50 jaar Orchideeëntuin Gerendal

50 JAAR ORCHIDEEﾃ起TUIN Een terugblik naar het verleden

Een initiatief van de vrijwilligers boekjeopmaak.indd 1

07-07-2008 11:47:02

Colofon Eindredactie: Huub van Proemeren & Patrick Kloet

Vormgeving en illustraties: Rim Beckers

Druk: Drukkerij Westrom, Roermond

Uitgave: Staatsbosbeheer 2008

boekjeopmaak.indd 2

07-07-2008 11:47:05

Voorwoord In 1958 is op initiatief van wijlen dr. ir. W.H. Diemont in het Gerendal een ‘botanische tuin’ aangelegd. De achterliggende gedachte van deze tuin was om het publiek de gelegenheid te bieden de bijzondere flora in ZuidLimburg van dichtbij te kunnen laten bewonderen. Door Ter Horst wordt in 1959 de volgende uitleg gegeven over de aanleg van de Orchideeëntuin in het Gerendal: ‘Ondanks allerlei beschermende maatregelen wordt er in Zuid-Limburg nog altijd veel orchideeënmateriaal geroofd. Men komt zelfs ’s nachts om de planten uit te steken. Ook wordt er veel door het publiek platgetrapt, terwijl zelfs van wetenschapsmensen hinder wordt ondervonden. In 1958 is men er toe overgegaan een aantal soorten orchideeën, welke hier zeldzaam geworden zijn of reeds uitgeroeid werden, op daarvoor geschikte terreintjes uit te planten. Dit materiaal was afkomstig uit het buitenland, waar de soorten nog veelvuldig voorkomen. Het ligt in de bedoeling in het komende voorjaar groepen rond te leiden langs deze orchideeën om daarmee aan de belangstelling in deze befaamde Zuidlimburgse planten tegemoet te komen.’

Na vijftig jaar voldoet de orchideeëntuin in het Gerendal nog steeds aan een grote behoefte om het publiek, de voor Nederlandse begrippen unieke flora van dichtbij te kunnen bewonderen.

Jaarlijks bezoeken velen de orchideeëntuin. Het bezoekersaantal varieerde in de eerste decennia van 6000 tot 8000 personen. Voor 1980 lag het aantal wel eens hoger, met pieken boven de 10.000. Halverwege de jaren tachtig van de vorige eeuw nam het bezoekers aantal af: zo bezochten in 1989 ongeveer 5000 mensen de Orchideeëntuin. Rond de eeuwwisseling was het aantal weer gestegen tot gemiddeld 10.000 personen per jaar. De laatste jaren is het bezoekersaantal gestabiliseerd en ligt het weer rond de 6000 tot 8000 personen.

In het begin werden de bezoekers opgevangen door eigen personeel van Staatsbosbeheer. Maar de laatste decennia worden al deze bezoekers, jong en oud, uit binnen- en buitenland, in de tuin welkom geheten

boekjeopmaak.indd 3

door de gidsen van het IVN afdeling Wijlre Gulpen en later het IVN afdeling Margraten. De vaste groep vrijwilligers van het IVN Margraten is al jaren nauw betrokken bij de orchideeëntuin in het Gerendal. Dit boekje is een kleine blijk van onze waardering voor alle tijd die de vrijwilligers in de orchideeëntuin steken. Met name in de maanden mei en juni zijn zij altijd aanwezig om een ieder die dat wil te woord te staan.

07-07-2008 11:47:08

De orchideeëntuin door de jaren heen De orchideeëntuin in het Gerendal is aangelegd op een oude cultuurweide achter de oude hoeve Gerendal.

De weide werd al jaren niet meer bemest en door de aanwezige kalk in de ondergrond kwam hier een aan kalkgebonden graslandvegetatie voor. Om deze helling geschikt te maken voor orchideeën is eerst op kleine schaal (vlakken van 1,5 bij 1,5 m) de kalk uit de ondergrond naar boven gespit en afgedekt met een laagje rulle en humushoudende bosgrond. Dit alles gebeurde in het voorjaar van 1958 en in de maanden juni en juli zijn een twintigtal orchideeën uitgezet. Daarbij was het heel belangrijk om de bodem te enten met grond van de vindplaatsen van de uitgezette orchideeën.

Op deze manier is ook de met de orchideeën in symbiose levende schimmel overgebracht. Van de orchideeën die in 1958 zijn uitgezet kwamen de meeste nog in Zuid-Limburg voor, met name in de hellingbossen en hellinggraslanden. De uitgeplante soorten ziet u in het onderstaande schema.

