Musea in en rond Rimini

Waar zijn wij

Plaatsen en routes

Trento

Bellaria Igea Marina

Torino

Helsinki

Oslo

Stoccolma

Dublino

Santarcangelo di Romagna

Torriana

Verucchio Riccione

Talamello Novafeltria Sant’Agata Feltria

Coriano

Repubblica Misano Adriatico di San Marino Montescudo Cattolica Montecolombo San Clemente fiume Conca San Giovanni Gemmano Morciano in Marignano di Romagna

San Leo Maiolo

Pennabilli

Casteldelci

Montefiore Conca

AR

Varsavia Amsterdam Bruxelles Berlino Praga Vienna Parigi Monaco Budapest Milano Bucarest Rimini Madrid Roma Londra

Rimini

Poggio Berni

Mondaino

Milano

Algeri

Tunisi

Genova

Mosca

Firenze Perugia

Kijev

Roma

-

-

Bari

Cagliari

Catanzaro

Ankara Palermo

Atene

Montegridolfo Ferrara

Reggio Emilia

-

Rimini Ancona

Napoli

Parma

-

Ravenna

Piacenza

Saludecio

fiume Marecchia

Bellaria Igea Marina Museum “Het Rode Huis van Alfredo Panzini” Saraceense toren Antieke Tractoren Casteldelci Museumhuis S. Colarieti Cattolica Museum van de Koningin Gemmano Natuurmuseum van Natuurreservaat Onferno Maiolo Broodmuseum Mondaino Paleontologisch museum Majolica-museum Montegridolfo Museum van de Gotenlijn Montescudo Etnografisch Museum van Valliano Museum van de Oostelijke Gotenlijn van Trarivi Novafeltria Historisch Mijnbouwmuseum Sulphur Pennabilli Verspreid museum De Plaatsen der Ziel Museum De Wereld van Tonino Guerra Rekenmuseum Mateureka Natuurmuseum van Natuurpark Sasso Simone en Simoncello Bisdommuseum van Montefeltro “A. Bergamaschi” Poggio Berni Museum van de Sapignoli-molen

Venezia

Bologna

Riccione Streekmuseum Galerie van Moderne en Hedendaagse Kunst Villa Franceschi Rimini Stedelijk Museum Fellini-museum Museum der Blikken Luchtvaartmuseum Visserij- en Schelpdierenmuseum Nationaal motormuseum Saludecio Openluchtmuseum van wandschilderingen Museum van Saludecio en de zalige Amato Risorgimento-museum San Leo Museum van het Kasteel Museum voor Heilige Kunst Sant’Agata Feltria Historisch theater Angelo Mariani Museum Rocca Fregoso Museum van de Boerenkunst Santarcangelo di Romagna MUSAS Historisch Archeologisch Museum Knopenmuseum MET Streekmuseum van Romagna Talamello Pinacotheek Gualtieri “Lo Splendore del Reale” Verucchio Stedelijk Archeologisch Museum Republiek van San Marino Collectie Maranello Rosso

Modena Bologna Ravenna

Forlì Cesena Rimini San Marino

Afstanden Amsterdam 1.405 km

München 680 km

Bologna 121 km

Berlijn 1.535 km

Parijs 1.226 km

Florence 165 km

Brussel 1.262 km

Praag 1.089 km

Milaan 330 km

Boedapest 1.065 km

Stockholm 2.303 km

Napels 586 km

Kopenhagen 1.770 km

Warschau 1.533 km

Rome 325 km

Frankfurt 1.043 km

Wenen 887 km

Turijn 447 km

Londen 1.684 km

Zürich 645 km

Venetië 270 km

Riviera di Rimini Travel Notes

Provincia di Rimini Assessorato al Turismo Assessorato alla Cultura

Musea in en rond Rimini tussen kunst, geschiedenis en cultuur

Rivièra van Rimini Travel Notes verzameling toeristische publicaties uitgegeven door de Provincie Rimini Departement van Toerisme Departementshoofd Symon Buda in samenwerking met Departement van Cultuur van de Provincie Rimini

Teksten Rita Giannini Redactie Marino Campana Voorlichtingsbureau Cora Balestrieri Foto’s afkomstig uit het fotoarchief van de Provincie Rimini Met dank aan de volgende fotografen L. Bottaro, P. Bove, S. Di Bartolo, L. Fabbrini, Fotopress Novafeltria, G. Fuggiano, R. Gallini, D. Gasperoni, R. Giannini, Istituut stedelijke musea Santarcangelo di R., L. Liuzzi, M. Lorenzi, Martinini, R. Masi, G. Mazzanti, M. Migliorini, T. Mosconi, Stedelijk archeologisch museum Verucchio, P.L. Nucci, PH Paritani, D. Piras, V. Raggi, G. Razzaboni, D. Ronchi, E. Salvatori, R. Urbinati

Grafiek Relè - Tassinari/Vetta (Leonardo Sonnoli, Igor Bevilacqua) coördinatie Michela Fabbri Omslagfoto Onderdeel van het altaarstuk “Madonna met kind en twee heiligen” van Benedetto Coda, Stedelijk Museum van Rimini Daarnaast, het fontein “De Verzonken Weide”, Santarcangelo di Romagna, een van de Plaatsen der Ziel van Tonino Guerra.

Lay-out Litoincisa87, Rimini (Licia Romani) Vertaling Link up, Rimini Francine Monster Drukwerk Pazzini Stampatore Editore, Verucchio Eerste editie 2011 Musea in en rond Rimini is een toeristisch-culturele publicatie die gratis wordt verstrekt Met de bijdrage van

Alle rechten zijn voorbehouden aan de Provincie Rimini, Departement van Toerisme

7

Inleiding Monumenten en kunstwerken

11

Hoofdstuk 1 De sporen in de streek Natuur Archeologie Geschiedenis Spiritualiteit en religie Antropologie en technologie Nieuwe tijd Moderne tijd

25

Hoofdstuk 2 Rivièra van Rimini Rimini Stedelijk Museum en “Domus van de Chirurg” Fellini-museum Museum der Blikken Luchtvaartmuseum Visserij- en Schelpdierenmuseum Riccione Streekmuseum Galerie van Moderne en Hedendaagse kunst Villa Franceschi Cattolica Museum van de Koningin Bellaria Museum “Het Rode Huis van Alfredo Panzini”

51

Hoofdstuk 3 Malatesta & Montefeltro Santarcangelo di Romagna MUSAS Historisch Archeologisch Museum MET Streekmuseum van Romagna Poggio Berni Museum van de “Sapignoli-molen” Verucchio Stedelijk Archeologisch Museum San Leo Stedelijk Museum van het Kasteel Museum voor Heilige Kunst Maiolo Broodmuseum Novafeltria Historisch Mijnbouwmuseum Sulphur Talamello Pinacotheek Gualtieri “Lo Splendore del Reale”

4

Sant’Agata Feltria Theater Angelo Mariani Museum Rocca Fregoso Museum voor de Boerenkunst Pennabilli De Plaatsen der Ziel De wereld van Tonino Guerra Rekenmuseum Mateureka Natuurmuseum van het Natuurpark Sasso Simone en Simoncello Bisdommuseum van Montefeltro “A. Bergamaschi” Casteldelci Museumhuis “S. Colarieti” - Archeologisch Museum “Uguccione della Faggiola” Montescudo Etnografisch museum van Valliano Museum van de Oostelijke Gotenlinie van Trarivi Gemmano Natuurmuseum van Natuurreservaat Onferno Mondaino Musea van Mondaino Saludecio Museum van Saludecio en de zalige Amato Montegridolfo Museum van de Gotenlinie 107

117

Hoofdstuk 4 Collecties en andere musea Rimini, Nationaal motormuseum Rimini, Scolca-Museum Rimini, Missionarismuseum van de bedevaartskerk Madonna delle Grazie Bellaria, Saraceense toren Bellaria, “Massaroni-collectie” van antieke tractoren Santarcangelo, Knopenmuseum Torriana, Weefmuseum “Filo di Penelope... Filo del mondo” Torriana, Wildobservatorium Val Marecchia Saludecio, Wandschilderingen Saludecio, Risorgimento-museum Coriano, Elisabetta-museum Coriano, Antiquarium Montefiore Conca, De kleuren van Montefiore San Marino, Museum Maranello Rosso Voor meer informatie: minimale biografie Kijk voordat u op bezoek komt eens op onze website www.riviera.rimini.it 5

INLEIDING MONUMENTEN EN KUNSTSCHATTEN

De provincie Rimini is zo rijk aan monumenten en kunstschatten dat zij tot een van de wonderen van Italië wordt gerekend. Ook de natuur draagt daaraan een steentje bij: rivieren en beken met brede beddingen vol kiezels en knusse strandjes midden tussen de spontaan groeiende vegetatie waar zich de “kindertijd van de wereld” afspeelt, om de woorden van de dichter Tonino Guerra te gebruiken. Velden en bossen bedekken de heuvels steeds verder de hoogte in tot in de bergen, waar zij steeds ontoegankelijker worden, maar ook steeds rijker aan producten als paddenstoelen en truffels, die de plaatselijke keuken verrijken en aromatiseren en op dorpsfeesten in alle soorten en maten worden aangeboden. Reeds in de prehistorie werd deze streek bewoond, en ook in de oudheid hebben hier vele illustere personen hier verbleven, van Dante Alighie­ ri tot San Francesco. In het hele gebied rond Rimini zijn sporen te vinden van deze bijzondere historische, culturele en naturalistische evenementen, die worden teruggevonden in de vele musea die van de kust tot in de heuvels over het gebied verspreid liggen. De musea in deze gids maken deel uit van de museumvereniging van de provincie Rimini en de Alta Val Marecchia. Aan het einde van deze rondreis presenteren wij u nog een aantal andere tentoonstellingen en bezienswaardigheden als aanvulling op het toch al zo ruime aanbod.

Een rondreis die qua afstand weliswaar kort is - dus minder vermoeiend voor de toerist - maar toch vele unieke, verrassende kunstschatten te bieden heeft die altijd nauw samenhangen met de streek, met zijn geschiedenis, met zijn bevolking. Deze kunstschatten moeten dan ook altijd worden bezien, begrepen en bewonderd in de context van de plaats waarvan zij de erfenis zijn en de geschiedenis vertellen: dat is wat hun meerwaarde geeft en dus uniek maakt.

Ondanks de streekgebondenheid is dit wel degelijk kunst met de grote K, al sinds de oudheid. Denk maar aan de unieke handgemaakte voorwerpen uit de Etruskische en de villanova-periode, die samen met andere vondsten als juwelen en barnsteen kunnen worden bewonderd in het Archeologisch Stedelijk Museum van Verucchio, en de vondsten uit de Romeinse tijd in het Stedelijk museum van Rimini en in de daarnaast gelegen Domus van de Chirurg. Door de eeuwen heen zijn zij altijd als grandioze meesterwerken beschouwd. Dat geldt ook voor de meesterwerken van wat de Scuola del Trecento riminese wordt genoemd, de school die ontstond naar aanleiding van het verblijf van Giotto, die hier rond 1303 een verloren gegane frescocyclus in de Franciscuskerk van Rimini en de nog bestaande unieke Crucifix schilderde. Hier staat ook het eerste heilige gebouw uit de renaissance, de Tempio Malatestiano, met een uitzonderlijk fresco van Piero della Francesca.

De 17e eeuw en de Verlichting hebben werken van onschatbare waarde opgeleverd, waaronder de doeken die in meerdere musea terug te vinden zijn van de grootse Guido Cagnacci, leerling van Carracci en vriend van Guercino, en de imposante barokkerken. Kunst met de grote K is ook te vinden in

7

de moderne en hedendaagse kunst. Artiesten die hier zijn geboren of komen wonen zijn bijvoorbeeld Federico Fellini, de beroemdste regisseur ter wereld, aan wie het Fellini-museum in Rimini is gewijd, en zijn scenarioschrijver en vriend, de dichter Tonino Guerra uit Santarcangelo di Romagna, die nu in Pennabilli woont. In beide plaatsen heeft laatstgenoemde kunstwerken als gedenktekens achtergelaten. Zo omvat het over meerdere locaties verspreide museum De Plaatsen der Ziel fonteinen, parken, tuinen en installaties waarin zijn expressieve stijl en gedichten tot uitdrukking komen. In Pennabilli staat ook het museum met de naam De wereld van Tonino Guerra. In Talamello, waar zijn moeder vandaan kwam, heeft Ferdinando Gualtieri, die in Parijs als schilder van internationale roem heeft verworven en de Meester van de schitterende realiteit werd genoemd, een belangrijke verzameling van zijn werken achtergelaten die te bezichtigen is in de Pinacotheek Gualtieri.

In Riccione wordt de hedendaagse kunst in het voetlicht gezet in de Galerie Villa Franceschi. In Santarcangelo di Romagna, de stad die een ongeëvenaard aantal beroemdheden heeft voortgebracht op ieder kunstgebied, vertellen twee musea, het MET en het MUSAS, op voortreffelijke wijze over de geschiedenis en wederwaardigheden van deze stad. Ook vrome mannen die later zalig zijn verklaard leven in het collectieve geheugen voort dankzij de ruimte die aan hen is gewijd in musea als het Museum Saludecio en het Museum van de Zalige Amato. Dat geldt ook voor meer raadselachtige personages als Cagliostro, wiens naam verbonden is aan het Stedelijk Museum van het Kasteel in San Leo, ontworpen door Francesco di Giorgio Martini, de grootse architect uit Siena, waar de omstreden Siciliaanse graaf na jaren gevangenschap stierf. In musea staan evenwel niet alleen beroemdheden centraal, maar ook gewone mensen met hun tradities en gewoonten.

Dat is het geval in de musea van Santarcangelo, Valliano di Montescudo en Sant’Agata Feltria. Er is voor ieder wat wils, ook voor liefhebbers van vliegkunsten en vliegtuigen, die hun hart kunnen ophalen in het Luchtvaartmuseum in Rimini en voor autoliefhebbers in het aan raceauto’s en verzamelaarauto’s gewijde Museum Maranello Rosso in San Marino. Ook wordt aandacht besteed aan verre gebieden als Zuid-Amerika, Afrika en Oceanië in de grote prestigieuze collectie in het Museum der Blikken in Rimini. Een bijzonder museum is het Broodmuseum in Maiolo dat over meerdere locaties is verspreid. Het Visserij- en schelpdierenmuseum in Viserbella bij Rimini en het Museum van de Koningin in Cattolica zijn aan de zee gewijd; het laatstgenoemde museum heeft ook een belangrijke archeologische afdeling.

Jongeren, maar zij niet alleen, mogen het Rekenmuseum Mateureka in Pennabilli en het Historisch Mijnbouwmuseum Sulphur in de mijn van Perticara bij Novafeltria niet missen.

In dit open en gastvrije zuidelijke stukje Romagna houden de bevolking en de geleerden de sporen van de tijd en het verleden levend, en

8

het is de moeite waard ze op te zoeken om er iets van te leren. Dankzij zijn geografische positie heeft de streek rondom Rimini een bijzonder rijk en complex verleden dat belangrijke sporen heeft achtergelaten. Sinds oudsher is het een doorgangsgebied: eerst dankzij de zeehandel met andere steden aan de Adriatische kust en de oostelijke Middellandse Zeelanden, en vervolgens door de handel over land via de consulaire wegen van het Romeinse rijk, aangezien Rome vanuit Rimini zijn rijk begon richting het noorden uit te breiden. Vanuit het noorden vielen vervolgens horden barbaren binnen om Italië te veroveren en om tegen de “Romeinen” van Byzantium op te trekken; daarna kwamen de Longobarden en weer later de Duitse keizers die hun rechten tegen de Paus geldend wilden maken. Vervolgens begonnen roofridders zich hier te vestigen, om vervolgens plaats te maken voor twee grote vijanden, familiehoofden en aanvoerders die twee machtsblokken in de Val Marecchia en in de Val Conca vertegenwoordigden: Malatesta en Montefeltro, die hun naam aan de heilige Leo dankten. Ook in de laatste eeuw was dit gebied een strijdtoneel, aangezien door deze streek het laatste stuk van de “gotenlijn” liep, en hier de laatste grote veldslagen van de “Italiaanse campagne” plaatsvonden. Hieraan zijn twee musea gewijd, in Montegridolfo en in Montescudo.

Deze gids vormt een snelle reis langs de schoonheden en bijzonderheden van deze streek. Om de reiziger te helpen is besloten de musea naar plaats te groeperen, zodat hij vanuit zijn eigen positie een route kan kiezen. In de eerste groep zijn alle musea aan de Rivièra van Rimini bijeengebracht, en in de tweede groep de unieke musea die aan de heerschappij van de Malatesta- en de Montefeltro-familie zijn gewijd, verdeeld over de Val Marecchia en de Val Conca. Het laatste hoofdstuk is gewijd aan andere musea, collecties, verzamelingen, permanente tentoonstellingen en musea in progress.

Goede reis en veel plezier.

9

HOOFDSTUK 1 DE SPOREN IN DE STREEK

Natuur De natuurmusea in de provincie Rimini zijn onlosmakelijk met hun omgeving verbonden, en bevinden zich in groene heuvelachtige en beschermde gebieden.

Het Museum van het natuurreservaat Onferno in Gemmano is verbonden aan de gelijknamige grotten, hun ontstaansgeschiedenis en hun conformatie. Het Museum van het Natuurpark Sasso Simone en Simoncello in Pennabilli is gewijd aan de geschiedenis, de flora en de fauna van dit natuurpark.

Aan het ontstaan en de conformatie van het gebied is eveneens de paleontologische afdeling van het Museum Mondaino gewijd, dat vertelt over het verleden van miljoenen jaren, toen het gebied een groot zout meer was.

Deze onderwerpen komen ook aan de orde in de archeologische afdelingen van een aantal musea. Een daarvan is het Streekmuseum van Riccione, waar de geschiedenis en de plaatselijke geologische situatie wordt geïllustreerd aan de hand van stenen, mineralen en fossielen.

En ook het Historisch Mijnbouwmuseum Sulphur in Perticara bij Novafeltria, dat aan de zwaveldelving is gewijd, heeft een grote collectie stenen en mineralen.

Vele paleontologische vondsten, waaronder een interessante verzameling fossielen uit Marecchia, worden tentoongesteld in het Stedelijk Museum van Rimini.

Een belangrijke verzameling schelpen uit de Middellandse Zee is te vinden in het Visserij- en Schelpdierenmuseum in Viserbella bij Rimini, en ook in de Saraceense toren in Bellaria wordt een grote collectie schelpen tentoongesteld.

In deze streek liggen meerdere natuurparken en vele natuurcentra waarin zowel de maritieme als de landelijke natuur centraal staan. Zij houden zich vooral bezig met milieueducatie en richten zich vooral op scholen, en zijn zowel aan de kust als in het binnenland te vinden. In de Val Marecchia ligt halverwege het dal het Natuurobservatorium Val Marecchia, vlakbij het faunabeschermingsgebied van Torriana-Montebello, en daar bevindt zich eveneens de dependance van het Centrum voor Milieueducatie van het WNF van Rimini, het Natuurpark Ca’ Brigida in Verucchio, het Bezoekerscentrum van het Natuurpark van Sasso Simone en Simoncello in Pennabilli. In de Val Conca ligt het Natuurpark van Onferno, in de gemeente Gemmano, waarvan het hoogtepunt het museum is. Aan de kust zijn de Stichting Cetaceeën in Riccione, (www.fondazionecetacea.org) en het aquarium van Cattolica, het grootste aquarium van de Adriatische kust (www.aquariodicattolica.it) zeker een bezoek waard.

11

12

Boven Gemmano, Natuurreservaat Onferno.

Linksonder Reconstructie van bizonskelet uit het pleistoceen (Bison priscus), gevonden in de rivier de Conca.

Rechtsonder Riccione, Streekmuseum, aardewerken beeldje, 1e eeuw v. Chr.

Archeologie Al tweehonderdduizend jaar, dat wil zeggen, sinds de oude steentijd, wordt de streek rond Rimini door mensen bevolkt. Overal hebben zij sporen achtergelaten, die in de Romeinse tijd monumentale vormen hebben aangenomen. In de archeologische musea en de musea met archeologische afdelingen is een groot aantal van die sporen tentoongesteld.

Het Stedelijk Museum van Rimini is het oudste archeologische museum van de streek, dat wij te danken aan de passie en deskundigheid van Luigi Tonini, een plaatselijk geleerde en belangrijk historicus. Dankzij hem werd in 1871 de “Archeologische Galerie” werd opgericht, die het belangrijkste museum in de hele streek werd aangezien alle prehistorische vondsten en voorwerpen uit het gebied tussen de rivieren Uso en Conca hier werden verzameld; meer dan een eeuw lang was het een belangrijk onderzoeks- en studiecentrum. Ruim honderd jaar later werden er in de streek andere musea met archeologische afdelingen geopend, waarvan de collectie evenwel beperkt bleef tot bepaalde geografische gebieden en thema’s. Een daarvan is het eerbiedwaardige Stedelijk Archeologisch Museum in Verucchio, waar de bezoeker kennis kan maken met de villanova-cultuur, een van de oudste en belangrijkste beschavingen die voorafging aan die van de Etrusken. In Santarcangelo biedt het elegante MUSAS Historisch en Archeologisch Museum volop informatie over de keramiekindustrie, terwijl de archeologische afdeling van het Museum van de Koningin in Cattolica vertelt over de grote Romeinse consulaire wegen. In Riccione zijn in het Streekmuseum sporen tentoongesteld uit de periode die loop van de oude steentijd tot aan de Romeinse kolonisatie. In het hoger gelegen deel van de Val Marecchia biedt het Museumhuis “S. Colarieti” - Archeologisch Museum “Uguccione della Faggiola” in het groene Casteldelci een overzicht van bloeiende beschavingen uit verschillende tijdperken, van de prehistorie via de Romeinse tijd - met een grote hoeveelheid munten en keramiek uit boerenhoeven - tot aan de middeleeuwen. Ook buiten musea worden archeologische vondsten tentoongesteld, zoals in de stedelijke bibliotheek van San Giovanni in Marignano en die van Morciano. Verder zijn in Rimini in de Via Sigismondo, vlakbij de Kamer van Koophandel, en in de Via IV Novembre bij de Prefectuur resten gevonden van domus met mozaïeken vloeren, waar een museum omheen is gecreëerd. De grootste en belangrijkste van allemaal is de Domus van de Chirurg.

13

Rimini, Stedelijk Museum. Ghirlandaio, Altaarstuk met de heiligen Vincenzo

Ferrer, Sebastiano, Rocco en familieleden van Pandolfo IV Malatesta.

Geschiedenis In de middeleeuwen heeft het zuidelijke deel van Romagna een grote bloeitijd gekend toen de families Malatesta en Montefeltro aan de macht kwamen. Dit kwam in artistiek opzicht tot uiting in de meesterwerken van de Scuola Riminese del Trecento, de school die rondom Giotto ontstond en vervolgens een eigen - bijzondere - weg insloeg.

