Revista Shije Nr 17 by Revista Shije

pĂŤr

FAQE

SHTATOR 2013

frutat e thata

SHTATOR 2013

Shtator 2013 STAFI Botues: Red Mark Drejtor: Altin Bamllari

Kalendari i eventeve kulinare në botë

SHTATOR Një nga festat më të përfolura është dita ndërkombëtare e pançetës (mish i tymosur që nxirret nga kofsha e derrit e që pritet në feta të holla). Kjo festë është mbajtur për herë të parë në vitin 2000, në Bedford, Massachusetts. Një nga gjërat e çuditshme të kësaj feste është se njerëzit përpiqen që të krijojnë veshje të përbëra prej pançetës. Kjo ditë festohet në të gjithë botën, por veçanërisht në Amerikë, ku jeton numri më i madh i pançetangrënësve.

Kryeredaktore: Klaudeta Skënderasi Gazetarë: Saimir Muzhaka Dhurata Thanasi Daneri Brenton Kotorri Bashkëpunëtorë: Haxhi Aliko Blerina Bombaj Gentian Ziu Hermiona Hajdini Vjollca Xhunga Armand Kikino Gladiola Bilbili Edlira Ruzi Ervis Xhelo Konsulent: Mitro Çela Fotografia: Manila Harizi Graphic Designer: Daniela Dushmani Manaxherë marketingu: Rovena Hasa Manaxher i shpërndarjes: Shpëtim Caco Eltion Danglli

Tekstet dhe fotografitë janë pronë e “Shije”. Riprodhimi i tyre është i ndaluar.

Dita e Pançetës

SHTATOR

Sheh rrushi rr ushin dhe feston

Ky frut me nam e meriton një festë. I lashtë sa vetë jeta, rrushi është një nga frutat më të preferuara të njeriut dhe është një produkt nga i cili prodhohet edhe vera. Dita e rrushit festohet në 7 Shtator, ndërsa njihet më së shumti si një festë kombëtare në Kaliforni. Dita në nder të tij fillon në orën 9 e gjysmë me një marshim, ku njerëzit vishen me ngjyrë të purpurt dhe bëhen pjesë e lojrave të ndryshme. Gjithashtu njerëzit bëhen pjesë e shtypjes së rrushit me anë të materialeve artizanale që janë përdorur që në shekullin XX.

Kikirikët festojnë

SHTATOR Një festë tjetër e njohur është edhe ajo e kikirikëve. Kikirikët nuk janë lloje arrash, por bëjnë pjesë në familjen e bishtajoreve dhe janë mjaft të shëndetshëm. Kikirikët janë një nga ushqimet më të preferuara të amerikanëve dhe kanë një përdorim të gjerë kudo: nëpër shampo, karburante, bojra, miellra dhe sigurisht në krijimin e gjalpit të kikirikut. Dita e kikirikëve i përkon datës 13 shtator dhe festohet nga njerëzit duke pjekur biskota me gjalpë kikirikësh ose duke prodhuar vetë gjalpë kikirikësh në kushte shtëpie.

SHTATOR 2013

13-21

Bananet në fest

SHTATOR

Shtatori njihet edhe për festivalin ndërkombëtar të bananes. Për herë të parë kjo festë u zhvillua në vitin 1962 në Fulton, Kentucky që njihet ndryshe edhe si kryeqyteti i bananeve. India është prodhuesi më i madh i bananeve duke pasur rreth 20% të prodhimit botëror të tyre. Gjatë ditës së festivalit ndërkombëtar të bananes, njerëzit organizojnë konkurse për gatimin më të mirë me përbërës kryesor bananen, për kapelën më të bukur të bananes dhe zhvillohet pasarela e bananes për fëmijët 0-17 vjeç. E veçanta e kësaj feste është që organizohen parada mjaft të veçanta që kanë si fokus bananet, e sigurisht dekorimet e shumta me banane.

, ka Ku ka çokollatë ë st fe gjithnjë

Çokollata është një nga shijet më të preferuara të botës, me shumë mundësi shija më e kërkuar në të 7 kontinentet. Gjithkush e pëlqen atë, recetat janë të pafundme dhe 13 shtatori njihet si dita ndërkombëtare e çokollatës. Megjithatë ka një numër të madh datash gjatë gjithë vitit që promovojnë çokollatën, ndaj veç shtatorit mos u habisni kur të dëgjoni ndonjë datë, në ndonjë muaj tjetër që të festojë për çokollatën. Gjithsesi, s’ka arsye për t’u mërzitur: një festë më shumë, e për më tepër rreth çokollatës, nuk është kurrë keq!

Mbushni pjatat plot me… linguine

SHTATOR

Një tjetër datë e rëndësishme në historinë e pastave është edhe ajo e ditës së linguineve. Linguine është një lloj paste që e ka origjinën nga Italia, në Genoa dhe Liguria. Linguine do të thotë gjuhëza të vogla. Kjo lloj paste shoqërohet më mirë me fruta deti. Data e kësaj feste është 15 Shtatori. Gjatë kësaj date njerëzit gatuajnë pjata karakteristike me linguine.

SHTATOR

Gjithashtu muaji shtator është:

ënojeni

Dita e kafesë, sh në kalendar!

Një nga eventet më të rëndësishme të këtij muaji është dita ndërkombëtare e kafesë që mbahet më 29 Shtator. Ajo është festuar për herë të parë në vitin 1983 në Japoni, ndonëse origjina e kësaj feste është e panjohur. Kafeja kultivohet në më shumë se 70 shtete. Kjo ditë është gjithashtu e rëndësishme edhe për promovimin e tregtisë së drejtë të saj. Në këtë ditë shumë biznese ofrojnë ulje ose japin falas kafe. Përveç benefiteve të tjera, kjo festë mëton gjithashtu të promovojë kënaqësinë që fal kafeja.

• • • • • • •

Muaji i verës kaliforniane Muaji i ndërgjegjësimit ndaj alergjive ushqimore Muaji i ndërgjegjësimit të fëmijëve obezë Muaji i veprimit për urinë Amerikë: Muaji i frutave dhe i perimeve Angli: Java kombëtare e Cupcake (16-22 shtator, 2013) Kanada: Java kombëtare organike (21-28 shtator, 2013) Arla B.

Në kopertinë

Në foto: Xhemi Shehu Foto: Manila Harizi Veshjet: Anila Konomi Grimi dhe flokët: Suela Çangu Ambientet: Kantina Bardha

Mendje e shëndoshë në trup të dobët

Frutat? Më mirë të thata

f. 80

f. 68

Nga Pogradeci me shije

f. 114

Aperitiv nga Mitro Çela Telashe në ditët e pushimeve f. 9 Skeda praktike Rrëmujë në kuzhinë f. 11 Kafe turke Arjana Qatipi - Tryeza e viteve të egra f. 16 Kthim në qytet Mbaruan pushimet f. 26 Te dietologia Vera mbaroi f. 34 Erdhi vjeshta Lojërat që na bën shtatori f. 38 Mrekullitë e vjeshtës Bajamet…për të ndezur libidon f. 72 Një dashuri e ëmbël dhe e kripur f. 76 Të hash apo të mos hash Lamtumirë uri f. 86 Rrëfenja tavoline Kur uria na sulmon f. 90

Speciale

SHTATOR 2013

Mes vreshtash

Vajza e shijeve tradicionale f. 42 Vreshtat e duarve tona f. 56 Një gotë pasion f. 59 Çdo stine, verën f. 62 Një gotë Bordeaux f. 64

f. 12

Alban Nimani Asgjë sikur gatimi

f. 20

Sekretet e Oni Pustinës Rrëfimi Vip Jetoj shëndetshëm, pra jam f. 92 Pjata e shëndetshme I shëndetshmi avull f. 96 Shije delikate Djathin? Le ta njohim më mirë f. 98 Shporta e frutave Shërohu me dardhë f. 102 E pagatuar Më mirë krudo f. 104 Alarm Qytetërimi industrial po ha vetveten f. 106 TV-Kuzhina Shije nga “Vila 24” f. 110 Profili i një chef-i Bukë, krypë e zemër të bardhë f. 126 Pyetësori pikant Edvin Peçi f. 134 Erëzat në ballkonin tim Shije dhe ngjyrë në ballkon f. 136 7

EDITORIAL

Një shënim sa për fillim

Vjeshta që na sjell traditën Zyrtarisht jemi në vjeshtë. Kështu thotë kalendari e kështu thonë dhe të gjitha frutat që janë pjekur. Në ditë të tilla sapo vjeshta hynte, mamatë e gjyshet tona fillonin të përgatisnin glikotë e reçelrat. E gjithë shtëpia merrte aromën ndjellëse të zierjes së frutave. Veçse lodhje kishin plot. Sigurisht që sot është shumë më komode që thjesht të marrësh ashensorin dhe të shkosh të marketi i lagjes në raftet e të cilit do gjesh dhjetëra lloje reçelrash. Vetëm se, a nuk do ishte më e mirë ajo aroma e që mbush gjithë shtëpinë? A nuk do ishin më të këndshëm ata kavanozët me reçel, mbushur nga duart e tua dhe ajo gjethja e barbarozës për aromë të mirë? A nuk do merrje lëvdata nga mikeshat kur t’u thoshe se këtë glikonë e ke përgatitur vetë? Tani që është vjeshtë ca zakoneve tradicionale ndoshta duhet t’u rikthehemi, qoftë edhe nga pak fare, qoftë edhe vetëm për një vazo reçel. Kanë shije të mirë e mbi të gjitha kujtime të pashlyeshme. Nuk e besoni? Pyesni Xhemi Shehun, që në një rrëfim fare të sinqertë për mënyrën e të ushqyerit, e bukura e ekranit, Xhemi Shehu, na ka treguar se për të shija më e mirë është ajo e pjatave tradicionale, që dikur ia përgatiste gjyshja dhe mami në shtëpi. Se edhe tani që kohët kanë ndryshuar dhe restorantet të servirin çdolloj mrekullie gastronomike, ajo nuk e ndërron preferencën e saj. Do vetëm pjatat që i pëlqejnë, ato tradicionalet, që i ka provuar që kur ka qenë fëmijë. A nuk u kthehemi të gjithë ndonjëherë shijes së tryezës së thjeshtë të mamave apo edhe thjesht bukës me gjalpë? A nuk bëjmë qindra kilometra rrugë për të shkuar në atë fshatin a qytetin që gatuan pjatat tradicionale, që më

shumë sesa shije, na kënaqin me kujtime? Kjo koha e sotme, me menutë moderne e recetat e “jashtme” na i ka fashitur shijet e dikurshme të fëmijërisë. Sigurisht sot asgjë s’ka të krahasuar me të shkuarën. Ka aq shumë zgjedhje. Vetëm se sikur na merr nga pak malli për gatimet e dikurshme.

Klaudeta Skënderasi

APERITIV NGA MITRO ÇELA

SHTATOR 2013

MITRO ÇELA

Telashe në ditët e pushimeve “Në qoftë se diçka nuk nis mbarë, gjithçka do të shkojë ters!” Ky paradoks me origjinë amerikane, shkruar tek Ligjet e Mërfit, sikur është gatuar për familjen time… Javën e dytë të korrikut, me diellin saç prapa zverkut, mbritëm në Modunjo, një qytet brenda zonës industriale të Barit. Atje banon prej 20 vjetësh nipi im. Sa mbërriti në Itali, u martua me një italiane të fisme dhe në bashkëpunim bënë një djalë e një vajzë. Për të ndihmuar Italinë, nipi ka marrë me vete gjithë familjen. Sipas zakonit shqiptar, ende pa e tretur lodhjen dhe sëkëlldinë, zonja ime vendosi të bëjë një vizitë në supermaket, sepse e bija e Zeqos majë thanës, i kishte thënë se Italia është më e lirë se Shqipëria. Kur u kthyem nga Bari në Modunjo, ndodhi hataja. Në fillim ngatërruam rrugën. Ndaluam makinën për të pyetur një djalë azgan, që qëndronte hipur mbi një motor të markës japoneze. Ai, me shumë mirësjellje, na tregoi rrugën dhe pa shumë takt ia rrëmbeu nga dora gruas një nga çantat. Për fatin e zi të hajdutit, çanta në vend të parave dhe pasaportës, kishte disa mallra “alla-frënga” që i blemë në supermarket. Që nga ai çast na u fut lepuri në bark. Për të nxjerrë lepurin, nipi na propozoi të bënim, jashtë pushimeve, dy vizita. Ditën e parë shkuam në Çezena. Shëtitëm pallatin dhe kopshtet e mbretit të Napolit. Bir o Mina!

Bukuri e rrallë! Para e derdhur lumë! Histori nga ato me “brirë”. Mua, që në shumë raste më pret truri eksiq, regjistrova vetëm njërën: Mbreti me mbretëreshën flinin të ndarë! Secili kishte dhomën e vet të gjumit. Nuk u trashëguan, sepse mbreti vdiq nga sifilizi në Vjenë! Po si ndodhi kjo hata, kur flinin veç e veç? Kush ta ketë përdredhur? Shkenca ende nuk e ka ndarë shapin nga sheqeri. Ditën e dytë shkuam në Napoli, që sipas ciceronit, është qyteti i tretë në Evropë, pas Parisit dhe Londrës, për pasurinë arkeologjike dhe kulturore. Por mendja ime përsëri punoi ters. Regjistroi një ngjarje makabër, pikërisht në Kështjellën e Re (Fortesa Angevin), simbol i bukurisë së qytetit. U ndërtua në vitin 1282. Në vitin 1346 në Napoli mbretëronte mbretëresha Johanë. Vetë kishte zgjedhur hungarezin Andrea për burrë. Pasi kaluan disa vjet të lumtur, mes tyre plasi sherri. Sebep, i shkreti pushtet. Në mëri e sipër Johana e murosi burrin, duke imituar legjendën e kalasë së Shkodrës. Pas dy vjetëve, vëllai i Andresë pushtoi kështjellën. Duke qenë liberal dhe sevdalli, nuk e murosi kunatën, por e detyroi mbretëreshen të marrë rrugën e mërgimit në Francë. Ndërsa zonja u bënte zbor dyqaneve, unë nisa të shëtis rrugëve. Ja një fytyrë e njohur… Ishte miku im

Meti, dikur ujk deti, d.m.th., marinar, sot është emigrant në Itali. “Botë e vogël”,- i thashë unë. Pas 20 vjetësh u takuam në Napoli. Meti nisi të më tregoi, pa e pyetur. “Lashë detin, për një ofiçinë të flamosur në Piza të Italisë. Pronarin e kam koprac. Një ditë i thashë:- Më shto rrogën! Ai ngriti supet dhe më tregoi xhepat. - Po nuk më dhe më shumë para, do të thyej tornon! Do më futësh në burg? Të gënjen mendja! Unë jam proletar. Këtë fjalë të huaj na e solli Tarasi. Në shqip, proletar do të thotë për - litar! D.m.th që unë nuk kam se çfarë të humbas, veç litarit nga qafa. Thyej tornon dhe ia mbath në Zvicër! - Ke të drejtë o Për-litar! Do të ta shtoj rrogën, edhe pse Italia është në krizë, për faj të Berluskonit, që më shumë vret mendjen për “tangat” e çupkave nga Maroku, sesa për hallet e sovranit. Por më parë dua të më thuash: Kush është ky Tarasi? - Ishte usta mbi ustallarë, komandati legjendar i Luftës Nacional Çlirimtare! Enver Hoxha, i thonë. Në fillim të luftës u mblodhën ilegalët. Thanë t’i gjejnë një pseudonim shokut Enver, sepse mos na shkojë për dhjamë qeni dhe ku të mbytet pastaj komunizmi shqiptar! Le ta quajmë Ta Rras, tha njeri, sepse do vijë një ditë që do të na e rrasi të gjithëve! Dhe i doli fjala. Na del në ëndërr si lugat, edhe pse ka 38 vjet që ka shkuar tek të shumtët.

Grimca Qoshja e amvisave

Gota Të veshura Kur gotat e reja të saponxjerra nga rafti krijojnë një veshje rreth tyre dhe humbasin shkëlqimin, mbush çdo gotë me ujë të vakët dhe shkri brenda tyre pak detergjent pluhur. Lëri kështu për gjatë gjithë natës. Të nesërmen veli që mbulonte gotat do të jetë zhdukur tërësisht dhe gotat do të jenë sërish plot shkëlqim dhe më të bukura se më parë.

Angjinaret Ruaji nga oksidimi Janë shumë të shijshme por kanë një defekt: oksidohen menjëherë dhe marrin një ngjyrë të errët. E ka një zgjidhje. Pasi t’i kesh larë mirë, elimino fletët e forta të jashtme derisa të arrish tek ato më të butat, pri majat dhe kërcellin me një thikë dhe pastaj ndaji përgjysmë dhe konservoji në ujë me limon.

Kokosi Ja si hapet Duke përdorur një çekiç në pjesën më të hollë godit me lëvizje të sakta dhe të përsëritura guaskën në pjesën më të hollë rreth ekuatorit, duke u përpjekur të ndjekësh me saktësi linjën. Pas disa goditjeve guaska do të ndahet në dy gjysma.

Biskotat Si të ruhen krokante Pasi u hapet ambalazhi, në rastet kur blihen me paketim familjar, biskotat fillojnë të zbuten dhe të humbasin fortësinë edhe nëse i ruan, siç këshillohet, në një kuti teneqeje. Shto në kuti bashkë me biskotat edhe pak sheqer. Kështu do të ngelen për shumë kohë pasi janë hapur të forta dhe të shijshme.

Lakra Shmang atomin Kur zien lakër, lulelakër, brokoli apo edhe peshk shto në ujë edhe një copë bukë. Kështu shtëpia nuk do të mbushet me aromën e pakëndshme.

Bimët aromatike Gjithmonë të freskëta Kjo vlen vetëm në rastet kur do t’i përdorësh për gatim. Ngriji me ujë nëpër format e akullit dhe formo kube. Duhen larë mirë dhe pasi të jenë ngrirë, kubat e akullit nxirri nga kasketa dhe futi nëpër qese duke u shkruar përsipër emrin e bimës. Në momentin e gatimit nuk ka nevojë të shkrihen. Hidhi siç janë dhe në moment do të ndjesh aromën e mirë.

SKEDA PRAKTIKE

SHTATOR 2013

Ata që e kanë pasion gatimin, ia dinë edhe sekretet. I kanë edhe truket shpëtimtare. Po ka ca të tjerë që në kuzhinë bëjnë vetëm zarare. Që nuk sajojnë dot asnjë supë për të qenë dhe nuk e kanë nuhatjen aq të mprehtë sa të dalin nga situata. Ç’të bësh kur receta nuk të del siç prisje? Kur të ndodhin aksidente të vogla apo kur nuk e njeh gjuhën e kuzhinës? Ne kemi ekspertin tonë të kuzhinës, Gentian Ziu, që do na shpëtojë nga rrëmuja e kuzhinës. Edhe pse e mbuloj pastiçon me krem beshamel, makaronat bëhen sërish si kockë në pjesën e sipërme. Kjo ndodh sepse beshameli s’ka arritur të mbulojë gjithë makaronat dhe një pjesë e tyre kanë qenë sipër saj. Për këtë ka tre shkaqe. Ose beshameli s’ka qenë i mjaftueshëm, ose s’e keni shtruar mirë, ose ka qenë shumë i hollë dhe ka rënë në fund të tepsisë. Konstatoni se çfarë ka ndodhur dhe kijeni parasysh që ta rregulloni herën tjetër!

Pasi i kam hedhur supës kosin dhe vezën e rrahur, kur kalojnë pak minuta shoh që uji qëndron sipër dhe gjithçka tjetër bie në fund Kjo s’mendoj se ka të bëjë shumë me vezën dhe kosin. Supa ka qenë e palidhur dhe gjithsesi do të ndahej. Nëse supa juaj është ujë me ca perime në të, s’besoj se kosi dhe veza mund të ndryshojnë ndonjë gjë. Në rast se e gatuani me merak, për një kohë të mjaftueshme, duke e përzier vazhdimisht dhe pasi të jenë inkorporuar mirë materialet, atëherë veza e rrahur dhe kosi do të bëjnë diferencën. Mjaft që të mos i jepni më valë pas shtimit të tyre se ndryshe përsëri të njëjtin rezultat do të keni.

Ka ndonjë mënyrë për të pastruar më shpejt halat e peshkut? Nëse bëhet fjalë për peshk të plotë, mënyra është hapja pas pjekjes dhe heqja një nga një e halave. Për peshqit e ujit të kripur procedura është relativisht e lehtë, sepse halat janë të gjitha të përqendruara në pjesën e përparme të trupit – në pjesën e barkut dhe ndjekin shtyllën kurrizore. Halat e mëdha fillojnë nga shtylla kurrizore dhe përfundojnë në fund të barkut dhe për çdo halë të madhe ka dhe një halë të vogël që fillon nga e njëjta pikë me të madhen dhe vazhdon me kënd 90 gradë dhe përfundon në lëkurë. Disa peshq të familjes së kocës dhe dentalit kanë 3-4 hala të vogla më shumë se të mëdha të cilat vazhdojnë pasi mbarojnë halat e mëdha të barkut, por janë shumë të lehta për t’u gjetur sepse vazhdojnë me të njëjtën tendencë si të tjerat. Pasi të keni pastruar 3-4 peshq dhe të keni fiksuar pikat nga ku fillojnë halat do ta keni shumë të lehtë për t’i pastruar ato.

Kur e vendos biftekun në skarë a duhet të hedh më parë vaj në të? Është e domosdoshme që të marinoni biftekun me vaj para se ta piqni. Veç të tjerash vaji do të krijojë një shtresë izoluese dhe do të mbajë një pjesë të lëngjeve. Në këtë mënyrë do të keni një biftek më të lëngshëm dhe më të butë, mjaft që ta gatuani në skarë shumë të nxehtë për sa më pak kohë që të mundeni.

NË TRYEZË ME...

Sekretet e

Oni Pustinës Janë ca të fshehta që e kanë bërë fytyrën e tij të prerë, barkun fibër dhe linjat perfekte, ndonëse vitet kalojnë edhe për të. Oni Pustina, dikujt mund t’i ketë buzëqeshur nga posterat e shumta të shpërndara në aeroporte ndërkombëtare, dikush tjetër mund ta mbajë mend për “C’e posta per te”, apo nga reklama e fundit ku ai i “jep” kokoshka Angelina Jolie. Në të gjitha rastet një djalosh simpatik… Ndaj ne e kemi ftuar në “Shije” për të na treguar se ç’fshihet pas suksesit të tij

Ushqimi i parë që fillon ditën tënde?

Bukë e thekur me filadelfia dhe mjaltë ose reçel.

Pjata që mund ta haje edhe përditë?

Të kripura.

Pastë ose oriz.

Kadaifi.

Tirana.

Qyteti shqiptar ku gatuhet ushqimi më i shijshëm?

Më mirë të kripura apo të ëmbla?

Ëmbëlsira që të tundon?

Mish apo peshk? SHTATOR 2013

Peshk.

Qyteti evropian ku hahet më mirë?

Milano.

Pija më e mirë për të shoqëruar një pjatë të shijshme?

Vera e kuqe.

Gatimi që të kujton recetat e nënës...

Sarma.

NË TRYEZË ME...

Një program në tv shijohet më mirë duke ngrënë…

Kokoshka. :)

Sushin. :)

Kosin.

Kur shkon në market, çfarë ble me shumicë?

Tartufin. :)

Ushqimi që urreje kur ke qenë fëmijë?

Fruti që nuk mungon kurrë në tavolinë ?

Limoni.

Çfarë nuk gjen kurrë në frigoriferin tënd?

Qumështi.

Ushqimi apo pija e fundit që mbyll ditën tënde?

SHTATOR 2013

KAFE TURKE

Asaj i është dashur të gatuajë vazhdimisht. Duke e konsideruar veten nënë të tre burrave (dy djemtë dhe bashkëshorti), Arjana i ka bërë gjithnjë të dyja: edhe punën, edhe amvisën. Por si ia bënte në ato vite të vështira të jetës së saj, kur e dërguan për të jetuar në Mirditë? Zbulojeni në këtë rrëfim Nga Saimir Muzhaka Foto Manila Harizi

Arjana Qatipi

Tryeza e viteve të egra 16

SHTATOR 2013 dërsa kthehet pas në histori, në ato kohëra të vështira, ku të gatuaje një recetë me gjithë përbërësit që kërkonte ishte një luks, ajo nuk ngurron të tregojë vështirësitë e panumërta. Arjana Qatipi, si pjesa më e madhe e moshatareve të saj, u martua në moshë të vogël. Ishte vetëm 22 vjeçe kur i ra për pjesë të merrte frerët e kuzhinës e të gatuante për gjithë shtëpinë. Por mosha do të ishte problemi më i vogël, nëse s’do të ishte edhe për skamjen e madhe që kishte pushtuar gjithë vendin. Po flasim për ato vite kur ushqimet ishin të kufizuara, në gjithë Shqipërinë. Por nëse i shton kësaj edhe situatën e vështirë që gjendej në Mirditë, ku Arjana u detyrua të jetonte për 13 vite me radhë, atëherë ky rrëfim do të kuptohet lehtësisht. Asaj i ra për pjesë të jetonte në zonat e thella të Mirditës, në zonën e Kurbneshit, në fshatin Perlat-Qendër,

Kur

kopjoheshin recetat

në një kohë kur edhe Tirana vuante, imagjinoni pastaj se ç’ndodhte në këto zona. Mungonin produktet bazë të ushqyerjes. “Duhet të kishe miq që të siguroje bukën e grurit. Duhet të ngriheshe që në orën 4 e 30 të mëngjesit për të mbajtur radhën e qumështit. Po kështu duhet të mbaje radhë edhe për 2 pako gjalpë 37-she (lekëshe). Mezi i siguroje 10 kokrra vezë dhe mishin e gjeje më së shumti me kocka. Qe një periudhë kur edhe patatet mungonin e për fruta s’bëhej fjalë fare. Mbaj mend që në datën 5 Maj, me rastin e festës së dëshmorëve, mund të gjeje ndonjë frut, por edhe në atë ditë të parët që i siguronin ishin familjet e dëshmorëve”. Problemet dhe hallet e asaj kohe sot mund të tingëllojnë qesharake. Por kush i ka mbajtur mbi supe i njeh fare mirë. Gjithsesi fati me një dorë të merr, ndërsa me tjetrën të jep. Arjana pati fatin e madh të ndihmohej shpesh nga e ëma. Nga Tirana, ajo i dërgonte të bijës në Mirditë mishin, spinaqin,

sallatën dhe ndonjë produkt tjetër. Ishin ato ditë të lumtura kur Arjana i futej punës për të gatuar një recetë ndryshe për familjen. Dhe dhimbja bëhej kësisoj më e vogël. Por edhe pse vështirësitë ishin sfilitëse, nuk mund të thuhet kurrsesi se në atë kohë nuk shijohej. Madje në disa raste, zonjat nikoqire përgatisnin disa receta për të cilat sot shumëkush mund të ketë nostalgji. “Kur nuk ke, edhe fantazia të cënohet, megjithatë përpiqeshim. Dhe ishin ato raste kur gatuanim kekun special, me arrat që përgjithësisht i gjenim në atë zonë. Bënim një byrek me hithra, që ç’të haje! Sajonim receta me fasulet e kuqe apo mishin e derrit. Bënim tavën e kosit, që për mendimin tim ishte pjata jonë më e shijshme”,- u kthehet edhe njëherë Arjana kohëve të shkuara, atëherë kur më shumë sesa për veten, mendoje për fëmijët e vegjël dhe për ushqyerjen e tyre. Por telashet nuk mbarojnë me kaq. Historitë e asaj kohe, nuk mund të shmangen pa disa detaje interesante…

Si Arjana dikur Kush i ka jetuar ato kohëra, e di fare mirë se çdo të thotë të kopjosh recetat e gatimit. Ishin kohëra kur amvisat përpiqeshin me ç’të mundnin për të mësuar një recetë të re, që do ta bënte familjen të shijonte një pjatë ndryshe. Edhe Arjana Qatipi nuk bën përjashtim nga ky “rregull”. Në kohën kur librat e kuzhinës mungonin, ajo përpiqej t’i siguronte recetat me rrugë të tjera. “Kishte nga ata që i përkthenin nga revista të huaja apo që vinin nga jashtë shtetit dhe na i tregonin verbalisht. Në të gjitha rastet i shkruanim nëpër copëza letrash. Kam qenë shumë e lidhur me recetat, aq sa sot në shtëpinë time mund të gjenden mbi 10 libra kuzhine. Ose shpesh futem në internet dhe printoj ndonjë recetë të shijshme”. Arjana na tregon se është një fanse e madhe edhe e emisioneve të gatimit. Vite më parë i ndiqte këto emisione tek stacionet gjermane, ndërsa sot edhe në kanalet televizive shqiptare. Ndërsa në kohën e diktaturës, emisione të tilla as që mund t’i ëndërroje!

