O mago de Lublin (mostra)

Isaac Bashevis Singer

O mago de Lublin

Agradecementos Desexo expresar a miña gratitude a cantos fixeron posible a publicación deste libro. A Elaine Gotlieb e a Joseph Singer (fillo do meu defunto irmán I. Y. Singer, autor de Os irmáns Ashkenazi, etc.), que non aforraron esforzos para que esta tradución sexa todo o fiel ao orixinal yiddish que pode ser unha tradución. Elaine Gottlieb encargouse da última parte.

Viola Dick e Elizabeth Pollet axudáronme cos seus valiosos consellos e coa súa coidadosa lectura do manuscrito e das probas.

Finalmente, desexo darlles as grazas aos meus amigos Cecil Hemley e Dwight Webb, responsables de Noonday Press, os cales me animaron durante anos na ardua tarefa de dar a coñecer a literatura yiddish aos lectores norteamericanos. Os seus consellos e axuda, en todo o proceso, non teñen prezo.

Isaac Bashevis Singer

7

I 1 Aquela mañá Yasha Mazur, ou o mago de Lublin, como era coñecido en todas as partes agás na súa cidade, espertou cedo. Sempre pasaba un ou dous días na cama tras regresar dunha viaxe; o seu cansazo xustificaba a indulxencia dun continuo repouso. A súa esposa, Ester, leváballe galletas, leite, un prato de avea. El comía e logo volvía adurmiñarse. O papagaio chiaba; Yoktan, o mono, batía os dentes; os canarios asubiaban e trilaban, pero Yasha, sen facerlles caso, limitábase a lembrarlle a Ester que levase os cabalos a abeberar. Non era necesario que el se molestase en dar estas instrucións; ela sempre se lembraba de sacar auga do pozo para Kara e Shiva, a súa parella de eguas grises, ou, como as alcumara Yasha, Po e Cinzas.

Yasha, aínda que mago, era considerado rico. Posuía unha casa que incluía celeiros, silos, cortes, unha palleira, un patio con dúas maceiras e mesmo un horto onde Ester cultivaba as súas propias verduras. O único que non tiña era fillos. Ester non podía concibir. En todo o demais era unha boa esposa. Sabía calcetar, coser un vestido de noiva, facer pan de xenxibre e tortas, quitarlle a pebida a unha galiña, aplicar ventosas ou samesugas e mesmo sangrar un enfermo. Cando era máis nova probara toda clase de remedios para a esterilidade, pero agora xa era tarde de máis, pois case tiña corenta anos.

9

Coma a calquera outro mago, a comunidade tiña a Yasha en pouca estima. Non levaba barba e só ía á sinagoga no Rosh Hashoná e no Yom Kippur, e iso se lle cadraba estar en Lublin. Ester, en cambio, levaba o pano tradicional e practicaba a cociña kosher; respectaba o Shabath e todas as leis. Yasha pasaba o Shabath charlando e fumando cos músicos. Aos rigorosos moralistas que intentaban corrixir o seu xeito de actuar dicíalles sempre: “Cando estiveches no ceo para saber como é o Señor?”.

Resultaba arriscado discutir con el porque non era parvo. Sabía ler en ruso e en polaco, e incluso estaba ben informado sobre cuestións xudías. Un home temerario.

Para gañar unha aposta, unha vez pasara toda unha noite no cemiterio. Sabía andar na corda frouxa, escorregar por un arame, gabear polos muros, abrir calquera cerradura.

Abraham Leibush, o cerralleiro, apostáralle cinco rublos a que podía facer unha cerradura que Yasha non sería quen de abrir. Traballou nela durante meses, e Yasha abriuna cun punzón de zapateiro. En Lublin dicían que se Yasha escollese a senda do delito ningunha casa estaría segura.