De renaissance heeft Rimini met de Tempio Malatestiano een van de vroegste, meest complexe en mooiste gebouwen geschonken. Deze tempel werd gebouwd door de Malatesta-familie die tijdens de 14e en 15e eeuw over dit gebied heerste. Vrijwel alle kastelen in de heuvels rond Rimini, en een deel van die in het Montefeltro-rijk in Romagna, is door deze familie gebouwd of verbouwd. Zij had een hof gecreëerd dat in niets onderdeed aan andere hoven in Italië. Rimini was de hoofdstad van het Malatesta-rijk, waarvan het Stedelijk Museum van Rimini zeldzame getuigenissen bezit, samen met meesterwerken van grote artiesten als Cagnacci (Santarcangelo di Romagna, Rimini), Centino (Cento, Ferrara), en Guercino en Cantarini van de Bolognese school. De Bolognese kunstcultuur speelde van de 17e tot de 19e eeuw een grote rol in dit gebied, maar de vitaliteit van deze streek gedurende deze eeuwen is vooral af te lezen aan de nieuwe stedenbouwkundige ideeën en de vele gebouwen, vooral kerken en theaters, die de streek rijk is.

De zeventiende eeuw heeft, net als de middeleeuwen, veel artistiek materiaal voor musea van de provincie opgeleverd, die de bezoeker een blik bieden op de culturele gebeurtenissen en het rijke verleden van de streek. Het rijkste en meest complete museum is dat van Rimini, maar ook in het MUSAS Historisch Archeologisch museum van Santarcangelo zijn meesterwerken uit de middeleeuwen en de renaissance te bewonderen, terwijl in het museum van Saludecio belangrijke zeventiende-eeuwse schilderijen en unieke voorwerpen uit kerken uit de achttiende eeuw zijn tentoongesteld. San Leo heeft twee musea waar van de één een uniek overzicht biedt van de heilige kunst uit de vroegchristelijke tijd en de daarop volgende eeuwen, en de andere gewijd is aan de krijgs- en verdedigingskunst, net als het Museum Rocca Fregosa in Sant’Agata Feltria. In het Bisdommuseum in Pennabilli is heilige kunst uit verschillende tijdperken tentoongesteld: een grote en belangrijke verzameling, aangezien hier werken uit het volledige bisdom van San Marino en Montefeltro zijn samengebracht. Ook interessant zijn de majolica-tentoonstelling in Mondaino (14e - 17e eeuw), die is samengesteld

15

na de vondst van stukjes keramiek van lokale makelij, een bevestiging dat hier belangrijke keramiekovens stonden, en de verzameling keramiekvondsten uit de middeleeuwen en de renaissance die in Rimini wordt tentoongesteld in het gebouw van de Provincie Rimini, op de plaats van het vroegere ziekenhuis Ospedale della Misericordia waar de vondsten zijn gedaan. Ook de permanente tentoonstelling van de vondsten die bij de opgravingen in het Kasteel van Montefiore Conca zijn gedaan is zeker een bezoek waard. Hier kan de uitzonderlijke verzameling keramiek worden bewonderd, voornamelijk uit de tijd van de Malatesta-heerschappij (14e-17e eeuw), die uit het kasteel afkomstig is: tientallen bekers, schalen en bekkens versierd met portretten, gotische letters, randdecoraties en geometrische en symbolische motieven.

Spiritualiteit en religie In de plaatselijke geschiedenis spelen religie en mysterie een grote rol. Van de oudheid tot op heden heeft de mens zich laten leiden door spiritualiteit en geloof, maar ook door de oeroude verbondenheid met de streek en met zijn onverklaarbare en dus mysterieuze natuurwetten, waaromheen riten, magische gebruiken en voorvaderverering zijn ontstaan.

Het Stedelijk museum in Rimini illustreert aan de hand van vele vondsten de rol van religie, met name in huiselijke kring in Romeinse families; zo blijkt dat de dionysische cultussen, d.w.z. de verering van Dionysius, Eros, Priapus en Silenus, hier in populair waren.

Ook de middeleeuwen hebben dergelijke sporen achtergelaten, met name in de vorm van handgemaakte voorwerpen die met Sigismondo Malatesta en zijn Tempel te maken hebben, die verwijzen naar filosofische en spiritueel gedachtegoed. Het Stedelijk Museum toont daarvan een aantal eloquente voorbeelden.

Vele belangrijke kunstwerken zijn gemaakt om heiligen en martelaren te vereren, en de vrijgevigheid van de bevolking kan worden afgeleid uit de vele votiefgeschenken in de kerk. De heiligenverering werd nog verder aangewakkerd toen de kerk daarvoor zijn zegen gaf. Dat was bijvoorbeeld het geval bij de zalig verklaarde Amato, die in Saludecio centraal staat een grote en elegante parochiekerk met bijbehorende sacristie, die het Museum van Saludecio en van de zalige Amato vormt. Hier worden belangrijke en unieke kunstwerken bewaard van de hand van Cagnacci, Centino en andere artiesten, die zijn gewijd aan heiligen en profeten, maar ook aan zalig verklaarde personen uit Saludecio die door gelovigen en pelgrims werd vereerd. In het museum is een grote hoeveelheid historische votieven tentoongesteld, net als in het Etnografisch Museum van Valliano in Montescudo, dat verbonden is aan de kerk van Santa Maria del Soccorso; naast votieven zijn in dit museum vijftiende-eeuwse fresco’s (deels votiefgeschenken), een beeld van de Maagd

16

van de rozenkrans, en zestiende- en zeventiende-eeuwse doeken te zien.

Het Museum voor Heilige Kunst in San Leo biedt een rijke verzameling voorwerpen voor altaren en kloosters uit de 8e tot de 18e eeuw die de diepe gelovigheid van de mensen aanschouwelijk maken. Deze voorwerpen waren vaak gemaakt voor speciale lokale evenementen en waren sterk verbonden met de lokale tradities. Het museum vormt een spiegel van de streek en geeft een beeld van de geschiedenis en bepaalde locaties, en van de stad San Leo en omstreken. De werken omvatten een veertiende-eeuwse crucifix, veertiende- en vijftiende-eeuwse panelen en een houten tabernakel afkomstig uit het franciscanenklooster van Sant’Igne, dat met zijn geraffineerde inleg- en schilderwerk een van de meest bijzondere renaissancewerken van Montefeltro is. De meeste schilderijen stammen uit de zeventiende eeuw, hetgeen hoofdzakelijk te danken is aan de liturgische orders van de Concilie van Trento, die bepaalden dat het meubilair en de decoraties van kerken moesten worden vernieuwd.

Ook het Bisdommuseum van Montefeltro A. Bergamaschi in Pennabilli is gewijd aan kunst rondom de godsverering en de religie van zowel de adel als het gewone volk. Deze enorme expositieruimte is gecreëerd om werken uit het grondgebied van het bisdom, fragmenten van verhalen, met name geloofsgetuigenissen, en voorwerpen ten toon te stellen die getuigen van de intense dialoog tussen God en de mens. In het museum zijn werken tentoongesteld van artiesten als Benedetto Coda, Catarino di Marco uit Venetië, Giovan Francesco da Rimini, Guido Cagnacci, Nicolò Berrettoni, Carlo Cignani, Giovanni Francesco Guerrieri, en van kunstenaars uit Rome, Romagna en Casteldurante. Er is ook ruimte voor een grote collectie liturgische voorwerpen en kerkgewaden, beelden, majolica, en zilverwerk.

Een speciale afdeling is gewijd aan de wonderbaarlijke Madonna, brenger van vrede voor Pennabilli. De collectie van dit museum wordt regelmatig aangevuld en vernieuwd.

Antropologie en technologie In deze streek zijn vele musea gewijd aan de lokale gewoonten en gebruiken. De volkscultuur, het dagelijkse leven, het werk en de technologische ontwikkeling zijn onderwerpen die met wetenschappelijke precisie worden benaderd, maar tegelijkertijd op aantrekkelijke wijze aan het publiek worden gepresenteerd. Vier musea zijn gewijd aan het boerenleven: het MET in Santarcangelo, het eerste op dit gebied, dat voornamelijk aan de landbouw in Romagna is gewijd, het Etnografisch museum in Valliano bij Montescudo, het Museum voor de Boerenkunst in Sant’Agata Feltria, en het over meerdere locaties verspreide Broodmuseum in Maiolo. Twee musea gaan over de maritieme wereld: het Museum van de Koningin in Cattolica, en het

17

18

Boven Santarcangelo, MET Streekmuseum van Romagna, Textielafdeling.

Onder Cattolica, Museum van de Koningin, in zee gevonden Romeinse amforen.

Visserij- en schelpdierenmuseum in Viserbella bij Rimini. Weer een ander museum richt de blik naar beneden: het Historisch Mijnbouwmuseum Sulphur in Perticara bij Novafeltria, waar de bezoeker door de gangen van een stilgelegde mijn wordt gevoerd en indruk kan krijgen van het dagelijkse leven van mijnwerkers. Een ander museum, in Torriana, doet de weefkunst herleven, ook aan de hand van workshops. En wie alles wil weten over de kunst van het malen moet een bezoek brengen aan de gerestaureerde en perfect werkende Sapignoli-molen in Poggio Berni.

Via deze tentoonstellingen treedt de bezoeker een vaak onbekende wereld van een ver of meer recent verleden binnen. Zij gaan over sociaal-culturele, technologische of arbeidsaspecten van een samenleving die niet meer bestaat. Aan de hand van vondsten en reële of gereconstrueerde contexten kan de bezoeker van dichtbij het dagelijkse leven en de lasten, de geloven en de gebruiken beleven die voor onze grootouders tot dertig jaar geleden nog heel gewoon waren, maar door het moderne leven zijn uitgewist. De streek rond Rimini sterk is veranderd, en dat geldt vooral voor de kust, waar de snelle ontwikkeling van het strandtoerisme het leven ingrijpend heeft veranderd.

Het toerisme heeft indirect ook gevolgen gehad voor het boerenland: na de oorlog trokken veel mensen van de binnenlanden naar de kust en de hoofdstad, met als gevolg dat het platteland vrijwel leegliep. Dat is ook een van de redenen waarom de heuvels maar vooral de bergen zo mooi en zo authentiek zijn gebleven. Kleine dorpjes, eenzame hoeven, molen en werkplaatsen geven een beeld van de werelden waar de etnografische musea zich op hebben geïnspireerd. Ga maar eens kijken bij de ovens die samen het Broodmuseum in Maiolo vormen.

Heel bijzonder is het Knopenmuseum in Santarcangelo di Romagna, dat alle trends en modes op het gebied van knopen van de achttiende eeuw tot op heden toont.

Een bijzonder etnografisch museum over verre landen en volken (Afrika, Oceanië, het Oosten en Noord- en Zuid-Amerika) is het Museum der Blikken in Covignano bij Rimini.

Nieuwe tijd De nieuwe tijd is goed vertegenwoordigd in de streekmusea, en ook in dit geval is het raadzaam een themaroute te volgen.

In Rimini hangen in het Stedelijk Museum meesterwerken van

19

Boven Rimini, Museum der Blikken, etnografische verzameling.

Onder Riccione, Galerie van Moderne en Hedendaagse Kunst Villa Franceschi, werk van Enrico Baj.

Op de volgende pagina, Boven Pennabilli, De Wereld van Tonino Guerra, detail van een werk van de meester.

Onder Talamello, Pinacotheek Gualtieri, detail van een schilderij van de kunstenaar.

Cantarini, Guercino, Guido Cagnacci en Centino, die net als de in het atelier van Michiel Wauters te Antwerpen gewoven wandtapijten uit de zeventiende eeuw stammen. In de zaal met de wandtapijten is tevens keramiek uit de 14e tot de 19e eeuw tentoongesteld waarvan het merendeel uit lokale werkplaatsen afkomstig is. Een hele zaal is gewijd aan stillevens, met schilderijen uit de zeventiende en achttiende eeuw, en fresco’s van Bigari die uit de kerk van Sant’Agostino zijn losgehaald. Verder hangen er werken van plaatselijke kunstenaars uit de negentiende eeuw.

In Santarcangelo di Romagna heeft het MUSAS Historisch Archeologisch Museum een afdeling aan de nieuwe tijd gewijd, met bijvoorbeeld werk van Luca Longhi uit 1531, en een schilderij van Cagnacci, die in 1601 in Santarcangelo werd geboren. Een zaal is gewijd aan paus Clemens XIV, die eveneens uit Santarcangelo kwam (1705).

Meesterwerken van Cagnacci en Centino zijn te vinden in het Museum van Saludecio en van de Zalige Amato in Saludecio.

Werken van onschatbare waarden worden bewaard in het Bisdommuseum van Montefeltro “A. Bergamaschi” in Pennabilli.

In het Mateureka Rekenmuseum in Pennabilli zijn instrumenten, ideeën en concepten tentoongesteld die tot de meest fascinerende van het menselijk gedachtegoed behoren. Hier worden honderden originele en kostbare voorwerpen getoond waarmee de geschiedenis van de wiskunde wordt geïllustreerd. Er zijn duizend jaar oude vondsten te zien, maar ook meetlatten en nomogrammen, rekenlinialen en rekenmachines die, net als de geest die aan deze uitvindingen ten grondslag ligt, uit de Verlichting en de nieuwe tijd stammen.

In San Leo staat het Stedelijk Museum van het Kasteel, een uitzonderlijk gebouw van de architect Francesco di Giorgio Martini, dat onlosmakelijk verbonden is met Cagliostro, de alchemist, genezer, vrijdenker en bedenker van de “Egyptische ritus”. Deze illustere figuur leefde tijdens de Verlichting en werd door de kerk als ketter werd veroordeeld; hier, in de hoofdstad van Montefeltro, werd hij tot zijn dood gevangen werd gehouden.

Ook het Theatermuseum Mariani in Sant’Agata Feltria kan in deze route worden geplaatst omdat het al een van de oudste volledig houten theaters in Italië is. Het werd in 1605 gebouwd.

21

Moderne tijd In de negentiende en twintigste eeuw was ook de streek rond Rimini in artistiek opzicht zeer productief, en daar zijn meerdere musea aan gewijd.

De Galerie van Moderne en Hedendaagse kunst Villa Franceschi in Riccione biedt werken van grote twintigste-eeuwse artiesten. In Rimini heeft het Stedelijk Museum zalen gewijd aan Renato Zavagli Ricciardelli, beter bekend als René Gruau, de veelzijdige schilder en artiest uit Rimini (19092004). Deze stad is tevens de geboortestad van Federico Fellini, en hier is een museum aan hem gewijd bij de gelijknamige stichting.

Meer landinwaarts tonen in De Wereld van Tonino Guerra en De Plaatsen der Ziel in Pennabilli en Val Marecchia de artistieke ontwikkeling van deze dichter en scenarioschrijver, schrijver en schilder, een eclectisch artiest, die met Fellini heeft samengewerkt en met hem een Oscar heeft gewonnen voor de film Amarcord.

Een andere nog levende artiest is Fernando Gualtieri, wiens werken in Talamello zijn tentoongesteld in de naar hem vernoemde Pinacotheek.

Interessante verzamelingen hedendaagse kunst zijn ook in andere gemeenten in deze streek te vinden; zo zijn nieuwe structuren gepland in Verucchio en Santarcangelo.

Ander hedendaags materiaal wordt tentoongesteld in het Luchtvaartmuseum in Rimini, met originele vliegtuigen en toebehoren, en in het Museum Maranello Rosso in de Republiek San Marino, dat gewijd is aan Ferrari en zijn auto’s.

Een treurige erfenis van de moderne tijd is de Tweede Wereldoorlog, die hier langs de Gotenlinie een enorme verwoesting heeft achtergelaten. De wederopbouw is snel en chaotisch verlopen, en de ruïnes zijn snel weggewerkt met uitzondering van een opvallend litteken in het negentiendeeeuwse stadstheater van Rimini “Amintore Galli”. De gebeurtenissen rondom de Gotenlinie, waarlangs de Duitse troepen en de Geallieerden bloedige gevechten leverden, zijn zo ingrijpend geweest dat de herinnering daaraan aan de komende generaties moet worden doorgegeven. In Trarivi bij Monte­ scudo staat naast de Vredeskerk het Museum van de oostelijke Gotenlinie, terwijl in Montegridolfo het Museum van de Gotenlinie is ondergebracht in een nagebouwde bunker aan de voet van het middeleeuwse kasteel.

De afdeling Hedendaagse Geschiedenis van het Museum van Casteldelci, op de bovenste verdieping van de basisschool “Maria Gabrielli”, toont voorwerpen, beelden en documenten over plaatselijke gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog: hier vond in 1944 een vreselijke slachting plaats, waarbij de nazi’s vele onschuldige burgers vermoordden.

22

23

HOOFDSTUK 2 RIVIÈRA VAN RIMINI

Rimini Stedelijk museum en “Domus van de Chirurg” Archeologische afdeling Dit is het museum met de grootste archeologische collectie van deze streek, met een nieuwe archeologische vleugel die is ondergebracht in de suggestieve ondergrondse ruimten van een gebouw waarin eerst een Jezuïetencollege, en vervolgens van 1797 tot 1977 een ziekenhuis was gevestigd.

Deze uitgebreide, uitzonderlijke expositie draait om de geschiedenis van Rimini en omstreken, en voert langs de sporen en de monumenten die zijn bewoners hier van de prehistorie tot aan de laatantieke tijd hebben achtergelaten.

De expositie bestrijkt ongeveer 2000 vierkante meter, en omvat meer dan veertig expositiezalen met duizenden vondsten daterend van de prehistorie tot de laat-Romeinse tijd, getuigenissen van de nederzettingen en de civilisatie in deze streek. De collectie van het museum bestaat vrijwel geheel uit lokale vondsten, maar het belang ervan blijft allerminst tot deze streek beperkt: zij is namelijk zeer oud en is opgezet als “Archeologische Galerie”, die de historicus Luigi Tonini in 1871-72 inrichtte met vondsten uit het gebied tussen de rivieren de Rubicone en de Conca. Interessant is de Romeinse grafsteen met inscripties uit de 1e eeuw v. Chr. en de 5e eeuw n. Chr., die informatie biedt over de communicatievormen en over veel aspecten van het openbare en privéleven in Rimini in de Romeinse tijd. De stad, die in 268 v. Chr. als kolonie naar Latijns recht werd gesticht en in 90 v. Chr. tot municipium werd verheven, speelde sinds de republikeinse tijd een belangrijke rol op politiek, militair en handelsgebied. Deze rol werd in de tijd van Augustus volledig erkend, zoals twee beroemde enorme en prachtige monumenten aantonen, namelijk de triomfboog van Augustus (27 v. Chr.) en de zogeheten Tiberius-brug (14-21 n. Chr.); de inwoners van Rimini hebben deze brug altijd als emblematisch beschouwd en staat op het wapen van de stad afgebeeld. De rijkdom van de gebouwen blijkt uit de vele schitterende mozaïekvloeren, voornamelijk uit de keizertijd, die in het museum worden tentoongesteld. Uit de 2e en 3e eeuw n. Chr., de bloeiperiode van de keizertijd, stammen vele vondsten zoals aardewerken en bronzen vaatwerk, muntstukken, wandschilderingen en -mozaïeken, marmeren beelden en bronzen beeldjes, resten van bouwwerken en beeldhouwwerken, die interessante informatie geven over het stadsleven, bijvoorbeeld over het amfitheater, dat aan de haven stond, over cultussen, en over de betekenis van de scheepvaart voor de stad. Ook zijn er een aantal schitterende domus te bezichtigen, zoals die van Palazzo Diotallevi, met een grote mozaïekvloer waarop in het midden Hercules staat afgebeeld (half 2e eeuw n. Chr.) en de zogeheten “domus van de chirurg” (2e-3e eeuw n. Chr.) die destijds vlak aan zee lag, een waar archeologisch complex. Bij de opgraving van deze domus is onder andere de grootste en meest complete chirurgisch-farmaceutische

25

Boven Rimini, Stedelijk Museum, detail van het mozaïek in palazzo Diotallevi.

Onder Rimini, het archeologisch complex van de Domus van de Chirurg.

uitrusting uit de Romeinse tijd gevonden, met 150 stukken die alle in het museum zijn tentoongesteld. Voor didactische doeleinden zijn de spreekkamer en de cubiculum van de arts nagebouwd, waar hij werkte en woonde. Het huis is waarschijnlijk tijdens een van de eerste strooptochten van de barbaren afgebrand (ongeveer halverwege de 3e eeuw n. Chr.).

De “Domus van de Chirurg” De resten van de “Domus van de Chirurg” kunnen worden bezichtigd in Piazza Ferrari, vlakbij het museum. Langs de route zijn verschillende kamers duidelijk zichtbaar: een kleine ingang, die naar een hal en een interne gang voert. Aan een kant opende zich een tuin, terwijl aan de andere kant meerdere kamers lagen. De met veelkleurige fresco’s gedecoreerde woonruimten hadden mozaïekvloeren met geometrische en figuratieve afbeeldingen, en omvatten een eetruimte (triclinum), een slaapkamer (cubiculum) en twee woonkamers, waarvan de eerste een kostbaar mozaïek had van Orpheus tussen dieren. Achterin bevonden zich de huishoudelijke ruimten, zoals een verwarmde ruimte (ipocausto), een latrine en, op de eerste verdieping, een keuken en een voorraadkamer. Doordat het gebouw plotseling is ingestort zijn alle meubels en huisraad bewaard gebleven en tussen het puin teruggevonden.

Hier zijn vele bijzondere vondsten gedaan, waaronder veelkleurige fresco’s, beschilderde cassettenplafonds, een verfijnd schilderij van glaspasta, een marmeren bekken, delen van standbeelden, huisraad en lampen, maar het meest verrassend is toch de uitgebreide uitrusting van chirurgische en farmacologische instrumenten, een aanwijzing welk beroep de laatste bewoner uitoefende: het was zonder twijfel een zeer ervaren en deskundig arts die, zoals vaak het geval was, waarschijnlijk was opgeleid in Griekse culturen, en afkomstig moet zijn geweest uit Ariminum, uit het Oosten. De oostelijke afkomst van de bewoner, die ook uit zijn epicurische gezindheid kan worden afgeleid, blijkt uit de Griekse tekst die hij in twee potjes voor geneeskrachtige kruiden had gekerfd die in de taberna medica zijn gevonden, en uit zijn eigen naam, waarschijnlijk Eutyches, die een patiënt in een cubiculum op de muur heeft gekrast. De in de domus gevonden chirurgische uitrusting, waarin geen gynaecologische instrumenten voorkwamen en die voornamelijk bedoeld was om botbreuken te helen, en die een bijzonder zeldzaam instrument bevatte dat uitsluitend werd gebruikt om pijlpunten uit het lichaam te halen, lijkt erop te duiden dat de arts zijn ervaring heeft opgedaan in het leger, misschien in een van de militaire valetudinaria

27

Boven Rimini, archeologisch complex van de Domus van de Chirurg, mozaïek van Orpheus in de taberna medica (detail).

Onder Rimini, Stedelijk Museum, zaal met 17e-eeuwse wandtapijten.

die langs de grenzen van het keizerrijk stonden, de enige sanitaire structuren in het Romeinse rijk die met onze ziekenhuizen vergelijkbaar zijn.