KAFE TURKE

Gatimi me naftë

Meqenëse mamaja e Arjanës është jugosllave, disa privilegje të vogla asaj nuk i kanë munguar: për shembull kur bëhet fjalë për enët e kuzhinës, që në atë kohë mungonin. Ndryshe nga sot, kur thuajse çdo shtëpi i ka setet e nevojshme për një servirje normale dhe enët e duhura për gatimin, asokohe nuk kishe ku të gatuaje. Dhe e ëma e ndihmonte Arjanën duke i sjellë ndonjë enë që ajo e përdorte më pas me kujdesin më të madh. Gatuhej me dru, që ndonjëherë mungonte edhe në mes të dimrit. Ndërsa në Mirditë mungonte edhe vajguri. “I kërkonim autobusëve të linjës naftë dhe e përdornim në vend të vajgurit. E vetëm kur të shikoje tymin që ngrihej deri në qiell. Eh, ç’kohëra! S’të ikte e nxira për gati një javë. Mbaj mend që në vend të fitilave merrnim kanotiere të vjetra dhe përpiqeshim t’i sajonim. Një tmerr i vërtetë! Zienim gjellën me naftë. E të mendosh që shpesh gatuhej edhe në banjë. E lëre pastaj kur mendon që banja është krijuar për tjetër funksion”,- tregon Arjana duke buzëqeshur. Vetëm kur i dëgjon këto histori, kupton fare mirë se shpesh tragjikja është fare pranë komikes…

Veshje të bëra vetë

Dyqanet e stofave apo pëlhurave kanë qenë më të frekuentuara në ato vite. Zgjidhej copa në metrazh dhe qepej në shtëpi. Sajoheshin çarçafë, mbulesa por edhe veshjet. Kush i ka jetuar ato vite, e njeh shumë mirë këtë situatë. Edhe Arjana Qatipi mësonte të qepte vetë. “Kam qenë shumë qejflie veshjesh dhe rrobat e mia i qepja vetë në makinë”,tregon për ato kohëra Arjana për të theksuar që nuk mungonin vetëm ushqimet. Ndaj të qeverisje shtëpinë në ato vite, nuk ishte aspak si sot!

I kërkonim autobusëve të linjës naftë dhe e përdornim në vend të vajgurit. E vetëm kur të shikoje tymin që ngrihej deri në qiell. Eh, ç’kohëra! 18

SHTATOR 2013

Kur arritjet flasin përmes verës

Adresa: Kantina Bardha-Marikaj, Tiranë, Shqipëri 19

NGA DUART E MIA

Asgjë sikur

gatimi

Kemi dëgjuar shpesh që muzikantët e mëdhenj kanë po kaq merita edhe në kuzhinë. Seç ka një marrëdhënie midis suksesit nëpër pentagrame dhe atij mes përbërësish ushqimorë… Dhe në shtëpinë e Alban Nimanit e kemi vërtetuar këtë lidhje të fortë Nga Saimir Muzhaka Foto: Manila Harizi u kujtohet grupi i famshëm kosovar i muzikës alternative “Asgjë sikur dielli”? Nëse po, e keni të pamundur të mos e mbani mend Alban Nimanin, vokalistin e grupit, që me zërin e veçantë u bë i njohur në Shqipëri në vitin 2003. Dhe meqenëse Albani i ka munguar këtë periudhë daljeve publike, ja ku jua sjellim. Ashtu siç nuk e keni parë: me përparësen e gatimit, duke gatuar Pad Thai.

E para është kuzhina aziatike. Për Albanin është më e shijshmja

Një paradite gushti, teksa i drejtohemi shtëpisë së Albanit, në katin e fundit të një pallati shumëkatësh, e dallojmë fare lehtësisht pasionin që ka për ushqimin, për ato erëzat lloje-lloje që i nxjerr mbi tavolinë, për ato koktejet magjike që përgatit me shpejtësi marramendëse… “Gatimi për mua është antistres, dizajn apo njëfarë meditimi. Më pëlqen shumë të shpenzoj kohë në kuzhinën e shtëpisë sime. E sidomos të gatuaj recetat e shijshme aziatike”,- na tregon Albani duke trazuar salcën e sojës.

SHTATOR 2013

Për Albanin kuzhina është si një pikturë, ndaj dekorimi kërkon shumë vëmendje

Për të thënë të vërtetën, ata burrat që e ndërrojnë një birrë në divanin e sallonit me një tigan në kuzhinë, nuk i has dhe aq shpesh. Prandaj Albani të habit pak! E vendos përparësen dhe nuk pret ndihma nga bashkëshortja Kejda, që kërkon ta ndihmojë vazhdimisht, edhe pse ai ia del i vetëm. Sepse në disa receta specifike e konsideron veten një kuzhinier të mirë. Historia daton rreth vitit 2001, kur në Angli Albani mësoi të gatuante… Gjatë kohës që studionte “Dizajn dhe Multimedia” ai qëndronte në shtëpinë e anglezes Diane Golder, mikeshë e familjes. Diane ishte eksperte në kuzhinë dhe i mësoi Albanit shumë receta gatimi, që ai sot vazhdon t’i përgatisë sapo gjen pakëz kohë dhe i shkëputet impenjimeve që lidhen me shkollën, ku ai jep mësim dhe muzikën. Pjata e parë që gatoi vetë: pulë me perime, gatuar në mënyrën kineze. “Aty u përgatita për një grua të dobishme :) Anglezët nuk është se dallohen për ndonjë kuzhinë kushedi se çfarë, por pata fatin të isha pranë një kuzhiniereje të shkëlqyer. Aty mësova edhe çajnizin, që është dhe gjella e parë që i kam mësuar gruas sime, e cila pasi e mësoi shkonte tek shoqet e saj dhe mburrej se dinte të gatuante :) Çajnizi përbëhet nga copa pule, speca të ngjyrave të ndryshme, ananas, salcë e oriz. Është shumë e shijshme!”. Që nga çajnizi e deri tek ushqimet e tjera aziatike që ai i shijon me pasion, Albani ka ç’të tregojë…

“Gatimi për mua është antistres, dizajn apo njëfarë meditimi. Prandaj më pëlqen shumë të shpenzoj kohë në kuzhinën e shtëpisë sime”

I fiksuar pas kuzhinës aziatike Edhe dashuria me ushqimet aziatike e ka burimin nga Anglia. Albani ra në dashuri me shikim të parë; sushit e shumëllojshme, shoqëruar me salcat tipike aziatike, shkopinjtë dhe luga karakteristike që përdoren gjatë ngrënies, këto e shumë elemente të tjerë të kuzhinës aziatike e bënë për vete. Aq sa sot, në kuzhinën e shtëpisë së tij, Albani gatuan vazhdimisht pjatat tradicionale të Azisë së Largët. “Më pëlqen shumë kjo kuzhinë. Është njëfarë pikture. Pëlqej sushin, çajnizin dhe tajlandezin. Salcat janë pjesa më e rëndësishme dhe dekorimi po ashtu”,- na tregon ai duke përligjur në njëfarë mënyre edhe recetën që propozon për lexuesit e “Shije”-s në fund të shkrimit: Pad Thai (një ndër pjatat më popullore në botë).

NGA DUART E MIA

Për Albanin gatimi është si të kompozosh një këngë: melodia është gjella, sound efektet janë salcat, ritmi është pija, vera etj.

SHTATOR 2013 Koktejet, shija e preferuar Edhe për koktejet e mrekullueshëm përsëri Anglisë i faturohet shkaku. Gjatë kohës që studionte, Albani njëkohësisht punonte, si gjithë studentët nëpër botë. Këtu nis historia pasionante me përzierjet magjike. Albani nisi punën si barman, ku mësoi si t’i bashkonte ingredientët, si mund t’i fuste në blender e të ofronte një shije të përsosur. Ai di të përgatisë shumë lloje koktejesh, ndërsa për veten e vet do të veçonte një “Blody Marry”. Kohët e fundit ai ka zbuluar koktejin “Submarine”, prej të cilit është joshur shumë. Është një koktej më shumë shoc: tek gota e birrës futet një tekila dhe pihet me fund. Megjithë dashurinë që i ka shtënë në kokë “Submarine”, ai nuk mund ta hedhë poshtë për atë të parën: “Blody Marry” është përzierja më e dashur për të! Është kokteji që nuk do ta refuzonte kurrë. Dhe për ju, që teksa lexoni këtë shkrim po sillni ndërmend gjithfarë ngjyrash e shijesh, ja ku po jua sjellim recetën. Na e ka dhënë Albani. Dhe për koktejet, ky emër është garanci!

Kuzhinën nga arti e ndan pak rrugë Për Albanin, gatimi është një paralele e artit. Janë thuajse e njëjta gjë. Dhe ai e ka shpjegimin për këtë. “Edhe pse nuk e mbaj veten për ndonjë kuzhinier të mirë, duhet të them që më pëlqen shumë të gatuaj. Gatimi është si të dizajnosh një poster apo të kompozosh një këngë: melodia është gjella, sound efektet i krahasoj me salcat, ritmi është pija, vera etj”. Prandaj dhe pjatat e tij dalin aq të mira. Sepse gatimi është art dhe Albani është artist!

Artist edhe në të ngrënë Kur vjen puna për të ngrënë, ai s’para i thotë jo ndonjë ushqimi. Edhe i vogël kështu ka qenë: s’para përdridhej e të bënte naze si pjesa më e madhe e fëmijëve. Tamam djalë

“artist”. “Për të ngrënë, ha gjithçka. Ama neps nuk kam. Preferoj shumë mantian (byrek pak pikant, me mish të grirë brenda), byrekun me qepë e me domate apo suxhukun, që detyrohem shpesh ta fsheh se s’më lë Kejda ta ha, ngaqë vjen erë”. Albani na tregon se ka dëshirë herë pas here të bëjë edhe turizëm kulinar. Së bashku me Kejdën dhe djalin e vogël, ai shkon jo rrallëherë për peshk tek “Lugina e Patokut”, vizitojnë “Mrizin e Zanave” apo qytete ku mund të hahet mirë. Dhe sa herë që shëtisin brenda apo jashtë vendit, ata kanë dëshirë që të hanë ushqimet tradicionale të zonës. Ai e pëlqen kuzhinën tradicionale shqiptare. Edhe pse e pranon: “Ajo të trash pak”. Dhe ai s’do t’i rikthehet ditëve kur mbante dietë, për të eliminuar pak kilet e tepërta të mbledhura rreth barkut.

Blody Marry Përbërësit: Tomato juice / Tabasco / vodka / spec djegës / selino. Përgatitja: Fillimisht futen gjithë përbërësit në shaker. Shakerohen dhe pastaj përbërja hidhet në gotën e koktejit, që është e mbushur me akull.

Pad Thai Për 2 Persona

Përbërësit: • 250 gr Thai noodle nga orizi • 1 gotë me karkaleca të vegjël • Soja sos • 4 thelpi hudhër të grira • 2 qepë të njoma të copëtuara • Gjysëm gote kikirikë (cashews) të grira • Tamandarine sos, ose sos i peshkut (sos tajlandez) • 1 lugë sheqer • 50 gr djathë tafu, i copëtuar • 1 karotë e copëtuar • 4 vezë • 2 limes

Përgatitja: Fillimisht treten në ujë të ftohtë Noodle nga orizi, për 30 deri në 50 minuta, ose derisa të zbuten aq sa të mund të mbështillen në gisht. Më pas hiqet uji dhe vendosen mënjanë. Ngrohet pak gjalpë në një tigan të madh të rëndë. Skuqen karkalecat anës në tigan. Vendosen vezët dhe përzihen me karkalecat. Pastaj vendosen noodles dhe sosi i peshkut. Ndërkohë që skuqen të gjitha përzihen. Shtohen karotat, qepët, hudhra, djathi dhe përzihen për 3 minuta.

SHTATOR 2013

KTHIMI NË QYTET

SHTATOR 2013

Tani është koha për të bërë bilance. Të paktën kemi ngjyrën e bronztë. Kilet e shtuara gjatë verës kanë një dimër të tërë përpara. Për momentin le të mjaftohemi me kujtimet e verës që sapo shkoi. Sa kile shtove? Çfarë hëngre? Sa pive? E harrove dietën? Me siguri që po. Sepse koha e pushimeve duhet shijuar deri në fund. Edhe në tryezë. Ndaj edhe ne e dimë mirë se kur jemi jashtë qytetit i harrojmë edhe ditët që ndenjëm pa ngrënë vetëm e vetëm që plazhi të na gjente në formë, edhe dietat spartane me gjethe sallate. Ditëve të pushimeve është mëkat të mbash dietë. Kështu mendojnë edhe personazhet tona. Cilat janë? Zbulojini një nga një. Dhe mësoni se çfarë kanë sjellë nga pushimet. 27

KTHIM NË QYTET

t ë m a r kilog e verës që shkoi Që u lihen peng pushimeve. Atëherë po që quhen pushime. Se si mund të rrijë Fatma Haxhialiu pa emisionin e saj “Thumb” e pa qesëndisur gjithë dynjanë, një zot e di. Ama një gjë është e sigurt, kur kthehet është po aq e qetë sa ditët para nisjes, sepse plazhi e merr me të mirë. Nuk i shton as edhe një kilogram të vetëm, përkundrazi e dobëson 28

SHTATOR 2013 Sa zgjasin pushimet e tua? Si njeri i paplanifikueshëm që jam dhe pushimet i planifikoj momentin e fundit. Nuk jam nga ata që duan patjetër dy javë pushime, më mjaftojnë 3 ditë larg botës dhe njerëzve dhe karikohem. Këtë verë kam pasur shumë angazhime dhe kam bërë vjedhurazi pak ditë plazhi. Pushimet prej vërteti do t’i bëj javën e parë të shtatorit... nëse nuk do kem ndërruar mendje. Është ky momenti për të hequr prizën? Po, kur pushoj nuk dua fare të marr vesh çfarë ndodh vërdallë, madje pushimet i dua primitive. Aventurë, energji, relaks të gjitha të përziera! Dua natyrë dhe pak njerëz, nuk dua te kurohem, dua t’i jepem e tëra natyrës. Më duket e pakuptimtë të rri të lodhem e stresohem se çfarë të vesh kur të dal apo të lyhem se më shikojnë dynjaja! Kur jam me pushime, dua të heq prizën. I numëron ditët derisa të kthehesh? Nuk më pëlqen të mendoj kthimin, mendoj të marr më të mirën e momentit dhe të shfrytëzoj çdo sekondë për t’u kënaqur e për të bërë historira plazhi nga ato që tregohen dhe që tingëllojnë si budallaqe po që i bëjnë të paharrueshme pushimet. Na trego pak për aventurat e tua kulinare: je nga ato që gjithë ditën e plazhit përtypen? Jooooo, unë në det nuk ha thuajse fare. Çuditërisht, si njeri

Pas plazhit më hipën një lloj oreksi, por mundohem ta gënjej organizmin me fruta dhe lëngje frutash apo çajra të ftohtë mbrapsht që jam, unë nuk kam uri deri në orën 17.00. Deti nuk ma shton oreksin, ma heq fare edhe pse lahem shumë. Pi shumë ujë dhe çaj dhe qameti mund të ha ndonjë frut, se dhe akulloret pasdite i ha. Po specialitetet e zonës ku pushon i shijon të paktën? E kam kusht dhe vdes të provoj gjëra të reja, nuk jam hamëse por shijuese. Edhe pse ndonjëherë qëllon që ia fus kot me porosinë dhe më del ndonjë gatim “Zot na ruaj”, kam shpëtim pjatën e të fejuarit. Atij i mbush mendjen gjithmonë të marrë gjëra të sigurta :). Pra, nuk ke probleme me peshën gjatë pushimeve? Siç e lartpërmenda, nuk ha fare kur jam me pushime ose shumë pak krahasuar me atë çka ha normalisht. Vera mua më heq katër kilogramë, për të cilët kujdeset “baba dimri” të m’i kthejë mbrapsht. Po pasi pushimet kanë mbaruar vrapon tek peshorja? Jo, nuk jam e fiksuar me peshoren dhe pse peshohem rregullisht çdo muaj! Po kam disa rroba që i kam peshore e kaluar peshores, sepse i kam fiks pas trupit dhe kur më bëjnë do të thotë që jam mirë, po nuk më bënë ndizet alarmi se i bie që të kem shtuar. Ama po ndenjën pak më të lira, i hapet drita jeshile një çokollate apo ca patateve të skuqura më shumë :). Si ndryshon regjimi yt ushqimor pas plazhit? Në fakt, pas plazhit më hipën një lloj oreksi, por mundohem ta gënjej organizmin me fruta dhe lëngje frutash apo çajra të ftohtë. Mban dietë? Nuk mbaj mend të kem mbajtur ndonjëherë dieta. Unë llogaris kaloritë dhe e di që trupi im normalisht ka nevojë për 1800 kcal për të mbajtur peshën konstante. Nëse dua të humb në peshë i heq 300 kcal dhe me 1500 kcal mund të ha çfarë të dua. Dhe funksionon gjithmonë kjo mënyrë. Çfarë produktesh ushqimore konsumon për të ruajtur sa më gjatë ngjyrën e lëkurës që të ka dhuruar plazhi? E para dhe më klasikja është lëngu i karotës, po dhe pjepri kam lexuar që ndihmon në ruajtjen e ngjyrës. Mami në fakt më ka gënjyer për një kohë të gjatë duke më thënë se mjalti të ndihmon ta mbash gjatë ngjyrën! Duke e ditur sa e fiksuar jam unë me ngjyrën, kur isha më e vogël dhe nuk e haja me qejf mjaltin në mëngjes, më thoshte se nëse do haja një lugë mjaltë çdo mëngjes ngjyra do zgjaste gjithë vitin. Dhe unë e haja :).

KTHIM NË QYTET

Karota e ngjyrës së 30

SHTATOR 2013

Nuk sjell asnjë kilogram nga pushimet Enkeleida Zeko, edhe pse pushon plot 30 ditë. I shijon të gjitha specialitetet e zonës ku pushon dhe pastaj kur kthehet e kanë radhën lëngjet e frutave, sidomos karota. Sepse biondja sportive e TVSH-së dëshiron të jetë përherë e zeshkët, në ngjyrën që pushimet i kanë falur Sa zgjasin pushimet e tua? Gjatë verës bëj gjithmonë një muaj pushim. Është i domosdoshëm një relaks i tillë pasi gjatë gjithë vitit jam shumë e ngarkuar dhe nuk kam mundësi të lëviz nga Tirana. Vera për mua është gjithçka, e adhuroj si stinë. E heq prizën kur je me pushime? Natyrisht që po. Bashkë me të fejuarin zhdukem nga bota, madje për shumë ditë nuk lexojmë as gazeta. E për çfarë duhen? Lajmet që dëgjon mund të t’i bëjnë pushimet të trishtueshme, kështu që ne preferojmë të ndajmë me njëritjetrin gjërat e bukura që janë mes nesh. I numëron ditët derisa të kthehesh? I numëroj por aspak me dëshirën për t’u kthyer. Dua që këto ditë të mos mbarojnë dhe shija e pushimeve të vazhdojë gjatë. Na trego pak për aventurat e tua kulinare: je nga ato që gjithë ditën e plazhit përtypen? Ah, jo! Nuk i shfrytëzoj pushimet për të ngrënë më shumë. Edhe kur jam me pushime vaktet e mia janë si zakonisht, pa asnjë lloj ekzagjerimi. Madje kur jam me pushime jam më shume në formë. Kjo për faktin se menuja ime është vetëm me specialitete peshku dhe bëj më tepër aktivitet sportiv (not për shembull, që unë e adhuroj). Kërkon të shijosh me çdo kusht specialitetet e zonës ku po pushon? Po, më pëlqen ta bëj këtë sidomos kur jam jashtë Shqipërisë. Më pëlqen të njoh kultura të ndryshme dhe të provoj shijen e çdo vendi. Këtë verë isha me të fejuarin në Barcelonë dhe aty nuk mund të mos shijonim Paella-n, që është specialiteti i zones katalane. Kujdesesh për shtimin në peshë gjatë kohës që je me pushime? Jo, aspak. Nuk është fare në mendimet e mia frika se mos marr kile të tepërta, megjithëse kohët e fundit kam shtuar disa. Unë ndihem gjithmonë shumë mirë me veten dhe kjo më bën të lumtur. Gjatë verës bëj not dhe ky sport mendoj se është më mirë se vrapi dhe palestra. Po pasi pushimet kanë mbaruar vrapon tek peshorja? As që e mendoj një gjë të tillë. Si natyrë peshohem shumë rrallë, mbase një herë në vit. Besoj se ky është një tregues i madh mbi indiferencën time ndaj peshës. Sjell me vete ndonjë kile nga pushimet? Jo, asnjëherë nuk ka ndodhur. Unë pushimet i ndërthur bukur me aktivitete (sport dhe ecje), e kjo më ka ndihmuar që gjithmonë të jem në formë.

Karota dhe lëngu i saj janë shumë të mira për të marrë rreze dhe për të stimuluar pigmentin e lëkurës Ke provuar të mbash dietë? Mund te jem ndër të paktat femra që në jetë nuk ka mbajtur dietë qoftë edhe për një ditë të vetme. Dikur nuk kam patur nevojë sepse kam qenë gjithmonë nën peshë, por edhe tani që kam disa kile të tepërta nuk e çoj nëpër mend dietën. Nuk kam asgjë kundër dietave, madje i konsideroj si një përkujdesje ndaj vetes, por unë ndihem shumë mirë kështu si jam. Megjithatë fakti qe nuk kam mbajtur ndonjë dietë, nuk do të thotë detyrimisht që nuk mund ta bëj në të ardhmen... Çfarë produktesh ushqimore konsumon për të ruajtur sa më gjatë ngjyrën e lëkurës? Ngjyra e lëkurës gjatë verës është një nga fiksimet e mia. Kujdesem shumë për të sepse kaloj çdo verë gati 30 ditë në plazh dhe nje ekspozim kaq i gjatë në diell kërkon një përkushim shumë të madh. Ka dhe një fakt interesant: unë jam bionde dhe shume e bardhë por kam një raport fantastik me diellin, marr ngjyrë shumë shpejt dhe në tone shumë të errëta, që është jo shumë e zakonshme për lëkurën e bardhë. Natyrisht që ngjyra e marrë shumë shpejt largohet po ashtu, por unë mundohem ta ruaj si gjatë kohës që jam në plazh, ashtu edhe prapa. Karota dhe lëngu i saj janë shumë të mira për të marrë shumë rreze dhe për të stimuluar pigmentin e lëkurës. Gjatë verës duhen konsumuar shumë frutat dhe lëngjet, nuk e lënë lëkurën të thahet dhe hidratimi i mirë bën që ngjyra e lëkurës të jetojë më gjatë.

KTHIM NË QYTET

Pas pushimeve,

stop

Bukuroshja Sheila Haxhiraj nuk ka pasur ndonjëherë problem me peshën e saj. Është çështje metabolizmi por edhe sporti: me të gjetur pakëz kohë të lirë, ajo i turret kodrave të liqenit artificial për vrap. Pas pushimeve të verës, për të nisin projektet e shumta muzikore, klipet e këngët por… edhe një regjim i ri ushqimor. Zbulojeni Sa zgjasin pushimet e tua? Pushimet e mia zgjasin deri në dhjetë ditë. Kryesisht i kaloj në Vlorë, Greqi apo Turqi. Këto janë destinacionet e mia të preferuara të verës. Je natyrë që kur shkon me pushime e stakon mendjen nga gjithçka? Po, nuk mendoj asgjë tjetër përveç relaksit. Nuk më pëlqen të lëviz shumë, ndaj ditët e mia të pushimeve nuk janë shumë aktive. Për këto ditë preferoj më tepër vendet e izoluara. I numëron ditët derisa të kthehesh? Jo, sepse mezi i pres pushimet. Pas tyre më presin aktivitete të shumta që lidhen me muzikën. Na trego pak për aventurat e tua kulinare: je nga ato që gjithë ditën e plazhit përtypen? Jo. Nuk jam shumë e dhënë pas ushqimit. Pjesën më të madhe të kohës e kaloj duke marrë rreze dielli dhe duke u larë në det. Kërkon të shijosh me çdo kusht specialitetet e zones ku po pushon? Jo gjithmonë. Jam më tepër e dhënë pas disa shijeve ndërkombëtare, ndaj specialitetet e zonës rrallë i zgjedh. Kujdesesh për shtimin në peshë gjatë kohës që je me pushime? Mundohem të ruaj të njëjtën peshë. Përgjithësisht kur je me pushime regjimi ushqimor prishet pakëz dhe mund të shtosh në peshë. Por unë përpiqem që këto gabime të jenë sa më të vogla.

Po pasi pushimet kanë mbaruar vrapon tek peshorja? Mendoj ta bëjë këtë por gjithnjë harroj të peshohem. Nuk është se kam qenë ndonjëherë shumë e shëndoshë, pra s’kam pasur probleme me peshën. Është çështje metabolizmi, ndonjëherë më ndihmon edhe vrapi i liqenit, apo edhe noti, që është sporti im i preferuar. Sjell më vete ndonjë kile nga pushimet? Po, një apo dy kilogramë. Si ndryshon regjimi yt ushqimor pas plazhit? Pas pushimeve bëhem shumë e kujdesshme: nis ti ha vaktet në orare të caktuara dhe konsumoj më shumë ushqime të lehta. Duhet të shtoj që zakonisht konsumoj tre litra ujë në ditë, në mënyrë që të mbrohem nga celuliti dhe shtimi në peshë. Fillon të reduktosh sasinë e ushqimit? Po. I ha vaktet rregullisht, por në sasi më të vogla. Mban dietë? Jo, për më tepër dietat nuk është se më pëlqejnë shumë, më duket sikur shkatërrojnë organizmin. Mendoj se mund të mbash 10 ditë dietë apo diçka më shumë dhe pastaj menjëherë do e shtosh peshën që humbe, pasi dieta do ndërpritet një ditë. E kam më mirë të kontrolloj vaktet vazhdimisht. Çfarë produktesh ushqimore konsumon për të ruajtur sa më gjatë ngjyrën e lëkurës? Konsumoj shumë frutat (pjepër, shalqi, qershi), perimet (karota, domate, lakër e kuqe), mjaltin, bajamet dhe peshkun. Këto produkte ndihmojnë në ruajtjen e lëkurës.

SHTATOR 2013

ORËT E PARA TEK DIETOLOGIA

Vera mbaroi

Dhe bashkë me të edhe mëkatet e verës. Ca akullore më shumë, ca pije më shumë apo ca ëmbëlsira më shumë, gjatë verës na e kanë shtuar ndonjë kile më tepër. Si të kthehesh në format e para pushimeve? Ja ku i keni këshillat

Health & Diet Qendër Dietologjike www.blerinadiet.al Tel: 0035542248981

Nga Blerina Bombaj

Vera mbaroi duke lënë pas jo vetëm trishtimin e kthimit në rutinë dhe në punët e përditshme, por shpesh herë na rezulton në disa kilogramë të shtuar. Dhe pastaj vijon shprehja më e përdorur, “pas pushimeve do filloj urgjentisht dietën!” Në fakt ky mendim është hapi i parë drejt zgjidhjes por nga e thëna në të bërë nuk thonë kot se qëndron një mal i tërë! Në asnjë mënyrë nuk dua t’ju dekurajoj, përkundrazi, dua t’ju tregoj se si ta ktheni këtë mal në një udhëtim të këndshëm, ku destinacioni të jetë “ju më e shëndetshme”! Është e thjeshtë të rrish pa ngrenë dhe të shohësh peshoren të tregojë më pak, por për sa kohë? E pra, nëse nuk vendosni të bëni ndryshime të cilat do t’i mbani përgjithmonë do të përfundoni në një cikël vicioz, ku pesha do të ulet dhe ngrihet si një sustë që kërkon forcë për ta shtypur dhe sa ta lirosh do të kthehet me shpejtësi atje ku ishte. Për ta evituar këtë fenomen, është shumë e rëndësishme që të bëni ndryshime të cilat ju përshtaten dhe jeni në gjendje t’i mbani përgjithmonë.