Despois de pasar os dous días lacazaneando na cama, aquela mañá Yasha levantouse co sol. Era un home baixo, de ombreiros anchos e cintura estreita; tiña un pelo enmarañado e louro, ollos azuis e acuosos, beizos finos, queixo estreito e un curto nariz eslavo. O seu ollo dereito era un pouco maior ca o esquerdo e por iso sempre parecía estar chiscándoo con burlona insolencia. Tiña corenta anos, pero parecía dez anos máis novo. Os dedos dos seus pés eran case tan longos e flexibles como os das súas mans, e se collía unha pluma con eles era capaz de facer a súa firma cun floreo. Tamén era capaz de pelar chícharos con eles.

Podía flexionar o seu corpo en calquera dirección e disque tiña os ósos maleables e as articulacións desartelladas.

10

Rara vez actuaba en Lublin, pero os poucos que viran o seu número aplaudían as súas habilidades. Podía camiñar coas mans, comer lume, tragar espadas, dar saltos mortais coma un mono. Ninguén podía igualar a súa destreza. Encerrábano pola noite nun cuarto, pechando con chave por fóra, e á mañá seguinte víano paseando despreocupadamente pola praza do mercado mentres a cerradura seguía sen abrir. Podía facelo incluso coas mans e os pés encadeados. Algúns aseguraban que practicaba a maxia negra, que posuía unha gorra que o facía invisible, e que era capaz de pasar polas fendas das paredes. Outros dicían que simplemente era un mestre do ilusionismo.

Levantouse da cama sen botar auga nas mans, como debería, nin rezar as súas oracións matinais. Puxo un pantalón verde, unhas pantuflas vermellas e un chaleco de veludo negro decorado con lentellolas prateadas. Mentres se vestía facía cabriolas e pallasadas coma se fose un cativo, asubiáballes aos canarios, facíalle caso a Yoktan, o mono; faláballes a Haman, o can, e a Meztotze, o gato. Estes só eran unha parte da colección de animais que posuía. No patio había un pavón macho e unha femia, un par de pavos comúns, unha manda de coellos e mesmo unha serpe, que tiña que alimentar cun rato vivo un día si e outro non.

Era unha mañá cálida, xusto antes de Pentecoste. No horto de Ester xa apareceran brotes verdes. Yasha abriu a porta da corte e entrou. Inhalou profundamente o cheiro da bosta de cabalo e acariñou as eguas. Logo peiteoulles a melena e deulles de comer aos outros animais. Ás veces, ao regresar dunha viaxe, descubría que desaparecera algún dos seus animais, pero esta vez non se producira ningunha morte.

Sentíase de bo humor e paseouse pola súa propiedade sen rumbo fixo. A herba do patio era verde, e entre 11

ela medraba unha multitude de flores: casulos amarelos, brancos e con manchas, e pétalos coma penachos que se dispersaban con cada brisa. As enredadeiras e os cardos chegaban case ata o tellado da dependencia anexa á casa. As bolboretas voaban por todas as partes, e as abellas zunían de flor en flor. Cada folla e cada talo tiña os seus habitantes: un verme, un insecto, unha mosca, seres apenas visibles a simple vista. Coma sempre, Yasha marabillouse ao velos. De onde viñan? Como subsistían? Que facían pola noite? No inverno morrían, pero co verán volvían aparecer os enxames. Como ocorría iso? Cando estaba na taberna, Yasha presumía de ateo, pero en realidade cría en Deus. A man de Deus era evidente en todas as partes. Cada froito en flor, cada pedriña, cada gran de area era unha manifestación del. As follas das maceiras estaban húmidas de orballo e brillaban coma pequenas candeas coa luz da mañá. A súa casa atopábase nos arredores da cidade, podía ver grandes campos de trigo, agora verde, pero que en seis semanas sería dun amarelo dourado, listo para a seitura. Quen creara todo aquilo?, preguntábase Yasha. Fora o sol? Se era así, quizais o sol era Deus. Yasha lera nalgún libro sagrado que Abraham, antes de aceptar a existencia de Xehová, adoraba o sol.