Historisch-archeologische afdeling Hetzelfde achttiende-eeuwse gebouw, waar vroeger het Jezuïetencollege van Rimini gevestigd was (en daarna het stedelijk ziekenhuis) heeft aan de middeleeuwen en de nieuwe tijd gewijde afdelingen, met de belangrijkste en grootste kunstverzameling in de streek die tevens een van de belangrijkste van de hele regio is. Hier zijn schilderijen en beeldhouwwerken, keramiek en medailles, muntstukken, inscripties en architectonische fragmenten uit de stad en de omgeving samengebracht. In de zogeheten “gerechtszaal” is een groot veertiende-eeuws fresco van het Laatste Avondmaal tentoongesteld dat afkomstig is uit de Augustinuskerk van San Giovanni Evangelista. Het is een van de oudste (circa 1310) en belangrijkste werken van de Scuola riminese del Trecento uit de veertiende eeuw die in de eerste helft van de eeuw actief was in Emilia Romagna, Marche en Veneto. Deze school ontstond naar het voorbeeld van Giotto, die aan het einde van de dertiende eeuw in Rimini werk had verricht voor de franciscanen (in de Tempio Malatestiano is nog een schitterende Crucifix te bezichtigen), en heeft schitterende werken voortgebracht die nu in de belangrijkste musea ter wereld worden tentoongesteld. Dit museum bezit werken van Giovanni, Giuliano en Pietro da Rimini, de drie grootste schilders van de “school”, wier ontwikkeling gelijke tred hield met de groeiende macht van de Malatesta-familie die van het begin van de veertiende eeuw tot het einde van de vijftiende eeuw over de stad heerste, en haar rijk uitbreidde over de regio’s Marche en Romagna. Wapenschilden en inscripties in steen bieden informatie over deze familie en vooral over Sigismondo Pandolfo Malatesta (1417-1568), aan wie wij het kasteel Sigismondo en de beroemde Malatesta-tempel te danken hebben. Hier wordt vrijwel de hele Malatesta-muntenreeks bewaard, die Pisanello en Matteo de’ Pasti voor hem sloegen, meesters op het gebied van de muntslagerij, een echte renaissance-uitvinding. Daarnaast zijn de Vaandeldrager van Agostino di Duccio, afkomstig uit de Malatesta-tempel, en de Piëta van Giovanni Bellini uit 1470 topstukken van dit museum. Voor het zestiende-eeuwse altaarstuk met de door de Malatesta-familie vereerde heiligen Vincenzo, Rocco en Sebastiano van Domenico Ghirlandaio heeft de familie van een neef van Sigismondo, Pandolfo IV, de laatste der heren van Rimini, opdracht gegeven.

In de zestiende eeuw verloor Rimini veel van zijn aanzien, en viel de stad onder

28

Rimini, Stedelijk Museum.

Boven Giuliano da Rimini, veelluik van de Kroning van de Maagd, circa 1315.

Onder Giovanni Bellini, Piëta, circa 1470.

Valentino en Venetië om vervolgens onder de heerschappij van de kerk te komen (1509). Desalniettemin werden er een enkele belangrijke architectonische en stedelijke werken gerealiseerd, waaronder de meesterwerken van Giorgio Vasari (in de abdij van Scolca en in San Francesco, 1547 en 1548) en Paolo Veronese (in de kerk van San Giuliano, 1587-88) en van minder bekende artiesten, waarvan het Museum meerdere werken tentoonstelt. In de zeventiende eeuw werden veel werken uit Veneto geïmporteerd, zoals twee schitterende schilderijtjes van Francesco Maffei, en uit Bologna, waaronder een aantal meesterwerken van Simone Cantarini en Guercino, die in het museum zijn tentoongesteld. Maar dit was ook de eeuw van twee grote schilders als Guido Cagnacci (1601-1633) en Giovan Francesco Nagli, beter bekend als Centino (ca. 1605-1675). Van eerstgenoemde bezit het museum bijzonder suggestieve werken, zoals de Sant’Antonio Abate en De roeping van San Matteo, een Cleopatra en een schitterend Portret van een artsmonnik, en van laatstgenoemde een aantal doeken en altaarstukken in een devote stijl. Uit de zeventiende eeuw stammen ook de prachtige wandtapijten met als onderwerp de Verhalen van Semiramis, afkomstig uit het atelier van Michiel Wauters in Antwerpen. In de zaal met de wandtapijten is een collectie van vierenvijftig keramieken tentoongesteld waarvan het merendeel tussen de vijftiende en de negentiende eeuw in lokale werkplaatsen is gemaakt. Een andere zaal is gewijd aan stillevens, met schilderijen uit de zeventiende en achttiende eeuw, met als hoogtepunten die van de plaatselijke monnik en schilder Nicola Levoli (1729-1801) en die van Giovanni Rivalta uit Faenza (1756-1832). Uit de achttiende eeuw bezit het museum veel werken van artiesten uit Bologna en Rimini, waarvan met name de vier fresco’s met Musicerende engelen van Vittorio M. Bigari (1722) moeten worden genoemd, die in 1917 uit de koepel van het presbyterium van de kerk van San Giovanni Evangelista, ofwel de Augustinuskerk, zijn gehaald. Uit de negentiende eeuw heeft het museum werken van de schilder Guglielmo Bilancioni, van de beeldhouwer Romeo Pazzini en van enkele andere lokale artiesten. Van de werken uit de twintigste eeuw noemen wij de grafische werken en de affiches van de beroemde René Gruau, de artiestennaam van Renato Zavagli Ricciardelli uit Rimini (1909-2004).

31

Museo della Città via L. Tonini, 1 - het oude centrum - Rimini tel. 0541 21482 - 0541 704421 musei@comune.rimini.it www.museicomunalirimini.it

Rimini, Fellini-Museum, details van de expositie.

Rimini Fellini-museum Het Fellini-museum is opgericht ter ere van en ter herinnering aan de meest geliefde en bekende regisseur ter wereld, Federico Fellini. Hier zijn werken en allerlei materiaal rondom de grote meester te vinden, en regelmatig wordt er een deel van het materiaal van de Fellini-stichting tentoongesteld: films, teksten, en tekeningen van de regisseur, scènefoto’s, kostuums, prijzen en allerlei ander materiaal dat verband houdt met de regisseur uit Rimini. In de afgelopen jaren zijn er bijzonder suggestieve en gewaardeerde tentoonstellingen gehouden, waaronder “8½, de reis van Fellini” (2003), met foto’s van Gideon Bachman, “Giulietta, portret van een actrice” (2004), “Film op papier. De erfenis van Fellini tentoongesteld” (2004), “Amarcord. Fantastisch Rimini” (2005), “De kunst van Fellini in de collectie Gèleng en de kostuums van D. Donati” (2005), “Tazio Secchiaroli. G. Mastorna, onvoltooid werk” (2006). Het archief van de Stichting wordt voortdurend aangevuld met grafisch werk, foto’s, films, boeken en aandenkens. In 2006 heeft het een beroemde nalatenschap van Fellini gekocht, het “Boek der dromen”, waarin de dromen van de regisseur gedurende twintig jaar zijn opgetekend, door hemzelf voorzien van teksten en illustraties. Het materiaal van de stichting is in meerdere tentoonstellingen in Italië en in het buitenland getoond (Seattle, New York, Stockholm, Oslo, Barcelona, Kopenhagen, Warschau, etc.).

Museo Fellini via Nigra, 26 - Rimini tel. 0541 50085 - 0541 50303 fax 0541 57378 fondazione@federicofellini.it www.federicofellini.it

32

34

Rimini, Museum der Blikken, etnografische verzameling, een van de zalen en een museumstuk in de Amerika-zaal.

Rimini Museum der Blikken Dit museum heeft een bijzondere collectie met zulke mooie en zeldzame stukken dat het tot de meest interessante musea van Italië (en daarbuiten) moet worden gerekend. Het etnografisch materiaal is afkomstig uit het Museum voor Primitieve Kunst - Collectie “Dinz Rialto”, dat in 1972 werd opgericht door de uit Padua afkomstige ontdekkingsreiziger Delfino Dinz Rialto. Dit museum, dat tussen 1975 en 1979 door de gemeente Rimini werd aangekocht, is op verschillende locaties gevestigd geweest, en in de loop der tijd uitgebreid met andere collecties (van Ugo Canepa uit Biella, van Bruno Fusconi uit Cesena, en van het klooster Minori Conventuali te Rimini). In december 2005 werd de tentoonstelling met een nieuwe blik ingericht, zoals de naam al zegt.

Een andere insteek, die rekening houdt met de onvermijdelijke lacunes in de weliswaar rijke, uit duizenden stukken bestaande collectie, en zich voornamelijk concentreert op hoe de mens tegen andere culturen buiten Europa aankeek.

Na de ontdekking van Amerika en andere verre landen waren de blikken steeds weer anders: gechoqueerd en onthutst, verrast en nieuwsgierig, gefascineerd en verrukt. Het museum is aan deze blikken gewijd, en nodigt de bezoekers uit om met een moderne blik over het verleden na te denken. Dit kan ons helpen de wereld van “anderen”, van “andere culturen” te begrijpen, die eens ver weg waren, maar nu deel uitmaken van ons dagelijks leven.

Het museum heeft tien zalen en is gevestigd in een prachtig zeventiende-eeuws gebouw dat daar speciaal voor is gerestaureerd. Vroeger was hier het Missionarismuseum “delle Grazie” gevestigd, recht voor de bedevaartskerk van de Madonna delle Grazie, op de zacht glooiende heuvels van Covignano. Hier zijn belangrijke stukken uit China, Oceanië, Afrika en Amerika tentoongesteld; bijzondere vermelding verdienen een verfijnd Chinees schilderij uit de achttiende eeuw, Afrikaanse talismannen en maskers, werken van de Maya’s, en weefsels uit de precolumbiaanse tijd. Op de begane grond worden hedendaagse exposities gehouden.

35

Museo degli Sguardi Villa Alvarado, via delle Grazie, 12 Covignano di Rimini tel. 0541 751224 - 0541 704421 0541 704426 fax 0541 704410 musei@comune.rimini.it www.museicomunalirimini.it

Boven Rimini, Luchtvaartmuseum.

Vergezicht.

Onder Viserbella di Rimini, Visserij- en Schelpdierenmuseum.

Werktuigen voor kustvisserij.

Rimini Luchtvaartmuseum Dit Luchtvaartthemapark werd in 1995 geopend. Het ligt op de heuvels en heeft een oppervlak van ruim 100.000 m2, waarop meer dan 50 vliegtuigen zijn tentoongesteld. Aanvankelijk concentreerde het park zich op het bewaren van de vliegtuigen die de geschiedenis van de luchtvaart hebben gekenmerkt, doch in de loop der jaren heeft het zich ontwikkeld tot een cultureel centrum waar congressen, debatten en evenementen worden gehouden. De eerste structuur die je in het park tegenkomt is het Luchtvaartmuseum. Het moderne paviljoen waarin het museum is ondergebracht is gemaakt van technologisch geavanceerde materialen en strekt zich uit over twee verdiepingen, waar ook zeldzame en unieke stukken worden tentoongesteld: van uniforms en vliegpakken van piloten en techniciens uit het begin van de twintigste eeuw tot moderne vlieguitrustingen van de piloten van de “Frecce Tricolori”, F-104’s en Tornado’s. Hun herkomst wordt gedocumenteerd door foto’s waarop de piloten met hun uniforms in actie te zien zijn. In de grote kelder worden honderden decoraties, onderscheidingen en medailles bewaard, waarvan vele zijn overhandigd door belangrijke personages als Gabriele d’Annunzio, Aldo Finzi, Benito Mussolini, Italo Balbo en andere autoriteiten. Naast dit oorspronkelijke materiaal zijn er foto’s en modellen te zien van vliegtuigen die verloren zijn gegaan.

Modellenmakers hebben ook het grote diorama gemaakt dat de belangrijkste fasen weergeeft (opstijgen en dalen) van de Siai SM.55, de beroemde vliegtuigen waarmee in de jaren 30 de Atlantische Oceaan werd overgestoken en Italië veel roem verwierf: het vliegtuig steeg op in Orbetello en vloog via Ierland, IJsland, de Noordpool en Canada naar Lake Michigan vlakbij Chicago. In de open lucht liggen historische vliegtuigen, luchtafweerwapens en vliegtuigmotoren over het park verspreid, waaronder lijn-, radiaal- en boxermotoren (helikopter) en zuigermotoren, en verschillende soorten turbines. Daarnaast is er allerlei aanvullende apparatuur te zien, zoals mobiele radarposten, brandweerwagens, en zuurstofapparaten.

Museo dell’Aviazione via S. Aquilina, 58 Superstrada Rimini-San Marino Km. 8.500 - Rimini tel. 0541 756696 fax 0541 905148 info@museoaviazione.com www.museoaviazione.com

36

Viserbella di Rimini Visserij- en Schelpdierenmuseum Dit nostalgische, suggestieve museum is een hommage aan de zee en aan het vissersleven. Wij danken dit museum aan enkele zeelieden die niet wilden dat de visserij zoals die tot een aantal decennia geleden werd uitgeoefend, in de vergetelheid raakt. Eerst hebben zij zich met hartstocht ingezet voor de oprichting van een culturele vereniging met de naam E scaion (dialect voor een gereedschap dat bij de schelpenvisserij wordt gebruikt), en vervolgens hebben zij het museum gesticht. Hier vindt u (onderdelen van) boten, visgerei en scheepsbouwgereedschap, bootuitrustingen, voorwerpen voor dagelijks gebruik, modellen, foto’s en filmmateriaal, kortom, alles wat deel uitmaakt van een verdwenen wereld. Hiermee kan de herinnering aan de plaatselijke oude visserijgemeenschap levend worden gehouden, die tot de naoorlogse periode en tot het toerisme een grote vlucht nam voornamelijk bestond uit plaatselijke vissers die met hun bootjes langs de kust visten. De vroegere school waarin het museum is ondergebracht is maar klein, zodat niet alle materiaal kan worden tentoongesteld. Een bezoek aan dit museum is vooral fascinerend door de vrijwilligers die de collectie verzorgen, die met hun verhalen en herinneringen voorwerpen tot leven brengen. Het museum, dat in 1999 werd gesticht, is een museum “in wording” dat voortdurend wordt aangevuld en uitgebreid met vondsten en andere voorwerpen. Een hoogtepunt is de grote collectie (van Andrea Capici uit Ancona) van meer dan achtduizend schelpen, waaronder een aantal vrij zeldzame exemplaren en vele soorten uit de hele Middellandse Zee. De schelpen zijn geclassificeerd door het Zoölogische Instituut van de Universiteit van Bologna, hetgeen de collectie zoveel aanzien geeft dat het door liefhebbers en onderzoekers als een van de belangrijkste collecties beschouwd. In de open lucht zijn een aantal vissersboten te zien die kenmerkend zijn voor de rivièra van Rimini: de “battana”, de “battanino”, de “beccaccino” en de inmiddels verdwenen traditionele “moscone”.

In 2010 is het museum aangevuld met een interessante en zeldzame fossielencollectie.

Museo della Piccola Pesca e delle Conchiglie via Minguzzi, 7 - Viserbella di Rimini tel. 0541 721060 - 0541 722185 fax 0541 721060 museoescaion@yahoo.it www.escaion.it

38

Riccione Streekmuseum Dit museum biedt de bezoeker basisinformatie over de ontwikkeling van Rimini en omstreken, en met name van de Val Conca, aan het daleinde waarvan Riccione ligt. In de jaren 60 bracht een groep liefhebbers het materiaal bijeen in een bibliotheek en in de jaren 90 werd het definitief ondergebracht in het multifunctionele centrum “Centro della Pesa�, waar er een moderne en didactisch verantwoorde tentoonstelling van werd gemaakt.

Het museum is verdeeld in zes sectoren met interessante paleontologische en archeologische vondsten. Een deel illustreert aan de hand van grafisch en plastisch materiaal de plaatselijke geologische situatie, en verklaart, door de gecompliceerde geologische geschiedenis te beschrijven, de huidige vorm van de streek. Het huidige landschap is het resultaat van over elkaar geschoven rotslagen die tientallen miljoenen jaren geleden uit de zeebodem rezen. Deze rotslagen schoven over kleigronden, braken in stukken, en werden door rivieren uitgesleten en gemodelleerd tot zij het huidige landschap vormden.

De expositie met stukken rotsen, mineralen en dierlijke en plantaardige fossielen documenteert duizenden jaren evolutie, die teruggaat tot de tijd dat de grote zoogdieren verschenen. Zo werd deze streek ook bevolkt door de olifant of de mammoet, zoals blijkt uit vondsten van grote kiezen en een slagtand, en de prehistorische bizon, waarvan een deel van de schedel, een kaak en meerdere botten zijn gevonden aan de hand waarvan een half skelet kon worden gereconstrueerd.

Ook andere dieren bevolkten deze streek, zoals het reuzenhert, de beer, de neushoorn, en de bever. Een diorama reconstrueert de omgeving van de Val Conca zoals die 200.000 tot 100.000 jaar geleden was, met een groot meer en moerassen, waar vanaf de oertijd ook de mens zich vestigde.

Aan de hand van archeologisch onderzoek en toevallige vondsten is men er namelijk in geslaagd de eerste sporen uit het vroeg-paleoliticum te vinden: eerst ruw, en later met een zekere deskundigheid bewerkte stenen zijn getuigenissen van de menselijke aanwezigheid in een omgeving die sterk verschilde van het huidige landschap, met plassen, moerassen en een wilde vegetatie. In dit museum zijn vondsten uit de oude steentijd en het neolithicum uit het hele dal tentoongesteld (Riccione, Misano, Morciano, Montefiore).

Een afdeling is gewijd aan de jonge en de middensteentijd, de brons- en de ijzertijd met interessante vondsten van stenen, metalen en keramisch materiaal, waaronder bijlen, messen, pijlpunten, spelden en potten.

Een van de meest bijzondere vondsten uit de daarop volgende periode zijn fragmenten van Grieks keramiek uit de 5e eeuw die in Morciano en Misano zijn gevonden, getuigenissen van contacten met Griekenland.

39

40

Riccione, Streekmuseum.

Boven Oude vaas met rode figuren en uil.

Linksonder Tombe uit het grafveld van de Via Flaminia (1e eeuw n. Chr.).

Rechtsonder Fragment van amfoor, kommetjes, tranenkruikjes, lampen uit dezelfde necropolis.

Materialen uit een Gallisch graf uit de 3e eeuw v. Chr. dat in Misano is blootgelegd tonen aan dat de Keltische cultuur hier ondanks de voortschrijdende romanisering stand heeft gehouden.

In de afdeling die gewijd is aan de verovering en kolonisatie van de Romeinen zijn vondsten tentoongesteld van de 3e eeuw v. Chr. tot de 3e eeuw n. Chr. Pas toen de kolonie Ariminum was gesticht (268 v. Chr.) en de grond aan kolonisten was toegewezen wisten de Romeinen de Galliërs te overwinnen. Aangezien het een grensgebied was dat werd bediend door de Via Flaminia (220 v. Chr.), zijn er over het gebied verspreid resten van huizen, hoeven en villa’s gevonden met sporen van ongeveer vijftig stijlen, die in dit museum zijn terechtgekomen: eetgerei, terracotta- en mozaïekenvloeren, beschilderde wanden en bestempelde tegels, die samen met ander handwerk in de vele kleine en grotere kleiovens in deze streek werden gemaakt.

De grootste nederzetting bevond zich in San Lorenzo in Strada, waar huizen en werkplaatsen (ter plaatse te bezichtigen), een necropolis, een oven en een heilig gebouw zijn gevonden.

41

Museo del Territorio Centro Culturale della Pesa via Lazio, 10 - Riccione tel. 0541 600113 museo@comune.riccione.rn.it www.comune.riccione.rn.it

Riccione, Galerie van Moderne en Hedendaagse Kunst Villa Franceschi.

Boven Buitenaanzicht van de villa.

Onder Detail van een zaal.

Riccione Galerie van Moderne en Hedendaagse Kunst Villa Franceschi Een van de belangrijkste musea voor Italiaanse hedendaagse kunst bevindt zich in een van de mooiste historische villa’s van Riccione. Het werd ingewijd in 2005, en heeft een permanente tentoonstelling verdeeld in 2 afdelingen met zeer belangrijke werken, terwijl er in bepaalde perioden van het jaar ook tijdelijke nationale en internationale tentoonstellingen van hedendaagse artiesten worden gehouden. De eerste groep omvat ruim 250 schilderijen en grafische kunstwerken, die eigendom van de gemeente Riccione zijn en in samenhang met de ontwikkeling van het toerisme in deze stad moeten worden bezien: deze werken werden namelijk verzameld in het kader van exposities en belangrijke kunstwedstrijden die tussen 1947 en 1955 werden uitgeschreven door de Toerismevereniging, die destijds tentoonstellingen van bekende kunstenaars uit de twintigste eeuw organiseerde.

Een deel van deze collectie is geschonken door de schilder Maceo Casadei uit Forlì, een trouw bezoeker van Riccione.

De tweede groep, die sinds 1998 bestaat en eigendom is van de regio Emilia Romagna, bestaat uit negenenvijftig werken die de regio in 1973 heeft aangekocht naar aanleiding van een expositie die twee jaar daarvoor in Bologna was gehouden ter ondersteuning van de naar de schrijver Gaetano Arcangeli vernoemde stichting. Deze werken geven de artistieke tendensen weer van het naoorlogse Italië en de artistieke kringen van Bologna, die in die jaren bijzonder roerig dankzij waren de vele activiteiten van de familie Arcangeli, een referentiepunt voor eenieder die geïnteresseerd was in esthetische avonturen. Het zijn exponenten van de belangrijkste nationale kunststromingen: het realisme en de abstracte kunst, evenals het zogeheten “laatste naturalisme”, een stroming die schilders verdeelde tussen een realistische en een abstracte benadering, met een voet in het verleden maar met de blik naar de toekomst.

De permanente expositie omvat ongeveer 50 werken uit het erfgoed van de gemeente en van de regio. Hier worden werken tentoongesteld van onder andere Alberto Burri, Enrico Baj, Mattia Moreni, Mario Schifano, Pompilio Mandelli, Alberto Sughi, Concetto Pozzati, Vincenzo Satta, Virgilio Guidi, Renato Birolli, Ennio Morlotti, Maceo Casadei, Bruno Ceccobelli en Gian Marco Montesano. Het museum is ondergebracht in de villa van de bolognese familie Franceschi, die mevrouw Zugni, weduwe Franceschi,

42

43

in 1953 aan de gemeente heeft nagelaten.

Het elegante, tot in detail harmonische gebouw werd tot een museum omgebouwd, zonder dat daarbij het oorspronkelijke voorkomen werd veranderd. Daarmee is de villa een eloquent voorbeeld van een vakantiehuis dat kenmerkend is voor het Riccione van begin twintigste eeuw.

Dit jugendstilgebouw is geen simpele expositieruimte, maar vult de daarin tentoongestelde voorwerpen aan. Alleen al de historische waarde ervan, een getuigenis van een zeer belangrijke periode voor de identiteitsvorming van de stad, maakt dat het gebouw meer is dan een simpele expositieruimte. Het oorspronkelijke interieur en de schilderijen doen denken aan het “fin de siècle”.