TEK DIETOLOGIA

SHTATOR 2013

ERDHI VJESHTA

Lojërat që na bën shtatori Ekspertët konfirmojnë që një ndër 10 persona vuan nga “sëmundja e vjeshtës”, që shkakton disa çregullime të vogla si pasojë e reduktimit të dritës dhe temperaturës. Mesi dhe fundi i shtatorit është periudha në të cilën rreziku për t’u prekur nga këto shqetësime shtohet. Cilat janë simptomat dhe si mund t’i luftoni këto teka të vjeshtës? Ja ku i keni përgjigjet

SHTATOR 2013 Vera e ëmbël dhe plot diell po largohet. Shkëlqimi dhe mbrëmjet buzagaz po ia lënë vendin vjeshtës, që disa herë mund të mbërrijë me jo pak probleme. Gjendje emocionale dhe humor i ulët, rritje e oreksit dhe dëshirë e madhe për karbohidrate, që shihen si shpëtimtarë për të të ngritur pak lart… Këto janë vetëm pak nga ndjesitë që mund të prekin shumë njerëz në fillimet e kësaj stine. Mjekët tregojnë se kjo atmosferë, shoqëruar shpesh me problemet e fillimit të sezonit të shkollës e punës, mund të

bëjnë ndokënd të lodhur… Për të fituar mbi vështirësitë e të zgjuarit nga gjumi, plogështinë, humorin e keq dhe urinë, studimet tregojnë se është i domosdoshëm një regjim i mirë ushqimor. Është e rëndësishme që të ndiqen disa këshilla të thjeshta dhe praktike që ta bëjnë këtë periudhë tranzicioni mes stinësh më të lehtë e të përballueshme. Dhe ushqimet janë aleati më i mirë! Nga t’ia nisësh? Vitamina B6 dhe magnezi janë zgjidhja ideale…

VITAMINA B6 -Ju ndihmon që të mbroheni nga infeskione të ndryshme dhe nga temperatura e lartë. -Ju ndihmon për t’u mbrojtur nga dhimbje të ndryshme, nga sëmundjet e zemrës. -Vitamina B6 ndihmon në mbrojtjen e sëmundjeve të sistemit nervor, si neurozat dhe parkinsoni. -Ndihmon në forcimin e sistemit imunitar. -Rrit aftësitë e organizmit për të përdorur proteinat. -Mbron trurin nga plakja e parakohshme. -Kuron sëmundje që lidhen me stomakun, mëlçinë, me organet e frymëmarrjes dhe ka shumë e shumë avanatzhe të tjera që e ndihmojnë organizmin së tepërmi.

Ku gjendet? Vitamina B6 gjendet kryesisht tek banania, qumështi, mishi, mëlçia, tek patatet, peshku, tek frutat e thata etj.

MAGNEZI -Forcon sistemin nervor dhe mbron nga depresioni. -Ndihmon në zhvillimin normal të qelizave të trupit, të mushkërive, të sistemit nervor e presionit të lartë të gjakut. -Ndihmon organizmin në shndërrimin e ushqimit në energji. -Forcon sistemin imunitar. -Magnezi mbron organet e frymëmarrjes, paranadalon gurët në veshka. -Lehtëson dhimbjen e kokës, ankthin, depresionin, migrenën. -Mbron sistemin kardiovaskular.

Ku gjendet? Magnezi gjendet tek perimet (domatja, speci, fasulja, spinaqi, thjerrëzat), tek frutat (kikirikë, lajthi, farat e lulediellit, bananet) apo tek ushqime të tjera, si: çokollata e zezë, salmoni, sardelja etj.

Nëse vitamina B6 dhe magnezi arrijnë nivele optimale, truri duket se reagon më mirë ndaj ndryshimit stinor. Dhe mos harroni, që përpos shportës së pasur me ushqime, të zgjoheni herët në mëngjes. Në këtë mënyrë nuk do të humbisni asnjë rreze dielli, që nga ora 8:30 dhe 10 është më i fortë. Kjo është një kurë shumë e mirë dhe pa shpenzime!

SHTATOR 2013

Xhemi Shehu Vajza e zgjedhjeve tradicionale Besnik Mustafaj dhe Gjergj Bojaxhiu Vreshtat e duarve tona Personazhe Një gotë verë për pasion Somelieri këshillon Vera e çdo stine Moda Një gotë bordeaux

NË KOPERTINË

SHTATOR 2013

Vajza e shijeve tradicionale

Që pëlqen ende gatimet e duarve të gjyshes e të mamit, që u ngelet besnike pjatave të fëmijërisë dhe që nuk pajtohet lehtë me gatimet moderne. Dhe që është e lidhur shumë ngushtë me ato ditë të vjeshtës, kur ende e vogël ndihmonte gjyshin për të shtypur rrushin që do të bëhej raki, si traditë e përvitshme e familjes Nga Klaudeta Skënderasi Foto: Manila Harizi Veshjet: Anila Konomi, Joni Peçi Grimi dhe flokët: Suela Çangu Ambientet: Kantina Bardha

NË KOPERTINË

Fotot e kopertinës së këtij muaji nuk janë thjesht një skenë sa për të ilustruar muajin e parë të vjeshtës, atë të bollëkut e të frutave e sidomos të stinës më të bukur të vreshtave, që mbushin kantinat me kokrrat e pjekura. As personazhi nuk është zgjedhur fare rastësisht. Sepse Xhemi Shehu, ndërsa shtyp kokrrat e rrushit mbi fuçinë e madhe të verës bën ca lëvizje aq të natyrshme dhe e njeh aq mirë atë proces, a thua se e ka bërë këtë punë gjithë jetën. Dhe këtu ka një pjesë të së vërtetës. Në shtëpinë e prindërve të saj në një periudhë të tillë të vitit zhurma që shkaktonte vjelja e rrushit, shtypja me këmbë dhe mbushja e enëve të mëdha për ta bërë gati lëngun prej nga do të dilte rakija përsëritej vit pas viti dhe ishte kthyer gati-gati në një traditë familjare. Ishte edhe Xhemi pjesë e asaj tradite që sot e kësaj dite jo vetëm e kujton shumë mirë sepse e ka përjetuar kaq e kaq herë, por di mirë edhe të gjitha proceset, që nën drejtimin e gjyshit të saj kalonin një e nga një derisa nga kazani ku zienin bërsitë fillonte rridhnin pikat e para të rakisë. Ajo vetë ka qenë jo vetëm e pranishme sa herë që në shtëpi fillonin të këputeshin bistakët e pjekur të rrushit që vareshin nëpër xhamat e dritareve, por edhe shumë aktive duke shtypur rrushin me këmbë, siç vite më parë ndodhte në çdo shtëpi që rakinë e nxirrte vetë. Ndaj edhe ndërsa hipën mbi fuçinë me rrush dhe bëhet gati të fotografohet, nuk ka nevojë për asnjë këshillë a mendim se si të lëvizë e si të duket sa më e natyrshme. Është e tillë që në shkrepjen e parë, duke na e çuar imagjinatën sa hap e mbyll sytë në atë atmosferën e fimave bardhezi me zonjushat këmbëzbathur që shtypnin rrush ditëve të vjeshtës.

Kujtime fëmijërie U kthehet herë pas here ditëve kur ishte ende vajzë e vogël. I kujton të gjitha: edhe shoqet e pallatit, edhe lojërat në oborr, edhe fustanet e basmës, edhe mëngjeset me gjyshen, por edhe vreshtin në ballkonin e shtëpisë. “Ishim në kat të dytë dhe nuk u desh ndonjë kohë shumë e gjatë që hardhitë e rrushit të zgjateshin e të mbulonin gjithë pjesën e shtëpisë sonë, dritare e ballkon bashkë. E kishte mbjellë gjyshi dhe ishte rrush që përdorej vetëm për të nxjerrë raki, një proces i përvitshëm ky në shtëpinë tonë që gjyshi e kishte me shumë merak dhe që mua më kujtohet shumë mirë ai momenti i rrëmujës në shtëpi që shkaktonte nxjerrja e rakisë”. Dhe Xhemi fillon e kujton një fuçi të madhe që qëndronte gjithmonë në një qoshe të ballkonit të shtëpisë dhe shërbente për të mbajtur bërsitë, rrushi kur

SHTATOR 2013

shtypej me këmbë nëpër legena dhe pastaj kujton edhe atë kohën kur gjyshi u sëmur dhe në shtëpinë e tyre filloi të mungonte rrëmuja që shkaktonte nxjerrja e rakisë, që vinte gjithmonë në të njëjtën periudhë të vitit dhe që Xhemit i pëlqente aq shumë. Dhe kur rrushi nuk po bëhej më raki u prenë edhe hardhitë që për vite e vite me radhë kishin gjelbëruar shtëpinë e tyre nga të katërta anët. “U mërzita kur rrushi u pre. Isha mësuar me gjethet e blerta në dritare”. E megjithatë nga ajo kohë i ka ngelur edhe preferenca për disa fruta, që i shijon më shumë sesa të tjerat. “Gjatë verës më pëlqejnë frutat me shumë sheqer: rrushi, qershitë, shalqiri, kurse nga frutat e dimrit pëlqej vetëm mandarinat. Nuk kam ndonjë dashuri të madhe për mollët, ama në muajt e shtatzënisë i kam ngrënë shumë”.

NË KOPERTINË

SHTATOR 2013

Një dashuri e re

Në fakt nuk është nga ato pa të cilat Xhemi nuk bën dot. Dhe të mendosh që dikur nuk e ka pëlqyer fare. “Vera nuk ka qenë e preferuara ime. Në fakt asnjë pije alkoolike. Nuk arrija dot ta shijoja më parë. Ushqimin e kam shoqëruar gjithmonë me pije të gazuara me ngjyrë, aspak të mira për shëndetin, por që mua më shijojnë në mënyrë të veçantë. Vetëm se në rastet e tryezave me miq, unë kam qenë ajo që kam bërë gjithmonë përjashtim duke mos e pirë gotën klasike të verës. Ndaj dhe për t’i shpëtuar sikletit, fillova ta shijoj”. Dhe si çdo dashuri tjetër, që në fillim shihet pak me dyshim, edhe kjo e Xhemit me verën e tillë ishte. I është dashur pak durim në fillim. Sepse shija e verës nuk i krijonte ndonjë ndjesi e as kënaqësi të veçantë. Por pak e nga pak me kalimin e kohës filloi të mësohej me të, e sidomos ta donte. Tani pijet me gaz që shoqëronin përherë pjatën e saj, janë zëvendësuar me gotën e verës. Tani u mësua me të. Një gotë e shijon me shumë dëshirë deri në fund. Dhe u bashkohet me po aq dëshirë tavolinave me miqtë, që zgjedhin gjithmonë një shishe verë të mirë për të shoqëruar bisedat e për të kaluar ndonjë pasdite apo për të shoqëruar një drekë a darkë.

Me shije të sigurta

Nëse do ta vendosje përpara një tryeze shtruar me gjithë mrekullitë ë botës, Xhemit nuk do t’i bënte pikën e përshtypjes, nëse mes tyre nuk do ishte ndonjë nga pjatat që e njeh mirë dhe që e pëlqen. Nuk është nga ato natyrat që nuk lënë gjë pa provuar. Për të, shija ngelet ajo që ka ngrënë dhe pëlqyer gjithmonë, sidomos shija me të cilën është mësuar kur ka qenë ende fëmijë, gatimet e gjyshes dhe recetat tradicionale të shtëpisë së saj. Mund t’i bjerë botës rreth e përqark, ama pas pjatave e gatimeve të çdo cepi Xhemi nuk tundohet aspak. Sepse ajo ka të preferuarat e saj që nuk i ndërron me asnjë gatim tjetër. “Më pëlqen shumë shija që i jep lëngu i pulës pilafit apo patateve të furrës. Këto janë dy ushqimet e mija të preferuara dhe nuk do më mërziteshin kurrë edhe po t’i haja çdo ditë! Por do të veçoja edhe fërgesën tiranase me mëlçi në tavë dheu. Është një nga ushqimet që po i reziston kohërave dhe nuk mungon asnjëherë nëpër dasma, sado moderne të jenë ato. Por mbi të gjitha, si çdo vajzë që është rritur me gjyshërit e saj, e kam shumë të vështirë t’u shkëputem mbresave të atij gatimi, aroma e të cilit njëherë e një kohë ndihej që në shkallën e hyrjes. Kjo është shija më e veçantë në botë pasi të kujton të kaluarën tënde, kujtimin e atyre viteve që nuk janë më, kujtimin e gjyshërve që janë plakur e shumë ndjesi të tjera”. Vetëm se në këtë pikë nuk i përputhet shija dhe aq me Visin, bashkëshortin e saj, i cili krejt ndryshe nga Xhemi gjurmon kuzhinierët më të njohur të botës dhe u provon pjatat. “Ndonjëherë dorëzohem edhe unë dhe e ndjek pas, por nuk jam natyrë qe eksperimentoj. Preferoj të shkoj në restorantet që njoh dhe porosis gjithmonë të njëjtat pjata, ato që më kanë pëlqyer. Nëse janë tradicionale aq më mirë. Shijet e përziera pa lidhje unë nuk i kuptoj dot. Nuk arrij ta kuptoj luleshtrydhen në gjellë. Maksimumi deri tek sallata”.

NË KOPERTINË

Dikur, vajzë e vogël Nuk e mban mend veten si ndonjë fëmijë me oreks. Mamin e ka lodhur jo vetëm me mungesën e dëshirës për të ngrënë, por sidomos me nazet që ka bërë për ushqime të caktuara. “Nuk kam qenë ndonjë hamëse e madhe, gjithmonë kam qenë e dobët. Pëlqeja vetëm disa lloje gatimesh si pula me pilaf dhe gjërat e thata në përgjithësi. Nuk doja asnjë lloj gjelle”. Dhe kur vjen puna tek gjellët që nuk ka ngrënë, lista e Xhemit fëmijë nuk është aspak e shkurtër, por ato që kryesojnë janë gjella me presh dhe ajo me lakra, që nuk i ka futur kurrë në gojë. Por nëse pas të njëzetave me disa nga gatimet tradicionale të shtëpisë filloi të bëjë paqe, qepën

nuk e shijoi që nuk e shijoi dot. “Qepa ka qenë arsyeja që nuk i kam pëlqyer asnjëherë gjellët. Nuk më pëlqen fare dhe refuzoj të ha çdo gjë që ka qepë brenda. Ky ishte dhe problemi i përhershëm me mamin, e cila e grinte hollë-hollë dhe më thoshte haje se nuk ndihet fare. Kurse unë i kërkoja të bënte të kundërtën, ta grinte sa më të madhe, që unë ta gjeja lehtë dhe ta hiqja nga pjata”. Vazhdon edhe sot e kësaj dite armiqësia me të. Nuk duron dot asnjë gatim me qepë. Jo vetëm që i prish shijet, por i hap edhe goxha punë derisa ta gjejë dhe ta heqë nga pjata.

Preferoj të shkoj në restorantet që njoh dhe porosis gjithmonë të njëjtat pjata, ato që më kanë pëlqyer. Nëse janë tradicionale aq më mirë

Nga duart e Xhemit Ndoshta në pjesën më ta madhe të familjeve ajo që gatuhet më së shumti është vakti i drekës, por në shtëpinë e Xhemit ndodh gjithmonë e kundërta, gatuhet darka. Sepse Visi ndodh shumë rrallë që të jetë në shtëpi në atë orë të ditës dhe kështu e zonja e shtëpisë nuk është e detyruar të gatuajë çdo drekë. “Kurse në darkë bëj ndonjë gjë të shpejtë dhe të lehtë, kërpudha ose fileto të pjekur”. Dhe është shumë liberale si amvisë Xhemi. Nuk ka vendosur as orare e as rregulla strikte të tryezës. Në shtëpinë e tyre gjithsecili

mund të hajë kur të dojë dhe Xhemi nuk e ka me shumë merak tavolinën me servise e takëme, që shtrohet njëherë e mirë për të gjithë. Ama ajo që ka merak dhe që nuk harron kurrë t’ia shtojë pjatës është speci djegës. “E preferojmë shumë edhe unë, edhe Visi. Bashkë me kripën hedhim edhe tabaskon. Vendos gjithmonë nëpër shishet e vajit të ullirit speca djegës, që vaji të marrë shije djegëse. Mami im nuk i provon asnjëherë gatimet e mia se e di mirë që janë zjarr”. Kurse për ata të dy janë të shijshme pafund.

SHTATOR 2013

NË KOPERTINË

Kur është e uritur, mos i dil përpara Seç na është krijuar një ide që vajzat e ekranit hanë me gramaturë, ndjekin regjime ushqimore fikse, bëjnë shumë palestër dhe i rrinë sa më larg derës së frigoriferit. Xhemi nuk bën asnjërën prej tyre, përkundrazi, ha sa të dojë, kur të dojë. “Nuk jam shumë e rregullt në mënyrën e të ushqyerit. Ka raste që ha shumë, ka raste që nuk ha fare. Mëngjes zakonisht nuk ha, kurse në darkë ha dhe shumë madje. Neps nuk kam, ama kur jam e uritur duhet të ha patjetër. Uria më bën nervoze dhe nuk jam nga ato natyra që mund të duroj pa ngrënë, prandaj në përgjithësi i dal të keqes përpara dhe marr gjithmonë ndonjë gjë me vete. Në kohën e “Fiks Fare” e mbushja çantën me ushqime para se të shkoja në punë. Kur të më merrte uria të isha e përgatitur”. Dhe në raste të tilla kur stomaku ndez dritat e alarmit, Xhemi as që e merr mundimin t’i thotë vetes duro. Ulet të hajë aq sa i hahet. Sepse me urinë nuk bëhet shaka.

Dëshira të ëmbla, me krem çokollate Nëse për gjithë të tjerët gatimi është art, kënaqësi, botë më vete, profesion, zbulim e gjithfarë gjërash të tjera, për Xhemin gatimi merr kuptim vetëm në një rast: kur gatuan ëmbëlsira. Atëherë po që të gjitha proceset, që nga zgjedhja e recetës e deri tek prerja me thikë e ndarja në pjatë, bëhen me profesionalizmin më të madh e sidomos me kënaqësinë më të madhe. “Kam gatuar shumë ëmbëlsira, sidomos gjatë periudhës së shtatzënisë. Por duhet të theksoj diçka: ka ëmbëlsira... dhe ëmbëlsira me çokollatë. Nëse të parat thjesht i ha dhe i pëlqej, të dytat i shijoj me të gjitha shqisat”. Por edhe të parat Xhemi nuk i lë kurrë në recetën e tyre origjinale. Për shembull, një keku klasik i shton arra ose bajame të pjekura, ndonjë lloj kremi ose fruta. Ama nëse ka edhe çokollatë atëherë po që quhet ëmbëlsirë. Dhe nëse do donit të dinit recetat e ëmbla të Xhemit, mos u kufizoni tek keku, pudingu ose kremkarameli. Janë fare të thjeshta nëse krahasohen me llojet e tortave që Xhemi nxjerr nga duart. Dhe të mendosh që i duken fare të thjeshta: “Nuk është se kanë ndonjë vështirësi të madhe për t’u përgatitur edhe pse në pamje duken sikur duan vetëm duar profesionistësh. Pandispanja mund të bëhet farë lehtë, sepse është një recetë që njihet botërisht. Pana montohet lehtë dhe pastaj mjafton çokollata për t’i dhënë një shije shumë të mirë”. Jua thamë që Xhemi e adhuron çokollatën. Dhe mos mendoni se për të kënaqur veten me ushqimin më të ëmbël mendon më parë për linjat e dëmet që mund t’i shkaktojë. Aspak. Nuk lodhet të zgjedhë atë të hidhurën që ka më shumë kakao dhe më pak qumësht. Xhemi do çokollatë me qumësht dhe pikë. Dhe pasi i shijon kutizat e ëmbla, i përdor pastaj edhe në

ëmbëlsirat e saj, që i gatuan gjithë dëshirë dhe pa përtuar aspak. “Ky është gatimi për mua. Pjesa tjetër, thjesht duhet bërë”. Vetëm se edhe në ato rastet kur del në pazar për të blerë ato produkte që i duhen për gatim, sytë po te ëmbëlsirat i shkojnë dhe si rezultat, në kuzhinën e saj një nga raftet është i mbushur i gjithi me gjithfarë çikërrimash që shërbejnë për gatimin e ëmbëlsirat. E çfarë nuk gjen aty: xhelatinë, pana, fruta të thata, maja, ngjyrues, sheqer dhe mbi të gjitha çokollatë, që i shërbejnë për të gatuar torta, cheesecake, krostata. “Edhe cheesecake me pëlqen, vetëm se është një bombë e vërtetë kalorish dhe e bëj rrallë. Krostatat i përgatis shpesh. Më kujtohet si tani e para, që e dogjëm në bashkëpunim me Visn. E kisha futur në furrë për pjekje dhe i thashë Visit të fikte sobën, por ai kishte stakuar vetëm minutazhin. Vetëm kur më erdhi era, e kuptova që krostata për atë ditë duhej qarë”. Por sigurisht që ka pasur shumë ditë të tjera kur e ka gatuar pa e djegur fare atë dhe shumë lloje të tjera ëmbëlsirash.

SHTATOR 2013

NË KOPERTINË

Një shoqe

për komshije

Një rrugicë dhe pak hapa e ndajnë shtëpinë e Xhemit nga ajo e Arbana Osmanit. E kapërcejnë shpesh atë rrugicë, herë njëra e herë tjetra, herë për ndonjë vizitë të shpejtë e një kafe, herë për një dorë muhabet e shumë më shpesh e kapërcen Xhemi, për të shijuar mrekullitë që dalin nga duart e Arbanës. Sidomos këto ditët e fundit gjendet shpesh në shëpinë e Arbanës. Sigurisht që për të shijuar ndonjë ëmbëlsirë a recetë që vetëm Arbana di ta sajojë me aq shije, por mbi të gjitha Xhemi ka nga një ftesë të përditshme prej shoqes së saj për të shkrepur në fillim një foto të pjatës që është servirur mbi tavolinë. “Arbana është duke shkruar një libër gatimi dhe më thërret për të provuar recetën e radhës. Do doja shumë që ta ndihmoja, por nëse do fusja duart gjatë gatimit, thjesht do t’i prishja punë, kështu që e vetmja ndihmë që mund t’i jap është të fotografoj pjatën përfundimtare që do të përfshihet më pas në librin e saj”. Por nuk është ky i vetmi rast që dy mikeshat kalojnë kohë duke shijuar. Të dyja, si shoqe që i bashkon veç të tjerash edhe fqinjësia, i kanë krijuar tashmë ca tradita të vogla. “Ky ishte i dyti vit që ne familjarisht kaluam Krishtlindjet tek Arbana. Kulaçin tradicional me gjelin e detit ajo e qan. Dhe e servir shumë bukur. Në shtëpinë e saj gatuhet çdo ditë. Shtron shumë bukur tryezën dhe gatuan receta me ca përbërës që unë më parë nuk ua kam ditur as emrat”. Në ato ditët kur i hipën edhe Xhemit dëshira për të gatuar, nuk ka nevojë as të lundrojë nëpër internet e as të shfletojë libra gatimi. Mjaft që t’i dërgojë një mesazh Arbanës me Whats’Up dhe t’i thotë se do të gatuajë peshk për shembull dhe për dy minuta receta vjen e plotë. Por menjëherë sapo libri të jetë në duart e saj dhe shumë amvisave të tjera, recetat e Arbanës nuk do jenë më sekret për askënd.

NË KOPERTINË

SHTATOR 2013

Çdo ditë për Martinin

Nëse në shtëpinë e saj tryeza herë shtrohet e herë nuk shtrohet për të gjithë, herë hanë jashtë e herë ndonjë gjë fare të lehtë, herë përton të gatuajë e herë e bën me qejf të madh, për Martinin e vogël, djalin e saj dyvjeçar, gatuhet rregullisht për të treja vaktet dhe në këtë pikë Xhemi është e rregullt si një sahat dhe nuk përton asnjëherë. “Që kur filloi ushqimin, u informova pafund për gramaturat dhe për ushqimet që duhet t’i jepja. Çdo ushqim të ri ia provoja tre ditë rresht nga pak për të kuptuar nëse ishte apo jo alergjik ndaj tij. Fatmirësisht nuk ka pasur asnjë problem dhe ka ecur mirë. Në lugën e parë bën pak naze, por pastaj bindet dhe e mbaron gjithë pjatën”. Kalendari ushqimor i Martinit ndiqet me përpikmëri. Çdo dite i përkon një ushqim i caktuar: një ditë supë me mish, pastaj supë me peshk, me perime apo pure. “Kurse çdo mëngjes edhe shijet e Martinit janë tradicionale. Të dyja gjyshet i gatuajnë papare ose trahana dhe ai e ha me shumë dëshirë”. Sa për gjyshet e Martinit, pra mamanë e saj dhe atë të Visit, ndjehet vërtet me fat që i ka dhe e kanë ndihmuar aq shumë në rritjen e Martinit duke ia bërë asaj punën më të thjeshtë dhe fëmijërinë Martinit edhe më të bukur me kujtime e përkëdheli gjyshesh.

MES VRESHTASH

Vreshtat e duarve tona Mbjellë, rritur e vjelë nga dy njerëz që vetëm si bujq nuk i kemi njohur. Ama i njohin punët e bujqësisë aq mirë sa të ishin marrë tërë jetën me to. Sepse pasioni ua ka mësuar. Në vreshtat e Besnik Mustafajt dhe Gjergj Bojaxhiut mund të zbulosh shumë për të zotët e tokave të mbjella

SHTATOR 2013 Teksa shtatori i sjell pothuajse të gjithë me pahir drejt rutinës së mbushur me punë, trafik e smog, ka nga ata që u arratisen rregullave për t’u strehuar gjetkë, në kopshtet e mbjellë me ullinj, vreshta, mollë, dardhë, ftonj, fiq, për t’i dhënë shtatorit një kuptim më të gëzueshëm, mes vjeljes së rrushit dhe mbledhjes së kokrrave të pjekura nga pemët. Është fakt i njohur që kopshtaria bën mirë për trupin dhe është terapeutike për shpirtin. Përmes kohërave, kopshtet e të gjitha llojeve janë quajtur

vende qetësie e paqe ku dikush mund të arratiset dhe të përtërihet. Për Besnik Mustafajn nuk ka vend më të përsosur për t’ia ushqyer muzën e të shkruarit sesa kopshti gjigant rreth shtëpisë së tij të fshatit në Priskë. Gjergj Bojaxhiu nuk mund të marrë kënaqësi më të madhe sesa të kujdeset çdo pasdite për ullishtën që ka krijuar në Baldushk e ta largojë stresin e ditës duke vëzhguar me imtësi çdo rrënjë ulliri e çdo gjethe hardhie.

Dy parajsa të gjelbra Që Gjergj Bojaxhiu është ithtar i natyrës, që i pëlqejnë udhëtimet eksploruese, ngjitjet e vështira në maja të larta malesh, nuk është më sekret për askënd. E ndoshta një imazh i tij teksa i përvishet punës duke mbjellë fidanë e bimë, duke i ujitur, duke i pastruar nga barërat e këqija, duke i spërkatur me pesticide, nuk është edhe aq i vështirë për t’u përfytyruar. Ka vite e vite që bën këtë punë. Përpara disa vitesh, ishte Farka që e joshi të hidhte themelet e një shtëpie fshati e të punonte tokën për ta gjelbëruar në një kopsht me pemë e vreshta. Por shumë shpejt do të kuptonte që pasioni i tij i kalonte caqet e atij kopshti në Farkë, ndaj edhe pasioni i ri e zhvendosi pak më tutje, në një tokë bujqësore në Baldushk, ku ka mbjellë 1700 rrënjë ullinj. Tre muaj përpara se t’i mbillte ishte ende i pavendosur, në mëdyshje për ta mbjellë atë tokë me vreshta ose me ullinj. Problemi nuk qëndronte tek terreni, sepse të dy kulturat

duan pak a shumë të njëjtën tokë, të butë dhe të shkrifët, si ajo që ka zgjedhur. Por ajo çka e bëri Gjergj Bojaxhiun ta mendonte dy herë ishte se vreshtat kanë nevojë për përkujdesje gjatë gjithë kohës, ndërsa ullinjtë të gjithë vështirësinë e kanë tek vjelja. Fituan të dytët, që kanë zënë pjesën më të madhe të sipërfaqes së tokës. Ama tundimit për t’i mbjellë ca rrënjë vreshtash, nuk i rezistoi. I ka mbjellë në kufirin lindor, në majën më të lartë të kopshtit. Janë të varietetit Cabernet Sauvignon, është një varietet që bën verë shumë të mirë, por nuk prodhon shumë. Aq sa ka mbjellë janë thjesht për qejf e jo për të marrë ndonjë prodhim kushedi se çfarë. Ama ka rreth 200 rrënjë në oborrin e shtëpisë në Farkë, që kanë filluar me kohë të prodhojnë. E bashkë me kokrrat, prodhojnë çdo vit edhe një kënaqësi të pafundme, që Gjergj Bojaxhiu e shijon deri në pikën e fundit.