Non, el non era inculto. O seu pai fora un home instruído, e de neno Yasha incluso estudara o Talmud. Tras a morte do seu pai, aconselláronlle que continuase a súa educación, pero en vez diso unírase a un circo ambulante.

Era metade xudeu, metade xentil… nin xudeu nin xentil.

Creara a súa propia relixión. Existía un Creador, pero non se revelaba a ninguén, non daba indicacións do que estaba permitido ou prohibido. Os que falaban no seu nome mentían.

12

2 Yasha entretíñase no patio, e Ester preparoulle o almorzo: un boliño de pan con manteiga e requeixo, ceboliñas, ravos, un cogombro e café, que ela mesma moera e preparara con leite. Ester era baixa e morena, tiña un rostro xuvenil, un nariz recto e uns ollos negros que reflectían a alegría e a mágoa. Mesmo había veces en que aqueles ollos brillaban travesos. Cando sorría, o labio superior levantábaselle, xogador, mostrando uns dentes pequenos, e formábanselle fochiñas nas fazulas. Como non tiña fillos, xuntábase máis con rapazas que con outras mulleres casadas. Tiña ao seu servizo dúas costureiras coas que sempre estaba chanceando, pero dicíase que cando se atopaba soa choraba. Deus selara o seu ventre, como está escrito no Pentateuco, e rumoreábase que gastaba moito do que gañaba en charlatáns e milagreiros. Unha vez exclamara que ata envexaba as nais cuxos fillos estaban no cemiterio.

Agora servíalle a Yasha o seu almorzo. Estaba sentada no banco, fronte a el, e observábao: de forma irónica, escrutadora, curiosa. Nunca o molestaba ata que lle dese tempo a recobrarse da súa viaxe, pero aquela mañá viu na súa cara que o seu período de recuperación rematara. O feito de que estivese tanto tempo ausente afectaba á súa relación; non tiñan a intimidade das parellas que levan moito tempo casadas. A conversa insubstancial de Ester podía tomarse pola dunha amizade casual.

–Entón que novidades hai no mundo?

–É o mesmo mundo de sempre.

–E que tal a túa maxia?

–É a mesma maxia de sempre.

–E as rapazas? Algún cambio nelas?

–Que rapazas? Non houbo ningunha.

13

–Non, non. Claro que non. Oxalá me desen vinte moedas de prata por cada unha das que tiveches.

–E que ías facer cunha cantidade tan enorme de diñeiro? –preguntoulle, chiscándolle un ollo. Logo volveu á súa comida, mastigando mentres miraba ao lonxe, máis alá dela. As sospeitas nunca a abandonaban, pero el non admitía nada, e tras cada viaxe aseguráballe que só cría nun único Deus e nunha única esposa.

–Os que corren detrás das mulleres non poden camiñar pola corda frouxa. Xa bastante lles custa arrastrarse polo chan. Sábelo tan ben coma min –argüía.

–E como podo sabelo? –preguntaba ela–. Cando vas de camiño non estou ao pé da túa cama.

E o sorriso que lle dirixía era unha mestura de afecto e resentimento. Non podía ser vixiado como outros maridos, pois pasaba máis tempo no camiño ca na casa, coñecía toda clase de mulleres, vagabundeaba máis ca un xitano.

Si, era libre coma o vento, pero, grazas a Deus, sempre volvía onda ela e sempre con algún agasallo na man. A gana coa que a bicaba e a abrazaba suxería que durante a súa ausencia levara unha vida de santo, pero que podía saber unha muller sinxela dos apetitos do macho? Con frecuencia, Ester arrepentíase de casar cun mago e non cun xastre ou cun zapateiro que estivese todo o día sentado na casa e constantemente ante a súa vista. Pero o seu amor por Yasha persistía. Para ela, era á vez un fillo e un marido. Cada día que pasaba con el era un día de festa.