Een van de meest waardevolle werken is het Weergave in perspectief van het binnenhof van Palazzo Banzi in Bologna, dat in 1757 werd gemaakt door de bekende schilder Mauro Tesi, een zeldzaam document uit de scenografische traditie van de 18e eeuw.

Van de schilderwerken moet met name worden gewezen op het grote doek van Raffaele Faccioli uit Bologna van een landschap met een Boottocht, en drie Portretten die Amleto Montevecchi uit Imola in de jaren 30 heeft gerealiseerd.

Galleria d’Arte Moderna e Contemporanea Villa Franceschi via Gorizia, 2 - Riccione tel. 0541 693534 museo@comune.riccione.rn.it www.villafranceschi.it

44

Cattolica Museum van de Koningin Dit is een nieuw museum met een uitstekende didactische opzet.

In de archeologische afdeling wordt de rol van de stad Cattolica in de Romeinse tijd uiteengezet: het was destijds een kleine agglomeratie aan de Via Flaminia, precies halverwege Rimini en Pesaro, dat was ontstaan rond een soort pleisterplaats (mansio) waar de reiziger onderdak werd geboden en hij zijn paarden kon laten rusten en wisselen. Deze theorie is ook interessant in het licht van de recente geschiedenis van Cattolica, dat in de 16 eeuw de “stad met de taveernes voor reizigers” werd genoemd (Leandro Alberti). Hier zijn de vondsten van de opgravingen in 1966 en de daarop volgende jaren bijeengebracht en van uitleg voorzien.

Eerst wordt ingegaan op de betekenis van de Via Flaminia en de organisatie van de mansio. Dan volgt de zeer interessante zakelijke uiteenzetting over de archeologische lagen, geïllustreerd met een aantal vondsten uit een Romeinse put die in 1997-98 in de buurt van het marktplein werd ontdekt.

Deze vondsten omvatten een rijk assortiment aan keramiek voor dagelijks gebruik uit de 1e eeuw v. Chr. tot de 9e eeuw n. Chr., en muntstukken.

Een andere ruimte is gewijd aan de domus en behandelt de plattegrond, de bouwmethoden en -materialen, de decoraties en het meubilair. Ook wordt informatie gegeven over het dagelijkse leven en de persoonlijke hygiëne, en over de handel. Vermeldenswaard is de verzameling lampen en amforen.

De archeologische afdeling is recentelijk uitgebreid met allerlei keramieken voorwerpen (Grieks/Italische amforen, vijzels, grote voorraadvazen, tegels, aardewerk) die bij de opgravingen van de nieuwe werf gevonden zijn (2004); dit materiaal duidt erop dat hier in de 3e eeuw v. Chr. een aanlegplaats lag die het binnenland bediende.

Het museum biedt ook informatie over het meer recente verleden van de stad, van de legende van de “verzonken stad” en de stichting van de huidige nederzetting (1271), tot de oorsprong van de huidige naam en het gangenstelsel onder de stad.

Recentelijk is de collectie verrijkt met een stèle uit Daunia (het huidige Puglia) uit de 6e eeuw v. Chr., die op merkwaardige wijze in Cattolica terecht is gekomen. Op de plaats waar hij is gevonden hebben opgravingen een bijzonder interessante nederzetting uit de oude bronstijd blootgelegd (ongeveer 2000-1700 v. Chr.): dit is een van de weinige, maar ook een van de meest uitgebreide nederzettingen uit deze periode die in Romagna zijn gevonden.

De eerste verdieping van het gebouw, waarin vroeger het Pelgrimsziekenhuis was gevestigd, dat in 1584 was gesticht en in de jaren dertig

45

Cattolica, Museum van de Koningin.

Boven Archeologische afdeling.

Onder Afdeling over het Zeeleven, bootmodellen van de Adriatische kust.

van de vorige eeuw is gerestaureerd, is gewijd aan het leven op en aan de Adriatische Zee, in het bijzonder wat Cattolica betreft. Deze tentoonstelling is een voortzetting van een andere tentoonstelling uit 1985 met de titel Boten en mensen aan de Adriatische Zee: 1400 - 1900, georganiseerd door het Cultuurcentrum van Cattolica en het Instituut van Cultuurgoederen van Emilia Romagna.

Aan de oorspronkelijke verzameling zijn in de loop der tijd vele andere vondsten, iconografische documenten en andere materialen toegevoegd, zoals foto’s, grafieken, grote en kleine modellen, instrumenten en delen van boten en uitrustingen.

Een van de zalen van deze afdeling illustreert de geschiedenis van de haven, die ondanks de lange visserstraditie pas in 1853 werd aangelegd; de bouw ervan werd lange tijd tegengehouden door Rimini, dat de concurrentie van het nabijgelegen Cattolica vreesde.

De andere zalen zijn gewijd aan de boten van de Adriatische zee, hun ontwerp en bouw, en uitrustingen van de scheepswerven en van de boten zelf.

Ook wordt aandacht besteed aan de vismethoden en -instrumenten die werden gebruikt tot de boten werden gemotoriseerd, en aan de problemen van de visserij en de vishandel, het leven van vissers en van vissersvrouwen, hun geloof en hun sociale leven, in samenhang met de geschiedenis van de stad.

Museo della Regina via Pascoli, 23 - Cattolica tel. 0541 966577 fax 0541 967803 museo@cattolica.net www.cattolica.net

46

47

Bellaria Igea Marina, “Het Rode huis van Alfredo Panzini”.

Binnenkant en buitenkant van het museum.

Bellaria Igea Marina Museum “Het Rode Huis van Alfredo Panzini” Het Rode Huis ligt bovenop een duin, en bood vroeger uitzicht op de zee en de heuvels van Romagna. Tegenwoordig ligt het in een dicht bebouwd gebied tussen het treinspoor en een park. De zee is niet ver weg maar je ziet hem niet meer. Dit is het huis dat de schrijver Alfredo Panzini (Senigallia 1863 - Rome 1939) in 1909 kocht om er vervolgens het grootste deel van zijn leven met zijn familie door te brengen, vooral in de zomer. Het werd een ontmoetingsplaats voor vrienden en geletterden, en was voor hem een uitstekende observatiepost van waaruit hij het platteland kon gadeslaan dat hij in zijn boeken beschreef. Het huis stond lange tijd leeg tot het, na te zijn gerestaureerd en opnieuw ingericht, in 2007 weer voor het publiek werd opengesteld. Zo zijn de kamers waar de schrijver woonde weer tot leven gebracht. In de ingang hangen zeilen waarop de handgeschreven woorden van de dichter die door de wind naar de zee van herinnering worden geblazen. Hier staat ook de beroemde fiets (een eenvoudige Opel) uit De Lamp van Diogenes en waarmee hij fietstochten door het platteland maakte. Op de bovenverdieping bevindt zich de slaapkamer met de nachtkastjes, de kast en de fauteuils. De badkamer is een bezienswaardigheid vanwege de geraffineerde inrichting. Verder is er de studeerkamer, tegenwoordig een expositieruimte, met het ladenbureau en de vele manuscripten. Het huis zelf is een museum met aan de vier zijden de resten van de ingemetselde keramieken platen waarop de titels van de belangrijkste werken van Panzini staan. Aan de kant van het treinspoor lag de put, en als je van daaruit een pad volgt kom je bij de dependance voor de gasten, ook wel de “denkruimte” genoemd. Rondom het huis ligt nog een park annex tuin met mediterrane vegetatie, terwijl in de huizen aan de ander kant van de greppel (die tegenwoordig zijn gerestaureerd en deel uitmaken van het museum) eigendom waren van de pachter Finotti, bestaande uit een woonhuis, een stal en een stalling voor de koetsen. Op de begane grond bevinden zich de eetzaal en de woonkamer, met een keukenlift waarmee het eten vanuit de keuken in de kelder naar de eetzaal werd vervoerd. De plafonds en wanden zijn “a secco” gedecoreerd in de jugendstil waarin het woord “stracci” (lappen) domineert, zoals de dichter dat wilde.

Museo “La Casa Rossa di Alfredo Panzini” via Pisino, 1 - Bellaria Igea Marina tel. 0541 343746 - 0541 343747 fax 0541 345844 g.gori@comune.bellaria-igea-marina.rn.it www.comune.bellaria-igea-marina.rn.it

48

49

HOOFDSTUK 3 MALATESTA & MONTEFELTRO

50

Santarcangelo di Romagna MUSAS Historisch Archeologisch Museum Dit museum, dat gewijd is aan de archeologie en de kunst in het gebied rondom Santarcangelo, strekt zich uit over vijf verdiepingen van het Palazzo Cenci, in het hooggelegen deel van het schitterende oude stadshart. De archeologische afdeling is grotendeels gewijd aan de Romeinse kleiovens die een grote rol speelden in dit gebied aangezien klei en hout in overvloed aanwezig waren. Hier werden niet alleen bakstenen maar ook vazen voor huishoudelijk gebruik en voor landbouwproducten vervaardigd.

Uit de gevonden ovens kan worden afgeleid dat het werk zeer goed georganiseerd was, als een soort “industriegebied” of een gespecialiseerd “ambachtscentrum”.

Om deze reden wordt in het museum een natuurgetrouw model van een kleioven tentoongesteld, dat een voorbeeld geeft van de bouwwijze, die in de loop der eeuwen vrijwel hetzelfde is gebleven. Daarnaast tonen vitrines voorbeelden van de belangrijkste producten die hier werden gemaakt, zoals grote voorraadpotten, amforen, vazen en lampen.

De aardewerkindustrie van Santarcangelo lijkt zich in gelijke tred met de plaatselijke productie van granen en vooral van wijn te hebben ontwikkeld, die in de vlakke en heuvelachtige delen van de Val Marecchia klaarblijkelijk op grote schaal plaatsvond rondom de her en der verspreide landhuizen.

Uit deze landhuizen komen verscheidene tentoongestelde voorwerpen die betrekking hebben op het dagelijkse leven, religie en de dodenverering. Het gebied werd reeds ver voor de Romeinse kolonisatie bewoond en bebouwd, zoals blijkt uit de vele vondsten uit deze tijd die in de aan de prehistorie en de protohistorie gewijde zaal naar vindplaats en in chronologische volgorde zijn gegroepeerd.

De verdieping daarboven draait om de middeleeuwen en de geschiedenis van de nieuwe tijd. In de middeleeuwen en de nieuwe tijd lag Santarcangelo op de Jupiter-heuvel, naast een 12e-eeuwse vesting die later door de pausgetrouwe adellijke familie Malatesta werd versterkt.

Een schaalmodel toont hoe de stad er nu uitziet, terwijl een aantal panelen illustreren hoe de stad en zijn belangrijkste monumenten zich hebben ontwikkeld: de nog bestaande parochiekerk uit de 6e eeuw, het Malatesta-kasteel, de mysterieuze en suggestieve tufsteengrotten die door de hele heuvel lopen.

Aan de wanden van deze afdeling hangen vele kunstwerken en allerlei gebruiksvoorwerpen uit de buurt, waarvan een aantal van grote waarde zijn. Uit de verwoeste kerk van San Francesco, het grote gotische gebouw dat op de huidige Piazza Ganganelli stond, zijn de twee meester-

51

52

Santarcangelo di Romagna, MET Historisch Archeologisch Museum.

Boven Jacobello di Bonomo, Veelluik (1385).

Linksonder Aardewerken lampen.

Rechtsonder Bronzen beeldje van Harpocrates, 2e eeuw n. Chr.

werken van het museum afkomstig: het veelluik van de Venetiaanse schilder Jacobello di Bonomo uit 1385, dat perfect bewaard is gebleven, ook dankzij het uitstekende houtwerk, en de Madonna met kind tussen San Francesco en San Giorgio, dat de uit Ravenna afkomstige schilder Luca Longhi in 1531 heeft vervaardigd in opdracht van Antonello Zampeschi, die gedurende een aantal jaren de leenheer van Santarcangelo was en aan de voeten van de Heilige Maagd is afgebeeld.

In de zaal over de zeventiende eeuw zijn onder andere een schilderij van een Madonna met kind van de nog jonge Guido Cagnacci te vinden, die in 1601 in Santarcangelo werd geboren en in 1663 in Wenen overleed.

Verder is er een zaal gewijd aan Clemens Ganganelli, ofwel Paus Clemens XIV, die in 1705 in Santarcangelo werd geboren. Hier zijn geschonken portretten en giften van ordebroeders tentoongesteld, waaronder een prachtige kelk van verguld zilver, een origineel schaalmodel van de in zijn eer gebouwde boog, en van het - niet gerealiseerde - plein waar hij zou worden onthaald, beide in 1777 ontworpen door de architect Cosimo Morelli.

53

MUSAS Museo Storico Archeologico via Della Costa, 26 Santarcangelo di Romagna tel. 0541 625212 - 0541 624703 fax 0541 625212 met@metweb.org www.metweb.org

Santarcangelo di Romagna, MET Streekmuseum van Romagna.

Boven De wand met de “caveje”.

Linksonder Een zaal van het museum.

Rechtsonder Sant’Antonio Abate, detail van een dekkleed voor vee.

Santarcangelo di Romagna MET Streekmuseum van Romagna Dit is een van de belangrijkste etnografische musea van de regio, dat vele onderscheidingen heeft gekregen voor de opzet, maar ook voor de intensieve didactische activiteiten en de workshops. Het was een van de eerste musea in de streek en werd in 1971 opgericht. Van begin af aan was het een voorbeeld voor andere etnografische en antropologische musea vanwege de wetenschappelijke methode en de grote aandacht voor scholen en didactiek. Dit aan de culturele identiteit en de volkstradities gewijde museum heeft in 2001 zijn dertigjarig jubileum gevierd.

Het museum is opgezet in een streek die zeer belangrijk is voor het boerenbedrijf en alles wat daarmee samenhangt. Markten en dorpsfeesten, tradities en gebruiken namen in dit deel van de regio een belangrijke plaats in, en ook nu nog worden hier belangrijke jaarbeurzen gehouden. Dit museum is opgezet met de bedoeling dat wat vroegere het culturele, economische en sociale middelpunt van de regio Romagna was niet verloren te laten gaan. Hier worden de herinneringen aan de bevolking van deze regio, en met name van de streek rond Rimini en Cesena, verzameld en bewaard. Het museum werd in 1981, na tien jaar onderzoek en voorbereidingen, ingewijd in een gebouw uit 1924 waar zich vroeger het gemeentelijk slachthuis bevond. De collectie werd in de loop der jaren met nieuwe aankopen en steeds meer indrukken uitgebreid. Hier worden voorwerpen en instrumenten uit het dagelijkse en werkende leven van de plaatselijke bevolking tentoongesteld, met de nadruk op de landbouw en de ambachten. De materialen zijn zo geordend dat de herinnering aan werkzaamheden, materiële en symbolische gebaren en overgedragen kennis voor onze ogen tot leven komt, zodat dit deel van het verleden, een vrij recent verleden, niet wordt vergeten. De collectie is verdeeld in afdelingen over het bewerken van het land, de graancyclus, het malen, het weven en decoreren van textiel, wijnbouw, het dagelijkse leven van boeren en een aantal ambachten, zoals de fabricatie van platen voor de “piada”, het werk van schoenmakers, smeden en hoefsmeden. Een bezienswaardigheid is de verzameling van honderden “caveje” uit verschillende eeuwen, van de 16e tot de 20e eeuw: dit zijn vaak fijn bewerkte en gedecoreerde smeedijzeren pennen waarmee het juk van de runderen aan de dissel van de kar werd bevestigd. In Romagna is deze pen met een zogeheten pagella uitgerust, met een of twee vaak elegant versierde ringen aan de bovenkant die bij iedere beweging klingelen.

54

55

Santarcangelo di Romagna, MET Streekmuseum van Romagna.

Boven Expositiezaal van de afdeling over de Molenambacht.

Onder Een zaal van de afdeling over de landbewerking.

De verscheidenheid aan materiaal is indrukwekkend: handgereedschap, van de schep tot de ploeg, van het weefgetouw tot marionetten, maar ook grote wagens en indrukwekkende landbouwmachines, die duidelijk maken dat de boeren hard moesten werken, ook nadat de eerste machines hun intrede hadden gedaan.

De functie en de betekenis van de tentoongestelde voorwerpen worden aan de hand van onderschriften, foto’s, schaalmodellen en grafieken verklaard.

Een gespecialiseerde bibliotheek en een rijk archief met documenten en foto’s maken het museum compleet. Verder zijn er buiten het gebouw grote ruimten waar voorstellingen worden gegeven, bijvoorbeeld in het traditionele marionettentheater, en workshops en andere didactische activiteiten worden georganiseerd. Een onderdeel van het museum is het Etnografisch Centrum voor Onderzoek en Documentatie (C.E.R.D), dat in 1985 werd opgericht met het oogmerk onderzoeken, studies en wetenschappelijke documentatie van het museum te bevorderen en te coördineren: belangrijke onderdelen van het centrum zijn de gespecialiseerde bibliotheek “Paolo Toschi”, de archieven en de fotoverzameling.

MET Museo degli Usi e Costumi della Gente di Romagna via Montevecchi, 41 Santarcangelo di Romagna tel. 0541 326206 - 0541 624703 fax 0541 622074 met@metweb.org www.metweb.org

56

57

Poggio Berni, Museum van de “Sapignoli-molen”.

Boven Buitenaanzicht.

Onder De maalruimte.

Poggio Berni Museum van de “Sapignoli-molen” Het museum van de Sapignoli-molen is zeker een bezoek waard.

De vroegere ruimten van de molen zijn intact gebleven, terwijl rondom het museum een park van ruim 5000 vierkante meter ligt. Op de begane grond worden bezoekers onthaald in een schitterende ruimte van 50 vierkante meter waar ook nu nog graan wordt gemalen, een bijzondere ervaring. In de gerestaureerde molen hangt nog steeds de sfeer van vroegere tijden, omdat alles hier van het malen doordrongen is. Daarnaast wordt aan de hand van panelen, video’s met interviews en filmbeelden van het landschap, maar ook oorspronkelijke voorwerpen getoond hoe het molensysteem van de Val Marecchia werkte. Molens waren niet alleen plaatsen waar hard werd gewerkt, maar in de volkstraditie waren zij ook met mysterie omgeven. Daarom is het interieur van de molen opgezet om de etnografische achtergrond van de molentraditie aanschouwelijk te maken, om de bezoeker ertoe aan te zetten over het molenaarsambacht, maar ook over de existentiële ervaring na te denken, en om de herinnering aan het oude Poggio Berni, de graankamer van de Malatesta-familie, levend te houden. Een klein, maar compleet cultuurcentrum: naast het museum, op de begane grond en daarbuiten, waar het perfect bewaarde en zichtbare beekje “Viserba” loopt dat sinds oudsher water naar de Sapignoli-molen en vele andere molens langs de rivier de Marecchia voert, bevindt zich op de eerste verdieping de gemeentelijke bibliotheek “Pio Campidelli”. Aangezien het museum als levende ruimte bedoeld is, worden er ook didactische activiteiten voor scholen georganiseerd. “De sprekende molen, malen is vertellen” is een workshop om de streek te leren kennen, terwijl de “Broodcyclus” en “De Molen en de Kabouters“ twee workshops over het vertellen van verhalen zijn.

Museo “Mulino Sapignoli” via Santarcangiolese, 4631 - Poggio Berni tel. 0541 629701 s.amati@comune.poggio-berni.rn.it pbbiblio@tin.it www.comune.poggio-berni.rn.it

58

59

Verucchio, Stedelijk Archeologisch Museum.

Boven Bronzen driepoot uit necropolis Lippi.

Onder Goudblad en bronzen situla uit necropolis Lippi.

Verucchio Stedelijk Archeologisch Museum Een echt bijzonder museum vanwege zijn rijkdom, schoonheid, zeldzaamheid, originaliteit en de historische en archeologische waarde van zijn collectie. Hier worden voorwerpen tentoongesteld uit de bloeiende, verfijnde cultuur die tegenwoordig de villanova-cultuur van Verucchio wordt genoemd vanwege de specifieke kenmerken van de hier gedane vondsten. Het gaat om een mysterieus en fascinerend volk dat zich in de ijzertijd van de 9e tot de 7e eeuw v. Chr. in de streek van Verucchio had gevestigd.

Deze cultuur werd eind negentiende eeuw als villanova-cultuur bestempeld, toen de link werd gelegd tussen de hier gevonden voorwerpen en de vondsten die in 1858 in Villanova bij Bologna waren gedaan. Zeer oude vondsten waar reeds in 1600 gewag van werd gemaakt werden in de achttiende en negentiende eeuw in collecties opgenomen.

Pas aan het einde van de negentiende eeuw (1893) werd serieus met opgravingen begonnen en werden vele graven vol schitterende en bijzonder rijke grafgiften van barnsteen, goud en zilver werden blootgelegd.

De opgravingen werden in de vorige eeuw meerdere malen hervat, en worden nog steeds voortgezet.

Op de hellingen en aan de voet van de heuvels waar de stad staat zijn meerdere grafvelden gevonden, waar meer dan vijfhonderd graftombes met rijke grafgiften zijn blootgelegd en unieke, schitterende vondsten zijn gedaan. Een selectie van deze enorme hoeveelheid materiaal wordt bewaard en tentoongesteld in het museum, dat in 1985 werd opgericht en tien jaar later, dankzij een akkoord tussen het ministerie en de gemeente uit 1993, opnieuw werd ingericht door de archeologische dienst van Emilia Romagna in samenwerking met het gemeentebestuur van Verucchio. Volgens een aantal geleerden was villanova-cultuur een voorloper van de Etruskische cultuur, terwijl andere deskundigen het juist als een autochtone cultuur beschouwen die evenwel sterk door de Etruskische cultuur werd be誰nvloed. In de 9e eeuw vestigde het volk zich op de heuvels van de Val Marecchia, dichter bij zee, op een plaats die goed te verdedigen was en aan een communicatieweg lag die via de pas van Viamaggio van de zee naar Toscane voerde.

Langs deze trokken barnsteenhandelaren, die vanuit de Balkan handel dreven met dorpen aan de Adriatische en Ege誰sche kust. Het is niet bekend waar de nederzetting zich precies bevond, al zijn in een aantal

60

61

62

Verucchio, Stedelijk archeologisch museum.

Houten troon en ijzeren en bronzen bit uit necropolis Lippi.

zones fundamenten van hutten en andere voorwerpen gevonden. Wel is bekend waar de grafvelden lagen, en dankzij de grafgiften heeft men een beeld van het leven van dit volk, dat landbouw bedreef en ambachten uitoefende, handel dreef en domineerde in het gebied tussen de rivieren de Conca, de Uso en de zee. In de villanova-cultuur werden de doden verbrand, en de tombes waren putten met vaak rijk versierde, biconische aardewerken urnen die werden afgesloten met een omgekeerde schotel, of putten met naast de urn grote potten met grafgiften, of rechthoekige gaten met een grote kist waarin de in een kleed gehulde urn lag samen met eetgerei, meubilair, gebruiksvoorwerpen, wapens, textiel. Het museum is gevestigd in een van de meest interessante en panoramische bouwwerken, namelijk een voormalig augustijnenklooster uit de zeventiende eeuw, naast de kerk. De “zaal van de voorouders” bevat een verzameling grafgiften uit de 9e-8e eeuw v. Chr. die grotendeels afkomstig is uit het “schatveld”, de oudste necropolis van Verucchio, met rijke tombes voor mannen en vrouwen. Zeer bijzonder zijn de bronzen en barnstenen fibulae, gouden sieraden, spoelen en klossen, en aardewerken eetgerei.

