RLSD en de gemeenten Berlare, Laarne, Wetteren, Wichelen.

PERIODE Van 1 januari 2017 tot 1 augustus 2020.

FINANCIERING Gemeente Berlare, Laarne, Wetteren en Wichelen.

Aan het begin van het jaar kwam er een gemeenschappelijke huis­ stijl tot stand binnen de gemeen­ten.

Dit geeft de gemeenten de kans om op een uniforme, herkenbare en aantrekkelijke manier te communi­ ceren over het gebied. In mei ondertekenden de vier gemeenten, Re-

atieve ontwikkeling van het gebied tot een herkenbare en beleefbare omgeving. 2. De organisatie van een kwaliteitsvol bezoekersonthaal dat de beleving verhoogt en de Scheldevallei-huisstijl uitdraagt. 3. Het behoud en herstel van de aanwezige landschappelijke, cultuurhistorische en natuurlijke waarden van dit ge­ bied.

Verder werd er gewerkt aan een eerste ‘Kalkense Meersen Donk­ meer’-gids. Deze toeristische publi-

catie loodst je mee de natuurpracht in met wandelingen en een fiets­ tocht. Het werd gelanceerd rond de jaarwisseling (p.82).

2019 In 2019 wordt verder gewerkt aan acties uit het actieprogramma. Zo dient een uniforme huisstijl van fysieke elementen (banken / informatiezuilen…) uitgerold te worden. Verder dienen de onthaalpoorten als dusdanig zichtbaar te worden gemaakt.

P.9

GEÏNTEGREERD GEBIEDSGERICHT PROJECT

LANDSCHAP

LANDINRICHTINGSPROJECT

© DIMITRI CAMBIER

TERUG

“De Vlaamse Landmaatschappij (VLM) heeft van Vlaams minister Joke Schauvliege de opdracht gekregen om een planprogramma te ontwerpen voor het landinrichtingsproject ‘Klein-Brabant Zwij ndrecht’. Doel is om alle plannen en projecten uit de regio op elkaar af te stemmen. Ons Regionaal Land­schap denkt en werkt hier actief aan mee.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: STIJN VAN BELLEGHEM

SITUERING Het projectgebied ‘Schelde en Rupel’ ligt pal in de Vlaamse Ruit tussen Antwerpen en Brussel. Het omvat een cluster van gemeenten in Klein-Brabant (Bornem, Puurs en Sint-Amands), de Rupelstreek (Niel, Hemiksem, Schelle, Boom en Rumst) en de gemeente Zwijndrecht.

INITIATIEFNEMER Vlaamse Landmaatschappij (VLM).

STARTJAAR 2014, uitvoering vanaf 2017.

PARTNERS De gemeentebesturen van Bornem, Puurs, Zwijndrecht, Sint-Amands, Schelle, Hemiksem, Niel, Boom, Rumst • de Provincie Antwerpen en haar diensten Ge­biedsgericht Beleid, Landbouw- en Plattelandsbeleid, Ruimtelijke Planning, Integraal Waterbeleid, Vrije Tijd, Duurzaam Natuurbeleid en Erfgoed • Intergemeentelijk Samenwerkingsverband (IGS) Schelde-Landschapspark • Onroerend Erfgoed • Agentschap voor Natuur en Bos • Vlaamse Milieu Maatschappij • De Vlaamse Waterweg nv • Afdeling duurzame landbouwontwikkeling • Ruimte Vlaanderen • Afdeling Wegen en Verkeer • Toerisme provincie Antwerpen, Toe­risme Scheldeland • Regionale Landschappen Ri­vierenland en Schelde en Durme • Natuurpunt Klein-Brabant • Natuurpunt Rupelstreek • Boerenbond.

FINANCIERING Vlaamse overheid: 2,5 miljoen euro.

GESCHIKT INSTRUMENT De Vlaamse Landmaatschappij (VLM) had eerder al een onderzoek gestart naar initiatieven om de open ruimte in dit gebied duurzaam en kwaliteitsvol in te richten. Voor dit verkennend onderzoek werden de streekpartners ruim geraadpleegd.

Het onderzoek wees uit dat landinrichting het geschikte instrument is om nieuwe initia­tieven en lopende processen in ‘Schelde en Rupel’ op elkaar af te stemmen en de inrich­ ting met gebiedsgerichte projecten uit te voeren.

Bij de planopmaak voor ‘Schelde en Rupel’ worden onder meer volgende accenten gelegd: se­ 1. Een beter evenwicht reali­

ren tussen de impact van industrie en verstedelijking. • 2. De voor Vlaanderen belangrij­ ke natuur- en landschaps­waarden beschermen en verder ontwikkelen. • 3. De landbouw versterken. • 4. Een recreatief aanbod uitwer­ken en dat afstemmen met het recrea­tieve aspect van het Sigmaplan.

2019 De geselecteerde plannen zullen uitgevoerd woren in de periode van 2017 tot 2027 en dat in afstemming met andere inrichtingsplannen. Ons Regionaal Land­schap denkt en werkt mee door onder andere deel te ne-

men aan de planbegeleidingsgroep en diverse uitvoeringsprojecten op het terrein, zoals het project ‘Scheldehelden 2.0’ (p.30).

P.10

GEÏNTEGREERD GEBIEDSGERICHT PROJECT

LANDSCHAP

LIFE SPARC

© RLSD - LISE NEIRINCKX

TERUG

“Vanaf september 2017 vergroot ‘Space for Adapting the River Schelde to Climate Change’ (Sparc) de weerbaarheid van Dendermonde, Bornem, Hamme, Waasmunster en Temse tegen de klimaatverandering. Tegelij k zet dit Europese ‘LIFE’-project in op een grotere bewustwording bij en beleving door bewoners en bezoekers van alle Sigmagebieden.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: LISE NEIRINCKX (VANAF 2018)

Met het Europese LIFE-project ‘Sparc’ – ‘Space for Adapting the River Scheldt to Climate Change’ – voorziet de Europese Unie financiële steun om 6 gebieden van het Sigmaplan verder te ontwikkelen: in Bornem (Groot Schoor), Dendermonde (Vlassenbroek), Hamme (Wal – Zwijn en De Bunt), Temse en Waasmunster (Groot en Klein Broek). Daarbij komt ruimte vrij voor nieuwe getijdenna­ tuur, zoals slikken en schorren. Zij zijn dus meer dan waterbuffers! Ze vormen ook veelzijdige ecosystemen waar bijzondere planten en dieren een thuis vinden. Precies door die weelde vormen de Sigmagebieden INITIATIEFNEMER Agentschap voor Natuur en Bos. PERIODE 2017-2022.

PARTNERS Agentschap Natuur en Bos, De Vlaamse Waterweg nv, Regionaal Landschap Schelde-Durme, het Waterbouwkundig Laboratorium en E.V. Flanders Hydraulics.

FINANCIERING Het totale project is begroot op 8,5 miljoen euro.

Deze brochure is mogelijk gemaakt met bijdrage van het LIFEfinancieringsinstrument van de Europese Gemeenschap.

een grote troef voor het Rivierpark Scheldevallei, een recreatief ge­bied-

in-wording dat zich uitstrekt langs de Schelde, Durme en Rupel. Samen met beleidsmakers, wetenschappers, lokale ondernemers en vrijwilligers zetten de initiatiefnemers van dit project zich in om het Sigmaplan en de klimaatverandering meer in de kijker te zetten.

2018 Zowel op zondag 2 september (opening 11 picknickplekken, p.6) als

op zondag 20 september (opening LIA-tuin en Beerkaaihuisje aan de Durme, p.44) organiseerden we (kli­ maat)wandelingen in de LIFE Sparc-­ gebieden, waarbij bezoekers zich konden verwonderen over de kracht van deze zones, zowel op vlak van veiligheid, natuur als recreatie.

2019 Ook in 2019 willen we klimaatwandelingen organiseren. Hierop aansluitend plannen we enkele opleidingsmomenten voor gidsen uit de streek om hun kennis over deze Sigmagebieden bij te schaven. Aanvullend is er een traject gepland in het voorjaar waarbij ondernemers uit de regio kennismaken met de troeven van het veranderende Scheldelandschap, zodat zij dit op hun beurt kunnen doorgeven aan hun bezoekers.

Als laatste actie organiseert Regionaal Landschap Schelde-Durme op zondag 16 juni 2019, samen met vele partners, de eerste editie van het jaarlijkse eve­nement ‘HOOGTIJ Feest in de Scheldevallei’. Een dag die in het teken zal staan van de Schelde, haar zijrivieren en al haar troeven.

Info: www.hoogtijscheldevallei.be

P.11

GEÏNTEGREERD GEBIEDSGERICHT PROJECT

LANDSCHAP

RECREATIEPOOL DONK

© SAMMY DE RYCKE

TERUG

INITIATIEFNEMER Promotor: Provincie Oost-Vlaanderen.

Copromotors: RLSD en Gemeente Berlare.

PERIODE Van 1 augustus 2017 tot 31 december 2019.

PARTNERS Vlaamse Landmaatschappij, Agentschap voor Natuur en Bos, Toerisme Scheldeland, Toerisme Oost-Vlaanderen, Toerisme Vlaanderen.

FINANCIERING Projectbudget: 407.050 euro, 50 % gedragen door de promotor en de copromotoren, 50 % gesubsidieerd door III-subsidie Platteland Plus (Vlaamse en provinciale subsidie).

“We zetten onze schouders onder de uitwerking en uitvoering van een actieprogramma om de recreatiepool Donk op een doordachte manier te herstructuren en uit te bouwen. Daarbij vertrekken we van een strategisch gebiedsgerichte visie en stemmen we de acties af op het lopende natuurinrichtingsproject ‘Berlare Broek - Donkmeer’, het onthaalplan ‘Kalkense Meersen Donkmeer’ en het logiesplan voor de regio.” .

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: EMANUEL RAMOUDT (PROVINCIE OOST-VLAANDEREN)

2018

2019

Om een strategie uit te bouwen waar­ binnen de komende jaren ge­ werkt kan worden om de omge­ ving van het Donkmeer in Berlare als recreatiepool te ontwikkelen en tegelijkertijd de open ruimte en na­ tuurlijke waarde van het gebied te beschermen of te herstellen, was een strategische, ge­biedsgerichte en toekomstgerichte visie op recreatie aan het Donkmeer in Berlare nodig.

Deze visie is er en wordt gedragen door de partners. Ook de omwonenden, ondernemers en andere belang­­­­he­bbenden uit het gebied werden bij dit proces betrokken.

Er zijn heel wat kansen om binnen het projectgebied evoluties te stimu­ leren op vlak van recreatie. Daarom worden er enkele acties gekozen om te ondersteunen en uit te voeren.

Samen met de visie werd een actieprogramma opgemaakt. Het uitein­ delijke doel van het project is de acties uit dit actieprogramma te realiseren.

De acties hebben betrekking op volgende domeinen: verblijfsrecreatie, dagrecreatie, toerisme, lokale eco­ nomie, landschap en landbouw. Bij

de uitwerking van de acties zal veel aandacht worden besteed aan communicatie en parti­cipatie, niet alleen met de betrokken (publieke) actoren, maar ook met de inwoners.

Het Donkoeverpark met het toeristisch infokantoor moet hierbij de uitvalsbasis zijn voor de bezoeker aan de omgeving van het Donkmeer.

Hierbij wordt het infokantoor omgevormd tot een bezoekerscentrum.

De gemeente Berlare en vzw Durme slaan hierbij de handen in elkaar.

Verder worden enkele locaties aangepakt op vlak van inrichting. Ook recreatieve input en nieuwe ontwikkelingen worden gestimuleerd.

P.12

GEÏNTEGREERD GEBIEDSGERICHT PROJECT

LANDSCHAP

VAN EREMBALD TOT KRAVAALBOS TERUG

“We bouwen het openruimtegebied tussen het centrum van Aalst, Affligem, Asse en Opwij k uit tot een gebied met hoge ruimtelij ke kwaliteit, gekenmerkt door sterke natuur- en erfgoedwaarden, duurzame landbouw, een duurzaam watersysteem en kwaliteitsvol recreatief groen dat tot in het hart van de omliggende steden en woonkernen doordringt.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: EVELYNE FIERS & LIEN VAN LANGENHOVE & JORIS VANDERVEKEN

STRATEGISCH PROJECT DOELSTELLINGEN 1. Robuuste en samenhangende open ruimte ontwikkelen en vrijwaren voor landbouw, natuur, bos en water, waarbij aandacht is voor het versterken van de identiteit van de diverse, waardevolle landschappen in het gebied. De productie van streekproducten wint aan belang.

2. Uitbouw van een netwerk van INITIATIEFNEMER RLSD i.s.m. Provincie Oost-Vlaanderen, Provincie Vlaams-Brabant, stad Aalst, gemeenten Affligem, Asse en Opwijk, Regionale landschappen Brabantse Kouters en Pajottenland & Zennevallei.

PERIODE Sinds september 2014, (strategisch project sinds april 2017).

PROJECTPARTNERS Departement Omgeving, projectvereniging Hoperfgoed, spelers van de open ruimte: overheden en grondeigenaars (landbouwers, particulieren, verenigingen, scholen, …), recreanten, toeristen, lokale verenigingen actief in de sectoren natuur, erfgoed, landbouw, toerisme, recreatie en jacht.

FINANCIERING Departement Omgeving, Provincie OostVlaanderen, Provincie Vlaams-Brabant, stad Aalst, gemeenten Affligem, Asse en Opwijk, projectvereniging Hoperfgoed: 157.000 euro in 2019.

functionele én van toeristisch / recreatieve fiets- en wandel­ verbindingen die tot in de kernen

van de omliggende steden en woonkernen doordringen.

3. Ruimtelijk rendement

stellingen worden gerealiseerd door een combinatie van gebiedsgerichte en thematische acties, van acties op regionaal en op lokaal niveau, van stimulerende acties en eigen initiatieven van het projectteam. Er worden prioriteiten gesteld door te kiezen voor bo­venlokale hefboomprojecten en het ondersteunen van bestaande dynamieken.

Een opsomming van alle lopende acties en terreinrealisaties zou ons veel te ver leiden. We be­perken ons hieronder tot een beknopt overzicht van de belang­r ijkste acties.

ABDIJLANDSCHAP

verhogen in geplande nieuwe

woonontwikkelingen in het openruimtegebied en door slimme herontwikkeling van bebouwde ruimte die vrijkomt.

AANPAK We kiezen voor een geïntegreerde aanpak . We streven naar maximale win-winsituaties en koppe­ lingsmogelijkheden om beschikbare beleidsinstrumenten en middelen gebundeld in te zetten. De doel-

Het projectpartnerschap ‘Landschap van Erembald tot Kravaalbos’ wil de landschappelijke kwaliteit en de erfgoedwaarde van de Abdij Affligem en het omgevende abdij­ landschap versterken. Tegelijkertijd

wil ze de Abdij Affligem versterken in haar rol als belangrijke toeris­ tische aantrekkingspool en als toegangs­ poort tot het hele ge­ bied.

Om dit te realiseren werden samenwerkingen opgezet met de abdijgemeenschap van de Abdij Affligem en

P.13

Al­ken-Maes nv. Om tot een kwalitatief hoogstaand resultaat te komen, werd de hulp van de Vlaams Bouwmeester ingeschakeld. Via de Open Oproep werd de studieopdracht ‘Abdij­straat en omgeving’ gelanceerd.

De opdracht is drieledig: 1. Opmaak landschapsvisie op de

aan­geduide ankerplaats ‘Kluisbos, Faluintjes en Abdij Affligem’.

2. Opmaak masterplan voor de Abdijsite.

3. Opmaak inrich­tingsplan voor de Abdijstraat en de aanpalende publieke ruimte.

Er stelden zich 32 studiebureaus kandidaat, waaronder ook enkele buitenlandse bureaus. Vier laurea­ten krijgen de kans om hun visie op de opdracht verder uit te werken en die voor een jury te verdedigen. Op basis hiervan zal gekozen worden met welk bureau het partnerschap verder in zee gaat.

Tegelijkertijd wordt verder ge­ werkt aan de ontwikkeling van de verschillende deelgebieden van het abdij­ landschap, in het bijzonder aan het deelgebied Koudenbergbeekvallei, GNOP-gebied van de gemeente Affligem. De Koudenbergbeekvallei wordt met steun van het Agentschap voor Natuur en Bos (subsidies voor flankerende maatregelen in het ka­ der van het Vlaams Strategisch Ge­ bied Brussel) ontwikkeld tot een natuurrijk, toegankelijk stuk groen.

Er wordt voor dit gebied een natuur­ beheerplan uitgewerkt.

LEIREKENSROUTE De diensten mobiliteit van de provincies Vlaams-Brabant en Oost-Vlaanderen schreven een studieopdracht

uit met als doel de opschaling van de Leirekensroute tot fietssnelweg, rekening houdend met haar na­tuur-, landschappelijke en recreatieve waarde. Deze studieopdracht is voor­ beeldstellend door de geïntegreerde aanpak: er wordt over provinciegrenzen en over beleidsdomeinen heen samenge­ werkt. Er wordt gestreefd naar een optimaal evenwicht tussen functionele mobiliteit, recreatie, ecologische en landschappelij­ ke waarde en kostprijs. Via het pro­ ject ‘Landschap van Erembald tot Kravaalbos’ wordt de geïntegreerde aanpak mee bewaakt en zal gezocht worden naar bijkomende instrumen­ ten en middelen om de recrea­tieve, ecologische en landschappelijke waarde van de route te versterken.

HOPTEELT & HOPCULTUUR Het projectpartnerschap heeft zich tot doel gesteld de hopteelt in de regio terug aan te wakkeren en een integraal project op te zetten om dit te realiseren.

Naast de hopfeesten moet ook de hopteelt terug deel gaan uitma­ ken van de streekidentiteit. Dankzij de financiële steun van de projectvereniging Hoperfgoed kon een hopcoördinator, Joris Vanderve­ ken, aangeworven worden. Hij voerde heel wat verkennende gesprekken met landbouwers, hopverenigingen, brouwers, onderzoeksinstellingen,… en stelde samen met al deze actoren een gedragen actieprogramma op om de hopteelt terug op de kaart te zetten en de hopcultuur en de hopbeleving te versterken. Om de uitvoering van het actieplan mogelijk te maken (20182020), kunnen we een beroep doen op subsidies van Europa, Vlaanderen en de Provincie Vlaams-Brabant (pro-

jectoproep PDPOIII – Versterking van de kwaliteit en vitaliteit van het platteland door samenwerking – subsidiedossier ‘HOP AAA+’).

In 2018 zette de dienst Toerisme van de Provincie Vlaams-Brabant voor het derde jaar op rij de hopteelt en de hopcultuur in september, de oogstmaand, in de kijker met de campagne ‘(H)op Smaak’. In dit kader organiseerde hopcoördinator Joris Vanderveken in september een ‘Hopduvelstoet’ in Asse, waaraan maar liefst 40 verenigingen en 1.000 figuranten deelnamen. Naar schatting lokte dit spektakel ruim 7.000 toeschouwers.

EREMBALD KRAVAAL HAPPENING 2018 Om het project, de projectpartners en de lopende acties kenbaar te maken, wordt jaarlijks de Erembald Kravaal Happening georganiseerd.

Zo komen gemiddeld 2.000 mensen in contact met het project, haar doelstellingen en de realisaties van de partners. De happening is een ideale formule om mensen te sensibiliseren en te informeren over landschaps­ ontwikkeling. De happening draagt

in belangrijke mate bij aan de lokale verankering en de sterke betrokkenheid van het lokale middenveld en de bewo­ners van de streek.

© TIM DELMOITIE

2019

De Erem­ bald Kravaal Happening vond in 2018 plaats op de Campomo­ lensite in Asse, het feërieke domein van kunstenares Kaat Tilley. Met prachtige waterpartijen en ontelbare andere kleine landschapselementen zoals knotwilgen vond de happening hier een ongeëvenaard decor. Voor het eerst werden de festiviteiten geopend met een royale picknick, waarvoor mensen vooraf een picknickpakket met uitsluitend lokale producten konden bestellen. Eventcoördinator Lien Van Langenhove zette tijdens deze vier­de happening maximaal in op ‘duur­zaamheid’ met een ruime (en uitvoerig benutte) fietsparking, sfeervol kringloopservies, ecologische begrazing, duurzaam drukwerk en zelfs droogtoiletten. Naast de traditionele gegidste wandeltochten konden wandelliefhebbers tijdens deze editie ook kennismaken met het nieuwe wandelnetwerk ‘Brabantse Kouters’, waartoe dit strategische project haar steentje bijdroeg. Dit ging gepaard met de uitgave van een gloednieuwe brochure: ‘Adembenemend Asbeek’ (p.82). Speciaal voor de gelegenheid werd het nieuwe hopveldje in Asbeek voor het eerst geoogst.

HERBELEEF DE VIERDE HAPPENING!

• Abdij Affligem. In 2019 werken we verder aan ‘Abdijstraat en omgeving’.

De resultaten zullen de toekomst van de omgeving van de Abdij Affligem, een van de belangrijkste bakens van de streek, mee bepalen.

• Leirekensroute. Het projectpartnerschap zal middelen zoeken om de Leirekensroute verder te ver­ster­ken in haar rol als belang­rijke landschappelijke drager met hoge ecologische en recreatieve waarde.

• HOP AAA+.

Het subsidiedossier ‘HOP AAA+’, ingediend bij de Provincie Vlaams Brabant in het kader van de projectoproep ‘PDPOIII – Versterking van de kwaliteit en vitaliteit van het platteland door samen­ werking’ werd goedgekeurd. Vanaf 2018 tot 2020 kunnen we hierdoor versterkt inzetten op het versterken van de hopteelt, de hopcultuur en de hop­ beleving in de regio.

• Groenpool Aalst. De projectpart-

ners van ‘Landschap van Erembald tot Kravaalbos’ willen in 2019 meewerken om het stadsrandbos Erembald en de aanpalende natuur- en groengebieden

(Osbroek – Gerstjes - Wellemeersen) te ontwikkelen tot één samenhangende groenpool waarin de Dender als ecologische en recreatieve slagader geïntegreerd is. Dit 800 hectare grote landschapspark met sterke natuurwaarden kan uitgroeien tot een recreatieve attractiepool die in nauwe relatie staat tot de omgevende woonkernen en de omgevende openruimtegebieden zoals de Dendervallei, het Abdijlandschap en de Faluintjesstreek. Hierbij moet aandacht zijn voor het versterken van de identiteit van de diverse, waardevolle landschappen in het gebied en voor een multifunctioneel ingerichte open ruimte met plaats voor natuur, bos, water en landbouw die beschikt

over een fijnmazige groenblauwe dooradering als onderdeel van een sterk ecologisch netwerk. Hierop geënt kan een kwaliteitsvol fiets- en wandelnetwerk uitgebouwd worden met toegangspoorten, onthaalvoorzieningen en plekken met hoge belevingswaarde dat tot in de kernen van de omliggende woonkernen doordringt.

• Immerzeel. Het stadvernieuwings­ project Immerzeel vormt een belangrijke schakel in de groenpool Asse. De ontwikkeling van de centrale openruimtecorridor zal in 2019 in een stroomversnelling komen.

• Groenpool Asse. Het landschap ten westen van Asse is doorsneden door beekvalleien en is rijk aan kleine landschapselementen en natuurrijke kasteeldomeinen. Het Kravaalbos ligt vlakbij. In combinatie met de gemeentelijke wens voor de ontwikkeling van een stadrandbos, zijn hier veel kansen weggelegd om een sterk natuur­ netwerk uit te bouwen door de realisatie van natuurverbindingen tussen het Kravaalbos, de ‘kasteel’-domeinen in Asbeek en Asse-ter-Heide en langsheen blauwe aders.

• Kravaalbos. Het projectpartnerschap wil de na­tuurwaarde van het Kravaalbos vergroten. Verschillende partners zullen hier­voor de handen in elkaar slaan: er wordt werk gemaakt van de realisatie van bosranden, heideherstel en het herstel van de historische kersenboomgaarden in het Kravaalbos en ten oosten van het Kravaalbos, rond Mazenzele.

TERUG

WWW.EREMBALDKRAVAAL.BE

GEÏNTEGREERD GEBIEDSGERICHT PROJECT

LANDSCHAP

GL * BARBIERBEEK-WASE CUESTA TERUG

“De Barbierbeekvallei ligt in het noordoosten van de Provincie Oost-Vlaanderen, in het Waasland. Binnen het projectgebied in de gemeenten Kruibeke, Temse, Sint-Niklaas en Waasmunster ondersteunen we acties die het groenblauwe netwerk versterken en uitbreiden.” © RLSD

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBIN VAN HEGHE

INITIATIEFNEMER Provincie Oost-Vlaanderen.

PERIODE 2018 - 2021.

PARTNERS Provincie Oost-Vlaanderen, Vlaamse Milieu Maatschappij, Toerisme Waasland, Toerisme Oost-Vlaanderen, Vlaamse Landmaatschappij, Interwaas, De Vlaamse Waterweg nv, Archeologische dienst Waasland, Algemeen Boerensyndicaat, Boerenbond, KRUIN, Agentschap voor Natuur en Bos en de gemeenten Temse, Kruibeke, Sint-Niklaas en Beveren.

FINANCIERING 20.000 euro per jaar van de Provincie Oost-Vlaanderen (+ 20 % cofinanciering).

2018

2019

Tijdens dit eerste realisatiejaar namen we een vliegende start met het herstel van 14 poelen. Daarbij hoorde ook de ecologische herinrichting van de vijver in de pastorijtuin van Bazel (Kruibeke). Een grondige ruiming werd gevolgd door de aanleg van een vooroever om een moeraszone te creëren en de plaat­ sing van een nieuwe en extra dege­ lijke betuining.

We zetten speciaal in op het verhogen van de kwaliteit van de kam­ salamanderpopulaties door te stre­ ven naar verbindingen via aanplantingen en nieuwe poelen als stapsteen. Acties voorgeschreven in het soortenbeschermingsplan trachten we te integreren in de projecten Gestroomlijnd Landschap en Water-Land-Schap. Ook vleermuizen vormen een blijvende inspiratiebron om concrete realisaties in het landschap na te streven.

Bijkomend waren we betrokken bij plannen voor het bijvriendelijk beheer en de aanleg van openbare terreinen, de heraanleg van wandel­ verbindingen, aanplantingen, …

Aansluitend op Gestroomlijnd Landschap stapt RLSD mee in het pro­ ject ‘Water-Land-Schap Barbierbeek Verbindt’. Onder de paraplu van dit project ontwikkelen we mee structuren die soortenbeschermings­acties (bijvoorbeeld voor kamsalamanders, vleermuizen) naar een hoger plan kunnen tillen.

Vanzelfsprekend blijven we de reguliere werking met advies en realisatie van kleine landschapselementen voortzetten.

P.16

GEÏNTEGREERD GEBIEDSGERICHT PROJECT

LANDSCHAP

GL * M.-SERSKAMPSEBEEK TERUG

“Het valleigebied van de Molenbeek en de Serskampse beek (ook wel Roebeek genoemd) vormt een verbinding tussen de Scheldevallei (Kalkense Meersen) en de Vlaamse Ardennen via o.a. de Serskampse bossen en de Geelstervallei. Binnen het projectgebied in de gemeenten Lede, Wichelen en Wetteren ondersteunen we acties die het groenblauwe netwerk versterken en uitbreiden.“ © RLSD

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBIN VAN HEGHE

2018

2019

In 2018 bereidden we in kerngroepvergaderingen een gezamen­ lijk actieprogramma voor en werden de eerste concrete plannen gemaakt voor acties in 2019.