In 1962 werd het resultaat van deze actie twijfelachtig genoemd. En werd besloten om de tuin uit te breiden. Een nieuw stuk werd omgeploegd en er werden weer een aantal orchideeënsoorten ingeplant waaronder de aapjesorchis (Orchis simia). Twee jaar later, in 1964 werden de eerste spontaan gekiemde orchideeën gevonden en daarna volgden er spoedig meer. Ook kwamen er hybriden (bastaarden) in de tuin. De kruising van Soldaatje met Aapjesorchis is hier een voorbeeld van.

Mannetjesorchis Purperorchis Soldaatje Aangebrande orchis Vliegenorchis Hommelorchis Bijenorchis Grote muggenorchis Groene nachtorchis Welriekende nachtorchis Bergnachtorchis

boekjeopmaak.indd 4

Orchis mascula Orchis purpurea Orchis militaris Orchis ustulata Ophrys insectifera Ophrys holoserica Ophrys apifera Gymnadenia conopsea Coeloglossum viride Platanthera bifolia Platanthera chlorantha

Met ruime tussenpozen zijn er vanaf 1958 tot 1974 soorten aangeplant of uitgezaaid. Van de 22 aangeplante soorten hebben zich er een aantal gehandhaafd. Helaas zijn een aantal soorten in de loop van de tijd verdwenen omdat het juiste biotoop ontbrak.

Andere soorten, sterk afhankelijk van temperatuur en licht, schommelden net zo sterk als het microklimaat, terwijl een enkele soort bij toeval een geschikte plek in tuin vond. De twaalf verschillende soorten orchideeën die tegenwoordig nog in de tuin voorkomen zijn Hondskruid Bokkenorchis Poppenorchis Bleek bosvogeltje Bruinrode wespenorchis Brede wespenorchis Grote keverorchis Breedbladige orchis Bosorchis Harlekijn

Anacamptis pyramidalis Himantoglossum hircinum Aceras anthropophorum Cephalanthera damasonium Epipactis atrorubens Epipactis helleborine Listera ovata Dactylorchis majalis Dactylorhiza maculata subsp. Fuchsii Orchis morio

07-07-2008 11:47:08

soorten gebonden aan in het Gerendal voorkomende biotopen. Het merendeel van deze soorten is gebonden aan kalkgrasland en een beperkt aantal komt voor in de overgangsvegetaties van kalkgrasland naar struweel en/of bos.

Door het huidige beheer, van maaien en afvoeren en nabeweiden met schapen te continueren zal de orchideeëntuin verder ontwikkelen tot een soortenrijk kalkgrasland. Het nadeel van deze ontwikkeling is dat een aantal van de nu nog voorkomende orchideeën op de korte tot middellange termijn zullen verdwijnen. Om dit te voorkomen heeft Staatsbosbeheer de afgelopen twee jaar een aantal maatregelen uitgevoerd. Zo zijn

er in en om de orchideeëntuin stukjes omgewoeld, ondiep verwond en geplagd. Op een aantal van de geplagde stukken is hooi opgebracht. Dit hooi is afkomstig van een goed ontwikkeld schraal hellinggrasland, net over de Belgische grens nabij Maastricht.

Volgend jaar zal er, om het ontstaan van struweel te stimuleren, ook een deel worden aangewezen waar de komende jaren geen beheer gaat plaatsvinden.

boekjeopmaak.indd 5

07-07-2008 11:47:15

Ben Stikvoort

Het Christoffelkruid en het kind

In de Orchideeëntuin staat één plant met witte bloemen in tros en nu nog groene bessen die gaandeweg zwart worden. De bessen zijn giftig. De plant heette in de oude tijd Zwarte Gifbes. In de middeleeuwen veranderde de naam in Christoffelkruid. Hoe dat kwam vertelt de legende die ik u doorvertel met wat eigen invulling. Er was eens een reus die sterk was en zijn kracht wilde inzetten voor de machtigste van de wereld. Zo diende hij zich aan bij het hof van de keizer en diende hem bij dag en nacht. Toen hij op een dag met de keizer in de bossen verbleef kwam hem een man tegemoet die ogen had als vurige kolen, en twee rode hoorns op zijn voorhoofd. De keizer schrok hevig en riep: ‘de duivel, hem vrees ik’. Toen zei de reus: ‘Keizer de duivel is dus machtiger dan gij? Dan verlaat ik u want alleen de machtigste wil ik dienen’. En de reus trad in dienst van de duivel.