In de “zalen van de krijgers” worden voornamelijk tomben van krijgers getoond met als grafgiften als paardenbitten, zwaarden, lanspunten, bijlen, messen, maar ook sieraden en aardewerken en bronzen eetgerei. In meerdere graven zijn een aantal zeer bijzondere textiele voorwerpen gevonden, waaronder een halfronde wollen mantel die in de “mantelzaal” te bewonderen is. “Verucchio is de enige plaats in Italië waar vrijwel intacte kleding uit de protohistorie is gevonden waarvan de vorm, het voor het weefsel gebruikte materiaal, de kleurstof en de weeftechnieken duidelijk zichtbaar zijn” (P. von Eles). Hier zijn schitterende vondsten tentoongesteld, waaronder spin- en eetgerei, graftombes voor vrouwen waarvan de urn volledig met textiel is bekleed, sieraden, eetgerei voor banketten, houders van plantaardige vezels. Zeer bijzonder is een uitstekend bewaard gebleven houten troon met bronzen applicaties en snijwerk die scènes uit het dagelijkse leven weergeven.

Deze troon is te bewonderen in de “troonzaal”, waar een grote vitrine met tombe n. 89 van de necropolis Lippi centraal staat (deze lag onder het Malatesta-kasteel). Dit graf werd in 1972 blootgelegd, en bestond uit een grote houten kist met een grote hoeveelheid grafgiften, waaronder textiel, wapens (onder andere twee helmen, de een met een grote bronzen kam en de andere met een borstelkam), bronzen, zilveren en gouden spelden, houten

63

voorwerpen. Bovenop deze kist stond de houten troon. Dit was waarschijnlijk het graf van “een van de belangrijkste leden van de aristocratie van Verucchio, iemand die een belangrijke rol speelde in de gemeenschap, een krijger met verantwoordelijk in niet alleen de militaire sfeer, maar ook in de sociale en religieuze sfeer” (P. von Eles), die aan het einde van de 8e eeuw v. Chr. moet hebben geleefd.

Uit dezelfde periode stamt de eveneens in 1972 opgegraven graftombe (tombe 47), die toebehoorde aan een vrouw van groot aanzien, zoals valt af te leiden uit de grote hoeveelheid prachtige barnstenen fibulae en de schitterende stoffen. Dit wordt verder nog bevestigd door de rijkdom aan grafgiften en het feit dat de urn van brons is en niet, zoals meestal het geval was, van aardewerk.

Een andere zaal van het museum is gewijd aan de heilige zone op de vlakte Pian del Monte, die in 1963 en 1971 deels werd blootgelegd. Hier werd een put opgegraven waarin stukken aardewerk en brons uit de 13e tot de 5e eeuw v. Chr. werden gevonden, waaronder delen van prachtig bewerkte bronzen beelden in de Etruskische stijl.

Vlak naast deze put kwam een aantal op elkaar gestapelde bronzen schilden aan het licht. De opgravingen in de heuvels van Verucchio worden nog steeds voortgezet, evenals de classificatie en bestudering van de grote hoeveelheid vondsten Het museum blijft dus in ontwikkeling door al dit nieuwe materiaal te bestuderen en in de collectie op te nemen, maar ook door studiedagen, conferenties en bijzonder interessante thematentoonstellingen te organiseren.

Rondom het museum en de opgravingen is een archeologisch park gepland, met een route die de bezoekers naar de belangrijkste tombes voert, waar een didactisch pad zal worden gecreëerd met gebruikmaking van de meest moderne multimediale technieken. Naast de necropolis zal een villanova-dorpje worden gebouwd met een wijngaard: de grote hoeveelheden druivenpitten die in de tombes zijn gevonden wijzen erop dat er destijds wijn werd gemaakt.

Museo Civico Archeologico via Sant’Agostino - Verucchio tel. 0541 670222 - 0541 670280 fax 0541 673266 - 0541 679570 iat.verucchio@iper.net www.comunediverucchio.it

64

San Leo Stedelijk Museum van het Kasteel Deze door vele dichters, en met name Dante Alighieri bezongen burcht, die vaak als decor voor films en documentaires heeft gediend, rijst als een imposante doch elegante wachtpost boven Montefeltro uit. Dit is het magnifieke kasteel van San Leo, het vroegere Mons Feretrius waarnaar de streek en aan zijn heersers - Montefeltro - zijn vernoemd, waarin tegenwoordig een museum is gevestigd en dat tevens een prachtig voorbeeld van militaire architectuur is. Gezien de dominante positie en de bijzondere geografische vorm, met zijn loodrechte rotswanden, is de berg van San Leo van oudsher een natuurlijke vesting. De Romeinen zagen dat ook, en zij bouwden er de eerste burcht, waar in de middeleeuwen de Byzantijnen, de Goten, de Longobarden en de Franken om streden en waar de keizer Berengar II zijn zetel had gedurende de korte periode dat San Leo de hoofdstad van ItaliĂŤ was.

Ongeveer halverwege de 11e eeuw kwam het kasteel in handen van de graven van Montecopiolo, de nieuwe heersers van San Leo, die zich eerst de graven, en vervolgens hertogen van Montefeltro noemden, naar de naam van de stad. In de tweede helft van de veertiende eeuw werd het kasteel ingenomen door de Malatesta-familie, die ongeveer een eeuw lang met wapens, maar ook met list en bedrog over Montefeltro heersten.

In 1441 gaf Federico da Montefeltro, een belangrijke figuur in en rond San Leo, Francesco di Giorgio Martini, de grote architect en ingenieur uit Siena, opdracht het kasteel te verbouwen: de oorspronkelijke middeleeuwse structuur was niet bestand tegen nieuwe oorlogstechnieken als vuurwapens, en diende te worden aangepast.

De nieuwe structuur bood de mogelijkheid op een aanval te reageren met een dynamisch contraoffensief, zodat kruisvuur mogelijk was.

Om deze reden werden de zijden van de vesting voorzien van artillerie en de toegangswegen beschermd door militaire voorposten.

In 1502 werd het kasteel ingenomen door Cesare Borgia, beter bekend als Valentino, maar een jaar later werd het weer veroverd door de Montefeltro-familie, om in 1527 over te gaan in handen van de familie Della Rovere.

In 1631, toen het hertogdom van Urbino weer onder de heerschappij van de pauselijke staat viel, werd het kasteel tot gevangenis omgebouwd. In de cellen, de vroegere kamers van de soldaten, werden tijdens de revolutionaire periode in Romagna vele patriotten van het Risorgimento gevangen gezet, waarvan de meest beroemde Felice Orsini is. Maar de meest beroemde gevangene, wiens naam onlosmakelijk met het kasteel van San Leo is verbonden, is de graaf Cagliostro, ofwel Giuseppe Balsamo da Palermo, een fascinerend en mysterieus avonturier, vrijmestelaar en alchemist uit de 18e eeuw. Hij werd hier ruim vier jaar tot aan zijn dood gevangen gehouden.

65

66

San Leo, Stedelijk Museum van het Kasteel.

Boven Buitenaanzicht.

Linksonder Wapenuitrusting en lansen.

Rechtsonder De cel waar graaf Cagliostro gevangen werd gehouden.

Zijn cel, de zogeheten “pozzetto” (put), is een van de meest bezochte ter wereld en geeft ook nu nog een goed beeld van de behandeling die aan ketters werd voorbehouden: er was geen deur, het eten werd door een kleine opening van bovenaf neergelaten, en het enige raam met drie spijlen bood uitsluitend uitzicht op de twee kerken van San Leo. Het kasteel, dat na de vernietigende aardbeving aan het einde van de 18e eeuw door Valadier werd gerestaureerd, bleef ook na de eenmaking van Italië, tot 1906, een gevangenis. Daarna, van 1911 tot 1916 werden er militaire troepen in ondergebracht.

Tegenwoordig is het kasteel, waarvan aanbouwen uit de negentiende eeuw zijn verwijderd zodat de elegante renaissancelijnen weer te zien zijn, een van de meest prominente voorbeelden van militaire kunst, en bieden zijn zalen ruimte voor prestigieuze wapencollecties en uiteenlopende tentoonstellingen.

67

Museo Civico della Fortezza via Battaglione Cacciatori - San Leo tel. 0541 916306 (gratis nummer vanuit Italië 800 553800) fax 0541 926973 musei@comune.san-leo.rn.it www.san-leo.it

San Leo, Museum voor Heilige Kunst.

Buitenaanzicht en Zaal met schilderingen.

San Leo Museum voor Heilige Kunst Dit museum bevindt zich in de bel-etage van het elegante Palazzo Mediceo, dat nadat de stad door de Medici was ingenomen tussen 1517 en 1523 werd gebouwd.

Het werd in 1996 gesticht op verzoek van de bisschoppelijke curie van San Marino-Montefeltro en het gemeentebestuur, en naar aanleiding van een akkoord met deze curie. Hier worden voorwerpen van heilige kunst uit de 8e tot 18e eeuw tentoongesteld die bedoeld waren voor kerken en kloosters, vaak ter gelegenheid van speciale lokale evenementen, en nauw samenhingen met de plaatselijke tradities. Dit museum werd hoofdzakelijk gesticht om belangrijke kunststukken uit kerken en kloosters uit de streek rondom San Leo, die deze voorwerpen niet goed konden bewaren, te verzamelen, beschermen, bewaren en tonen.

Het is dus een spiegel van de streek; zo zijn in de steenverzameling oude sculpturen uit de stad te bezichtigen (8e tot 13e eeuw), waaronder de resten van drie rijk versierde kalksteenbogen, die een onderdeel vormden van het tabernakel van de hoogmiddeleeuwse kathedraal.

In de schilderijenzaal kunnen de een aantal vroege voorbeelden van de plaatselijke schilderkunst worden bewonderd, zoals de Madonna met de appel van Caterino di Marco uit Venetië (ongeveer 1375), de Madonna met kind van Luca Frosino (1487-1493), en het kostbare houten crucifix uit 1205 die afkomstig is uit de dom. De tabernakelzaal dankt zijn naam aan de grote houten constructie uit het franciscanenklooster van Sant’Igne dat met zijn verfijnde houtsnij- en schilderwerk een van de meest bijzondere renaissancewerken van Montefeltro is.

De derde zaal is aan de zeventiende eeuw gewijd, met werken als de Santa Rita uit Cascia van Giovan Francesco Guerrieri (1636) en de Graflegging van Giovan Francesco Barbieri (17e eeuw). In de zaal Paliotti in Scagliola zijn meerdere altaarkleden tentoongesteld.

Museo di Arte Sacra piazza Dante Alighieri, 14 - San Leo tel. 0541 916306 (gratis nummer vanuit Italië 800 553800) fax 0541 926973 musei@comune.san-leo.rn.it www.san-leo.it

68

69

70

Maiolo.

Boven Broodfeest in Maiolo.

Onder Een van de typische ovens.

Maiolo Broodmuseum Dit zeer bijzondere en interessante museum ligt over meerdere locaties verspreid in Maiolo, een dorp dat door de Europese Unie tot “BioItalyzone” is verklaard vanwege het landschap en de flora, maar vooral vanwege de vele broodovens: er zijn er meer dan vijftig, die worden gebruikt om het speciale lokale brood te bakken en om deze traditie in stand te houden.

Vele broodovens zijn nog steeds in gebruik, vooral tijdens het Broodfeest in juni. De meeste structuren stammen uit begin 19e eeuw, maar enkele zijn nog ouder en behoren reeds vele generaties tot dezelfde familie. Doorgaans zijn het aanbouwen aan boerenhuizen, vaak onder een arcade, maar het kunnen ook losstaande bouwwerken zijn. Broodovens worden meestal door meerdere families gebruikt, die vaak met elkaar verwant zijn maar in ieder geval tot hetzelfde nederzetting behoren, die vaak naar deze familie is vernoemd.

De ovens werden in de eerste plaats gebruikt voor het bakken - niet alleen van brood - maar zij vormden tevens een onmisbaar ontmoetingspunt voor de verschillende families. Broodovens vervulden daarmee een belangrijke sociale functie, en zijn onderwerp geweest van interessante etnografische studies. Het deeg werd in bijzondere vormen gekneed en er werden archaïsche symbolen op aangebracht. Ook werden er koekjes gebakken voor de kinderen die het vee hoedden.

In structureel opzicht bestaat de broodoven uit een bakstenen bakruimte, terwijl de buitenkant van steen is, bijvoorbeeld mergel. Vaak is veel aandacht aan de buitenkant besteed. Het is absoluut de moeite waard ze in bedrijf te zien tijdens het broodfeest in juni.

Museo del Pane Over het gebied verspreide boerenhuizen Municipio - via Capoluogo, 2 - Maiolo tel. 0541 920012 fax 0541 922777 comune.maiolo@provincia.rn.it www.comunemaiolo.it

71

Novafeltria, Historisch Mijnbouwmuseum Sulphur in Perticara.

Twee zalen van het museum.

Perticara di Novafeltria Historisch Mijnbouwmuseum Sulphur Dit is het spannendste, maar ook het meest aangrijpende museum in de provincie Rimini. Een bezoek aan dit museum roept zulke sterke beelden op en het contact met de mijnbouwwereld is zo reëel, dat dit diepe indrukken achterlaat bij de bezoeker. Het werd in januari 1970 opgericht dankzij de inzet van de vereniging Pro Loco, die zich het verzoek van mijnbouwers ter harte nam de herinnering aan de mijnbouw levend te houden. Het mijnbouwmuseum werd gesticht met de bedoeling te laten zien hoe zwavel werd gedolven in de mijn van Perticara. Sinds 1980 werd in het museum aan een project gewerkt dat als een van de eerste voorbeelden van industriële archeologie in Italië kan worden gezien. Het was de bedoeling om de aandacht te vestigen op een verleden dat alle Europeanen gemeen hebben, maar dat uit de collectieve herinnering aan het verdwijnen is. Na de restauratie van de voormalige zwavelfabriek Certino, die vanaf 1917 door Montecatini werd gebouwd in de bloeitijd van de zwaveldelving, werd het nieuwe museumconcept in 2002 eindelijk verwezenlijkt, en hebben de in de loop der tijd verzamelde stukken weer hun juiste plek in de juiste omgeving gevonden. De gebouwen liggen vlakbij de Vittoria-schacht, de vroegere verbindingsweg naar de enorme ondergrondse stad. De tentoonstellingsruimten zijn vakkundig, zeer suggestief en didactisch doeltreffend ingericht. De route is ingedeeld naar thema om de verschillende fasen weer te geven, van de delving tot het smelten van de zwavel. Dit alles voert naar het hoogtepunt, namelijk de Mijn, een natuurgetrouwe en realistische reconstructie van een ondergronds gangenstelsel, die in 2005 werd ingewijd. Een bezoek hieraan maakt diepe indruk, omdat aanschouwelijk wordt gemaakt hoe duizenden mannen hun dagen diep onder de grond doorbrachten. De Zwavelroute en de Werkplaatsen tonen het dagelijkse leven van de mijnwerkers aan de hand van de gereedschappen die in de mijn werden gebruikt, waaronder een aantal lampen en een grote hoeveelheid documenten, tekeningen, foto’s en oud filmmateriaal. Het museum heeft ook een aantal thema-afdelingen met bijvoorbeeld een collectie stenen en mineralen en een unieke verzameling antieke wetenschappelijke meetinstrumenten, waaronder kompassen, grafometers, hellingmeters, meettafels, theodolieten, windmeters, en snelheidsmeters.

Sulphur Museo Storico Minerario via Montecchio, 20 - Perticara di Novafeltria tel/fax 0541 927576 info@sulphur.it www.museialtavalmarecchia.it

72

73

74

Talamello, Pinacotheek Gualtieri. Een van de expositieruimten en detail van het olieschilderij “Een avond bij Lasserre”.

Talamello Pinacotheek Gualtieri “Lo Splendore del Reale” (“De Schitterende realiteit”) Dit museum voor hedendaagse kunst bevindt zich in een middeleeuws dorpje in de Val Marecchia, en werd in 2002 door het gemeentebestuur geopend. Het is ondergebracht in het voormalige theater Amintore Galli, dat weer daarvoor de middeleeuwse kerk van Sant’Antonio Abate was. In de Pinacotheek Gualtieri “Lo Splendore del Reale” zijn meer dan 40 werken samengebracht die Fernando Gualtieri, een uit Talamello afkomstige artiest van internationale faam, tussen 2000 en 2008 aan de gemeente heeft geschonken.

Zijn werk wordt niet alleen in Europa en Amerika gewaardeerd, maar ook in China en Japan: hij staat bekend als de “Meester van de schitterende realiteit” vanwege zijn talent voorwerpen zeer natuurgetrouw weer te geven en ze een bepaald licht en een magische atmosfeer te geven. “Gualtieri geeft ons een prachtige, stralende verrassing, hij wijdt zijn kunst aan het schilderen van uiteenlopende voorwerpen: stillevens, portretten, composities”, aldus Georges Duhamel van de Franse Kunstacademie over zijn schilderkunsten.

Deze schilder met zijn zeer eigen, suggestieve stijl katalyseert het licht op ongebruikelijke wijze: hij schildert het zichtbare en het onzichtbare, het werkelijke en het onwerkelijke, in een waterval van kleuren en licht.

Licht en schittering zijn voor Gualtieri de essentiële elementen om de “schitterende realiteit” goed weer te geven, of zoals de schilder zelf zegt: “je geeft waarde aan iets waar je van houdt door het met het juiste licht naar een hoger plan te brengen. Je gaat via de ziel van naar het hart. Je bent een “maanvisser” en vangt de nauwelijks zichtbare reflectie van de ander, zijn vergankelijkheid en zijn wezen”.

Hier worden grote en kleine olieverfschilderijen op doek tentoongesteld, zoals Het laatste gebrul (200 x 400 cm), het stilleven Perzisch brokaat en de schilderijen Kristalsymfonie, Het spel des doods en Een avond bij Lasserre. Verder zijn er olie- en potloodportretten, waaronder een zelfportret van de artiest, en landschappen van Sicilië, Canada en Parijs.

75

Museo Pinacoteca Gualtieri “Lo Splendore del Reale” via Saffi, 34 - Talamello tel. 0541 922893 museo.gualtieri@comune.talamello.rn.it www.gualtierimuseum.com

Sant’Agata Feltria.

Boven Theater Angelo Mariani, parterre en loges.

Linksonder Museum Rocca Fregoso, buitenaanzicht.

Rechtsonder Museum voor de Boerenkunst, binnenaanzicht.

Sant’Agata Feltria Theater Angelo Mariani Een zeer bijzonder theatermuseum waarvan de oorspronkelijke structuur intact is gebleven. Het geheel houten Theater Angelo Mariani is een van de oudste theaters van Italië. De acteur en regisseur Vittorio Gassman was zo gefascineerd door de magische sfeer van het theater dat hij hier in 1992 de lezing van de Goddelijke komedie voltooide en zich inzette voor de restauratie ervan.

Het theater werd gecreëerd in een gebouw dat de “Palazzone” of het “Palazzo della ragione” wordt genoemd (op de bovenste verdiepingen bevindt zich het archeologisch museum van Sant’Agata Feltria), dat in 1605 werd gebouwd in opdracht van Orazio Fregoso, graaf van het oude rectoraat van Sant’Agata Feltria, en was bedoeld voor openbare diensten en de jeugd van Sant’Agata. De theaterruimte heeft een hoefijzervorm met drie rangen met elk 15 loges, die via nauwe gangen worden bereikt.

In 1723 begon de Società Condomini met de bouw van de eerste rang met loges, die tussen 1743 en 1753 werd voltooid door Giovanni Vannucci, die ook de tweede en de derde rang bouwde. Voor de ingang werd de vierde loge van de eerste rang verwijderd: een originele oplossing, aangezien de ingang zich doorgaans tegenover het podium bevindt. Op de balkons van de tweede en derde rang zijn met tempera geschilderde gedrapeerde stoffen en spitsen afgebeeld, terwijl de negen medaillons met de afbeeldingen van beroemdheden uit de muziek- en theaterwereld of uit de plaatselijke geschiedenis in olieverf zijn uitgevoerd. Na verloop van tijd werd het theater een steeds verfijnder en gecultiveerder trefpunt voor de nieuwe rijke burgerij. In 1838 vormde zich een groep, de Accademia Filarmonica, die in april 1841 Angelo Mariani, die een van de belangrijkste orkestdirigenten en een van de beste vertolkers van de werken van zijn vriend Verdi zou worden, naar Sant’Agata uitnodigde. En met de uitvoering van de Rigoletto van Verdi op 8 september 1922 bereikte het theater het toppunt van zijn roem; bij deze gelegenheid werd de muziek verzorgd door een deel van het theaterorkest van La Scala in Milaan. Na de oorlog raakte het theater, dat sinds 1872 naar Mariani was vernoemd, in verval. In 1986 droeg de Società Condomini de eigendom van het gebouw over aan de gemeente, die met de restauratie begon die in 2002 werd voltooid.

Teatro Angelo Mariani piazza Garibaldi, 1 - Sant’Agata Feltria tel. 338 9213702 info@teatromariani.it www.teatromariani.it

76

77

Sant’Agata Feltria Museum Rocca Fregoso Op het eerste gezicht lijkt dit museum een klassiek sprookjeskasteel uit een plaatjesboek. De rotsburcht torent eenzaam boven de loodrechte afgrond van de Sasso del Lupo uit, een van de vele massieve kalkrotsen die het landschap van Montefeltro tekenen. Deze plaats was eerder bekend als Pietra Anellaria, de vroegere naam van Sant’Agata Feltria, de aanduiding voor een groep huizen op een blok zandsteen (“pietra arenaria” ofwel “anellaria” betekent “zandsteen”), los van het eigenlijke dorp. Het kasteel werd rond het jaar 1000 door graaf Raniero Cavalca uit Bertinoro gebouwd, en was vanwege zijn positie aan de grens van strategisch belang: het vormde samen met het kasteel van San Leo en dat van Maiolo de voorhoede van de zuidelijke verdedigingslinie van het hertogdom Urbino.

Het oorspronkelijke gebouw werd voor het eerst ingrijpend verbouwd in de 15e eeuw op initiatief van Federico van Montefeltro, die de beroemde militaire architect Francesco di Giorgio Martini opdracht gaf de kastelen in zijn rijk, waaronder dit kasteel, te moderniseren.

De architectonische ingrepen veranderden het kasteel van een oorlogsbolwerk in een sprookjeskasteel voor de dochter van Federico, Gentile Feltria. Zij werd uitgehuwelijkt aan de adelman Agostino Giovanni Fregoso, en bracht als bruidsschat het gebied rond Sant’Agata mee. Met de komst van de Fregoso-familie in 1506 werd het kasteel uitgebreid en verfraaid met nieuwe structuren en kunstwerken, zoals de schitterende cassetteplafonds van de eerste verdieping, de monumentale renaissancehaarden, de zeshoekige kapel met zestiende-eeuwse fresco’s, de vijf lunetten en de segmenten in het plafond.