De aanleg van drie nieuwe poelen en honderden meters houtkant zit-

In onze nieuwe gemeente Lede legden we zelfs al twee poelen aan en herstelden we een stuk historisch grasland.

INITIATIEFNEMER Provincie Oost-Vlaanderen.

PERIODE 2019 - 2022.

PARTNERS Gemeenten Wetteren, Wichelen en Lede, de Bosgroepen, Regionaal Landschap Vlaamse Ardennen, Toerisme Scheldeland, Toerisme Vlaamse Ardennen, Vlaamse Landmaatschappij, Agentschap voor Natuur en Bos, landbouwers en natuurverenigingen.

FINANCIERING Start vanaf 2019, 20.000 euro per jaar van de Provincie Oost-Vlaanderen (+ 20 % cofinanciering).

ten al in de pijplijn. De inrichting van een vleermuisverblijf staat nog op de planning. Met de betrokken gemeenten hopen we stappen te zetten naar vergroening van het openbare domein, opwaardering van restanten waardevolle open ruimte en het stroomlijnen van zachte recreatie.

P.17

ALGEMEEN PROJECT

LANDSCHAP

AGRO MEATS NATURE

© KAREN GOOSSENS

TERUG

INITIATIEFNEMER Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO).

PERIODE 2017 - 2019.

PARTNERS Provincie Oost-Vlaanderen, Dienst Landbouw en Platteland, Agrobeheercentrum Eco², Regionaal Landschap Schelde-Durme, het Innovatiesteunpunt en een tiental veehouders uit de regio Berlare en de omgeving van de Kalkense Meersen.

FINANCIERING Totale projectkost 33.000 euro waarvan 30.000 euro wordt gefinancierd door het Departement Landbouw en Visserij, restfinanciering van 3.000 euro door Provincie Oost-Vlaanderen.

“We willen landbouwers en natuurbeheerders dichter bij elkaar brengen rond een positief verhaal: de natuurlij ke opkweek van alternatieve rundvleesrassen zoals Limousins in eigen streek. Het beheer van de natuur (maaien en begrazing) in samenwerking met landbouwers biedt heel wat mogelij kheden.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: JAN MAERTENS

SITUERING

2018

Door de strijd voor schaarse open ruim­ te in Vlaanderen komen zo­ wel landbouwers als natuurdoelen onder druk te staan. Dat resulteert in conflic­ten tussen landbouw en natuur.

Het project Agro MEATS Nature heeft als doelstelling landbouwers actief te laten blijven in zones die ingekleurd zijn / worden als natuurgebied en economische meerwaarde te creëren voor de landbouwer zonder de natuur­ doelen uit het oog te verliezen. Uitgangspunt is de mentali­teitswijziging op het vlak van de consumptie van vlees. Zo zien we dat initiatieven als ‘Dagen zonder vlees’ aan populariteit winnen, dat de consument bewuster wordt voor de ecologische impact van de veehouderij en dat consumenten op zoek gaan naar minder maar authentiek en kwaliteits­voller vlees.

De werkgroep ecologie (o.l.v. het Agrobeheercentrum Eco² en Regionaal Landschap Schelde-Durme) organiseerde analyses van de voe­ dingswaarde van grasstalen in de na­ tuurgebieden ‘De Scheldebroeken’ (Berlare, Zele) en ‘Het Molsbroek’ (Lokeren). Voor de percelen in de Scheldebroeken kon worden vergeleken met de analyses van 2016 (pro­ ject kruidenrijk grasland). Er werd een enquête uitgevoerd waaraan 70 landbou­ wers deelnamen. Deze be­ vraging peilde naar hun motivatie om mee te werken aan natuurbeheer van graslanden.

Dit project onderzoekt de mogelijk­ heden in de streek voor de natuur­ lijke opkweek van alternatieve vleesrunderen. Momenteel komt dit vlees veel­ al uit het buitenland (waardoor onze landbouwers er niets aan hebben) en is de opkweek vaak zeer intensief.

De werkgroep economie woonde een studiedag bij over het vermarkten van natuurvlees in Leuven.

2019 In het zomerhalfjaar wordt een stu­ diedag georganiseerd over ‘ecologisch graslandbeheer’, allereerst bedoeld voor natuurbeheerders en landbouwers.

P.18

ALGEMEEN PROJECT

LANDSCHAP

DULPOEZENPAD TERUG

© RLSD

“Langs een populair fiets- en wandelpad legde de gemeente Zwij ndrecht een hondenloopzone aan met een urnenveld. Voor het creëren van maximale kansen voor biodiversiteit, bood RLSD ondersteuning. Het resultaat is een mooi voorbeeld van hoe recreatieve inrichtingen een meerwaarde kunnen betekenen voor landschap en natuur.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBIN VAN HEGHE

De gemeente Zwijndrecht richtte aan het Dulpoezenpad een hondenloopzone met urnenveld in. Het Regionaal Landschap Schelde-Durme (RLSD) ondersteunde hierin de elementen met een potentiële meerwaarde voor natuur en landschap.

Vanuit haar expertise situeerde het advies van RLSD zich voorname­ lijk binnen deze kostenposten uit de meetstaat opgemaakt door het aan­ gestelde studiebureau: • Voorbereidende werken en grondwerken • Aanleg van kruidachtige vegetatie door bezaaiing, extensief beheerd bloemenrijk grasland • Aanplant zwarte elzen hoogstam INITIATIEFNEMER Gemeente Zwijndrecht.

PERIODE 2018 - 2019.

PARTNERS Regionaal Landschap Schelde-Durme, Provincie Antwerpen, Omgeving.

FINANCIERING 8.900 euro (DMN-subsidie Provincie Antwerpen).

Uitgevoerd in overeenstemming met het advies van RLSD creëren ze mogelijkheden voor de ontwikkeling van natuurwaarden van onder andere natte milieus (wadi met het karakter van een amfibieënpoel) en mesofiele hooilanden. Bij een consequent beheer kan dit beleefbare landschap zeker een voorbeeld zijn van kwalitatieve landschapszorg en zo ook aanleiding

geven tot meer draagvlak voor recreatieve inrichtingen die landschap en natuur integreren.

Concreet adviseerde RLSD om bij de grondwerken een zuidgeoriënteerde oeverzone met zachte helling te voorzien voor de waterpartij en plaatselijk voldoende water op te houden zodat droogvallen ten vroegste in augustus mogelijk is en dan niet jaarlijks.

De zwarte elzen, takkenril en exten­ sief beheerde zones verzekeren voldoende landbiotoop voor amfibieën.

Om de takkenril in stand te houden en variatie aan te brengen, is het aan te raden om de elzen op de loopweide gefaseerd als hakhout te beheren.

De minder voedselrijke grond die vrij­ komt bij het uitgraven dient als top­ laag in de zones die als bloemenrijk grasland worden ingezaaid.

Lichte verstoring door de spelende honden kan dan weer voor open plekken zorgen die nestgelegenheid bieden aan bij­voorbeeld solitaire bijen.

P.19

ALGEMEEN PROJECT

LANDSCHAP

HOUTZOEKERS TERUG

© RLSD

“Knotbomen en houtkanten zij n typisch voor ons landschap en hebben een belangrij ke natuur- en erfgoedwaarde. Ze hebben regelmatig onderhoud nodig, maar daar vinden veel eigenaars de tij d niet voor. Wij brengen hen in contact met opgeleide houtzoekers, die gratis komen knotten in ruil voor het brandhout. RLSD verzekert de houtzoekers tij dens hun knotactiviteiten.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: KATRIEN DEVRIENDT M.M.V. ROBBE DE LEENHEER EN JAN MAERTENS

2018 Resultaat. Ons Regionaal Landschap kan re­kenen op een pool van 900 vrij­ willigers. In de winter van 2018-2019 gingen daarvan 230 houtzoekers aan de slag. In totaal beheerden ze 1.800 knotbomen, 8.000 m² hakhoutbos en 250 m houtkant. Dat gebeurde bij

circa 90 aanbieders, 3 gemeenten (Bornem, Kruibeke en Waasmunster) en 2 natuurverenigingen (Natuur­ punt en vzw Durme). Stagiair Robbe De Leenheer (Hogeschool Odisee Sint-Niklaas) hielp bij de opvolging van de aanvragen.

INITIATIEFNEMER RLSD. PERIODE Jaarlijks, van november tot en met februari.

PARTNERS Gemeenten en verenigingen actief rond groen- en natuurbeheer (landbouwverenigingen, vzw Durme, Natuurpunt …), NME*-actoren in de streek, scholen, overheden en particulieren.

FINANCIERING Provincies Antwerpen en Oost-Vlaanderen (loonkosten). *NME = Natuur- en Milieu-Educatie

Cursus. Het is een traditie om in nieuw aan­ gesloten gemeenten de opleiding ‘Veilig knotten met de ket­ tingzaag’ te organiseren. Dat ge­

beurde in 2018 in Lede, op zaterdag 15 december. Lesgever was Jan Van Bogaert. 21 nieuwe houtzoekers namen eraan deel, ongeveer eveneel mensen kwamen op een wachtlijst terecht (zie planning 2019).

Goedgeknot. Door het groot aantal bomen tegenover gelijk gebleven middelen blijft de verdere verfijning van een efficiënte werking een aan-

dachtspunt. Om vraag en aanbod te organiseren via de websites van de Regionale Landschappen, werkten de Regionale Landschappen op initiatief van Regionaal Landschap Vlaamse Ardennen een digitale applicatie uit, sinds deze winter raadpleegbaar via www.goedgeknot.be. We werken sinds 2 jaar met dit nieuwe systeem. Zowel de aanbieders van hout als de houtzoekers moeten zich registreren via digitale weg. Sinds de invoe­ring van www.goedgeknot.be daalde het aantal geknotte bomen. Wellicht gaat het over een overgangsperiode (en drempelvrees…) met heel wat vragen van­ uit zowel de aanbieders van hout als de houtzoekers. Uiteraard blijven we de uitgevoerde werken opvolgen via steekproefgewijze terreincontroles en navraag bij aanbieders.

2019 De verdere verfijning van de digitale applicatie wordt ingepland. Op 2 fe­ bruari wordt in Lede een tweede gratis cursus ‘Veilig omgaan met de kettingzaag’ georganiseerd. Zo kunnen we de mensen die voor de eerste cursus uit de boot vielen (het aantal deelnemers is beperkt) alsnog helpen.

P.20

ALGEMEEN PROJECT

LANDSCHAP

KLE-REGLEMENT

© LYDIA BRACKE

TERUG

“10 gemeenten binnen ons werkingsgebied gebruiken ‘ons’ KLEreglement om hun inwoners te stimuleren KLE’s aan te leggen en / of bestaande KLE’s goed te onderhouden op hun percelen. Andere gemeenten hanteren een eigen reglement of een projectmatige aanpak.

Al deze initiatieven bevorderen zowel de landschappelij ke waarde als de natuurwaarde van deze percelen.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: JAN MAERTENS

SITUERING Dit intergemeentelijk subsidiereglement voor kleine landschapselementen (KLE’s) betekent zowel voor gemeentebesturen als inwoners een administratieve vereenvoudiging. Het stemt bestaande subsidie­ systemen op elkaar af, vereenvoudigt / uniformiseert procedures en voorwaarden en sluit aan op de werking van gerelateerde organisaties zoals ons eigen Regionaal Landschap.

Naast uitgebreide inhoudelijke en administratieve begeleiding voorzien wij indien mogelijk ook de nodige uitvoeringen en bijkomende provinciale middelen.

INITIATIEFNEMER Regionaal Landschap Schelde-Durme.

STARTJAAR 2010.

PARTNERS Gemeentebesturen, Provincies Antwerpen en Oost-Vlaanderen.

FINANCIERING Het project gaat uit van een uitgebreide en permanente samenwerking met de gemeentelijke milieudiensten.

De subsidiëring komt van de gemeenten.

Elke gemeente beslist autonoom over het jaarlijks te begroten budget.

2018 Het

reglement

is

tot

nog

toe

goedgekeurd in deze 10 gemeenten:

Berlare, Hamme, Kruibeke, Melle, Puurs, Sint- Amands, Waasmunster, Wetteren, Wichelen en Zele.

De andere gemeenten verkiezen het bestaande reglement of onder­ steunen KLE’s projectmatig.

De Vlaamse overheid schafte de subsidies voor hoogstamboomgaarden

af en dat is een knelpunt. Het reglement voorziet hiervoor immers geen subsidie. Een aantal gemeenten behield toch de mogelijkheid, andere gemeenten compenseerden het hiaat door hoogstamfruitbomen op te vatten als ‘solitaire bomen’.

Daarvoor voorziet het reglement wel (maar minder) subsidie.

2019 Gemeenten die het nieuwe reglement nog niet hebben goedgekeurd, bieden we een toelichting en / of verdere begeleiding aan. Bij de andere gemeenten valt op dat de interesse vanuit de potentiële aanvragers (veelal particulieren) sterk verschilt.

Sommige gemeenten ontvangen opmerkelijk veel, andere opmerkelijk weinig aanvragen. Daarom zal op regelmatige basis promotie worden gemaakt via onze eigen kanalen en die van de gemeenten zelf.

De gemeenten controleren zelf elke aangevraagde en goedgekeurde aanplant, aanleg of onderhoud van een KLE. Wij bieden aanvragers ondersteuning aan bij toekomstig beheer.

P.21

ALGEMEEN PROJECT

LANDSCHAP

KLIMAATPLAN OOST-VLAANDEREN TERUG

© SCHALCK

“Binnen dit project begeleiden we grotere aanplantingen die de kans krij gen om uit te groeien, zodat ze veel CO2 kunnen vasthouden.

Hagen die regelmatig gesnoeid worden komen dus niet in aanmerking, aangezien hun bij drage aan de CO2-compensatie gering is. Verder gaat de voorkeur uit naar locaties die zonder provinciale steun waarschij nlij k niet gerealiseerd zouden worden.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ELIZA ROMEIJN-PEETERS

2018

2019

Dankzij het Klimaatplan plantten we op 8 verschillende locaties

In 2019 gaan we opnieuw op zoek naar locaties om aanplantingen te realiseren.

heggen, bomenrijen en hoogstam­ boomgaarden aan. De meeste aan-

plantingen gebeurden op particuliere gronden, maar ook de gemeenten Destelbergen en Laarne maakten er gebruik van.

Verder leverden we hoogstamfruitbomen voor 5 boomgaarden en 5.930 stuks bosgoed die op 17 verschillende locaties door de eigenaars zelf werden aangeplant.

INITIATIEFNEMER Provincie Oost-Vlaanderen.

PERIODE Jaarlijks, startjaar 2015.

PARTNERS Gemeenten, organisaties, bedrijven en particulieren.

FINANCIERING Provincie Oost-Vlaanderen, keuze tussen 100 % gratis bosgoed of 80 % van totale kost van aankoop en aanplant.

De aanvragers komen bij ons terecht via het Landschapsloket (p.23), het project gestroomlijnd Landschap Barbierbeekvallei - Wase cuesta (p.16) of reageren rechtstreeks op de projectoproep die door de Provincie Oost-Vlaanderen werd verspreid.

P.22

ALGEMEEN PROJECT

LANDSCHAP

LANDSCHAPSLOKET

© RDIRKVANUYTVANCK

TERUG

“Elke overheid, vereniging, landbouwer of burger kan met vragen over het landschap bij ons terecht..

RLSD geeft gratis advies en ondersteunt zoveel mogelij k de administratieve, financiële en praktische uitvoering hiervan.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: JAN MAERTENS M.M.V. ELIZA ROMEIJN-PEETERS & ROBIN VAN HEGHE

2018

2019

Het Landschapsloket verwerkte 152 aanvragen vanuit alle 21 aangesloten gemeenten, voornamelijk over de

Het Landschapsloket wil zich focussen op de ondersteuning van ge­ biedsgerichte projecten en blijven inspelen op vragen die spontaan binnenkomen.

aanplant en beheer van houtige KLE’s (40 %), over sloten, poelen en andere waterpartijen (20 %) en over inrichting en beheer van tuin, park en openbaar groen (30 %). Het aantal vragen over boomgaarden steeg (10 %).

INITIATIEFNEMER Provincies Antwerpen en Oost-Vlaanderen.

STARTJAAR 2010.

PARTNERS Gemeenten, (natuur)verenigingen, landbouwers en particulieren.

FINANCIERING Provincies Antwerpen en Oost- Vlaanderen (loonkosten).

Elk jaar springen enkele grotere projecten in het oog zoals het herstel van de ‘Kruishoutput’ en een deel van de waterloop ‘Den Berlaar’ in Berlare en de aanplant van 24 knotpopulieren in Hamme. Ook dit jaar gingen we graag in op vragen van gemeentelijke groendiensten om thema’s als nieuwe aanplantingen en de aanpak van knelpunten te bespreken tijdens een overleg met terreinbezoek.

Twee stagiairs werkten hieraan mee: Ron Weijtens (Hogeschool PXL, Groenmanagement) en Jasmine Debeer (Hogeschool Gent, Tuin- en landschapsarchitectuur).

Nazorg blijft een cruciaal punt bij de werking van dit loket. Daarom proberen we eigenaars / beheerders zoveel mogelijk attent te maken op het belang van deze nazorg (overgangsbeheer, regulier beheer). De eigenaar / beheerder staat hier zelf voor in.

In de meeste gevallen wordt met de eigenaar een overeenkomst afgesloten. Waar nodig / mogelijk zorgen wij voor praktische onder­ steuning. Zelf stre­ ven we ernaar om de opvolging van realisaties efficiënter te laten verlopen door middel van het ‘Loket Onderhoud Buitengebied’ (p.24).

P.23

ALGEMEEN PROJECT

LANDSCHAP

LOB ANTWERPEN TERUG

“De Antwerpse gemeenten staan, net als de andere gemeenten, voor een grote uitdaging op het vlak van natuur- en landschapsbeheer. Een Loket Onderhoud Buitengebied (LOB) wil helpen om dit beheer efficiënter te laten verlopen. De uitbouw van het LOB gebeurt in nauwe samenwerking met de Provincie Antwerpen, de Antwerpse Bosgroepen en andere geïnteresseerden.” © RLSD

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ELIZA ROMEIJN-PEETERS

SITUERING Dit project loopt grotendeels samen met het LOB-project in Oost-Vlaanderen (p.25). Er is een voortdurende wisselwerking tussen beide.

Aangezien RLSD het enige Regionaal Landschap is dat betrokken is bij beide projecten, speelt het een belangrijke verbindende rol tussen beide. Beide projecten streven naar de uitbouw van een Loket Onderhoud Buitengebied (LOB) over het wer­kingsgebied van RLSD en daar­ buiten. Een LOB zal helpen om het INITIATIEFNEMER Provincie Antwerpen, Regionale Landschappen De Voorkempen, Kleine en Grote Nete, Rivierenland, Schelde-Durme.

PERIODE 2016 - 2019 (verlengd t.e.m. juni 2019).

PARTNERS Alle Regionale Landschappen, de Antwerpse Bosgroepen, de Vlaamse Landmaatschappij en de Provincie Antwerpen.

FINANCIERING 42.015 euro is voorzien voor acties en personeelskosten RLSD, waarvan 35 % cofinanciering = 11.205 euro, , 65 % Europees fonds voor Plattelandsontwikkeling.

beheer van KLE’s in het buitengebied efficiënter te plannen, uit te voeren en op te volgen.

DIPLA Voor de uitvoering hiervan maken we gebruik van het digitale platform DIPLA. We bouwen er actief aan mee om te verzekeren dat het concept op het lijf van de Regionale Landschappen geschreven is. DIPLA voorziet ook een systeem, gekoppeld aan een app, om beheertaken door te geven en op te volgen. Deze app werd uit­ voerig uitgetest.

Door zelf de beheerschema’s op te maken en in te voeren, zorgen we

ervoor dat het beheer dat voortvloeit uit het LOB volledig is aangepast aan de streek en aan de eigen wensen en noden van de gemeenten en Regionale Landschappen. Het opmaken van

deze beheerschema’s gebeurde in nauw overleg met specialisten, zodat ze een breed draagvlak hebben en breed bruikbaar zijn. RLSD werkte verder op de beheer- en werkschema’s voor infoborden en voedselrijke waterpartijen. RLKGN, RLRL en RLDV deden dat voor de thema’s fauna­-akkers, boomgaarden en res­ pectievelijk dreven en bo­menrijen.

2019 In 2017 werden de KLE’s op openbaar terrein gebiedsdekkend geïn­ ventariseerd in Bornem en PuursSint-Amands. In deze 2 pilootgemeenten zal de coördinatie van de pilootbeheer­werken volledig worden uitgevoerd via DIPLA. Dipla zal verder op punt worden gezet en er wordt verder vorm gegeven aan een concrete uitwerking van een LOB en de communicatie over dit aanbod naar de gemeenten. Het eindresultaat zal op een stu­diedag voorgesteld worden.

P.24

ALGEMEEN PROJECT

LANDSCHAP

LOB OOST-VLAANDEREN TERUG

“De Oost-Vlaamse gemeenten staan voor een grote uitdaging op het vlak van natuur- en landschapsbeheer. Drie Loketten Onderhoud Buitengebied (LOB Meetjesland, LOB Vlaamse Ardennen en LOB Schelde-Durme) willen helpen om dit beheer efficiënter te laten verlopen. Er wordt hierbij nauw samengewerkt met andere geïnteresseerde Regionale Landschappen.” © RLSD

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ELIZA ROMEIJN-PEETERS

INITIATIEFNEMER Regionale Landschap Schelde-Durme (RLSD), Regionale Landschap Vlaamse Ardennen (RLVA) en Regionale Landschap Meetjesland (RLM).

PERIODE 2016 - 2018, wordt overgenomen in reguliere werking.

PARTNERS Alle Regionale Landschappen, de Antwerpse Bosgroepen, Provincie Antwerpen, gemeenten.

FINANCIERING : 82.100 euro voor acties en personeelskosten, waarvan 35 % cofinanciering = 28.735 euro.

De financiering na afloop van PDPO wordt uitgewerkt i.s.m. andere Regionale Landschappen.

DIPLA

2018

Voor een efficiënt werkend LOB is een degelijk, gebruiksvriendelijk digitaal platform noodzakelijk. In samenspraak met de andere Oost-Vlaamse Regionale Landschappen werd gekozen voor DIPLA. Later volgden de Antwerpse Regionale Landschappen en andere partners. Het digitale plat­ form stelt in staat om: 1. het huidige en toekomstige beheer van KLE’s bij te houden 2. de uitvoer ervan te coördineren 3. een prognose te maken voor de toekomstige werklast 4. de kosten eenvoudig te rapporteren.

Om tot een zo breed mogelijk gedragen LOB-werking te komen, is een breed gedragen LOB-platform noodzakelijk. We deden een oproep aan alle Regionale Landschappen om deel te nemen aan een expertendag waarop de opgemaakte beheerschema’s uitgebreid werden besproken en aangepast. Dit was de start voor de opmaak van een RL-overschrijdende structuur waarbinnen beheerkennis kan worden uitgewisseld en die moet bijdragen aan de kwaliteitscontrole van het LOB. Een uitgebreide handlei­ ding bij de beheerschema’s bundelt deze info en stelt die beschikbaar voor onze partners. Aansluitend startten we met de organisatorische uitbouw van het LOB. Wat biedt een LOB aan de gemeenten? Wat kost het? Tot slot werden de eerste werken via DIPLA uitgevoerd in de pilootgemeenten Berlare, Hamme en Zele. Alle resultaten werden voorgesteld op een infodag.

Om DIPLA zo efficiënt mogelijk te maken, dient de werkwijze van beheeracties gestandaardiseerd te worden. Hiertoe moeten beheeracties, zoals een aanplant, uiteengerafeld worden in gestandaardiseerde normen, die dan in beheerschema’s worden gegoten. Dit vraagt veel overleg en vergelijkingen van gebruikte beheermethodes binnen de reguliere werking van de partners. RLSD zorgde voor de uitwerking van de beheeren werkschema’s voor knotbomen en knotboomrijen. RLM en RLVA namen heggen, hagen, houtkanten en gra­ zige bermen op zich.

2019 Het PDPO-project liep af in 2018. We bouwen het LOB, DIPLA en de communicatie naar de gemeen­ten verder uit met als doel de LOB-werking op te nemen in onze reguliere werking.

P.25

ALGEMEEN PROJECT

LANDSCHAP

NIP BERLARE BROEK & DONKMEER TERUG

“Het Natuurinrichtingsproject (NIP) Berlare Broek en Donkmeer wil de omgeving van Berlare Broek en Donkmeer versterken voor natuur én mens.

In 2018 zij n de eerste werken uitgevoerd.”

© RLSD

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: JAN MAERTENS

SITUERING Dit project voorziet inrich­ tingsmaatregelen om kwetsbare, bio­ logisch waardevolle en Europees beschermde habitats te herstellen,

zoals de typische laagveenvegetaties en drijftillen. Daarnaast wordt rietmoeras ontwikkeld in functie van vogelsoorten zoals roerdomp, woudaap en snor. Er wordt ook werk gemaakt van meer natuurlijke oevers om beschutting te creëren voor jonge vis en enkele vismigratieknelpunten worden weggewerkt. Er wordt ook aan de recreant gedacht met onder meer een uitkijktoren, vogelkijkwand en vissteigers.

2018 INITIATIEFNEMER Vlaamse Landmaatschappij en Agentschap voor Natuur en Bos (ANB).

STARTJAAR 2011.

PARTNERS Regionaal Landschap Schelde-Durme, Vlaamse Landmaatschappij (trekker), Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), gemeente Berlare, Intercommunale Dender Durme en Schelde (DDS), vzw Durme en Polder Schelde-Durme.

FINANCIERING Vlaamse Landmaatschappij.

In 2018 werd een geïntegreerd natuur­ beheerplan opgesteld voor het hele gebied (gronden van de gemeente Berlare, vzw Durme, DDS en ANB).

Doel is een goedgekeurd beheerplan begin 2019.

In 2018 verhuisde het dierenpark naar de nieuwe ‘aaiweide’ op een aanpalend terrein in het domein Nieuwdonk. De aaiweide werd op 27 mei ingehuldigd. 2018 stond ook in het teken van de eerste realisaties op het terrein in de deelgebieden

‘Hemelse Rij’ en ‘Heykens’ van de Reservaatzone Donkmeer. De werken (veelal kraanwerken) werden in de zomer uitgevoerd. In de Heykens ging het vooral over plagwerken in functie van de ontwikkeling van verlandingsvegetaties met veel riet. Er werd ook een drijftil hersteld. In de Hemelse Rij lag het accent op het slotenherstel. Het slib van de bestaande sloten werden geruimd. Sommige sloten werden met elkaar verbonden en kregen een nieuw profiel. Op 24 oktober (Heykens) en 3 november (Hemelse Rij) werden de werken aan het publiek voorgesteld.

2019 De hele site van het vroegere dierenpark aan de Eendenkooi wordt herin­ gericht. Het einddoel: een plek waar de natuur zich ten volle kan ontwikkelen, maar waar ook van alles te beleven valt, vooral voor jonge kinderen.