Slinke streken moest de reus uitvoeren, hetgeen hem

boekjeopmaak.indd 6

wel bevreemdde. Op een dag wandelde de reus met de duivel op een veldweg. Daar stond een kruis op een viersprong. De duivel wende zijn hoofd af. De reus bemerkte het en zei: ‘Duivel ben je bang?’ ‘Ja’, stotterde de duivel.

‘Voor deze gekruisigde ga ik in gevecht, doch hij is mij tot nu toe te sterk gebleken’. Toen zei de reus: ‘Dan verlaat ik u, want alleen de machtigste wil ik dienen’. En de reus ging op zoek naar de persoon die de duivel god noemde. Hij liep vele dagen totdat hij bij een kluizenaar kwam, diep in het bos. Hij vertelde hem dat hij God zocht en wat hem op zijn levenstocht was overkomen. De kluizenaar zette zich neer op de boomstam voor zijn kluis, en vertelde de reus dat God dienen bestaat uit de naasten te helpen en dan zal eens een licht verschijnen waar je God kunt ontmoeten in zijn Zoon, die aan het kruis gestorven is om mensen te redden. ‘Wat moet ik doen?’, vroeg de reus. De kluizenaar wees hem naar de rivier, daar is het water wild en woest. Bouw er een hut en zet de mensen over naar de veilige kant. De reus bouwde een hut en zette mensen over bij weer en onweer. Op een dag woedde er een hevige storm. De reus ging naar bed. Nauwelijks had hij zijn ogen gesloten of daar hoorde hij een kind roepen: ‘Veerman, zet mij over’.

De reus, ontstelt dat een kind in dit noodweer over de rivier wilde, trok zijn hemd aan en zocht buiten naar het kind. Hij vond het niet. Ging weer naar bed en wederom hoorde hij duidelijk de roep: ‘Veerman zet mij over’. De reus ging naar buiten zocht, riep,

07-07-2008 11:47:15

maar het kind vond hij niet. Voor de derde maal klonk even later de kinderroep: ‘Veerman, zet mij over’.

Nu ging de reus met de lantaarn naar buiten. En zie daar in de takken van de Zwarte gifbes, lag een kind.

De reus sprak: ‘kind wat doe je in de nacht bij dit onweer tussen deze plant met de bessen vol gif. Als je er een eet, zal je sterven’. Hij pakte het kind en het sprak: ‘Veerman, je weet niet wie ik ben. Zet mij op je schouder en draag mij naar de overkant’. De reus pakte het kind op zijn sterke schouders en ging de woeste rivier in. Oh hoe zwaar werd dit kind. Met

uiterste krachtinspanning ging de reus voort. Buiten adem, na een ongekende zware tocht was het kind op de veilige overkant. Vanaf die dag heet de reus: ‘Christoffel’. Dat betekent Christusdrager. En het kruid heette sinds die tijd Christoffelkruid. Sinds enige jaren keert men weer terug naar de oude naam, helaas.

De mensen van Staatsbosbeheer en met mij velen blijven het kruid, Christoffelkruid noemen.

Op 25 juli gedenken wij Jacobus van Santiago de Compostella en tevens de reus Christoffel, beiden patronen voor de reiziger.

Uit het logboek van de vrijwillige gidsen: 1 mei 2007 Hoera, het is eindelijk zover: de tuin gaat open.

Toen we op 17 april de tuin voor de eerste keer bezochten bloeiden de eerste mannetjes orchissen al, ook de purperorchis begon al. Daardoor verwachtte ik dat er veel meer bloemen zouden bloeien. Er waren nu echter nog weinig, dus dat viel mij een beetje tegen. Maar in de loop van de dag zag ik opmerkelijke dingen. Langs het bovenste pad bloeien al de poppenorchis en komen al grote muggenorchissen op kleur.

Door de grote droogte afgelopen weken en de hoge temperatuur zijn veel keverorchissen aan het verwelken.

Het folderkastje is dubbel gekraakt: eerst door vandalen, de tweede keer door mezen, dus even niet te gebruiken.

