OS
CONTOS DE
DO TIO
MONTAGUE
Para Sally
1 A través do bosque
Para
chegar á casa do tío Montague había que atravesar un bosquiño. O camiño serpeaba polo medio das árbores coma unha cobra que se agocha nunha matogueira e, malia o sendeiro ser curtiño e o bosque non ter nada de grande, a min sempre me daba a sensación de que aquel treito duraba moito máis do esperado. Tiña eu o costume de visita-lo tío durante as vacacións escolares. Era fillo único e os meus pais non se daban moito xeito cos nenos. Meu pai facía o que podía, poñíame a man no ombreiro e sinalábame para as cousas, pero cando xa non lle quedaba nada por sinalar, daquela entráballe unha especie de melancolía taciturna, collía a porta e botaba varias horas por aí, a cazar en soidade. Miña nai padecía dos nervios e cando estaba comigo non acougaba un segundo: cada vez que me movía, ela erguíase dun brinco e daba un chío, e se eu tocaba algo ou sentaba nalgures, alá viña ela a limpar e refregar no obxecto ou no asento.
9
–É un becho raro –dixo un día meu pai mentres almorzabamos. –Quen? –dixo miña nai. –O tío Montague –respondeu el. –Si –concordou ela–. Rarísimo. Que facedes toda a tarde cando o vas ver á súa casa, Edgar? –Cóntame contos –dixen. –Vaites! –dixo meu pai–. Contos, eh? A min unha vez contáronme un conto. –Ah, si, papá? –dixen, ilusionado. Meu pai engurrou o cello e mirou para o prato. –Non –dixo–. Esqueceume. –Non te preocupes, amor –dixo miña nai–. Seguro que era marabilloso. –Pois si –dixo el–. Abofé. –Botou unha risiña–. Marabilloso, si. O tío Montague vivía alí cerca. Se nos poñemos puristas non me era tío, senón tío avó ou algo semellante, pero como un día os meus pais discutiran a propósito de se era tío avó, tío bisavó, tío tataravó, tío trastataravó ou que, ó final pareceume que o mellor sería chamarlle tío a secas. Non recordo ilo ver cando as árbores que mediaban entrámbalas casas tiñan as follas todas. Tódalas lembranzas que gardo daquel bosque corresponden a días de xeada ou de neve, e as únicas follas que cheguei a ver nel estaban sempre secas ou medio podres no chan. No outro extremo do bosque había unha cancela de encerrar, isto é, unha desas cancelas polas que só colle unha persoa de cada vez e que nunca quedan abertas, para que non escapen as ovellas. Non me explico que servizo lle podía dar unha cancela de encerrar nin ó bosque nin ó chouso contiguo, porque endexamais vin criatura de ningún tipo nin naquel campo nin en ningún outro punto do predio do tío. Polo menos ningunha criatura que se poida considerar gando. Aquela cancela sempre me desgustou. Tiña un resorte o demo de recio e o tío non mandaba que o engraxasen coa frecuencia ne-
10
cesaria. Sexa como fose, nin unha soa vez pasei por ela sen que me invadise o singular temor de quedar atrapado. Naquel inexplicábel estado de pánico que se apoderaba de min, poñíame a imaxinar coma un parvo que algo me viña polas costas para pillarme. Como é natural, en cuestión de segundos lograba empurrar a cancela renxedora e pasado por ela, e logo sempre daba volta e constataba con alivio que o bosque seguía normal e corrente alén do valadiño de pedra que acababa de atravesar. Así e todo, volvía mirar para atrás con actitude infantil mentres cruzaba polo chouso, coa esperanza (ou igual cumpriría dicir temor) de chegar a albiscar alguén… ou algo. Pero nunca vin nada. Dito isto, si é certo que ás veces camiñaba acompañado. De cando en cando andaban por alí agochados os cativos do lugar. Nin eu falaba con eles nin eles comigo. Eu estaba interno nun colexio. Non o digo por presumir, pero a verdade é que viviamos en mundos distintos. Ás veces víaos polo medio das árbores, e así foi ese día en concreto. Non se achegaban e nunca dicían unha palabra. Quedaban parados e calados na penumbra. Tiñan a clara intención de intimidarme, obxectivo que lograban bastante ben, só que eu me aplicaba a fondo para disimulalo. Facía coma quen que me daba exactamente igual e seguía o meu camiño. O chouso estaba un pouco a monte, tupido de herba alta e irregular e punteado polas floriñas marróns dos cardos secos e pirixeis bravos. Conforme avanzaba cara á cancela do xardín pola franxa de herba chafada, vía e sentía o corricar do que supoñía que serían coellos ou faisáns a rebulir polo medio da herba. Sempre facía unha parada na cancela para contempla-la casa, que se erguía nun outeiriño coma moitas igrexas; de feito, o seu xardín tapiado medio recordaba un cemiterio e as fiestras góticas, as agullas e os ornamentos da casa tiñan algo de igrexa. A cancela do xardín pedía engraxamento coma a do chouso e o fecho pesaba tanto que con toda a miña forza de raparigo de milagre daba levantado aquel metal tan frío e tan húmido que me conxelaba os dedos até a mesma medula.