Zo zullen de oude dierenverblijven plaats maken voor natuurontwikkeling en speelnatuur. Er komt ook een picknickplaats, een wilgentunnel, een vogelkijkhut, allerhande brugjes over het water en een pad door het natte gedeelte van het bos. Enkel de gerestaureerde kooi zelf blijft behouden.

P.26

LANDSCHAP

OUDE SCHELDE IN BORNEM TERUG

“Om het ecologisch, cultuurhistorisch en landschappelij k belang van de Oude Schelde meer zichtbaar te maken bij het brede publiek, werden twee vertuinde percelen opgekuist en ingezaaid en beplant, een oever ecologisch aangelegd en een rustplek bij het water ingericht.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBIN VAN HEGHE

© RLSD

ALGEMEEN PROJECT

OPKUIS

AANPLANT

Exotische plantensoorten zoals laurierkers, sparren, cipresachtigen en bamboe werden afgevoerd. Uit de oeverzone en de bovenste bodemlaag werd afval, steenpuin en andere rommel uitgegraven en afgevoerd.

Op de plaats waar vroeger een laurier­ kershaag stond, werd langs de helft van het perceel aan de straatzijde (Temsesteenweg) een meidoornhaag aangeplant die later kan ‘gelegd’ / gevlochten worden. De andere helft blijft open zodat het perceel zichtbaar is vanop de straatzijde.

PLASBERM

INITIATIEFNEMER RLSD en gemeente Bornem.

PERIODE 2017 - 2018.

PARTNERS Provincie Antwerpen en De Vlaamse Waterweg nv.

FINANCIERING 6.800 euro (DMN-subsidie Provincie Antwerpen).

Over een afstand van in totaal 30 meter (in twee delen) werd de oever na­ tuurlijker aangelegd door het creëren van een plasberm. Eerst werd een vooroever geplaatst met palen en planken (onder water). Vervolgens werd de oorspronkelijk steile oever afgeschuind en werd met die vrijgekomen grond de vooroever aangevuld en dus ondieper gemaakt. De zo ont­ stane moeraszone biedt dankzij de vele gradiënten (diep-ondiep, war­ mer-koeler, nat-droog) kansen voor ontelbare organismen en zal op termijn veel natuurlijker ogen dan de naburige kunstmatig versterkte oe­ vers. Enkele stukken van de oever die steiler zijn en waar wilg, els en / of iep staat werden wel behouden in de oorspronkelijke toestand ten voordele van o.a. ijsvogel en vleermuizen.

Aan de zijden van het perceel werden ook extra streekeigen struiksoorten aangeplant (rode kornoelje, hazelaar, …) als groenscherm voor de naastliggende percelen en om de biodiversiteit op het terrein te bevorderen.

OPENSTELLING Een deel waar het brede publiek zal lopen, werd ingezaaid als gazon, de rest met een ecologisch bloemenweidemengsel. Tot slot werd een picknickbank geplaatst alsook een infobord in de huis­stijl van Rivierpark Scheldevallei (p.5). Dit frame werd ter beschikking gesteld door De Vlaamse Waterweg nv, de picknickbank door de gemeente Bornem.

P.27

ALGEMEEN PROJECT

LANDSCHAP

PAARD IN HET LANDSCHAP TERUG

“Met inrichtingsvoorstellen op maat wil het OostVlaamse project ‘Paard in het Landschap’ paardenhouders informeren, inspireren en sensibiliseren over de kansen voor biodiversiteit en landschapszorg op en rond paardenweides en de meerwaarde daarvan voor natuur en milieu.” © RLSD

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: JAN MAERTENS & KATRIEN DEVRIENDT

INITIATIEFNEMER Regionaal Landschap Vlaamse Ardennen.

PERIODE 2019 - 2021.

PARTNERS Regionaal Landschap Vlaamse Ardennen, Regionaal Landschap Schelde-Durme, Regionaal Landschap Meetjesland, Paardenpunt Vlaanderen, de Vlaamse Liga Paardensport, de Landelijke Rijverenigingen, Provinciale Dienst voor Landbouw en Platteland, Boerenbond en Algemeen Boerensyndicaat.

FINANCIERING Totaalbudget deel RLSD bedraagt 58.700 euro, waarvan 38.155 euro (65 %) -subsidie en 20.545 euro (35 %), restfinanciering door de paardenhouders en RLSD.

SITUERING

2019

In de periode 2016-2017 werkte het Regionaal Landschap Schelde-Durme samen met de andere Antwerpse Regionale Landschappen aan het project ‘Paard & Landschap’. Ondertussen werd in samenwerking met Regionaal Landschap Vlaamse Ardennen en Regionaal Landschap Meetjesland een Oost-Vlaamse variant van dit project ingediend en goedgekeurd. Het project wordt getrokken door het Regionaal Landschap Vlaamse Ardennen en kreeg als naam ‘Paard in het Landschap’.

De focus ligt op het geven van prak­ tisch advies via gerichte communi-

LANDSCHAPSBOUWERS Agrarische gronden worden deels ingenomen door recreatieve en professionele paardenhouders. Deze groeiende en dynamische paardensector heeft daardoor een belangrijke impact op natuur en landschap.

Via ‘Paard in het Landschap’ willen de 3 Oost-Vlaamse Regionale Landschappen het bewustzijn van natuur-, landschaps- en milieu­ waarden bij paardenhouders en andere betrokkenen verhogen. Dat komt ook het welzijn van paarden ten goede.

catie en persoonlijk contact met de paardenhouders om de sector te bereiken, biodiversiteitsverhogende maatregelen door middel van realisaties op het terrein via pilootpro­ jecten bij ambassadeurs, het tonen van goede praktijkvoorbeelden waar paardenhouders praktische kennis kunnen opdoen en het geven van een aantal beleidsaanbevelingen naar gemeenten toe in functie van landschappelijke inpasbaarheid. ‘Paard in het Landschap’ wil zo werken aan de kwaliteit van het landschap en een tegenwicht vormen voor de ver­ snippering, degradatie en verromme­ ling van het landschap.

P.28

ALGEMEEN PROJECT

LANDSCHAP

PLANT VAN HIER TERUG

© RLSD

“Planten van Hier’ stammen af van bomen en struiken die zich na de laatste ijstij d spontaan in onze gebieden vestigden. Daardoor zij n ze zeer goed aangepast aan de bodem en de leefomstandigheden in onze streken. Omdat slechts 5 % van het plantgoed uit het buitengebied nog Plant van Hier is, stimuleren wij de aanplant ervan en gebruiken wij ze bij aanplantingen binnen onze projecten.”

Wit + Pantone: 228 C

Wit + C=0 M=100 Y=5 K=40

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ELIZA ROMEIJN-PEETERS

SITUERING Onbekend is onbemind. Daarom hecht ons Regionaal Landschap veel belang aan de sensibilisering rond dit thema. Zo verleent ons Landschaps­ loket (p.23) bij adviezen over de aanplant van bomen en / of struiken standaard aandacht aan het belang van autochtone bomen en struiken en het label ‘Plant van Hier’. Ook bij adviezen vanuit het NME-loket (p.40) en Natuurloket (p.54) en andere projecten wordt waar mogelijk de link gelegd met autochtone bomen en struiken.

2018 In totaal zorgde RLSD voor de versprei­ ding van 12.920 Planten van Hier.

INITIATIEFNEMER RLSD. STARTJAAR 2009.

PARTNERS Gemeenten, organisaties en particulieren die plantacties organiseren.

Een deel daarvan werd aangeplant in het kader van onze projecten. Voor het Klimaatfonds waren dat er in totaal 2.605, voor het Landschapsloket 935. Bij de aanbesteding van aanplantingen geven we extra gewicht voor het gebruik van ‘Planten van Hier’. Daarnaast organiseerden we 2 verkoopsmomenten, waarop ook gemeenten en particulieren die een beroep deden op het Landschaps­

loket ‘Planten van Hier’ konden bestellen. Ons Regionaal Landschap organiseert een dergelijke verkoop omdat ‘Planten van Hier’ in de reguliere handel voorlopig amper of niet te vinden zijn. Via deze weg werden ongeveer 9.380 stuks bosgoed verspreid aan particulieren, organisaties en gemeenten, waarvan het overgrote deel ‘Planten van Hier’. Sommige soorten, zoals olm, zijn helaas amper of niet gelabeld verkrijgbaar.

Het totaal van 9.380 verkochte stuks bosgoed omvat zowel planten die geleverd werden in het kader van het Landschapsloket (3.415) als in het kader van. het Klimaatplan van de Provincie Oost-Vlaanderen (5.965).

De bestellingen binnen Gestroomlijnd Landschap verlopen voortaan ook via het Klimaatplan.

2019 We stellen de verspreiding van het autochtoon plantgoed verder op punt.

Zo zullen we de organisatie van de verkoop bijsturen op basis van onze ervaringen tijdens de voorbije ­acties.

Verder blijven we inzetten op sensibilisering rond ‘Planten van Hier.’

P.29

ALGEMEEN PROJECT

LANDSCHAP

SCHELDEHELDEN 2.0

© ATLAS DER BUURTWEGEN

TERUG

“Om een historisch landschapsbeeld te herstellen, de belevingswaarde van het landschap te vergroten en de biodiversiteit te bevorderen, plannen we de heraanleg van een poel, het herstel van een dij klichaam en de stabilisering van een landbouwweg ter hoogte van de erfgoedsite Koolputhoeve in Eikevliet.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBIN VAN HEGHE

DIJKLICHAAM Over een lengte van honderd meter herstellen we het dijklichaam van de historische Bommelsdijk. Op de dijk wordt een wandelpad voorzien en naast de dijk krijgt de landbouwweg een stabilisering met gebroken betonpuin. Beide worden van elkaar gescheiden door de aanplant van een knotbomenrij van zomereik. Die vormt een corridor tussen het beboste oosten en het door dreven gekenmerkte westen van het projectgebied.

POEL & STABILISERING LANDBOUWWEG

INITIATIEFNEMER Regionaal Landschap Schelde-Durme en gemeente Bornem.

PERIODE 2018 – 2019.

PARTNERS Vlaamse Landmaatschappij, particuliere eigenaar.

FINANCIERING 9.400 euro (50 % subsidie Vlaamse Landmaatschappij, 50 % cofinanciering gemeente Bornem).

Als tweede actie beoogt het project de historische poel voor de Kool­ puthoeve deels opnieuw uit te graven. De grond kan verwerkt worden in het dijklichaam van de Bommelsdijk. Aan de noordzijde wordt een struikengordel aangeplant en de oeverzone wordt ingezaaid voor een versneld esthetisch resultaat vlak langs de openbare weg. Aan de zuidzijde, tussen poel en openbare weg, voorzien we een klein talud uit veiligheidsoverwegingen en om inspoeling vanuit de wegbaan te vermijden.

De zuidelijk georiënteerde helling van de Bommelsdijk kan interessant zijn voor wilde bijen en wordt ingezaaid met een inheems bloemen­ weidemengsel.

De belangen van erfgoed, zachte rec­ reatie en biodiversiteit gaan in dit project hand in hand. Daarbij bewijst

het dat op een beperkte oppervlakte en met een doordachte inzet van middelen een grote meerwaarde kan worden gecreëerd voor landschap, natuur en erfgoed. En de mens, die profiteert mee!

P.30

LANDSCHAP

TRAGE WEGEN TERUG

© FILIP DE SMET - FOTOCLUB PIXEL

ALGEMEEN PROJECT

“Trage wegen hebben ontelbaar verschillende vormen, maar ook diverse functies voor verschillende gebruikers. Met het Regionaal Landschap zetten we ons samen met de Provincie Oost-Vlaanderen, onze aangesloten gemeenten en Trage Wegen vzw in om te bouwen aan een sterk tragewegennetwerk in onze regio.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: LIES VERVAET

ONTSPANNING. Kerkwegels, jaagpaden, veldwegen, doorsteekjes in wijken en stads­centra, bospaden, omgevormde treinbeddingen… Trage wegen zijn geliefkoosde wegen voor een ontspannende wandeling of een fiets­tocht in de buurt. Ze zuigen je als het ware in het landschap en laten je met volle teugen genieten van prachtige uitzichten, achter de lintbebouwing of appartementsblokken.

MOBILITEIT. Trage wegen bieden vaak een veilige en soms kortere route naar werk, school of buurtwinkel. Daardoor vormen ze voor zachte weg­ gebruikers zoals schoolgaande kinderen een goed alternatief voor onze steeds drukkere verkeerswegen. Bovendien nodigen ze je uit om de auto thuis te laten bij functionele verplaatsingen. Ook voor landbou­ wers zijn deze wegen cruciaal als toegangsweg tot akkers en weiden.

INITIATIEFNEMER RLSD. STARTJAAR 2008.

PARTNERS & FINANCIERING Zie volgende pagina’s.

ERFGOED. Lang voor de auto zijn intrede deed, gebruikten onze voorou­ ders deze wegjes elke dag. Vandaag herinnert dit levend erfgoed ons aan verbindingen tussen dorpskernen, aan oude trein- en trambeddingen, aan wegen om boten voort te sle­pen, ...

Deze relicten gaan bovendien vaak gepaard met spannende verhalen of grappige anekdotes. Of ze passeren langs klein erfgoed, zoals kapelletjes of veldkruisen.

NATUUR. Trage wegen zorgen voor eco­logische verbindingen tussen kleine en versnipperde natuur­ gebieden, waardoor tal van planten en dieren zich kunnen verspreiden over een groter gebied.

ONDERSTEUNING. Om al die redenen ondersteunen we gemeen­ ten in hun beleid rond trage wegen.

Een eerste stap is de opmaak van een tragewegenplan met een inventarisatie en evaluatie van de trage wegen in een afgebakend ge­ bied door zoveel mogelijk verschillende ge­ bruikers (p.32). Vervolgens trachten we het tragewegenplan om te zetten in concrete terreinrealisaties via de uitvoe­ ringsmodule (p.33). Nadat alle trage wegen in kaart zijn gebracht, kunnen Wegspotters wa­ken over de toegankelijkheid ervan (p.35). Om trage wegen bij het grote publiek onder de aandacht te brengen, zetten we tot slot in op wandelbrochures, tragewegenkaarten en straatnaamborden.

P.31

1. OPMAAK ADVIESNOTA TERUG

“We willen een functioneel en recreatief tragewegennetwerk op de kaart zetten dat zo breed mogelij k wordt gedragen door alle gebruikers van trage wegen: wandelaars, fietsers, landbouwers, ruiters, jagers, ... Participatie via schriftelij ke bevraging en publieke overlegavonden staat hierbij centraal.” © RLSD

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: LIES VERVAET

2018

Fase 4. Opmaak & goedkeuring trage­ wegenplan: het voorstel uit fase 3

We ondersteunden 3 gemeenten bij de opmaak van een tragewegenplan: Aalst (deelgebied Erembodegem), Hamme (Kastel) en Zwijndrecht.

Daarbij werden deze fases doorlopen:

wordt verwerkt tot een adviesnota met wenselijkheidskaart. RLSD legt die ter goedkeuring voor aan de gemeenteraad en het college van burgemeester en schepenen.

Fase 1. Opmaak werkkaart: welke

2019

trage wegen zouden juridisch gezien aanwezig moeten zijn op het terrein?

Fase 2. Opmaak evalua­tiekaart: i.s.m. vrijwilligers uit de streek (padvinders) gaan we na welke trage wegen toegankelijk zijn en welke niet.

INITIATIEFNEMER RLSD. STARTJAAR 2008.

PARTNERS Gemeentebesturen van de aangesloten gemeenten, Provincie Oost-Vlaanderen, Provincie Antwerpen, Toerisme OostVlaanderen, Toerisme Provincie Antwerpen, Toerisme Scheldeland, Toerisme Klein-Brabant, lokaal middenveld en Trage Wegen vzw.

FINANCIERING 5.000 euro provinciale middelen per project, restfinanciering door gemeenten en eigen middelen RLSD.

Fase 3. Publieke rondvraag: 2 overleg­ avonden rond de functionaliteit en de toekomst van het tragewegennetwerk: 1. Infoavond • Toelichting thema en methodiek. Alle aanwezigen krijgen een vragenlijst mee waarin ze elke trage weg kunnen evalueren (huidige toestand, wenselijke ingrepen, ...). 2. Evaluatieavond • Bespreking van de ingevulde vragenlijsten om samen tot een breed gedragen voorstel te komen. Per trage weg leggen we de functionele meerwaarde, de uitdagingen en concrete suggesties vast.

Het tragewegenplan van Erembode­ gem wordt begin 2019 ter goedkeuring voorgelegd aan het stadsbestuur.

In Zwijndrecht zoeken we na de inventarisatie en evaluatie naar een breed gedragen voorstel via de interactieve module ‘Map-it’. Deelnemers discussiëren in kleine groepjes rond de kaart en rapporteren aan elkaar.

Midden 2019 kunnen we het tragewegenplan voorstellen aan het bestuur.

In Hamme vangen we aan met de evaluatie.

In 2019 starten we met 5 nieuwe ge­ bieden: Serskamp (Wichelen), Moorsel en Herdersem (Aalst), Appels en Sint-Onolfspolder (Dendermonde) en Hingene (Bornem). Padvinders werken, zoals in primeurjaar 2018, met de Trage Wegen App voor het inventariseren van de wegen.

P.32

2. UITVOERING TRAGEWEGENPLAN TERUG

“Heeft de gemeente een tragewegenplan, dan is uitvoering de volgende stap. In overleg met de betrokkenen trachten we de visie om te zetten in concrete terreinrealisaties.”

© RLSD

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: LIES VERVAET

2018

INITIATIEFNEMER RLSD. STARTJAAR 2011.

PARTNERS Gemeentebesturen van de aangesloten gemeenten, Provincie Oost-Vlaanderen, Provincie Antwerpen, Toerisme OostVlaanderen, Toerisme Provincie Antwerpen, Toerisme Scheldeland, Toerisme Klein-Brabant, lokaal middenveld en Trage Wegen vzw.

FINANCIERING 5.000 euro provinciale middelen per project, restfinanciering door gemeenten en eigen middelen RLSD.

In AALST werkten we verder aan de ontsluiting van de motte van Moorsel, de restanten van een middeleeuwse versterking. We pleegden overleg met de betrokken eigenaars en met een landmeter voor het opmeten van het gebied. We streven naar een definitief inrichtingsplan in 2019. In Meldert zoeken we, in het kader van het strategische project Landschap van Erembald tot Kravaalbos (p.13), naar landschappelijk aantrekkelijke wandelverbindingen tussen het Kravaalbos en de Abdij van Affligem.

In 2018 richtten we ons, samen met de diensten Integraal Waterbeleid en Milieubeleidsplanning van de Provincie Oost-Vlaanderen, in de eerste plaats op een oplossing voor de waterproblematiek op een cruciale trage weg. In Herdersem pleegden we, in het kader van het uitbouwen van het wandelnetwerk in de vallei van de Beneden-Dender, overleg met verschillende eigenaars voor het oplossen van missing links.

De steden AALST EN DENDER­ MONDE ondersteunden we bij de realisatie van gemeentegrensoverschrij­ dende verbindingen in het kader van

het wandelnetwerk in de vallei van de Beneden-Dender. Ter voorbereiding van de uitvoering van de werken in Gijzegem pleegden we overleg met de betrokken eigenaars en pachters en met de aannemer. Voor de verbinding in de Paardenmeers in Mespelare hadden we gesprekken met de betrokken eigenaars.

In DENDERMONDE werkten we verder aan de uitvoering van het tragewegenplan van Baasrode. In het kader van de inrichting van het Heir­ baanwegelken gaven we advies op terrein en pleegden overleg met de aannemer. De inhuldiging is voorzien voor oktober 2019. We stelden een beschrijvingsdossier op voor de trage weg rond het vroegere veevoederbedrijf Vitamex. Ten slotte gaven we technisch advies aangaande de inrichting van verschillende trage wegen in Dendermonde.

In DESTELBERGEN stelden we een inrichtingsdossier op voor de Kouterwegel en de weg aan de Koreinrede in Heusden en voor de Rietwegel op de grens met Sint-Amandsberg. Om bij de inrichting tegemoet te komen aan de verschillende groepen gebruikers (de Kouterwegel en de Koreinrede zijn opgenomen in een ruiterroute

P.33

en een moutainbikeroute), wonnen we technisch advies in, onder meer van aannemers gespecialiseerd in trage wegen. De gemeente start in 2019 met de herinrichting van de twee wegels in Heusden.

In LAARNE, waar RLSD partner is bij het participatie- en ontwerpproces voor de herinrichting van een buurtparkje in de Keistraat (p.43), stelden we een inrichtingsdossier op voor de Blakkenwegel. De Blakkenwegel laat het buurtparkje aansluiten op het bestaande tragewegennetwerk en biedt een directe, veilige verbinding naar de basisschool. In het voorjaar van 2018 gaven we advies op terrein bij de uitvoering van de werken. Bij de opening van het buurtparkje in juni 2018 werd ook de Blakkenwegel ingehuldigd.

Reeds een half jaar na de opening is de wegel opgenomen in verschillende wandel- en looproutes.

In LEBBEKE startten we met de uitvoering in Heizijde. Uit het tragewegenplan kwam naar voor dat de omwonenden graag het Poelbos beter toegankelijk zien. Doorheen het gebied lopen verschillende trage wegen, sommige vlot toegankelijk, andere zo goed als verdwenen. We onderzochten de mogelijkheden tot het vormen van wandellussen.

In PUURS-SINT-AMANDS, deelgemeente Breendonk, begeleidden we het bestuur bij de herwaardering van 4 trage wegen, voortkomend uit het tragewegenplan. De trage weg tussen de Zavelstraat en de Provinciebaan, waarvoor we in 2017 een inrichtingsdossier opstelden, werd opnieuw toegankelijk gemaakt. Voor de trage weg tussen de Heischommelweg en de Groenstraat onderzochten we de haalbaarheid tot openstellen van Voetweg 25.

In SINT-NIKLAAS ten slotte werkten we mee aan de uitvoering van het tragewegenplan van Nieuwkerken-Waas.

We stelden een beschrijvingsdossier op voor de Marktwegel en Heihoek­ wegel- en Donkerwegel. Voor de Heihoekwegel- en Donkerwegel gingen we in gesprek met de betrokken eigenaars. Op basis van deze gesprekken formuleerden we een advies voor het stadsbestuur. Voor de Grijpzakwegel in Sint-Niklaas stelden we een inrichtings- en beschrijvingsdossier op, waarin de haalbaarheid tot openstelling van de wegel wordt onderzocht.

2019 In 2019 werken we verder aan de lopende dossiers. Terwijl in 2018 de klemtoon lag op het oplossen van de waterproblematiek op Voetweg 81 in MELDERT, bekijken we in 2019 de andere twee trajecten voor het realiseren van een aangename en veilige wandelverbinding tussen het Kravaalbos en de Abdij van AFFLIGEM. De voorbije jaren werkten we actief mee aan het oplossen van missing links in het kader van het nieuwe wandelnetwerk in de vallei van de Beneden-Dender (GIJZEGEM, MESPELARE EN HERDERSEM). We blijven dit project verder opvolgen, vooral op het vlak van

terreinrealisaties. En op zondag 5 mei 2019 heffen we, samen met de besturen van Dendermonde, Aalst, Lebbeke en initiatiefnemer Natuurpunt Aalst, het glas bij de officiële inhuldiging van de nieuwe wandellussen!

We volgen de uitvoering op terrein in BAASRODE, het Heirbaanwegelken, en DESTELBERGEN, Kouterwegel en Koreinrede, op. In LEBBEKE plannen we overleg met de eigenaren om lussen te realiseren in het Poelbos in Heizijde.

Ten slotte starten we een onderzoek naar de haalbaarheid van de openstelling van de Stin de Meesterswegel in SINAAI en de Houtakkerswegel in BELSELE, in opdracht van het stadsbestuur van Sint-Niklaas.

In 2019 en 2020 geven we voorrang aan het opmaken van tragewegen­ plannen in ons werkingsgebied. De Provincie Oost-Vlaanderen wenst immers tegen 2020 over tragewegenplan­ nen te beschikken voor het volledige grondgebied van de provincie. In ons werkingsgebied hebben de meeste gemeenten een plan opgesteld. De komende 2 jaar pakken we de nog ontbrekende deelgebieden aan. We zijn dus goed op weg om de doelstelling te halen!

TERUG

3. WEGSPOTTERS TERUG

© RLSD - ML

“Van zodra de gemeente haar trage wegen in kaart heeft gebracht, kunnen Wegspotters waken over de toegankelij kheid van de trage wegen in de Provincie Oost-Vlaanderen. Deze vrijwilligers melden rechtstreeks knelpunten aan de gemeente, die het euvel verhelpt en terugkoppelt aan de Wegspotters.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: LIES VERVAET

SITUERING

VOORDELEN

Sinds 2017 kunnen gemeenten instappen in het project Wegspotters van de Provincie Oost-Vlaanderen.

Vrijwilligers controleren minstens vier keer per jaar de trage wegen die hen zijn toegewezen. Knelpun­ ten melden ze rechtstreeks aan de gemeente met behulp van de digitale applicatie MobiMelder. De MobiMelder werd speciaal ontwikkeld voor dit project door het Instituut voor Mobiliteit (IMOB) verbonden aan de Universiteit Hasselt.

Het project Wegspotters betrekt bewoners nauw bij het onderhoud van lokale trage wegen. Door het aangename (in de natuur vertoeven) aan het nuttige (knelpunten melden) te koppelen, ervaren wegspotters naar eigen zeggen veel voldoe­ning. Be­ sturen winnen dan weer tijd door de extra ogen op het terrein en de gebundelde communicatie via de app MobiMelder. Het resultaat zijn propere, toegankelijke en aangename trage wegen. En een steeds effectiever onderhoudsplan.

2018

INITIATIEFNEMER RLSD.

PARTNERS Gemeentebesturen van het werkingsgebied van RLSD, Provincie Oost-Vlaanderen (dienst Mobiliteit) en vzw Trage Wegen.

FINANCIERING Gemeentelijke en provinciale subsidies: 4.000 euro van de Provincie OostVlaanderen en 2.000 euro per gemeente.

© MOBIMELDER

STARTJAAR 2014.

Na de pilootgemeenten Laarne, Wetteren en Lebbeke, stapte eind 2017 de gemeente Buggenhout in het project.

De 30 km aan trage wegen worden voortaan door 18 enthou­siaste Wegspotters in het oog gehouden. In het najaar van 2018 kwamen de vrijwilligers opnieuw samen om hun eerste jaar als Wegspotter te evalueren.

In 2018 informeerden we de gemeenten in ons werkingsgebied persoonlijk over het project Weg-

P.35

© RLSD groepsfoto wegspotters op de provinciale ontmoetingsdag in wetteren.

spotters. Dit gebeurde ook op de collega-werkgroep trage wegen, mee georganiseerd door RLSD, op 27 februari 2018 in Sint-Niklaas. Intussen heeft de digitale ontwikkeling ons ingehaald: verschillende gemeen­ten in het werkingsgebied hebben reeds een digitaal mel­ dingssysteem voor bur­ gers, bruikbaar voor allerlei soorten meldingen. Besturen aarze­len om 2 verschillende digitale apps te gebrui­ ken. Daarom onderzoch­ten we, samen met de Provincie, Trage Wegen vzw en de andere Oost-Vlaamse Regionale Landschappen, of MobiMelder 2.0 geïntegreerd kan worden in de reeds gebruikte meldingssystemen van gemeenten. Het project Wegspotters blijft integraal behouden, alleen de technologie achter de schermen zal een aanpassing krijgen. De vooruitzichten zijn gunstig: in de gemeente Zottegem is de integratie geslaagd en gaan vanaf voorjaar 2019 Wegspotters op pad met een aangepaste technologie.