Aantal bezoekers 204.

boekjeopmaak.indd 7

Frieda

07-07-2008 11:47:16

Interview op 5 maart 2008 in het kader van 50 jarig jubileum Orchideeëntuin Gerendal

Twee oud-boswachters in gesprek met een van de vrijwilligers De coördinator van de werkgroep vrijwilligers Orchideeëntuin Gerendal vroeg mij of ik een kort interview wilde houden met de twee oud-boswachters, die een sterke verbondenheid hebben met de orchideeëntuin. Hier volgt een kort verslag van het gesprek dat ik had met Thijs Jussen en Harrie Demollin naar aanleiding van onderstaande vragen.

Sjir Rikers 1. Kun je iets vertellen over je eerste ervaringen, dus in het verre verleden, als boswachter over de orchideeëntuin?

2. Hoe zijn je bevindingen nu als vrijwilliger en wat is het verschil met vroeger?

3. Hoe zie jij de toekomstige ontwikkeling van de orchideeëntuin met name gelet op de veranderingen ten aanzien van de groei en bloei van de orchideeën, de samenstelling van de overige planten en de veranderingen ten aanzien van de bezoekers?

4. Welke anekdote of gebeurtenis kun je met plezier navertellen?

waren slechts beperkt inzetbaar en moesten altijd met zijn tweeën zijn.

Thijs Jussen 1. Thijs is in 1971 begonnen als boswachter. Het probleem m.b.t. de orchideeëntuin was, hoe de tuin het beste bewaard en bewaakt kon worden. Het activiteiten pakket van de boswachter was overvol en tijd om zelf de tuin te bemannen was er niet. Een tijd is er geëxperimenteerd met werkstudenten. Maar die

boekjeopmaak.indd 8

De oprichting van de werkgroep vrijwilligers was de oplossing voor bovengenoemde problematiek.

2. Thijs ziet geen verschil t.a.v. het werk in de tuin als boswachter toen en nu als vrijwilliger. Het gevoel voor verantwoordelijkheid t.a.v. de tuin is hetzelfde gebleven en dat geldt ook voor de fijne samenwerking met de groep vrijwilligers. Echter,

07-07-2008 11:47:17

nu hoeft hij niet de verantwoording te dragen als boswachter.

Hij vermeldt er nog eens expliciet bij, hoe belangrijk het was in zijn tijd als boswachter, dat er een vrijwilligersgroep was waar je voor honderd procent op aan kon.

3. Ofschoon de aandacht tot nu toe vooral gericht was op de orchideeën, kan de tuin in de toekomst meer plantensoorten onder de aandacht van de mensen brengen. Met name wat betreft de krijtflora heeft de tuin steeds meer te bieden: de hele Limburgse flora met al zijn gradiënten kun je in de tuin terugvinden. Die verbreding van de basis zul je vooral terug vinden in het karakter van de bezoekers. Naast de oppervlakkige belangstellenden, die maar even blijven, zal het aantal bezoekers met een nog bredere belangstelling en die lang in de tuin blijven, toenemen.

4. Vooral de opening van het gerestaureerde bakhuis met de festiviteiten er omheen heeft zijn bijzondere aandacht gehad, te meer daar hij een persoonlijke band er mee mocht hebben en een sterk eigen aandeel in de restauratie ervan. Het bakken van het brood, tijdens de opening en andere open dagen, zijn prachtige herinneringen voor Thijs.

Harrie Demollin 1. Harrie werd in 1959 vanuit Vijlen overgeplaatst naar Valkenburg om samen te werken met de inmiddels overleden Wiel van Loo, die destijds in het boswachtershuis, gelegen in het Gerendal, woonde. Hun baas was destijds houtvester Diemont, wiens functie toentertijd je nu kan ver-

boekjeopmaak.indd 9

gelijken met de huidige regiodirecteur. Er stond “professor, doctor” voor zijn naam en hij was een plantendeskundige bij uitstek.

Destijds stonden in de Valkenburgse hotels orchideeën, afkomstig uit de buitengebieden, als tafelversiering op de kamers. Om te voorkomen dat die buitengebieden telkens werden geplunderd, besloot men de mensen daar te gaan weren. Maar daarnaast wilde men wel de orchideeënpracht aan de toeristen en andere belangstellenden tonen in een aparte tuin om zo een einde te maken aan het plukgedrag en de mensen toch te laten genieten.

In een voormalige hoogstamboomgaard, nabij het huis van de boswachter stonden al een aantal soorten orchideeën. In die boomgaard is men destijds begonnen met het experimenteren in proefvlakken van 2 m x 1 m en dat was de eerste aanzet voor de huidige tuin.

