Columnas de papel 2 (mostra)

Xosé Vázquez Pintor

Columnas de papel Escolma de artigos de opinión 1987-2012 VOLUME II NA TERRAMAR DAS CAUSAS PARA QUE A VIDA SIGA 1993-2012

Para Ekain e Xabi: a roda do tempo sempre dá máis voltas.

E vós comigo

“… a sermos Luz que vence contra a noite e sempre resucita.” (do libro inédito A voz das andoriñas, 2014)

Angrois: a dor e a forza solidaria.

In memoriam (24 de xullo 2013)

Último limiar Velaí a penúltima carreira deste cross, esa parábola literaria e deportiva coa que remata aquela fantasía das baiuras que conlevaron a escrita puntual destas Columnas de Papel abeirando nas semanas, nos meses, nos anos e nos días coma nun chimpo sobor do toxo e da silveira, coma nos pasos do funambulista sobor das Rías, coma no ousado equilibrio da cabra montesa no cimo do pelouro dos Ancares, do Courel ou da Pena Trevinca. Se a carreira dos poucos máis de vinte anos foi de maratón ou dos cen metros heino saber un día, cabo de lonxe, cando o retorno sexa un imposíbel. O que si quero é deixar nas intemperies esta luminaria que me abrasaba no interior dende as gavetas dos captivos; e ficar de vez un chisco máis feliz, “gallardo” –que dicían os seitores, coa ceifa (con)vencida. E agradecer por sempre aos xornais, aos semanarios e ás pronuncias que, en calquera dos formatos, fixeron posíbel este tránsito das escollas. Verbo do uso da Lingua que aparece na escrita, levei comigo sempre a dimensión da Fala; esa riqueza que é a marabilla dun patrimonio que tamén nos serve para identificarmos os espazos que conlevan unha diferenciación que vén de lonxe no tempo, moito alá das escolas e dos gramáticos. O territorio un símbolo. Velaí a miña aposta. E as grazas aos editores por non corrixir en demasía.

Quixen que fose o artigo “Eva fala galego” (Faro de Vigo, 4 de febreiro 1987) o inicio desta escolma. E quero que sexa “Uxía” (Faro de Vigo, 11 de febreiro 1987) o remate deste soño. A circunferencia das aldeas

9

e das vilas e a das cidades da terra-mar. O c鱈rculo do castro. A gravura da pedra onde ani単e a memoria das maus e a dos labirintos. A Nosa Lingua. Que aquel tanto papel de pouca dura, de reciclaxe e morte, resucite, coa xenerosidade dos editores, en libro e casarella dun grauci単o da memoria; afoute de so単ar os catro uves da Vida Vai Valente Voa noutro tempo sen amos nin miserias: xa!

10

Cristina Mireina (así din polo Morrazo) por primeira vez en Cangas, onde hai posibelmente os máis numerosos e entusiastas seareiros do balonmán galego. Ela móvese coma unha sombra desapercebida por entre o xogo viril dos mozos atléticos e varudos que teñen a encomenda e o divertimento de nos emocionar con habilidades e con técnicas aprendidas dentro dun espectáculo deportivo que vai en medras, e en todos os niveis de participación. É Cristina Fernández Piñeiro. No seu lugar. Na súa corrección exquisita. No proceso imparábel de facelo non só ben senón mellor dentro da arbitraxe. Lixeiriña coma as aves; sen complexos. Vai e vén atenta na aplicación do regulamento: a lei da “cancha”. Nin o público ousa contra ela a barafunda dos apupos nin os xogadores amosan o superávit de estatura física de xestos e de forza. Todo vai. Sucede en limpo. No remate da partida un cavila e non se atreve a soñar sequera que unha moza galega poida pasar da División de Honra do Balonmán español, que xa é unha meta. Mais velaí que esta rapaza de andares desapercebidos e a beleza de seu, abre as alfándegas, camiño de Europa, sen visados políticos da Xunta e de Madrid, e achégase silandeira co sorriso permanente ata París, esa fantasía de tantas/tantos para as grandes causas. Vai na procura dunha conquista singular: facerse recoñecer árbitro internacional. Aí están as probas selectivas, a elite balonmanística e responsábel das titulacións. Coma unha onda do seu Mar de Vigo, ela entra polo Sena e faise ver e valer.

11

Xa é. A primeira muller que alcanza en Europa ese cumio de prestixio deportivo. Vintesete anos de idade son unha regalía para proseguir, agora xa dende a panorámica dos mundos, facendo deporte con Galiza (o tal recanto xeográfico de sempre agardar). Que a fortuna siga na túa andaina, mociña. E sabemos que estarás nos Xogos Olímpicos do 92; non só na mesa dos cronómetros e das notas senón aí onde é o teu lugar de vocación e compromiso: na vertical sobor da “cancha”; indo, vindo, a repartir xustiza, honestidade, entre as distintas e distantes seleccións. Ou moi miserábeis han ser os que non teñan para ti o recoñecemento do que es ben merecente.