Samen met andere partners in het project bouwen we verder aan een community van Wegspotters via de Facebook-pagina en een nieuwsbrief.

Want dit project zorgt voor betere trage wegen, maar bovenal voor een grotere betrokkenheid bij de mensen.

Die betrokkenheid moeten we koesteren. We werken daarom graag mee aan de jaarlijkse Provinciale Ontmoe­ tingsdag.

In juni 2018 ontmoetten Wegspotters, ambtenaren en projectbegeleiders elkaar in Wetteren bij een gezellig ontbijt. Na het toelichten van de ontwikkelingen in Oost-Vlaams ‘tragewegenland’, deelden de vrijwilligers hun ervaringen. Ten slotte volg­ de een mooie tragewegenwandeling onder een stralende zon.

Zoals de voorbije jaren zetten we de vrijwillige inzet van de Wegspotters graag in de bloemetjes op de Ontmoe­ tingsdag van de Wegspotters. In 2019 zal die in Buggenhout plaatsvinden.

We blijven ook de pilootgemeenten ondersteunen, onder meer door deel te nemen aan de jaarlijkse gemeentelijke evaluatievergadering.

2019 Verschillende gemeenten in ons werkingsgebied geven aan interesse te hebben in het project Wegspotters, mits integratie van de MobiMelder en 3P. We houden hen op de hoogte van de recentste ontwikkelingen, betrekken hen actief bij de komende informatiemomenten en stimuleren hen een Wegspottersteam op de been te brengen. In 2019 stapt de gemeente Temse alvast mee in het project!

TERUG

OP ZOEK NAAR DE WEGSPOTTERS-WEBSITE?

4. KENNISOPBOUW/VERSPREIDING TERUG

© RLSD - ML

“We willen gemeenten, verenigingen en burgers informeren, adviseren en inspireren op het vlak van trage wegen. Daarom delen we met plezier onze kennis en expertise, en diepen we die verder uit via opleidingen, literatuur en studiedagen.”

NETWERK EN OPLEIDING Onze tragewegenwerking staat ui­teraard niet op zich. Onze mede­ werker trage wegen neemt regelmatig deel aan overleg met de Provincie Oost-Vlaanderen, de Provincie Antwerpen en onder­ steunende partners (andere Regionale Landschappen en Trage Wegen vzw) en aan het provinciale overleg voor sport, na­ tuur en ruimtelijke ordening (SPONARO). Onze mede­ werker trage wegen zetelt ook in de Raad van Bestuur van Trage Wegen vzw. Dankzij al deze contacten blij­

ven we met RLSD goed op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen en initiatieven in Vlaanderen en le­ren we van elkaars ervaringen. Daarnaast investeren we voortdurend in kennisopbouw, zodat we onze partners (gemeenten, verenigingen, burgers) gericht kunnen adviseren en begeleiden.

Onze medewerker trage wegen volg­ de in 2018 verschillende cursussen om haar GIS-vaardigheden uit te breiden. Ze deed bij Trage Wegen vzw praktijkervaring op voor het inventariseren met de Trage Wegen

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: LIES VERVAET

App en voor het evalueren van trage

wegen via de interactieve workshop Map-it. Beide metho­ des worden sinds 2018 met succes toegepast in ons werkingsgebied. Verder nam onze medewerker trage wegen ook deel aan verschillende studie- en in­ spiratiedagen: • Dag van de Openbare Ruimte • Inspiratiemoment Netwerk Duurzame Mobiliteit • Infosessie rond Nulmeting Tragewegenbeleid • Professioneel communiceren rond zwerf­vuil en sluikstort • Inspiratiemoment rond subsidies ‘Duurzame Mobiliteit’ van de Provincie Oost-Vlaanderen • …

Via gerichte terreinbezoeken en overleg met aannemers breidde Lies haar kennis uit rond technische aspecten van de inrichting van trage wegen. Tenslotte verdiepte onze medewerker zich in de erfgoed­ aspecten van trage wegen via een opleiding rond de ErfgoedApp, deelname aan de Landschapscontactdag en contacten met het Agentschap Onroerend Erfgoed rond de nieuwe brochure ‘Handleiding voor het in-

ventariseren en waarderen van wegen met erfgoedwaarde’.

EXPERTISE DELEN We blijven onze opgebouwde kennis en expertise over trage wegen beschikbaar stellen aan derden.

De aangesloten gemeenten winnen geregeld ad-hocadvies in over hun tragewegenbeleid. We orga­ niseerden mee de jaarlijkse collega-werkgroep trage wegen, op initiatief van de dienst Mobiliteit van de Provincie Oost-Vlaanderen.

Onze medewerker trage wegen gaf aan de ambtenaren een presentatie over intergemeentelijke verbindingen. In het ka­der van het Landinrichtingsproject Sint-Jansveldbeek en Scheldeboord Sint-Amands in Klein-Brabant (p.10), de ontwikke­ ling van de Molenkou­ter in Wichelen (p.43), de wandelnetwerken Brabantse Kouters en Stille Waters gaf onze medewer­ker advies. Haar kennis van trage wegen in ons wer­ kingsgebied werd aangewend in het uitstippelen van drie nieuwe fiets­ routes rond volksverhalen en land­ schappelijk erf­goed, een samen­

werking met onze IOED (p.65) en de

P.37

PROMOTIE Om trage wegen bij het brede publiek meer bekendheid te geven, zetten we tijdens events en publieke infoavonden onze tragewegenbrochures stee­ vast in de kijker. In 2018 brachten we, in samenwerking met de stad SintNiklaas, een nieuwe brochure uit: ‘Wandelen langs Trage Wegen in SintNiklaas’. Na deelgemeen­ten Belsele,

Nieuwkerken-Waas en Sinaai was dit het sluitstuk in het klavertje vier van wandelbrochures voor Sint-Niklaas.

De brochure werd voorgesteld op de Dag van de Trage Weg op 21 oktober. Liefhebbers konden de brochure met­een uittesten: na de officiële

voorstelling gidsten 2 medewerkers van RLSD elk een groep enthousiaste wandelaars door het gevarieerde landschap.

Op de Dag van de Trage Weg 2018 zetten we ook de Drieswegel in Waas­ munster-Sombeke in de kijker. Deze trage weg verbindt de dries met de natuurgebieden langs de Durme en slingert door de heringerichte LIA-tuin. Bezoekers aan de LIA-­ tuin, die op hetzelfde moment officieel werd geopend, bewonderden de ganzenparade die de Drieswegel ‘inwaggelden’, of bekeken de weg op een andere manier dankzij de fotozoektocht. Ten slotte stimuleren we de opname van nieuwe of heringerichte trage wegen in toeristische wandel- of fietsnetwerken. Zo is de Drieswegel al geïntegreerd in de route ‘Oeverlopen’ van de Provincie Oost-Vlaanderen.

We willen het thema trage wegen blijvend onder de aandacht brengen bij inwoners en gemeenten. Daarom organiseren we ook in 2019 mee de collegawerkgroep trage wegen van de Provincie Oost-Vlaanderen (gericht op

ambtenaren en schepenen), stimu­ leren we gemeenten en organisaties om deel te nemen aan de Dag van de Trage Weg en zetten we trage wegen via persberichten en onze communicatiekanalen in de aandacht. We stemmen opnieuw regelmatig af met de gemeenten (en hun nieuwe bestuurders in 2019) om het beleid rond trage wegen te helpen optimaliseren.

We willen gemeenten stimuleren tragewegenproducten zoals kaarten, stratenplannen en naambordjes te re-

aliseren. Verschillende gemeenten hebben voor de nieuwe beleidsperio­ de 2019-2014 alvast de intentie om werk te maken van straatnaambord­ jes en een tragewegenkaart. Daarnaast wensen we trage wegen op nieu­ we manieren bekend te maken, o.a. via de Erfgoedroutes (samen­werking met IOED en Erfgoedcel Land van Dendermonde) en via spel zoals geocaching.

Tot slot bekijken we intern bij alle RLSD-projecten van bij de start de kansen voor trage wegen, gezien onze multidisciplinaire wer­king.

TERUG

INFOWANDELING MOLENKOUTER © RLSD

BELEVINGSMOMENT WAASMUNSTER © RLSD

Erfgoedcel Land van Dendermonde.

Onze medewerker trage wegen en de andere RLSD-collega’s gaven advies bij de vergroening van de begraafplaats van Waasmunster-Pontrave. We werkten ook mee aan de 2 publieksmo­ menten in 2018 rond deze omvorming: een vertelling over begrafenisrituelen, landschap en trage wegen en het uitstippelen van aangename fietsroutes tussen de 3 Waasmunsterse begraafplaatsen. Het ontwerp en de uitvoe­ ring, voorzien in 2019, zijn in handen van JOMI vzw. Ten slotte gaf onze medewerker trage wegen aan de VUB een gastles rond trage wegen en landschappelijk erfgoed in het opleidings­ onderdeel landschapsgeschiedenis.

2019

SAMEN LANDSCHAP, NATUUR & ERFGOED VERSTERKEN

NATUUR & SPEELNATUUR PROJECTEN

EDUCATIE & SPEELNATUUR

NATUUR

© RLSD - JULIE DECUYPER

TERUG

“Met onze speelnatuur-projecten brengen we kinderen en natuur dichter bij elkaar met natuurlij ke en landschappelij k geïntegreerde speelaanleidingen zoals boomstammen, wilgenhutten en speelheuvels.

De pij lers binnen al onze speelnatuurprojecten zij n: participatie, speelen leerlandschappen en ecologisch beheer.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKEN: ANN SELS & JULIE DECUYPER

DRAAGVLAK

INITIATIEFNEMER RLSD. STARTJAAR 2011.

DOELGROEP Brede publiek, kinderen, jongeren, ouders, leerkrachten, scholen, naschoolse kinderopvang, crèches, jeugdverenigingen, jeugdzorg, …

PARTNERS Provincie Oost-Vlaanderen, Dienst NME - Netwerk voor natuur- en milieueducatie, Provincie Antwerpen (dienst PIME - Provinciaal Instituut voor Milieu Educatie), MOS (Milieuzorg op School), steden en gemeenten, middenveldverenigingen actief in de streek, …

FINANCIERING Gemeentelijke en provinciale subsidies, ) projectsubsidies ( en eigen middelen RLSD.

NME gaat verder dan een begeleide wandeling en veldwerkmateriaal.

Kinderen van nu zijn de volwassenen van later. Jeugdherinneringen gaan heel vaak terug naar het vrij rondscharrelen in de natuur. Van hieruit groeit het respect voor natuur en landschap. Door kinderen de ruimte te geven om in een natuurlijke en avontuurlijke omgeving vrij te kunnen spelen, werken we dus actief aan draagvlakverbreding in de toekomst. Door in zulke projecten de noodzakelijke zorg te dragen voor de participatie van alle betrokken actoren, versterken we het draagvlak voor een transitie van de speelruimte en maken we dat het draagvlak voor natuur in de stad, op school én in de eigen tuin vergroot wordt.

CO-CREATIE De beste manier om NME-actoren binnen onze streek meer met elkaar in contact te brengen is door samenwerkingsverbanden rond concrete projecten te stimuleren en te ondersteunen. Ons NME-loket vertrekt steeds vanuit concrete vragen en bekijkt dan hoe we een samenwerking kunnen uitbouwen. Zo verstevigen

we al doende het NME-netwerk in de streek en zorgen we voor een solide basis in de toekomst. Financiële haalbaarheid, draagvlak én de meerwaarde voor natuur- en landschaps­ inrichting zijn hierbij wel bepalende factoren voor de slaagkansen van deze projecten. Daarnaast spelen we graag in op thema’s die leven in de streek om nieuwe actoren te kunnen betrekken bij het project.

PROJECTEN Sinds een aantal jaar krijgen we veel vragen tot samenwerking en ondersteuning bij speelnatuurprojecten. In de volgende alinea’s maken we een onderscheid tussen natuurscholen (p.41) en openbare speelterreinen (p.43). Afhankelijk van de middelen, de schaal van het project of de samenwerking met andere actoren staat het speelnatuurteam in voor een intensieve procesbegeleiding (vb. participatie, praatplan, ondersteuning realisatie) of een extensieve ondersteuning (vb. begeleiding bij participatie, opmaak van een praatplan, informatieavond, werkgroep, kennisuitwisseling, brainstorm op het terrein, …).

P.40

1. NATUURSCHOLEN

© RLSD - ANN SELS

TERUG

GEBRUIKTE AFKORTINGEN POV Provincie Oost-Vlaanderen RL’en Regionale Landschappen MOS Milieuzorg op School VBS Vrije Basisschool

“Samen met ouders, leerkrachten, leerlingen en externe partners streven we naar duurzame natuurspeelplaatsen waar elk kind zich thuis voelt en ervaart hoe leuk vrij spel kan zij n in een avontuurlij ke en natuurrij ke omgeving. Want een speelplaats is meer dan een atrium van kale muren en grijze vlaktes.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKEN: ANN SELS & JULIE DECUYPER M.M.V. CHANTAL COLEN

Onze speelnatuurwerking op scholen is sinds 2018 een nauwe samenwer­ king met de Kaaihoeve van POV. Doel is de wachtlijst sneller weg­ werken doordat POV start met het project ‘Klimaatvriendelijke Speel­plaatsen’.

Als overgangssituatie begeleiden de RL’en wel nog één of meer­dere scholen intensief en is hier­ voor 5.000 euro uitvoeringsbudget van POV beschikbaar. Andere scholen kunnen een beroep doen op 1 van de 20 workshops binnen het project ‘Klimaatvriende­lijke Speelplaatsen’.

Alle inkomende scholen worden door de Kaaihoeve gebundeld en vervolgens volgt een terreinbezoek i.s.m.

POV, MOS en RLSD aan elke kandidaat-school. Gezamenlijk wordt beslist welke vorm van ondersteu­ ning de school in kwestie krijgt. In 2018 ondersteun­ den we 3 scholen met een inspirerend praatplan: de Ark in Sint-Niklaas, de Appelbloesem in Dendermonde en een defi­nitief ontwerpplan voor De Wijsneus in Temse.

Daarnaast begeleidden we ook 2 scholen bij de uitvoering, dankzij de

financiële steun van de Provincie Oost-Vlaanderen en eigen middelen van de scholen: VBS Lebbeke en de Wijsneus in Temse.

Hier­na lichten we deze projecten toe:

SINT-NIKLAAS DE ARK ACTIE // Opmaak praatplan vergroeningswedstrijd Sint-Niklaas. PARTNERS & ACTOREN // Leerkrachten, leerlingen, ouders, MOS Oost-Vlaanderen, Provincie Oost-Vlaanderen, stad Sint-Niklaas, architect Maarten Huls, …

2018 In 2017 zetelden we in de jury van de vergroeningswedstrijd in SintNiklaas. 4 scholen werden daarbij verkozen en kregen budget en extra begeleiding van de provincie Oost-Vlaanderen of het Regionaal Landschap. Freinetschool De Ark kreeg zowel een subsidie als onze begeleiding voor opmaak van een schetsontwerp in 2018. Dit ontwerp werd gelijktijdig afgestemd met de renovatieplannen van de schoolgebouwen, ontworpen door Maarten Huls. Op die manier versterken architectuur, tuin en speelse leeromgeving elkaar. Het resultaat is een harmonisch geheel dat aansluit op de aanwezige parkomgeving.

P.41

2019 Het schoolbestuur onderzoekt welke investeringskosten de nieuwbouw en de omgevings­ aanleg met zich meebrengen. Tot verder uitsluitsel, kan het project nog niet van start gaan.

DENDERMONDE DE APPELBLOESEM ACTIE // Begeleiding bij uitvoering praatplan.

PARTNERS & ACTOREN // Stad Dendermonde, leerkrachten, leerlingen, ouders, MOS Oost-Vlaanderen, Provincie Oost-Vlaanderen, Na­tuurloket RLSD.

2018 De Appelbloesem in Dendermonde vroeg een jaar geleden ondersteu­ ning bij de inrichting van avontuur­ lijk speelgroen op het schooldomein.

Deze school heeft een klassieke verharde speelplaats, maar achter de klaslokalen ligt een mooie tuin met hoogstambomen en heel wat mogelijkheden voor de ontwikkeling van speelnatuur. We ondersteunden hen in 2018 met een praatplan waar ook stad Dendermonde volledig achterstond.

Zo verrijzen er binnenkort speelheuvels, een zandspeelzone, wilgenhutten, een wadi, een speelbosje en nog meer… We voerden ondertussen ook een standplaatsonderzoek uit van de aanwezige bomen met aandacht voor veiligheid en inpassing speelheuvels.

TEMSE DE WIJSNEUS

LEBBEKE VRIJE BASISSCHOOL

ACTIE // Begeleiding bij uitvoering praatplan.

ACTIE // Afwerking speelnatuurzone. BUDGET

PARTNERS & ACTOREN // Leerkrachten, leer-

// Eigen middelen Provincie. FINANCIERING

lingen, ou­ ders, MOS Oost-Vlaanderen, Pro-

// Provincie Oost-Vlaanderen. PARTNERS &

vincie Oost-Vlaanderen, Natuurloket RLSD,

ACTOREN // Provincie Oost-Vlaanderen, VBS

begeleiding stagiair tuin- en landschapsarchi-

Lebbeke, leerlingen, ouders en leerkrachten,

tectuur Chantal Colen, ...

MOS Oost-Vlaanderen, ...

Twee jaar geleden klopte de Wijsneus (GO!-school) bij ons aan voor de omvorming van hun grote speelterrein naar meer diversiteit, natuurwaarde en avontuur. We hebben hen toen op weg gezet om zelf het participatieproces te doorlopen met de verschillende actoren. Een jaar later waren ze klaar om hun ideeën te zien groeien in een praatplan. In 2018 dienden we de omgevingsvergunning in en ging de uitvoering later dan voorzien van start met de aanplant van een speel­ bos op 22 december en het metselen van stapelmuren met steun van de Provincie Oost-Vlaanderen (NME Kaaihoeve). De volgende stap in 2019 is het uitbreken van tegels, de aanleg van een speellandschap met heuvels en waterbeleving voor de kleuters en diverse aanplantingen zoals wilgenbouwsels, hagen, heggen, solitaire bomen, fruithagen, een bloemenweide, enz. Dit zal mogelijk zijn dankzij de eigen middelen.

Afgelopen schooljaar ondersteunden we de school verder met de organisatie van een wilgenworkshop op 3 febru­ ari via de provincie Oost-Vlaanderen, alsook beplantingsadvies voor de verdere vergroening van het schoolter­rein en het herstel van de Calvarieberg, waarbij zieke kastanjebomen werden gerooid. In 2019 zullen ter compensatie nieuwe bomen worden aangeplant, alsook groenbuffers en een bomenweide via landschapszorg-subsidies.

2019

© RLSD

De uitvoeringswerken zijn gepland en worden bekeken met de school en de stad Dendermonde, die het project een financieel duwtje in de rug geeft.

SINT-NIKLAAS BERKENBOOM DE FONTEIN Ook Basisschool De Fontein zat het afgelopen schooljaar niet stil. Zo realiseerden ze met onze praatplannen én in samenwerking met Kristof De Lange (architect) de groene koer voor de kleuterspeelplaats.

2019 In 2019 zetten we onze werking i.s.m.

‘Klimaatvriendelijke Speelplaatsen’ verder: • ondersteuning speelnatuur (uit­voe­ring) Freinetschool De Ark • ondersteuning uitvoering speelnatuur De Wijsneus in Temse • ondersteuning uitvoering basis­ school De Appelbloesem, Appels • ondersteuning praatplan en ‘workshop speelheuvel’ basis­ school Konkelgoed, Lebbeke TERUG

2. OPENBARE SPEELTERREINEN

P.43

TERUG

LAARNE ONTMOETINGSPLEK BUURTPARKJE KEISTRAAT ACTIE // Coördinatie uitvoering wer­ken i.s.m. de jeugd- en technische dienst gemeente Laarne. TOTALE PROJECTKOST // 95. 813, 73 euro. FINANCIERING //

(65 %), cofi-

nanciering gemeente Laarne (35 %). PARTNERS & ACTOREN // Gemeente Laarne, Provincie Oost-Vlaanderen, Rollebolle, Keikopje, scholen, buurt, jeugdverenigingen, …

2018 Het buurtpark in de Keistraat, gele­ gen aan de bibliotheek in het centrum van Laarne, onderging een meta­ morfose. Samen met de gemeente coördineerden we de werken. In 2017

werd de basisstructuur gerealiseerd met speelheuvels, een glooiende wadi en twee zandspeelzones. Ook circulatie van en naar het centrum werd ingericht: het pad bestaande uit een verouderde verharding werd vervangen door stelcon platen, een strak en functioneel alternatief voor voetgangers en fietsers dat mooi contrasteert met de parkaanleg.

In 2018 werkten we het buurtpark verder af met 88 kronkelige recu-

PROJECTVERANTWOORDELIJKEN: ANN SELS & JULIE DECUYPER M.M.V. AUDREY JANSSEUNE, CHANTAL COLEN EN JASMINE DEBEER

peratie boomstammen robiniahout.

Het geheel werd op maat gemaakt door Natuur- en Landschapszorg (Natuur­punt). Verder werd een handwaterpomp geplaatst. We organiseerden een wilgenworkshop op 17 februari onder leiding van Wilgen­ werk waarbij buurtbewoners de handen uit de mouwen staken. Daarna volgde een ‘tiny forest’-plantactie op 22 maart samen met de lagereschoolkinderen. Ook de omgeving rond de bibliotheek werd vormgegeven met een vaste plantenborder en houten zonneterras. In juni stonden de wilde bloemen in bloei en was het een ideaal moment voor een feestelijke opening! Tijdens de grote vakantie kon de vakantiewerking van Rollebolle van start gaan op deze nieuwe droomspeelplek!

HERBELEEF HIER DE FEESTELIJKE OPENING!

© RLSD - JDC

© RLSD - ANN SELS

“Samen met gemeentebesturen, ontwerpers, natuurorganisaties en jeugdverenigingen vragen we buurtbewoners, kinderen, wandelaars en jongeren om de openbare ruimte op een duurzame, ecologische en creatieve manier mee vorm te geven. Van speelbosje tot landschappelij k buurtpark.”

WICHELEN MOLENKOUTER ACTIE

//

Coördinatie

participatietraject

+

opmaak visieschets. TIMING // 2018-2019.

FINANCIERING

//

Voor

participatietraject:

20.064 euro. SUBSIDIE // Provincie OostVlaanderen.

PARTNERS

&

ACTOREN

//

Conix RDBM, Studio Basta, OCMW Wichelen, RLSD,

Provincie

Oost-Vlaanderen,

Sociaal

Verhuurkantoor Laarne – Wetteren – Wichelen, Sociale Huisvestingmaatschappij Eigen Dak, begeleiding stagiair Jasmine Debeer, m.m.v. vrij­williger Chantal Colen, …

2018 In 2017 start het OCMW Wiche­ len met het project ‘Wonen op maat in Wichelen’. Een masterplan voor de opwaardering van een zorggebied gelegen op de Molenkouter wordt opgemaakt. Ter verhoging van de leefbaarheid en het duurzaam karakter van de site startten we in 2018 een breed participatietraject die de aangestelde architecten en landschapsarchitecten directe input geeft voor de ontwikkeling van het woon- en zorgcomplex alsook de nabije groene omgeving. Tijdens de participatiemomenten werd

Een overzicht: 1. Algemene infoavond:

Op deze eerste infoavond werden de geïnteresseerde buren van de Molenkouter uitgenodigd om een informatieve wandeling te maken, samen met de architecten en ons Regionaal Landschap. De buurtbewoners werden wegwijs gemaakt in het masterplan.

2. Brainstormavond: Een goeie week na de eerste infoavond werden dezelfde buren uitgenodigd om te komen brainstormen ín het woonzorghuis.

We gingen aan de slag met schaar, lijm, stiften en pictogrammen. Het resultaat: twee volledig verschillende ontwerpen voor de site.

3. Op stap met buurtkinderen: Met buurtkinderen gingen we spelen in het Rozekensbos in Aalst. Behalve plezier maken, was er nog een extra verantwoordelijkheid: na het spelen werd besproken welke elementen uit het speelbos de kinderen zouden meenemen naar de Molenkouter. In de namiddag gingen ook zij aan de slag met schaar, lijm, stiften en pictogrammen.

Het resultaat: nog meer verschillende ontwerpen.

4. Op stap met (lokale) experten: Samen met experten met verschillende achtergronden gingen we op verkenning. Aan het einde van de dag brachten we al onze kennis samen en maakten we een twaalfpuntenplan op: een plan waarin de 12 belangrijkste eigenschappen voor een aangenaam, veilig, open en toegankelijk buitengebied opgelijst staan.

2019 In 2019 organiseren we nog een laatste participatiemoment met personeel en bewoners. Ondertussen wordt hard

gewerkt om de verkregen info te verwerken naar een duidelijke visie voor de toekomst van de Molenkouter en de groene omgeving rondom de gebouwen. Deze visie dragen we over aan de aangestelde ontwerpers. We hopen dat de visieschets voor de Molenkouter dan ook als communicatiemiddel dient om gronden te verwerven en de site kan uitgroeien tot een toekom­ stige groene ontmoetingsplaats voor de buurt, scholen en bewoners en personeel van de zorginstelling.

ONTDEK DIT PROJECT OP ONZE WEBSITE!

WAASMUNSTER TUSSEN DRIES & DURME ACTIE // Coördinatie uitvoering werken i.s.m. vzw LIA. TIMING // Juli 2016 – december 2018. FINANCIERING // (A) LIA-park: totaal 88.189 euro, waarvan 49.994 euro door

, 29.162 euro door

LIA en 9.032 euro door RLSD (via personeelstijd) gefinancierd wordt. (B) Beerkaaihuisje: totaal 82.396 euro, waarvan 27.191 euro door

,

© RLSD - ANN SELS

zoveel mogelijk input verzameld. We maakten een indeling op basis van de toekomstige gebruikers van de site.

focust het project ‘Tussen Dries en Durme’ ook op de noodzakelijke renovatiewerken van het historische Beerkaaihuisje vlakbij de Durme. Het Beerkaaihuisje, met romantisch en historisch karakter, is binnen de Sigmawerken door De Vlaamse Waterweg nv vrijwaard gebleven dankzij de interessante ligging voor recreanten binnen het Sigmaproject Durmevallei.

Vzw Lia krijgt het huisje in gebruik en zal er time-outprojecten voor jongeren organiseren met zijn werking De Knoop.

20.205 euro door LIA en 35.000 euro door Interwaas gefinancierd wordt. PARTNERS EN ACTOREN // Vzw LIA (hoofdpromotor), gemeente Waasmunster, Interwaas, vzw Durme, Provincie Oost-Vlaanderen,

Natuuratelier

Sombeke,

Natuur­punt Zuid-Waasland, buurt, …

RLSD ondersteunt als copromotor in het PDPO-dossier de herinrichtings­ werken van het project ‘Tussen Dries en Durme’. Dit project is tweeledig en voorziet enerzijds de inrichtings­ werken van de semi-publieke LIA-­tuin

als een gezellige ontmoetingsplek voor buurtbewoners en de kinderen en jongeren die bij vzw LIA verblijven.

