Reflejo 21

januar ‘21.

Feministički pokreti u Latinskoj Americi

YU-MEX fenomen

Budućnost pripada španskom jeziku

Zakon o abortusu u Argentini

Refleho, broj 21, 2021. godina Reflejo, número 21, año 2021 Zvanična publikacija Društva hispanista, Beograd, Srbija Publicación oficial de la Asociación de Hispanistas, Belgrado, Serbia Urednica/Editora: Tijana Čupić Autori i autorke tekstova/ autores y autoras de textos: Óscar Barboza Lizano, Miloš Dimić, Mina Dobrijević, Ana Gligorić, Vladimir Goliney, Wacim Khayachi, Tamara Nikolić, Rajko Petrović, Jelena Spasojević, Mina St Clair, Katarina Stevanović Prevodioci i prevoditeljke/ traductores y traductoras: Mina Dobrijević, Danilo Dostanić, Anđela Gašić, Ivana Matić, Milica Milošević, Tamara Nikolić, Anđela Ris, Jelena Spasojević, Ilija Stevanovski, Marija Tucakov Lektori i lektorke (španski, portugalski i srpski)/ corección de textos (español, portugués y serbio): José Carlos Canoa, Xavier Carrera, Denisse Klempau Pereira, Tijana Čupić Dizajn korica/ diseño de la portada: Relja Arsić, Dejan Samac Prelom i content dizajn/ diseño y composición: Dejan Samac

Facebook stranica Društva hispanista/ Facebook página de la Asociación de Hispanistas: https://www.facebook.com/drustvo.hispanista Internet stranica Međunarodne letnje škole latinoameričkih studija/ Escuela Internacional de Verano de Estudios Latinoamericanos: http://letnjaskola.drustvohispanista.rs/es/inicio-2/

no 01_

Uvodna razmatranja Tijana Čupić

no 02_

Latinska Amerika u globalnoj areni Latin America at the Global Arena Vladimir Goliney

no 03_

Latinska Amerika – lament nad sudbinom zatvorenog kruga América Latina: Lamento por el destino de un círculo cerrado Miloš Dimić

no 04_

Centralna Amerika i kontinentalni Karibi. Globalna rasprava koja dugo traje.

Demokratske „krize” usled porobljavanja duše Centroamérica y el Caribe Continental. Una disputa global de larga duración.

“Crisises” democráticas por la conquista de las almas Óscar Barboza Lizano

no 05_

Feministički pokreti u Latinskoj Americi Los movimientos feministas en América Latina Mina Dobrijević

no 06_

Zakon o abortusu u Argentini La ley del aborto en Argentina Mina St Clair

no 07_

Budućnost pripada španskom jeziku El futuro le pertenece a la lengua española Rajko Petrović

no 08_

Hulio Kortasar: Književnost u revoluciji, revolucija u književnosti Julio Cortázar: Literatura en la revolición, revolición en la literatura Jelena Spasojević

no 09_

Treća kinematografija i neokolonijalizam El tercer cine & neocolonialismo Ana Gligorić

no 10_

YU-MEX fenomen YU-MEX fenómeno Katarina Stevanović

no 11_

Šiko Buarke: dekonstrukcija građevine Chico Buarque: desconstrução da Construção Tamara Nikolić

no 12_

Latino muzika La música latina Wasim Khayachi

04

Reflejo 021

Uvodna razmatranja Posle dužeg vremena, pred vama je novi broj Refleha. Naš časopis ima istoriju dugu gotovo koliko i postojanje Društva, rastao je, razvijao se, doživljavao bolja i lošija izdanja, sve kroz šta prođe jedan časopis, jedan čovek, pa i jedna organizacija; period utopije, distopije, realnosti.

Razne etape su neminovne, te vam s tim u vezi ovde predstavljamo jednu novu etapa za nas, za Refleho.

Novi, 21. broj Refleha, predstavlja rezultat jednog od naših najvećih, najambicioznijih i najstrastvenijih projekata, Međunarodne letnje škole latinoameričkih studija. Cilj ovog projekta je približavanje Latinske Amerike i Kariba Balkanu, umrežavanje studenata, akademika i aktivista iz latinoameričkog regiona i iz cele Evrope. U vreme kada u našim predelima nemamo još uvek razvijene latinoameričke studije smatramo da su ovakvi koraci važni, kako za akademsku zajednicu, tako i za bilo koga, ko je zainteresovan za Latinsku Ameriku, a teško mu je da oslušne na kom mestu može pročitati zanimljive tekstove, podeliti dobre prakse ili jednostavno naučiti nešto novo.

Broj pred vama sadrži jedanaest tekstova raznolikih autora i autorki, koji su tematski raspoređeni, a napisani na španskom, portugalskom, engleskom ili srpskom u originalu, uz prevod na srpski ili španski.