Ester continuaba observándoo mentres comía. El facía as cousas de maneira distinta á das persoas correntes. Mentres comía detíñase de súpeto, coma se estivese sumido en profundos pensamentos, e logo comezaba a mastigar de novo. Outro dos seus estraños costumes era o de entreterse cun anaco de cordel, no que facía nós ociosamente, 14

pero con tanta habilidade que entre eles quedaba un espazo idéntico. Ester mirábao a miúdo aos ollos, tratando de penetrar nos seus artificios, pero a impasibilidade del sempre a vencía. Ocultaba moitas cousas, case nunca falaba en serio, sempre disimulaba os seus enfados. Incluso se estaba enfermo, andaba tranquilamente ardendo coa febre, e Ester nin se decataba. Con frecuencia, preguntáballe polas súas actuacións, que o fixeran famoso por toda Polonia, pero el rexeitaba as súas preguntas cunha resposta seca, ou eludíaas cunha broma. Nun momento tiña unha actitude do máis íntimo con ela e no momento seguinte volvía estar lonxe, de forma que Ester nunca deixaba de abraiarse ante cada un dos seus actos, das súas palabras, dos seus xestos. Mesmo cando se atopaba nun dos seus momentos de euforia e balbucía coma un neno, todo canto dicía tiña significado. Ás veces, só cando el xa marchara e estaba de novo no camiño, comprendía Ester o que dixera.

Levaban vinte anos casados, pero seguía sendo tan rebuldeiro con ela como fora os días posteriores á voda. Tiráballe do pano, beliscáballe o nariz e chamábaa con alcumes ridículos, como Jerambola, Gatiña, Moega de Ganso, que ela sabía que procedían da xerga dos músicos. Polo día era unha cousa, e pola noite outra. Nun momento cacarexaba exultante coma un galo, berraba coma un porco, rinchaba coma un cabalo e, ao momento seguinte, estaba inexplicablemente melancólico. Cando estaba na casa pasaba a maior parte do tempo no seu cuarto, ocupado co seu equipo: cerraduras, cadeas, cordas, limas, tenaces e toda clase de obxectos estraños. Os que presenciaran os seus exercicios de habilidade falaban da facilidade con que os realizaba, pero Ester fora testemuña dos días e noites que pasaba perfeccionando os seus trucos. Vírao adestrar un corvo para que falase coma un home; observara como 15

lle ensinaba a Yoktan, o mono, a fumar en pipa. Ela temía aquel exceso de horas de traballo, ou que lle mordese algún dos animais, ou que caese da corda frouxa. Para Ester, todo aquilo era bruxería. Mesmo de noite, na cama, oíalle chascar a lingua ou estalar as dedas. Os seus ollos eran os dun gato: podía ver na escuridade, sabía localizar cousas perdidas; ata era quen de lerlle os pensamentos a ela. Unha vez Ester discutira cunha das costureiras, e Yasha, que chegara a última hora da noite, apenas falou con ela e adiviñou que aquel día tivera unha liorta. Noutra ocasión ela perdera a súa alianza e buscáraa por todas as partes antes de contarllo a el. Entón colleuna pola man e levouna ata o barril da auga, en cuxo fondo xacía a alianza. Había moito tempo que Ester chegara á conclusión de que nunca sería quen de entender todas as súas complexidades. Posuía poderes ocultos. Contiña máis segredos que sementes ten a bendita granada Rosh Hashoná.