De herinrichting heeft veel aandacht voor speelnatuur, natuurherstel, ecologie en natuurrecreatie. Daarnaast

In 2016 coördineerde RLSD het participatief traject met de verschillende gebruikers. Dit resulteerde in een algemene visieschets op het LIA-park.

In 2017 werden de grote landschappelijke werken in de LIA-tuin uitgevoerd: verwijderen verruiging en verrommeling, ruiming poel, aanleg trage weg en speelheuvels, maaibeheer, vervangen afsluitingen, creatie speelaanleidingen met Robinia-stammen uit speelbos De Vaag, kijk- en klusdagen voor de buurt,…

NIEUWS, FOTO’S, NIEUWBRIEVEN, ...

OVER DIT PROJECT!

2018 Na de aanleg van de basisstructuur was de LIA-tuin klaar voor verdere afwerking met belevingselementen, een herbebossing met streekeigen bosgoed, het toepassen van een ecologisch maaibeheer én het betrekken van de buurt op wandelingen en klusdagen.

Afwerking met belevingselementen:

• Twee hangmatten om nog beter van de rust in het park te genieten, maar ook om gezellig met vrienden te schommelen. De hangmatten verwijzen ook naar het stiltegebied Bornem, waar we vele positieve reacties op kregen.

• Een extra grote picknickbank als kers op de taart van de nieuwe ontmoe­ tingsplek in de buurt. Langs de trage weg, met zicht op de poel, hooiland en speelheuvels.

• Een waterspeelpomp, voor nog meer plezier in de natuur.

• Houten infodragers voor een info­ bord en een ‘boolplank’: de LIA-tuin is nu ook zichtbaar vanaf beide driesen.

• Permanente infoborden aan de toegangen.

• Straatnaambordjes voor de nieuwe trage weg: Drieswegel.

Herbebossing en beplanting:

• Een beplantingsplan werd opgemaakt voor de hele site: herbebos­ sing van het perceel waar vroeger het sparrenbos stond en voor de hagen, heggen, houtkanten, klimplanten rondom de hooilanden en afsluitingen met privétuinen.

• Op 9 februari organiseerden we een winterse gezellige natuurwerkdag voor de 4 lagere scholen uit Waasmunster.

We boden de klassen een ganse dag buiten aan: boseducatie, bosaanplant, natuurworkshop met het natuurate­

lier, warme chocomelk, wandeling / fietstocht én vrij spel in de Lia-tuin!

• 300 meter hagen / heggen / houtkanten werden aangeplant door Pro Natura. De heggen rondom de dierenweide hopen we in de toekomst om te vormen tot vlechtheg.

• LIA vzw greep het project ‘Tussen Dries en Durme’ aan om ook te investeren in de parking die de toegang vormt tot de LIA-tuin. RLSD ondersteunde hier door advies te geven aan de architect (de trage weg te integreren, letten op waterdoorlaatbaarheid én vergroening) én door een beplantingsplan met vaste planten uit te werken.

van Waasmunster het hooisel afvoeren in hooimijten onder begeleiding van de lokale landbouwers Hoffman en het Natuuratelier. Natuurpunt Educatie verzorgde de workshop bijenhotel, RLSD liet de kinderen de biodiversiteit in het hooiland spelenderwijs onderzoeken.

DIT WAS DE ZEISCURSUS! HERBELEEF DE NATUURKLUSDAG!

Ecologisch maaibeheer:

• Vanaf de opstart in 2016 werden de graslanden omgezet naar hooilanden.

Dit beheer werd voortgezet en geoptimaliseerd. Wandelpaden werden intensiever gemaaid, speelweitjes werden geïntegreerd op plekken waar het grasland ruiger was en dus frequenter gemaaid (en afgevoerd). Ook de speelheuvels worden minimum 2 keer per jaar gemaaid. Zij werden opgebouwd met het slib uit de poel­ werken en zijn dus ruiger begroeid en vragen om verschraling.

• Ook in 2018 werd de zeisworkshop met vzw Durme hier georganiseerd.

Het ging om een terugkomdag in september. Zo konden de zeisers hun geleerde technieken inoefenen en onderhouden. Het hooiland werd voor de helft gemaaid met de zeis, de andere helft nam Spoor 2 voor zijn rekening.

• Het aangeplante bosje werd vrij­ gesteld in september. Ook hier is de grond heel rijk en de distels en netels schoten hoog op. Maar het was een bij­enparadijs!

• Op 17 september vond een zomerse natuurwerkdag plaats. De zeisers maaiden het hooiland, de dag erna kwamen de lagereschoolkinderen

Dit ecologisch maaibeheer werpt zijn vruchten af. We kregen hier een mooie bevestiging van in een onderzoek van Natuurpunt Studie ‘Expert­advies Wilde Bijen Gestroomlijnd Landschap Barbierbeekvallei’ in opdracht van Provincie Oost-Vlaanderen. De LIA-tu­ in herbergt 37 soorten wilde bijen (telling tijdens 3 bezoeken) en eindigt hiermee op de tweede plaats van de onderzochte gebieden. De LIA-tuin was dus een verrassende bijenhotspot voor de onderzoekers! We zullen de beheeradviezen ook in 2019 opvolgen.

Andere workshops en buurtdagen:

• 17 februari: wandeling doorheen het Klein- en Grootbroek met aandacht voor het project Beerkaaihuisje.

• 9 januari: sportieve kennismaking met de LIA-tuin via de ‘LIA LOOP’.

• 20 oktober: Feestelijke Opening LIA-tuin, Drieswegel én Beerkaaihuis­ je tijdens de Dag van de Trage Weg! 300 buurtbewoners genoten van de vele activiteiten en gezellige sfeer: landschapswandeling, ganzenfanfare, gekke kapsels, zonnekijker, uitdagingen in het Beerkaaihuisje, blote voe­ tenpad, foodtrucks,…

TERUG

© RLSD - JULIE DECUYPER

DIT WAS HET OPENINGSFEEST!

ACTIE // Coördinatie uitvoering i.s.m. stad Aalst.

FINANCIERING // Stad Aalst financierde de

OP ZOEK NAAR EEN OVERZICHT?

grondwerken van 114 520 euro en voorzag in 2016-2017 nog een budget van 106.394 euro voor het vlonderpad en studiewerk en 38.000 euro voor de verdere inrichting met speelaanleidingen. PARTNERS EN ACTOREN // Stad Aalst, Buurtcomité Oude Abdij, studiebureau Omgeving, Levensvreug­de vzw, Speelbomen, …

In 2017, konden we na de intensieve grondwerken van 2016, eindelijk overgaan tot de inrichting met speelaanleidingen, paden, wilgenhutten en natuurlijk de laatste aanplantingen.

Daarna lieten we het speelbos even bekomen en volgde de feestelijke opening op zondag 29 april! De nieuwe naam voor het speelbos werd onthuld: ‘Rozekensbos’! Bijzonder was dat minister Joke Schauvliege zag dat we bij de inrichting van het speelbos bijzondere aandacht besteedden aan de toegankelijkheid en beleefbaarheid voor kinderen en mensen met een beperking. Voornamelijk waterbeleving staat centraal met de natuurlijke poel, die meteen ook de grootste, aangelegde natuurlijke waterpartij is op het grondgebied van Aalst. Daarnaast is het 80 meter lange vlonderpad ideaal voor rolstoelgebruikers, ouders met jonge kinderen en minder mobiele mensen. En als toppertje kwam er een waterspeelpomp die ook toegankelijk is voor kinderen in rolstoelen.

2019

LEBBEKE HOF TEN DIJKE ACTIE // Promotor project inrichting Hof Ten Dij­ke i.s.m. gemeente Lebbeke. TOTALE PROJECTKOST // 47.550 Euro + 10.000 euro. FINANCIERING // (65 %) en gemeente Lebbeke (35 %) + 10.000 euro subsidie voor erfgoedprojecten van Provincie Oost-Vlaanderen (POV) mede dankzij de IOED (p.65). PARTNERS & ACTOREN // Lebbeke, IOED

Schelde-Durme,

heemkundige

kring,

Natuur­punt, POV, Vlaamse Landmaatschappij, …

2018 We ondersteunden de gemeente bij de PDPO-projectaanvraag voor de

Geofysisch onderzoek zal uitwijzen hoe de site verder wordt ingericht.

Er zal aandacht zijn voor een subtiele landschappelijke ingreep (landart) met respect voor het aanwezige waardevolle groen. De wal rondom de hoeve is nu nagenoeg volledig verland. Deze wal zal in ere worden hersteld, net als de vijver naast de site.

De toegang tot de site wordt versterkt via een brug en talud en de aanwezige vegetatie in de verlande vijver wordt gerooid. Verder kunnen er een aantal solitaire bomen worden aangeplant, alsook een rustplek gecreëerd worden. Interessant is de aansluiting van © RLSD - JULIE DECUYPER

AALST SPEELBOS TEN ROZEN

landschappelijke inrichting en herstel van de omwalde gracht en vijver van de site ‘Hof ten Dijke’. Deze is gelegen aan de nieuwe wandelweg doorheen wachtbekken Heistergem ter hoogte van het station van Heizijde.

Volgens de legende woonde hier één van de zogenaamde Twaalf Geslachten, de stichters van Lebbeke. In 2018 maakten we een eerste voorontwerp en kregen we na goedkeuring van het project verdere input van de provinciale Kwaliteitskamer. Met dank aan de IOED Schelde-Durme (p.65) kregen we er nog een extra subsidie bovenop die het geofysisch onderzoek mogelijk zal maken in 2019.

de site op de bestaande wandelweg rondom het wachtbekken Heistergem (wandelweg 4 km), wat weer mogelijkheden biedt om vanaf het station Heizijde een groene halte in te richten. Zo kan het perceel een ontmoetingsplaats worden voor wandelaars, buurtbewoners en geïnteresseerden van alle leeftijden.

2018

MELLE BUURTPARK ‘T LIJSTERNEST

We ondersteunden de gemeente Berlare bij de opmaak van een visienota en SWOT-analyse voor de herbestemming van een voormalig BMX-terrein tot nieuwe onthaal- en toegangspoort tot het Boerenkrijgpark in Overmere. Een verouderde aanblik maakte plaats voor een extensiever en divers buurtpark, zodat de markante aanwezige solitaire bomen beter tot hun recht komen.

ACTIE // Werkgroep. TIMING // juli 2016 –

2019

juli 2019. TOTALE PROJECTKOST // 125.658,49 euro (omgevingsaanleg).

-SUBSIDIE //

76.832,21 euro. FINANCIERING // PDPO (65 %), cofinanciering gemeente Melle (35 %) en extra eigen middelen gemeente Melle. PARTNERS EN ACTOREN // Gemeente Melle (hoofdpromotor), Provincie

Oost-Vlaanderen,

buurt,

jeugd­

verenigingen, Jeugd Rode Kruis, …

In 2018 gingen de werken van start onder leiding van tuin- en landschaps­ architect Grasland. De afsluiting werd verwijderd, men plaatste enkele kanten klare speelaanleidingen, het wandelpad werd vernieuwd en men voorzag nieuwe aanplantingen.

2019 Op 11 juli vindt een feestelijke opening plaats en RLSD zal mee ondersteunen waar nodig.

BERLARE BMX-TERREIN ACTIE // Herbestemming BMX terrein tot toegangspoort tot het Boerenkrijgpark Berlare.

TIMING // 2018-2019. TOTALE PROJECTKOST // Nog te be­ palen. FINANCIERING // Eigen middelen gemeente. PARTNERS EN ACTOREN // Partners en actoren: gemeente Berlare, recreatiepool Berlare Donk, …

In 2019 onderzoeken we of we de visienota kunnen vertalen naar een haalbaar schetsontwerp, zodat we ook de uitvoeringswerken kunnen begeleiden i.s.m. de gemeente Berlare.

DESTELBERGEN BUITENGEWOON BERGENMEERS

in de onmiddellijke omgeving van het terrein liggen, startten we het participatief traject op. Gedurende twee dagen mogen de leerlingen van beide scholen input geven voor de invulling van het voetbalterrein.

Hun opmerkingen worden verwerkt in een eerste visienota dat dient als basis voor het ontwerp dat in 2019 zou worden opgemaakt. Na goedkeuring van het dossier werd het project helaas stopgezet door het gemeentebestuur omwille van onduidelijkheid inzake de lokalisering van de nieuwe gemeenteschool op de site Bergenmeers. Ook kreeg Veneco voor 2019 de opdracht tot opmaak van een masterplan voor de gehele site Bergenmeers, wat een uiteindelijke impact heeft op het voorliggende masterplan.

2019 Project werd voorlopig stopgezet.

ACTIE // Coördinatie participatie en

-

aanvraag i.s.m. de jeugddienst gemeente Destelbergen. FINANCIERING // Project werd na goed-

NIEUWE PROJECTEN IN 2019

meente. PARTNERS & ACTOREN // Gemeente

SINT-NIKLAAS PUITVOETBOS

Destelbergen, Provincie Oost-Vlaanderen, jeugd-

ACTIE // Participatietraject en Toekomst­beeld in

dienst, scholen uit de buurt, jeugdverenigingen,

Structuurschets. TIMING // Jan 2018 – juli 2018.

OCMW

FINANCIERING // Stad Sint-Niklaas 35 werk-

keuring PDPO-dossier geannuleerd door de ge-

dienstencentrum,

sportverenigingen,

m.m.v. Audrey Jansseune …

2018

dagen RLSD aan 14.630 euro. // PARTNERS EN ACTOREN // Sint-Niklaas diverse diensten, lokale verenigingen, buurtbewoners, scholen, jeugdverenigingen,…

In 2018 ondersteunden we de gemeente bij het indienen van een nieuwe PDPO projectaanvraag voor de herinrichting van een voetbalveld tot avontuurlijke en groene ontmoetings­ plek. Uitgangspunt hierbij is het behoud van de groene open ruimte als een verbindend element tussen twee natuurgebieden (Reinaertpark en Damvallei). Omdat er 2 scholen

SINT-NIKLAAS SPEELBOS IN HET STADSPARK ACTIE // Ontwerp, Uitvoering en Participatie.

TIMING // Jan 2018 – juli 2018. FINANCIERING // Stad Sint-Niklaas: uitvoeringsbudget 60.000 euro, personeelskost RLSD 13 werkdagen aan 5.928 euro. // PARTNERS & ACTOREN // Sint-Niklaas diverse diensten, kinderen, ...

TERUG

3. NETWERKVORMING TERUG

© RLSD - JULIE DECUYPER

“Door aanwezig te zij n op netwerkmomenten, door concrete vragen aan het NME-loket zo goed mogelij k te beantwoorden én door de NME-actoren in de streek te ondersteunen met een online activiteitenkalender, hopen we concrete, lokale samenwerkingsverbanden te initiëren, te ondersteunen en te versterken.”

Omdat netwerken ons ook inspire­ ren, zijn we kernlid van Springzaad Vlaanderen en actief lid van het OostVlaams NME-overlegplatform. Zo blijft

de kwaliteit van onze projecten hoog én houden we onze input en onder­ steuning fris en vernieuwend. Op zaterdag 5 mei 2018 organiseerden we als trekker i.s.m. Springzaad en POV De Kaaihoeve een excursie langs onze beste Speelnatuurprojecten. Het werd een mooie dag met ruimte voor inspiratie, uitwisseling en netwerking met diverse actoren. 25 deelnemers schreven zich in. We trokken er met een bus op uit en zorgden voor inte­ ressante sprekers en duiding op elke locatie. Om de natuurbeleving helemaal top te maken, was er een verrassende picknick op een goed verborgen plekje langs de Durme!

PROJECTVERANTWOORDELIJKEN: ANN SELS & JULIE DECUYPER

• 29 januari: inhuldiging Rivierpark • 5 februari: Raad van Bestuur Springzaad

• 20 februari: overleg Kerkplein

• • • •

• •

Buggenhout i.f.v. bomen in de openbare ruimte 13 maart: congres Publieke Ruimte 20 maart: masterclas duurzaam ontwerp (Tour & Taxis Brussel) 27 maart: reportage Rozekensbos, Aalst 30 maart: overleg Veneco, netwerken voor toekomstige projecten 18 april: buitenspeeldag LIA-tuin, Waasmunster 19 april: input participatie gemeente Wetteren: speelplein

• 29 april: openingsfeest Rozekensbos, Aalst

• 5 mei: eerste lesdag zeisen i.s.m. vzw Durme

HERBELEEF ONZE EXCURSIE! NETWERKMOMENTEN 2018

• 16 januari: overleg vzw Durme over een zeisploeg in de regio • 22 januari: jury speelnatuur op school MOS Antwerpen

• 5 mei: excursie Springzaad wilde landjes RLSD i.s.m. POV Kaaihoeve • 14 mei: interview POV over participatie methodieken binnen RLSD • 19 mei: les plantenfamilies herkennen op terrein (o.l.v. Jan Van Bogaert, Hof ter Saksen) • 24 mei: terreindag 2 masterclass duurzaam ontwerp (Antwerpen)

• 26 mei: tweede lesdag zeisen in samenwerking met vzw Durme • 16 juni: eerste terugkomdag zeisers i.s.m. vzw Durme

• 17 juni: Openingsfeest •

• •

• •

natuurspeelplein Keistraat, Laarne 21 juni: colloquium 10-jarig bestaan Antwerpse Regionale Landschappen 14 september: Dag van de Regionale Landschappen 15 september: tweede terugkomdag zeisers ism vzw Durme, LIA-tuin 24 september: terreindag master­ class duurzaam ontwerp (Diest) 20 oktober: opening LIA-tuin, Drieswegel, Beerkaaihuisje Waasmunster tijdens Dag van de Trage Weg

• 20 november: Expertendag Molenkouter, Wichelen: netwerking tussen Groen en Zorg • 26 november: Studiedag POV ‘Experimentele Woonprojecten’, Gent

• 3 december: Raad van Bestuur Springzaad

• 19 december: bosplantacties Wichelen i.s.m. Landschapsloket, Bosgroep, particulier, gemeente én lagere scholen Wichelen

P.48

4. UITLEENPOST

© RLSD - JULIE DECUYPER

TERUG

INITIATIEFNEMER NME-actoren uit de streek / RLSD. STARTJAAR 2009.

PARTNERS NME actoren uit de streek, Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME (Netwerk voor natuur- en milieueducatie) en PIME (Provinciaal Instituut voor Milieu Educatie).

FINANCIERING Samenwerkingsovereenkomst Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME, financiering in natura via ter beschikking stellen van materiaal door NME-centra binnen en buiten de regio.

“Door educatief materiaal gratis ter beschikking te stellen - van veldmateriaal over thematische koffers en pakketten tot spelletjes en tentoonstellingen - willen we enerzij ds scholen en verenigingen uitnodigen tot leerrij ke activiteiten in de natuur en anderzij ds NMEactoren uit de streek ondersteunen in hun werking.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKEN: KRISTOF BUELENS & ANN SELS

2018

2019

De ontleningen vielen jaar na jaar terug. In 2018 riep ook Provinciaal Natuureducatief Centrum De Kaaihoeve de eigen uitleenkoffers terug (ook zij merken een achteruitgang van het aantal ontleende koffers). Bovendien had onze verhuis naar Wetteren ook een negatieve impact op onze uitleenpost. We investeren niet meer in nieuw materiaal of promotie. Wél ontlenen we nog aan de vaste ontleners van de afgelopen jaren.

De materiaaluitleenpost zal uitdoven.

P.49

NATUUR

FAUNA-AKKERS

© WBE SCALDIANA

TERUG

INITIATIEFNEMER RLSD en lokale wildbeheereenheden.

STARTJAAR 2011.

PARTNERS Hubertusvereniging Vlaanderen (HVV), Agentschap voor Natuur en Bos en andere Regionale Landschappen.

FINANCIERING Er zijn geen subsidies meer voor de aankoop van zaadmengsels, daarom wordt vanaf nu gewerkt met een groepsaankoop.

Personeelstijd wordt voorzien uit structurele financiering van RLSD.

“We maken meer jagers, landbouwers en andere landschapsbeheerders warm voor fauna-akkers door hen te informeren, te begeleiden en geschikte zaadmengsels aan te bieden. Zo vergroten we samen met de partners de schuil- en voedselmogelij kheden voor verschillende soorten diergroepen, creëren we kansen voor natuurlij ke akkerkruiden en worden KLE’s en natuurverbindingen gerealiseerd.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBBERT SCHEPERS

SITUERING

2018

Fauna-akkers zijn akkers of akkerranden die ingezaaid worden met één- of meerjarige mengsels van akkerkruiden, grassen en oude landbouwgewassen. Ze worden ingezaaid met de bedoeling in elk seizoen (ook ’s winters) voedsel- en schuilmoge­ lijkheden te creëren voor bepaalde diergroepen zoals insecten (o.a. bij­ en), vogels (o.a. fazant, gele kwikstaart en Rode Lijstsoorten zoals patrijs, zomertortel, veldleeuwerik, graspieper en kneu) en zoogdieren (o.a. ree).

In 2018 werd voor het eerste een groepsaankoop georganiseerd i.s.m. de Antwerpse Regionale Landschappen. Dit was een succes: er werd

Aansluitend bieden we deelnemers van het project een bredere ondersteuning aan op het vlak van KLE’s en biodiversiteit. Want tijdens terrein­ bezoeken ontstaan dikwijls ideeën voor bijkomende acties rond natuur en landschap, zoals aanplantingen of poelen. Die worden dan verder uitgewerkt door ons Landschapsloket (p.23) of Natuurloket (p.54).

voor 47 hectare fauna-akker besteld!

Hiervoor werd 977 kilogram zaad ingezaaid in een 15-tal gemeenten door een 25-tal jachtgroepen van 10 wildbeheereenheden (WBE), enkele lokale natuurverenigingen, landbouwers en gemeenten. De fauna-akkers worden in de loop van het jaar bezocht om ze te evalueren, erva­ ring op te doen en advies te geven.

Op donderdag 30 januari 2018 eva­ lueerden we het voorbije werkjaar tijdens een WBE-overleg. Omdat we naast fauna-akkers ook het belang en beheer van kruidenrijke graslanden voor jacht en landbouw in de kij­ ker wilden zetten, werd hiervoor in 2017 een specifiek project uitge­ werkt: ‘Krui­denrijk Grasland’.

2019 We zetten dit project voort en voorzien opnieuw een groepsaankoop, de opvolging op het terrein via terreinbezoeken, …

P.50

NATUUR

INSTANDHOUDINGSDOELSTELLINGEN TERUG

“Met onze expertise zetten we mee onze schouders onder het Europese project ‘Natura 2000’ en de Vlaamse instandhoudingsdoelstellingen (IHD). Die willen de Europese en Vlaamse biodiversiteit bewaren: typerende planten- en diersoorten maar ook leefgebieden. Zowel particulieren als lokale overheden kunnen op onze praktische en in sommige gevallen ook financiële steun rekenen.”

HABITATTYPE ‘SCHORREN’ © NATURA2000

EUROPESE BIODIVERSITEIT

draagvlak zijn van vitaal belang om in het opzet te kunnen slagen.

Om de Europese biodiversiteit te bewaren, hebben de lidstaten van de Europese Unie ‘Natura 2000’ in het leven geroepen. Dat voorziet in een netwerk van Speciale Beschermingszones (SBZ), waar habitats en soorten bijkomende kansen krijgen.

Het geheel van SBZ staat gekend als het ‘Natura 2000-netwerk’. Ook in Vlaanderen bevinden zich SBZ. Om er zich gericht te kunnen inzetten voor specifieke habitats en soorten, heeft de Vlaamse overheid algemene instandhoudingsdoelstellingen geformuleerd: IHD. Er bestaan instandhoudingsdoelstellingen per gewest (G-IHD) en per gebied (s-IHD).

REGIONALE LANDSCHAPPEN

GEDEELDE VERANTWOORDELIJKHEID Naast de Vlaamse overheid spe­ len vele andere partners een rol in de realisatie van IHD. Zo vergt het een gemeentegrensoverschrijdende aanpak. Bovendien liggen grote delen van het Natura 2000-netwerk op gronden van private eigenaars, landbouwers, … Samenwerking en

Er is binnen ‘Natura 2000’ een belang­ rijke rol weggelegd voor Regionale Landschappen. Allen werken ze via hun brede plattelandswerking aan meer draagvlak voor natuurbehoud.

Daarnaast verhogen ze de natuurwaarden in het buitengebied (buiten de erkende reservaten en domeinbossen) aanzienlijk met hun vele terreingerichte, concrete projecten en acties. Bovendien beschikken ze over de volgende troeven: 1. ze be­schikken over de knowhow van soortgericht werken en gebiedsgericht werken • 2. ze zijn aanvaard als gesprekspartner bij vele actoren die eerder aarzelend staan tegenover natuurbeheer • 3. Ze hebben geen beleidstaken of vergunningsbevoegd­ heid maar zijn draagvlak- en uitvoe­ ringsgericht • 4. ze benaderen de omgeving via een brede insteek van natuur – landschap – erfgoed • 5.

Ze beschikken over multi-inzetbare teams • 6. ze spelen vlot in op bijkomende subsidiemogelijkheden

als Interreg, Life, PDPO, Leader… waardoor zij een groot multiplicator-effect teweegbrengen en extra middelen kunnen aantrekken • 7. ze hebben een werking die is afgestemd op de specifieke streek en op de kenmerkende actoren van de streek • 8. ze leveren passend maatwerk.

RLSD Ook ons Regionaal Landschap heeft dus een belangrijke, tweeledige opdracht. Enerzijds het grote publiek en de betrokken particulieren informeren en zo draagvlak creëren voor ‘Natura 2000’. Anderzijds staan we klaar om deze particulieren en lokale overheden te ondersteunen bij concrete acties, want het ontbreekt hen vaak aan expertise, tijd en middelen. In dit jaarverslag zijn acties die bijdragen aan de IHD aangeduid met dit label: .

P.51

NATUUR

IHD-BOS-SBP-ADAGIO-GIDS TERUG

“De Provincies Antwerpen en Oost-Vlaanderen sloten een samenwerkingsovereenkomst af met het Agentschap voor Natuur en Bos om te werken aan IHD, bebossing, SBP, ADAGIO en GIDS. Deze overeenkomst voorziet onder meer middelen voor Regionale Landschappen en Bosgroepen om Vlaamse doelstellingen mee te helpen realiseren via projecten en acties.” © RLSD

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBBERT SCHEPERS & ROBIN VAN HEGHE

SITUERING

OOST-VLAANDEREN

refereert naar instandhou­ dingsdoelstellingen (p.51), via bebos-­­sings­projecten wil Vlaanderen meer bos aanplanten, SBP is de afkorting van soortenbeschermingsprogramma, ADAGIO beoogt een hogere recreatie­ve toegankelijkheid en meer natuuren landschapsbeleving en GIDS wil meer groen in en aan de rand van ste­den en woonkernen verwezenlij­ ken. Wij hebben de voorziene middelen in 2017 vooral ingezet op IHD en bebossing.