Aanvankelijk waren het eigen mensen van Staatsbosbeheer die de tuin bemanden en later werd dit overgedragen aan vrijwilligers van het IVN. Het

07-07-2008 11:47:18

was Wiel van Loo die het initiatief nam en Harrie zette dit voort en droeg er zorg voor dat de vrijwilligersgroep binnen Staatsbosbeheer de erkenning kreeg die ze verdiende. Want die vrijwilligersgroep is een korps waar je trots op moet zijn en die je moet koesteren. Die opstelling staafde hij door elke openingsdag van de tuin even een praatje te maken met de dienstdoende vrijwilliger.

2. Ook Harrie zegt dat de verantwoordelijkheid blijft. Wel vindt hij, dat hij door zijn ervaringen in de praktijk als boswachter met een ruimere, andere blik naar de tuin kijkt dan de vrijwilliger. Je moet denken op langere termijn, dus niet meteen in paniek raken, als je ziet dat er een orchidee wordt geplukt. Ook niet meteen schreeuwen als er gekapt wordt, want over een aantal jaren blijkt dat een gunstige zet te zijn geweest t.a.v. de soortenrijkdom. Hij vindt het wel als vrijwilliger nog steeds prachtig.

3. Er zijn altijd schommelingen in de tuin geweest.

Men moet de zaak continueren in grote trekken.

Daarnaast zijn kleine veranderingen, zoals de laatste uitbreiding, geen enkel probleem.

4. Harrie kreeg opdracht van zijn baas om gastheer te zijn van Poolse collega’s. Natuurlijk stond er ook een bezoek aan de tuin op het programma.

Maar Harries probleem was dat hij geen woord Pools sprak. De dag dat die Polen de tuin bezochten was Wladzia Heyenrath toevallig gastvrouw en gids in de tuin. Zij bleek vloeiend Pools te spreken en maakte dat bezoek tot een succes. De baas van Harrie dacht dat hij dat zo had geregeld.

Harrie liet hem in deze veronderstelling en ontving de complimenten van de baas voor zijn manier van aanpakken.

Zelfs na zoveel jaar was de binnenpret er nog steeds in het vertellen van deze anekdote.

Uit het logboek van de vrijwillige gidsen: 15 mei 2007 Mooie dag met veel zon, 14 graden en een fris windje.

Veel aardige mensen bezochten de tuin. Zoals een echtpaar, midden 40, pas getrouwd en nu op hun huwelijksreis. Wandelend vanuit VisĂŠ kwamen ze de tuin bezoeken: een stralende bruid!

Maar er was ook een vlinder liefhebber, die in zijn geestdrift om een foto te maken, over de draad ging. Even kwam de oud-onderwijzer in mij terug en gaf ik hem een opmerking. Ook kwam er nog een ietwat dementerende man, een apart verhaal!

Aantal bezoekers 62.

boekjeopmaak.indd 10

Sjir

07-07-2008 11:47:18

Ben Stikvoort

De weg van Freya Haar vader koos de naam Freya bij haar geboorte. Hij wilde een dochter zo mooi als de godin van de liefde.

Deze Germaanse godin was behalve een schoonheid ook een liefdevolle vrouw.

Zij was steeds bereid goede dranken in te schenken voor mensen die het moeilijk hadden door ziekte of gebrek.

Nu ging het sprookje van de liefde ook in vervulling bij de jonge Freya. Zij zette haar leven in voor de mensen die een kruis te dragen hadden. Vele jaren ging zij dagelijks op weg naar mensen in de wijde omgeving die aan huis en haard gebonden waren omdat de pijn hen belette te werken en ook op weg te gaan een mooie toekomst tegemoet. In haar veldfles

goot ze valeriaanthee en in de knapzak had ze een paar appelen en in de herfst wat noten uit de tuin.

Als het november was deed ze wat mispelvruchten in haar zak. Freya gaf de zieken behalve de vruchten moed en trots.

De weg van Freya ging soms over landwegen naar afgelegen huisjes. Ze had dan ook veel aandacht voor alles wat groeide in de bermen van wegen. Zo had ze een bijzondere voorliefde voor de walstroplanten, een familie die wel twintig soorten in ons land telt. Hier in het Gerendal groeien er zes soorten, waarvan ik u er vijf bij naam noem: Glad walstro, Geel walstro, Kalkwalstro, Kleefkruid en Lievevrouwebedstro.