3 Era mediodía, e a taberna de Bella estaba case deserta.

Bella estaba durmiñando nun cuarto traseiro e a barra atendíaa a súa pequena axudante, Zipporah. Esparexeran polo chan serraduras frescas, e sobre a barra dispuxeran ganso asado, pata de tenreira en xelatina, toros de arenque, galletas de ovo e pretzels. Yasha sentou a unha mesa con Schmul o Músico. Schmul era un home corpulento, con espeso pelo negro, ollos negros, patillas e un bigote fino. Vestía á moda rusa: blusa de raso, cinto con borlas e botas altas. Schmul traballara durante varios anos para un nobre de Zhitómir, pero como se enleara coa muller do mordomo do seu patrón, tivera que fuxir. Considerado o 16

violinista máis consumado de Lublin, sempre tocaba nas vodas máis exclusivas. Porén, atopábanse entre a Pascua e Pentecoste, cando non se celebraban vodas. Schmul tiña ante si unha xerra de cervexa. Apoiouse na parede, cun ollo pechado e contemplando a bebida co outro, coma se estivese pensando se bebela ou non. Na mesa había un boliño de pan e, pousada nel, unha enorme mosca de cor verde dourada, que tamén parecía indecisa: sairía voando ou non?

Yasha aínda non probara a súa cervexa. Parecía como fascinado pola espuma. Unha a unha as burbullas do vaso cheo ata o bordo desintegráronse ata que o seu contido se reduciu a tres cuartas partes. Yasha murmurou: –Engano, engano, burbulla, burbulla.

Schmul estivera gabándose dunha das súas aventuras amorosas e agora, tras acabar unha historia e antes de empezar outra, os dous homes quedaron en silencio, pensativos.

A Yasha gustáballe escoitar as historias de Schmul. Se quixese, podería replicar con algo polo estilo, pero co pracer evocado pola historia de Schmul acometeuno un incisivo sentimento de dúbida. “Asumamos que di a verdade”, pensou Yasha. “Se é así, quen engana a quen?” Dixo en voz alta: –A min non me parece un gran triunfo. Capturaches un soldado que quería renderse.

–Pero tes que capturalo no momento oportuno. En Lublin non resulta tan doado como ti cres. Ves unha rapaza. Ela deséxate, ti deséxala a ela. O problema é como poderá o gato saltar o valo. Digamos que estás nunha voda.

Cando acaba, ela vaise para a súa casa co seu marido e ti nin sequera sabes onde vive. E aínda que o saibas, de que serve? Alí está a súa nai, a súa sogra, ás súas irmás e as súas cuñadas. Ti non tes tales problemas, Yasha. En canto estás ao outro lado das portas da cidade, o mundo é teu.

17

–Moi ben, pois ven comigo.

–Levaríasme?

–Farei máis que iso. Pagareiche os gastos.

–E que diría Yentel? Cando un home ten fillos, deixa de ser libre. Non me crerás, pero botaría de menos os nenos.

Deixo a cidade por uns días e xa toleo. Podes entendelo?

–Eu? Eu enténdoo todo.

–Por moito que non queiras, veste ligado. É coma se colleses unha corda e te atases con ela.

–Que farías se a túa muller se comportase coma esa da que me falaches?

O rostro de Schmul púxose serio de súpeto.

–Podes crer que a estrangulaba –levou o vaso aos beizos e apurou o seu contido.

En fin, non era diferente dos demais, pensou Yasha mentres bebía a súa cervexa. É o que todos perseguimos.

Pero como o resolves?

Dende había xa algún tempo, Yasha atopábase nese mesmo dilema. Preocupábao día e noite. Dende logo que sempre fora un escrutador de almas, inclinado á fantasía e ás estrañas conxecturas, pero, dende que chegara Emilia, a súa mente non descansaba nunca. Convertérase nun filósofo habitual. Agora, no canto de engulir a cervexa, paseou o seu amargor pola lingua, as enxivas e o padal. No pasado correra todo tipo de aventuras aloucadas, enredárase e desenredárase en numerosas ocasións, pero, en última instancia, o seu matrimonio continuou sendo sagrado para el. Nunca ocultara que tiña esposa, e sempre deixara claro que non faría nada que puxese en perigo a súa relación.

Pero Emilia pedíalle que o sacrificase todo: o seu fogar, a súa relixión… se era necesario. Debía xuntar, do xeito que fose, unha gran suma de diñeiro. Pero como podía conseguilo honradamente?

18