Onder het gebouw werden gangen gegraven waarin een oude kerststal werd neergezet, terwijl op de eerste verdieping de ruimten te bezichtigen zijn waar de graanvoorraad werd bewaard.

In de laatste twee eeuwen diende het kasteel eerst als klooster voor bedelmonniken, vervolgens als gymnasium, en als gevangenis, als prefectuur en tot slot als privéwoning.

Tegenwoordig is het gebouw toegankelijk voor het publiek, dat daar een goed beeld kan krijgen van de geschiedenis van de middeleeuwen tot de renaissance.

Museo Rocca Fregoso viale Lucrezia Vitelli, Sant’Agata Feltria tel. 0541 929613 comune.santagata@provincia.rn.it www.museialtavalmarecchia.it

78

Sant’Agata Feltria Museum voor de Boerenkunst Dit museum is ondergebracht in het zestiende-eeuwse klooster van San Girolamo, dat majestueus boven op een heuvel naast de kerk Beata Vergine delle Grazie staat, waar het een geheel mee vormt. Hier is onder andere een zeer waardevol schilderij te zien: het altaarstuk Madonna met kind en de heiligen Girolamo, Cristina, Francesco en Antonio van Padua. De plaatselijke heersers van de Fregoso-familie hadden Pietro Berettini uit Cortona opdracht gegeven dit schilderij voor het altaar van de kerk te maken. Een ander belangrijk werk, het altaarstuk van Pedro Berruguete, Christus na zijn dood, ondersteund door twee engelen, werd in de Napoleontische tijd in beslag genomen en in 1809 naar de Galerie van Brera gebracht, waar het nog steeds hangt. Het klooster, dat in 1560 werd gebouwd, is in 2005 na een lange restauratie en verbouwing als museum ingericht op initiatief van een aantal inwoners van de stad die op zoek waren naar hun afkomst. Het museum bestaat uit twee delen: een afdeling heilige kunst, met voorwerpen voor dagelijks gebruik en paramenten van hoog artistiek niveau uit de kerk en het klooster van San Girolamo, en een afdeling boerenkunst, die met een sociaal en educatief oogmerk is ingericht volgens de leerwijze van pater Olinto Marella, voor wiens zaligverklaring de bevolking zich heeft ingezet: gedurende de jaren 1950-1970 ving hij in het ex-klooster wezen, invaliden en armen op. Naast de tentoonstelling van lokaal ambachtswerk heeft het museum namelijk ruimten voor workshops waar geïnteresseerden, en met name jonge mindervaliden, handwerkkunsten en oude plattelandsberoepen kunnen leren onder leiding van de ouderen van het stadje. Zo zijn er cursussen voor meubelmakerij, het weven met een weefgetouw, het gebruik van andere traditionele instrumenten, het decoreren en bedrukken van stoffen met behulp van houten stempels en natuurlijke kleurstoffen. Daarnaast kan er, dankzij de vrijwilligersvereniging die de ruimten beheert en het museum open houdt, de kunst van het mandenmaken, pottenbakken en het ijzersmeden worden geleerd. In een aantal ruimten is een archief annex bibliotheek ondergebracht waaraan de interne school voor boekbinderij en papierscheppen is verbonden.

79

Museo delle Arti Rurali via San Girolamo c/o Convento Sant’Agata Feltria tel/fax 0541 929719 mail@ilgiardinodellasperanza.org www.ilgiardinodellasperanza.org

Pennabilli, verspreid museum De Plaatsen der Ziel.

Boven De Tuin van vergeten vruchten en op de voorgrond de Boog der fabels.

Onder Het toevluchtsoord van de verlaten Madonna’s.

Pennabilli De Plaatsen der Ziel Het museum De plaatsen der ziel is door dichter, scenarioschrijver en allround kunstenaar Tonino Guerra opgericht, en is over verschillende locaties verspreid, van de oude binnenstad van Pennabilli uit tot hoog in de Val Marecchia.

Het bestaat uit zeven tentoonstellingen, die allemaal tot doel hebben de ziel en fantasie van de bezoeker te prikkelen. Vergelijkbare tentoonstellingen, die Guerra ook Plaatsen van de Ziel heeft genoemd, zijn in zijn geboortestad, Santarcangelo di Romagna, en op andere plaatsen in het dal te bezichtigen.

Het bijzonder originele en fantasierijke mozaïek in het dal bestaat uit de volgende elementen: De tuin van vergeten vruchten, het eerste bijzondere museum dat de kunstenaar heeft gecreëerd, “een smakenmuseum”, zoals hij het zelf noemt. Hier staan fruitbomen en -struiken uit Romagna die niet meer bestaan, naast vele kunstwerken van zijn medewerkers. De straat der meridianen doorkruist de oude binnenstad van Pennabilli met zeven meridianen die beroemde schilderijen weergeven, “om niet te vergeten dat de tijd met het licht wordt gemeten”. De zeven keramiektapijten van de kunstenaar Gio Urbinati uit Rimini in De versteende tuin, aan de voet van de duizend jaar oude toren van Bascio, lijken door de wind te zijn neergelegd en zijn naar evenzoveel historische bekende personen vernoemd, die in het Val Marecchia zijn geboren of er zijn verbleven, waaronder Dante, Giotto, Pound, Uguccione, “om ze niet te vergeten”.

De engel met de snor is een multimediaal kunstwerk in de kerk Chiesa dei Caduti, ook wel het “Museum met slechts één schilderij” genoemd; hier wordt naast het gedicht het schilderij van de uit Milaan afkomstige maar in Romagna wonende artiest Luigi Poiaghi wordt tentoongesteld, waarop enkele voorwerpen en mensen te zien zijn waarvan de opgenomen stemmen te horen zijn. Het bedevaartsoord voor gedachten is een tuin voor meditatie en een dialoog met zichzelf, “een zentuin voor goede en slechte gedachten”, met oosters aandoende stenen beelden die door Guerra zijn bedacht en ontworpen. Het toevluchtsoord van de verlaten Madonna’s bestaat uit een aantal heilige afbeeldingen die een aantal kunstenaars uit Romagna op verzoek van de dichter hebben gemaakt, en die zijn geïnspireerd op heiligenbeelden die vroeger bij kruisingen stonden. De Madonna van de sneeuwrechthoek is een kerk midden in het bos van Ca’ Romano, die volgens de overlevering is gebouwd op een door een goddelijk teken aangewezen plek.

I Luoghi dell’Anima Pennabilli, Torre di Bascio, Ca’ Romano tel/fax 0541 928846 info@toninoguerra.it www.toninoguerra.org

80

81

Pennabilli, Museum De Wereld van Tonino Guerra, binnenaanzicht.

Pennabilli De wereld van Tonino Guerra Een museum rijk aan indrukken en met een unieke, adembenemende schoonheid. Het is gewijd aan de kunstwerken van de meester, dichter en scenarioschrijver, maar ook schrijver en schilder, allround kunstenaar Tonino Guerra, geboren in Santarcangelo di Romagna, maar al lange tijd woonachtig in Pennabilli. Hier vind je schilderijen, voorwerpen, beelden, keramieken, meubels, of liever “mobilacci” (oude rommel), zoals hij het zelf noemt, ontwerpen van fonteinen in parken, decors, in Romagna en daarbuiten gemaakte installaties, foto’s en allerlei ander materiaal rondom hemzelf of dat hij van bevriende kunstenaars uit de hele wereld heeft gekregen, vooral uit Rusland. Dit land is voor hem een tweede vaderland en een grote bron van inspiratie voor zijn kunstwerken. Dit is meer dan een museum, omdat het een plek vol leven wil zijn, waar men elkaar ontmoet, discussieert en werkt.

Het is gen toeval dat in het gebouw de naar hem vernoemde Cultuurvereniging is ondergebracht, die in 2005 is opgericht op initiatief van de provincies Rimini en Pesaro/Urbino, de gemeentes Pennabilli en Santarcangelo di Romagna, en de groep berggemeenten van de Alta Val Marecchia.

De Cultuurvereniging Tonino Guerra is gecreëerd om de kunstwerken van de meester in Italië en het buitenland te beschermen en beter tot hun recht te laten komen, en om zijn cinematografische en dichterkunsten te promoten. De zetel van de vereniging is dezelfde als die van het museum, in de Via dei Fossi, en zij is in de kelder van het veertiende-eeuwse oratorium Santa Maria della Misericordia ondergebracht.

Dit is ook de plaats waar de dichter zijn werken presenteert, lezingen geeft en het publiek en de studenten ontmoet. Dankzij het archief, de videotheek, waarin al zijn films en documentaires worden bewaard - waarvan vele alleen hier te vinden zijn -, het fotoarchief en de bibliotheek in het museum zelf, kunnen hier zijn hele werk en de context waarin het is ontstaan en ontwikkeld worden onderzocht en uitgediept. De bezoekerheeft een gerede kans om in het museum (dat vlakbij zijn woonhuis in Pennabilli ligt en “het huis van de amandelbomen” heet) de kunstenaar zelf tegen te komen en een handtekening te vragen. Een gelegenheid die u niet mag missen in een gebied dat zoveel bijzonders te bieden heeft.

Il Mondo di Tonino Guerra via dei Fossi, 4 - Pennabilli tel/fax 0541 928846 associazionetoninoguerra@gmail.com www.associazionetoninoguerra.org

82

83

Pennabilli.

Rekenmuseum Mateureka.

Meetinstrumenten en detail van de aan muziek gewijde zaal.

Pennabilli Rekenmuseum Mateureka Een interessante, aparte, originele belevenis met grote didactische waarde die aantrekkelijk is voor een breed publiek. In het Rekenmuseum Mateureka, het voormalige Museum voor Informatica en de Geschiedenis van het rekenen, worden instrumenten, ideeën, concepten getoond die tot de meest fascinerendste avonturen van de menselijke geest behoren.

Er worden honderden originele en kostbare voorwerpen tentoongesteld aan de hand waarvan de geschiedenis van het rekenen en de wiskunde aanschouwelijk wordt gemaakt. Hier vind je bijvoorbeeld een 4500 jaar oude basiskegel en Sumerische kleitabletten, vondsten uit 1000 v. Chr. uit Egypte, gedenkstenen uit de Romeinse tijd en Etruskische inscripties, telramen, Chinese suan pan, Japanse soroban, Russische schoty, een hoekmeter, een middeleeuws telraam, quipù van de Inca’s en chimpù uit Peru, de Summa en de Divina Proportione van Luca Pacioli, cilinders en rekenstaven van Nepier, proportiepassers, de Pascalina (reconstructie), rekenlinialen en nomogrammen, aritmografen, mechanische, elektromechanische, elektronische en programmeerbare rekenmachines, en computers.

Naast de tentoonstellingsruimtes zijn er vele andere workshopruimtes waar met mathematische concepten kan worden geëxperimenteerd.

Het is de bedoeling niet alleen kennis over te dragen, maar vooral emoties op te wekken.

Zo kunnen het oneindige en de nul worden geobserveerd, en kan de stelling van Pythagoras worden toegepast. Door met fractalen, priemgetallen en de Griekse Pi te spelen of de gulden snede te ontdekken leert de bezoeker stukje bij beetje dat de wiskunde ten grondslag ligt aan de informatica, internet, de virtuele werkelijkheid, de robottechniek, en dus in ons dagelijks leven overal aanwezig is. Ook wordt gewezen op de Culturele Activiteiten (tijdelijke tentoonstellingen, congressen, debatten, publicaties, enz.), die het museum ieder jaar organiseert, zodat een bezoekje steeds anders is en altijd voldoening schenkt. Hierdoor is Mateureka één van de belangrijkste promotoren van de wetenschapscultuur in deze streek.

Mateureka Museo del Calcolo piazza Garibaldi, 1 - Pennabilli tel/fax 0541 928659 info@mateureka.it www.mateureka.it - www.mathmuseum.eu

84

85

Pennabilli.

Boven Natuurmuseum van het Natuurpark Sasso Simone en Simoncello.

De Apennijnse wolf.

Onder Bisdommuseum van Montefeltro “A. Bergamaschi”.

Links Antiek houten beeld dat bij processies werd meegedragen.

Rechts Guido Cagnacci, San Rocco.

Pennabilli Natuurmuseum van het Natuurpark Sasso Simone en Simoncello Voor natuurliefhebbers is dit een zeer interessant museum, ook omdat er uitleg wordt gegeven over de kenmerken van het grootste natuurgebied van Italië, het Interregionale park van Sasso Simone en Simoncello.

Het park bestrijkt een oppervlak van 4847 hectare, verdeeld over de provincies Rimini en Pesaro/Urbino, met één van de grootste moseikenbossen van Italië en twee hoogvlakten die doen denken aan het Coloradoplateau. Het Natuurwetenschappelijk museum is in 2004 door de natuurparkautoriteiten van Natuurpark Sasso Simone en Simoncello in samenwerking met de gemeente Pennabilli als bezoekerscentrum geopend.

Het is ondergebracht in het voormalige verbouwde gemeenteslachthuis, en heeft een permanente tentoonstelling met de belangrijkste plaatselijke diersoorten in hun natuurlijke omgeving. Tot de talrijke tentoongestelde opgezette dieren behoren diverse lokale vogelsoorten, waaronder roofvogels, zoals de uil, de kerkuil, de ransuil, de bosuil en nog vele andere.

Zeer waardevol zijn een exemplaar van de Europese wilde kat, die zeer zeldzaam is en in 2002 in het park werd ontdekt, en op een opgezette Apennijnse wolf.

Het museum heeft vooral een didactisch doel: in een multifunctionele multimediazaal kunnen cursussen, projecties, lezingen, congressen en conferenties worden gehouden en onderwerpen worden onderzocht en uitgediept. Op verzoek van leerlingen en docenten worden uiteenlopende bijeenkomsten georganiseerd, zoals studiebijeenkomsten en nachtexcursies, die werkelijk de moeite waard zijn.

Museo Naturalistico del Parco Naturale Sasso Simone e Simoncello via dei Tigli, 5/a - Pennabilli tel/fax 0541 928047 cv.museonat@libero.it www.parcosimone.it

86

87

Pennabilli Bisdommuseum van Montefeltro “A. Bergamaschi” Na een langdurige en ingrijpende verbouwing van Palazzo Bocchi, waarin het is ondergebracht, is dit museum in 2010 weer voor het publiek geopend. Nieuwe ruimtes voor een nieuwe collectie kostbare museumstukken, die vooral de gemeenschap waartoe ze behoren na aan het hart ligt.

De door het bisdom San Marino-Montefeltro verzamelde, bewaarde en gerestaureerde religieuze kunstwerken worden tentoongesteld in vijftien zalen en in de gangen, verdeeld over drie verdiepingen.

Deze waardevolle collectie bestaat uit meubels, schilderijen, altaarstukken, lijsten, aardewerken voorwerpen, kelken, reliekhouders, die bisschop Antonio Bergamaschi heeft verzameld toen hij in 1962 de inzag dat de vele kunstwerken in het gebied van het bisdom tegen verval en diefstal moesten worden beschermd, vooral in afgelegen kerken en kapellen.

Dankzij deze vooruitziende blik konden deze belangrijke voorwerpen van de religieuze volkscultuur, die het geloof van de bevolking aanschouwelijk maken, behouden blijven.

In het bisdommuseum worden kunstwerken tentoongesteld van kunstenaars als Benedetto Coda, Catarino di Marco uit Venetië, Giovan Francesco uit Rimini, Guido Cagnacci, Nicolò Berrettoni, Carlo Cignani, Giovanni Francesco Guerrieri uit Fossombrone en kunstenaars uit Rome, Casteldurante en Romagna, waarvan de kunstwerken nog niet allemaal hun definitieve plaats in het museum hebben gevonden.

Verder omvat de collectie een groot aantal liturgische voorwerpen, paramenten, beelden, majolica en zilverwerk.

Al dit materiaal is op originele wijze tentoongesteld, zonder de gebruikelijke historische en kunsthistorische beschrijvingen: dat was namelijk niet de bedoeling van de museumcuratoren, die liever de woorden van paus Johannes Paulus II volgen: “Kerkmusea zijn geen vindplaatsen van onbezielde voorwerpen, maar levende plaatsen waar de geest en de spiritualiteit van de gelovigen wordt doorgegeven”.

Luigi Negri, bisschop van San Marino en Montefeltro, schreef hierover: “Wanneer de lijfeigene - die volgens Henry Daniel Rops per definitie analfabeet is en dus niet in staat om de taal van de liturgie te begrijpen - een gotische kathedraal binnenging, nam hij vol eerbied zijn hoed af en keek hij naar de ramen, de bijbel van de armen. Alleen op die manier genoot hij van de schoonheid, die hem met toenemend bewustzijn sterk met het mysterie van de vleeswording en de verlossing verbond. Of het nu Giotto of Dante Alighieri was, hij maakte zich hun grootheid eigen: niet vanwege het bezit dat geld garandeert, maar omdat de kerk, net zoals een ieder van ons, alles bezit zonder iets te bezitten (zoals de onovertroffen San Francesco ons leert, die eeuwenlang een

88

belangrijke rol in dit bisdom speelde). Dit geldt zelfs voor het verleden, dat we anders achter ons moeten laten: het volk leeft, doordat het zijn identiteit door de vereniging met de Heer en zijn broeders terugvindt. Het is veel meer dan materie die onderzocht moet worden en met filosofische en methodische striktheid moet worden begrepen”.

Dat is het uitgangspunt van de tentoonstelling: voorwerpen worden weer met de betekenis in verband gebracht die ze door de eeuwen altijd hebben gehad, om de ware zin van het religieuze leven in het bisdom te laten zien, maar ook om de gevolgen te begrijpen die zij impliciet hebben op de geestelijke zorg, cultuur en eerbied, waar deze verzameling blijk van geeft.

Daarom wordt de nadruk gelegd op de primaire, eigenlijke betekenis van de in de kerk gebruikte voorwerpen, maar ook op de verhalen erover, die de toestand en het lot van deze voorwerpen beïnvloed hebben.

Het is dus een open tentoonstelling, en van de meer dan duizend stukken worden op dit moment alleen de belangrijkste tentoongesteld: ongeveer vijfentwintig schilderijen, een tiental beelden en een aantal potten, keramieken en paramenten, majolica en zilverwerk.

Het museum wordt naar mate er meer kunstwerken worden gerestaureerd en er meer ruimten beschikbaar worden steeds verder uitgebreid. De directeur van de Vaticaanse musea, Antonio Paolucci, heeft hierover gezegd: “We bewonderen dit bisdommuseum, dat moet worden voltooid met stukken die op restauratie en een plekje wachten: vele resten van een schipbreuk die we op dit moment nog niet begrijpen, zoals we evenmin begrijpen wat er met deze wereld is gebeurd, die steeds harder is geworden. Maar de kerk beschermt de barmhartigheid en de herinnering en dat is niet zomaar iets: barmhartigheid voor vermoeide broeders, herinnering aan de broeders die niet meer onder ons zijn”.

89

Museo Diocesano del Montefeltro “A. Bergamaschi” piazza Sant’Agostino - Pennabilli tel/fax 0541 913750 info@museo-diocesano-montefeltro.it www.museo-diocesano-montefeltro.it

Casteldelci, Museumhuis “S. Colarieti”, Archeologisch Museum “Uguccione della Faggiola”.

Boven Archeologische afdeling.

Onder Het oude huis met haard en oven.

Casteldelci Museumhuis “S. Colarieti” Archeologisch museum “Uguccione della Faggiola” Een druk bezocht authentiek museumhuis in de oude binnenstad, waarvan de 16e-eeuwse structuur intact is gebleven, met een grote haard en een broodoven. Het werd in 2000 geopend om de oude woning te behouden en om de belangrijkste lokale vondsten een plaats te geven. Casteldelci heeft namelijk een zeer oude en opmerkelijke geschiedenis.

In dit gebouw bevindt zich het archeologisch museum “Uguccio­ ne della Faggiola”, waarin de belangrijkste getuigenissen uit de streek worden tentoongesteld, van de prehistorie tot aan de renaissance. De collectie is volgens chronologische criteria ingericht. In de eerste vitrines zijn vondsten uit de prehistorie tot de ijzertijd te zien, samen met de materialen die bij de opgravingen van de lokale necropolis Pescaia en Calanco zijn aangetroffen. Hier zijn enkele gereconstrueerde graven te zien, samen met wierookvaten, potten, kommen en grafgiften. De tentoonstelling wordt vervolgd met vondsten uit de Romeinse tijd, waaronder een groot assortiment munten en aardewerken voorwerpen afkomstig van de boerenhoeven die over het Senatello-dal verspreid lagen: potscherven, kelken, amfora’s, glazen, sleutels, fibulae, bronzen en loden voorwerpen. In het gedeelte over de middeleeuwen zijn aardewerken en metalen voorwerpen uit de 11e tot de 14e eeuw te zien: pijlpunten en kruisbogen, een sikkel, een ijzeren dolk, scherven van kruiken en drinkbekers. Bij de nieuwe inrichting zijn interessante vondsten toegevoegd die betrekking hebben op het paardrijden, de militaire wereld en de activiteiten van een vermeende vervalser met ingots en muntplaatjes, die in de buurt van het Kasteel van Faggiola Nuova actief was. Dit kasteel werd tussen eind 13e en de 15e eeuw gebouwd, tijdens de politieke bloeitijd van de adellijke families van Faggiola. De bekendste vertegenwoordiger daarvan is Uguccione, gastheer en vriend van Dante Alighieri, die hem zag als degene die Italië zou hebben verenigd.

Het gedeelte voor hedendaagse kunst op de eerste verdieping van de lagere school van Casteldelci “Maria Gabrielli” gaat over Fraghetto, één van de gruwelijkste moordpartijen van de nazi’s in Romagna, en over de bloedbaden van Ponte Otto Martiri en Gattara.

Casa Museo “S. Colarieti” Museo Archeologico “Uguccione della Faggiola” via Roma, 16/a - Casteldelci tel. 0541 915423 - 366 6539723 fax 0541 925300 info@prolococasteldelci.it www.prolococasteldelci.it - www.comune.casteldelci.rn.it

90

91

92

Montescudo, Etnografisch Museum van Valliano.

Boven Votiefgeschenken aan de Maagd van de Rozenkrans, in de kerk naast het museum.

Linksonder Binnenaanzicht van het museum met op de voorgrond een meelkist.

Rechtsonder 15e-eeuwse fresco’s in het presbyterium van de kerk.