Ukoliko krenete od početka, moći ćete da pročitate tekstove, pre svega, politikološkog karaktera, ali i filozofskog, koji se odnose na položaj Latinske Amerike na svetskoj sceni, na pogled na Latinsku Ameriku iz balkanske perspektive ili jedan osvrt profesora sa Kostarike o dešavanjima u centralnoj Americi i kontinentalnim Karibima. Dalje zalazite u izuzetno aktuelna pitanja prava žena u Latinskoj Americi, kao i pitanje abortusa u Argentini, koje je kritički upoređeno sa istom situacijom koja se dešavala neznatno ranije u Irskoj. S društveno gorućih pitanja prelazimo na pitanje budućnosti španskog jezika, prekretnički rad između prvog i drugog dela časopisa.

Drugi deo časopisa je posvećen književnosti, filmu i muzici. Kroz književnost se prisećamo Kortasarovih dela, ali sa značajnim angažovanim osvrtom na revolucionarno i na značaj književnosti kao društvene borbe, a potom prelazimo na temu koju retko srećemo na ovim prostorima, a odnosi se na film i treću kinematografiju u Latinskoj Americi.

Svakako dobre preporuke za gledanje!

Pre nego što virtuelno prelistate ovaj broj, osvrnućemo se na fenomen koji ponovo dobija na značaju, Yu-Mex, a aktuelan, personalizovan, kritičan tekst o situaciji u Brazilu i Šiku Buarkeu i kratak komentar o latino muzicu zatvaraju ovaj broj.

from: Tijana Čupić

Nadam se da ćete uživati u novom, bogatom, šarolikom izdanju časopisa, da ćete nešto naučiti, da ćete nešto novo zavoleti i da ćete nas i dalje pratiti u našoj misiji o povezivanju Balkana, Evrope i Latinske Amerike i Kariba. Vidimo se na novoj Međunarodnoj letnjoj školi latinoameričkih studija!

autorka: Tijana Čupić

05

Reflejo 021

Latin America at the Global Arena Nowadays, the international relations system can be described as a multipolar world, which is divided not only on different “poles”, but also on different levels – from local to global. Each level has its own politics, rules of affairs.

Thus, when we speak about the international relations system, we should bear in our mind two ideas. The first is that the international arena consists of different actors that try to impose their own rules to others. The second is that such a system is a sort of hierarchy.

By actors we could mean not only states (nation-states), but also corporations, that nowadays intertwine with states, thus creating a new actor (corporation-state) or civilizations, as P. Katzensteinand S. Hantington wrote in their works. The case of nation-state is definitely Eurocentric. Therefore, it is difficult to say that in this field Latin American countries achieved a lot of success to chase or influence the global system rules. The rules of that game, “game of national state” are in the hands of the Western world. It happens mainly because of the hierarchical system of global affairs. Here it is possible to use the Matrix of coloniality described by W. Mignolo1. Those who are at the top define what is good or wrong; lead the global politics that also define the aspects of identity; have under control the flow of information. Thus, those states that are in the middle of the global system or at the end positions are rule-followers, rule-takers, but not rule-makers. That is why Latin America cannot challenge or change the forms of global level, because it is simply not represented at that level of nation-states. The same situation is with the corporate-state field of rules and affairs.

However, Latin America has another opportunity to make the upheaval of the global system, and realize itself as a rule-maker. The key is its civilizational Matrix, civilizational code and “DNA”

that can resist to the “instruments” (culture, information, ideology, etc.) of the nation-states and civilization of the West. These instruments have a purpose to determine the identity of people, states, humanity, by imposing from “above” global state of affairs, common view, and the “truth” of self-identity. Nevertheless, some countries, that have different civilizational basis to the West (=global now) have their own identity, are capable to create alternative views from the “bottom”, contesting the rules of the global system.

As we see, the global state of affairs bears the resemblance to the situation of the “ideas struggle”, a constant “war” of ideas, concepts and views. Latin America, as a unit of nation-states, cannot wage this war, but as a civilizational unit, it has enough power to represent alternative visions in the regional and hemispheric level with the idea of “Nuestra America” and some institutions of CELAC, ALBA. Being a part of Western civilization, due to the roots of Spain, Portugal and other states, Latin America as a whole (or separately as different countries situated in one region) had absorbed and assimilated roots of indigenous people. Such mixture as J.F. de Mirandawrote in his letters and the Constitution directly

influenced the process of appearance other than West ideas, thoughts and civilization.

Now we see a turbulence in the regional level of Latin America. It happened due to the influence, power and possibilities of the Western states that control the global level. However, as soon as Latin America returns to its real civilizational path, it will have a big chance to change the situation, recuperate and even impose its own agenda at the global level.