MES VRESHTASH

Muza e Besnik Mustafajt Në kopshtin e tij gjigant, në shtëpinë e ndërtuar në fshatin Priskë, Besnik Mustafaj ka krijuar një parajsë të vërtetë. Si të ishte një prodhues i vërtetë vere e jo thjesht një adhurues i natyrës dhe bimëve për të cilat kujdeset vetë, ka krijuar rreth shtëpisë një vresht me 350 rrënjë hardhi e mes tyre ka mbjellë edhe plot pemë të tjera: dhjetë rrënjë ullinj 50-vjeçarë, një ulli 300-vjeçar e një tjetër 700-vjeçar, mollë, qershi, mana, shegë, hurma, gështenja, palma, lule pafund… Gjithçka e mbjellë nga duart e tij. Në ato vitet e para, kur toka ku tani ngihet shtëpia ishte thjesht një djerrinë, Besniku ka gjetur përherë pak kohë mes impenjimeve e politikës, udhëtimeve e shkrimeve, për të punuar aty në kopshtin e shtëpisë e për të ngritur pastaj një qoshe të gjelbër gjithë ajër e freski. Po nuk është thjesht një copë tokë e mbjellë dhe aq. Për Besnik Mustafajn është një pa-

sion më vete. Ndaj edhe që në fillim fare ka mbjellë në atë tokë të gjitha pemët e fëmijërisë, një pjesë të mirë të të cilave i ka sjellë nga Tropoja. Ndërsa me kohë njohu e solli në atë oborr edhe pemë të tjera, siç janë dafinat apo fiqtë, për t’u ndalur tek hardhitë. Mes degëzave të gjelbra dhe varieteteve të ndryshme gjendet në to edhe një varietet rrushi që mendohet të jetë që nga koha e Skënderbeut e që rritet vetëm në atë zonë. Lloji i hardhisë që nuk gjendet në masë, pasi në kohën e kooperativës u shkul meqë nuk jepte prodhim, nuk i shpëtoi nuhatjes së hollë të Besnikut, i cili zbuloi që një fshatar në Shkozë e kishte akoma. E mori dhe e mbolli në një ditë marsi, kur u sigurua që toka nuk kishte më ngricë. Dhe ngricë pas ngrice e pranverë pas pranvere, vreshti e rrethoi gjithë shtëpinë me degëza të njoma dhe kokrra gjithë lëng. Një vresht i gjithi nga duart e Besnikut.

SHTATOR 2013

Ata që e njohin dinë edhe si ta shijojnë. Në gota të kristalta mbushur me lëngun e kuq a të bardhë. Pa verë tavolinat e miqve nuk kanë dhe aq kuptim. E as çlodhja e pasditeve. Po sidomos tryezat e sofistikuara, që disa nga personazhet e njohura ua kanë provuar mirë shijen elegante, sidomos kur është franceze

MES VRESHTASH

Miq dhe verë Tani që do të jetë ministre, drekat dhe darkat për shkak të impenjimeve ndoshta nuk do jenë më aq të shpeshta në shtëpinë e Mirela Kumbaros. Ose ndoshta pjatat që përgatit do jenë pak më të shpejta. Ama riti që Mirela pëlqen më shumë është gatimi në shtëpi, ku recetat fillohen para se të vijnë miqtë dhe vazhdohen kur ata janë me të dhe i pëlqen t’u tregojë se çfarë po gatuan. Dhe siç ajo na ka treguar, gjithçka shoqërohet «Me shumë muhabet e nga një gotë verë në dorë ». Cili është lloji i verës: “Vera e kuqe dhe vetëm ajo!

E sofistikuara shije franceze Meqë ka jetuar në Francë, Ulpiana Lama i njeh mirë edhe delikatesat pariziene të tavolinës. Di edhe t’i gatuajë, por sidomos t’i shijojë. E kur vjen puna tek shija, Ulpi zgjedh më të mirën, më delikaten dhe më të diskutuarën: Foie gras. “Nëse nuk jeni vegjetarianë të përbetuar dhe nuk keni pasur ndonjëherë makthe me pata dhe rosa në gjumë, apo nuk keni frikë se persekutoheni nga ndonjë shoqatë aktivistësh për mbrojtjen e të drejtave të kafshëve: Provojeni! Ia vlen, qoftë edhe një herë të vetme, ta tretësh në heshtje ndjenjën e fajit (bashkë me mëlçinë e tejzmadhuar të shpendit të gjorë). E kanë quajtur delikatesë e dëshpërimit. E pastaj, ajo që dimë të gjithë: një miks djathërash me verë të kuqe, ëmbëlsirë me rozé. E domosdoshmërisht: Shampanjë!”. Nuk thonë kot, një gotë verë i vë vulën ndjenjave të fajit.

Loriku i verës së mirë “Më pëlqen e kuqja. Gjithsesi është e rëndësishme të theksohet se vera dhe llojet e ndryshme të saj përzgjidhen sipas vendit, sipas momentit dhe sidomos ushqimit. Kur e pi pa ushqim ka tjetër shije. Me ushqimin ndryshon aromën. Sipas njohjeve që kam, e përzgjedh llojin e verës në përshtatje me atë që konsumoj. Kur ha mish të bardhë pi tjetër verë dhe kur ka një fileto demi, për shembull, që është mish shumë i fortë, preferoj një tjetër. Më pëlqen të pi verë të kuqe edhe me peshk, edhe pse zakonisht peshku hahet më shumë me verë të bardhë. Ka disa lloje verërash të kuqe që shkojnë me peshk. Një verë mund të shkojë edhe me dy shije që s’kanë lidhje me njëra-tjetrën?” duken si këshilla nga një somelier. Në fakt ai që i jep nuk është as më e shumë e as më pak vetë Lorik Cana. Futbollisti ka një lidhje të fortë me verën, aq të fortë sa e ka kthyer edhe në biznes familjar bashkë me babain e tij. ndaj tani e tutje, Lorikun mos e pyesni më vetëm për futboll!

SHTATOR 2013

Mjafton të ketë verë Pasi punët mbarohen dhe janë të katërt në shtëpi, për Ornela Bregun fillojnë impenjime të tjera: punë shtëpie, gatim për të nesërmen, përkujdesje për fëmijët. Dhe kur mbrëmja bie dhe fëmijët janë në gjumë, ajo dhe bashkëshorti mendojnë shpesh të dalin. Po para bezdisjeve që u shkakton sistemimi i fëmijëve dhe përkujdesja ndaj tyre për kohën e mbrëmjes që ata do mungojnë në shtëpi, më mirë e zëvendësojnë daljen e darkës nëpër lokale, me një gotë verë aty në dhomën e ndenjes, duke parë një film ose thjesht duke biseduar me zë të ulët.

Në kuzhinën e Miriamit Aty në shtëpinë e saj në Gjermani, Miriam Cani kalon shumë orë në kuzhinë. Sepse i pëlqen të gatuajë perimet e freskëta që ka blerë në tregjet e vogla aty rrotull. Por i pëlqen edhe thjesht të rrijë aty, të lexojë një libër, të shijojë një gotë verë të mirë dhe pastaj të marrë ajër të freskët në kopshtin që shfaqet sapo hap derën e kuzhinës.

Një gotë dhe shumë shoqëri Që Ardit Gjebrea ushqimin e ka një pasion më vete, e ka thënë e deklaruar me dhjetëra herë. E jo vetëm e ka pasion, por ka edhe ca nepse që nuk e lënë rehat derisa të ketë provuar atë që syri i ka piketuar. Ama një xhentëlmen si ai sigurisht që i njeh mirë të gjitha rregullat e shijes, ndaj një gotë verë nuk mund të përjashtohet kur vjen puna për të folur për shijet e tij. “Vera duhet të jetë patjetër e kuqe, por meqë askush nuk na paguan të themi emrin e verës ideale, do të mjaftohesha duke thënë le të jetë nga zona e Piemontes në Itali apo nga jugu i Francës dhe Napa Walley... Një gotë verë e mirë është pika e fortë e një ushqimi me shije. E mbi të gjitha, mos harroni, shoqëria e mirë”.

E kuqja mbi të bardhën E dini kush është pija e preferuar e Diana Çulit? “Një gotë verë e kuqe. Rrallëherë e bardhë. Në verë e përdor të bardhën, sepse është e ftohtë, por të kuqen e dua më shumë. Edhe pse ajo është më e shëndetshme. Preferoj verërat siçiliane dhe të jugut të Italisë, sepse kanë aroma më të forta rrushi dhe dielli, po edhe verërat franceze, janë në vendin e tyre në raftet e mia të pijeve. Megjithatë, mendoj se gota e pijes mbi tryezën e shkrimit është më shumë një mit se sa një fakt, sepse kur shkruan duhet ta kesh mendjen sa më të kthjellët e të mprehur mirë. Pastaj, në fund, pas disa faqesh që të bindin se ke arritur njëfarë pune të kënaqshme, edhe mund ta pish gotën”. Por tryezat e saj e pranojnë një gotë verë në çdo kohë. Pavarësisht nëse është tryezë shkrimi apo ngrënieje.

MES VRESHTASH

Nga Dashamir Elezi

Që çdo muaj i vitit të ketë shijen e vet në tavolinë. Së bashku me ushqimet që sjell stina, ju servirim edhe shishen e verës. Kjo po që quhet tryezë...

në çdo stinë 62

SHTATOR 2013 Përveçse një shoqëruese lozonjare e një tryeze gostie dhe dhuruese emocionesh të papërsëritshme, vera në vetvete është një ushqim dhe duke qenë e tillë duhet të kemi kujdes në sasinë e konsumit dhe mënyrën e të përshtaturit të saj. Ushqimet që njeriu konsumon janë të ndryshme dita-ditës, por gjithnjë në funksion të stinëve të vitit për të përfituar më të mirën e vlerave të këtyre produkteve. Eshtë e natyrshme që perimet dhe frutat të konsumohen kryesisht të freskëta, pra në sezonin e tyre natyral apo mishrat në periudhat më të ftohta të vitit.

Vera gjithashtu ka periudhat e saj të konsumimit, por sidoqoftë nuk ka një ndarje kategorike, pavarësisht se ajo është pija në funksion të ushqimit. Për t’u udhëzuar për periudhat e përshtatshme të konsumimit të verërave është e nevojshme të njohim klasifikimin e tyre, i cili është i ndryshëm duke pasur parasysh disa aspekte:

Gjatë stinës së nxehtë të verës njeriu është i prirur tek konsumi i pakët i mishit të kuq dhe parapëlqen gatimet e peshkut dhe perimeve të stinës. Kjo edhe për faktin se trupi ka nevojë për më pak kalori dhe metabolizimi i ushqimit të konsumuar duhet të jetë më i lehtë. Verërat që këshillohen të konsumohen janë të bardhat (të cilat përftohen nga varietete rrushi me ngjyrë të bardhë por edhe nga ato me ngjyrë të kuqe me teknikën e “verërimit në të bardhë”), verërat e gazuara (të prodhuara me metodën klasike të rifermentimit në shishe ose në fuçi inoksi) dhe verërat roze’ (të cilat përftohen nga varietete të rrushit të kuq duke e lënë për pak kohë në kontakt lëngun e rrushit me lëkurën). Të tilla verëra këshillohen: Shesh i Bardhë, Pulesi, Chardonnay, Sauvignon, Pinot Gri, Trebbiano-t e zonave të ndryshme, Greco-t e Fiano të zonave vullkanike, Prosecco di Valdobbiadene, Champagne, Roze’ të disa varieteteve të përshtatshme etj. Këto lloj verërash shprehin larmi aromash frutash të freskëta e lulesh dhe na dhurojnë shije e pseudofreski. Gjithashtu, duke pasur parasysh edhe strukturimin e gatimeve të peshkut apo të perimeve, verërat duhet të jenë elegante në shije, të freskëta dhe jo të rënda (përsa i përket trupit të tyre dhe gradës së alkoolit).

thara, kërpudhave, djathërave të stazhonuar etj. Verërat që këshillohen për konsum janë edhe ato të shumëllojshme (përsa u përket varieteteve) por kryesisht të kuqe të vjetëruara ose jo, duke pasur parasysh llojin e gatimit. Të tilla janë verërat e vjetëruara nga varietetet Kallmet, Shesh i Zi, Merlot, Cabernet Sauvignon, Pinot i Zi, Sangiovese, Nebbiolo, Corvina, Petit Verdot, Syrah, Carmenere... etj., nga të cilat përftohen edhe verërat e famshme të Francës (Bordeaux e Borgogne), të Italisë (Toscana, Piemonte, Abruzzo e Veneto), të Amerikës (Napa e Sonoma Walley), të Kilit e Australisë. Këto lloj verërash të prodhuara nga një varietet i vetëm ose nga bashkimi i disa llojeve me teknika të enologjisë, të stazhionuara në kantinë me voza druri (të llojeve të ndryshme lisi) të madhësive të ndryshme, na dhurojnë aroma të shkëlqyera të cilat të kujtojnë frutat e thara, reçelet e glikotë e ndryshme, aromat e erëzave, na bëjnë të futemi në një botë të mrekullueshme.

Gjatë stinës së vjeshtës gatimet e stinës bëhen më të plota e komplekse, moti fillon e ftohet dhe natyrisht nevoja e bën njeriun të konsumojë perime me strukturë më të mirë (legumet e ndryshme), gatime mishi të bardhë e djathëra me sasi të lartë yndyre. Në përshtatje me këto gatime këshillohen të konsumohen verëra të bardha (të cilat janë prodhuar me teknika specifike të fermentimit dhe stazhonimit në voza druri dhe që kanë strukturë të mirë), verërat roze’ dhe verërat e kuqe, të cilat duhet të jenë jo shumë të strukturuara (taninat të mos jenë rrudhës dhe vera të shprehë aroma frutore të këndshme). Gewurztraminer, Friuliano, Riesling të stazhionuar në voza lisi, Mavrudi, Sheshi i zi, Kallmeti, Sangiovese, Primitivo, Vranac, Montepulciano, Syrah, janë disa nga llojet e verërave (nga varietetet reciproke) të këshilluara për këtë stinë. Sigurisht do përmendim dhe verën “E RE” (Novello, Nouveau), e cila prodhohet në tetor dhe është e gatshme për konsum në javën e parë të nëntorit. Kjo verë e kuqe e përftuar me një teknikë të caktuar enologjike, na dhuron aroma të frutave të pjekura e të manushaqes, butësi të trupit të saj dhe ndjesi të këndshme të shijshmërisë. Stina e dimrit është më e larmishmja përsa u përket gatimeve të strukturuara me mishra të kuq, ato të gjahut, gatimeve me ndërthurjen edhe të perimeve apo frutave të

Sipas ngjyrës: verëra të bardha, roze’ dhe të kuqe. Sipas shijes: verëra të thata dhe verëra të ëmbla. Sipas përmbajtjes së gazit karbonik (CO2): verëra të qeta dhe verëra me gaz.

Pranvera është stina ku ndikimi i lulëzimit dhe ngrohja klimatike ndikojnë edhe në mënyrën e të ushqyerit dhe në humorin tonë. Njerëzit kërkojnë më shumë ngjyra e larmi edhe në gatime dhe qartazi pjatancat e ndryshme të gatimeve të mishit të kuq u lënë vendin atyre me perime të stinës, gatimet e shpendëve dhe të peshkut. Verërat që këshillohen të konsumohen në këtë periudhë të vitit janë ato të cilat vijnë nga varietete që na japin larmi aromash, siç janë (verërat e bardha) Pules i Bardhë, Shesh i Bardhë, Malvasia, Pecorino, Sauvignon... (verërat e kuqe) Shesh i Zi, Mavrud, Merlot, Cabernet, Langrein, Nero d’Avola etj., të cilat këshillohen të jenë “të freskëta” përsa i përket vitit të prodhimit.

Si gjithnjë… Dulcis in Fundo!!! Në të gjitha stinët e vitit përgatitet një (apo më shumë) lloj ëmbëlsire dhe kjo duhet të shoqërohet rigorozisht me verë të ëmbël dhe asnjëherë me verë të thatë. Kjo për arsyen se nëse do ndodhte e kundërta, do kishim kundërshti në shijim dhe në vend që të kënaqeshim do na dukej vera më e thartë (apo e hidhur) dhe ëmbëlsira më pak e ëmbël. Duke pasur parasysh stinën dhe llojin e ëmbëlsirës, këshillohen verërat e prodhuara me teknika specifike, si ajo me rrush të tejtharë (verëra “passite”), “Icewine”, “Sauternes”, “Vin Santo”, “Sherry”, “Tokaj Aszu” etj…

Lanvin

Krizia

Alexander McQueen

Diane von Furstenberg

Një gotë Kevyn Aucoin

Yves Saint Laurent

Diane von Furstenberg

SHTATOR 2013 Ports 1961 Gucci

Gucci

Miu Miu

Bordeaux Për t’u pirë me fund. Që nga koka deri tek këmbët ngjyrë vere: nga grimi deri tek këpucët. Rikthehet sërish e famshmja ngjyrë e verës Bordeaux. Në fakt, ka kohë që nuk u mungon koleksioneve të stilistëve, sidomos atyre vjeshtore e dimërore. Sepse është ngjyra ideale për ta ngrohur pamjen, siç një gotë verë është ideale për të ngrohur trupin e shpirtin. Ndaj mos ngurroni të pini verë e të visheni bukur

Jimmy Choo

Maison Michel

Një mëngjes plot shije dhe butësi me Emri “Bauli” ka qenë gjithmonë i lidhur me një moment të përbashkët ëmbëlsie dhe kënaqësie, gëzimi dhe tradite: një stil që nëpërmjet gamës së gjerë të croissants siguron për të gjithë familjen një “mirëmëngjes” plot shije dhe butësi. Historia e mahnitshme e “Bauli”, një ndër ëmbëltoret më të mëdha në Itali, i ka rrënjët e saj në vitin 1922 në qytetin romantik të Veronës... ku 90 vjet më parë, Ruggero Bauli themeloi një punishte të vogël, ku i dha jetë recetës së parë të Pandoro, duke kombinuar traditat e lashta dhe moderne të gatimit.

I vetëdijshëm për potencialin e madh të projektit të tij, Ruggero vendosi të zgjeronte horizontet e punës së tij, dhe në vitin 1927 ai niset me anijen ”Princesha Mafalda” drejt Argjentinës. Gjatë rrugëtimit, anija mbytet dhe bashkë me të edhe makineritë që Ruggero kishte marrë me vete për të themeluar biznesin e tij në Amerikën e Jugut. Ruggero shpëton i ruajtur nga rastësia dhe zbarkon në Rio de Janeiro, ku me këmbëngulje të madhe nuk i humb shpresat dhe për nëntë muaj punon si shofer taksie.

SHTATOR 2013

Dëshira për të realizuar projektin për të cilin ai bëri ketë udhëtim të gjatë dhe të pafatë ishte shumë e fortë… pra fillon të punojë në një ëmbëltore të madhe në Buenos Aires. Dhjetë vjet pas largimit të tij nga Italia dhe pas përjetimit të projektit të tij jashtë vendit, Ruggero vendos të kthehet në Verona, ku themelon një furrë për produkte brumi, që zuri shumë shpejt një vend të veçantë në zemrën e italianëve. Shumë shpejt, prodhimi i Pandoro dhe Panettoneve gjatë periudhës se Krishtlindjeve si dhe ëmbëlsirave të tjera tradicionale tipike të traditës italiane, u shoqëruan nga një gamë e gjerë croissants dhe ushqime të tjera të shijshme për konsumin e përditshëm.

Suksesi i madh i krijimeve të Z. Bauli është rezultati i kërkimeve dhe përsosmërisë së vazhdueshme, një kombinim perfekt i traditës dhe aftësisë për ta rinovuar përgjithmonë atë. Të gjitha ëmbëlsirat “Bauli” shquhen për cilësi dhe butësi të pakrahasueshme, kjo falë ardhjes së brumit në mënyrë natyrale, teknikë e cila ofron butësi dhe tretshmëri të pashembullt.

Frutat? MREKULLITË E VJESHTËS

Më mirë të thata Arra, bajame, lajthi, fara... e pastaj kumbulla të thata, kajsi të thata, mollë, rrush e fiq. Thesare të vërteta të shijes dhe shëndetit. E mendoni dot tryezën pa to? nga Gentian Ziu

SHTATOR 2013

Çdo behar, kur isha i vogël, ndiqja me vrap bashkë me një tufë çamarrokësh të tjerë karrocat e mbushura me fara që kalonin nëpër lagjen time për të shkuar te fabrika ushqimore e qytetit. Pas disa vitesh, adoleshent tashmë, dilja çdo ditë në aktivitetin kryesor të qytetit – xhiron e pasdites, me xhepat plot, duke u përtypur tërë kohës, me shpresën se mos ndeshesha përballë dhe më hidhte sytë ndonjë nga vajzat e shkollës. Padyshim që në ato vite naive, farat e lulediellit ishin përkufizimi i frutave të thata. Kaq e vërtetë është kjo, sa s’besoj se do të ma merrni për ekzagjerim nëse them se ato u bënë pjesë e mënyrës sonë të të jetuarit. Edhe sot e kësaj dite ato do t’i gjeni në çdo kryqëzim rruge qendrore të çdo qyteti. Gjithsesi, tani gjërat janë pak më ndryshe. Jeta ecën me ritme të tjera dhe shumë prej nesh s’para kanë më kohë të vijnë vërdallë duke ngrënë fara. Frutat e thata nuk shihen më vetëm si shoqëruese për të kaluar kohën por vlerësohen për shijen e tyre të shkëlqyer, kombinimet e jashtëzakonshme që mund të bëhen me to në kuzhinë dhe të mirat që sjell konsumi i tyre për shëndetin.

Nëse do të donim t’i kategorizonim, do t’i ndanim ato në dy grupe kryesore. 1. Frutat e thata natyrale, të cilat zakonisht kanë një guaskë të jashtme të fortë, që duhet ta thyesh për të arritur frutin. Të tilla janë arrat, gështenjat, lajthitë, bajamet, farat e lulediellit, farat e pishës, etj. 2. Frutat e thata, që në fillim kanë qenë të freskëta. Këto janë fruta me tul që mund të konsumohen dhe në gjendjen e tyre të freskët dhe që njerëzit i thajnë për t’i pasur të disponueshme dhe në muajt kur ato nuk gjenden në gjendje të freskët. Në fakt tharja duhet të ketë qenë mënyra e parë e ruajtjes së ushqimeve. Fruta të tilla janë fiqtë e thatë, kumbullat, kajsitë, rrushi, etj. Në fakt në këtë grup bën pjesë dhe një nënkategori, ajo e frutave të sheqerosura. Frutat e kësaj kategorie sheqerosen një herë dhe pastaj thahen. Në këtë proces kalojnë frutat ekzotike, si: ananasi, kivi, mango, etj. Është e rëndësishme për t’u theksuar fakti që frutat e thata ruajnë pjesën dërrmuese të vlerave ushqimore që kishin kur ishin të freskëta.

Pak histori Viti 6000 para erës së re: Besohet se rreth kësaj periudhe filloi kultivimi i rrushit dhe kumbullave në zonën që sot është Azerbajxhani dhe Armenia. Në këtë periudhë njerëzit filluan të kuptojnë se frutat e thara kanë shije më të thellë dhe janë më të ëmbla se të freskëtat. Viti 2500 para erës së re: Në historitë e para biblike Adami dhe Eva i përdornin gjethet e fikut si veshje kurse Noa kultivonte rrush dhe thante fruta. Në kohën e romakëve rrushi i thatë ishte në kulmin e lavdisë së tij. Atë e përdornin gjerësisht si çmim e trofe nëpër aktivitete sportive, si mjet kurativ dhe si monedhë për të paguar taksat e për të bërë tregti. Ka referenca sipas të cilave 2 vazo rrush i thatë shkëmbeheshin me një skllav.

Viti 100 i erës së re: shkruhet libri i parë me receta gatimi. Në të ka receta për soufflé peshku dhe mish viçi të skuqur, të dyja me element përbërës rrushin e thatë. 1374: Inflacioni i rrushit të thatë! Çmimi i tij në Angli rritet në nivele të padëgjuara më parë dhe kthehet në një produkt luksi i destinuar vetëm për ata që ua mban xhepi. 1560: Fiqtë, me ndihmën e spanjollëve, arrijnë në Amerikën veriore. 1615: Servantes shkruan pjesën e dytë të “Don Kishoti”-t. Në të ai flet dhe për një pagesë të bërë në rrush të thatë një përkthyesi arab. 1736: Mbreti polak Stanislas Lesczynska krijon ëmbëlsirën e famshme “baba me rhum”. Në përbërje të saj ka dhe rrush të thatë. 1900 - 1908: Robert Falcon Scott niset për në ekspeditat e tij në polin e jugut. Në inventarin e furnizimeve që merr me vete figuronte dhe rrushi i thatë. Ndërkohë, i njëjti produkt ishte pjesë e menusë dhe të Robert E. Peary gjatë tentativës së tij të suksesshme për të arritur në anën e kundërt të globit, në polin e veriut. 1942: Gjatë luftës së dytë botërore, me kërkesën në rritje për ushqime të pasura me energji dhe në zëvendësues të shëqerit, bordi Amerikan i luftës lëshon urdhëresë që i gjithë prodhimi i rrushit kalifornian të thahet. 1962: Astronauti Scott Capenter u bë njeriu i parë që mori me vete dhe konsumoi fruta të thata në hapësirë.

MREKULLITË E VJESHTËS

Frutat e thata dhe shëndeti Shëndeti oral:

Konsumi i frutave të thata dhe në veçanti i rrushit të thatë, ndryshe nga sa mendohej deri tani, ka ndikim pozitiv në shëndetin e gojës në përgjithësi dhe të dhëmbëve dhe mishërave të dhëmbëve në veçanti. Studime të fundit kanë treguar se disa elemente që gjenden në frutat e thata, kanë veti antimikrobialë dhe frenojnë zhvillimin e disa llojeve bakteresh të gojës.

Shëndeti i kockave:

Studimet kanë treguar se disa elemente që gjenden në frutat e thata por kryesisht te kumbullat kanë ndikim shumë pozitiv në shëndetin e kockave. Acidet fenolike që gjenden me shumicë në to, stimulojnë krijimin e kockave. Kjo është veçanërisht e rëndësishme për personat mbi 50 vjeç dhe sidomos gratë, sepse në këtë moshë fillojnë të shfaqen problemet e para të osteoporozës. Është vënë re se konsumi i kumbullave të thata shpesh e ka frenuar këtë proces madje në disa raste ka rikthyer një pjesë të dëmit të bërë nga osteoporoza duke rritur dëndësinë e kockave.

Frutat e thata vlerësohen për shijen e tyre të shkëlqyer, për kombinimet e jashtëzakonshme që mund të bëhen me to në kuzhinë dhe për vlerat shëndetësore

Aparati tretës:

Frutat e thata kanë ndikim pozitiv dhe në funksionimin e aparatit tretës. Ky fakt mbështetet në disa studime të rëndësishme, sipas të cilave është prania e madhe e fibrave në to është faktori kryesor i këtij ndikimi pozitiv.

Frutat e thata dhe pesha:

Statistikat në vende të ndryshme Europiane dhe në SHBA kanë treguar se dietat e pasura me fruta të thata janë të lidhura me indeks më të ulët të masës trupore dhe gjithashtu me përqindje më të ulët të obezitetit. Veç kësaj, të dhëna të fundit tregojnë se frutat e thata ndikojnë në nivelin e hormoneve që rregullojnë ndjenjën e oreksit dhe të ngopjes.

Kur jeni të stresuar:

Bajamet jo vetëm që janë plot e përplot me vitaminë E – një antioksidant shumë i fuqishëm, por, bashkë me kikirikët, kanë dhe doza të konsiderueshme vitamina të grupit B të cilat janë aleatet tona më të mira në momente stresuese. Këto vitamina njihen ndryshe dhe si “shplodhëset e trurit”.

SHTATOR 2013

Frutat e thata dhe kuzhina Për sa i përket vendit të tyre në kuzhinë s’po zgjatem shumë. Mjafton të them se shumë prej recetave dhe gatimeve më popullore në të gjithë botën, thjesht s’do të ekzistonin pa to. Pesto Genovese, dhe panetone nga Italia, Buka e Krishtlindjeve “Stollen” dhe marzipan-i i famshëm nga Gjermania, pudingët anglezë, bakllavatë turke dhe në përgjithësi ëmbëlsirat me sherbet të lindjes së mesme, macarons dhe “Mont Blanc” franceze, gjalpi i kikirikut, tahini, çokollata Gianduja, biskotat amaretti, etj. Lista mund të bëhet me të vërtetë shumë e gjatë. S’e di në u lodhët duke lexuar kaq shumë për frutat e thata, por e sigurt është një gjë: njerëzit s’do të lodhen kurrë së konsumuari ato. Me të drejtë, në fakt, sepse e kanë bërë kuzhinën më të shijshme e për pasojë jetën më të mirë. Bekuar qofshin!

MREKULLITË E VJESHTËS

Bajamet… për të ndezur libidon Që në kohërat më të hershme, mendohej se aroma e bajameve nxiste pasionin tek femrat. Shpesh bajamja konsiderohet si simbol i pjellorisë apo fertilitetit. Prandaj që të shtoni dëshirën seksuale bëni mirë që herë pas here të shtoni në mënunë tuaj bajamet. Përpos efekteve afrodiziake edhe për shumë arsye të tjera 72

SHTATOR 2013 ajamet e kanë prejardhjen nga Azia dhe janë farat e frutit të drurit të bajames. Studime të shumta kanë treguar për një sërë përfitimesh shëndetësore që vijnë nga konsumimi i tyre. Ato përmbajnë vitaminën E, magnez, flavonoide, fibra dhe proteina. Pikërisht për këto të dhëna, bajamet reduktojnë sasinë e radikaleve të lira që dëmtojnë zemrën dhe sistemin kardiovaskular, mbrojnë nga sëmundja e alzheimerit, veprojnë si antioksidantë, përmirësojnë punën e aparatit tretës etj. Por me bajame, përveçse të ndihmoni organizmin, mund të shtoni edhe dashurinë. Duke nisur nga kuzhina, për të përfunduar në shtrat.