Montescudo Etnografisch Museum van Valliano Dit is een klein, maar boeiend museum, dat niet voor niets de regionale onderscheiding Kwaliteitsmuseum heeft gekregen. Het vertelt over het leven van de boeren, hun dagelijkse bezigheden, het harde werk op het land en op de boerderijen. Het bevindt zich in de voormalige pastorie naast de oude en interessante parochiekerk Santa Maria del Soccorso, die de bedevaartkerk van Valliano wordt genoemd. De tentoonstelling is ontstaan uit de onderwijservaringen van een groep leerkrachten van de middelbare school van Montescudo die zich, onder leiding van leraar Gino Valeriani en met de hulp van de boerenbevolking, vanaf begin jaren zeventig daarvoor hebben ingezet. Al het verzamelde materiaal is uit dit gebied afkomstig en zodanig opgesteld, dat vooral aandacht wordt besteed aan de centrale rol van het huis in het boerenleven en bij de verschillende werkzaamheden. Ook wordt gewezen op de grote tentoonstellingsruimte en het didactisch restauratielaboratorium “il Calesse”, een proefproject van de regio Emilia Romagna waar de monumentenzorg zich sterk voor heeft gemaakt. Hier worden uit verschillende materialen bestaande voorwerpen en werktuigen, vooral van grote afmetingen, uit de collectie van het etnografisch museum gerestaureerd en onderhouden.

Het museum is verdeeld in afdelingen en voorzien van beschrijvingsborden. Het is bedoeld om er iets van te leren en richt zich vooral op scholen. Er is een grote verscheidenheid aan originele, goed behouden gebleven voorwerpen en foto’s. De voornaamste onderwerpen van de tentoonstelling zijn het boerenleven en familierelaties, voeding, het spinnen en weven, het slachten van varkens, de wijnproductie en -opslag, speelgoed, en ambachtswerk als van de pottenbakker en timmerman.

Een uitstekende blik op de religie van de plaatselijke bevolking, en in het bijzonder op de Mariaverering, biedt de bedevaartkerk Santa Maria Succurrente uit de 15e eeuw naast het museum. Hier zijn enkele van de mooiste en best behouden gebleven fresco’s uit de 15e eeuw te zien, ook uit de tijd van de Malatesta’s, een beeld van de Maagd Maria, schilderijen uit de 16e en 17e eeuw en talloze votiefgeschenken.

93

Museo Etnografico di Valliano via Valliano, 23 - Montescudo tel. 0541 864010 fax 0541 984455 info@comune.montescudo.rn.it www.comune.montescudo.rn.it

Montescudo, Museum van de Oostelijke Gotenlijn van Trarivi.

Montescudo Museum van de Oostelijke Gotenlinie van Trarivi Dit ongewone, aangrijpende museum, dat momenteel opnieuw wordt ingericht, bestaat uit een kerk en zijn pastorie. Het is de hoogmiddeleeuwse kerk van S. Pietro di Trarivi in Montescudo. Tijdens de Tweede Wereldoorlog lag de kerk in de oostelijke Gotenlinie, waar tussen augustus en september 1944 hard is gevochten tussen de Engelse troepen, die vanuit Zuid-Italië oprukten, en de Duitse troepen, die bij hun terugtocht de toegangswegen tot Noord-Italië verdedigden. De kerk, of beter gezegd de oorlogsruïne ervan, heet tegenwoordig Chiesa della Pace (Vredeskerk) en is samen met de ernaast gelegen pastorie een herdenkingsplaats geworden, waar de dramatische gebeurtenissen die tussen 25 augustus en 29 september 1944 hebben plaatsvonden met een uitgebreide fototentoonstelling worden herdacht. De middeleeuwse kerk van S. Pietro “inter rivos” was een benedictijnenklooster uit de 9e eeuw, gebouwd op de plek waar ooit een heidense tempel stond waarvan de halfronde fundamenten behouden zijn gebleven. In 1775 werd hij verhoogd en tot een barokkerk omgebouwd, die tijdens de zware gevechten in 1944 vrijwel helemaal werd verwoest. Onder het puin werden evenwel het stevige middeleeuwse metselwerk, gemaakt van kiezelstenen, (in visgraatvorm gemetselde) bakstenen en gehouwen stenen voor deuren en hoeken vrijwel intact teruggevonden.

De bezoeker die de heuvel van Trarivi beklimt ziet overal van oorlog en verwoesting: de open hemel waar eens het grote tongewelf was, de verwoeste altaren, het kruis dat van twee balken uit het ingestorte dak is gemaakt, het nieuwe altaar van twee belangrijke uit de ruïnes gekozen stenen. In de aangrenzende vertrekken is het Museum van de oostelijke Gotenlinie ondergebracht met een uitgebreide collectie vondsten uit de oorlog en foto’s die de Engelsen tijdens de oorlog op de slagvelden hebben gemaakt. Ze vertellen over de vier weken waarin om Rimini werd gevochten. Op gezette tijden komen de veteranen van beide partijen hier samen om de slachtoffers te gedenken.

Museo della Linea Gotica Orientale di Trarivi Chiesa della Pace via Cà Bartolino - Trarivi di Montescudo tel. 0541 864010 fax 0541 984455 info@comune.montescudo.rn.it www.comune.montescudo.rn.it

94

95

96

Gemmano, Natuurmuseum van Natuurreservaat Onferno.

Boven Rondleiding door de grotten.

Linksonder Binnenaanzicht, detail van een bord met de natuurlijke omgeving in het Messinien, 6 miljoen jaar geleden.

Rechtsonder Exemplaar van een vleermuissoort die de grotten bevolkt.

Gemmano Natuurmuseum van Natuurreservaat Onferno Dit museum, dat in 1995 door de gemeente Gemmano in het Natuurreservaat Onferno is opgericht, vertelt over de geschiedenis van de aarde.

Een prachtig gebied van 274 hectare van landschappelijk belang, met een 700 m lange natuurlijke grot die wordt bevolkt door een kolonie vleermuizen die meer vleermuizen telt dan het aantal inwoners van de gemeente zelf. De gelijknamige grot werd vroeger de ‘hel’ genoemd en verschillende onderzoekers denken dat deze naam te danken is aan Dante Alighieri. Het museum is gevestigd in de oude parochiekerk van Santa Colomba, waar voor het eerst melding van werd gemaakt in 1136. De kerk werd tijdens de Tweede Wereldoorlog verwoest en vervolgens weer opgebouwd en gerestaureerd. Hier worden verschillende gesteenten tentoongesteld, vooral krijtgesteente dat veel in dit gebied voorkomt, samen met leerzame grafieken en een grote maquette van een ongeveer 350 keer vergrote krijtmolecuul. Hieraan wordt veel aandacht besteed, omdat het Kasteel van Onferno, dat wil zeggen de kleine woonkern van middeleeuwse oorsprong waar het museum gevestigd is, op een grote massa krijtgesteente is gebouwd. In de loop van miljarden jaren heeft het water van een onderaardse beek de grot uitgesleten, die in 1916 werd ontdekt en wetenschappelijk onderzocht. Deze grot, die onder het kasteel en het museum ligt, werd aan de hand van onderzoek in de jaren zestig met een grote maquette nagebouwd. Met deze grot in gedachten wordt de bezoeker door twee afdelingen geleid: een speleologische afdeling en een afdeling over de handvleugelige zoogdieren, ofwel vleermuizen, waarvan er ongeveer 6000 de grot bevolken. Maar ook de voor dit gebied kenmerkende flora en fauna worden aan de hand van vitrines, beschrijvingen en multimediaopstellingen toegelicht. De verschillende amfibieĂŤn, reptielen en zoogdieren die dit gebied nog steeds bevolken zijn in een diorama te zien. Een andere afdeling gaat over de vogels die in deze streek nestelen, vooral musachtigen en roofvogels. Een deel van het museum is in 2010 gerenoveerd. Ook is het nieuwe Multimediale Multifunctionele Museum van Onferno geopend, dat als themamuseum dat bedoeld is voor de archivering en de virtuele tentoonstelling van culturele onderwerpen. Een rondleiding met een gids door het museum en het natuurreservaat wordt van harte aanbevolen.

97

Museo Naturalistico della Riserva Naturale Orientata di Onferno via Provinciale Onferno, 50 Onferno di Gemmano tel/fax 0541 984694 info@grotteonferno.it www.grotteonferno.it

Musea van Mondaino.

Boven Paleontologische afdeling, 6 miljoen jaar oude fossiele resten van een vis.

Onder Majolica-afdeling.

Links Reconstructie van een volgens de gebruiken van de 15e eeuw gedekte tafel.

Rechts Detail van 15e-eeuwse majolica die in Mondaino is gemaakt.

Mondaino Musea van Mondaino Paleontologische afdeling. In een rotsburcht van de Malatesta’s, een prachtig architectonisch decor waar in de 15e eeuw historische gebeurtenissen hebben plaatsgevonden, bevindt zich de paleontologische afdeling van de musea van Mondaino. Hier wordt een belangrijke collectie fossielen uit de aarde en de zee tentoongesteld, die afkomstig zijn uit het mioceen (ongeveer 6 miljoen jaar geleden), het zogenaamde Tripoli. Het gaat om fossielen van vissen (ichtyolieten), bladeren (phylliten), en getuigenissen van de voormalige vogelwereld, die in de lagen van dit uit micro-organismen bestaande sedimentgesteente zijn ontstaan. In het museum kunnen reconstructies en diorama’s van de oertijd in een ruimer geologisch verband van de hele regio worden bewonderd.

Majolica collectie. Door toevallige ontdekkingen, archeologische onderzoeken langs de vestingmuren en op de muren van de Malatestarotsburcht en de bestudering van keramiekscherven die op de hellingen van het dorp zijn gevonden, is bekend dat in Mondaino vanaf de 15e eeuw grote hoeveelheden keramiek werden geproduceerd. Deze oude aardewerktraditie kan worden bewonderd in de Majolica-afdeling van de Musea van Mondaino. Deze vroegere productie is goed gedocumenteerd aan de hand van een groot aantal vondsten, de reconstructie van een werkplaats, geluiden en muziek, en een feestelijk gedekte tafel volgens de smaak van de 15e eeuw. De in het museum gecreĂŤerde sfeer weet zondermeer de aandacht van de bezoeker te vangen, zodat Mondaino de primaire rol terugkrijgt waar het recht op heeft in de geschiedenis van het Italiaanse majolica.

Poorttoren. De poorttoren maakt integrerend deel uit van de Musea van Mondaino en van het leven in de rotsburcht in de 15e eeuw. Hij ligt aan de ingang van het dorp, waar een natuurgetrouwe reconstructie van een wachtpost te zien is.

Musei di Mondaino Paleontologische afdeling piazza Maggiore, 1 - Mondaino Majolica-afdeling via Secondaria Levante tel. 0541 981674 fax 0541 982060 musei@mondaino.com www.mondaino.com

98

99

Saludecio, Museum van Saludecio en de zalige Amato.

Boven Zaal over de zalige Amato.

Linksonder Guido Cagnacci, De processie van het allerheiligste sacrament (1628).

Rechtsonder Geborduurd wapen van Saludecio op een parament van het Gezelschap van de zalige Amato.

Saludecio Museum van Saludecio en de zalige Amato Een zeer interessant museum vanwege de kwaliteit en het soort voorwerpen dat er wordt tentoongesteld, en omdat het een voorbeeld is van de volksverering voor de hier geboren zalige Amato Ronconi. Alle werken zijn afkomstig uit het gemeentegebied en zijn voor een groot deel eigendom van de parochiekerk van San Biagio en de gemeente Saludecio. Vanuit de toegangsruimte met enkele archeologische vondsten komt de bezoeker in een zaal waarin schilderijen, beelden, reliekhouders, liturgische voorwerpen, lantaarns en processiestaven uit de parochiekerk en oude lekenkloosters zijn tentoongesteld, die de gelovigheid van het gebied aanschouwelijk maken. Het wordt duidelijk hoe belangrijk het dorp was in de Val Conca van de 17e en 18e eeuw. Kostbare zilveren kelken en vooral de schilderijen getuigen hiervan, waaronder enkele meesterwerken: de Heilige Paus Sixtus en De processie van het allerheiligste sacrament van Guido Cagnacci (1628), de Heilige Abt Antonius en Antonius van Padua van Giovan Francesco Nagli, beter bekend als Centino (ca. 1650), De onthoofding van de Heilige Johannes de Doper van Claudio Ridolfi (ca. 1630). In de tweede zaal staat de verering van de beschermheilige van het dorp centraal, de Zalige Amato (13e eeuw), waarvan het lichaam in de rechterkapel van de parochiekerk wordt vereerd. Zilveren voorwerpen uit de 17e en 18e eeuw, vrijwel allemaal uit Rome, kenmerken de zaal, die ook een grote hoeveelheid historische votiefgeschenken bevat.

Ook de kerk maakt deel uit van het museum. In de prachtige crypte zijn oude liturgische paramenten, heiligenbeelden uit Faenza en enkele schilderijen te zien. De door engelen ondersteunde “pannarone� (parament) op het altaar van de crypte is het werk van de beeldhouwer Antonio Trentanove uit Rimini, die tussen 1798 en 1800 alle pleisterwerkversieringen van de kerk heeft gemaakt. De kerk werd tussen 1794 en 1803 gebouwd door de architect Giuseppe Achilli uit Cesena. Ook in de kerk hangen belangrijke kunstwerken, waaronder De marteling van San Biagio, een schilderij van de franciscaner monnik Atanasio da Coriano (1800), en de Madonna van de Goedhartigheid van Claudio Ridolfi (ca. 1620). De Girolomini-kerk, in het hooggelegen deel van dorp, waarin heilige paramenten worden tentoongesteld, maakt pas sinds kort deel uit van het museum.

Museo di Saludecio e del Beato Amato piazza Beato Amato, 2 - Saludecio tel. 0541 982100 donmauroangelini@libero.it www.comunesaludecio.it

100

101

102

Montegridolfo, Museum van de Gotenlijn.

Boven Duitse artillerie.

Linksonder Duitse, Engelse en Italiaanse wapens die tijdens de Tweede Wereldoorlog werden gebruikt.

Rechtsonder Blikken en bussen voor sigaretten en gecondenseerde melk.

Montegridolfo Museum van de Gotenlinie Dit museum ligt in een ongebruikelijk gebouw, en wel in een onderaardse betonnen oorlogsbunker die in 1990 speciaal voor dit doel buiten de muren van het kasteel is nagebouwd.

In 1985 heeft de gemeente Montegridolfo het concept voor dit museum ontwikkeld, en het is vervolgens in 2002 verwezenlijkt ter herinnering aan de zware gevechten van de Tweede Wereldoorlog die hier langs de Gotenlinie hebben plaatsgevonden. De weg naar het museum biedt een adembenemend uitzicht dat van het Foglia-dal tot de heuvels van Rimini reikt. Dit was de plaats die Hitler de naam Gotenlinie gaf, waar in 1944 zware gevechten tussen de geallieerden en de Duitse troepen plaatsvonden. Montegridolfo werd op 31 augustus 1944 bestormd en veroverd. Een deel van de originele tentoonstellingsruimte toont museumstukken uit de oorlog en wapens die tijdens de gevechten werden gebruikt. Het andere deel is gereserveerd voor de oorlogspropaganda en de pers uit 1943-1945. Net zo omvangrijk is de foto-, film- en videocollectie over de oorlogsgebeurtenissen die zich in het gebied van Montegridolfo hebben voorgedaan. De hele bevolking van het gebied heeft meegewerkt aan het verzamelen van de museumstukken, terwijl de schaalmodellen van de militaire voertuigen uit de “Amicizia-collectie” en het persmateriaal uit de “Maffei-collectie” afkomstig zijn.

Voor de mensen die zich voor het museum hebben ingezet was het belangrijk dat de Tweede Wereldoorlog en de gebeurtenissen aan het front in Montegridolfo niet in de vergetelheid raken. Montegridolfo was net als het nabijgelegen Gemmano één van de laatste oostelijke bolwerken van de Gotenlinie. Ook de erbarmelijke leefomstandigheden van de soldaten en de burgers tijdens de oorlog komen aan de orde.

Het museum richt zich met lessen, workshops en rondleidingen speciaal op scholen. Van hieruit kan onder begeleiding van een gids een bezoek worden gebracht aan een van de elf onderaardse toevluchtsoorden die de bevolking in 1944 had gegraven om zich tegen de gevechten te beschermen.

103

Museo della Linea dei Goti via Roma, 2 - Montegridolfo tel. 0541 855054 - 0541 855320 fax 0541 855042 info@museolineadeigoti.it www.museolineadeigoti.it

HOOFDSTUK 4 ANDERE MUSEA EN COLLECTIES

104

Tussen historie en bezienswaardigheden Voor degenen die, door nieuwsgierigheid geleid, zelf op zoek wil gaan naar bezienswaardigheden is de hieronder beschreven route opgezet. Hij begint aan de kust en loopt door tot in de heuvels. Er zijn etappes met nog meer musea, collecties, verzamelingen, permanente tentoonstellingen en musea in progress die echter nog geen deel uitmaken van de officiële circuits. Daarmee wordt het netwerk van musea bedoeld waaronder alleen die musea vallen die bij de oprichting de officiële weg hebben afgelegd en in het gemeenschappelijke promotieprogramma zijn opgenomen. Dat wil niet zeggen dat ze niet interessant zijn, integendeel! Ze zullen u niet teleurstellen.

We beginnen in Rimini in het Nationaal Motormuseum. Het is één van de meest originele musea in Italië en sinds langere tijd een ontmoetingsplaats voor Italiaanse en buitenlandse motorrijders. In beide gebouwen draait alles om twee wielen. De tentoonstelling bestaat uit ongeveer 250 chronologisch opgestelde stukken van maar liefst 60 Italiaanse en buitenlandse fabrikanten, aan de hand waarvan de geschiedenis van de motor vanaf de 19e eeuw tot de jaren 80 van de 20e eeuw wordt verteld. De historische tocht begint met de tijd van de pioniers en dus met de eerste motor: de Franse Werner. Dan volgen de Italiaanse Frera en Stucchi. De tijd van de twee wereldoorlogen wordt gekenmerkt door de fantastische straat- en wedstrijdmotoren Moto Guzzi. Eén ruimte is gewijd aan sidecars, een mijlpaal in de geschiedenis van het gezinsvervoer. Buitenlandse topstukken zijn de Engelse Norton, Sunbeam, Rudge, Scott; de Amerikaanse Harley Davidson, Indian en de fantastische 4-cilinder Henderson. Op sportief gebied kunt u de Aermacchi, Bimota, Linto, Yamaha en Honda bewonderen. Er zijn natuurlijk ook scooters, zoals de Lambretta en de Vespa, en andere zeldzame modellen, waaronder de Ducati, Cruiser en Piatti. Hier is echt voor ieder wat wils (Via Casalecchio, 58/N tel. 0541 731096 www.museomotociclo.it).

Bij Rimini, in Covignano, staat ook het Scolca-Museum, een museum voor heilige kunst in de abdij van S. Maria Annunziata Nuova.

Na een jarenlange restauratie is hier nu een ware cultuur- en kunstschat van Rimini te zien: de oude olivetaanse abdij van Maria Annunziata Nuova di Scolca (wat “wraak” betekent) in de heuvels van Covignano, waar tegenwoordig de parochie van San Fortunato gevestigd is. Het hele complex, dat bestaat uit de kerk Carlo Malatesta in 1418 op deze strategisch gelegen uitkijkplaats liet bouwen, het seminarie en de bibliotheek van het bisdom, kan als één van de belangrijkste historische en kunsthistorische bouwwerken van de provincie Rimini worden beschouwd. Het museum ligt in de ruimtes onder de pastorie, in de tufsteengrotten van de heuvels van Covignano, waarin zich vroeger de huishoudelijke ruimtes van de abdij bevonden. In de vier kamers, die alle een andere kleur hebben, worden belangrijke voorwerpen tentoongesteld, waaronder de originele klok uit de 15e eeuw, antieke altaarversierselen

105

106

Boven Rimini, Nationaal Motormuseum.

Onder Bellaria Igea Marina, de Saraceense Toren met zijn schelpenverzameling.

en priestergewaden, voorwerpen van olivetaanse monniken, zilverwerk, zeldzame documenten en manuscripten uit de 15e en 17e eeuw, en schilderijen.

Een van de belangrijkste stukken is de geĂŻllustreerde bladzijde van een koraal uit de 15e eeuw, de enige pagina van religieuze monnikengezangen die na de napoleontische aanvallen behouden is gebleven. Iedere kamer staat voor een bepaald tijdperk: de 15e, de 17e, de 18e eeuw. De vierde kamer is gewijd aan de volkscultus (Via Covignano, 152 tel. 0541 751761).

In Rimini, in de heuvels van Covignano, staan op een schitterende locatie de oeroude bedevaartskerk en het klooster van de Madonna delle Grazie. De franciscanen hebben hier het Missionarismuseum van de bedevaartskerk van de Madonna delle Grazie opgericht, met documentatie over de werkzaamheden van franciscanen uit Romagna in de verschillende delen van de wereld. Zo zijn er vondsten uit de precolumbiaanse tijd, maar ook vele andere, uit de verschillende werelddelen afkomstige voorwerpen. Er zijn ook zeldzame stukken moderne kunst te bewonderen: werk van beroemde beeldhouwers en schilders, Franse serviezen uit het napoleontische tijdperk, keramiek uit Faenza en muranoglas (Via delle Grazie, 10 tel. 0541 751061).

In Bellaria Igea Marina is de Saraceense toren met zijn prachtige Schelpenverzameling zeker een bezoek waard. Deze collectie omvat een groot aantal schelpen, weekdieren, skeletjes van zeedieren, sterkoralen, stekelhuidigen, schaaldieren en schilden van schildpadden. Met name wordt gewezen op enkele nautilussen uit de Indische Oceaan, tritons, pareloesters en de zeldzame papiernautilussen, die werden gebruikt om de eieren uit te broeden. De verzameling kan worden bewonderd op de bovenste verdiepingen van de toren, de enige overgeblevene van de vijf torens die de kerkelijke staat in 1673 ter versterking van de kust liet bouwen. De originele bouw met drie verdiepingen, met gewelven en een interne wenteltrap, is behouden gebleven.

Invasies en rooftochten, vooral door Turkse piraten, dwongen de paus ertoe deze toren tussen Gabicce en Bellaria te laten bouwen. In de torens werd een garnizoen van vijf soldaten en een commandant gelegerd, gewapend met haakbussen, mortieren, buskruit en lonten. Als de klokken luidden, vluchtten de inwoners erheen om de verdediging te organiseren. In de loop der tijd kregen de torens een andere functie, en werden ze gebruikt als uitkijkpost voor smokkelaars en voor quarantaine van zeelieden met besmettelijke ziekten (Via Torre, 75 tel. 0541 343746 www.comune.bellaria-igea-marina.rn.it).

Heel anders is de “Massaroni-collectie� van antieke tractoren in Bellaria Igea Marina. Het werd opgezet door een lokale familie

107

Boven Bellaria Igea Marina, “Massaroni-collectie” van antieke tractoren.

Onder Santarcangelo di Romagna, Knopenmuseum.

met de bedoeling herinneringen aan het platteland en de behorende werkzaamheden levend te houden. Deze tentoonstelling van maatschappelijk, historisch en antropologisch belang is uit hun passie ontstaan. Er is bijzonder veel belangstelling voor, omdat de tentoongestelde voorwerpen deel uit een wereld komend die gedeeltelijk reeds is verdwenen; wat ook veel indruk maakt is dat alles het nog perfect doet. Een schat aan motorengebulder met ijzeren of rubberen wielen of rupsbanden, waarvan sommige exemplaren zeer zeldzaam zijn.

