Iwona Cechosz-Felczyk Słowniczek czasowników zachodniołemkowskiej wsi Szczawnik koło Krynicy opracowany na podstawie nagrań Małgorzaty Słoń-Nowaczek
Zbieranie tradycyjnego słownictwa łemkowskiego jest coraz trudniejsze, bo coraz mniej jest ludzi, którzy pamiętają czasy sprzed wysiedleń, a zwłaszcza sprzed ostatniej wojny. Szczęśliwie sporo wyrazów zapisano i sporo tekstów nagrano na przełomie XX i XXI wieku, kiedy starszych informatorów można było częściej spotkać. Wśród tych ostatnich zdarzali się także tacy, którzy nie przenosili się z miejsca na miejsce (a na ziemiach zachodnich mieszkali wraz z innymi osobami z tej samej miejscowości) i ich mowę można wiązać z określoną wsią. Najwyższy czas by zacząć te zapisy i nagrania opracowywać1. M. Słoń-Nowaczek nagrała wiele tekstów łemkowskich (także z południowej strony Karpat). Szczawnik, położony na zachód Krynicy, leży na zachodnim skraju obszaru łemkowskiego (jeśli pominąć kilka wsi tzw. Rusi Szlachtowskiej na wschód od Krościenka), a wybór słownictwa tej wsi przedstawiła R. Bronikowska2. Potrzebne jest jednak opublikowanie pełnego materiału, a pierwszym krokiem w tym kierunku jest opracowanie słownika czasowników, które w publikacjach leksykalnych z Łemkowszczyzny są niedoceniane3. W niniejszym słowniku znalazło się ponad 1200 haseł, głównie z zakresu tradycyjnej leksyki. Podstawowym informatorem jest Iwan J., ur. w 1919 r., pochodzący z rodziny zajmującej się wypasem owiec na hali, a więc związanej silnie właśnie ze wsią (dodatkowym jest jego syn Michał, ur. w 1942 r.; jego wypowiedzi sygnowane są w słowniku przez MJ42). Informator dobrze zachował dawny język; niektóre wyrazy i formy polskie mogą być w jego mowie stare, związane z sąsiedztwem z polskimi wsiami. Nagrania zostały przeprowadzone w Jaroszówce w Legnickiem, gdzie informator osiadł po 1947 r. Rozpisały je M. SłońNowaczek i R. Bronikowska. Słownik próbuje łączyć zasady naukowej transliteracji nagrań z zasadą przedstawiania tekstu w formie dostępnej nie tylko dla językoznawców, ale dla szerszego kręgu odbiorców. Stąd rezygnacja z zapisu fonetycznego na rzecz półfonetycznego, rezygnacja ze znaków specjalnych poza ŭ, które oznacza głoskę brzmiącą jak polskie ł w wyrazie ławka czy u w wyrazie auto, poza ы, np. w szыtkы, które oznacza tylne y (wymawiane z tyłu jamy ustnej), a które w systemie mowy łemkowskiej jest odrębną głoską, choć dziś coraz bardziej zlewa się z y oraz poza ï, które oznacza głoskę pośrednią pomiędzy y oraz i. W przykładach 1
Por. np. J. Rieger, Słownictwo i nazewnictwo łemkowskie. Semper 1995. Słowniczek tam zawarty, oparty głównie na zapisach własnych autora po obydwu stronach Karpat, liczy ok. 4500 haseł (w przygotowywanym wyd. 2 ich liczba zwiększy się do ok. 6500). 2 R. Bronikowska, Dawne słownictwo zachodniołemkowskiej gwary Szczawnika koło Krynicy, [w:] Studia nad słownictwem gwar ukraińskich w Polsce. Łemkowszczyzna i gwary nadsańskie. Pod red. J. Riegera. Semper 2002, s. 17-64. 3 Wyjątek stanowi praca С. Панцьо, Матеріали до словника лемківських говірок (Дієслівна лексика). Частина перша. Тернопіль 1997.
1