Sepse bajamja konsiderohet prej kohësh si afrodiziak i fuqishëm. Ky frut i thatë stimulon libidosin jo vetëm tek femrat, por stimulon edhe prodhimin e hormoneve mashkullore. Përmbajtja e lartë e yndyrnave tek bajamet është burim energjie dhe nëse gjeni shoqëruesin ideal të tyre atëherë pasioni do të jetë i garantuar. Për shembull bajamet me avokado shkojnë shumë mirë. Nëse aroma e bajameve nuk ju ngacmon aq sa duhet, mund të bëni edhe më shumë se kaq: ndizni disa qirinj me aromë bajamesh dhe rrethoni shtratin. Gjithë kjo panoramë do të ndikojë po kaq edhe në trurin e partnerit. Mund të bëni edhe një masazh me vaj bajamesh. Gjithçka për një natë romantike, ku kryefjala të jetë bajamja…

Bajamja ndez libidosin tek femrat dhe stimulon prodhimin e hormoneve mashkullore

MREKULLITË E VJESHTËS

Amareta me bajame Përbërësit: ë (që mund ta përftojm 100 gr miell bajamesh ra rua që të e 100 gr bajam duke grirë në mikser pa lëkurë) • 25 gr miell 00 r • 75 gr sheqer pluhu e vez ë • 1 të bardh • 12 bajame të plota (sipas dëshirës) • Esencë bajamesh • Pak kripë

•

Përgatitja: eve, një enë miellin e bajam Fillimisht vendosim në e ën nc bardhën e vezës, ese miellin 00, sheqerin, të rpë thë gji pë duke i përzierë bajameve dhe pak kri ftohtë Lagim duart me ujë të rë. do me bërësit mirë me ra sfe 12 në r ua rft e pë dhe e ndajmë brumin pak e arre, të cilat i shtypim krr ko një e në ësi dh ma m osi nd Ve o. fot formën si në me dorë duke i dhënë i e dh të are am n ilë sec të mbi nga një bajame të plo 15 13r pë rangrohur në 180ºC pjekim në furrë të pa ë të artë ët të marrin një ngjyr an a minuta, apo deris jmë në rua i e dh t ish n plotës të lehtë. I lëmë të ftohe r rreth 1 javë. një enë hermetike pë

SHTATOR 2013

PRI DHE NGJIT

Një dashuri

E ËMBËL E KRIPUR 76

Frutat e thata kanë jetëgjatësi në raftet e kuzhinës dhe për këtë arsye mund t’i përdorni në recetat tuaja të gatimit edhe si një alternativë të frutave të freskëta. Ato gjejnë përdorim të gjerë në sallatrat e ndryshme, janë përbërësi kryesor i pjatave të ëmbla, shpesh i shtohen drithrave të mëngjesit dhe jo vetëm… “Shije” ju rekomandon 4 receta ushqimore, që si përbërës kryesor kanë frutat e thata, në mënyrë që t’i shtoni vlera dhe shije tryezës suaj…

SHTATOR 2013

Salmon me salcë hollandeze

Mousse me kumbulla të thata

Përbërësit:

• • • • • • • • •

500 gr salmon 300 gr spinaq Kripë Piper Majdanoz Limon i shtrydhur (gjysmë kokrre) 5 të verdha vezësh Bajame fli Pomodorini

Kumbulla të thata Kos 10 % yndyrë Philadelphia Pana Kanellë Karafil Sheqer Armagnac Arra

Përgatitja:

E vendosim salmonin në një tigan me ujë dhe pak kripë. Më pas përgatisim salcën hollandeze në banjomari. Shtojmë të verdhat e vezëve, lëngun e limonit, kripë, piper, majdanoz dhe i përziejmë mirë, në mënyrë që mos të krijohen kokrriza. Pasi kemi mbaruar salcën në mënyrë kremoze, e vëmë salmonin në pjatë me spinaqin e zjerë dhe i shtojmë në fund salcën hollandeze. Pjatën e dekorojmë me bajamet fli dhe pomodorini, sipas dëshirës.

Kumbullat e thata i marinojmë me Armagnac për 24 orë. Marrim kos, philadelfia dhe pana ëmbëlsirë. I përziejmë në grirës dhe e hedhim në një enë sifon-i për përgatitjen e mousse, duke i shtuar një bombël me azot. Në një gotë Martini, vendosim kumbulla të marinuara, mousse-in nga sifoni, mbi to Armagnac-un, arra të qëruara dhe pak kanellë.

Caprese (Brownie)

Sallatë me spinaq, kërpudha dhe lajthi

Përbërësit:

• • • • • •

• • • • • • • • • •

500 gr çokollatë fondente (mbi 52 % kakao) 500 gr gjalpë (ose margarinë) 10 vezë (veç të bardhat, veç të verdhat) 250 gr sheqer 50 gr kafe pluhur 350 gr bajame

Përgatitja: Shkrijmë gjalpin dhe çokollatën në banjomari, duke i përzierë me lugë druri. Rrahim të verdhat e vezëve me sheqerin, derisa të bëhet një masë kremoze. Shtojmë në tenxhere bajamet e pjekura dhe i hedhim kafen. I rrahim të bardhat e vezëve në mikser, derisa të shtohet volumi. Pastaj e heqim tenxheren dhe i hedhim të bardhat e vezëve duke e trazuar masën, derisa të bëhet e njëtrajtshme. Tepsinë e lyejmë me gjalpë dhe me pak miell që të mos ngjitet. Hedhim masën e përgatitur në tepsi dhe e pjekim në temperaturë 180 ºC. Në përfundim, pjatën e spërkasim me sheqer pluhur. Shtojmë akullore, sipas dëshirës.

200 gr spinaq i freskët 125 gr kërpudha (të prera në feta të holla) 125 gr lajthi të copëtuara 2 lugë vaj ulliri 2 lugë uthull 2 lugë majdanoz i grirë 1 thelpi hudhër i grirë 3 lugë kos Kripë Piper

Përgatitja: Në fillim rrahim në një mikser vajin bashkë me uthullën, hudhrën, majdanozin, kosin, kripën dhe piperin derisa përbërësit të jenë përzierë mirë. Më pas presim spinaqin në copa të mëdha dhe e hedhim në një enë tjetër. Hedhim brenda kërpudhat dhe lajthitë që i përziejmë. Pastaj shtojmë sipër masën e grirë në mikser dhe i trazojmë përsëri përbërësit.

DIPLOMAT Hoteli i parë privat në Tiranë. Balanca perfekte ndërmjet biznesit, relaksit dhe elegancës garantojnë mikpritje e ngrohtë Diplomat. Interneti Wi-Fi, TV satelitor dhe çdo facilitet tjetër, ju bëjnë të ndiheni si në shtëpi.

SHTATOR 2013

Zgjedhje e duhur Çmimi i duhur HOTEL DIPLOMAT Rr. Sulejman Delvina, Nd. 61, H.21022 Tiranë, Shqipëri Tel: +355 4 2233 151 / 2258 468 Fax: +355 4 2230 457 marketing@diplomathotelstirana.com www.diplomathotelstirana.com

Stafi i eventeve, skuadra e kulinarisë bëjnë ëndrrën tuaj realitet. Vendi ideal për JU Familjen, Miqtë, Dasmën Tuaj, Ditëlindjet apo, Përvjetorët me shoqërinë. Bankete të Korporatave dhe Institucioneve. Promovime dhe Ekspozita të ndryshme...

KATERING DIPLOMAT FASHION HOTEL Blv. Bajram Curri, Nd. 36, H.1, Tiranë, Shqipëri Tel: +355 4 2235 090 Fax: +355 4 2320 749 reservation@diplomatfashion.com www.diplomathotelstirana.com

Ju zgjidhni vendin, ne mendojmë për detajet e festës që ju dëshironi.

DIPLOMAT FASHION HOTEL Butique Hotel i parë në Tiranë, 2004. Sjell pranë Jush stilin Njujorkez, Milanez dhe atë Parizien në ambjentet e dhomave.

Ju mbetet vetëm të zgjidhni stilin ku dëshironi të qëndroni.

DITARI USHQIMOR

Mendje e shëndoshë

në trup të dobët

SHTATOR 2013

Nëse vajzat e ekranit do të shihnin me dyshim edhe një trekëndësh të vogël pice, gazetarja Iva Tiço mund të hajë një picë të tërë e pas saj të pijë edhe një birrë të ftohtë. Mund të shijojë edhe një mëngjes të shijshëm anglez, pasta dhe në fund gliko. E megjithatë në trupin e saj nuk ka asnjë shenjë kilesh të tepërta. Cili është sekreti? Zbulojeni Mënyra jote e të ushqyerit përfshin një regjim të caktuar ushqimor? Orare? Në përgjithësi jam natyrë me regjim, domethënë nuk anashkaloj kurrë asnjë vakt ushqimor. Ka periudha të vitit kur nuk kam shumë uri, por thjesht ha më pak, ama nuk heq dorë kurrë nga vaktet, sidomos nga orari i tyre. Edhe kur kam shumë punë, edhe kur jam shumë e ngarkuar nuk më ndodh siç dëgjoj disa, që harrojnë të hanë. Gjithmonë e gjej mundësinë, përndryshe nuk jam e zonja të bëj asgjë, as të përqendrohem në punë dhe as të jem në humor. Edhe në ditë të këqija, ushqimi është ai që më sjell në terezi. Do të thotë që të sjell edhe ndonjë kile më shumë? Mendoj që të ngrënit në orare të caktuara dhe gjithmonë me vakte të rregullta, bën që ushqimi të tretet më mirë dhe të mos kesh probleme peshe, domethënë të ruash të njëjtën peshë për shumë vite me radhë. Por dhe të mos kesh probleme shëndetësore. Si e ke ruajtur këtë peshë konstante, duke ngrënë gjithmonë sasi të njëjtë ushqimi? Sa i takon pastaj sasisë, varet nga momenti. Ka momente që më hahet, dua të ha, kam neps dhe ha edhe pa pasur pikë urie (turp më vjen ta pranoj, por i nënshtrohem babëzisë), siç ka edhe të tjera periudha kur nuk kam shumë uri dhe mjaftohem me pak. Gjithsesi, në të gjitha rastet, nuk ha kurrë sa për të kaluar radhën: gjithmonë zgjedh gjëra që më shijojnë. Ndër këto gjërat që të shijojnë cilat janë ato ushqime që nuk u reziston dot? Të kripurave. Por edhe glikove. Por pas tyre gjithmonë dua pak djathë. Pastaj meqë jemi tek të kripurat, nuk u rezistoj dot gjithë atyre që quhen ushqime të dëmshme: mëngjesi i mirë anglez, me vezë, fasule, kërpudha të pjekura, domate të pjekura, pançetë, salsiçe... apo pamjes së një hamburgeri, më mirë cheese burger, kroketave të pulës, picës. Si nuk kam fare neps po pashë një brokoli të zierë apo një pjatë supë, por vdes për një pjatë patate të skuqura! Ke ndonjë lloj ushqimi që mund ta haje dhe përditë? Pastat, që i ha thuajse çdo ditë, gatimi bazë i shtëpisë sime,

që mundohem të mos e porosis jashtë saj, por që gjithsesi përfundoj duke e porositur. Ose në drekë ose në darkë ka gjithmonë vend për një pjatë pasta, me çfarëdolloj salce, të çfarëdolloj ngjyre. Atëherë cili fiton, ushqimi i shtëpisë apo ai i restorantit? Në restorant përgjithësisht mundohem të porosis ato që nuk bëj dot në shtëpi. Apo ato që përpiqem t’ju vjedh recetën për t’i bërë pastaj në shtëpi. Por gjithsesi, në shumicën e rasteve, kuzhinierët e restoranteve ia dalin mbanë më mirë se unë. Me përjashtim të pastave, që i bëj më të mira se kudo. Apo me përjashtim të rasteve kur në shtëpinë time vjen të gatuajë shoqja ime Ani Jaupaj: arrin që në një paradite të diele të prodhojë aq shumë mrekulli sa një shef kuzhine me famë. Organizojmë herë pas here të tilla ditë ushqimore në shtëpinë time: Ani gatuan, unë e ndihmoj, domethënë laj një mal me enë, kurse nja dy mikesha të tjera thjesht u vënë nota pjatave apo u bëjnë foto. Në raste të tilla festash me ushqim të bollshëm si i djeg kaloritë? Sado pjata që të zbraz apo edhe kur kaloj periudha me mungesë oreksi, kaloritë i djeg rregullisht me sport. Kur ha një pjatë më shumë nuk ndihem kurrë fajtore, e di që s’më bën gjë. Para disa kohësh, për të parën herë pas shumë vitesh që shkoja rregullisht në palestër apo në not, lashë

DITARI USHQIMOR për disa kohë sportin. Mezi shtova një kilogram, as një të plotë. Mesa duket dikush atje lart më do shumë dhe kujdeset për trupin tim edhe kur unë e lë pas dore :). Mënyra më e mirë për të qenë në formë është të mbash dietë apo të hash ç’të duash dhe pastaj ta gdhish në palestër? Për ta gdhirë, kurrë. Sepse do ishte stërmundim i kotë. Mjafton të bësh sportin rregullisht, ashtu siç duhet dhe të hash në oraret e duhura. Unë nuk jam personi i përshtatshëm për të dhënë këshilla të tilla, pasi kam fatin që ha ç’të dua dhe sa të dua, kam edhe vullnet të dal nga shtëpia në mes të dimrit dhe të shkoj të bëj një orë e gjysmë not në palestër, nëse ia vë vetes qëllim. Por parimisht jam kundër dietave të forta, sidomos atyre dietave që ndalojnë shumicën e ushqimeve që i duhen organizmit. Nuk do mund ta mbaja kurrë shpirtin gjallë me sallatë dhe me fruta, organizmi ka nevojë për të gjitha. Pastaj ushqimi i mirë, një tavolinë e mirë, me miq dhe me një gotë verë të bëjnë të lumtur. E pse të heqim dorë nga kjo gjë thjesht për të pasur trupin e modeleve? E kush tha në fund të fundit që femrat duhet të jenë masa 38? Modelet për këtë gjë e marrin rrogën, për asgjë tjetër. Ne të vdekshmit e tjerë duhet të kemi të tjera prioritete në jetë veç ruajtjes së linjave. Mjafton që kilet e tepërta të mos rrezikojnë shëndetin apo të eliminojmë yndyrnat e tepërta që shkaktojnë sëmundjet e zemrës. Pastaj dhe po të jemi pak topolakë, mund të jemi shumë të lezetshëm. Për mendimin tim, idealja do ishte të hash ç’të duash me masë, të bësh sport që të ndihesh mirë dhe në fund të ndihesh mirë me trupin tënd dhe të kesh stilin e duhur në veshje. Nga llojet e ndryshme të kuzhinave që mund të kesh provuar jashtë Shqipërisë, për cilën të del gjumi natën? Natën më del për një lugë gliko: qershie, kumbulle, shalqiri, domateje, ftoi, fiku, nerënxe... që gjenden gjithmonë në frigoriferin tim (por jo çdo natë ama, se do trembet mami pastaj dhe s’do m’i bëjë më, se dhe kështu ka nisur të shqetësohet seriozisht se mos sëmurem nga diabeti). Kurse kur dal jashtë Shqipërisë, kudo që të shkoj, bëj ndalesën e parë në një McDonalds. Pastaj eksploroj kuzhinën vendase, ose në vende ku kam qenë dhe tjetër herë, shkoj për të sigurtën, atë që më ka pëlqyer dhe herën e parë. Kam dështuar me sukses në përpjekjet për të pëlqyer kuzhinën kineze dhe japoneze, gjë që shkakton zënka me ata me të cilët udhëtoj, që lënë kokën pas kësaj kuzhine. Nuk duroj dot fare erën e sojës dhe më duket padrejtësi të më detyrojnë të ulem në një tavolinë të tillë, që më pret menjëherë oreksin. Ama adhuroj çdo ushqim, çdo kuzhinë mesdhetare, çdo lloj gatimi dhe gjëje të gjallë deti dhe toke. Nëse ka një gjë pa të cilën nuk do rroja dot është vaji i ullirit. Edhe thjesht mbi bukë, me pak kripë dhe një domate të shtrydhur sipër (ndaj e dua shumë Spanjën, për këtë zakon që kanë përpara se të shtrohet ushqimi). E dua vajin e ullirit në çdo gatim, në çdo sallatë, madje dhe në shampon, kremin apo gjalpin e trupit. Dhe tani që po kujtohem: po ndonjë akullore me vaj ulliri a ka? S’do ishte keq ta provonim.

Nëse ka një gjë pa të cilën nuk do rroja dot është vaji i ullirit. E dua në çdo gatim, në çdo sallatë, madje dhe në shampon, kremin apo gjalpin e trupit

SHTATOR 2013

Mëngjesi Dikur në mëngjes haja vezë të skuqura. Tani e kam “përmirësuar” regjimin ushqimor, vezët ia kam lënë fundjavës kurse ditët e tjera një fetë bukë me Nutella apo gjalpë dhe reçel dhe një kafe e madhe me qumësht. Është një mëngjes që të jep shumë energji, vetëm se “karburanti” mbaron shumë shpejt, ndryshe nga mëngjesi me vezë. Ndaj dreka duhet ngrënë patjetër në 1.00 ose 1 e gjysmë.

Dreka

Dreka më zë përgjithësisht jashtë shtëpisë. Ndaj dhe e shfrytëzoj dhe për të ngrënë dhe për t’u socializuar me miqtë, meqenëse nuk ulem pothuajse fare nëpër kafene. Në varësi të restorantit të zgjedhur është dhe ushqimi. Përpiqem që pica dhe fast food të jenë jo më shumë se një herë në javë. Ditët e tjera, sallatë, pasta ose supë (që s’më pëlqen fare, por duhet) dhe si pjatë të dytë mish ose peshk.

DITARI USHQIMOR

Darka Darka përgjithësisht më gjen në shtëpi. Ndaj pastat janë ushqim gati i përhershëm. Ose sallatë me peshk ton. Ose nëse jam shumë e ngopur nga dreka, tarator. Kam dy vjet që nuk i ndahem kungulleshkave të skuqura me kos. Por dhe pak djathë i skuqur apo i pjekur dhe një sallatë, janë shumë të mira për në darkë.

SHTATOR 2013

TË HASH APO TË MOS HASH

Lam tum

Më mirë çokollatat me pana, janë të pasura me magnez, që riekulibron humorin

U ë

ir !

Ka ca situata që të provokojnë një uri të çmendur, edhe pse sapo ke ngrënë. Je e mërzitur? Ha. Nuk ndihesh mirë? Ha. Je e lodhur? Ha. Ç’të bësh që të mos hash kot së koti? Lexo më poshtë

SHTATOR 2013 ë hash mirë? Sipas ekspertëve të dietologjisë, nuk ka gjë më të thjeshtë. Mjafton të respektosh oraret e vakteve, mos përtypësh shpifurina dhe të përshtatësh kaloritë me stilin tënd të jetës. Por me gjithë dëshirën tënde të madhe për ta bërë, nuk ia del dot. Sepse uria të bën gjithmonë

pritë. Ja pse vrapon drejt zgjidhjeve kompensuese: një javë të tërë me biftek dhe sallatë, kapërcimi i famshëm i vakteve... të gjitha janë tmerre dietetike që duhen harruar, nëse do që të bësh paqe me oreksin dhe linjën tënde. Po si ta njohësh urinë reale nga ato të tjerat që të kushtëzojnë jetën? Ja situatat e rrezikshme dhe truket për t’iu rezistuar.

Ke fjetur shumë pak sot

Je shumë e stresuar

Ke uri sepse Shumë studime kanë treguar se nëse

Ke uri sepse nëse je e tendosur e detyron organizmin

pushon pak (më pak se pesë orë) ke më shumë uri. Faj i çekuilibrimit mes dy hormoneve: grelinës, që rrit oreksin, dhe leptinës, që e frenon. Nëse fle pak ke 15% më shumë grelinë dhe 15% më shumë leptinë. Truri yt i përgjigjet pozitivisht kërkesës për ushqim edhe pse nuk ke nevojë për të.

që të prodhojë shumë kortiozol. Ky hormon, i nevojshëm për të përballuar situatat psikofizike kritike, ka dy efekte: stimulon urinë nervoze dhe depoziton yndyrën e në zonën e barkut. Pastaj, sipas studimeve, kur nën stres asimilon pothuajse dyfishin e kalorive. Të hash kur je nervoze, ka një efekt të menjëhershëm qetësues, por ky efekt zgjat pak dhe fillon një rreth vicioz nga i cili është i vështirë të dalësh.

Ha mëngjes të bollshëm Duke qenë se pushimi është i lidhur me metabolizmin energjetik, do ishte mirë të flije aq orë sa i duhen trupit tënd. Por në rastet kur netët e verës të imponojnë një natë të çmendur në festat buzë detit, atëherë është e ndaluar që mëngjesi të kapërcehet. Efekti bumerang është i sigurt. Fillo ditën me një vakt të pasur me bazë kosi ose qumështi dhe bukë të thekur me marmelatë , për t’i dhënë organizmit ushqyesit për të cilët ka nevojë për ta nisur ditën vrullshëm. Mos ki frikë nga kaloritë: ato që merren në mëngjes nuk transformohen në yndyrë por vetëm në energji!

Sapo ke ngrënë, por prapë ke uri Ke uri sepse Nëse kanë kaluar më shumë se dy orë që kur ke ngrënë diçka, nuk mund të jetë uri e vërtetë: stomaku është akoma i impenjuar në tretje dhe sheqeri në qarkullim është i lartë. Ajo që po ndjen është thjesht dëshirë për “diçka tjetër”: një kapriço, një mjet kundër vetmisë ose mërzisë apo për të mbushur një vrimë në stomak. Ushqimi në këtë rast bëhet zëvendësuesi i një nevoje më të thellë.

Ha pak dhe shpesh Për të mbajtur nën kontroll kortizolin, mos rri shumë orë pa ngrënë: konsumo vakte të vogla dhe të shpeshta (pse ose më shumë në ditë). Dhe shto një dozë të vogël karbohidratesh komplekse me tregues të vogël glikemie, si tërshëra dhe drithërat integrale: shmangin kulmet e insulinës dhe stimulojnë serotoninën, që të qetëson. Për të rritur momentet e acaruara kontribuon edhe mungesa e hekurit, selenit dhe acidit folik. I gjen tek mishi, peshku (sidomos koce), bishtajoret, vezët, sallamet krudo, angjinaret, shpargujt, qiqrat dhe bizelet.

Kujdes me ëmbëlsirat: mund të kthehen në drogë. Të bëjnë mirë për humorin, por kur sheqeri në gjak rritet, trupi kërkon një injeksion të ri ëmbëlsie. Qetësoje dëshirën për të ëmbla me fruta, kos ose me një krem karamel

Bëj diçka që të pëlqen Zbulo se cila është gjendja shpirtërore që të detyron të gjesh ngushëllim tek ushqimi. Dhe përgjigjiu thirrjes tënde të brendshme me një emocion që të jep kënaqësi dhe nuk përfshin të ngrënën: luaj me qenin, telefonoji një mikeshe të dashur ose dil nga shtëpia dhe hidh një sy jashtë: ka njerëz që kanë më shumë probleme se ty. Bli diçka të këndshme ose shko bëj një

masazh. Truri yt do të fillojë të pro- dhojë endorfina, substanca natyrale që rrisin ndjesinë e të ndjerit mirë, duke të larguar nga dëshira e pajustifikuar për të ngrënë.

Ndihesh përtokë Ke uri sepse Ndoshta ke

një stil jete superaktive dhe nuk merr dozën e nevojshme të karburantit ose nuk e shpërndan njëlloj gjatë ditës. Ndoshta kapërcen vaktet ose ndjek kënaqësitë e gojës dhe jo ato për të cilat ka trupi nevojë. Uria e papritur është spiunia që të tregon se trupi yt është në rrezik.

Merr shtesa Fillo të pish ca vitamina B, të nevojshme për transformimin korrekt të ushqimit në energji. Asnjë rrezik mbidoze: janë të tretshme dhe tepricat eliminohen. Menuja jote duhet të përfshijë në çdo vakt 40 për qind sheqerna, 30 për qind proteina dhe 30 për qind yndyrna. Ky është kombinimi fitues për një vitalitet maksimal psikofizik.

Vuan nga sindromi paramenstrual Ke uri sepse Para menstruacioneve reduktohet në mënyrë drastike prodhimi cerebral i substancave që rregullojnë tonin e humorit, si serotonina ose dopamina. Rënia në pikiatë e hormoneve shkakton një çekuilibrim real psikofizik. Tendenca për të parë gjithçka të errët dhe dëshira e çmendur për të ëmbla je karbohidrate janë pasojë e kësaj periudhe të përkohshme stuhie.

Gjej shpëtim tek drithërat

Në çdo vakt konsumo ushqim me bazë drithërash, sidomos ato integrale. Kërkojnë kohë për t’u asimiluar, stabilizojnë gliceminë, duke ndaluar dëshirën për të ëmbla. Shto konsumin e bananeve, domateve, arrave, ananasit dhe kumbullave, burime natyrale të serotoninës, me efekt qetësues. Për të rritur çlirimin e endorfinave, të nevojshme kundër urisë emotive dhe dhimbjeve, mund të të vijë në ndihmë një gotë verë në ditë.

Luaj me qenushin tënd. Studimet më të fundit e konfirmojnë: e ashtuquajtura pet therapy kuron urinë motive

Je pa humor Ke uri sepse Humori përtokë mund të ketë shkaqe funksionale si mungesa e hekurit, magnezit, vitaminave dhe yndyrnave esenciale, që e çorientojnë sistemin nervor. Kjo ndodh nëse ha në mënyrë të çekuilibruar. Ky zakon mund t’i bëjë edhe më të pakapërcyeshme vështirësitë dhe problemet e përditshme. Uria është sinjali që organizmi yt po të dërgon, duke të lajmëruar se të mungojnë ca ushqyes të rëndësishëm.

Fruta dhe perime me shumicë

Një porcion perimesh çdo vakt dhe dy fruta në ditë janë të domosdoshme për t’u furnizuar me makronutrientë, që nuk i ke marrë në dozat e duhura. Ha fruta të thata midis vakteve, si arra ose bajame: përmbajnë omega 3, që ndikon në mënyrë efikase tek humori i zi. Mos harro peshkun tre herë në javë.

Me vitaminën C të domateve, kalo stresin dhe... shih dritë

SHTATOR 2013

RRËFENJA TAVOLINE

Kur uria na sulmon U ndodh të gjithëve. Por u ndodh edhe më shpesh atyre që jetën e kanë të lidhur me emocione të forta: një shfaqje në teatër, një takim i rëndësishëm pune, një performancë e nxehtë në skenë. Në raste të tilla uria të shfaqet atëherë kur nuk e pret. Dhe duhen gjetur ca zgjidhje të shpejta. Personazhet e njohur kanë kohë që i kanë gjetur

SHTATOR 2013

Zgjedhja e orëve të vona E dini se çfarë nuk mungon kurrë në frigoriferin e aktores Olta Gixhari? Djathi i bardhë. Jo vetëm sepse i pëlqen shumë, por mbi të gjitha sepse është shumë e qetë kur e ka aty. Për çdo rast. Për të shoqëruar vaktet e ditës, por sidomos për të kapërcyer ato rastet kur uria të vjen papritur. “Djathi i bardhë nuk mungon kurrë. Më shpëton jetën! Kur të kap uria në mesnatë, po pate djathë, je i nderuar. Thek pak bukë, merr djathë dhe ndihesh e ngrënë”. Dhe ja ku Olta e ka sistemuar marrëdhënien me urinë e papritur. Pa u detyruar të çohet e të ndezë sobën, të vërë tenxheren apo t’i futet punës për të gatuar. Djathi i bardhë i zgjidh të gjitha.

Frutat shpëtimtare të Ajolës Janë ca truke të vogla që edhe dietologët i këshillojnë. Për të mundur urinë, që të vjen orë pa orë nuk duhet të tundohesh menjëherë nga tryeza. Sipas specialistëve, duke u shtruar në tavolinë për të konsumuar një vakt të plotë, nuk ke zgjidhur asgjë. Në rastet kur uria të pushton jashtë vakteve, e mira është të konsumosh diçka të vogël. Ajola Xoxa e ka bërë leksionin ujë. Dhe e vë në praktikë sidomos pasditeve, rreth orës 16.00, kur mendja i shkon tek frigoriferi. “Mundohem të konsumoj diçka në këtë orë, një frut zakonisht. Këtë e kam mësuar nga një dietologe, ndihmon në tretje dhe mbajtje në punë të organizmit. Kam vënë re që konsumi i diçkaje të vogël pasdite e largon urinë e darkës”. Jo më kot ka linja të përsosura.