¹ Educación y decolonialidad: aprender a desaprender para poder re-aprender Un diálogo geopolítico-pedagógico con Walter Mignolo // Revista del IICE /35 (2014) 61-71. (http://revistascientificas.filo.uba.ar/index.php/iice/article/view/1961/1807).

Sources: Bohórquez, C.L. Francisco de Miranda: precursor de las independencias de la América Latina. Gobierno Bolivariano de Venezuela, Ministerio de la Cultura, Fundación Editorial El Perro y la Rana, 2006.

Educación y decolonialidad: aprender a desaprender para poder re-aprender Un diálogo geopolítico-pedagógico con Walter Mignolo // Revista del IICE /35 (2014) 61-71. (http://revistascientificas.filo.uba.ar/index.php/iice/article/view/1961/1807).

Huntington, S.P. The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order. New York: Simon and Schuster, 1996.

Katzenstein, P.J. Civilizations in World Politics: Plural and Pluralist Perspectives. New York: Routledge, 2010.

Author: Vladimir Goliney

06

Reflejo 021

Latinska Amerika u globalnoj areni Danas se sistem međunarodnih odnosa može opisati kao multipolarni svet koji je podeljen ne samo na različite „polove“ već i na različite nivoe – od lokalnog ka globalnom. Svaki nivo ima svoju sopstvenu politiku i pravila poslovanja. Stoga, kada govorimo o sistemu međunarodnih odnosa, trebalo bi imati u vidu dve ideje. Prva je da se međunarodna arena sastoji od različitih aktera koji pokušavaju drugima da nametnu svoja pravila. Druga je da je takav sistem svojevrsna hijerarhija.

Pod akterima bismo mogli podrazumevati ne samo države (nacionalne države), već i korporacije, koje se danas prepliću sa državama stvarajući tako novog aktera (korporacijsku državu) ili civilizacije, o čemu su u svojim radovima pisali P. Kacenštajn i S. Hantington. Slučaj nacionalne države je definitivno evrocentričan.

Stoga je teško reći da su na ovom polju latinoameričke države postigle veliki uspeh u jurnjavi ili uticaju na pravila globalnog sistema. Pravila te igre, „igre nacionalne države“, jesu u rukama Zapadnog sveta. To se događa uglavnom zbog hijerarhijskog sistema globalnih afera. Ovde se može primeniti Matrica kolonijalnosti koju je opisao V. Minjolo2. Oni koji su na vrhu definišu šta je dobro ili pogrešno; vode globalnu politiku, koja takođe definiše aspekte identiteta; imaju pod kontrolom protok informacija. Dakle, one države koje se nalaze u sred globalnog sistema ili na krajnjim pozicijama su sledbenici pravila, oni koji poštuju pravila, ali ne stvaraju pravila. Zato Latinska Amerika ne može osporiti ili promeniti obrasce na globalnom nivou, jer jednostavno nije zastupljena na tom nivou nacionalnih država. Ista situacija je i sa korporativno-državnim poljem pravila i afera.

Međutim, Latinska Amerika ima još jednu priliku da izvrši preokret globalnog sistema i ostvari se kao donosilac pravila. Ključna je njena civilizaciona Matrica, civilizacijski kod i „DNK“, koji se mogu odupreti „oruđima“ (kultura, informacije, ideologija, itd.) nacionalnih država i civilizacije Zapada. Ova oruđa služe da utvrde identitet ljudi, država i čovečanstva nametanjem globalnog stanja stvari „odozgo“, zajedničkog pogleda na svet i „istine“ o sopstvenom identitetu. Ipak, neke zemlje, koje imaju različitu civilizacijsku osnovu u odnosu na Zapad (= sad već globalni), imaju svoj identitet i sposobne su da stvore alternativne poglede sa „dna“, osporavajući pravila globalnog sistema.

Kao što možemo primetiti, globalno stanje stvari liči na „borbu za ideje“, stalni „rat“ ideja, koncepata i vidika.

Latinska Amerika, kao jedinica nacionalnih država, ne može da vodi ovaj rat, ali kao civilizacijska jedinica ima dovoljno snage da predstavi alternativne vizije na regionalnom nivou i na nivou hemisfere, kroz ideju „Naše Amerike“ (Nuestra America), kao i kroz ideje nekih institucija poput CELAC-a (Zajednica latinoameričkih i karipskih država) i ALBA-e (Bolivarski savez za Ameriku). Bivajući deo Zapadne civilizacije zahvaljujući korenima koji potiču iz Španije, Portugala i drugih država, Latinska Amerika je kao celina (ili odvojeno, kao različite zemlje smeštene u jednoj regiji) upijala i asimilirala korene domorodačkih naroda. Ovakva mešavina, kako je F. de Miranda napisao u svojim spisima i Ustavu, direktno je uticala na proces pojavljivanja ideja, misli i civilizacije drugačijih od onih sa Zapada.