11
Cando me xiraba para deixa-la cancela pechada, sempre quedaba un momentiño a mirar por onde viñera. Chamábame a atención que o bosque tapase totalmente a casa dos meus pais e admirábame que, na especial quietude daquel lugar, dese a impresión de non haber un só ser humano en quilómetros á redonda. Na cancela principiaba un camiño que atravesaba o céspede e concluía na porta do tío despois de pasar por unha curiosa concentración de sebes ornamentais. Sen dúbida no seu día aqueles teixos xigantes podáranse con arte para lles da-las habituais formiñas de conos e aves, mais xa levaban varios anos crecendo a doután. Aqueles arbustos asilvestrados formaban un anel malévolo arredor da casa, invitando o maxín a percibir na súa silueta deforme un bosquexo de cairo, un esbozo de á coirenta, a ilusión dunha garra ou dun ollo. Eu ben sabía que só eran arbustos, naturalmente, pero confeso con certa vergonza que sempre apuraba o paso cando me tocaba pasar polo medio deles e que nin unha soa vez caín na tentación de mirar para atrás mentres lle anunciaba ó tío a miña chegada batendo na porta coa enorme aldraba (que, dito sexa de paso, pendía da boca dunha criatura do máis peculiar: a cara, dun metal empanado que pedía brunido, unhas veces parecía de león e outras de home, aparente alternancia que inquietaba a calquera). Ó cabo dun tempo que sempre se me facía eterno, e xusto cando me dispoñía a botarlle man outra vez á aldraba, abríase a porta e aparecía no limiar o tío Montague, coma sempre, termando dunha candea e sorríndome, acenándome para que entrase. –Non quedes aí ó frío, Edgar –díxome ese día, coma sempre–. Pasa, rapaz, pasa. Eu entrei encantado, pero a verdade é que tampouco se notaba demasiada diferenza de temperatura entre o xardín e o vestíbulo do tío; é máis, se había algunha diferenza, daquela inclínome a pensar que se estaba peor dentro ca fóra, porque nunca na vida pasei tanto frío dentro dun edificio coma na casa do tío. Xuro que nunha ocasión vin carazo a escintilar no pasamáns da escaleira.