Ta mbash urinë larg E ka stërvitur veten kaq mirë Aurela Gaçe, sa besojeni ose jo, vështirë se mund të ndodhë që të ketë ndonjëherë aq shumë uri sa të ulet në tryezë dhe të mos çohet prej saj pa i zbrazur të gjitha pjatat. Nuk ka kurrë uri? Sigurisht që kjo është e pabesueshme. As Aurela nuk na i shet për të vërtetë. Ama ka një sekret të vogël, që e ka zbuluar për revistën “Shije”. “Nuk e lë veten kurrë në atë pikë saqë kur të ulem në tavolinë të ndjehem e uritur. Jam mësuar ta mbaj stomakun të ndezur gjatë gjithë kohës”. Dita e saj përbëhet nga 6-7 vakte të vogla, që sipas dietologëve përbën një regjim ideal. Në çantën e saj nuk mungon kurrë buka e thekur, frutat dhe një shishe me ujë. Dhe kur vjen koha e vakteve të mëdha, uria është fashitur me kohë. Rezultati? Asnjë problem me linjat.

RRËFIMI VIP

Regjim i rregullt ushqimor i bazuar në kaloritë që djeg dhe ato që merr, stërvitje periodike, eliminim i alkoolit e yndyrës dhe mbi të gjitha shumë dëshirë për të jetuar shëndetshëm. Nuk janë këshilla trajnerësh dhe dietologësh. Kësaj radhe vijnë ekskluzivisht nga Landi Hysi Nga Klaudeta Skënderasi

Jetoj shëndetshëm, pra ekzistoj 92

SHTATOR 2013 Ai nuk është nga ata personazhet e njohur që i sheh në çdo qoshe gazete, që furnizon suplementet e fundjavës me foto plazhi, që rrëfen historitë personale, që pranon të flasë për gjithçka e në çdo kohë. I ka krijuar në një tjetër formë marrëdhëniet e tij me gazetarët dhe me publikun. Ka folur atëherë kur e ka ndjerë të nevojshme, por pa dhënë kurrë detaje të thella. Prandaj edhe për Landi Hysin do të ketë gjithmonë kuriozitet. Ndoshta sepse prej tij ose prej grupit “West Side Family” nuk na vjen çdo verë një hit që dëgjohet në çdo cep, por nganjë këngë rrallë e për mall që të ngelet gjatë në kujtesë. Ndoshta sepse pikërisht kjo lidhja me grupin, që duket një herë shumë e fortë e ndonjëherë sikur nuk ekziston më fare, krijon një lloj misteri. Ndoshta sepse ka folur shumë

pak për jetën e tij personale që herë ka bërë shumë bujë e ka pushtuar mediat e herë të tjera ai e ka mbajtur fare të fshehtë. Ndoshta për të gjitha këto ose ndoshta për asnjërën prej tyre, për Landin ne kemi gjithmonë dëshirë të dimë. Dhe kësaj here, ne kemi dashur të dimë rreth fizikut të tij (që gjithashtu Landi nuk është se e ekspozon kaq shumë) të përsosur. Sipas tij, kujdesi ndaj trupit, regjimi ushqimor që po ndjek dhe ushtrimet e përditshme të gjitha në një stil të shëndetshëm jete, e kanë përfshirë kaq shumë, sa do ishte gati t’i bërtiste e rrëfente gjithë botës. Po para se kjo të ndodhë, me qetësi dhe me durim, Landi na ka treguar ne të parëve fije e për pe gjithë pasionin e tij të ri për të pasur një regjim strikt dhe të shëndetshëm dhe një trup të bukur e të formuar.

RRËFIMI VIP Po e ndjeje si një nevojë për t’iu përkushtuar trupit kaq shumë? Doja të kisha një trup në formë, por nuk dija se si. Dhe para ca vitesh më ra krejt rastësisht në dorë një revistë për sportin e Body Building. I vlerësoj shumë ata që merren me këtë sport, më të vështirin në botë, sepse kërkon impenjim dhe fokus mendor. Në atë kohë nuk e dija se si funksiononte dhe nga kalonte rruga për ta pasur një trup në formë. Ti nuk ishe në formë në atë kohë? Isha 19-20 vjeç. Po, isha në formë. Luaja me skuadrën e Petro Nini Luarasit për shkollat e mesme. Isha gjatë gjithë kohës në aktivitet. Mbaj mend që investimi im i parë kanë qenë një palë gira gjashtë kilogramëshe. Stërvitesha dhe dija shumë pak. Unë vazhdoj akoma të studioj dhe të lexoj, sepse qëllimi im është që të kem një masë muskulore të madhe dhe një përqindje sa më të vogël të yndyrës. Po për çfarë të duhet? Është një pasion i imi, që e bëj pa sforco mendore. Është një impenjim i vazhdueshëm, që duhet të dish edhe ta mbash.

Po këto mund t’i bëjnë të gjithë dhe përsëri nuk e kanë trupin si ty. Sepse bëjnë ca stërvitje para se të fillojë vera. Kërkohet njohuri, disiplinë dhe këmbëngulje. Ka të bëjë edhe mënyra e të ushqyerit. Ke bërë gabime gjatë kohës kur nuk kishe informacionin e duhur? Një nga gjërat që s’kam bërë ka qenë leximi. Për të arritur objektivat, një faktor shumë i rëndësishëm ishte edhe ushqimi, sa kalori merrje dhe sa digjje. Nuk e dije këtë? Nuk e llogarisja. Trupi është shumë inteligjent. Kaloritë i depoziton në formë dhjami nëse nuk djeg aq sa merr. M’u desh të mësoja se si të programoja gjithçka. Tani e kam shumë të thjeshtë për të qëndruar në formë. Po pse nuk ia le në dorë një profesionisti që të merrej me stërvitjen dhe regjimin tënd ushqimor? A nuk do ta kishe pasur më të thjeshtë kështu? Unë e kam përjetuar si një sfidë personale, prandaj doja ta bëja vetë.

Meqë nuk e ke arritur ende atë që do, çfarë do ndodhë pasi ta arrish qëllimin tënd? Do përpiqem ta mbaj dhe ta ndaj edhe me të tjerët eksperiencën Trupi është time.

Ka një sekret në gjithë këtë histori? Rreth 70 për qind e sekretit qëndron tek ushqimi. Nëse do muskuj, duhen proshumë teina: peshk, mish, vezë, bulmet, të inteligjent. Kaloritë konsumuara në sasi të pakta në vakte të shpeshta. Llogaritja e kalorive i depoziton në formë duhet zbatuar me përpikmëri. Mbi të gjitha i rëndësishëm është dhjami nëse nuk kombinimi i ushqimit, stërvitjes me djeg aq sa merr pesha dhe ushtrimeve kardiovaskulare.

Kaq e rëndësishme është të jesh në formë sa ta ndash këtë eksperiencë edhe me të tjerët? Është shumë e rëndësishme që të gjithë të bëjnë një jetë të shëndetshme. Nëse do të më jepej mundësia, do më pëlqente një kurs për trajner profesional, jo një diplomë sa për ta varur në mur, sesa për të kuptuar më shumë.

Ndihesh aq i përfshirë në këtë aktivitet sa të arrish edhe në sakrifica, qoftë edhe të vogla? Nuk ndihem i privuar nga asgjë. Është thjesht diçka puls që unë bëj në krahasim me të tjerët. Pastaj jam mësuar të bëj disa gjëra njëherësh: punë, këngë, televizion, argëtim. Gjithsesi nga diçka duhet të të ketë privuar koha që ti i kushton stërvitjes... Nëse kisha ndër mend të pija dy kafe, zgjedh të pi një. Nga alkooli? Nuk më privon sepse nuk jam shumë i dhënë pas tij. Kur e dua e pi.

Sa orë në ditë stërvitesh? 1 orë e 15 minuta, katër ose pesë herë në javë. Sa kohë t’u desh për të parë rezultatet? Kur fillova të aplikoj këtë lloj mënyre jetese, m’u deshën tre muaj për një ndryshim të menjëhershëm. Ka nga ata që e lidhin këtë ndrysim timin me periudhën e Dancing With Stars, por ju siguroj që nuk ka lidhje me atë aktivitet. Është një lloj mënyre jetese që mund ta përqafojnë edhe femrat? Po. Do të bëheshin me muskuj? Duhet zgjedhur kombinimi i duhur i stërvitjes dhe regjimit ushqimor.

Nga jeta e natës? Jam prezent dhe aktiv sa herë që kam dëshirë.

Ndikon edhe mënyra e gatimit? Po, duhen eliminuar të skuqurat dhe duhen konsumuar ushqime të ziera mundësisht në avull.

Ka rregulla ky lloj aktiviteti? Po. Varet së çfarë kërkon të arrish.

Kush gatuan për ty? Edhe vetë, edhe mami.

Më thuaj disa. Duhet shmangur konsumi i alkoolit, duhanit, duhet shmangur stresi, duhet menduar pozitivisht dhe duhet pasur një higjienë e caktuar personale.

Ka ndikuar regjimi yt ushqimor edhe në mënyrën se si ushqehet familja jote?

Po, sepse tanimë janë më të kujdesshëm, sidomos në për-

SHTATOR 2013

dorimin e yndyrës. Të kanë përkrahur prindërit? Ata përkrahin gjithçka timen. E ke menduar ndonjëherë që mund të vijë një moment që nuk do kesh më kohë t’i përkushtohesh kaq shumë kujdesit për trupin? Ndoshta nuk do kem më mundësi t’i përkushtohem stërvitjes për muskujt, por gjithsesi do mundohem që të mos e lë pas dore. Një mashkull tjetër me muskuj e trup të lidhur do bënte të pamundurën për ta ekspozuar me veshje të ngushta apo të hapura. Kurse ti je veshur e mbërthyer i gjithi... Qëllimi im nuk është të tregoj muskujt, por t’u tregoj të gjithëve se si të jetosh shëndetshëm.

Dhe ja ku Landi na e ka treguar mënyrën e tij të shëndetshme të jetesës, me detaje dhe mbi të gjitha me shumë dëshirë. Ndryshe nga sa ka ndodhur deri tani, kur është rrëfyer me rezerva dhe ka mbajtur larg mediave jetën e tij personale

PJATA E SHËNDETSHME

I shëndetshmi avull

Ushqimi nuk ka shije, është bajat, i pakëndshëm dhe i pa pjekur mirë? Atëherë hiq dorë nga mënyrat tradicionale të pjekjes dhe fillo të përdorësh gatimin me avull. Nuk do zhgënjehesh

Keni menduar se është metoda e gatimit për periudhat e dietës? Në fakt jo. Gatimi me avull është i përdorshëm edhe për pjatat e zakonshme. Madje për pjata shumë të shijshme. Një lëng gjatë zierjes prodhon avull. Kjo krijon një

ambient të ngrohtë dhe të lagësht përreth produktit që do të gatuhet dalëngadalë. Mbylli produktet në avull dhe shija dhe aroma nuk do të shpërbëhen sepse gatimi në avull konservon shijen dhe vlerat ushqyese.

SHTATOR 2013 AVANTAZHET E GATIMIT ME AVULL - Është i lehtë: përdoren shumë pak lëndë të yndyrshme. - Është i shëndetshëm: Vitaminat dhe mineralet konservohen falë gatimit në temperaturë të ulët. - Është aromatik: ushqimet i përthithin aromat delikate të erëzave të përdorura. - Një lëng magjik: uji i mbetur nga gatimi me avull është një koncentrat i vërtetë vitaminash. Por bëni kujdes të mos e ekzagjeroni! - Asnjë rrezik: nuk rrezikon të djegësh ushqimet. Maksimumi do jenë pak si shumë të pjekura.

Çfarë të duhet për të gatuar në avull? Përveç tiganit tradicional me presion, ekzistojnë edhe mjete të tjera për këtë lloj gatimi: Pjekës elektrik me avull Këto aparatura në përgjithësi janë të përbëra nga tre enë me avull që vendosen mbi një bazë të mbushur me ujë. Zënë pak vend por janë praktike dhe të mundësojnë që të gatuash për shembull perimet poshtë dhe peshkun lart, ose sasi të mëdha ushqimi nëse i mbush të trija enët. Mund ta përdorësh edhe për të ngrohur rizoton dhe pastat pa u ngjitur. Këshilla për aromë Vendos barëra të freskëta ose erëza poshtë produkteve që po gatuan. Përgatit një lëng aromatik në vend të ujit duke shtuar verë të bardhë dhe erëza. Ngopi ushqimet me erëza. Hidh kripë të trashë. Avull apo jo? Natyrisht që mund të gatuash çdo gjë më avull, por disa produkte janë më të përshtatshme për këtë metodë gatimi sesa disa të tjera. Të përshtatshme për gatimin me avull • Të gjitha perimet • Të gjithë llojet e peshqve • Raviolit kineze • Kremrat • Disa lloje ëmbëlsirash • Shpendët Jo shumë të përshtatshme për gatim me avull • Mishrat e bardhë, janë të fortë dhe duhen gatuar gjatë • Mishrat e kuq. (Më mirë në skarë) • Receta me djathë: shumë lagështirë, përfundimi nuk do dilte i kënaqshëm • Torta të kripura dhe receta krokante

Një këshillë e vogël - Kujdes! Mos gatuaj në të njëjtën kohë ushqime që nuk shkojnë më njëri-tjetrin. Do ishte mëkat që ëmbëlsirat e tua të gatuara në avull të mbanin erën e lulelakrës që po gatuhet në mbajtësen lart.

E PAGATUAR

Më mirë krudo

Gjithçka e gjallë në tavolinë? Sigurisht. Sidomos në verë. Quhet “raw cuisine”, moda e re e ushqyerjes, që vjen nga Kalifornia. Për të kursyer kohë, energji dhe për t’u mbajtur në formë

SHTATOR 2013

ush tha se për të ngrënë diçka duhet patjetër të kalosh orë e orë të tëra në kuzhinë mes tenxhereve e tiganëve? Do të doje të kaloje nga banaku i supermarketit direkt e në tavolinë pa parë as edhe një sobë me sy? Atëherë nuk të ngelet gjë tjetër, veçse të ndjekësh “raw cuisine”, moda e ushqyerjes së momentit, e cila që nga Amerika ka pushtuar edhe Evropën. Gjithçka gjithmonë crudo, domethënë e gjallë. Jo vetëm frutat dhe perimet por edhe mishi dhe peshku. Vërtet ideale, një praktikë që mund të ndiqet gjatë gjithë vitit. Avantazhet? Janë shumë. Kursen kohë dhe energji (mendo vetëm për malin me enë që nuk je e detyruar të lash!) por mbi të gjitha mbahesh në formë.

Ushqimet e gjalla i bëjnë mirë organizmit tonë. Nëse i konsumon të pagatuara, ushqimet kanë edhe më shumë shije dhe vlera ushqimore. Me gatimin shumë vitamina humbasin (vitamina C, për shembull, ngelet vetëm 30%). Atëherë larg zjarrin nga karotat, specat, selinoja. Por edhe nga lulelakra dhe kungujt. Nëse ende nuk e ke provuar, është momenti. Priji në rripa të hollë dhe spërkati me kripë dhe vaj ulliri, shërbeji si antipastë dhe askush nuk do të ngelet i zhgënjyer. Edhe frutat janë shumë më të mira kur konsumohen të gjalla. Laji me kujdes, shto dezinfektantë dhe pastaj shpëlaji me ujë të bollshëm. Por ata që i duan ushqimet crudo, synojnë sidomos mishin dhe peshkun. Pa lënë mënjanë modën e sushit japonez, një kuzhinë e tillë mund të realizohet edhe në kuzhinat tona. Janë aq shumë produktet që konsumohen të gjalla: molusqet, toni, peshku shpatë... Përgatiten kështu: priji në feta të holla dhe lëri të marinohen për një orë në vaj, kripë, lëng limoni dhe uthull, të gjitha në sasi të bollshme. Serviri duke i spërkatur me vaj, kripë, piper dhe majdanoz. Por kujdes: për të ngrënë peshkun të gjallë, duhet të sigurohesh më parë nëse është i freskët. Duhet konsumuar sa më shpejt. I pasur me omega 3, i çmuar për sistemin tonë kardiovaskular, është ideal për të na mbajtur përherë në formë të shkëlqyer. Nëse në vend të peshkut preferoni mishin. Prisni mish viçi në feta shumë të holla, lëreni të marinohet në vaj,

limon, kripë, piper dhe mbajeni në vend të freskët derisa ta servirni në tavolinë. Por është e rëndësishme që të jetë mish i freskët dhe i kontrolluar.

SHIJE DELIKATE

Djathin? Le ta njohim më mirë Që nga gjeneza dhe deri tek llojet më të njohura të djathit. Përdorimi i gjerë në tryezë dhe këshilla për formën trupore

100

Hermiona Hajdini (Përgjegjëse e sektorit veterinar Zooteknik, në AMK)

SHTATOR 2013

Djathi është një formë e konservimit të dy përbërësve të patretshëm të qumështit, kazeinës dhe yndyrës. Origjina e fjalës djathë rrjedh nga latinishtja, caseus nga ku më pas rrodhi fjala moderne kazeinë. Si rregull nga praktika kazeina dhe yndyra e qumështit përqendrohen afërsisht 10 herë në prodhimin e djathit të fortë e të llojeve gjysmë të butë. Një përkufizim absolut i konceptit të djathit nuk është e mundur të jepet, sepse ka një numër të madh variantesh.

Djathi është prodhuar në shumë vende me kultura të ndryshme që në kohët e lashta. Mendohet se të parët që e përdorën ishin indoevropianët. Koha e fillimit të përgatitjes së djathit i referohet periudhës 8000 vjet para lindjes së Krishtit. Të parët mund të kenë qenë njerëz të Lindjes së Mesme. Mendohet që formimi i djathit për herë të parë ndodhi aksidentalisht përmes ruajtjes së qumështit në një kontenier të përgatitur nga stomaku i një kafshe. Gjetjet e para arkeologjike të enëve të djathit datojnë në varret egjiptiane rreth 2000 vjet p.k.

Në vitin 1974 disa rusë gjetën një djathë në tundrën siberiane. Ai ishte 2000-vjeçar dhe me një shije të pakrahasueshme. Me kohë djathërat janë ruajtur në shëllirë, janë lënë të marrin formë, janë shkrirë, tharë dhe tymosur, duke krijuar lloje të pafundme. Prodhimi dhe konsumi masiv i djathit ka intriguar për prodhimin e djathit më të madh të bërë ndonjëherë, djathin cheddar, me peshë 15190 kg. Ai është prodhuar në janar 1964 nga fondacioni Wisconsin, për t’u ekspozuar në ekspozenë botërore në New York dhe u deshën 43 orë për ta prodhuar.

Cila është përmbajtja e elementeve ushqyes në djathë? Djathi ka vlera të larta ushqyese dhe prandaj është konsideruar si ushqimi kryesor në dietën e njeriut sepse përmban proteina, kalcium, hekur, fosfor, vitamina A, C, B, etj. Kalciumi është një element shumë i rëndësishëm, i cili luan rol thelbësor për pasurimin dhe forcimin e kockave dhe kjo lidhet me faktin që 100 gr djathë i butë përmban 360 mg Ca, ndërsa 100 gr djathë i fortë përmban 860 mg Ca. Djathi është një ushqim që mund të konsiderohet më i domosdoshmi në dietën e njeriut, sepse jo vetëm është shumë i shëndetshëm, por përdoret dhe alternohet në forma dhe trajta të ndryshme në kulinari.

Më të mirët e djathërave Brie Po e fillojmë me djathin bri (brie), i cili është një nga djathërat më të njohur francezë dhe i ka dhënë kënaqësi pallateve franceze prej shek. VIII. Është djathi i zbutur brenda, ka një shije të pasur dhe kremoze dhe shkrin lehtë. Bri është pjesa kryesore dhe më e shkëlqyer e një pjate në tavolinë, sepse është garantues i kënaqësisë. Zgjidhni atë që është i shkrirë në mes dhe ka ngjyrë kafe në sipërfaqe, kjo është një shenjë që tregon se është i përshtatshëm.

Pak histori Në vitin 774, kur kthehej nga fushatat e tij kundër Langobardit, mbretit te Frankëve, Karli i Madh qëndroi në një vend të quajtur Bri, në afërsi të manastirit Mo. Murgjit atje i dhanë të konsumojë një lloj djathi që ai e hëngri bashkë me mbështjellësin. Prej asaj dite mbreti urdhëroi murgjit që çdo vit në kryeqytetin Ahen të dërgojnë nga dy ngarkesa me djathë Bri. Djathi Bri nga Mo (Brie de Meau), është një nga 500 llojet e njohura të djathërave francezë. Gjatë shekujve djathi transportohej përmes lumit Marna deri në Paris, ku shitësit e rrugës njoftonin mbërritjen e tij duke thirrur (djathi nga Bri). Ky ishte djathi i preferuar i mbretërve Carls VIII dhe Henri IV. Djathi Bri u popullarizua ndërkombëtarisht në Kongresin e Vjenës, kur kancelari austriak e shpalli atë si princ të djathërave.

101

SHIJE DELIKATE

Djathi blu ose djathi me myk, është djathi tek i cili është zhvilluar rritja karakteristike e mykut në krejt brendësinë dhe sipërfaqen e tij. Prototipi i djathit me damarë blu është djathi Roquefort, i cili e ka zanafillën nga bashkësia Roquefort, në departamentin Aveyron në Francë. Ky djathë prodhohet nga qumështi i deles. Nëse në prodhimin e tij përdoret një lloj tjetër qumështi, atëherë ai nuk duhet quajtur djathë Roquefort. Djathi me damar blu është emri i përgjithshëm për djathërat që në brendësi zhvillojnë një myk në ngjyrë blu në të gjelbër.

Pak histori Sekretari i Karlit të Madh, Ajnhardi vërejti një ngjarje të njëjtë me atë të djathit Bri, katër vjet më vonë, në jug të Francës, gjatë luftës kundër Saracenëve. Karli i Madh qëndroi në Ruerg, ku u mahnit nga djathi blu me myk, i prodhuar nga qumështi i deleve. Ai fermentohej në shpellat gëlqerore të Roquefortit, ndërsa receta për prodhimin e tij njihej që në kohërat e Romës së lashtë.

Mozzarella është prodhuar tradicionalisht nga qumështi i buallicës, por sot përdoret edhe qumeshti i lopës. Mozzarella ka një përdorim shumë të gjerë në kulinari. E përmenda këtë djathë, sepse me të bëhet sallata e mrekullueshme, klasike e Kaprit, që është shumë e thjeshtë në përgatitje, ka një shije të veçantë dhe është një pjatë që rri shumë bukur në tryezë.

Sallata klasike e Kaprit Për sallatën kapreze përdoren domate të mëdha, të kuqe, djathë mozzarella, gjethe borziloku të freskëta, kripë, piper i zi sipas deshirës, vaj ulliri. Domatet priten në feta 5 mm dhe vendosen në pjatancë. Mozzarella pritet në feta me të njëjtën trashësi dhe alternohet me domatet. Zbukurohet me borzilok, hidhet kripë, vaj dhe shërbehet menjëherë.

Gouda, produkti më i famshëm i eksportit holandez (përveç tulipanëve), i verdhë, shpesh i paketuar në dyllë të kuq dhe celofan. I bërë nga qumështi i lopës, gouda njihet përgjithësisht për shijen e tij të butë dhe të lehtë dhe sipërfaqen e lëmuar. Gjendet edhe i tymosur, por me shije ekstra të fortë. Por gouda vërtetë e shijshme është ajo e stazhionuar për më shumë se 18 muaj. Kthehet në ngjyrë qelibari dhe ka një shije pothuajse të ëmbël, si karamele e djegur. Provojeni! Priteni në copa të vogla dhe shoqërojeni me verë të kuqe ose birrë! Është e mrekullueshme.

102

SHTATOR 2013

Djathi Stilton quhet edhe “Mbreti i Djathit Anglez”. Është djathë i fortë, me vena blu dhe e meriton një titull të tillë. Djegës, pikant, kremoz dhe aromatik, Stilton është një djathë gjysmë i butë nga qumështi i lopës, i përgatitur sipas rregullave strikte vetëm në 3 vende të Anglisë. Njihen dy lloje: blu dhe i bardhë, ndonëse i bardhi është shumë më pak i njohur dhe shkon më shumë me frutat. Stilton është i veçantë në pjatën e djathërave dhe shoqërohet me biskota të forta, fruta dhe verë të kuqe.

Djathi Feta, kjo dhuratë e kripur dhe pikante nga Greqia është përhapur shumë gjatë viteve të fundit, por ka qenë djathi i preferuar përgjatë Mesdheut për shekuj të tërë. Ajo që e bën të veçantë nga djathërat e tjerë është se ai konservohet në shëllirë, duke i dhënë një shije të rrallë dhe të fortë (ndonjëherë quhet djathi turshi). Tradicionalisht feta prodhohet nga qumështi i dhisë apo i deles, por në ditët e sotme ai shpesh bëhet me qumësht lope. Gjiza kriposet, pritet, paketohet në fuçi me shëllirë apo hirrë dhe më pas presohet në kallëpe katrorë.

Parmigiano Reggiano, djathi më i famshëm italian (dhe më i kopjuari). Parmigiano-Reggiano i vërtetë bëhet ekskluzivisht nga qumështi i lopës në krahinën në afërsi të Parmës në Itali. Ka një shije të veçantë, atë të arrës. Vetëm djathi i bërë në Parma, në Itali mund të quhet Parmiggiano-Regianno, djathërat me etiketa Parmesan apo Parmigiano prodhohen diku tjetër. Parmiggiano është një djathë i fortë, i stazhionuar për rreth dy vjet, përdoret më shumë për gatim dhe skarë. Përpiquni të përdorni një thikë zarzavatesh për të bërë kaçurrela mbi makarona apo sallata, duket mrekulli dhe është i shijshëm.

Këshilla Nëse jeni nga ata persona që doni të shmangni djathin për shkak të mbajtjes së linjës, mendohuni përsëri. Studimet më të reja kanë treguar që djathi zvogëlon rrezikun nga diabeti i tipit 2, që në shumicën e rasteve lidhet me peshën e lartë trupore. Hulumtimi është bazuar në ndikimin e përbërësve ushqyes të djathit në diabet. Rezultatet kanë treguar se ata që hanë djathë kanë 12 për qind më pak shanse për t’u sëmurur nga diabeti. 103

SHPORTA E FRUTAVE

Shërohu me

DARDHË! Dardha shijon shumë: me përbërjen pak të kokrriztë e shumë të ëmbël. Por me dardhën mund të parandalosh edhe një sërë sëmundjesh. Shumë studime kanë evidentuar se dardha është një frut me vlera të larta ushqyese, që e ndihmon organizmin në disa aspekte

Gjethet e dardhës përdoren kundër sëmundjeve të rrugëve urinare.

Ul kolesterolin në gjak.

104

Dardha ka veti diuretike, që ndihmon në jashtëqitjen e shpejtë të toksinave nga organizmi, duke rritur edhe prodhimin e acidit urik, që ndihmon së tepërmi personat që vuajnë nga artriti urik.

Me lëngun e dardhës mund të qetësoni fytin e irrituar nga kolla.

SHTATOR 2013

Dardha njihet për efekte qetësuese, kryesisht kundër djegieve të stomakut, gastriteve, kolitit apo kundër problemeve me zorrën e trashë.

Cipa e dardhës bën mirë për pastrimin e veshkave ndërsa lëngu që përftohet nga zierja e degëve të dardhës ndihmon në uljen e temperaturës.

Dardha përmban një sasi mjaft të pasur me vitamina A, C, K, B2, B3 dhe B6. Ka gjithashtu folate, bor dhe fruti lidhet me parandalimin e osteoporozës.

Dardha është shumë e pasur me fibra dhe e mbushur me veprimtari ushqimore antioksidantësh.

Acidi hydroxycinnamic, që gjendet tek dardha parandalon kancerin e stomakut dhe mushkërive.

Ndihmon në lehtësimin e dhimbjeve të kyçeve.

105

ALARM

Nga Ervis Xhelo

Qytetërimi industrial po ha vetveten Një hulumtim i ri mbi tokën dhe ndryshimet klimaterike tregon rrezikun global të krizës së ushqimeve dhe mungesën e një veprimi urgjent. Specialistët parashikojnë një të ardhme të zymtë. A do të jetë bota e uritur pas disa dekadash? Zbulojeni përmes një raporti të OKB-së 106

SHTATOR 2013

donëse është dukur përherë si një realitet vetëm mediatik e jo i provuar, duket se në 4 dekadat e ardhshme universit tonë do t’i duhet të përballet me probleme serioze të mbijetesës. Ky është konstatimi i arritur nga Dr. Nafeez Ahmed, drejtues në Institutin e Politikave për Kërkimin dhe Zhvillimin pranë OKB-së. Raporti i tij tregon se pas 40 vitesh popullata botërore që është në rritje shumë të shpejtë, do te ketë nevojë për një prodhim të dyfishtë të ushqimit. Vetëm në gjysmën e këtij shekulli popullsia botërore do të rritet nga 7 miliardë në 9.3 miliardë banorë. Si shkak i krizës së përgjithshme globale, kjo shifër e re e popullsisë pas 40 vitesh do të përballet me urinë. Masa e kalorive që do të kërkohen të konsumohen nga kjo popullsi do të rritet deri në 60% më shumë në krahasim me raportin e fundit të nxjerrë në vitin 2006. Njeriu i vitit 2050 do të kërkojë të konsumojë të paktën 900 kalori në ditë duke krijuar një hendek të madh midis kërkesave mesatare ditore dietike dhe ushqimit të vënë në dispozicion për plotësimin e këtyre kërkesave ndaj popullsisë. Ndër shumë faktorë që i përkasin kryesisht mungesës së politikave ekonomike në botë për zgjidhjen e krizës financiare, ekspertë nga fusha e ekonomisë dhe sidomos ata që i përkasin rrymës ambjentaliste e lidhin këtë situatë kritike për jetën e njeriut me cënimin e burimit kryesor të jetës që është toka.