Sada se mogu uočiti turbulencije na regionalnom nivou Latinske Amerike. To se dogodilo zbog uticaja, moći i mogućnosti zapadnih država koje imaju kontrolu na globalnom nivou. Međutim, čim se Latinska Amerika vrati na svoj pravi civilizacijski put, imaće veliku šansu da promeni situaciju, oporavi se i čak nametne vlastiti dnevni red na globalnom nivou.

2

Educación y decolonialidad: aprender a desaprender para poder re-aprender Un diálogo geopolítico-pedagógico con Walter Mignolo // Revista del IICE /35 (2014) 61-71. (http://revistascientificas.filo.uba.ar/index.php/iice/article/view/1961/1807).

Autor: Vladimir Goliney Prevod: Katarina Stevanović

07

Reflejo 021

Latinska Amerika: lament nad sudbinom zatvorenog kruga Komentar o političkoj prošlosti, sadašnjosti i budućnosti Latinske Amerike iz balkanske perspektive Ako još izdaleka prepoznamo zlo koje se razvija (što ume samo mudar čovek), ono se može brzo izlečiti. No, ako ga nismo prepoznali pa dozvolimo da uzme takvog maha da ga već svako može prepoznati, leka više nema.

N. Makijaveli

d Kolumbovog otkrića Amerike, preko Kortesa i Pisara koji su pokorili Asteke i Inke, do danas, matrica kolonijalizma je slična, ponekad doslovno i ista.

Krajem srednjeg i početkom novog veka velike sile, Španija i Portugalija, podelile su svet na dve hemisfere i takva praksa je nastavljena i u 20. veku. Tada su dva suprotstavljena tabora podelila svet na demokratski i komunistički. Danas, zajedno sa potomcima velikog broja ljudi čiji su preci bili građani drugog, a bolje reći trećeg reda, kao svojih građana, SAD kreiraju sudbinu velikog broja stanovnika čovečanstva, a ujedno i onih u zapadnoj hemisferi, koja je od 1823. pod jakim uticajem SAD-a. Od 1492. do Francuske buržoaske revolucije, evropske sile gospodarile su jedinstvenim američkim kontinentom i njegovim bogatstvom.

SAD su se krajem 18. veka oslobodile evropske vlasti, ali sem toga ništa se nije promenilo. Sledećih godina preuzele su obrazac bivših vlastodržaca iz Britanije.

Od Monroove doktrine do danas prošlo je nepunih 200 godina, ali nije se mnogo toga pozitivnog dogodilo. Latinska Amerika, La Grande Patria i dalje tavori nejedinstvena u zoni uticaja velikog severnoameričkog komšije.

O

Možda se Latinska Amerika još uvek nije oslobodila stega i okova drugih i često su na čelima država ljudi izabrani voljom kapitala a ne naroda, ali su duh njenih revolucionarnih vođa, njenih književnika, umetnika, i pre svega naroda, prisutni i utiču na otvaranje umova slobodnih ljudi u celom svetu. Oruđe kolonijalizma je moć i znanje. Stoga, moramo se zapitati, da li više verujemo Če Gevari na samrtnom odru ili Miltonu Fridmanu i njegovim učenicima. Želimo li slobodu i znanje za sve ili za određene grupe privilegovanih? Zavisno od odgovora znaćemo da li nam je svest kolonijalna ili opozitna tome. Kolonijalizam nameće da se složite sa onim koji vas je pokorio, naravno, ne svojom voljom. U svetu kolonijalizma postoji jedna volja. Od ranih godina 19. veka pa do doba Če Gevare i njegove mučeničke smrti u Boliviji, u kojoj je na našu žalost učestvovao i jedan čovek našeg porekla, Andres Selić, Latinska Amerika pokazuje da se ne miri sa sudbinom pokorenog i pokušava na svaki način da se emancipuje od svog Velikog Brata. Ta bitka i danas traje i, kako izgleda, biće je i dalje.

Umesto socijalističkih režima, poput Lulinog u Brazilu, uspostavljaju se ekstremno desni režimi, poput Bolsonarovog, ili se pokušava povratak na vlast neoliberalnih režima sa malom podrškom naroda, poput Gvaida u Venecueli, koji pokušava da smeni demokratski izabranog Nikolasa Madura u Venecueli.