Hier werkten we aan volgende projecten: 1. vleermuizenproject (p.58) 2. poelenproject i.f.v. de kamsalamander (p.55) 3. weidevogels Kalkense Meersen (p.59) 4. slotenproject (p.56) 5. NIP Berlare Donkmeer (p.26) 6. krui­denrijk grasland 7. bebos­sing, i.s.m. de Bosgroepen. Op Vlaams niveau ondersteunt RLSD ook mee de stuurgroep van het SBP kamsa­ lamander.

ANTWERPEN

INITIATIEFNEMER/PARTNERS Agentschap voor Natuur en Bos, Provincie Oost-Vlaanderen en Provincie Antwerpen.

PERIODE 2017 - 2019.

FINANCIERING In 2018 was in Antwerpen een budget beschikbaar van 5.742,23 euro, in OostVlaanderen bedroeg dit 37.308 euro.

Dit budget kon besteed worden aan personeelskosten voor voorbereiding en begeleiding van projecten en werken op terrein.

In Klein-Brabant werden de mogelijk­ heden voor bebossing bekeken met de Bosgroepen. Daarnaast werd er gewerkt rond vleermuizen (fort van Bornem). In Bornem werden de na­ tuurlijke en recreatieve inrich­ting van twee percelen aan de Oude Schelde gerealiseerd (p. 27).

2019 In 2019 wordt grotendeels aan dezelfde projecten verder gewerkt. Een nieuw project in Antwerpen betreft het herstel van de Bommelsdijk in Bornem (p.30).

P.52

NATUUR

LICHTHINDER & LICHTVERVUILING

© WESLEY POELMAN

TERUG

INITIATIEFNEMER RLSD. STARTJAAR 2018.

PARTNERS Provincies, gemeenten, Fluvius, werkgroep lichthinder, Agentschap voor Natuur en Bos. FINANCIERING Personeelstijd wordt voorzien uit structurele financiering van RLSD.

“De cyclus van licht en duisternis is een van de fundamenteelste natuurlij ke ritmes voor de levensvormen op onze planeet, inclusief onszelf. De exponentiële toename van kunstlicht blij kt een omvangrij k en complex milieuprobleem met grote gevolgen voor onze omgeving, landschap en fauna en flora. Om de impact van kunstlicht in ons landschap te beperken, ondersteunen we gemeenten met advies.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBBERT SCHEPERS

2018

2019

In samenwerking met de gemeen­ ten werd in verschillende dossiers bekeken hoe de impact van verlichting op de omgeving of op be­ paalde diersoorten (bv vleermuizen) kon verminderd worden. Zo werd er aangepaste, vleermuisvriendelijke verlichting geplaatst aan de kerk van Buggenhout en worden verschillende dossiers in Dendermonde onderzocht (bv. N41 Elversele-Dendermonde).

In 2019 willen we verder inzetten op dit thema. Een van de mogelijke acties is het screenen van gemeentelijke masterplannen openbare verlichting op gebieden of locaties waar best niet of minder verlicht wordt of waar aangepaste verlichting nodig is,… Hiervoor wordt ook gekeken naar een samenwerking met partners zoals Fluvius en werkgroep lichthinder. Voor gekende vleermuisverblijfplaatsen zal RLSD de gemeenten verder ondersteunen om de impact te verminderen via bv. het aanpassen van de lichtplannen in de directe omgeving.

Ook werd het thema ‘lichthinder & lichtvervuiling’ als actiepunt naar voren geschoven binnen het Rivierpark Scheldevallei (p.5). Bedoeling is om inwoners en bestuurders ook meer te informeren over de impact van lichthinder en lichtvervuiling en samen te zoeken naar mogelijke oplossingen. Het beperken van verlichting levert namelijk ook een besparing op (zowel financieel als op vlak van CO2-uitstoot).

P.53

NATUUR

NATUURLOKET

© KATRIEN BUYSSE

TERUG

“Het Natuurloket is een aanspreekpunt voor inwoners, verenigingen en besturen met vragen over fauna en flora. Het loket adviseert en verwijst door naar diverse organisaties en doelgroepen. Waar mogelij k worden aanvragen omgezet in terreingerichte acties, al dan niet binnen lopende projecten.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBBERT SCHEPERS & ROBIN VAN HEGHE

2018

2019

Het Natuurloket verwerkte in totaal 62 aanvragen.

Ook in 2019 zullen we alle binnenkomende aanvragen beantwoorden en opvolgen.

Het Natuurloket bood vooral onder­ steuning voor:

• zwaluwen (p.60) • zoogdieren, vooral vleermuizen (p.58) • algemene biodiversiteit en andere thema’s Daarnaast kwamen ook aanvragen binnen over weidevogels, fauna-akkers, bloemenweiden, vogels en nestkasten, bijen en planten.

Er bereikten ons vragen vanuit 17 aangesloten gemeenten. We kregen INITIATIEFNEMER RLSD. STARTJAAR 2006.

PARTNERS Natuurverenigingen en lokale werkgroepen, landbouwverenigingen en openbare besturen.

FINANCIERING Structurele toelagen, diverse projectmatige middelen.

ook 12 vragen van buiten ons wer­ kingsgebied.

P.54

NATUUR

POELENPROJECT TERUG

“Om de populaties van watergebonden planten en dieren te bevorderen, graven we nieuwe poelen op kansrij ke plaatsen of herstellen we verwaarloosde poelen. Een poel is een typisch en waardevol landschapselement in onze streek.”

© RLSD

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBBERT SCHEPERS & ROBIN VAN HEGHE

2017 (p.51) De poelenwerking wordt gericht op habitat 3150 (zie soorten op p.56) en kamsalaman­ der (Bijlage II & IV Habitatrichtlijn)

in regio’s waar 1. deze soort voorkomt (de vallei van de Sers­kampse beek in Wetteren / Wichelen, de Wase cuesta in Temse / Kruibeke, Honegem in Aalst) 2. historische waarnemingen gekend zijn (regio Buggenhoutbos).

INITIATIEFNEMER RLSD i.s.m. met lokale poelen­werkgroepen.

STARTJAAR 2008.

PARTNERS Provincies, gemeentebesturen, natuurverenigingen (in bijzonder Hyla), landbouwverenigingen, Wildebheereenheden.

FINANCIERING We zetten verschillende subsidiekanalen in. Voor poelen die bijdragen aan het leefgebied van bepaalde bedreigde soorten zoals kamsalamander zijn er mogelijkheden via soortenbescherming van de Provincie Oost-Vlaanderen en subsidies rond Natura 2000 van ANB. Andere kanalen zijn o.a. Gestroomlijnd landschap, landschapszorg van de provincies, KLE-subsidies van gemeenten, bijdragen van gemeenten en private eigenaars, …

2018 In totaal werden 26 poelen aange­ pakt in 10 gemeenten. Daarvan zijn er 5 nieuw aangelegd. Via het Landschaps­loket (p.23) werden 9 poelen aangepakt. Binnen het projectgebied Gestroomlijnd Landschap Barbierbeek – Wase cuesta (p.16) en de poelenplannen Temse en Kruibeke werden 14 poelen hersteld in functie van de kamsalamander. De gemeente Temse voerde reguliere onderhoudswerken uit aan enkele andere poelen.

RLSD verleende ondersteuning aan een grootschalig genetisch onderzoek dat het INBO uitvoert op de kamsalamanderpopulaties in Temse / Kruibeke en organiseerde 3 overlegmomenten voor de lokale poelen-

werkgroepen. We ondersteunen mee de opmaak van het soortenbeschermingsprogramma kamsalamander vanuit de stuurgroep. Op initiatief van de milieudienst Temse speelden 310 lagereschoolleerlingen van 10 verschillende scholen het spel ‘Moord in de Poel’ aan de educatief ingerichte poelen. In Kruibeke speelden 162 leerlingen uit 7 klassen dit spel.

2019 We blijven de poelenwerkgroepen Temse en Kruibeke verder ondersteunen, ons inzetten voor de kamsalamander, aanvragen via het Landschapsloket (p.23) opvolgen en kansen onderzoeken voor poelen binnen andere projecten zoals Gestroomlijnd Landschap (p.16). Nu al zijn er plannen voor ruim 15 poelen in verschillende gemeenten. Anderzijds streven we ernaar om vijfjaarlijks alle poelen te bezoeken die we ooit onder handen namen (totaal meer dan: 280!). Zo verzekeren we de duurzame instandhouding van de uitgevoerde werken én ondersteunen we de eigenaars / beheerders. Tot slot volgen we het soortenbeschermingsprogramma kamsalamander verder op.

P.55

NATUUR

SLOTENPROJECT TERUG

“Via het slotenproject wil ons Regionaal landschap de beheerders ondersteunen bij het ecologische herstelbeheer van nietgeklasseerde waterlopen die gelegen zij n in permanent grasland. Die hebben een grote landbouw-, erfgoed-, natuur- én landschapswaarde.” © RLSD

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: JAN MAERTENS M.M.V. ROBIN VAN HEGHE

SITUERING De natuurwaarden in de riviervalleien van Schelde en Durme concentreren zich in belangrijke mate ter hoogte van de talloze sloten die hier in de complexen van (historisch) permanent grasland samen een fijnmazig afwateringssysteem vormen.

De instandhouding van deze natuurwaarden is in sterke mate afhankelijk van een regelmatig onderhoud.

Dat stimuleren wij door aangelanden bij te staan met raad, daad en – waar mogelijk – financiële ondersteuning.

VEGETATIES & SOORTEN INITIATIEFNEMER RLSD .

STARTJAAR 2009.

PARTNERS Provincie Oost-Vlaanderen dienst Integraal Waterbeleid, Provinciale Landbouwkamer, natuurverenigingen, landbouwverenigingen, Vlaamse Landmaatschappij, Polders.

FINANCIERING De uitgevoerde werken in het kader van het landschapsloket werden voor 70 % gesubsidieerd door de Provincies Antwerpen en Oost-Vlaanderen, de aanvrager zorgt voor 30 % cofinanciering.

Het project focust in de eerste plaats op vegetaties van het kikkerbeetverbond, het verbond van grote fonteinkruiden en de eendenkroos­ klasse (Bijlage I Habitatrichtlijn, ha­ bitat 3150: van nature eutrofe meren met vegetaties van het type Magno­ potamion of Hydrocharition). Belan-

grijke doelsoorten zijn kikkerbeet (Rode Lijst + kensoort habitat 3150), groot blaasjeskruid, kleine modderkruiper (Bijlage II Habitatrichtli­ jn), grote modderkruiper (Bijlage II Habitatrichtlijn), bittervoorn (Bijlage

II Habitatrichtlijn), waterspitsmuis (Rode Lijst), glassnijder (Rode Lijst) en variabele waterjuffer (Rode Lijst). Als

vlaggenschipsoort wordt geopteerd voor paling. Paling is zeer sterk afhankelijk van een fijnmazig net aan goed ingerichte kleine waterlopen én is bovendien zeer sterk verweven met de volkscultuur in de streek van Schelde en Durme.

2018 In totaal werd 550 meter sloten her­ steld in Waasmunster, Destelbergen en Laarne. Het aantal aanvragen

en daarmee ook het aantal meter herstelde sloten is sterk gedaald tegenover vorig jaar. Dit heeft allereerst te maken met het feit dat er heel wat aanvragen andere soorten waterpartijen betrof en omdat vanuit het Regionaal landschap enkel een eenmalige (herstel)maatregel wordt ondersteund, nooit regulier beheer.

2018 Ook in 2018 worden alle binnenlopende aanvragen behandeld.

P.56

NATUUR

SOORTENBESCHERMING

© PIXABAY - JEANVDMEULEN

TERUG

INITIATIEFNEMER Provincie Oost-Vlaanderen.

STARTJAAR 2015.

PARTNERS Provincie Oost-Vlaanderen, gemeenten en natuur- en milieuverenigingen binnen het werkingsgebied van RLSD. FINANCIERING Provincie Oost-Vlaanderen: 20.000 euro.

Enerzijds ondersteunt RLSD partners bij het opstellen en uitvoeren van projecten.

Anderzijds ondersteunt RLSD de Provincie bij de coördinatie van het budget, zodat dit budget zo goed mogelijk besteed wordt.

“Met soortenbeschermingssubsidies stimuleert de Provincie OostVlaanderen de samenwerking tussen Regionale Landschappen, Bosgroepen en lokale natuur- en milieuverenigingen om concrete en duurzame resultaten op het terrein te realiseren voor typische of bedreigde Oost-Vlaamse planten en dieren.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBBERT SCHEPERS

2018

2019

Deze projecten werden in 2018 uitgevoerd door de betrokken part­ ners: 1. Huismus in Dendermonde en

In 2019 zullen deze projecten uitge­ voerd worden: 1. Ontwikkeling Krabbenscheerveg­ etaties in de Damvallei (3.365,6

Sint-Niklaas (1.200 euro): onderzoek en acties i.f.v. huismus, uitgevoerd door Ugent en ABLLO. 2. Steenuil in het Waasland (960 euro): Uilenwerkgroep Waasland plaatste o.a. verschillende nestkasten voor steenuil. 3. Visdief in de Damvallei (1.280 euro): Natuurpunt Damvallei plaatste verschillende nestvlotjes voor visdief. 4. Vleermuisvriendelijke inricht­ ing ijskelder Opdorp (5.600 euro): RLSD & Natuurpunt ’s Heerenbosch werkten samen met verschillende partners aan het herstel en de vleermuisvriendelijke inrichting van de ijskelder (p.58). 5. Ontwikkeling soortenrijk nat grasland Daknamse meersen (1.200 euro): Natuurpunt Waasland-Lokeren voerde een kleinschalige afgraving uit om natte soortenrijke graslanden een extra kans te geven. 6. Herstel sloten Moervaartmeersen (3.360 euro): vzw Durme herstelde enkele 100’en meters waardevolle sloten in de Moervaartmeersen.

euro): Natuurpunt Damvallei. 2.

Steenuil in het Waasland (1261,6 euro): Uilenwerkgroep Waasland. 3.

Steen- en kerkuilenproject (1.065,38 euro): Uilenwerkgroep vzw Durme.

4. Soortenbescherming in de Geelstervallei (547,9 euro): Natuurpunt Lede. 5. Heischraal grasland Molsbergen (3.600 euro): Vzw Durme. 6.

Herstel hydrologie Meirdam (3.200 euro): Natuurpunt Dendermonding.

7. Huis- en gierzwaluwproject (4.181 euro): RLSD en gemeenten. 8. Vleer­ muizenproject (2.778,53 euro): RLSD en diverse partners.

P.57

NATUUR

VLEERMUIZEN

© GILLES SAN MARTIN

TERUG

“Vleermuizen zij n ambassadeurs van een mooi, kleinschalig landschap met veel KLE’s. Verschillende vleermuissoorten staan op de Rode Lijst en alle soorten zij n Europees beschermd. Door de inrichting van zomeren winterverblijfplaatsen te combineren met inrichtingen en beheer in het omliggende landschap, willen we het leefgebied van vleermuizen versterken binnen ons werkingsgebied.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBBERT SCHEPERS

DOELSOORTEN (p.51) Gewone / grijze grootoorvleermuis, ruige / gewone dwergvleermuis, laatvlieger, franjestaart, watervleermuis, brandts / gewone baardvleermuis, ingekorven vleermuis, meervleermuis, mopsvleermuis en rosse vleermuis. Alle soorten staan op Bijlage 4 van de habitatricht­ lijn. Ingekorven vleermuis, mopsvleermuis en meervleermuis staan ook op Bijlage 2. Grijze grootoorvleermuis, ingekorven vleermuis, meervleermuis, laatvlieger en rosse vleermuis staan ook op de Rode Lijst.

INITIATIEFNEMER RLSD. STARTJAAR 2016.

PARTNERS Vleermuizenwerkgroep Natuurpunt, Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), Agentschap Onroerend Erfgoed, Monumentenwacht, gemeenten, kerkfabrieken, natuurverenigingen en private eigenaars.

FINANCIERING Voor de werking rond vleermuizen wordt een combinatie van middelen ingezet met o.a. investeringssubsidies natuur (ANB), soortenbeschermingssubsidie (Provincie Oost-Vlaanderen), subsidies via de overeenkomsten tussen de Provincies en ANB, cofinanciering van gemeenten, private eigenaars, …

2018 In 2018 werden de Schans van Lauwershoek (Temse), het Fort van Bornem, de ijskelder in de Gerstjens (Aalst) en de ijskelder van Opdorp (Buggenhout) hersteld en / of ingericht voor vleermuizen. Bij de officiële opening van deze laatste twee waren samen meer dan 500 geïnteresseerden aanwezigen. Voor de vleermuisvriendelijke inrichting van de Schans van Landmolen (Kruibeke) loopt een dossier. In het kader van de inventarisatie van zomerverblijfplaatsen werden in 2018 nog 2 kerkzolders geïnventariseerd op aanwezigheid en

geschiktheid van vleermuizen. Met budget van Provincie Oost-Vlaanderen werd DNA-onderzoek uitgevoerd op vleermuiskeutels. Voor elke kerk (inclusief de 35 onderzochte uit 2017) werd een advies uitgewerkt voor het gebouw en de omgeving. RLSD begeleid de architecten en bouwheer bij de renovatie van de kerken in Belsele (Sint-Niklaas) en Mespelare (Dendermonde), waarbij een vleermuisvriendelijke inrichting meegenomen wordt tijdens de werken. Om de impact van verlichting op vleermuizenpopulaties te beperken, ondersteunt RLSD de gemeenten met advies over lichtplannen en aangepaste verlichting (p.53).

2019 In 2019 willen we verder inzetten op de inventarisatie van kerkzolders en het begeleiden van kerkfabrieken, gemeenten en architecten met de vleermuisvriendelijke inrichting ervan. Opties voor het inrichten van winterverblijfplaatsen worden onderzocht en uitgewerkt. De problematiek rond lichtvervuiling komt hierbij ook aan bod (p.53). Vragen over vleermuizen worden ook behandeld via het Natuurloket (p.54).

P.58

NATUUR

WEIDEVOGELS

© WESLEY POELMAN

TERUG

“De grote riviervalleien binnen ons werkingsgebied zij n belangrij ke leefgebieden voor verschillende soorten weidevogels. Om hun broedpopulatie te helpen in stand houden en uitbreiden, zetten we ons samen met landbouwers en vrijwilligers in om ze te beschermen.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBBERT SCHEPERS

DOELSOORTEN (p.51) Binnen dit project richten we ons in het bijzonder op Rode Lijst­ soorten grutto, kievit, kwartelkoning (ook Vogelrichtlijn), paapje, graspieper en andere vogels zoals slobeend (Vogelrichtlijn), scholekster, gele kwikstaart en roodborsttapuit.

2018 GRUTTOBEHEER (binnen Kalkense Meersen)

INITIATIEFNEMER RLSD en binnen de Kalkense meersen ook Agentschap voor Natuur en Bos (ANB).

STARTJAAR 2007.

PARTNERS Landbouwers, Natuurpunt Scheldeland, vzw Durme, Berlare, Laarne, Wetteren, Wichelen, Provincie Oost-Vlaanderen, Agentschap voor Natuur en Bos, Vlaamse Landmaatschappij. .

FINANCIERING ANB staat in voor de financiering van de seizoenscontracten in de Kalkense Meersen (6.990 euro). RLSD voorziet uit eigen middelen een structureel bedrag voor tijdelijke ad-hocmaatregelen rond soortenbescherming om te kunnen inspelen op onverwachte kansen.

ANB voorziet een vergoeding voor het afsluiten van beheerovereenkomsten in de Kalkense Meersen.

Met deze overeenkomsten wordt verkregen dat de belangrijkste percelen met broedende weidevogels pas na 15 juni gemaaid worden. Het opbrengstverlies wordt gecompenseerd met een vergoeding. Er werden beheerovereenkomsten afgesloten bij 6 landbouwbedrijven op 18,65 hectare agrarisch grasland.

BESCHERMING VAN NESTEN & KUIKENS (buiten Kalkense meersen)

In 2018 deden 2 landbouwers en 3 vrijwilligers aan nest- en kuikenbescherming op 7,8 hectare landbouw-

grond. De percelen liggen verspreid in de Koningskouter en Kleit (beiden in Berlare, in de ruime omgeving van de Kalkense Meersen). Hier vinden we satellietpopulaties terug van respectievelijk grutto en kievit. Er werden minstens 1 gruttonest en 5 kievitsnesten beschermd. Ook andere akkervogels zoals gele kwikstaart en veldleeuwerik profiteren mee op die percelen. INBO en RLSD monitorden de belangrijkste kerngebieden van de weidevogels van de cluster Kalkense Meersen.

2019 Het gruttobeheer via ANB-subsidies wordt in de Kalkense Meersen beëindigd omdat de belangrijkste percelen ondertussen aangekocht zijn. De bescherming van nesten en kuikens blijft lopen in zijn huidige vorm. Met eigen middelen zullen we inspelen op onverwachte kansen die zich in de loop van het jaar voordoen.

P.59

NATUUR

ZWALUWEN - SUBSIDIEREGLEMENT TERUG

“Het zwaluwsubsidiereglement dat we opstelden stroomlij nt de reglementen van verschillende gemeenten. Momenteel voorzien 16 gemeenten subsidies voor bewoonde huis- en boerenzwaluwnesten.

Voor gierzwaluwen keren 6 gemeenten een jaarlij kse subsidie uit voor bewoonde nesten, 7 gemeenten bieden een eenmalige subsidie aan voor nestgelegenheden.” © RLSD

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBIN VAN HEGHE

2018

2019

De deelnemende gemeenten hebben 296 subsidieaanvragen ontvangen voor bewoonde nesten van huiszwaluwen en boerenzwaluwen. In Dendermonde (55), Hamme (39) en Berlare (23) kwamen de meeste subsidieaanvragen binnen.

We zetten deze actie voort in de gemeenten met een subsidiereglement. De controles in eigen beheer bouwen we af. Samen met de gemeenten gaan we op zoek naar vrijwilligers. Per gemeente volgen we de subsidiereglementering alsook het team van controleurs op. Verder blijven we gemeenten stimuleren om inwoners te informeren over de subsidies en zwaluwen in het algemeen.

Samen met vrijwilligers en gemeenten controleerden we 63 % van al deze aanvragen. De resultaten raadplegen kan bij de betreffende gemeenten. Tijdens de controles krijgen nieuwe gastheren die dit wensen een zwaluwplaquette overhandigd die opgehangen kan worden aan de gevel INITIATIEFNEMER RLSD. STARTJAAR 2006.

PARTNERS Gemeentebesturen Aalst, Berlare, Bornem, Buggenhout, Dendermonde, Hamme, Kruibeke, Laarne, Lede, Lebbeke, Puurs-Sint-Amands, Sint-Niklaas, Waasmunster, Wetteren, Wichelen en Zele.

Bijkomend: vrijwillige zwaluwcontroleurs.

FINANCIERING Gemeentelijke subsidies en eigen middelen RLSD.

P.60

NATUUR

BOERENZWALUWEN TERUG

© FABRICE DELLIER

“We adviseren particulieren en landbouwers met verbouwingsplannen over beschermde boerenzwaluwnesten en bieden ook kunstnesten aan. Samen met de betrokken gemeenten willen we de achteruitgang van de broedpopulatie afremmen en indien mogelij k zelfs de populatie doen toenemen.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBIN VAN HEGHE

SITUERING De

boerenzwaluw

2019 staat

op

de

Vlaamse Rode Lijst geregistreerd als

‘kwetsbaar’.

2018 We volgen de populatie op via de controles i.h.k.v. de gemeentelijke subsidiereglementen en adviseren landbouwers over maatregelen die ze zelf kunnen nemen om de boerenzwaluwen te ondersteunen. Waar het zinvol is, voorzien we kunstnesten.

INITIATIEFNEMER RLSD. STARTJAAR 2010.

PARTNERS Landbouworganisaties, lokale natuurverenigingen (lokale afdelingen Natuurpunt, vzw Durme) en Vlaamse Landmaatschappij.

FINANCIERING Eigen middelen RLSD.

We zetten de actie verder via het Natuurloket (p.54). Daarbij volgen we het gebruik van de kunstnesten sporadisch op tijdens de controles voor zwaluwsubsidies. Adviesvragen die ons via het Natuurloket (p.54) en NME-loket (p.40) bereiken zullen we zorgvuldig opvolgen. Via onze communicatiekanalen trachten we de problematiek van renovatiewerken aan stallen in de kijker te zetten. Mogelijks kan dit in samenwerking met gemeentebesturen en de dienst vergunningen.

P.61

NATUUR

GIERZWALUWEN TERUG

© WESLEY POELMAN

“Door renovaties van gebouwen verdwij nen dikwij ls de nestplaatsen van gierzwaluwen. Met gericht advies over nestkasten en inbouwstenen willen we samen met gemeenten de achteruitgang van de broedpopulatie afremmen en indien mogelij k zelfs de populatie doen toenemen.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBIN VAN HEGHE

2018

2019

Het afgelopen jaar communiceerden we via onze communicatiekanalen, gemeentelijke infobladen en een nieuwe roll-up over nestkasten voor gierzwaluwen en duurzame alternatieven met inbouwstenen.

In Waasmunster starten we een soortenbeschermingsactie na vondst van een kolonie dankzij een subsidieaanvraag. In samenwerking met de brandweer zullen we in een voormalige fabrieksschouw op maat gemaakte nestplaatsen voorzien.

Hiervoor kunnen we beroep doen op de ervaring en het vakmanschap van Eddy De Taey.

Gezien de renovatie van het gemeentehuis in Rupelmonde werden 2 gier­zwaluwnestkasten verplaatst en 2 extra gierzwaluwnestkasten voorzien.

In Waasmunster en Dendermonde gaven we advies voor de plaatsing van inbouwstenen voor gierzwaluw.

INITIATIEFNEMER RLSD. STARTJAAR 2010.

PARTNERS Alle gemeenten binnen ons werkingsgebied.

FINANCIERING Soortbeschermingssubsidie en eigen middelen RLSD.

Tijdens de kuisactie hangen we op geschikte locaties nieuwe nestkasten op en tot slot willen we waar mogelijk via communicatiekanalen de inbouwstenen promoten bij architecten, bouwverenigingen en projectpromotoren.

P.62

NATUUR

HUISZWALUWEN © SHUTTERSTOCK - GALLINAGO MEDIA

TERUG

“Door gratis kunstnesten voor huiszwaluwen aan te bieden en die ook te plaatsen op geschikte locaties, willen we samen met de betrokken gemeenten de achteruitgang van de broedpopulatie afremmen en indien mogelij k zelfs de populatie doen toenemen.

Bij komend adviseren we particulieren met verbouwingsplannen.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBIN VAN HEGHE

2018 Binnen het Natuurloket (p.54) kregen we 25 verschillende vragen over zwaluwen. In de meeste gevallen gaat het over huiszwaluw en informatie over huiszwaluwtillen.

In totaal werden er 14 nieuwe nestgelegenheden voorzien in ons wer­ kingsgebied (Bornem, Sint-Niklaas, Temse en Kruibeke).

INITIATIEFNEMER RLSD. STARTJAAR 2006.

PARTNERS Alle gemeenten binnen ons werkingsgebied.

FINANCIERING Soortenbeschermingssubsidies en eigen middelen RLSD.