Het eerste wat opvalt, is een nog perfect werkende verwarmingsketel met een lange schoorsteen uit het begin van de 20e eeuw. Er zijn honderd jaar oude tractoren van destijds zeer bekende merken te zien. Het is de belangrijkste privéverzameling in Italië van nog werkende antieke tractoren. De collectie is op telefonische afspraak met de familie Domenico Massaroni te bezichtigen (Via Belvedere, 60 tel. 0541 345661).

Op slechts enkele kilometers ligt Santarcangelo di Roma­ gna, waar zich het enige Knopenmuseum van Italië bevindt. De geschiedenis van de knoop vanaf 1700 tot op heden is in chronologische volgorde in drie sectoren onderverdeeld. Knopen zijn kleine accessoires met een grote betekenis, die een verzamelaar van de vergetelheid heeft gered en bewaard, en minutieus heeft gecatalogiseerd. Ze worden op creatieve wijze kleurig tentoongesteld. Er zijn knopen uit de 18e en 19e eeuw te zien van edele materialen waarmee hun bezitters, waaronder koninginnen en beroemdheden, hun rijkdom en macht ten toon te spreidden. Er zijn knopen van meer dan 50 verschillende materialen. Er worden acht voorbeelden getoond van hoe een knoop wordt gemaakt, om de productietechniek van een knoop aanschouwelijk te maken. Op zeer originele wijze worden de sociale, economische en politieke geschiedenis, maar ook de gebruiken in de 20e eeuw verteld aan de hand van de symboliek van knopen, “omdat wanneer er iets op straat gebeurt waar veel mensen door getroffen worden, één of andere stylist dat via een eigen bijzondere symboliek op knopen overbrengt, die daarmee een mijlpaal van onze geschiedenis en getuigen worden van die gebeurtenis”, aldus de oprichter. De knoop is het geheugen van de geschiedenis en het museum van Santarcangelo ligt er vol mee. Het heeft bovendien een goed gesorteerde bibliotheek die deze fantastische wereld verkent en introduceert. Door het belangrijke didactische materiaal dat hier verzameld is hebben bijvoorbeeld meerdere universiteitsstudenten met goed gevolg examens kunnen afleggen en scripties kunnen maken. Dit gedeelte omvat tevens een groot aantal anekdotes. Hieruit blijkt dat een knoop niet alleen twee stukken stof, maar ook de intieme band tussen

108

109

Boven Torriana, Weefmuseum “Filo di Penelope...

Filo del mondo”, een weefgetouw.

Onder Saludecio, verspreid museum van de wandschilderingen gewijd aan uitvindingen van de 20e eeuw.

mensen samenhoudt of van elkaar scheidt. Het museum is ontstaan uit de passie van Giorgio Gallavotti, eigenaar van een historische fourniturenzaak in Santarcangelo, die de knopen heeft bewaard, geordend, op panelen heeft genaaid en omlijst, en in tijdblokken heeft onderverdeeld, en daarmee een grote verzameling kunst, geschiedenis en cultuur heeft gecreëerd. In 1991 heeft hij een deel daarvan tentoongesteld, en was er zodanig veel belangstelling dat hij het Knopenmuseum heeft moeten openen, dat dagelijks recordaantallen bezoekers trekt. (Via della Costa, 11 tel. IAT 0541 624270 mobiel 339 3483150 http://bottone.art-italy.net).

In Torriana staat het Weefmuseum “Filo di Penelope...

Filo del mondo” (De draad van Penelope… de draad van de wereld). Dit museum behandelt de technieken en combinaties van een zeer oude en fascinerende kunst, die in de Val Marecchia werd uitgeoefend. Het idee ontstond in 2007 toen in Torriana een avondcursus ambachtelijk weven werd gegeven, en het museum werd verwezenlijkt door de inzet van de basisschool “Giulio Turci”, het gemeentebestuur en enkele inwoners met het oogmerk te voorkomen dat deze antieke handwerkkunst in de vergetelheid raakt. De geschiedenis van het weven heeft die van de mens met gelijke tred gevolgd. De eerste weefgetouwen ontstonden in het neolithicum. Ze waren heel eenvoudig, weinig meer dan een rechthoekig geraamte van takken of houten palen. In de Middeleeuwen werd voor het weven van gobelins nog steeds het verticale weefgetouw gebruikt, en in 1250 werd het pedaal geïntroduceerd. De weefgetouwen werden steeds verder geperfectioneerd, tot in de renaissance complexe en geraffineerde stoffen konden worden gemaakt. Weven werd een kunst. De productie van hoogwaardige stoffen, zoals satijn, brokaat, damast en fluweel, bloeide op. In 1787 werd het weefgetouw voor het eerst met een stoommotor aangedreven: zo ontstond het mechanische weefgetouw. Daarom is het de bedoeling de herinnering door middel van workshops levend te houden. Het is dus een “Levend museum” dat een kunst doorgeeft die ook nu nog belangrijke bijdrage kan leveren aan het saamhorigheidsgevoel en de culturele integratie (Via Roma, 102 tel. 0541 675220 www.comune.torriana.rn.it).

In Montebello, eveneens in de gemeente Torriana, ligt in het Wildobservatorium Val Marecchia. Hier kunnen bezoekers de schoonheid van de Val Marecchia, die gekenmerkt wordt door kalkrotsen en bergkloven, gemengde bossen en fauna met vele soorten van natuurwetenschappelijk belang, waaronder de zwarte wouw, de sperwer, de grauwe kiekendief, het stekelvarken, de ree, de vos en het wilde zwijn. Op de begane grond worden

110

111

Boven Saludecio, Permanente tentoonstelling gewijd aan Giuseppe

Garibaldi, het toekomstige Risorgimentomuseum.

Onder San Marino, Museum Maranello Rosso.

de verschillende habitats in de Val Marecchia natuurgetrouw weergegeven.

Verder is er een groot aquaterrarium met de planten- en diersoorten die in de rivier de Marecchia leven, en ook de vegetatie en de fauna van het dal worden getoond. De eerste verdieping is ingericht met modellen, materiaal over de geologie en fossiele vondsten. Een leslokaal, een conferentiezaal en een themabibliotheek maken het museum compleet. Buiten het gebouw bevinden zich een amfitheater, een wandelpad voor minder validen en slechtzienden, en een picknickplaats. Het observatorium organiseert rondleidingen en excursies (Via Scanzano, 4 tel. 0541 675629 www.atlantide.net/osservatoriovalmarecchia).

We raden dan nu aan om van de Val Marecchia naar Saludecio in de Val Conca te gaan. Hier is de traditie van de Wandschilderingen een goede aanleiding om de mooie binnenstad te verkennen. Het is een veelkleurige en originele wandeling in de open lucht, een soort museumnet dat over steegjes en pleintjes verspreid ligt, op zoek naar uitvindingen uit de 19e eeuw. Dat is namelijk het onderwerp van de wandschilderingen van Saludecio, die zijn afgestemd op het evenement ‘800 Festival. De figuurlijke voorstellingen vertellen over de bioscoop, de fotografie, de telefoon, de radio, de gloeilamp, maar ook over bijzondere verworvenheden, zoals stripverhalen, de ecologie, het scheermesje, toiletpapier. Ook wordt aandacht geschonken aan de merken van de bekendste producten ter wereld, zoals Levis, Coca Cola, Violetta di Parma, Borsalino. De traditie van de wandschilderingen is ontstaan in 1991, tijdens de 9e editie van ‘800 Festival. In hetzelfde jaar begon de samenwerking met AR.PER.C. (Arte Per Comunicare - communicatiekunst) en de Vereniging voor Kunst, Cultuur, Milieu van Castellabate (SA), die de tentoonstelling verzorgt (tel. 0541 869719 www.murales.ottocentofestivalsaludecio.it).

In Saludecio wacht u nog een verrassing: de Permanente Tentoonstelling, het toekomstige Risorgimento-museum, gewijd aan Giuseppe Garibaldi, een beroemdheid om te herontdekken. De tentoonstelling werd in 2007 geopend in de voormalige districtsgevangenis in een vleugel van het oude gemeentehuis, en presenteert de “Ottaviani-collectie” Deze bestaat uit ongeveer duizend originele museumstukken, waaronder uniformen, edicten, boeken, kaarten, postzegels, munten, snuisterijen en nog veel meer, die allemaal te maken hebben met de held van de twee werelden en zijn leven. De ruimte past heel goed in de 19e-eeuwse traditie van Saludecio, dat er met het ‘800 Festival in is geslaagd ook haar geschiedenis en architectuur uit de tweede helft van de 19e eeuw, toen de stad nog districtszetel en dus de “hoofdstad” van de hele Val Conca was, beter tot hun recht te laten komen. De be-

112

113

Montefiore Conca, Permanente tentoonstelling “Onder de tafels van de Malatesta’s”.

volking is erg trots op haar geschiedenis ten tijde van het Risorgimento, en kan nog veel verhalen vertellen die burgers van Saludecio als soldaten van Garibaldi hebben meegemaakt (Piazza Beato Amato Ronconi, 1 tel. 0541 869719­ www.comunesaludecio.it).

In Coriano ligt het Elisabetta-museum, vernoemd naar de zalig verklaarde Elisabetta Renzi, oprichtster van het “Istituto Maestre Pie dell’Addolorata” (Instituut van de barmhartige onderwijzeressen van de Moeder der Zeven Smarten), gevestigd in het aangrenzende klooster, het moederhuis van de orde die zuster Elisabetta in 1839 heeft opgericht. Deze nieuwe orde richtte zich op onderwijs aan jonge vrouwen. Naast het klooster staat de kerk met daarin de laatste rustplaats van de zalig verklaarde Elisabetta.

Het museum stelt weef- en borduurwerken ten toon die in de loop der jaren door de leerlingen van het instituut zijn gemaakt. Er zijn ook persoonlijke documenten en voorwerpen te zien. De verzameling bevat ook zeer waardevolle handgemaakte voorwerpen van goud en zilver (Via Malatesta, 4 tel. 0541 657121 www.comune.coriano.rn.it www.prolococoriano.it).

Het Antiquarium van Coriano bevindt zich in het gastenverblijf van het Malatesta-kasteel en hier worden voorwerpen van keramiek, glas en delen van wapens, die tijdens opgravingen in en rondom het kasteel, en bij de restauratiewerkzaamheden zijn gevonden tentoongesteld. Het kasteel stamt uit ongeveer 1300. Het Castrum Coriliani werd in 1356 door de toenmalige eigenaar, de Curie van Ravenna, overgedragen aan de familie Malatesta, de heren van Rimini, aan wie, en met name Sigismondo Pandolfo, de verbouwing te danken is. Tussen 1504 en 1509 was het kasteel eigendom van Venetië, om vervolgens bij de kerkelijke staat te worden ingelijfd. In 1528 schonk paus Clemens VII het aan de familie Sassatelli uit Imola, die het tot 1580 in bezit had en waarvan het wapen nog steeds boven de deur te zien is. Toen het gebouw eenmaal de functie van wachtpost, vesting en toevluchtsoord had verloren, begon het langzaam maar zeker in verval te raken, en tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het ook nog eens zwaar beschadigd. De afgelopen decennia zijn er belangrijke restauratiewerkzaamheden verricht. Opmerkelijk is de ijsopslagplaats, één van de grootste van Romagna (Via Malatesta tel. 0541 656255 www.comune.coriano.rn.it www.prolocoriano.it).

In Montefiore Conca is de permanente tentoonstelling De kleuren van Montefiore te vinden in het Malatesta-kasteel, die gewijd is aan de archeologische onderzoeken die daar tussen 2006 en 2008 zijn verricht. Er is een deel van de keramiekproductie uit de tijd van de Malatesta’s

114

115

te zien, dat voor een groot deel afkomstig is uit het kasteel zelf: tientallen drinkbekers, schalen en kommen versierd met portretten en tekens, gotische letters, geometrische en symbolische motieven in het blauw, geel, oker, kopergroen en mangaanbruin, dezelfde kleuren als het prachtige landschap dat hier te bewonderen is. De meeste vondsten werden in Romagna geproduceerd, maar enkele zijn ook uit de Marche en de omgeving van Ferrara afkomstig. Het glaswerk komt overwegend uit Venetië (Via Roma tel. 0541 980179 www.comune.montefiore-conca.rn.it).

Nu laten we de provincie Rimini achter ons voor een uitstapje naar het zeer nabij gelegen San Marino, ook een toeristische plaats in deze streek, en gaan we naar Falciano. Hier kunnen de liefhebbers van de autoracesport in het Museum Maranello Rosso twee beroemdheden bewonderen: Ferrari en Abarth. Dit unieke museum werd opgenomen in het project Motor Valley, het land der motoren Emilia Romagna. Maranello Rosso Collezione stelt de 25 belangrijkste Ferrari’s ten toon, onderverdeeld in race- en straatauto’s, prototypen en formule 1-auto’s. Er is een hele afdeling gewijd aan hun maker Enzo Ferrari met documenten, nooit eerder vertoonde foto’s en films.

“Terugkijkend vanaf de bergtop zie ik de vele gezichten en namen die mij op mijn weg hebben begeleid”. Met deze woorden geeft Ferrari een prachtig beeld van de loopbaan van de Maranello Rosso, die aan de voet van de Titano is ontstaan. In het Abarth-gedeelte worden 40 auto’s tentoongesteld van de hand van het genie van het Italiaanse autodesign, Carlo Abarth. Vrijetijdsauto’s, GT’s, sport-, rally- en formule 1-auto’s. Ofwel het beste van de productie van het merk met de schorpioen en de genialiteit van Carlo Abarth. Het staat bekend als het grootste Abarth-museum ter wereld (Strada dei Censiti, 21 tel. 0549 970614 www.maranellorosso.com).

116

Voor nadere informatie: minimale bibliografie

P. Franciosi e E. Gosti, Maiolo.

Rimini, Bruno Ghigi Editore, 2000

R. Giannini e T. Mosconi, I sentieri magici della Valmarecchia.

Touring Club Italiano, 1995

Y. Lichtenberg Gualtieri e A. Guénot, Gualtieri. Parigi, Edition SaintGermain-des-Prés, 2000

W. Landini, Museo Paleontologico, Mondaino.

Provincia di Rimini, 1995

D. Scaravelli, Museo naturalistico della Riserva naturale orientata di Onferno, Gemmano. Provincia di Rimini, 2001

P. G. Pasini, Museo della Città, Rimini.

Provincia di Rimini, 1995 (AA.VV.), Museo del Territorio.

Riccione. Provincia di Rimini, 1995 R. Giannini, Tonino Guerra e la sua valle. Piccola biblioteca del Montefeltro Vol. 4, Raffaelli Editore, Rimini, 1998 P. G. Pasini, Arte e storia della Chiesa riminese.

Milano, Skira, 1999 (AA.VV.), Storia di Santarcangelo di Romagna. Cesena, Il Ponte Vecchio, 1999 G. Allegretti e F. Lombardi (a cura), Il Montefeltro II. Ambiente, storia, arte nell’Alta Valmarecchia. Villa Verucchio, Tipolito La Pieve, 1999 W. Monacchi, Archeologia e storia nella valle del Senatello. Urbania, Arti Grafiche Stibu, 2000

117

M. L. Stoppioni (a cura), Museo della Regina, Cattolica.

Provincia di Rimini, 2001 R. Giannini, La Guidina di Tonino.

Santarcangelo di Romagna, Maggioli, 2001 Manlio Flenghi, Il Teatro ‘Angelo Mariani’ di Sant’Agata Feltria.

Comune di Sant’Agata Feltria, 2002 (AA.VV.), Natura & figura nella Provincia di Pesaro e Urbino.

Provincia di Pesaro e Urbino, 2002 C. Battelli, Il Montefeltro e San Marino.

Riccione, Maestri Editore, 2002 L. Bagli, Natura e paesaggio nella Valle del Conca. Milano, Silvana Editoriale, 2002 A. Brilli (a cura), Alla ricerca della Repubblica ideale.

Bologna, Minerva Edizioni, 2002

P. G. Pasini, Museo di Saludecio e del Beato Amato.

Provincia di Rimini, 2003

S. Migani (a cura), Guida ai Musei Etnografici dell’Emilia-Romagna.

Reggio Emilia, Diabasis, 2006

H. Marinelli, Pani e forni di Maiolo.

Dalla tradizione alla rete. Ricerca presentata in occasione della VIII edizione della Festa del Pane, 28-29 giugno 2003, in Portale turistico del Montefeltro

P. G. Pasini, Musei nella provincia di Rimini. Provincia di Rimini, 2007.

J. Ortalli, C. Ravara Montebelli, Rimini, lo scavo archeologico di palazzo Massani.

Provincia di Rimini, 2004 R. Giannini e L. Liuzzi, Tonino Guerra. Poesie nel paesaggio.

Rimini, Ramberti Edizioni, 2004 P. Von Eles (a cura), Verucchio, Museo Civico Archeologico.

Provincia di Rimini, 2005 M. Biordi (a cura), Museo degli Sguardi, Raccolte Etnografiche di Rimini. Provincia di Rimini, 2005 T. Maffei, Museo della Linea dei Goti 1943-44.

Provincia di Rimini, 2005 D. Grossi, O. Piraccini, C. Spadoni (a cura), Villafranceschi, Le collezioni permanenti della Galleria d’Arte Moderna e Contemporanea di Riccione. Cinisello Balsamo, Milano, Silvana Editoriale, 2005

Marco Renzi, La strage di Fragheto (7 aprile 1944). Nuove verità, reticenze, contraddizioni. Edizioni della Società di studi storici per il Montefeltro, 2007 (AA.VV.), Alta Valmarecchia Musei.

Novafeltria, Comunità Montana Alta Valmarecchia, 2007 (AA.VV.), Una lunga storia e un delicato contesto. San Leo, Società studi storici per il Montefeltro, 2007 (AA.VV.), MET - Museo Storico Archeologico di Santarcangelo.

Provincia di Rimini, 2007 (AA.VV.), Museo Etnografico di Valliano. Montescudo.

Provincia di Rimini, 2007 E. Tosi Brandi (a cura), Castelli e fortificazioni del riminese.

Bologna, CLUEB, 2007 F. Lombardi, Lo sguardo storico sugli aspetti naturalistici.

San Leo, Società di Studi storici per il Montefeltro, 2007

118

(AA.VV.), MUSAS - Museo degli usi e costumi della gente di Romagna.

Provincia di Rimini, 2008 (AA.VV.), I fiori dei pigri. Rimini, Provincia di Rimini, 2008

F. Partisani, L’inaugurazione dello spazio espositivo dopo il lungo restauro. Il vescovo Negri: una grande occasione di recupero della tradizione cristiana.

In Avvenire, 8 luglio 2010

A. M. Baratelli (a cura), I palazzi di Poggio Berni. Imola, Editrice La Mandragora, 2008

D. Sacco, Museo Archeologico “Uguccione della Faggiola”. Pesaro, Walter Stafoggia Editore, 2010

L. Liuzzi e U. Gorrieri, San Leo Città Fortezza. Rimini, Arti Grafiche Ramberti, 2008 T. di Carpegna Falconieri (a cura), Una terra in lontananza. San Leo, Società di Studi storici per il Montefeltro, 2008 R. Giannini e A. Guermandi, Le lucciole di Tonino. Pillole di bellezza. Provincia di Rimini, 2009 W. Piazza e C. Muscolino (a cura), La Rocca e il sigillo ritrovato… a Montefiore Conca. Santarcangelo di R., Maggioli Editore, 2009 R. Giannini, P. Angelini, F. Bronzetti (a cura), I progetti sospesi di Tonino Guerra.

Provincia di Rimini, 2010 (AA.VV.), Val Marecchia Terra di mo(vi)menti speciali.

Verucchio, Edizioni Lithos, 2010

119

120

Waar zijn wij

Plaatsen en routes

Trento

Bellaria Igea Marina

Torino

Helsinki

Oslo

Stoccolma

Dublino

Santarcangelo di Romagna

Torriana

Verucchio Riccione

Talamello Novafeltria Sant’Agata Feltria

Coriano

Repubblica Misano Adriatico di San Marino Montescudo Cattolica Montecolombo San Clemente fiume Conca San Giovanni Gemmano Morciano in Marignano di Romagna

San Leo Maiolo

Pennabilli

Casteldelci

Montefiore Conca

AR

Varsavia Amsterdam Bruxelles Berlino Praga Vienna Parigi Monaco Budapest Milano Bucarest Rimini Madrid Roma Londra

Rimini

Poggio Berni

Mondaino

Milano

Algeri

Tunisi

Genova

Mosca

Firenze Perugia

Kijev

Roma

-

-

Bari

Cagliari

Catanzaro

Ankara Palermo

Atene

Montegridolfo Ferrara

Reggio Emilia

-

Rimini Ancona

Napoli

Parma

-

Ravenna

Piacenza

Saludecio

fiume Marecchia

Bellaria Igea Marina Museum “Het Rode Huis van Alfredo Panzini” Saraceense toren Antieke Tractoren Casteldelci Museumhuis S. Colarieti Cattolica Museum van de Koningin Gemmano Natuurmuseum van Natuurreservaat Onferno Maiolo Broodmuseum Mondaino Paleontologisch museum Majolica-museum Montegridolfo Museum van de Gotenlijn Montescudo Etnografisch Museum van Valliano Museum van de Oostelijke Gotenlijn van Trarivi Novafeltria Historisch Mijnbouwmuseum Sulphur Pennabilli Verspreid museum De Plaatsen der Ziel Museum De Wereld van Tonino Guerra Rekenmuseum Mateureka Natuurmuseum van Natuurpark Sasso Simone en Simoncello Bisdommuseum van Montefeltro “A. Bergamaschi” Poggio Berni Museum van de Sapignoli-molen

Venezia

Bologna

Riccione Streekmuseum Galerie van Moderne en Hedendaagse Kunst Villa Franceschi Rimini Stedelijk Museum Fellini-museum Museum der Blikken Luchtvaartmuseum Visserij- en Schelpdierenmuseum Nationaal motormuseum Saludecio Openluchtmuseum van wandschilderingen Museum van Saludecio en de zalige Amato Risorgimento-museum San Leo Museum van het Kasteel Museum voor Heilige Kunst Sant’Agata Feltria Historisch theater Angelo Mariani Museum Rocca Fregoso Museum van de Boerenkunst Santarcangelo di Romagna MUSAS Historisch Archeologisch Museum Knopenmuseum MET Streekmuseum van Romagna Talamello Pinacotheek Gualtieri “Lo Splendore del Reale” Verucchio Stedelijk Archeologisch Museum Republiek van San Marino Collectie Maranello Rosso

Modena Bologna Ravenna

Forlì Cesena Rimini San Marino

Afstanden Amsterdam 1.405 km

München 680 km

Bologna 121 km

Berlijn 1.535 km

Parijs 1.226 km

Florence 165 km

Brussel 1.262 km

Praag 1.089 km

Milaan 330 km

Boedapest 1.065 km

Stockholm 2.303 km

Napels 586 km

Kopenhagen 1.770 km

Warschau 1.533 km

Rome 325 km

Frankfurt 1.043 km

Wenen 887 km

Turijn 447 km

Londen 1.684 km

Zürich 645 km

Venetië 270 km