Latinska Amerika, kontinent državnih udara i američkih intervencija, uvek je davao primer Africi, ali i Istočnoj Evropi, regionima pritisnutim eksploatatorskim željama velikih zapadnih sila, da je moguće boriti se za prava obespravljenog čoveka, koji samo želi osnovno ljudsko dostojanstvo. Vekovima je Latinska Amerika bila istinska periferija sveta. Ko danas zna da je Paragvaj u 19. veku bio pozornica jednog bezmalo kontinentalnog rata u kome je stradanje lokalnog stanovništva bilo tako veliko da se moglo porediti sa genocidima koje su vek kasnije u Evropi izvršili Vermaht i njihovi sateliti. Do promene je došlo postepeno, i to bez velike neposredne veze sa završetkom „Hladnog rata”. SAD više nisu imale potrebu da teže ciljevima iz operacije „Kondor”, kojom je Latinska Amerika bila podsticana na uspostavu autoritarnih diktatura. Početkom ove decenije, u Folklandskom ratu pobedila je Britanija - kolonijalna sila koja je branila koloniju, čije je stanovništvo gotovo u potpunosti bilo odano kruni Vindzora. Poraz i poniženje doveli su do kraha hunte u Argentini. Do početka devedesetih godina sazrelo je vreme za demokratiju i, što je još važnije, liberalizaciju ekonomije, tako značajnu za interese SAD-a, koje su bile i ostale glavni kreditor u svetu.

08

Reflejo 021

Stvari su tada počele da se menjaju.

Pobeda Uga Čaveza na izborima 1998. označila je prekretnicu u savremenoj istoriji Južne Amerike. Ipak, uspeh njegovog socijalizma za 21. vek zavisio je kako od svetske ekonomske situacije, tako i od njegove harizme i međunarodnog ugleda. Venecuelansko društvo je postalo potpuno podeljeno, Čavezovu partiju više uglavnom ne podržava srednji sloj stanovništva. Iako se na vlasti održava već pet godina, njegov naslednik i bivši sindikalni lider Nikolas Maduro suočava se sa ekonomskim kolapsom države i velikim nezadovoljstvom. Postepeno, Latinska Amerika sve do početka druge decenije 21. veka postaje pretežno levičarski opredeljena. Kada je 2011. levica bila na vrhuncu, npr. među južnoameričkim državama, samo Čile, Kolumbija i „tri Gvajane” (Gvajana, Surinam i Francuska Gijana) nisu imale levičarske vlade. U Centralnoj Americi prilike su bile drugačije - samo su Nikaragva i Salvador pošli putem Brazila i Venecuele. Put latinoameričkih država ka levici bio je različit.

Dolazak reformi u Brazil bio je mirniji.

Konačno je 2002. radnički tribun Lula da Silva pobedio na izborima. Tokom dva mandata on je sproveo najveće reforme u istoriji zemlje. Program pomoći siromašnim porodicama (Bolsa Família) - pod uslovom da deca pohađaju škole i vakcinišu se - predstavlja najveće socijalno materijalno davanje u savremenom svetu. To, međutim, nije bilo dovoljno za ostanak na vlasti. Lažne afere su ga izbacile iz politike i dovele do toga da na vlast dođe političar sklon stavovima ekstremne desnice, Žair Bolsonaro. Iako su u gotovo polovini država Južne Amerike levičarske vlade izgubile vlast (što je posebno važno u najvećim, Brazilu i Argentini), ostalo je veliko nasleđe. Reč je o iskustvu na vlasti, sećanju na zlatne godine uspona i na heroje - poštene predsednike reformatore i vizionare, kojih nije bilo malo, a među kojima je najpoznatiji urugvajski „predsednik siromah” Hose Muhika.

Kakvo je trenutno stanje i u kom pravcu se politička situacija u Latinskoj Americi dalje razvija? SAD i dalje pokazuju snagu, slomljen je većinski levičarski koncept i započet je novi trend autoritarnih neoliberalnih vlada. Latinska Amerika se i dalje nalazi u poluotvorenom krugu autoritarizma koji se, kad god deluje da će iz njega Latinska Amerika izaći, zatvara.

Zaključak je da je Latinska Amerika i dalje u procesu učenja i osamostaljivanja.

To je tako, jer Latinska Amerika nije izvukla pouku koju je izrekao Nikolo Makijaveli sa početka ovog teksta, široke mase i dalje nisu dovoljno politički emancipovane i politički obrazovane, što dovodi do diskontinuiteta u političkom životu latinoameričkih država, a time i do česte nestabilnosti. Politička kultura, emancipacija i kontinuitet su ključne komponente koje u budućnosti mogu da konačno dovedu do stabilnosti i prosperiteta Latinske Amerike.

Autor: Miloš Dimić

09

Reflejo 021

AMErica Latina: Lamento por el destino de un circulo cerrado Comentario sobre el pasado, el presente y el futuro político de América Latina desde el punto de vista balcánico Si nos percatamos desde lejos del mal que evoluciona (lo que solo puede hacer un hombre sabio), ese mal se puede curar pronto. Pero si no lo notamos y lo dejamos prevalecer tanto que ya todos lo puedan percibir, ya no hay remedio.