107

KUZHINA NË UDHËTIM ALARM

Së pari, efekti serë që shkaktohet në tokë ka ulur cilësinë e prodhimeve që dalin prej saj. Gazrat e shumta të çliruara nga industritë e ndryshme të prodhimit të metaleve kanë kontribuar në ndryshimet e thella klimaterike të cilat po i japin tokës shiun kur ajo nuk e do dhe diellin, sërish kur ajo nuk e kërkon. Në këtë mënyrë rendimenti i prodhimeve të ndryshme agro-kulturore është i pakontrollueshëm dhe për më tepër këto kultura janë duke u shndërruar në kultura “laboratorike”. Në të gjithë botën shumë zona të mëdha të prodhimit të agro-kulturës

108

janë duke u degraduar, duke u shndërruar në zona të vdekura. Gjithashtu shumë faktorë të tjerë që vijnë nga një plan destruktiv i politikave lokale në vende ku demokracia është e pakonsoliduar, si shpyllëzimi pa kriter si dhe tharja e shume zonave nga ngrohja globale, kanë bërë që këto zona të jenë pa asnjë funksion bujqësor dhe jetësor. Ky raport vë në dukje se problemi më themelor është ndikimi i aktivitetit njerëzor në vendin ku secila popullsi lokale jeton, duke vlerësuar se: “…Degradimi i tokës deri tani është

shkaktuar në 20% të zonave më të kultivuara të botës”. Pas 40 vitesh parashikohet se 2 miliard hektarë tokë, e barabartë me 15% të sipërfaqes së tokës në të gjithë planetin Tokë do të degradohet si pasojë e aktivitetit të njeriut”. Një tjetër parashikim i këtij raporti tregon se ngrohja globale dhe tharja e zonave ujore do të sjellë pasoja të parinovueshme në rajone kryesore të “Shportës Ushqimore” në Amerikën e Veriut dhe atë të jugut, në perëndim dhe në lindje të Afrikës, në Evropën Qendrore si dhe në Rusi, lindjen e Mesme dhe Jug dhe juglindje të Azisë.

SHTATOR 2013

Ky traport rendit një tjetër faktor të lidhur ngushtë me këtë dukuri siç është lidhja e pazgjidhshme midis naftës dhe ushqimeve. Gjatë dekadës së fundit çmimi i karburantit ka pasur një ndikim jo pozitiv në çmimet po të larta të ushqimeve. Nga raporti më i fundit i Bankës Botërore vetëm pak kohë më parë, 5 mallrat që kanë rritjen më të lartë të çmimit si pasojë e rritjes së çmimit të naftës janë: misri, gruri, orizi, soja dhe vaji i palmës. Ndikimin e madh të çmimit të naftës në çmimin e produkteve e ka konkluduar edhe një studim i kryer nga Universiteti i Miçiganit ku thuet se: “Çdo pikë e rëndësishme në prodhimin industrial duke nisur që nga plehrat kimike, pesticidet dhe deri në makineritë bujqësore, përpunimi i ushqimit dhe transporti i tij janë të varura nga çmimi i lartë i naftës dhe inputet e gazit. Në mbretërinë e parashikuar çmimi i naftës parashikohet të shkojë gjatë 30 viteve të ardhshme në 500$ për fuqi. E gjithë kjo tregon një pikë konvergjence që afrohet me shpejtësi në mes të një sistemi të paplotësuar nga nevojat ushqimore dhe një popullsi që zgjerohet globalisht. Pjesa më alarmante në këtë panoramë duket të jetë indiferenca qeveritare. Dukshëm vihet re një plan joveprues i qeverive të mëdha për shmangien e këtij shqetësimi të madh të planetit që do të ketë pasoja të parikuperueshme. Të gjithë faktorët e sipërpërmendur, si erozioni, degradimi i tokës, çmimet e naftës, rritja e popullsisë do të çojnë në pasoja të tilla që do ta çojnë qytetërimin industrial në prag të një kolapsi jetik, që do të jetë uria globale. A do ta hajë vetveten qytetërimi industrial? Ekspertët e fushës tashmë e kanë ngritur këtë hipotezë. Që ajo të mos realizohet, duhet shumë punë dhe vullnet nga të gjithë…

Degradimi i tokës deri tani është shkaktuar në 20% të zonave më të kultivuara të botës

109

TV-KUZHINA

Shije nga “ Vila 24”

Katër receta gatimi nga Vjollca Xhunga, shefja e kuzhinës së emisionit “Vila 24” në “News 24”. Janë sugjerime ekskluzive për revistën “Shije”, të cilat mund t’i provoni në shtëpi. Sepse janë jo vetëm shumë të shijshme, por edhe ekonomike

Znj. Vjollca, “Vila 24”

Eskallop me zarzavate të furrës Përbërësit: 600 gr tul viçi 2 patëllxhanë 2 speca të kuq 2 patate 6 lugë gjelle vaj ulliri 2 lugë gjelle miell 100 gr proshutë 8 gjethe sherbelë ½ gotë vere 1 lugë gjelle nenexhik i grirë hollë Përgatitja: Fillimisht ngrohim furrën 200º C. Më pas lyejmë tavën me vaj ulliri dhe shtrojmë patëllxhanët, specat, patatet e prera në kubikë 1 cm. I spërkatim perimet me vaj ulliri + kripë. I vëmë në furrë për 15-20 minuta sa ato të zbuten. E shtypim mishin dhe bëjmë eskallopët, të cilët fillimisht i lyejmë me miell. Vendosim në qendër një copë proshutë dhe një gjethe sherbele, i fiksojmë me stikadent dhe i skuqim duke i vendosur fillimisht nga ana e proshutës. Heqim zarzavatet nga furra dhe i pudrosim me nenexhik të freskët. I servirim duke mbushur një pjatancë, duke vendosur sipër eskallopët.

110

SHTATOR 2013

Cheescake me limon Përbërësit: 300 gr biskota 130 gr gjalpë i shkrirë 700 gr Philadelfia 2 fletë xhelatine 4 lugë gjelle sheqer pluhur 2 kokrra limon (lëngu dhe lëkura e tyre) 3 të verdha vezësh Përgatitja: Shtypim biskotat në mikser dhe i bëjmë pluhur. I trazojmë me gjalpin e shkrirë dhe i shtrojmë duke i niveluar në gjithë sipërfaqen e një tave unaze. Në një tas rrahim Philadelfia-n duke shtuar sheqerin pluhur dhe një nga një të verdhat e vezëve. I rrahim derisa të formohet një masë homogjene. Vendosim fletët e xhelatinës në ujë të ftohtë, shtrydhim 2 kokrra limon, mbasi kemi grirë veç lëkurat e tyre. Lëngun e limonit e ngrohim jo deri në valim dhe aty shtojmë xhelatinën që e kemi vënë në ujë të ftohtë. E trazojmë derisa ajo të shkrihet në lëngun e limonit. E hedhim pak nga pak në tasin me Philadelfia-n, e trazojmë mirë duke shtuar dhe lëkurat e limonit dhe e shtrojmë mbi sipërfaqen ku kemi vënë biskotat e thërrmuara. E vendosim në frigorifer të ftohet duke e servirur në fund me lëkura limoni të grira hollë.

Sallatë me shparguj dhe ton Përbërësit: 500 gr shparguj 3 karota 200 gr ton në vaj ulliri 150 gr misër Kripë + vaj + limon Përgatitja: Ziejmë shpargujt, pasi i kemi pastruar për 6-8 minuta. Ziejmë karotat dhe i presim në rondele. I lëmë të dyja të ftohen dhe i shtrojmë në një pjatancë, duke vendosur në formë rrethore shpargujt. Në qendër vendosim peshkun ton duke e rrethuar atë në rondelet e karotave. Rreth pjatës vendosim misrat e zierë. I spërkasim në fund me një dressing të përgatitur me kripë, vaj dhe limon.

111

Pastiçe me perime Përbërësit: 250 gr makarona me vrimë 2 filxhanë çaji bizele të ngrira 1,2 filxhanë çaji speca të kuq në kubikë (1-2 copë) 1 filxhan çaji karota në kubikë (2-3 copë) 120 gr pançetë, proshutë 120 gr djathë i verdhë (për pica e tost) 1 tufë e vogël majdanoz 2 filxhan çaji qumësht 3 vezë 1 lugë gjelle niseshte 1 lugë kafe paprika e ëmbël (piper i kuq, jo djegës) Kripë 20 gr gjalpë 2 lugë gjelle miell ermik

Përgatitja: Lyejmë formën me gjalpin e ngrirë, si dhe ndarjen e mesit. E spërkasim me ermik dhe e tundim formën. E shkundim ermikun që nuk ngjitet. E fusim formën ne frigorifer të ngrijnë përbërësit që u ngjitën. Vendosim bizelet në një tenxhere me mjaft ujë të kripur. Sapo të marrë valë, hedhim karotat. Pas dy minutash, shtojmë dhe makaronat. I lëmë 4 minuta dhe i heqim nga zjarri. I lëmë të ftohen. Grijmë djathin, specat në kubikë, majdanozin imët dhe i shtojmë te makaronat në tenxhere, bashkë me sallamin. I përziejmë mirë dhe i hedhim në formë. Shtrojmë me lugë sipërfaqen, duke shtypur lehtë. Rrahim vezët me qumështin, niseshtenë, kripë, piper, paprika e i hedhim në formë. E pjekim në 200 º C poshtë për 30 minuta dhe e mbulojmë me letër alumini. E pjekim dhe për 20 minuta. E lëmë të ftohet dhe pastaj e heqim nga forma. Sugjerohet të serviret me sallatë jeshile.

Shënim: Perimet mund të zëvendësohen me kërpudha e misër, fasule të njoma të prera etj., mjafton që vëllimi i tyre të mos kalojë 4,5 filxhanë çaji. 1 filxhan çaji - 240 ml.

112

SHTATOR 2013

113

MADE IN ALBANIA

Nga Pogradeci me shije

114

SHTATOR 2013

Nuk ka vetëm koranin e famshëm liqeri i Lasgushit. Kemi zbuluar shumë receta të tjera që zonjat pogradecare dhe lokalet e zonës i gatuajnë gjithë pasion. Kemi takuar personazhe gjithë lezet dhe kemi ngrënë ca pjata të shijshme, që do t’ju sjellin këtë herë një copëz Pogradeci

Nga Altin Bamllari

115

S MADE IN ALBANIA

Sivjet, gushti ka hyrë përvëlues si për të shuar brutalisht pikëpyetjet e njerëzve për freskinë e kësaj vere të pazakontë. Kondicionerët në zyrat e redaksisë rënkojnë nga stërmundimi dhe stafi ynë mezi pret të niset për reportazhin e numrit të ri. Këtë radhë destinacioni është Pogradeci. Arsyet janë disa, por dy janë më të rëndësishmet: e para sepse jemi në pikun e sezonit turistik, gjë që na ndihmon të zbulojmë më lehtë traditën kulinare dhe e dyta, në fillim të shtatorit, në qytetin piktoresk, zhvillohet festivali i tretë i filmit ballkanik dhe i kulinarisë. Vetëm dy orë rrugë nga Tirana dhe ne gjendemi m’u në zemër të qytetit. Si për habinë e të gjithëve, një puhizë e freskët liqenore na fut të dridhurat, ndërkohë që bregut plazhistë lëkurëdjegur tentojnë hijet e çadrave. Pasi mbledhim veten me një kafe, nuk vonojmë drejt takimit tonë të parë. Na pret 76-vjeçari Risto Çomo, kuzhinieri më i vjetër i qytetit, që ndryshe e thërrasin “baba”. Tjetër nga ç’menduam, Riston e gjejmë në krye të punës duke u sjellë sa andej këndej, tamam si një “djalkë”. Ai na vë re menjëherë, vë buzën në gaz dhe me pjata ngarkuar na uron mirëseardhjen. Në kthim, pastron

116

duart në përparëse, na takon një për një dhe zë vend sikur të ishte në një studio televizive, i gatshëm për t’u intervistuar. “Të flas për veten apo çarë…?, – pyet në dialekt si një fëmijë i nxituar që e presin shokët e lodrave. Ne i shpjegojmë arsyet pse kemi ardhur dhe “baba” na e kthen gjithë humor: “Epo njëlloj është bre. Po fola për ushqimin, zëre se kam folur për vete”.

SHTATOR 2013

“Baba” rrëfen traditën e gatimit

S’mund të ndodhë ndryshe. Tradita fillon me mbretin e liqenit, koranin, për të cilin thonë që edhe mbretëresha e Anglisë, Elisabeta, e kishte për zemër. Të vjetrit ngulin këmbë që ajo porosiste arka të tëra që shkonin drejt e në pallat. Tava e famshme e koranit njihet tashmë në të gjithë Shqipërinë, por jo vetëm. Shumë të huaj që vizitojnë qytetin lëpijnë gishtat me këtë gatim tipik, që zor se e gjen në tjetër vend. “Kujtoj,– thotë Risto,– kur njëherë Niko Nikolla (ish-kryeredaktori më jetëgjatë i revistës së humorit dhe satirës “Hosteni”) më solli në Turizmi (ish–hotel Turizmi i Pogradecit) disa të huaj. Unë u gatova tavën e koranit dhe atyre u iku mendja e kokës. Meqë ra llafi, 120 turistë në ditë prisja atëherë”. Kaq duhej dhe Risto na devijon për të folur me nostalgji për rininë e tij. “Eeeh, ato kohë! Në ’60-ën mbarova shkollën e kuzhinës. Për herë të parë fillova kuzhinier tek Vilat, pastaj tek Pallati i Kryeministrisë për 15 vjet. Në ’77-ën u hap Turizmi dhe më morën aty si shef kuzhine. Punova 17 vjet. Mbas ’90-ës s’lashë restorant pa punuar. Menutë e para i kam bërë vetë. Se mos ma merrni për mburrje, ore! Atëherë s’kishte tjetër. Ja, pse s’them për sot? Tani ka plot kuzhinierë të talentuar. Çdo gjë me kohë e me vakt”. S’duam ta ndërpresim, por, ngaqë koha s’na premton, me marifet, e rifusim tek tradita. Ai na flet për belushkën, krapin, cironkat e deri te ngjalat e shijshme, por “mos i ngatërroni me ato që shiten nëpër rrugë!,– na thotë për këto të fundit. Ka disa mënyra që pogradecarët e gatuajnë peshkun. Në skarë, në tigan, në prush për ngjalat, por tava me qepë, me pak speca e domate i jep peshkut një shije krejt të veçantë. Është një lloj patente që ata e kanë shpikur prej kohësh dhe sot e ruajnë me fanatizëm. Megjithatë, Pogradeci s’mund të mburret vetëm me peshkun. Risto fillon e na tregon për tavat e baltës me mish dashi, qengji, derri e viçi. Pjesë e zakoneve të hershme kanë qenë furrat me tjegulla, ku amvisat çonin tepsitë e përgatitura me merak nëpër shtëpi. Mësojmë për teknika gatimi në poç (ose vorbe) të fasuleve apo llojeve të ndryshme të mishit. Ai na thotë se këto enë zëvendësonin në njëfarë mënyre tenxheret e sotme me presion dhe na demonstron me duar mënyrën se si gryka e poçes, pasi ishte futur ushqimi, mbyllej me brumë për të izoluar ajrin. Këto lloj gatimesh merrnin orë të tëra për t’u përgatitur, arsye që sot përdoren

rrallë, por “nëse do t’ju bjerë rasti ndonjëherë të provoni të tilla, do t’ju dhjetëfishohet dashuria për gatimin”,– na thotë ai gjithë krenari. Më pas na flet për byrekun dhe lakrorin me dy petë, sidomos atë me presh e me gjizë, që është karakteristik për zonën, pastërmatë, trahanatë, petkat dhe zahiretë e dimrit. Në radhë vijnë turshitë me domate jeshile, armetë me lakra e deri tek specat me gjizë, që toka pjellore dhe klima e ftohtë e këtyre anëve u jep shije të pakrahasueshme. Ai flet, ne mbajmë shënim. Ndërkohë nga banaku, një djalë që lan disa gota e me veshë nga ne, ndërhyn si për t’i treguar “babës” që po e tradhton kujtesa. “Po mirë mo, për gjylbazin, shpretkat e mbushura, kollofacet e tërë ato gjëra që bëjmë neve, kur do t’ua thuash?!”. “S’ka faj– thotë Risto. Po meqë ra fjala, unë për revistën tuaj, do bëj një gjylbaz edhe një shpretkë të mbushur. Hajdeni më vonë dhe do t’ju jap edhe recetën”. U tha u bë. Ora ka shkuar 12:00 dhe ne duhet të shkojmë në Tushemisht, aty ku kemi porositur lakrorin me dy petë dhe tavën e koranit.

117

Në Tushemisht, tek teto Ollga Dikur, që të shkoje në Tushemisht, vetëm 6 km në jug të Pogradecit, duhej të merrje një leje të posaçme nga ish–Dega e Punëve të Brendshme. Madje, edhe vetë banorët e tij, kur ktheheshin në shtëpitë e tyre, u kontrollonin pasaportën, a thua se po kalonin kufirin. Sot, ky fshat i bukur, i pastër, me burime të panumërta që gurgullojnë oborreve të shtëpive karakteristike, me rrugicat e kalldrëmta e të ndriçuara hijshëm dhe mbi të gjitha me banorë të qetë, të kulturuar e mikpritës, është kthyer në një destinacion të vërtetë turistik. Na kënaqet syri teksa kapim në fytyrat e qindra turistëve, vendas e të huaj, shenja kënaqësie dhe na vjen mirë që Shqipëria ka filluar të ketë modele të tilla frymëzuese për turizmin. Në mend na vjen filmi “Zonja nga qyteti” dhe përfytyrojmë artisten e mrekullueshme Violeta Manushi në rolin e teto Ollgës, duke ironizuar zonjat e mëdha të qytetit pikërisht në këtë fshat, që sot nuk ka të krahasuar as edhe me lagjet më të bukura të qyteteve tona. S’ka shumë që ajo ka ardhur përsëri në Tushemisht, këtë radhë në bronz, si për të vulosur njëherë e mirë dëshirën e saj për të jetuar në fshat.

118

Të përhumbur në kujtime, na përmend zilja e celularit. “Hë mo, do vini apo jo? Lakrori është gati”, – dëgjojmë nga ana tjetër e telefonit. “Mooos! Ne donim ta fotografonim procesin”, – ia kthejmë ne. “Po hajde o, se bëjmë sa të doni.” – na përgjigjet pronari i Restorant “Dallga”. Nisemi menjëherë. Tushemishti ka dhe diçka tjetër për të na treguar. Është magjia e gatimeve. Në fillim tek restorant “Dallga” e më pas tek “Kashta”. Alketa Tasellari nuk ka mbaruar ndonjë shkollë kuzhine e megjithatë ajo është “shefja” e kuzhinës të restorant “Dallga”. As Zhuli dhe Ela, bashkëshortet e Benit dhe Jonit, nuk zotërojnë diploma gatimi, por nga duart e tyre dalin shije fantastike, që lenë pa mend klientët e restorant “Kashta”. Nga biseda me to informohemi deri në detaje për traditën e hershme, e cila kohët e fundit është ridimensionuar, sepse sipas tyre, edhe shijet evoluojnë. Ndërsa një arsye tjetër është dhe përshtatja e gatimeve në kushtet e të bërit biznes. Klientët nuk kanë dhe aq kohë sa të presin gatime të vjetra tradicionale, që duan orë të tëra për t’u përgatitur. “Ja për shembull qullniku, që piqet petë me petë në saç, të ha tre orë të mira”,- na thotë Alketa. Sidoqoftë, kryefjala është korani dhe belushka. Ato na tregojnë për lloj-lloj mënyrash gatimi të tyre që nga suprat, sallatat e ftohta e deri tek

SHTATOR 2013 tavat e furrës, nga ajo më e njohura me qepë e deri tek më “modernia”: tava alla usta Kopi, krijim i një prej kuzhinierëve më të mirë të zonës. “Recetën e këtij të fundit nuk ua japim. S’duam të na e vjedhin të tjerët”,– justifikohet Alketa. Ndërsa Zhuli dhe Ela, dy kunatat që e quajnë veten motra, na rrëfejnë shtruar, si në një duet të sintonuar bukur, artin e gatimit të fshatit, që me ç’kuptuam kishte një ngjashmëri me gjithë ç’na tha 76-vjeçari Risto. Ndërkohë, fotografia

jonë ka mbaruar me fotot e gatimeve dhe ne s’na ngelet tjetër veç t’i falënderojmë për kohën që na kushtuan. Hipim makinën dhe kthehemi sërish në Pogradec. Na thanë që para se të ikim, të vizitojmë edhe një restorant të vockël m’u në zemër të qytetit dhe që është i njohur për gatime tipike të vjetra. I zoti, Tanas Gusho, të cilin e njohin me llagapin Loshi, qenka kushëri me njeriun legjendë të qytetit, Lasgush Poradecin.

Te Loshi Restorant “Poradeci” ndodhet pak më lart se kinemaja e qytetit, në anë të një rruge me godina të vjetra e të restauruara bukur. Ka vetëm pak tavolina në stilin e vjetër ku të bien në sy stolat e mbuluara me velenxa me thekë dhe postiqet e shtruara përdhè. Muret janë të tejmbushura me piktura, shumica në vaj, që më së shumti janë peizazhe dhe portrete të njerëzve të shquar të qytetit. Loshi, një burrë i gjatë e i bëshëm, na pret te dera dhe të parat fjalë të mirëseardhjes janë: “Po miro, ardhët për traditën e s’erdhët këtu më parë o?!” Mbase ka të drejtë, edhe pse në gjestet e tij ka shenja vetëkënaqësie. “Që ta dini juve, unë punoj me klientelë të zgjedhur dhe vetëm me porosi. Ose, si i thonë ndryshe, punoj me një derë të mbyllur. S’ra celulari, nuk hapet dera këtu bre”,– mburret ai. E pyesim për menunë e restorantit dhe ai na rreshton një listë të tërë gatimesh me bazë peshku e mishi. Na tërheq vëmendjen moria e supave, si ajo me vezë peshku, tavat e ndryshme të koranit si ajo me arra, me najazmë (nenexhik), tava e krapit me vaj e uthull apo tava e ngjalës.

Para kemi nga një gotë raki rrushi safi dhe herë pas here bëjmë gëzuar. Dikush nga ne e heq me gllënjka të mëdha dhe Loshi ndërhyn me lezet: “Avash bre, të keqen. Ne këtej themi rakia përkëdhelet, vera rrëkëllehet”. Kaq u desh për të kujtuar se kishim harruar të pyesim për zakonet e të pirit. “Pogradecarët kanë qenë gjithmonë qejflinj pas pijes”,– thotë ai dhe na tregon se qëmoti çdo pogradecar kishte vreshtin e tij. Tradita e të bërit verë është mjaft e njohur, madje bashkia e qytetit organizon në fund të vjeshtës edhe një festë të madhe vere. Verë muskat, verë kështu e verë ashtu, raki rushi, manaferre, kumbulle, etj etj. Duket sikur biseda jonë s’ka për të mbaruar kurrë, aq shumë ka për të thënë ky qytet vogël me emër parajse (fjala Poradec, sipas të moshuarve, vjen nga fjala paradiso, emër me të cilin e quajtën venecianët qytetin). Megjithatë, pyetja jonë e fundit është përtej gastronomisë. Dëgjuam lart e poshtë nëpër qytet të thoshin se Lasgushin dikur e mbanin për të çmendur. Ti vetë, ç’mendim ke?”,– e pyesim Loshin. “Po keni dëgjuar ndonjë të çmendur, është e vërtetë”,– i vë pikën ai.

119

Shpretka viçi të mbushura Përbërësit: 200 gr shpretka 50 gr mish të grirë 100 gr bumbarre viçi

(të brendshmet ose gjendrat)

50 gr mëlçi Qepë

Hudhra Erëza (piper, rigon) Kripë Cipë bagëtie Zarzavate (karotë, patate, domate)

Përgatitja: smë. Me anën e një Fillimisht ndajmë shpretkën përgjy Ndërkohë, përgatisim thike të mprehtë krijojmë një xhep. çinë dhe bumbarret në mbushjen. Grijmë qepën, hudhrat, mël shjes duke shtuar edhe copa kubike. Përgatisim masën e mbu dhe e punojmë. Më mishin e grirë. Hedhim brenda erëzat e shpretkës. Tek pjesa vonë, fillojmë dhe bëjmë mbushjen adent. E vendosim në ku e çamë me thikë e kapim me stik më kubike, shtojmë pak një tavë, shtojmë zarzavatet në for peraturë 200 ºC për yndyrë dhe e fusim në furrë në tem 1-1 orë e gjysmë.

120

SHTATOR 2013

Gjylbaz Përbërësit: 200 gr mish viçi Qepë Hudhra ¼ e kokrrës së vezës Zarzavate (karotë, patate, domate) Miell

Oriz Galetë Cipë bagëtie Erëza (piper, rigon) Kripë Pak spec djegës

Përgatitja: e vendosim në një tavë. Fillimisht grijmë mishin dhe më pas hra. Pasi e vendosim Gjatë grirjes shtojmë qepë dhe hud Shtojmë orizin e në një tavë shtojmë vezët dhe erëzat. Vazhdojmë dhe përgatisim përgatitur, miellin dhe pak galetë. bagëtisë, e shtrojmë mbi masën duke punuar. Marrim cipën e e mbushjes, duke i dhënë tavolinë dhe mbi të vendosim masën foto). E vendosim në formën e një kodre të vogël (si në zarzavate. E fusim tavën tavë duke i hedhur pak yndyrë dhe për 1- 1 orë e gjysmë. në furrë në temperaturë 200 ºC,

121

om)

Sallatë belushke me qepë (*Zhivokr Përbërësit: 3 fije belushke (gjysmë kile) imët) 2 kokrra qepë mesatare (të grira Lëngu i 1 kokrre limoni Piper i zi Kripë

Përgatitja: Ndërkohë që peshku Fillimisht pjekim peshkun në prush. inojmë me limon, vaj piqet, presim qepën imët. Qepën e mar ojmë peshkun nga halat dhe ulliri dhe piper të zi. Pastaj e qër as dëshirës, për dekorim e përziejmë me qepën e marinuar. Sip dhe spec të kuq. shtojmë fletë sallate jeshile, karota pasi pjata përgatitet në *Kjo fjalë rrjedh nga maqedonishtja, gatisnin peshkatarët… të gjitha anët e Ohrit. Dikur, e për

Përgatitur në restorant “Kashta”, Tushemisht

122

SHTATOR 2013

Tavë korani me perime Përbërësit: 1 kg koran 4 kokrra mesatare qepë 1 spec e gjysmë Karota Domate (2 kokrra të qëruara)

Vaj ulliri Pak verë të bardhë Uthull Hudhra (3-4 thelpi) Dafinë Piper të zi, piper të kuq

Përgatitja: n. Më pas shtojmë karotën, Fillimisht hedhim qepën në një tiga pak këto përbërës (për specin dhe hudhrat. Pasi të zbuten domatet e grira imët ose në t’i zbutur duhet pak ujë), shtojmë tavë shtrojmë koranin, të formë kubike. Pasi janë skuqur, në të. Sipër hedhim gjellën. cilit i kemi dhënë një skuqje të leh r hidhet një salcë e përPasi është bërë kjo procedurë, sipë ë domateje, pak piper të kuq gatitur me pak vaj ulliri, pak salc ën në furrë në temperaturë dhe pak verë të bardhë. E fusim tav shtojmë pak majdanoz. 250 ºC për 45 minuta. Për dekorim

123

Lakror me presh dhe gjizë Përbërësit: 600 gr miell Pak kripë Vaj Ujë

Gjella: Presh Gjalpë Pak djathë Pak gjizë Kos

Përgatitja: , në një tigan apo Fillimisht përgatisim gjellën. Më pas që të kavërdiset. Pastaj tenxhere, vendosim preshin me gjalpë ë kos. Hapim petët me hedhim djathin, pak gjizë dhe shtojm dhe mbi të hedhim gjellën. pak miell. Njëra shtrohet në tepsi . Dhe pasi bëjmë themrat e Pastaj vendosim sipër petën tjetër e vëmë të piqet në saç. lakrorit, e spërkasim pak me ujë dhe me gjalpë dhe i vëmë Pasi merr faqe peta sipër, e lyejmë përsëri saçin.