11

boekjeopmaak.indd 11

07-07-2008 11:47:19

Nu was er een zieke vrouw die zoveel troost en energie van Freya had ontvangen dat ze erover piekerde iets terug te doen voor haar weldoenster. Het was tegen half mei dat ze een ingeving kreeg. Het volk van Maastricht en omgeving maakte zich op voor het jaarlijkse feest van de beschermer van de stad en omgeving te vieren, Sint Servaas.

Ze riep deze oude bisschop aan en toen, in de nacht van de dertiende mei, werd ze plotseling wakker door een helder licht. Er klonk een stem die zacht maar indringend zei: ‘Er groeit een walstrokruid in het Gerendal, een zeldzaam kruid, aan Freya gewijd. Toon het haar’.

De zieke vrouw was klaarwakker en kon niet wachten tot de morgen aanbrak. Ze riep haar zuster en vertelde wat haar overkomen was. Die komende dag heeft ze wel tien keer de verschijning verteld aan haar zus. Deze werd door haar enthousiasme aangestoken

en organiseerde een tocht naar het Gerendal, terwijl Freya niets af wist van wat er gebeuren ging.

Op een mooie meidag trokken koetsen vol zieke mensen naar het Gerendal waar de plek van het walstrokruid te pronken stond. Freya werd er in een mooie koets naar toe gebracht. Daar stapte ze uit en keek met grote ogen van verbazing naar haar zieken en hun verzorgers die zich verdrongen om een plant, zo eenvoudig weggedoken in de berm van het pad.

De zieke vrouw die de verschijning ontvangen had en Adorate heette, schuifelde naar voren en nam Freya bij de hand. Ze leidde haar naar de plant, wees naar het kruisbladwalstro en zei: ‘Freya, dit walstrofamilielid is zeldzaam, wie kon haar vinden? Van nu af is ze aan jou toegewijd. Sint Servaas, de beschermer van onze streek, heeft het bekend gemaakt’.

De vrouw zei: ‘Kniel maar neer, jouw weg van zieke naar zieke is in deze plant vereeuwigd, jouw weg van kruis naar kruis’.

Jij bezoekt ons als een liefdegodin en wat gebeurt er dan? Uit ons kruis dat we dragen moeten, bloeien bloemen op, kleine gele wondertjes in de grote wereld van de schepping.

Wanneer u ooit in het gerendal of op nog een enkele andere plaats in ons land, zoals achter Winterwijk of in de duinstrook bij Bergen, het kruisbaldwalstro ziet, kniel dan neer, zie naar de weg met de kruisjes en speur naar de bloemen zo klein en fijn uit de oksels van de kruisen. Geniet er stil van en denk aan de zieken, zoals Freya.

boekjeopmaak.indd 12

07-07-2008 11:47:20

Uit het logboek van de vrijwillige gidsen: 7 juni 2007 Bezoek van 55 studenten biologie uit Nijmegen. Een van de studenten, Ramona komt uit Karsveld bij Beutenaken en brengt de hartelijke groeten over aan Mathilde, een van onze gidsen.

Ene meneer L. vertelt dat hij vroeger in de tachtiger jaren in opdracht van SBB onderzoek deed in de tuin; heeft er zelfs met een tentje de nacht doorgebracht. Hij vertelt dat hier de Kuifvleugeltjesbloem staat en dus moeten we de bordjes veranderen, zegt hij. Ook zegt hij dat de houtsnippers die op het nieuwe afgeplagde stuk liggen moeten worden weggehaald. Die gaan daar mineraliseren en dat is jammer van al dat afplagwerk.

Tevens nog op bezoek een 70 tal oud TH studenten uit Aken en omgeving, veel senioren nu die een re端nie hadden.

Aantal bezoekers 204.

boekjeopmaak.indd 13

Sjir

13

07-07-2008 11:47:30

Ben Stikvoort

Wat de purpurea ons te melden heeft

In de Orchideeëntuin zie je ze staan in mei en de eerste weken van juni. Je kunt ze niet ontlopen.

De schoonheid straalt je tegemoet. Statig staat ze daar, fors met een stevige stengel. Kleurrijk met als hoofdkleur het vorstelijke purper, vandaar de naam purerea.

Het was Vedastus die zijn zoon de naam wilde geven van Pourpré, de Franse naamgeving van de Purperorchis. De pastoor vond dat maar niets en weigerde met die naam het water over de kleine dopeling te gieten.

Nu dan noem ik hem Vedastus de Tweede. Zo werd de kleine gedoopt en in het doopboek ingeschreven.