12
O tío botouse a andar polo vestíbulo lastrado e eu detrás del, seguindo o esfachareo da candea co afán dunha avelaíña. Unha das moitas excentricidades do tío era que, malia saltar á vista que non andaba falto de cartos, non quería saber nada de poñer luz eléctrica (nin de gas, sequera) e alumaba a casa con candeas, e para iso contadas. Seguilo até o seu gabinete, xa que logo, era sempre misión desacougadora: aínda estando nun lugar seguro como era a casa do tío, a min non me facía graza ningunha quedar ás escuras, e por iso apuraba o paso para non me separar nin del nin da luciña. Que o percorrido por aquela casa chea de correntes de aire se fixese á luz dunha candea infundíame sen dúbida aínda máis receo: a chamiña vacilante proxectaba na parede toda clase de sombras grotescas que danzaban e brincaban de aquí para alá, dando a perturbadora impresión de que cobraban vida propia e saían a correr para agocharse debaixo dos móbeis ou botaban a gabear parede arriba para se acazapar nos recantos do teito. Tras camiñarmos unha distancia que parecía imposíbel vendo a casa dende fóra, chegamos ó gabinete do tío: unha sala grande forrada de estantes cargados de libros e obxectos curiosos que o vello trouxera das súas viaxes. As paredes libres estaban abarrotadas de láminas e pinturas; grosas cortinas vestían as fiestras de vidreira. Tanto tiña que aínda fose despois de comer: o gabinete estaba escuro coma unha cova. Tapaba o piso unha donda alfombra persa cuxo fondo era un intenso carmesí, o mesmo ton cás paredes e as cortinas de damasco. No fogar ardía un lume vivo que acendía aquelas cores e creaba nelas un latexo rítmico co seu flamexar, coma se aquela estancia fose o corazón andante da casa. Sen dúbida o gabinete era a única sala daquela casa que me merecía o cualificativo de cómoda. (Tamén é certo que, malia ter estado moitas veces na casa do tío, nunca entrei noutra estancia que non fose gabinete, quitando o aseo.) Talvez resulte estraño, mais naquel momento non se me ocorreu pensalo. As miñas entrevistas co tío Montague tiñan menos
13
de reunión familiar ca de cita de negocios. O tío e mais eu apreciabámonos á nosa maneira, mais ámbolos dous sabiamos que era o que me conducía até alí: a fame, a fame de contos. –Toma asento, rapaz –dixo, como sempre dicía–. Vou toca-lo timbre e veremos se Franz se presta a traernos un pouco té con biscoitos. O tío tirou do longo cordón suspendido xunta a cambota e, como era habitual, eu agucei o oído por ver se sentía o repenique dunha campaíña na outra punta da casa. Pouco e pouco fíxose audíbel un son de pasos que foi adquirindo volume conforme se aproximaban ó gabinete. Detívose á porta del e a continuación produciuse unha pausa longa que crebaron tres petadas de alarmante contundencia. O manubrio virou con certo triquetraque e abriuse a porta. Dende a miña posición, a folla da porta non me deixaba ver máis có tío de pé diante do van a murmura-lo noso pedimento. A porta pechouse outra vez enseguida e os pasos perdéronse na distancia. Creaban unha mestura estraña cos seus propios ecos, de tal modo que xeraban un singular ruído de pés a corricar. Tería moito gusto en consignar algo sobre a fasquía de Franz, pois cónstame que estarán preguntándose se era alto, baixo, louro ou que, pero temo que en ningunha das miñas visitas cheguei a albiscalo nin sequera de pasada. Para cando o tío e eu acabamos de troca-las amabilidades de rigor e el se interesou por como me ían os estudos, volvéronse sentir tres sonoras petaduras na porta e o tío, erguéndose de novo para ir abrir, regresou cunha bandexa cargada de teteira grande, cuncas, pratiños e mais unha prata de galletas e biscoitos. Non levaba leiteiriña, porque tanto o tío coma min tomabámo-lo té só. O que si traía era un cacharriño de terróns de azucre e, por máis que eu nunca lle vise coller ningún, o tío debía ser bastante lambón, porque cando eu marchaba non quedaba un só terrón no cacharro, e iso que eu xamais lle puxen azucre ó té, nin sequera de cativo. Sentamos a cadanseu lado do lume, o tío e mais eu, coa bandexa no medio encol dunha mesiña, el cos cóbados nos bra-