Përgatitur në restorant “Dallga”, Tushemisht

124

SHTATOR 2013

125

PROFILI I NJË CHEF-I

126

SHTATOR 2013

Prapa terrinës me salcë kosi, lule kungulli, kocë, e deri tek parfetë me hithër, me vaj ulliri, me birrë apo kombinimet e peshkut me frutat, fshihet shumë fantazi dhe shumë histori. Chef Alfred Marku vjen në “Shije” si një frymëzim. Ka shumë për të zbuluar Nga Saimir Muzhaka Foto: Manila Harizi

127

PROFILI I NJË CHEF-I Fillimisht është pjata ajo që ta rrëmben shikimin, pastaj aroma që të kënaq flegrat e hundëve dhe pastaj shija. Dallon lehtësisht karkalecat e servirur me delikatesë, llojet e djathrave apo dardhën me verën sapa… E teksa shija rrugëton në gjithfarë stacionesh, pas derës së drunjtë në një sallë interesante të “Rapsodisë”, me tulla të kuqerremta, të holla e gjelbërim që vesh muret dëgjohet një zë: “Hë, si po shkon?”. Është arkitekti që fshihet pas gjithë elementeve që zbuluam pak më parë. Alfred Marku, shefi i kuzhinës së restorant “Rapsodia”, nën një kostum që ka shfrytëzuar çdo sipërfaqe të mundshme për të qëndisur shqiponjën simbolike të flamurit kuqezi afrohet në tavolinën tonë dhe na rrëfen mjeshtërinë e tij… Fillimet nuk ndryshojnë shumë nga historitë e tjera. Ai iu drejtua Italisë në vitin 1995, kur ishte vetëm 15 vjeç, ku nisi punën si pjatalarës. Por fëmijëria e tij ndryshon pakëz nga ajo e kuzhinierëve të tjerë të suksesshëm. Nuk ka mësime

kuzhine në vogëli, nuk i rrinte aspak mbrapa dikujt për të mësuar truket e kulinarisë apo ndonjë recetë e as që kishte ndërmend të kalonte në ambientet ku gatuhej kur ishte i vogël. Pasionin e madh për ushqimet dhe pijet e zbuloi pakëz vonë. Atë pasion që flinte aty e priste të zgjohej. Pas një viti si pjatalarës në Itali, Trentino, Alfredi u bë ndihmëskuzhinier. Kjo periudhë ishte e shkurtër, por kalimi nga ndihmës në kuzhinier zgjati ca. “U deshën 5 vjet. Dhe kjo kohë më dha mundësinë të krijoja një bagazh më të madh”, - na rrëfen ai teksa shikimin e hedh sa në një tavolinë në tjetrën. Kështu vijon historia. Nga njëra pjatë në tjetrën. Në kokë i qëndronte një shef kuzhine nga Brescia, që kurrë nuk i tha “bravo”. Ai nuk donte t’ia bënte qejfin. Dhe kjo nuk i bëri keq Fredit, vetëm sa e ndihmoi më shumë. Puna pa kurrfarë orari, pasioni, kreativiteti, cilësia dhe teknika e pjatave të tij e udhëhoqën shumë shpejt drejt sukseseve të mëdha…

Ylli Michelin Vitin e parë si kuzhinier Alfredi e kaloi në një hotel po në Trentino. Duke qenë se kuzhinën e këtij hoteli më së shumti po e drejtonte ai vetë se sa shefi, fjalët e mira për të do të shkonin larg. Restoranti i radhës që e kërkoi si shef kuzhine kërkonte shumë mund. Restoranti kishte një yll Michelin, por për ta mbajtur këtë kërkonte risi. Menuja e tij nuk ndryshonte prej një kohe të gjatë. Shefi autodidakt shqiptar, pa shkollë e trajnime, ia doli mbanë. Fredi e konfirmoi yllin Michelin për restorantin dhe ky është padyshim një ndër momentet më të bukura të jetës së tij. Ama kjo punë e djersiti ca. Menuja ndryshoi e gjitha. Alfredi vuri në punë gjithë fantazinë e tij. Ashtu siç bëri me një pjatë që në restorant mori jo pak famë. I frymëzuar nga një pjatë e veçantë që shijoji një natë në një pub, brusketa me mjaltë dhe dhjamë derri, Fredi krijoi një tjetër, që e quajti kafshatë kaprolli, mbështjellë me pançetë derri dhe e pjekur me një reçel molle. Por veç shijes, ai punoi shumë edhe me dekorimin. “I kam dhënë vazhdimisht prioritet dekorimit. Është pjesa e parë që bie në kontakt me klientin. Pastaj vjen aroma, e më vonë shija”. E kjo teori i përligj më së miri pjatat që të shërbehen në restorantin e tij: pjata shumëngjyrëshe, të pikturuara me mjështëri. Pas Yllit Michelin radha i erdhi restorantit të tij. “Agritur Valdègoi” i hapi dyert për klientët në vitin 2002. Restoranti u bë i njohur shumë shpejt në të gjithë Trentinon dhe Lombardinë. Ishte njëfarë agroturizmi, me filozofi mali (rreth 60% e produkteve prodhoheshin në restorant). Por edhe pse thelbi i filozofisë së agroturizmit ka të bëjë me mishin, djathin dhe skarën ai nuk mund të mos ndërthurte në të botën e tij. E theu rregullin dhe futi në restorant barishtet, lulet dhe frutat e egra. Sepse Alfredi mendon që “klientët nuk duhet vetëm t’i ushqesh, por edhe t’i dëfresh”. E nën këto copëza mendimesh, lindi “Rapsodia”, që shumë shpejt do të kthehej në një qendër turizmi kulinar…

128

SHTATOR 2013

Një melodi degustimi Kur punonte ende në Itali, Fredi krijoi një pjatë enkas për një artiste gjermane, e cila sapo e provoi, ngeli pa fjalë. I shijoi aq shumë, aq sa u frymëzua për ta bekuar pjatën me një emër të veçantë: “Rapsodi jeshile”. Ngjyra erdhi për shkak të shtratit të gjelbër të pjatës. Nga këtu lind edhe emri i restorantit që Alfredi do të hapte pak më vonë në Shëngjin të Lezhës. Pas emrit të artistes gjermane ai organizoi disa festa, si: Rapsodia e Verës, Rapsodia e Vjeshtës etj. Pak më vonë, tek taverna “Dajti”, Fredi në bashkëpunim me artisten Adriana Puleshi organizuan një festë krejt ndryshe nga të tjerat. Adriana bënte piktura nudo dhe ai nga një ushqim për çdo pikturë. Njërën prej tyre e quajti: “Dashuri

vrastare”. Një festë tjetër lindi nga idetë e Fredit. Në 5 Majin e vitit XX ai organizoi “Festën e Luleve”, si rrjedhojë e festës së Shën Gjergjit, që ka si simbolikë lulet për të treguar ikjen e dimrit. E veçanta e kësaj feste ishte se çdo pjatë përbëhej nga lulet. Atë ditë, nga duart e chef Fredit u gatuan byreqe me luledele, petulla me lule akacie, djathë i zier me petalet e lulëkuqes, xhelatinë kafe me aromë trëndafili dhe shumë shije të tjera. Njerëzit u bënë kurreshtarë dhe Alfredi u entuziazmua. Fjalët e mira, lëvdatat dhe dashuria për çdo shije bënë që ai të vendosej përfundimisht në Shqipëri. Rapsodia kishte emrin dhe filozofinë. Duhej ngritur vetëm puna…

Pak shije Rapsodie Ashtu si rapsoditë, ato këngët e bukura të kreshnikëve apo pjesët muzikore e veglat që mbështeten në krijimet dhe motivet popullore të një vendi, edhe restoranti me të njëjtin emër fokusohet tek prodhimet vendase. Kush e ka vizituar qoftë për njëherë të vetme restorantin në lagjen Sake të Shëngjinit, e kupton fare mirë se për çfarë e kemi fjalën. Me të hyrë, mikpritja më e madhe në atë vend janë ca kavanoza të mbushur me vaj ulliri, gliko shalqiri, kërpudha e gjithfarë produktesh të tjera të bëra vetë e të marra nga lokaliteti. Për Fredin, kjo përbën fizionominë e restorantit të tij. “Shqipëria i ka produktet shumë të mira, ndaj pse të mos e respektojmë duke i vendosur në tavolinat e ngrënies? Në restorant përpiqem që gjithçka të jetë nga lokaliteti këtu pranë. Djathin e përgatisim në një baxho që kemi hapur vetë, rakinë po ashtu e përgatisim vetë, verën e marrim nga Zadrima, mishin nga ferma jonë, salcën e bëjmë vetë me domate të freskëta, komposton e thanës gjithashtu, reçelin e rrushit, likernat, glikotë e deri shegët i marrim nga Shëngjini”. E ç’mund të presësh tjetër nga

dikush që përkrah principet e Slow Food dhe i mëshon idesë “ushqim me kilometër zero”? Në restorant, Fredi ama i ka ca ndihmësa pa të cilët puna e tij nuk do të ishte e dukshme. Është babai që merret me baxhon dhe fermën, mamaja që e ndihmon në punët e kopshtit, vëllai që merret me furnizimin e restorantit dhe bashkëshortja që e ndihmon me sallën dhe mikpritjen. Një staf tjetër qëndron pas tyre, të gjithë për një qëllim të vetëm, ashtu siç i ka mësuar shefi i tyre: “Të krijojmë një melodi në mes të tiganit”! Principi i radhës që kërkon ta aplikojë në restorant chef Fredi: “Duhet t’i respektojmë traditat, por jo të hamë si gjyshërit tanë. Ne duhet të përshtasim traditën me kreativitetin tonë. Gastronomia shqiptare i ka vlerat: bukën, krypën dhe zemrën e bardhë. Mjafton të dhurojmë pak dashuri!” Dhe është e gjitha kjo filozofi që atij i dhuron komplimenta pa hesap, aq sa pak kohë më parë një klient nxori nga goja këto fjalë: “Chef, sapo arrita një orgazmë me fyt”. E teksa na rrëfen fjalët e fundit, Alfredi largohet për në kuzhinë. Aty e presin 100 kilogramë fiq të porsambërritur. Duhet t’i bëjë reçel…

129

Terrinë me salcë kosi, lule kungulli, kocë Për 4 persona

Përbërësit:

Përgatitja:

• • • • • • • •

Marrim salcën e kosit dhe e përgatisim me uthull, vaj ulliri, hudhër, pak piper, pak uthull dhe pak kripë. Pastaj vendosim xhelatinën në ujë të ftohtë në mënyrë që të zbutet. Heqim lëkurën e kocës dhe ato pak hala që mund të ketë dhe më pas e presim në kubikë të vegjël. E kavërdisim me pak vaj ulliri ekstra të virgjër, pak hudhër dhe e avullojmë me pak verë të bardhë. Lajmë lulet e kungulleshkës, i presim në forma të vogla dhe pastaj i kavërdisim me vaj ulliri, pak hudhër, kripë dhe pak piper kur të gjitha këto të jenë gati. Vendosim më pas xhelatinën në tigan dhe në një zjarr të ngadaltë e bëjmë të shkrihet. I ndajmë në pjesë të barabarta të gjithë përbërësit e përpunuar. Pasi kemi hedhur xhelatinën tek lulet e kungulleshkës e ndajmë në dy pjesë, kështu veprojmë dhe me salcën e kosit. Pastaj fillojmë vendosjen (format mund të zgjidhen sipas dëshirës). Shtresa e parë përbëhet nga lulet e kungulleshkës, pastaj vendosim salcën e kosit, kocën, pastaj sërish salcë kosi dhe në fund e mbyllim me lulet e kungulleshkës. Terrina do qëndrojë në frigorifer për 6 orë përpara se të serviret.

100 gr salcë kosi Pak piper Pak uthull Pak hudhër 50 gr vaj ulliri ekstra i virgjër 20 copë lule kungulli 1 filetë kocë 3 copë xhelatine në fletë

Këto receta janë përgatitur nga chef Alfred Marku, në “Rapsodia”

130

SHTATOR 2013

Sallatë me karkalec, kallamar dhe çokollatë të bardhë Për 4 persona

Përbërësit:

Përgatitja:

• • • • • • • •

Fillimisht presim hollë kallamarin dhe karkalecin, ngrohim më pas tiganin me vaj ulliri (tregoni kujdes që të mos ngrohet shumë vaji), hedhim kallamarin e karkalecin dhe i kavërdisim pak në vaj. Më pas e shuajmë me pak verë të bardhë. Pasi të ketë avulluar hedhim pak hudhër, spec djegës, çokollatën e bardhë dhe e rregullojmë me kripë. Më pas shtojmë pak ujë të mjaftueshëm për të shuar çokollatën e bardhë. Pasi e gjitha është avulluar dhe sallata është gati, e vendosim në pjatë sipas formës së dëshiruar.

150 gr kallamar të pastruar 150 gr karkalec të pastruar 10 gr karota në feta të holla Pak çokollatë të bardhë Pak spec djegës Vaj ulliri ekstra i virgjër Pak hudhër Kripë

131

Dardhë e zierë në verë “Sapa” Për 4 persona

Për dardhën duhen:

Për kremin pastiçer:

4 dardha me formë të rregullt (që ta kenë bishtin se i jep bukuri pjatës), 1/2 litër verë kallmonte e kantinës “Sapa”, 100 gr sheqer, pak kanellë.

½ qumësht, 150 gr sheqer, 35 gr miell, 4 të kuqe vezësh

Përgatitja e dardhës:

Përgatitja e kremit pastiçer:

Pasi e lajmë dardhën e qërojmë dhe me një thikë i presim bërthamën nga brenda pa e prishur nga jashtë. E vendosim në një tenxhere dhe hedhim verën, sheqerin, kanellën dhe pak uje. Pas këtij procesi e vendosim për të zierë. E lëmë në zjarr për afro 7 minuta që nga momenti i vlimit.

Peshojmë përbërësit dhe bashkojmë miellin, vezët, sheqerin. I përziejmë bashkë derisa të krijohet një krem. Vendosim qumështin të vlojë. Pasi të vlojë e fikim zjarrin dhe në formë ujëvare hedhim pastën që përgatitëm dhe e përziejmë fort. Pastaj e rivendosim në zjarr për 5 minuta duke e përzierë. Marrim një pjatë në të cilën vendosim kremin në qendër dhe i japim formën e lotit. Në fund të lotit vendosim dardhën e zierë të cilën mund ta mbushim me një reçel (në rastin tonë është mbushur me reçel rrushi amerikan).

132

SHTATOR 2013

Miks djathërash Rapsodie Djathë të bardhë lope (Rapsodia bulmet), shurup pishe, reçel speci, gliko me shalqi, gliko me patëllxhan, reçel molle. Djathë i stazhonuar në tokë, që shoqërohet me shurup pishe. Djathë i stazhonuar në bar të thatë, që shoqërohet me gliko shalqiri. Djathë i zierë me petalet e lulëkuqes, që shoqërohet me gliko patëllxhani.

Djathë i futur në infuzion me vaj ulliri dhe sherbelë, që shoqërohet me reçel speci. Djathë i tymosur me pishë të kuqe, që shoqërohet me reçel molle.

Ndër pjatat e para që është krijuar tek “Rapsodia”. Një gatim që lidh më së miri eksperiencën italiane të chef Alfredit me produktin shqiptar…

133

PYETËSORI PIKANT

“Dashuria nis nga stomaku... por përfundon diku tjetër” Ndryshe nga çe keni parë në talk show-n e mëngjesit në “Vizion Plus”, apo në edicionet informative në po të njëjtin kanal, Edvin Peçi vjen në “Shije” krejt ndryshe. E ka hequr kostumin dhe staturën serioze të ekranit, duke iu përgjigjur pyetjeve pikante të kësaj rubrike. Nga pjeshka, për të cilën atij i lëshon goja lëng e deri tek pjatat e preferuara me produkte deti, Edvini na tregon disa detaje kulinarie që nuk duhen humbur

Me çfarë do ta krahasoje kënaqësinë që të fal ushqimi? Marrëdhënia që çdonjëri nga ne vendos me ushqimin është krejt e veçantë. Prandaj është gjithnjë e vështirë të gjesh diçka për të krahasuar kënaqësinë që të fal diçka e gatuar mirë, me kujdes dhe me shije. Por për të mos e bërë siç bëjnë zakonisht politikanët, që i pyet për diçka dhe të përgjigjen për gjithçka dhe jo për atë që i ke pyetur, mund të them se kënaqësinë që të fal ushqimi e krahasoj me qetësinë dhe relaksin që të ofron flladi i mëngjesit kur je duke ecur buzë detit dhe dallgët përplasen lehtë në breg. Ndoshta mund të tingëllojë si një krahasim paksa i çuditshëm, por unë një ushqim të mirë dua ta shijoj në përgjithësi në qetësi dhe shumë ngadalë.

134

Edvin Peçi

SHTATOR 2013 Ka një aromë që do të të bënte të çoheshe menjëherë nga shtrati? Raportet e mia me gjumin nuk janë të komplikuara. Puna që bëj, prezantimi i një emisioni mëngjesi siç është ZIP në “Vizion Plus”, më ka ndihmuar që të mos e përjetoj si “dramë” zgjimin dhe ngritjen nga krevati, siç mund t’u ndodhë shumë të tjerëve që ma vënë në dukje këtë. Mund të them se nuk ka ndonjë aromë që do më bënte të ngrihesha menjëherë nga shtrati, pasi kur hap sytë, unë ngrihem menjëherë, pa patur nevojën e ndonjë arome. Kur një ushqim të pëlqen shumë, lëpin buzët apo gishtat? Kam lexuar ditët e fundit se ka dalë si trend lëpirja e gishtave në rastin kur një ushqim të shijon vërtet shumë. Nuk e di nëse mund të kategorizohem te njerëzit tradicional apo jo, nëse them se unë jam te “lëpirja e buzëve”. Cili është fruti më sensual? Nëse do t’i referohesha filmave, do të zgjidhja luleshtrydhen: ajo është edhe më klasikja në aspektin e sensualitetit dhe erotizmit. Por, unë vetë zgjedh shalqirin. E kam me të lexuar dhe jo vetëm :) që ka efekte mjaft pozitive.

1 orë. Thonë që pija të sjell në qejf, po ty? Pija i sjell të gjithë në qejf. Sigurisht që edhe mua. Thonë se disa e kanë pijen me sherr, të tjerë me të qeshura. Unë bëj pjesë te këta të dytët, me të qeshura dhe me fjalë pafund :). Shijon vetëm mishin apo lëpin dhe kockat? Nuk para merrem me kockat. Në fakt edhe mishin nuk është se e preferoj shumë. Hera e fundit që kam ngrënë mish është para dy muajsh, nëse i referohemi atij që quhet mish i kuq, sepse gjëra të tjera, të tipit, fileto pule, konsumoj shpesh. Muzika dhe aromat përreth e bëjnë një darkë pikante? Muzika luan një rol përcaktues në krijimin e atmosferës, aq më tepër në darkë. Por natyrshëm edhe ushqimi. Nëse ti shkon diku me njeriun e zemrës, ose me dikë tjetër që kërkon ta joshësh dhe nëse aromat, gatimet, ushqimi, nuk marrin notë kaluese, kjo gjë e zhvendos bisedën te kjo pjesë dhe të prish gjithë atmosferën e mbrëmjes.

Më mirë luleshtrydhe apo pjeshkë? Pjeshkë, pjeshkë, përfundimisht pjeshkë, që kur e shqipton të shkon goja lëng :). Kalon vërtet dashuria nga stomaku? Unë mendoj se nuk ekziston kot apo si klishe thënia “dashuria kalon nga stomaku”. Unë do ta quaja një idiomë, pasi është diçka e vërtetuar. Lidhjet mes ushqimit, dashurisë dhe seksit janë të provuara. Ushqimi, mënyra sesi ushqehemi luan një rol shumë të rëndësishëm edhe në mënyrën sesi sillemi në intimitet. Përfundimisht, dashuria nis nga stomaku... por përfundon diku tjetër :). Ushqimi që s’e fut kurrë në gojë? Nuk kam një gjellë apo një pjatë të caktuar, por nuk do të konsumoja dot kurrë ushqime me shumë yndyrë. Ka ndonjë ushqim që tek ty luan rolin e afrodiziakut? Në përgjithësi janë ushqimet që kanë lidhje me detin, por në veçanti ato me karkaleca dhe me ostrike (midhje). Sa mirë që këtë intervistë nuk po e realizojmë në kohë dreke, pasi do kishit paguar dëmshpërblim për stomakun tim që po vuan tani (sa për shaka kjo). :) Ka një shprehje që thuhet kur një gatim është bërë shumë i mirë: “Për t’u mbajtur në gojë”. Sipas teje, do të thotë që duhet ngrënë shpejt e shpejt nga padurimi apo duhet përtypur ngadalë, për t’u shijuar tamam? Unë mendoj që çdo ushqim në përgjithësi duhet ngrënë ngadalë, ndërsa kur bëhet fjalë për ndonjë gatim vërtet të veçantë dhe të shijshëm konsumimi i tij duhet të zgjasë sa më shumë në kohë. Pasi ha çfarë të pëlqen të bësh? Pasi ha më pëlqen të fle, por nuk e bëj asnjëherë sepse nuk është e shëndetshme. Kështu që gjithmonë pasi ha përpiqem ose të lëviz, të dal ndonjë xhiro nëse kam mundësi, ose të rri në qetësi për të paktën

Lidhjet mes ushqiit, dashurisë dhe seksit janë të provuara. Ushqimi, mënyra sesi ushqehemi luan një rol shumë të rëndësishëm edhe në mënyrën sesi sillemi në intimitet

Do hiqje dorë nga hudhra për një puthje? Me shumë kënaqësi. Ka njerëz që nuk e durojnë dot aromën e hudhrës, që duhet pranuar ka efekte tepër pozitive ndërkohë në organizëm. Thonë madje se vepron edhe si viagra. Megjithatë, hudhrat unë i konsumoj gjithmonë në darkë, kështu nuk rrezikoj të kem probleme me njerëzit e tjerë :). E dije që konsumi i tepërt i disa erëzave jep të njëjtat efekte si hashashi? Hera e parë që e dëgjoj këtë, por duhet të më thoni se cilat erëza janë. T’i provojmë njëherë :). Me këtë rast edhe vjen në qejf, por edhe nuk të quajnë “konsumues hashashi”, ose në zhargon “mallist”, pasi në fund të fundit thjesht ke shijuar disa erëza më tepër, siç shijova edhe unë këtë intervistë për revistën “Shije”...

135

ERËZAT NË BALLKONIN TIM

Shije dhe ngjyrë në ballkon

Që nga kohët klasike, rozmarina përdorej për të përmirësuar kujtesën. Grekët e vjetër studionin me degë rozmarine në kokë. Oteloja i Shekspirit e përmend rozmarinën si një ilaç për kujtesën. Rozmarina gjithashtu simbolizon besnikërinë dhe është përdorur për shumë kohë nëpër dasma. Pjatave u shton shije dhe vlerat e saj mjekësore janë të shumta. Por nuk janë vetëm këto arsyet pse duhet ta përdorni shumë rozmarinën aq sa ta keni në ballkonin e shtëpisë suaj. Ka edhe shumë të tjera dhe ca secrete që duhet t’i dini patjetër nëse vendosni ta mbillni në qoshen e ballkonit tuaj

Çfarë nuk dini Rozmarina (Rosmarinus officinalis L.), me origjinë nga Evropa Jugore është një bimë shumëvjeçare që qëndron gjithnjë e gjelbërt kur është e mbjellë. Rrënja e rozmarinës është e zhvilluar mirë, e drunjëzuar dhe mjaft e degëzuar. Gjethet janë të forta, me anë të përthyera në përgjithësi, të lëmuara dhe kanë ngjyrë jeshile të errët nga sipër, ndërsa në pjesën e poshtme një ngjyrë më të zbardhur. Rozmarina nuk ka shumë kërkesa për tokë dhe mund të kultivohet në toka ku shumë bimë bujqësore nuk rriten dot. Dhe nuk është kjo e vetmja karaktersitikë që e bën rozmari-

136

nën një bimë ndryshe nga të tjerat. Rozmarina ju shërben në shumë drejtime njëkohësisht... E përfshirë në listën e “Ushqimet më të shëndetshme në botë”, rozmarina përmban fibër, hekur, kalcium etj., që e ndihmojnë organizmin në shumë aspekte. Por me të mund të luftoni edhe plakjen e lëkurës, mund të kuroni depresionin apo sëmundje të tjera. Ndërkohë që kohët e fundit, flitet se kjo bimë është ideale për të luftuar impotencën dhe shërben gjithashtu si afrodiziak për të ngrohur marrëdhëniet në çift.

SHTATOR 2013

Në kuzhinë Rozmarina, kjo erëz që rritet kollaj, është gjithçkabërëse. Përdoreni rozmarinën e freskët në shumë gatime: që nga mishi i qengjit e deri tek peshku ton… Tradicionalisht rozmarina është përdorur më së shumti për mishin e qengjit dhe të pulës. Rozmarina i shton shije patateve dhe perimeve të tjera gjithashtu. Shumë chef-a kuzhine i përdorin degëzat e rozmarinës për t’i hedhur sipër karkalecave kur piqen në skarë. Rozmarina kë një aromë të fortë ndaj kur ta hidhni mendohuni dy herë: pak rozmarinë mund ta bëjë shumë mirë punën. Në të kundërt, erëza do të mbisundojë në pjatën tuaj.

5 gjëra që duhet të dini para se ta mbillni rozmarinën

1 2 3 4 5

Rozmarina përshtatet me shumicën e kushteve të rritjes. Nuk i trembet aspak borës, temperaturave të larta apo gurit gëlqeror. Ashtu si shumë bimë të tjera rozmarina kërkon diell.

Kjo bimë zhvillohet në zonat me klimë mesdhetare fushore deri në lartësinë 1800 metër mbi nivelin e detit.

Recetë Filetë toni me domate dhe fasule Përbërësit: • • • • • • • • • • • • •

2 filetë toni me peshë rreth 170 gr secila 3 lugë gjelle vaj ulliri 2 lugë gjelle limon 1 thelpi hudhër e grirë 1 lugë gjelle gjethe rozmarine të grira 1 konservë fasule të ziera, të kulluara 10 domate të vogla të prera në 4 copa (pomodorini) ½ qepë e kuqe e prerë në feta të holla 50 gr rukola 1 lugë çaji mustardë 1 lugë çaji mjaltë Kripë Piper i bluar në moment

Rozmarina shtohet në rrugë vegjetative dhe rrallë me farë. Në muajt shtator-tetor nga bimët “mëmë”, mund të prisni kalemat e më pas t’i mbillni ato.

Rozmarina e preferon tokën e thatë, prandaj mos e teproni me ujin. Një ujitje mesatare do të ishte fare mirë për të.

Nëse e mbillni rozmarinën në vazo, atëherë do ta keni të lehtë që ta lëvizni atë kur temperaturat të jenë shumë të larta. Nëse më sipër thamë që ajo i toleron ca flokë bore, kjo s’do të thotë që mund ta lini për shumë kohë në klimë të ashpër. Nëse e mbillni në tokë, kujdesuni që toka të jetë e kullueshme. Dhe aty pranë, mund të nderni edhe rrobat tuaja: ato do të marrin një aromë të veçantë…

Përgatitja: Marinojmë filetat me hudhër, rozmarinë, 1 lugë gjelle lëng limoni dhe 1 lugë gjelle vaj ulliri. I lëmë të rrinë në frigorifer për të paktën 30 minuta. Hedhim fasulet me domatet, qepën dhe rukolën në një tas. Shtojmë vajin e ullirit, lëngun e limonit, mustardën, mjaltin, pak kripë dhe piper. I përziejmë lehtë. I pjekim filetat e tonit në skarë ose tigan shumë të nxehtë për rreth 1 minutë nga secila anë. I shërbejmë filetat të shoqëruara me sallatën që përgatitëm.

137

ABONOHUNI NË REVISTËN “SHIJE”! Nëse abonoheni për 1 vit, përfitoni 2 revista FALAS Ju kujtojmë që shpërndarja e revistave në adresat tuaja kryhet pa pagesë Kjo ofertë vlen vetëm brenda territorit të Shqipërisë

Rruga “Brigada VIII” www.shije.al | e-mail: info@shije.al | Marketing: +355 69 90 79 792 | +355 42 251 686 138 138

SHTATOR 2013

easy, efficient, effective Programim, Konsulencë, Mirëmbajtje

eBar / eRestorant Program administrimi për njësi shërbimi (kafeteri, barrestorant, piceri, pastiçeri, delivery - katering, komplekse shërbimi etj.).

eShop / eMarket Program administrimi për pikë shitje (dyqan, boutique, souvenir, mini-market, super-market, distributorë, magazina, etj.).

eHotel Program administrimi për biznese me një gamë të plotë shërbimesh në fushën e akomodimit (hotele, komplekse turistike, etj.).

Programe kompjuterike për:

Bare Restorante Hotele Magazina Pika Shitje Adresa

Rruga Brigada VIII Pallati TeknoProjekt 2001, Kati 5, Ap.31 Tiranë

Tel & Fax +355 4 2251 686 Mob: +355 69 20 500 30

139

140