De zwaluwtil in Rupelmonde kreeg een upgrade! René en Paul, handige harry’s van vzw Kruin, installeerden samen met de gemeente Kruibeke en Regionaal Landschap Schelde-Durme een zelf ontworpen geluidsinstallatie. Het zachte gekwetter dat nu af en toe weerklinkt, zal de nieuwsgierige huiszwaluwen naar de til lokken. Daarmee wordt de kans dat ze er hun intrek nemen met­een een pak groter!

Gezien de renovatie van het gemeentehuis in Rupelmonde werden rond het Mercatorplein maar liefst 12 kunst­ nesten voor huiszwaluw verplaatst en 6 nieuwe opgehangen.

Dank aan de gastvrije inwoners en handelaars en aan de enthousiaste

arbeiders van de gemeente Kruibeke!

In Elversele (Temse) werd een nieuwe zwaluwtil geplaatst door de gemeente, i.s.m. RLSD.

2019 In februari vindt onze tweejaarlijk­ se kuisactie plaats. Gedurende een week maken we mestplanken en kunstnesten schoon. We hangen ook nieuwe kunstnesten waar zinvol en akkoord van bewoners. Stagiair Robbe De Leenheer werkt aan de voorbereiding en uitvoering van deze actie.

In Destelbergen en Melle starten we een samenwerking op met Natuurpunt Damvallei voor het uitbouwen en monitoren van de bestaande kolonies. In (delen van) kolonies waar nog niet pro-actief werd gewerkt, trachten we acties op poten te zetten: Lede, Lebbeke, Buggenhout, St-­ Anna, Hoogstraat in Hamme, Moleken in Wichelen, …. Adviesvragen via het Natuur- (p.54) en NME-loket (p.40) worden zorgvuldig opgevolgd.

P.63

SAMEN LANDSCHAP, NATUUR & ERFGOED VERSTERKEN

ERFGOED PROJECTEN

ERFGOED

ERFGOEDDIENST (IOED)

© IOED SCHELDE-DURME

TERUG

“Voor 8 gemeenten langs de Schelde dienden we een subsidieaanvraag in bij het Agentschap Onroerend Erfgoed voor de oprichting van een Intergemeentelij ke Onroerend Erfgoeddienst. Dankzij die subsidie werd in 2018 een erfgoedcoördinator aangeworven om deze gemeenten te ondersteunen op vlak van onroerend erfgoed.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: STEFFI COPPENS, AUDREY JANSSEUNE & STIJN VAN BELLEGHEM

SITUERING

INITIATIEFNEMER RLSD i.s.m. Berlare, Buggenhout, Dendermonde, Hamme, Laarne, Lebbeke, Wetteren en Zele.

PERIODE 2018 - 2020.

PARTNERS Agentschap Onroerend Erfgoed.

FINANCIERING 90.234 euro.

Met de Schelde als blauwe draad getuigt de regio al millennia van menselijke aanwezigheid. Die cultuurhistorische ontwikkeling zichtbaar maken en integreren in de hedendaagse leefomgeving is een opdracht die de gemeenten Berlare, Buggenhout, Hamme, Laarne, Lebbeke, Wetteren en Zele en stad Dendermonde graag op zich nemen.

Zij grijpen de mogelijkheid die de Vlaamse overheid biedt om hierbij de ondersteuning te krijgen van een Intergemeentelijke Onroerend Erfgoeddienst met beide handen aan.

Deze gemeenten en stad werken al samen op aangrenzende terreinen, onder andere in ons Regionaal Landschap en in het cultureel-erfgoedconvenant (erfgoedcel) Land van Dendermonde. Samenwerking rond onroerend erfgoed is een volgende stap in het zorgzaam en weloverwogen omgaan met erfgoed.

Regionaal Landschap Schelde-Dur­me koestert natuurlijk, bouwkundig en archeologisch erfgoed als blikvanger in het landschap of als stille getui­ gen van een oud gebruik of verhaal.

Zo bouwt RLSD mee aan een mooier

landschap en een sterkere streek­ identiteit. Zodat iedere generatie zich thuis blijft voelen in ons landschap.

2018 Als initiatiefnemer kreeg ons Regionaal Landschap middelen om erfgoedcoördinator Steffi Coppens in dienst te nemen. Medio 2018 ging de erfgoeddienst van start. De klemtoon lag op het adviseren van omgevingsvergunningen voor de ste­ denbouwkundige diensten van de gemeenten. Daarnaast werd de inventaris van bouwkundig erfgoed al gedeeltelijk geactualiseerd. Deze lijst met waardevolle gebouwen wordt na­gekeken om zicht te krijgen op de staat van het erfgoed dat vandaag nog aanwezig is in onze regio.

2019 In 2019 wordt de dienstverlening van de IOED voortgezet. We hopen het belang van kapellen, klein kwetsbaar erfgoed dat vaak een rustpunt vormt in het landschap, te onderstrepen met een doelgericht project. Daarbij gaan we op zoek gaan naar nieuwe middelen en helpende handen om de kapellen te onderhouden.

P.65

SAMEN LANDSCHAP, NATUUR & ERFGOED VERSTERKEN

ACHTER DE SCHERMEN

WERKINGSGEBIED

AANGESLOTEN GEMEENTEN

© FONNY SCHOETERS

TERUG

20 GEMEENTEN

“In 2018 was RLSD actief in de volgende 21 gemeenten: Aalst, Berlare, Bornem, Buggenhout, Dendermonde, Destelbergen, Hamme, Kruibeke, Laarne, Lebbeke, Lede, Melle, Puurs, Sint-Amands, Sint-Niklaas, Temse, Waasmunster, Wetteren, Wichelen, Zele en Zwij ndrecht. Dit werkingsgebied omvat ruwweg de gemeenten langs de getij beïnvloede Zeeschelde en Durme, aangevuld met Sint-Niklaas en Aalst.”

OPPERVLAKTE (HA)

AANTAL INWONERS

Aalst

7.812

86.338

Berlare

3.782

14.957

Bornem

4.576

21.354

Buggenhout

2.525

14.511

Dendermonde

5.567

45.760

Destelbergen

2.656

18.274

Hamme

4.021

24.838

Kruibeke

3.207

16.730

Laarne

3.342

12.369

Lebbeke

2.692

19.308

Lede

2.969

18.703

Melle

1.534

11.731

Puurs-Sint-Amands

4.899

25.879

Sint-Niklaas

8.380

77.644

Temse

3.992

29.892

Waasmunster

3.193

10.796

Wetteren

3.668

25.790

Wichelen

2.287

11.672

Zele

3.306

21.102

Zwijndrecht

1.782

19.051

TOTAAL SINDS 01.01.2019

76.190

526.699

BRON: HTTP://WWW.IBZ.RRN.FGOV.BE

P.67

STREEKIDENTITEIT Het werkingsgebied RLSD omvat nagenoeg het volledige door zoet water beïnvloedde deel van het Scheldeestuarium en vormt dan ook grotendeels een landschappelijk samenhangend geheel. De regio roept een aantal zeer karakteristieke beelden van landschappen en biotopen op: zoetwatergetijderivieren met hun slikken en schorren, dijken, meersen, rivierbegeleidende bos­sen, rivierduinen, wielen ter hoog­te van dijkdoorbraken, knotbomenrijen, waterplassen en turfputten. Aan dit landschap zijn bovendien heel wat karakteristieke cultuurelementen verbonden zoals voetveren, griendenteelt, vloeiweiden en rietsnijderijen. Het karak-

teristieke Scheldelandschap met zijn unieke natuurwaarden stopt niet aan de provinciegrens. Het werkingsgebied van RLSD strekt zich dan ook uit over de provincies Antwerpen én Oost-Vlaanderen. RLSD vormt hiermee het enige provinciegrensoverschrijdende Regionale Landschap in Vlaanderen.

20 AANGESLOTEN GEMEENTEN Door de Interne Staatshervorming zijn de Regionale Landschappen in Vlaanderen per 2014 overgedragen van het Vlaamse, naar het provinciale bestuursniveau. Provincie Oost-Vlaanderen, Provincie Antwerpen en het Regionaal Land-

schap gaan dus nauwer samenwerken. Beide provinciebesturen willen graag het werkingsgebied van ons Regio­naal Landschap iets groter maken, zodat meer inwoners en verenigingen kunnen meewerken aan onze projecten. Sinds 1 januari 2019 vormen de gemeenten Puurs en Sint-Amands samen de fusiegemeente Puurs-Sint-Amands. Daarom telt ons werkingsgebied in 2019 in totaal 20 gemeenten, tegenover 21 in 2018.

HUISVESTING In juni 2018 verlieten we ons kantoor in Dendermonde. We namen onze intrek in het oude gemeentehuis van Wetteren, gelegen op de Markt.

IN DE KIJKER

WERKINGSGEBIED VANAF 01.01.2019 (20 GEMEENTEN)

Benieuwd waar we in jouw gemeente mee bezig zijn?

Onze tijdelijke verhuis naar Wetteren ging gepaard met een bijzonder cadeautje: een elektrische deelauto voor het RLSD-team en alle Wetteraars!

Dienstverplaatsingen zonder uitstoot voor het RLSD-team en beschikbaarheid buiten de kantooruren, in het weekend en tijdens feestdagen voor Wetteraars?

Ons Regionaal Landschap, de gemeente Wetteren en het deelautosysteem Partago vonden elkaar helemaal in dit concept.

Samen konden we rekenen op de financiële steun van de Provincie Oost-Vlaanderen en het project ‘Energieambassa­deurs’!

TERUG

BESTUUR

ALLE SECTOREN SAMEN TERUG

Geeft richting aan wat RLSD doet en bewaakt de budgetten

A) ALGEMENE VERGADERING VOORZITTER 2018 Jozef Dauwe (Provincie Oost-Vlaanderen, gedeputeerde) ONDERVOORZITTER 2018 Kristof De Smet (gemeente Wichelen, schepen) SAMENSTELLING NA DE ALGEMENE VERGADERING VAN 20.02.2019: I. 57 werkende leden: effectief lid - plaatsvervangend lid II. 3 toegetreden leden: effectief lid - plaatsvervangend lid III. 23 adviserende instanties: effectief lid - plaatsvervangend lid

I. 57 werkende leden

GROEP A: OVERHEDEN: 22

PROVINCIE OOST-VLAANDEREN:

Phaedra Van Keymolen | Walter Roggeman - Filip Van Laecke | An Vervliet PROVINCIE ANTWERPEN:

Marleen Van Hauteghem - Kathleen Helsen STAD AALST: Katrien Beulens - Eddy Couckuyt GEMEENTE BERLARE: Urbain Van Boven - Cindy Roelandt GEMEENTE BORNEM: Brecht Sohier - Bernadette Boeykens GEMEENTE BUGGENHOUT: Geert Hermans - Geert Mannaert STAD DENDERMONDE: Nele Cleemput - Martine Van Hauwermeiren GEMEENTE DESTELBERGEN: Michael Vercruyssen - Wim Raman GEMEENTE HAMME: Lotte Peeters - Tom Vermeire GEMEENTE KRUIBEKE: Catherine Hermans - Caroline Vermeulen GEMEENTE LAARNE: Frank Janssens - Igor Rogiers GEMEENTE LEBBEKE: Maria Van Keer - Reinout De Mol GEMEENTE LEDE: Bart Heestermans - Ann-Sofie ‘D hondt GEMEENTE MELLE: Frederik De Buck - Anne Dalemans GEMEENTE PUURS-SINT-AMANDS: Alex Goethals - Anne De Ron STAD SINT-NIKLAAS: Wout De Meester - Filip Bayens GEMEENTE TEMSE: Hans Cools - Patrick Vermeulen GEMEENTE WAASMUNSTER: Guido De Cock - Renaat Decorte GEMEENTE WETTEREN: Piet Van Heddeghem - Claudine De Pauw GEMEENTE WICHELEN: Eric Jacobs - Kristof De Smet GEMEENTE ZELE: Francis De Donder - Jos Withofs GEMEENTE ZWIJNDRECHT: Steven Vervaet - Bruno Byl

GROEP B: NATUUR: 20

ACTIECOMITÉ TER BEVEILIGING VAN HET LEEFMILIEU OP DE LINKER­OEVER EN HET WAASLAND VZW: Hans Van Dooren - Jenny De Laet DE BARBIERGIDSEN: Freddy Moorthamer - Nine Van Hoyweghen GRENZELOZE SCHELDE VZW: Mieke de Leeuw - Dolores Baïta

P.69

KONINKLIJKE VERENIGING VOOR NATUUR- EN STEDENSCHOON VZW:

Rutger Steenmeijer - Cedric Vervaet LEEFMILIEU WETTEREN VZW: Patrick Schrooten MILIEUVERENIGING DE RAAKLIJN: Jan Van Damme - Firmin De Beleyr NATUURPUNT LEDE: Yvette Saerens - Eddy Pieters NATUURPUNT VZW AFDELING AALST: Magda De Wolf - Daan Stemgee NATUURPUNT VZW AFDELING BOVEN-SCHELDE:

Rudy De Mol - Lieve Van Acker NATUURPUNT VZW AFDELING DENDERMONDING:

Bart Dierickx - Mikol De Decker NATUURPUNT VZW AFDELING KLEIN-BRABANT:

Paul Segers - Erika Van den Bergh NATUURPUNT VZW AFDELING ‘S HEERENBOSCH:

Graziella De Ros - Annelies D’ Hollander NATUURPUNT VZW AFDELING SCHELDELAND:

Lieve Van Bockstael - Rita Vandenberghe NATUURPUNT VZW KERN SCOUSELE:

Nine Van Hoyweghen NATUURPUNT WAASLAND VZW AFDELING KERN ZUID:

Gustaaf Lerno - Eddy De Taey NATUURPUNT VZW KERN HAMME:

François D’hollander - Frans Van Havermaet NATUURPUNT WAASLAND VZW KERN KRUIN:

Paul Volckerick - Gilbert Smet ONS STREVEN VZW:

Jef Verspecht - Julien Rotthier REGIONALE AKTIEGROEP LEEFMILIEU DENDER EN SCHELDE (RALDES) VZW:

Wouter Jacob - Bart Thibau VZW DURME: Patrick De Brauwer - Franki D’haese

GROEP C: LANDBOUW - RECREATIE & TOERISME - WBE’S: 15

LANDBOUW ALGEMEEN BOERENSYNDICAAT VZW: Paul Cerpentier - Aloys Van Goethem BOERENBOND OOST-VLAANDEREN: Matthias Vercauteren - Maarten Stuer BOERENBOND ANTWERPEN: Evi Van Camp LANDELIJKE GILDEN OOST-VLAANDEREN: Willem Mesuere - Tania Vis LANDELIJKE GILDEN ANTWERPEN: Marc Van Praet VLAAMS AGRARISCH CENTRUM (VAC) VZW: Nelis D’Hollander

RECREATIE EN TOERISME DE BARBIERGIDSEN: Freddy Moorthamer - Nine Van Hoyweghen TOERISME OOST-VLAANDEREN (TOV) VZW:

Pierre Goffaux - Katia Versieck TOERISME SCHELDELAND VZW: Gilles Facon - Marilou Dubois TOERISME WAASLAND VZW: Els Maes - Heidi Schaght TOERISME KLEIN-BRABANT – SCHELDELAND: Erik Verheyen - Mark Vervoort PASAR WAAS & DENDER: Alain Segers - Walter Vermeulen

P.70

WILDBEHEEREENHEDEN WILDBEHEERSEENHEID DURMEVALLEI VZW:

Hugo Geerinck - Patrick Van Geyte WILDBEHEERSEENHEID SCALDIANA: Willy Van Hoey - Walter Vermeire WILDBEHEERSEENHEID WAAS EN DURME VZW:

Paul De Schepper - Hubert Elewaut

II. 3 toegetreden leden PROVINCIALE LANDBOUWKAMER ANTWERPEN: te bepalen - te bepalen TOERISME RUPELSTREEK: Axel Boen - Stijn Bogaert BOSGROEP ANTWERPEN ZUID VZW:

Kathleen Vanderheyden - Andy Van de Vijver

III. 23 adviserende instanties AGENTSCHAP VOOR NATUUR EN BOS – ANTWERPEN: Hans Deschryver AGENTSCHAP VOOR NATUUR EN BOS – OOST VLAANDEREN:

Geert Flamand - Jan Menschaert DEPARTEMENT LANDBOUW & VISSERIJ: Katrien Janssen STAD AALST: Jens De Bruycker GEMEENTE BERLARE – MILIEUDIENST: Nathalie Lemaire GEMEENTE BORNEM – MILIEUDIENST: Cathy Vermeulen GEMEENTE BUGGENHOUT: Ingrid Olbrechts STAD DENDERMONDE – MILIEUDIENST: Tarcy Verstraeten - Inge Smolders GEMEENTE HAMME – MILIEUDIENST: Dirk Vermorgen - Mireille Vermeiren GEMEENTE KRUIBEKE – MILIEUDIENST: Katrien Cornu GEMEENTE LAARNE – MILIEUDIENST: Veerle Gevaert - Renaat Verstuyft GEMEENTE LEBBEKE: Nathalie Willems GEMEENTE PUURS-SINT-AMANDS: Ronny Segers - Kristin Moens STAD SINT-NIKLAAS: Jan Verheyden GEMEENTE TEMSE – MILIEUDIENST: Franky Eeckelaert - Wim Vereecken GEMEENTE WAASMUNSTER – MILIEUDIENST: Pieter Vincke GEMEENTE WETTEREN – MILIEUDIENST: Kristel Spruyt GEMEENTE WICHELEN – MILIEUDIENST: Brecht Looman GEMEENTE ZELE – MILIEUDIENST: Peter D’haese - Marie-Thérèse Poppe KVLV ANTWERPEN: Griet Janssen PROVINCIE ANTWERPEN – DIENST MILIEU EN NATUUR:

Hilde Van Look - Dirk Vandenbussche PROVINCIE OOST-VLAANDEREN DIENST MILIEUPLANNING, MILIEU ONDERSTEUNING EN NATUURONTWIKKELING:

Didier Van Brussel - Maja Verbeeck VLAAMSE LANDMAATSCHAPPIJ (VLM):

Roland Van Cauwenberghe - Martin De Pelsmaeker

P.71

Volgt dossiers op in naam van de Algemene Vergadering

B) RAAD VAN BESTUUR VOORZITTER 2018 Jozef Dauwe (Provincie Oost-Vlaanderen, gedeputeerde) ONDERVOORZITTER 2018 Kristof De Smet (gemeente Wichelen, schepen) SAMENSTELLING NA DE ALGEMENE VERGADERING VAN 20.02.2019: I. 46 werkende leden: vertegenwoordiger

I. 46 werkende leden

GROEP A: OVERHEDEN: 22

GROEP B: NATUUR: 16

PROVINCIE ANTWERPEN: Marleen Van Hauteghem PROVINCIE OOST-VLAANDEREN: Phaedra Van Keymolen, Riet Gillis STAD AALST: Katrien Beulens GEMEENTE BERLARE: Urbain Van Boven GEMEENTE BORNEM: Brecht Sohier GEMEENTE BUGGENHOUT: Geert Hermans STAD DENDERMONDE: Els Verwaeren, Tomas Roggeman GEMEENTE DESTELBERGEN: Michael Vercruyssen GEMEENTE HAMME: Lotte Peeters GEMEENTE LAARNE: Frank Janssens GEMEENTE LEBBEKE: Maria Van Keer GEMEENTE LEDE: Bart Heestermans GEMEENTE KRUIBEKE: Catherine Hermans GEMEENTE MELLE: Frederik De Buck GEMEENTE PUURS-SINT-AMANDS: Alex Goethals STAD SINT-NIKLAAS: Wout De Meester GEMEENTE TEMSE: Hans Cools GEMEENTE WAASMUNSTER: Guido De Cock GEMEENTE WETTEREN: Piet Van Heddeghem GEMEENTE WICHELEN: Eric Jacobs GEMEENTE ZELE: Francis De Donder GEMEENTE ZWIJNDRECHT: Steven Vervaet ACTIECOMITÉ TER BEVEILIGING VAN HET LEEFMILIEU OP DE LINKER­OEVER EN HET WAASLAND VZW: Hans Van Dooren AGROBEHEERSCENTRUM ECOKWADRAAT: Mathias D’Hooghe DE BARBIERGIDSEN: Freddy Moorthamer MILIEUVERENIGING DE RAAKLIJN: Jan Van Damme NATUURPUNT VZW AFDELING AALST: Magda De Wolf NATUURPUNT VZW AFDELING BOVEN-SCHELDE: Rudy De Mol NATUURPUNT VZW AFDELING DENDERMONDING: Bart Dierickx NATUURPUNT VZW AFDELING KLEIN-BRABANT: Paul Segers

P.72

P.73 NATUURPUNT VZW AFDELING ‘S HEERENBOSCH: Graziella De Ros NATUURPUNT VZW AFDELING SCHELDELAND: Lieve Van Bockstael NATUURPUNT WAASLAND VZW AFDELING KERN ZUID: Gustaaf Lerno NATUURPUNT VZW AFDELING HAMME: François D’Hollander NATUURPUNT WAASLAND VZW KERN KRUIN: Paul Volckerick NATUURPUNT WAASLAND VZW KERN SCOUSELE: Nine Van Hoyweghen MILIEUVERENIGING DE RAAKLIJN: Jan Van Damme VZW DURME: Patrick De Brauwer

GROEP C: LANDBOUW - RECREATIE & TOERISME - WBE’S: 10

LANDBOUW ALGEMEEN BOERENSYNDICAAT VZW: Paul Cerpentier LANDELIJKE GILDEN OOST-VLAANDEREN: Willem Mesuere LANDELIJKE GILDEN ANTWERPEN: Marc Van Praet BOERENBOND OOST-VLAANDEREN: Matthias Vercauteren

RECREATIE EN TOERISME DE BARBIERGIDSEN: Freddy Moorthamer TOERISME KLEIN-BRABANT – SCHELDELAND: Erik Verheyen TOERISME OOST-VLAANDEREN: Pierre Goffaux TOERISME SCHELDELAND VZW: Marilou Dubois TOERISME WAASLAND VZW: Els Maes

WILDBEHEEREENHEDEN WILDBEHEERSEENHEID SCALDIANA: Willy Van Hoey

Bereidt de agenda voor van de Raad van Bestuur en verzekert frequente opvolging

C) DAGELIJKS BESTUUR 2018 Artikel 27 van de gecoördineerde statuten van RLSD voorziet de mogelijkheid tot oprichting van een dagelijks bestuur. De leden die het Dagelijks Bestuur vormden zijn:

• • • • •

namens de PROVINCIE ANTWERPEN: Dirk Vandenbussche namens de PROVINCIE OOST-VLAANDEREN: Didier van Brussel namens de LANDBOUW: Paul Cerpentier en Matthias Vercauteren namens de NATUURVERENIGINGEN: Lieve Van Bockstael namens de GEMEENTEN: Kristof De Smet (ondervoorzitter) vacant 2019

Stijn Van Belleghem (RLSD) nam de rol van secretaris op.

BUDGET

ONZE BEGROTING 2018 & 2019

© PIXABAY

TERUG

SITUERING De begroting 2019 geeft een raming van de inkomsten en uitgaven voor 2019. Beide werden op hoofdlijnen besproken op de Algemene Vergadering van 20.02.2019. Zowel de begroting 2018 als het boekhoudkundig verslag 2018 werden goedgekeurd.

BALANS- EN RESULTATENREKENING 2018 De werking van 2018, gestaafd door het accountantsverslag, sluit af met een positief saldo. We hebben in 2018 goed op de uitgaven gelet en hebben een overschot geboekt van 102.726,82 euro.

SOCIAAL PASSIEF

De Algemene Vergadering van 20.02.

2019 heeft beslist om een nader te bepalen bedrag van dit positieve resultaat door te storten ter aanvulling van het Sociaal Passief. Het Sociaal Passief van RLSD stond per 31.12.2018 geboekt op 287.411 euro.

Met de huidige personeelsbezetting moet het Sociaal Passief volgens berekeningen van Securex echter opgetrokken worden naar 500.000 euro

“De werking van 2018 sluit af met een positief saldo van 102.726,82 euro.

De Algemene Vergadering van 22 februari 2018 besliste het positief saldo van 2018 deels door te storten ter aanvulling van het Sociaal Passief, het concreet bedrag zal in overleg met het Dagelij ks bestuur/ Raad van Bestuur worden bepaald. Anderzij ds reserveren we een bedrag voor het aanwerven van een extra communicatiemedewerker. Voor werkjaar 2019 voorzien we 2.309.504 euro inkomsten en 2.299.228 euro aan uitgaven.”

BEGELEIDING

Anderzijds stemde de Algemene Vergadering ermee in om overgehouden middelen in te zetten voor het aanwerven van een extra communicatiemedewerker.

EIGEN VERMOGEN

Het totaal eigen vermogen van de vzw bedroeg op 31.12.2018 in totaal 1.286.262,91 euro. Met het Sociaal Passief ter waarde van 287.411 euro hierbij opgeteld, komt het totale vermogen van de vzw op 1.573.674 euro.

DUURZAAM BELEID

Budgetcontrole zowel wat de projecten als de algemene kosten betreft, zonder de werking financieel te beïnvloeden, bestendigt dat voor RLSD een gezond, duurzaam financieel beleid een absolute prioriteit is. De balans en resultatenrekening zijn opgenomen in het accountantsrapport.

OPVOLGING PROJECTKOSTEN

Ook in boekjaar 2018 werden de projecten analytisch verwerkt om de projectkosten te kunnen opvolgen.

Een continue analytische opvolging van de projecten moet de medewerkers verder toelaten de budgetten en

de boekhouding nauwgezet op elkaar af te stemmen.

BEGROTING 2019 De Algemene Vergadering keurde op 20.02.2019 de begroting 2019 goed. We voorzien voor 2019 in totaal 2.309.504 euro inkomsten en 2.299.228 euro uitgaven. Het verschil tussen inkomsten en uitgaven bedraagt 10.276 euro positief.

ADMINISTRATIE & ARCHIEF

Ook in 2019 zal de subsidie- en projectadministratie verder toegepast worden. Naast de coördinator en de medewerker boekhouding en administratie, hoort het ook dat elke projectmedewerker zich inwerkt in het financiële en admini­stratieve luik van zijn of haar projectdossier. Aanvullend maakt RLSD verder werk van een archiefsysteem dat uniform is in uitvoering en eenvoudig is in gebruik.

Want elke organisatie heeft behoefte aan, en belang bij, een goed georganiseerde administratie.