Nicolás Maquiavelo

esde el descubrimiento de las Américas por Cristóbal Colón, a través de Cortés y Pizarro que conquistaron a los Aztecas y a los Incas, hasta el día de hoy, la matriz del colonialismo ha sido muy parecida, y a veces es literalmente la misma. A finales de la Edad Media y a principios de la Edad Moderna los grandes imperios, España y Portugal, dividieron el mundo en dos hemisferios y esta práctica continuó también en el siglo 20. En aquel entonces dos extremos políticos dividieron el mundo en dos: uno democrático y otro comunista. Hoy en día, junto con la descendencia de un gran número de personas cuyos antepasados eran ciudadanos de segunda, o mejor dicho de tercera, en función de sus propios ciudadanos, los EE.UU. diseñan el destino de un gran número de los ciudadanos del mundo, junto con los del Oeste, que desde 1823 queda bajo la fuerte influencia de los EE.UU. Desde 1492 hasta la Revolución francesa, las fuerzas europeas gobernaron el continente americano en su totalidad junto con sus riquezas. A finales de siglo 18. los EE.UU. se liberaron de la supremacía europea, pero además de esto, no ha cambiado nada. En los años que siguieron, los EE.UU. retomaron la matriz de los gobernadores anteriores del Reino

D

Unido. Desde la Doctrina Monroe hasta el día de hoy han pasado casi doscientos años, sin embargo, no han pasado muchas cosas positivas. América Latina, La Patria Grande, todavía languidece unánime dentro de la zona de impacto del vecino norteamericano.

Puede que América Latina todavía no se haya liberado de grilletas de otros y sus países están a menudo encabezados por la gente elegida por la voluntad del capital, y no del pueblo, pero el espíritu de sus líderes revolucionarios, escritores, artistas y, antes que nada, el espíritu del pueblo, quedan presentes y tienen impacto sobre la apertura de la mente de las personas libres en todo el mundo. La herramienta del colonialismo son el poder y el saber. Por consiguiente, tenemos que preguntarnos si creemos más a Che Guevara en su lecho de muerte o a Milton Friedman y a sus discípulos. ¿Queremos la libertad y el saber para todos o para ciertos grupos de privilegiados? De acuerdo con la respuesta sabremos si nuestra conciencia es colonial o contraria a esto. El colonialismo impone que uno debe concordad con el que lo conquistó, no por su propia voluntad, claro. En el universo de colonialismo existe solamente una voluntad. Desde principios del siglo 19., hasta la época de Che Guevara y su muerte como mártir en Bolivia, en la que, por nuestra desgracia, participó también un hombre de origen

nuestro, Andrés Selic, América Latina demuestra su falta de reconciliación con el destino del sumiso y trata de independizarse de su Gran hermano. Esta batalla está en curso todavía, y al parecer seguirá. En vez de los regímenes socialistas, como el de Lula en Brasil, se establecen los regímenes de extrema derecha, como el de Bolsonaro, o hay intentos de restablecer los regímenes neoliberales que tienen un apoyo bajo de pueblo, como es el de Juan Guaidó en Venezuela, que está intentando reemplazar al democráticamente elegido presidente de Venezuela, Nicolás Maduro.

América Latina, el continente de golpes de estado e intervenciones estadounidenses, siempre ha dado el ejemplo a África, pero también a Europa del este, las regiones presionadas por los deseos de explotación pertinentes a las grandes potencias occidentales, de que es posible luchar por los derechos de gente que no los tiene y que solamente quieren la dignidad humana básica. Por siglos América Latina fue la periferia verdadera del mundo. ¿Quién sabe hoy que en el siglo 19. Paraguay fue el escenario de una guerra casi continental en el que el sufrimiento de la población local era tan grande que se podría haber sido comparado con el genocidioque un siglo más tarde perpetraron la Wermacht y sus

10

Reflejo 021

satélites en Europa? El cambio fue gradual y sin una relación grande y directa con el fin de la Guerra fría. Los EE.UU. ya no habían tenido la necesidad de gravitar hacia los objetivos de la operación Condor, con la que se incitó a América Latina para que esta estableciera dictaduras autoritarias. A principios de aquella década la Guerra de las Islas Malvinas la ganó Reino Unido, la potencia colonial que estuvo defendiendo a la colonia cuya población era leal a la corona de los Windsor. La derrota y la humillación llevaron la junta argentina a la ruina. Ya por el comienzo de los años noventa había llegado el tiempo para la democracia y, más importante, para la liberalización de economía, lo que era tan importante para los intereses de los EE.UU., que habían sido y siguen manteniendo el puesto del mejor acreedor mundial.