Al vermeldde de zielenherder ‘de Tweede’ niet in het boek. Waarom, zo vraagt u wellicht koos de vader zo’n merkwaardige naam voor zijn zoon. Dat zal k u vertellen. Toen Vedastus nog een jongeman was ging hij in de leer bij een schilder wiens naam Godefridus was en zijn werkplaats had aan de rand van

boekjeopmaak.indd 14

de Belgische stad Tongeren. Deze schilder hield zich bezig met kunstige werkstukken voor kerken, kapellen en gerechtshuizen. Hij gebruikte veel natuurlijke kleurstoffen waar vooral het purper zijn voorkeur bezat. Vedastus werd ingewijd in het vak van verven samenstellen en op aanwijzingen van zijn leermeester tot afbeeldingen komen. Godefridus zag al snel dat in die jonge Vedastus aanleg stak. Hij nam hem geregeld mee op wandelingen buiten de oude stad waar op de kalkrijke gronden talrijke bloemen te bewonderen waren. Toen eens de voorjaarszon haar milde stralen over het land strooide, zette godefridus zijn hoed op, nam zijn stok en gaf de jonge Vedastus een linnen zak met kleurstiften. Ze gingen op weg naar de kalkhelling op enige kilometers van de woonplaats. Onderweg zei Godefridus niet veel. Maar toen ze langs de kalkhelling liepen, raakte de meester in vervoering. Hij pakte de hand van zijn leerlingen en wees naar de kleurpracht onder het uitroepen van een Latijnse zin: cum pace, cum bona pace, hetgeen betekent, in vrede, in goede vrede. Toen hij bemerkte dat Vedastus hem zeer vreemd aankeek, glimlachte hij en riep: ‘Oh jongen hier kun je de edelste kleur gewaar worden’. Ja dat woord gewaar, want het is waarlijk de schoonste aller kleuren. Het purper dat de Schepper heeft toevertrouwd aan de vorsten op aarde, aan de prelaten in de kathedralen en voor ons, die deze kleuren moeten trachten te benaderen en op het linnen vastleggen om ze aan de mensen te tonen.

07-07-2008 11:47:30

In deze vorstelijke orchidee straalt pure schoonheid neer op onze aarde. De keizer Caeser, lang geleden, stond in extase voor deze bloem. Hij riep zijn schrijver bij zich en liet hem schrijven: ‘In mijn rijk zal deze bloem Orchis casque heten want wie zijn ogen de tijd gunt deze kleur te ontvangen, zal in vrede zijn’. Ja mijn leerling Vesastus, zei het in woorden: ‘In vrede, in goede vrede’. De krijger, want dat was de keizer ongetwijfeld, kreeg bij deze bloem een vredevisioen. Daarom ben ik ook verrukt deze orchidee te zien. Haar kleur in mij op te nemen en die de komende tijd in onze werkstukken tot glans te doen komen.

Jij, Vedastus bent nog jong. Het zal niet lang meer duren dat ik het penseel uit handen moet geven, dat ik het purper niet meer kan strelen en het de mensen

toevertrouwen. Neem jij het penseel, toon de mensen hier en op kalkrijke plaatsen de schoonste van, de vredelievende orchidee en benader haar kleur op het linnen doek. Naderhand werd Vedastus een zwervend schilder. U kunt hem soms ontmoeten op de plaatsen waar de purperorchis staat te bloeien. Dan kunt u het verhaal horen hoe zijn liefde voor deze bloem is ontstaan, maar vooral zal hij u aanraden te zien naar de kleur en een vrede zal uw hart vervullen.

Zo verging het de keizer Caesar en talrijke vorsten en prelaten. Zo verging het menig kunstenaar. Zo vergaat het mensen van toen en nu die oog hebben voor de schoonheid van orchideeën, hun vormen en kleuren. In onze orchideeëntuin mag u ook deze ervaring rijker worden.

1

boekjeopmaak.indd 15

07-07-2008 11:47:32

Uit het logboek van de vrijwillige gidsen: Zondag; 4 mei 2003 Zie de wind waait door de bomen maar het zonnetje schijnt volop! Oeps, daar vliegt een koninginenpage voorbij en even later en gehakkelde Aurelia.... vervolgens stromen de bezoekers naar binnen, de een op stevige voeten de ander omdat het moet. Slenterend en golvend schieten ze voorbij, de een met een vraag de ander met een verhaal. Thijs houdt de mensen in spanning tot de laatste minuut van het verhaal en verkoopt daarna een voor een kaartjes weg. Rim tuurt over de berg”vlakte” naar blauwtjes en vrouwtjes... euhh... Hoe het ook zij... het was een geweldige dag!!