La Voz de Galicia 4 de febreiro de 1991

12

Os irmaus Garceiras Somos un pobo ledo e creativo. Poucos coma nós saben resistir o tempo adverso ao son da música e do canto.

Mesmo a paisaxe dos invernos crea cantigas interiores, esa incubación que eclosionará cando sexa necesario: nas romarías, nas bregas, nos convivios, na esperanza…

E con esta ledicia de vivir, a gaita. Rosalía escoitouna chorar, solidaria, íntima. Outras e outros sentímola coma un aturuxo, unha resonancia de permanencias.

Os menos séntena coma unha trapallada ou aquela anécdota (son o refugallo que sempre hai). En tempo moi breve finaron dous gaiteiros de prestixio e bonhomía: o Mestre Portela e o irmau novo dos Cachafeiro.

Dous paxaros menos na fraga de Galiza. En breve tempo as gaitas multiplícanse e son os labios mozos, os dedos noviños, o brazo de futuro, quen aloumiña o fol para ceibar o aire da música a todos os ventos. O fol, lonxe da folclorada; a esencia, lonxe do propagandismo; o gaiteiro, lonxe da servidume. El soio a nos convocar. Este domingo os Irmaus Garceiras, gaiteiros de Melide, van recibir o agasallo merecido das xentes que viven nese cerne de Galiza. Coma Soutelo de Montes, coma tantos outros lugares que honran a vida, personifican nos gaiteiros unha parte identitaria e máis alá; porque Os Garceiras non ancoran no aprendido, senón que proseguen investigando, por ese labor conxunto de obradoiro da Música de Gaitas. Ben que se merecen da Terra de Melide, ou mellor, da Terra de Abeancos, a memoria permanente dunha rúa, na mañá, na tarde e na noite de agosto enteiras, a encher de homenaxe e de

13

cariño os seus nomes, cos apelidos Mato e Varela, e as grazas para a señora Ermitas e o señor Cándido –no definitivo descanso– por dárnolos así, tan dignamente.

La Voz de Galicia 8 de agosto de 1992

14

Agardamos aquí O grande varredor que é o tempo pasou pola groria dos Xogos Olímpicos de Barcelona. E o grande varredor non fai as escollas. Varreu a euforia, a maquinaria, o aparello, a maledicencia, a negritude útil, as medallas, as derrotas. Aquela Olimpia é hoxe viaxeira. As diversas polis disputan o ouro da ubicación, o estadio, a pantalla e a Lingua. Todo ese mundo sabe do valor dun escaparate que vende máis alá; e cómpre aproveitar esta circunstancia única. E poder dicir para ben lonxe e forte cara ao mundo distanciado: “Ei, estamos aquí neste recanto; helénicos, románicos, románticos, mallados, progresistas, pragmáticos… Nós!”. Coma en Catalunya, si. E cabréame moito escoitar e ler que elas/eles fosen “uns aproveitados, insolidarios que deran defraudación lingüística… e aínda por riba quédalles a casa ben cumprida”.

E un, que aprendera a calar nas duras travesías do deserto, bota mau do seu silencio e dise esperanzado: para cando o meu país será dono e capaz de se expandir deste xeito, con tal dignidade, con tal orgullo de seu, con esta comunicación sen complexos, tan leal? E adiviña aos alcaldes, presidentes, COI, nacións abertas… escoitando con respeto a nosa fermosura da palabra de séculos de ouro, de séculos escuros e de días e de horas que tamén. Porén para daquelas non sexa necesario pedir perdón no protocolo nin haberá críticos en odio nin miserias sen fin. Porque teremos avanzado na longa andaina identitaria. E botaremos mau dos mil intérpretes coma unha riqueza de vida, se fose míster. Ven-

15

cidos os localismos e os imperios (as dúas estremas) o futuro esplende cara ao grande estadio, nos cimos do Courel. Para ese día, para esa tarde, o atleta ucraíno Sergei Bubka collerá a percha de se erguer por enriba dos seis coma trece (6,13 m), o seu récord en Berlín 92.

E ninguén pasmará de aburrimento nas esperas de sabelo alcanzar, nun chimpo feliz e liberado, o teito de Galiza, que está nos sete metros, nas sete capitais, nas sete légoas que me distancian a min deste soño en obra que contei.

La Voz de Galicia 20 de agosto de 1992

16