En ese momento las cosas empezaron a cambiarse. La victoria de Hugo Chávez en las elecciones de 1998 marcó un cambio en la historia contemporánea de

América del Sur. Sin embargo, el éxito de su socialismo para el siglo 21. dependía tanto de la situación económica global como de su propio carisma y reputación internacional. La sociedad venezolana ha quedado completamente dividida. Al partido de Chávez ya no le apoya la clase media. Aunque ha permanecido en el poder ya por cinco años, su heredero y exlíder sindicalista Nicolás Maduro se está enfrentando al colapso económico del estado y a un gran descontento.

Paulatinamente América Latina se convierte mayoritariamente a la izquierda. Cuando, por ejemplo, en 2011 la izquierda estaba en el auge, entre los estados de América del Sur solamente Chile, Colombia y las tres Guayanas (Guayana, Surinam y Guayana Francesa) no tenían un gobierno izquierdista. En Centroamérica las cosas eran diferentes: solo Nicaragua y El Salvador tomaron el camino de Brasil y Venezuela. El camino de los países latinoamericanos hacia la izquierda política era diverso.

La llegada de las reformas a Brasil era más tranquila. Finalmente, en 2002 el tribuno de los trabajadores, Lula da Silva ganó en las elecciones. Durante sus dos mandatos él hizo las reformas más grandes en la historia del país. El programa de ayuda a familias pobres (Bolsa Família) que se otorgaba bajo la condición de que los niños atiendan a los colegios y se vacunen, representa la mayor asistencia social material en el mundo contemporáneo. Eso, sin embargo, no era suficiente para mantenerlo en el poder. Los escándalos falsos lo echaron de la política e hicieron que obtenga el poder un político propenso a las actitudes de la extrema derecha, Jair Bolsonaro. Aunque en casi la mitad de los estados de América del Sur los gobiernos izquierdistas perdieron el poder (lo que es de importancia especial en los países más grandes, Brasil y Argentina), se quedó una gran herencia.

Se trata de la experiencia en el poder, las memorias de años dorados de progreso y de los héroes: los presidentes honrados, reformadores y visionarios, de los que no habían poco, y entre los cuales se encuentra el presidente uruguayo más conocido, José Mujica, El presidente más pobre del mundo.

¿Cómo es la situación actual, y en qué dirección evoluciona la situación política de América Latina? Los EE.UU. siguen demostrando su fuerza, el concepto mayoritario izquierdista ha sido quebrantado y una nueva tendencia de los gobiernos autoritarios neoliberales ascendió. América Latina todavía se encuentra en un círculo semiabierto deautoritarismo que se cierra cada vez que parece que América Latina finalmente saldrá de él. La conclusión es que América Latina sigue aprendiendo e independizándose. Es así porque América Latina no ha sacado la moraleja de Nicolás Maquiavelo del principio de este texto; la gente aún no está suficiente políticamente educada, lo que lleva a una discontinuidad en la vida política de estados latinoamericanos y de acuerdo con eso, a la inestabilidad frecuente. La cultura política, la emancipación y la continuidad son los elementos clave que en futuro podrán respaldar la estabilidad y la prosperidad de América Latina.

Autor: Miloš Dimić Traducción: Ilija Stevanovski

11

Reflejo 021

Centroamérica y el Caribe Continental Una disputa global de larga duración.

“Crisises” democráticas por la conquista de las almas El subcontinente americano incentivó (a lo largo de los siglos) a diferentes generaciones de viajeros, habitantes, políticos y científicos a buscar el nombre más apropiado para la tierra de las utopías. Esta prometía o promete cumplir los sueños más racionales y hasta delirantes. A la vez, los que llegaban se prometían ganancias y beneficios relacionados directamente a su estancia en este Mundo Nuevo. Ganancias, no sólo materiales, sino, también, espirituales. Incluso, hoy en día la lucha por la conquista de las almas permanece. Por un lado, el catolicismo decadente, propuso por primera vez un papa latinoamericano. Lo poco o mucho que le quedaba no lo podía perder frente a la teología de la prosperidad que se instrumentaliza como brazo político. El “show religioso” evangélico, pentecostal, entre otros, avanza por todas partes en nuestra América. Esta ha sido y es un arma imperial y en muchos casos, como en Guatemala, fue el lugar de aglutinamiento y adoctrinamiento de la contrainsurgencia. Nada diferente de lo que Lutero propuso y sus seguidores pusie-

ron en marcha. Por otra parte, la teología de la liberación perdió vigencia, dejo de ser moda o caso ¿tendrán culpa aquellos que intentaron ideologizarla inventándose la filosofía de la liberación?

América Latina continua hoy, siendo la región más desigual del mundo. Pocos ricos, muchos pobres. Mesoamérica solo es un reflejo de lo que es Latinoamérica.

Allí, en los bastos campos de la desigualdad es donde la teología de la prosperidad se impone y da un sentido de la existencia a los olvidados por el Estado nación, por las políticas públicas y por el catolicismo decadente. ¿Dónde quedo el Cristo de los pobres? Hasta en el espacio por la disputa de las almas, hemos perdido.