Groetjes van Thijs en Rim 232 bezoekers Ben succes morgen.

Woensdag 14 mei 2003 Een wisselvallige dag (weer) Muis heeft 10 dropjes opgegeten (zou,áús) Geinteresseerde mensen Sjir en Math op de koffie en thee

Groetjes, Mathilde boekjeopmaak.indd 16

07-07-2008 11:47:34

Donderdag 15 mei 2003 Tussen de wolkjes was het heerlijk. Bezoek ook van Suzie.

Mathilde jij hoeft je geen zorgen meer te maken. Ik heb de muis gevangen. Jij wilt ook weten hoe: even in het kort. Onder het eten kwam de muis onder het aanrecht vandaan. Ik lokte haar met een stukje kaas in de hand. Eerst wat twijfel, toen kwam ze net als een poesje of hond. Bij het aankomen bij het stukje kaas pakte ik haar vast en vroeg: Ben jij bij Mathilde aan de dropjes geweest? Ze deed of ze nergens van af wist... Ik heb ze toch een pak rammel gegeven en daarna buiten in de lucht heel ver weg gegooid/gezet. ’s Avonds ging ik kijken, had de buizerd haar al opgegeten. Zo zie je maar Mathilde: boontje komt om zijn loontje.

Bezoekers: 81

Math

24 juni 2007 De laatste tuindag voor mij! En de tweede meeloopdag, begeleid door deels Mariet en vooral Mathilde. Meer geleerd in twee dagen dan uit twintig boeken.

Geen regen, eigenlijk prachtig tuinweer met wind en zon. Afscheid genomen van onze zwangere hagedis op de bank: moge haar jongen heelhuids opgroeien. We zagen en hoorden verschillende buizerds en hun hongerige jong. De vuurdoop gehad, want gestoken door de runderdaas. Hoor je er dan echt bij?

Mathilde bedankt, ik geniet van dit mooiste dal van Nederland, doorspekt met jouw conversatie.

Aantal bezoekers 52.

boekjeopmaak.indd 17

Anne-Mie

17

07-07-2008 11:47:35

Rim Beckers

Een kort logboekgedicht De orchideeĂŤntuin is nu al een ruig natuurgebied, zoals je ziet. Kom je dichterbij, dan zie je muggen bij het bos zij aan zij.

Maar er zijn ook (gelukkig) veel andere insecten te bewonderen: Vlindertjes zoals blauwtjes, ook heel mooi van onderen. Dan is er nog iets ruigers, de bloedzuigers!

Ik heb het natuurlijk over de dazen, je ziet ze overal langs razen. Ze steken bijzonder goed, en nemen heel erg veel bloed. Je krijgt dan een dikke bult. Dus sla hem snel weg, voordat je het uitbrult...

Blaaaah!!!

Ik denk dat ik nu maar snel naar huis toe ga.

Uit het logboek van de vrijwillige gidsen: 29 juni 2007 Herfstweer is al aangebroken, maar de bladeren blijven nog grotendeels hangen. Met 3 gasten en ik waren we met zijn vieren en waren we gespannen om te klaverjassen. Buiten koude regen en wij aan het kacheltje.

Hallo Frieda, kun jij de vlag morgen binnen halen om 5 uur en het water afsluiten voor het gaat vriezen?! Het is dan weer afgelopen voor dit jaar en hier heb je alvast een bloemetje voor je goede werk in de tuin‌.

Aantal bezoekers (toch nog) 30.

boekjeopmaak.indd 18

Math

07-07-2008 11:47:36

Een gezellige, mooie dag!

Mensen druppelden gedurende de hele dag gestaag binnen.

Een levendbarende hagedis heeft zich de hele dag op de trap laten bewonderen en fotograferen door de bezoekers.

1

boekjeopmaak.indd 19

07-07-2008 11:47:37

50 JAAR ORCHIDEEËNTUIN Een terugblik naar het verleden In deze jubileumuitgave vind u een interview van oud-boswachters die al heel wat jaren vrijwilliger zijn in ‘onze’ tuin.

Een drietal natuurverhalen van vrijwilliger Ben Stikvoort en leuke verslagverhalen uit het logboek van de vrijwilligers.

Kortom een naslagwerk die thuishoort bij elke orchideeëntuin-liefhebber!

boekjeopmaak.indd 20

07-07-2008 11:47:48