P.74

1. BEGROTE INKOMSTEN TERUG

P.75

OVERZICHT STRUCURELE MIDDELEN PROVINCIES

498.520 EURO

21,59 %

STRUCURELE MIDDELEN GEMEENTEN

190.878 EURO

8,26 %

PROJECTMATIGE TUSSENKOMST LONEN

127.690 EURO

5,53 %

1.492.416 EURO

64,62 %

2.309.504 EURO

100,0 %

PROJECTMIDDELEN GOEDGEKEURD TOTAAL DETAIL

STRUCURELE MIDDELEN PROVINCIES: 498.520 EURO (21,59 %) Provincie Antwerpen – Structurele toelage Provincie Oost-Vlaanderen – Structurele toelage

83.308 euro 415.212 euro

STRUCURELE MIDDELEN GEMEENTEN: 190.878 EURO (8,26 %) Stad Aalst

31.677 euro

Gemeente Berlare

5.490 euro

Gemeente Bornem

7.835 euro

Gemeente Buggenhout

5.354 euro

Stad Dendermonde

16.898 euro

Gemeente Destelbergen

6.664 euro

Gemeente Hamme

9.185 euro

Gemeente Kruibeke

6.165 euro

Gemeente Laarne

4.619 euro

Gemeente Lebbeke

7.100 euro

Gemeente Lede

4.259 euro

Gemeente Melle

4.280 euro

Gemeente Puurs-Sint-Amands

9.593 euro

Stad Sint-Niklaas

28.368 euro

Gemeente Temse

10.919 euro

Gemeente Waasmunster

3.985 euro

Gemeente Wetteren

9.422 euro

Gemeente Wichelen

4.285 euro

Gemeente Zele

7.753 euro

Gemeente Zwijndrecht

7.027 euro

PROJECTMATIGE TUSSENKOMST LONEN: 127.690 EURO (5,53 %) Provincie Oost-Vlaanderen – Dienst mobiliteit / Trage Wegen

49.000 euro

Provincie Oost-Vlaanderen – Dienst Natuur- en milieu-educatie

20.000 euro

Provincie Oost-Vlaanderen – Gebiedsuitbreiding

24.000 euro

Sociale Maribel

16.000 euro

VIA uitbreidingstewerkstelling 2017

18.690 euro

PROJECTMIDDELEN GOEDGEKEURD: 1.492.416 EURO (64,62 %) Agro MEATs Nature

4.690 euro

ANB Weidevogels

7.000 euro

Intergemeentelijke Onroerend Erfgoeddienst (IOED)

90.234 euro

NME: personeelskost Puitvoetbos, stadspark Sint-Niklaas, Hof Ten Dijke

43.980 euro

HOP AAA+

100.000 euro

Paard in het Landschap

10.000 euro

Recreatiepool Donk

45.500 euro

Project ISN Vleermuizen 2016-2019

45.000 euro

Project ISN Vleermuizen 2017-2020

31.000 euro

Project Kastelen (‘Van Steen tot Steen langs de Schelde’)

629.050 euro

Project Life SPARC

113.848 euro

Project Loket Onderhoud Buitengebied Antwerpen Provincie Antwerpen – DMN

26.000 euro 8.900 euro

Provincie Oost-Vlaanderen – Gestroomlijnd Landschap 2019

20.000 euro

Provincie Oost-Vlaanderen – soortenbescherming

20.000 euro

Provincie Oost-Vlaanderen – werkingsbudget NME

5.000 euro

Strategisch project Landschap van Erembald tot Kravaalbos

157.214 euro

Strategisch project Schelde Sterk Merk

135.000 euro

2. BEGROTE UITGAVEN TERUG

P.77

OVERZICHT ALGEMENE WERKING

56.150 EURO

2,44 %

COMMUNICATIE

34.000 EURO

1,48 %

HUISVESTING & BURELEN

36.300 EURO

1,58 %

PERSONEEL (NIET PROJECTMATIG)

646.115 EURO

28,10 %

PROJECTMIDDELEN GOEDGEKEURD

1.495.913 EURO

65,06 %

VERVOER

23.250 EURO

1,01 %

VERZEKERINGEN

7.500 EURO

0,33 %

TOTAAL

2.299.228 EURO

100,0 %

DETAIL ALGEMENE WERKING: 56.150 EURO (2,44 %) Afschrijvingen

12.000 euro

Bankkosten

100 euro

Boeken, tijdschriften en documentatie, publicaties voor derden

500 euro

Erelonen accountant, incl. niet aftrekbare BTW en administratiekosten

4.000 euro

Erelonen docenten

4.500 euro

Kantoorbenodigdheden

2.600 euro

Kost seminaries en opleiding

5.000 euro

Lidgelden

2.000 euro

Octrooien, (software)licenties, merken, Reprobel

5.000 euro

Onderhoudsproducten, verpakkingsmateriaal, klein materiaal

2.000 euro

Postzegels

2.000 euro

Promokledij

1.000 euro

Relatiegeschenken Representatie (divers), onthaal-receptiekost Veldwerkmateriaal

750 euro 11.000 euro 500 euro

Vergunningen

1.000 euro

Vrijwilligers

2.000 euro

Wettelijke bekendmaking

200 euro

COMMUNICATIE: 34.000 EURO (1,48 %)

P.78

Branding

2.000 euro

Druk- en kopieerwerk algemeen

5.000 euro

Erelonen lay-out

2.000 euro

Evenementen / Persmomenten

1.000 euro

Fotolicenties

5.000 euro

Hosting website

1.000 euro

Infoborden

3.000 euro

Landschapskrant

15.000 euro

HUISVESTING & BURELEN: 36.300 EURO (1,58 %) Huur gebouwen

18.000 euro

Leasing multifunctional

1.700 euro

Onderhoud en herstel gebouwen

4.000 euro

Onderhoud en herstel installaties, machines, gereedschappen, copiĂŤr

500 euro

Telebewaking

1.100 euro

Telefoon en internet

7.000 euro

Water en gas

4.000 euro

PERSONEEL (NIET PROJECTMATIG): 646.115 EURO (28,10 %) Arbeidsongevallen inbegrepen in brutoloon Bruto bezoldigingen Erelonen sociaal secretariaat inbegrepen in brutoloon Erelonen maaltijdcheques 0,65 Externe medische dienst inbegrepen in brutoloon Hospitalisatieverzekering begrepen in brutoloon Patronaal deel maaltijdcheques 5,91 inbegrepen in brutoloon Woon-werkverkeer

VERVOER: 23.250 EURO (1,01 %) Brandstof Onderhoud en herstel fiets

3.500 euro 250 euro

Onderhoud en herstel personenwagen

2.000 euro

Reis- en verplaatsingskost

7.000 euro

Verkeersbelasting Verplaatsing personenwagen

500 euro 10.000 euro

PROJECTMIDDELEN:

1.495.913

EURO (65,06%)

P.79

Agro MEATs Nature

4.690 euro

ANB Weidevogels

7.000 euro

Intergemeentelijke Onroerend Erfgoeddienst (IOED)

90.234 euro 100.000 euro

HOP AAA+ Paard in het Landschap

10.000 euro

Recreatiepool Donk

45.500 euro

Project ISN Vleermuizen 2016-2019

45.000 euro

Project ISN Vleermuizen 2017-2020

31.000 euro

Project Kastelen (‘Van Steen tot Steen langs de Schelde’)

629.050 euro

Project Life SPARC

113.848 euro

Project Loket Onderhoud Buitengebied Antwerpen

28.000 euro

Provincie Antwerpen – DMN

8.900 euro

Provincie Oost-Vlaanderen – Gestroomlijnd Landschap 2019

20.000 euro

Provincie Oost-Vlaanderen – soortenbescherming

20.000 euro

Provincie Oost-Vlaanderen – werkingsbudget NME

5.000 euro

Strategisch project Landschap van Erembald tot Kravaalbos

157.214 euro

Strategisch project Schelde Sterk Merk

135.000 euro

Terreinrealisaties landschapszorg

46.477 euro

Werkkledij

1.000 euro

VERZEKERINGEN: 7.500 EURO (0,33 %) Burgerlijke aansprakelijkheid (ook bestuurders)

1.900 euro

Brandverzekering - inhoud - diefstal

300 euro

Lichamelijke ongevallen Rvb + VW

2.150 euro

Verzekering dienstverplaatsing

900 euro

Verzekering personenwagen

1.250 euro

Wetsverzekering - AO begrepen in brutolonen

1.000 euro

VERSCHIL INKOMSTEN EN UITGAVEN BEGROTE INKOMSTEN

2.309.504 EURO

BEGROTE UITGAVEN

2.299.228 EURO 10. 276 EURO

VERSCHIL

TERUG

549

DEELNEMERS

320

DEELNEMERS

483

DEELNEMERS

4 PLANTACTIES

6 PARTICIPATIES

22 VORMINGEN & WORKSHOPS

DRAAGVLAK

66 ACTIES, 13.759 DEELNEMERS

P.80

03.02

Workshop wilgenhutten bouwen

Lebbeke

12 deelnemers

09.02

Natuurworkshop

Waasmunster

83 deelnemers

17.02

Workshop wilgenhutten bouwen

Laarne

15 deelnemers

28.02

Startmoment trage wegen Erembodegem

Aalst

35 deelnemers

10.04

Opleiding Inventariseren met de TW App Erembodegem

Aalst

4 deelnemers

05.05

Workshop zeisen

Aalst

8 deelnemers

15.05

Gastles KLE’s Odyssee Hoge school

Sint-Niklaas

26.05

Workshop zeisen

Berlare

07.06

Startmoment trage wegen Zwijndrecht

Zwijndrecht

16.06

Workshop zeisen

Waasmunster

23.06

Opleiding Inventariseren met de TW App Zwijndrecht

Zwijndrecht

10 deelnemers

27.06

Infomoment trage wegen Erembodegem

Aalst

20 deelnemers

12.09

Workshop Map-it trage wegen Erembodegem

Aalst

12 deelnemers

15.09

Workshop zeisen

Waasmunster

6 deelnemers

17.09

Workshop Bijenhotel

Waasmunster

65 deelnemers

17.09

Workshop hooioppers bouwen

Waasmunster

65 deelnemers

17.09

Workshop biodiversiteit

Waasmunster

65 deelnemers

18.09

Startmoment trage wegen Hamme-Kastel

Hamme

8 deelnemers

22.09

Opleiding Inventariseren met de TW App Hamme-Kastel

Hamme

4 deelnemers

07.11

Infomoment trage wegen Zwijndrecht

Zwijndrecht

25 deelnemers

26.11

Inspiratiesessie experimentele woonprojecten

Gent

40 deelnemers

15.12

Cursus houtzoeker

Lede

21 deelnemers

26.05

Kindparticipatie Bergenmeers

Destelbergen

60 deelnemers

25.06

Kindparticipatie Bergenmeers

Destelbergen

60 deelnemers

18.09

Algemene infoavond Molenkouter

Wichelen

75 deelnemers

27.09

Brainstormavond Molenkouter

Wichelen

15 deelnemers

18.10

Op stap met buurtkinderen (project Molenkouter)

Wichelen

80 deelnemers

20.11

Op stap met (lokale) experten (project Molenkouter)

Wichelen

30 deelnemers

09.02

Plantactie LIA-tuin

Waasmunster

83 deelnemers

22.03

Plantactie buurtparkje Keistraat

Laarne

120 deelnemers

19.12

Plantactie Boeygem Bos

Wichelen

180 deelnemers

20.12

Plantactie De Wijsneus

Temse

100 deelnemers

20 deelnemers 8 deelnemers 15 deelnemers 8 deelnemers

11.871

DEELNEMERS

151

DEELNEMERS

385

DEELNEMERS

17 BREDE PUBLIEKSACTIVITEITEN 6 WANDELINGEN 11 INFOMOMENTEN

05.04

Tragewegenwandeling Kwatrecht

Wetteren

100 deelnemers

15.04

Belevingsmoment Begraafplaats Pontrave

Waasmunster

100 deelnemers

29.04

Opening Rozekensbos

Aalst

350 deelnemers

20.05

Voorstelling brochure korte keten

Sint-Niklaas

24.05

Kalkense Meersen Donkmeer Chartermoment

Berlare

200 deelnemers

25.05

Kalkense Meersen Donkmeer Chartermoment

Laarne

25 deelnemers

26.05

Kalkense Meersen Donkmeer Chartermoment

Wichelen

75 deelnemers

27.05

Kalkense Meersen Donkmeer Chartermoment

Wetteren

50 deelnemers

17.06

Opening buurtparkje Keistraat

Laarne

60 deelnemers

24.08

Nacht van de Duisternis / Opening ijskelder Gerstjens Aalst

09.09

Hopduvelstoet

Asse

30.09

Stand Chap’eau

Lokeren

30.09

Erembald Kravaal Happening

Asse

16.10

Ontmoetingsmoment erfgoedvrijwilligers

Wetteren

20.10

Opening LIA-Tuin en inhuldiging Drieswegel

Waasmunster

300 deelnemers

21.10

Voorstelling wandelbrochure trage wegen

Sint-Niklaas

40 deelnemers

25.11

Opening ijskelder Opdorp

Buggenhout

300 deelnemers

19.06

Begeleide wandeling voor stadspersoneel TW Sinaai

Sint-Niklaas

2 deelnemers

02.09

SPARC klimaattochten met vertrek aan de Notelaer (2) Bornem

02.09

SPARC klimaattocht aan de Bunt

Hamme

02.09

SPARC klimaattocht in Vlassenbroek

Dendermonde

10 deelnemers

20.10

SPARC landschapswandeling Sombeke

Waasmunster

35 deelnemers

21.10

Inwandeling nieuwe wandelbrochure

Sint-Niklaas

80 deelnemers

24.01

Ontmoetingsmoment Wegspotters Wetteren

Wetteren

15 deelnemers

27.02

Spreker Collegawerkgroep POV

Sint-Niklaas

30 deelnemers

30.03

Presentatie kruidenrijk grasland voor WBE Donkmeer Berlare

40 deelnemers

13.04

Presentatie kruidenrijk grasland voor Veldwachters

Aalst

35 deelnemers

05.05

Excursie Speelnatuur in Schelde en Durme

Onze regio

25 deelnemers

08.05

Expertendag Beheer KLE’s (LOB)

Antwerpen

26 deelnemers

15.05

Lezing ‘TW & Erfgoed’ VUB landschapsgeschiedenis

Brussel

20 deelnemers

03.06

Provinciale Ontmoetingsmoment Wegspotters

Wetteren

30 deelnemers

08.06

Studiedag Loket Onderhoud Buitengebied (LOB)

Gent

64 deelnemers

24.10

Begeleid werfbezoek 1 NIP Berlare

Berlare

50 deelnemers

03.11

Begeleid werfbezoek 2 NIP Berlare

Berlare

50 deelnemers

60 deelnemers

300 deelnemers 7.000 deelnemers 100 deelnemers 2.800 deelnemers 11 deelnemers

20 deelnemers 4 deelnemers

TERUG

DRAAGVLAK

DRUKWERK TERUG

© ANN SELS

“Met de verspreiding van uitnodigingen, affiches, folders en infoborden willen we mensen enerzij ds uitnodigen om te genieten van het landschap en hen anderzij ds informeren over hoe ze dat landschap kunnen helpen beschermen of verfraaien.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: EVA GALLE

BROCHURES. We werkten mee aan de uitgave van 6 brochures, waarvan 1 herdruk: ‘Wandelen langs de trage wegen van Sint-Niklaas’, ‘Korte keten Sint-Niklaas’, ‘Adembenemend Asbeek’, ‘Kalkense Meersen Donkmeer’, ‘Biodiversiteit - Lebbeke’ en ‘Handeiding fauna-akkers’ (herdruk).

FOLDERS. We verspreidden 2 infofol­ ders: eentje ter promotie van het picknickevent op 2 september en eentje met een uitgestippelde wandeling naar aanleiding van de Emanuel Hiel-tentoonstelling door de IOED Schelde-Durme (p.65).

drukt met daarop een tekening van collega Julie Decuyper. Die illustratie symboliseert de werking van een Regionaal Landschap, namelijk het samenbrengen van zoveel mogelijk partijen rond het centrale thema ‘landschap’. Verder kreeg onze infostand er 2 leuke strandstoelen bij die de aandacht moeten trekken naar ons standje. Voortaan beschikken we ook over een gepersonaliseerde tent van 3 op 3 meter.

JAARVERSLAG. Er werden 1.000 jaarverslagfolders gedrukt en verspreid.

Het uitgebreide jaarverslag werd gedrukt op 150 exemplaren.

INFOBORDEN. Er werden in totaal 48 nieuwe infoborden gemaakt, waarvan er al 37 werden geplaatst. 23 infobor-

den werden gemaakt i.h.k.v. Rivierpark Scheldevallei (Sigmahuisstijl).

De andere infoborden werden geplaatst in het kader van de projecten ‘Tussen Dries & Durme’ (p.44), ‘Rozekensbos’ (p.46), ‘Buurtplekje Laarne’ (p.43), ‘IJskelder Overhamme’, ‘IJskelder Buggenhout’ en ‘Vleermuizenproject Lede’ (p.58).

INFOSTAND. Om onze infostand te verrijken, werd een groot spandoek ge-

ROLL-UPS. Er werden 3 nieuwe rollups ontwikkeld rond de thema’s ‘Kruidenrijk grasland’, ‘Gierzwaluwen’ en ‘Vleermuizen’.

UITNODIGINGEN. In samenwerking met onze partners verspreidden we 7 gedrukte uitnodigingen. We maakten ook 8 digitale uitnodigingen op.

2019. Ook in 2019 willen we activiteiten, projecten en events die we (mee) organiseren ondersteunen met wervend drukwerk.

P.82

DRAAGVLAK

FACEBOOK & NIEUWSBRIEVEN

© JULIE DECUYPER

TERUG

“Met onze Facebookpagina www.facebook.com/ScheldeDurme willen we zoveel mogelij k mensen op een spontane, beknopte manier laten kennismaken met onze projecten en thema’s die ons bezighouden. Om geïnteresseerden systematisch op de hoogte te houden van onze acties, sturen we maandelij ks een nieuwsbrief uit.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: EVA GALLE

FACEBOOK

VOLG JIJ ONS AL OP FACEBOOK?

ONTVANG ONZE NIEUWSBRIEVEN!

Voor het eerst overschreden we de kaap van 1.000 pagina-likes! We ein-

digden het jaar met 1.060 likes (+ 27,5 % tegenover de cijfers van 2018).

We posten 203 berichten, waarvan 10 berichten meer dan 1.000 mensen bereikten. 3 berichten bereikten meer dan 3.000 mensen met een piek van 6.700 bereikte surfers met een post over de trage wegen van Erembodegem.

We kondigden 26 activiteiten of eve­ nementen aan. Het evenement

‘Erem­bald Kravaal Happening’ werd net als in 2016 en 2017 door een recordaantal mensen gezien: 30.100.

Daarvan bevestigden 509 mensen geïnteres­ seerd te zijn of te zullen deelnemen. Ook de openingen van de ijskelders in Hamme en Buggenhout konden met een gemiddelde van 25.000 bereikte mensen op veel aandacht rekenen.

Op voorstel van knotter Wouter De­ lanote werd een aparte Facebook­ groep opgericht voor Houtzoekers.

Deze besloten groep is gelinkt aan de RLSD-Facebookpagina en telt in-

middels 144 leden. Hier worden ervaringen en tips uitgewisseld, nieuwe knotpartners gezocht en gevonden, …

NIEUWSBRIEF We rondden het jaar af met 1.269 abonnees (+1,1 %). Zij ontvingen 11

nieuwsbrieven, waarvan 4 specials (‘Rivierpark Scheldevallei’, ‘Excursie speelnatuur’, ‘Leren Zeisen als de Beste’ en ‘Erembald Kravaal Happening’). Het percentage geopende nieuwsbrieven is nage­noeg hetzelfde voor de gewone (44,6 %) als de speciale nieuwsbrieven (44,8 %). Van alle uitgestuurde nieuwsbrieven werden de specials rond Rivierpark Scheldevallei en de Erembald Kravaalhappening het meest gelezen. De ontvangers toonden het meeste interesse voor berichten over nieuwe brochures en informatiefolders.

2019 Er worden bijkomende inspanningen gepland om meer mensen te bereiken, zowel via onze Facebookpagina als onze nieuwsbrieven.

Dank aan iedereen die ons volgt!

P.83

DRAAGVLAK

LANDSCHAPSKRANT TERUG

“Met onze tweejaarlij kse Landschapskranten willen we een breed publiek laten kennismaken met onze vereniging, projecten en activiteiten. Tegelij k tonen we de weg naar onze website, nieuwsbrief en Facebookpagina.”

© RLSD

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: EVA GALLE

ONZE LANDSCHAPS­K RANTEN LEZEN? Voorjaar 2018

2018

2018

De Landschapskrant is ook in 2018 twee keer verschenen. Gezien het

Het blijft een grote uitdaging om ervoor te zorgen dat elke Landschaps­ krant in een periode van 6 maanden zo lang mogelijk relevant en inte­ ressant blijft om mee te nemen, te lezen en eventueel bij te hou­ den. Die uitdaging gaan we ook in 2019 ten volle aan. Met een nieuwe formule! De Landschapskrant wordt in een nieuw jasje gestopt.

Bijkomend broeden we op acties om meer inwoners van ons werkingsgebied te bereiken met dit communicatiemiddel.

groeiende aantal projecten waarbij we betrokken zijn, werd het aantal pagina’s opgetrokken van 16 naar 20 pagina’s. Om de kostprijs gelijk te houden, werd de oplage verlaagd naar 9.000 exemplaren.

Najaar 2018

De Landschapskranten worden over het hele werkingsgebied van RLSD verspreid via 192 verdeelpunten, die elk minstens 1 display met daarin 35 krantjes ontvangen. Bijkomend krijgen gemiddeld 990 geïnteres­ seerden een exemplaartje via de post toegestuurd. De overige kran­ ten verspreiden we op evenementen, infoavonden en andere activiteiten.

Indien relevant, stoppen we ook een Landschapskrantje in persmappen.

Elke Landschapskrant probeert een mooie mix te brengen van nieuws over onze landschaps-, natuur- en erfgoedprojecten.

P.84

DRAAGVLAK

PERS TERUG

© PIXABAY

“Omdat we zo trots zij n op wat we samen met vele partners realiseren, proberen we op regelmatige basis journalisten te informeren over onze realisaties. Ook proberen we via kranten, magazines en gemeentelij ke infobladen mensen uit te nodigen om deel te nemen aan onze infoavonden, workshops en andere activiteiten.”

TIPS VOOR JOURNALISTEN Op onze website bundelen we alle interessante data voor journalisten op 1 overzichtelijke pagina. Het is ook voor anderen een leuke manier om te zien wat er op til is ...

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: EVA GALLE

2018 We telden 162 verschenen artikels over onze werking. Het zijn er zeker

meer, want bijvoorbeeld vermeldingen in regionale bladen kunnen niet online gemonitord worden. Mooie cijfers, want dit betekent dat RLSD om de 2 dagen vermeld werd! Het gaat grotendeels om vermeldingen in de pers, maar we mochten ook veelvuldig op aandacht rekenen van onze gemeentelijke partners (11 %) en dat heeft een grote meerwaarde voor onze naambekendheid!

Het merendeel van de verzamelde artikels verscheen in geprinte vorm (83 %). Voor de media radio en tv bete­ kende 2018 een recordjaar! Radio2

toonde maar liefst 7 keer interesse in onze werking en TV OOST kwam 6 keer langs om een reportage te maken. Ter info: artikels die in de krant verschijnen en ook online gepubliceerd worden, tellen we als 1 verschenen (geprint) artikel.

Het strategische project ‘Schelde Sterk Merk’ en zijn opvolger ‘Rivier-

park Scheldevalle’ (p.5) gingen met de meeste aandacht lopen en was goed voor 43 vermeldingen. Ook onze speelnatuurprojecten, met onder meer de opening van 3 openbare terreinen, kon op ruime aandacht rekenen met 20 vermeldingen. Het houtzoekersproject (17), het strategische project ‘Landschap van Erembald tot Kravaalbos’ en de Erembald Kravaal Happening (15), het vleermuizenproject, met onder meer de openingen van de ijskelders in Overhamme en Buggenhout, en trage wegen (elk 12 vermeldingen) rondden de top 5 af.

Zelf stuurden we 37 persberichten uit, of gemiddeld bijna 1 per werkweek.

2019 We streven ernaar om meer persberichten uit te sturen en korter op de bal te spelen. Daarnaast hopen we opnieuw nauw te kunnen samenwerken met de communicatieambtenaren van onze aangesloten gemeenten, om zo nu en dan een plaatsje te veroveren in de gemeentelijke infobladen.

P.85

TEAM

ALLE MEDEWERKERS

© JULIE DECUYPER

TERUG

19 MEDEWERKERS OP EIGEN LOONLIJST (14 VTE) • Kristof Buelens, medewerker boekhouding en administratie • Steffi Coppens, coördinator IOED Schelde-Durme • Julie Decuyper, medewerker speelnatuur (4/5) • Eva Galle, medewerker communicatie • Audrey Jansseune, medewerker IOED Schelde-Durme, NME, KMDM (4/5) • Jan Maertens, medewerker landschap (4/5) Katrien Devriendt, vervanging Jan Maertens vanaf 08.10.2018 (2/5) Eliza Romeijn – Peeters, medewerker landschap Robbert Schepers, medewerker natuur Ann Sels, medewerker speelnatuur (3/5) Stijn Van Belleghem, algemeen coördinator Robin Van Heghe, medewerker natuur en landschap Lies Vervaet, medewerker trage wegen STRATEGISCH PROJECT ‘Landschap van Erembald tot Kravaalbos’ –– Evelyne Fiers, projectcoördinator –– Lien Van Langenhove, medewerker (2,5/5) –– Joris Vanderveken, hop­coördinator (1,5/5) • STRATEGISCH PROJECT ‘Schelde Sterk Merk’ / ‘Rivierpark Scheldevallei’ –– Lise Neirinckx, projectmedewerker Life SPARC (4/5) –– Kristoffel Raes, projectleider ‘Van Steen tot Steen langs de Schelde’ –– Emanuel Ramoudt, projectcoördinator ‘Onthaalplan Kalkense

• • • • • • •

––

Meersen Donkmeer’ en ‘Recreatiepool Donk - Berlare’ Tom Wezenbeek, project­coördinator

4 STAGIAIRS • Chantal Colen, speelnatuur • Robbe De Leenheer, landschap, natuur • Jasmine Debeer, landschap, natuur, erfgoed • Ron Weijtjens, landschap 4 EXTERNE MEDEWERKERS • Wim De Baene, projectmedewerker Antwerpse Regionale Landschappen • Michel De Clerk, bedrijfsplanner Vlaamse Landmaatschappij • Tom De Vriese, Accofides Accountants (boekhouding) • Securex, sociaal secretariaat (loonadministratie) FUNCTIONERING & EVALUATIE Dit protocol voorziet naast permanente evaluatie en bijsturing voor alle medewerkers op loonlijst van de vzw min. 1 functioneringsgesprek per jaar. Bij afloop van de proefperiode, wijzigingen van functie of verloning, ... vindt een evaluatiegesprek plaats. Op vraag van bestuur / coördinator / medewerker zijn extra gesprekken mogelijk. Alle details staan in het ‘protocol functionering en evaluatie’, dat je op eenvoudige aanvraag kan bekomen op het secretariaat. In 2019 vinden functionerings- en evaluatiegesprekken plaats met alle medewerkers.

P.86

MEER FOTO’S? SURF NAAR ONS ALBUM!

REGIONAAL LANDSCHAP SCHELDE-DURME

MET DE STRUCTURELE STEUN VAN de Vlaamse overheid • de Provincie OostVlaanderen • de Provincie Antwerpen • de 20 gemeenten / steden Aalst • Berlare • Bornem • Buggenhout • Dendermonde • Destelbergen • Hamme • Kruibeke • Laarne • Lebbeke • Lede • Melle • PuursSint-Amands • Sint-Niklaas • Temse • Waasmunster • Wetteren • Wichelen • Zele • Zwijndrecht EN DE PROJECTMATIGE STEUN VAN Europa • alle hierboven vermelde partners.