14
15
zos da poltrona e as xemas dos dedos en contacto. Cando se recostou nela, o rostro desapareceulle por completo entre as sombras. –Confío en que o traxecto até aquí se desenvolvese sen novidade –dixo. –Si, tío –dixen eu. –Non viches… nada… no bosque? O tío Montague adoitaba facerme aquela pregunta, que eu sempre lle respondía igual. –Non, tío –dixen; non crin necesario menciona-los nenos do lugar, pois imaxinaba que para un home coma o meu tío non habían entrañar interese ningún–. Non lle vin nada no bosque. O tío dirixiume un sorriso estraño e asentiu, tralo cal enviou un groliño de té. Suspirou con melancolía. –Non hai nada comparábel a un bosque pola noite, verdade, Edgar? –dixo. –Non –contestei, tratando de da-la impresión de estar versado no tema dos escenarios forestais nocturnos. –E que sería da humanidade sen as árbores? –proseguiu–. A madeira é o auténtico motor da civilización, Edgar: do arado ó papel, da roda á vivenda, do mango da ferramenta ó barco de vela. O home non sería nada sen as árbores, fillo. –Ergueuse para lle botar outro anaco de leña ó lume e case pareceu que as lapas saltaban e llo arrincaban da man–. Ó cabo e ó remate, que podería simboliza-la separación entre home e animal mellor có lume, a calor e a luz do lume? Fixamos ámbolos dous a mirada no fogar, hipnotizados uns instantes polas súas laparadas danzarinas. –Os nórdicos crían que o mundo estaba suspendido nas pólas dun enorme freixo. Sabíalo, Edgar? –Non, tío. –Pois si –dixo el–. Os pobos dos bosques setentrionais sempre tiveron unha relación moi especial coa árbore. Non en balde daquelas forestas bravas e vedrañas tiraban os materiais de construción, o combustíbel, o alimento… Mais tamén eran lugares
16
escuros e misteriosos, inzados de osos, asaltadores e vai ti saber que outras criaturas… –Refírese a… meigas, tío? Relampoulle a mirada. –Meigas, feiticeiros, magos, trasnos, lobishomes… –Lobishomes? –medio impei eu. –Pode ser. –O tío Montague encolleu un chisco os ombros–. O importante é que respectaban o bosque e respectaban as árbores; temíanas, adorábanas. –E como as adoraban, tío? –preguntei, collendo unha galleta e reparando en que xa non quedaba azucre. –De moitas formas, seguro –dixo el–. Os historiadores romanos fálannos de bosques sagrados, de carballos zarrapicados de sangue… –De sangue? –dixen, atragoándome un pouco coa galleta. –De sangue –dixo o tío Montague–. Falan de sacrificios, ás veces humanos. Os celtas eran moi dados a leva-la cabeza dos inimigos a modo de trofeo de guerra. Para eles, pendurar cabezas dos carballos había de ser un acto tan festivo coma poñe-las bólas na árbore de Nadal para a túa querida nai. Erguín o cello, poñendo en dúbida ámbalas dúas afirmacións, e o tío sorriu. –Pero que graza ten adorar unha árbore? –dixen. –Ocórrenseme un cento de cousas que o merecen menos –respondeu–. Mira o tempo que teñen algunhas árbores. Pensa en todo o que terán visto. Se nos camposantos hai teixos que talvez pasen dos mil anos, máis vellos aínda cá propia igrexa xunta a que crecen! Teñen as raíces nun milenio e as ramas noutro. E como non sentir veneración perante un carballo, un freixo ou un olmo xigantesco que se ergue senlleiro tal que un xigante melancólico? Xuntou as xemas dos dedos e eu dexerguei o seu sorriso lobeiro no fondo das sombras. –Sei un conto sobre unha árbore semellante –dixo o tío–. Queres que cho conte, Edgar? –Por suposto.
17
No fin de contas, para iso estaba alí. –Quizais che poña algo de medo. –Non me importa, tío –dixen finxindo unha coraxe que non tiña, pois sentíame coma quen empeza a pensalo mellor no instante en que a súa vagoneta alcanza o punto máis alto da montaña rusa. –Moi ben –dixo o tío Montague, perdendo a mirada no lume–. Comecemos, logo.
18