Bolívar insistía en que la gesta o proyecto más importante después de la independencia sería la construcción de los canales. Por lo tanto, es Centroamérica y el Caribe un espacio de disputas de larga duración que ponen en riesgo las democracias. Hay que entender que las crisis democráticas en toda América

Latina se dan por la disputa global entre Oriente y Occidente, y existe una guerra comercial; esta pasa por el control de las principales rutas de comercio y disputas que, incluso, se llevan a los espacios de la fe, instrumentalizando políticamente las diferentes denominaciones religiosas del continente atentando contra la libertad de pensamiento y los órdenes democráticos alcanzados.

Centroamérica, después de 30 años de los acuerdos de Esquipulas 1 y 2, posee sociedades tan desiguales que expulsa a los pobres de sus países.

Todos hemos visto los corredores humanitarios migratorios, considerados de las más numerosos en los últimos tiempos.

En Centroamérica, las huelgas por la injusticia social, los derechos civiles, luchas ecológicas, las reivindicaciones indígenas, los derechos y defensa de los animales, se manifiestan en marchas, bloqueos o tranques, y son pan de todos los días. Estudiantes, sindicalistas, ecologistas, maestros, universidades púbicas se enfrentan a los gobiernos. A los gobiernos cuyos líderes hay usado la demagogia de ser buenos cristianos y asiduos lectores de la biblia en sus campañas electorales. Esto ha definido las elecciones en todos los países centroamericanos. Por ejemplo: En Guatemala fue electo presidente Alejandro Giammateii, de 63 años, católico, casado, 3 hijos, del partido Vamos de derecha y remontó en segunda ronda por

12

Reflejo 021

su demagogia de ser un buen cristiano, respetuoso de los valores familiares tradicionales, frente a Sandra Torres Casanova, del partido esperanza, exesposa de Álvaro Colom. En el Salvador, fue electo Nayib Armando Bukele, de 38 años, católico, apostólico y romano, casado, 2 hijos, de la Gran Alianza Nacional por la unidad, de derecha. Al ser cuestionada su ascendencia árabe y su esposa judía sefardí, dijo que él era un cristiano devoto católico apostólico y romano. En Honduras Juan Orlando Hernández, de 50 años, casado, 4 hijos, católico, cristiano devoto y riguroso lector de la biblia, del Partido Nacional de Honduras, Derecha extrema. En Nicaragua, Daniel Ortega Saavedra, de 73 años, casado, 8 hijos con Rosario Murillo, en total 15 hijos. Se denomina cristiano devoto y lector de la biblia, y hoy es de FMLN (socialismo cristiano).

En Panamá, Laurentino Cortizo Cohen, de 66 años, casado, dos hijos, se denomina cristiano devoto y lector de la biblia, del Partido Revolucionario Democrático (PRD) Torrijismo. Carlos Alvarado Quesada,de 39 años, se denomina católico y dice:“Soy católico, mi familia es muy católica “, del Partido Acción Ciudadana, centro –neoliberal, Coalición Costa Rica, remonta en la segunda ronda a Fabricio Alvarado, el candidato neo pentecostal, eliminando su discurso de la agenda LGTBI, se deja de lado las discusiones del matrimonio igualitario, aborto, entre otros temas de la agenda de la diversidad, para defender a la virgen de los Ángeles frente al Presidente y Fundador del Ministerio Avance Misionero Mundial, Pastor General y Apóstol del Centro Mundial de Adoración. Asesor y apóstol del candidato neo pentecostal.

Por lo tanto, en Centroamérica, para ser presidente de la república en la segunda década del siglo 21., había que ser: • hombre, (muy macho), heterosexual, blanco • cristiano devoto, lector de la biblia • católico • casado una vez, con hijos • defender la virgen Nada ha cambiado en 500 años.

Entonces, ¿El Cristo de los pobres no puede vencer a la teología de la prosperidad ni al catolicismo jerárquico decadente?

Habría que por fin detener y acabar con la cristiandad en los Estados o confrontar mediante una demostración contundente que han sido víctimas de “los falsos profetas apocalípticos”. ¿Volver al fusil como evangelio? Puede ser. Sobre todo, cuando asesinan los líderes de los pueblos originarios, por defender y rescatar sus tierras, a los ecologistas por defender los ecosistemas, a los que ponen en ejercicio lo que Horacio Cerutti llama “Derecho a desear” en su Libro “Posibilitar otra vida Tras capitalista” de 2015.

Creo que Horacio nos da muchas vías desde ese “derecho a desear” y advierte de las múltiples falsas utopías que nos desvían.

En el ambiente, sin duda el desarrollo sostenible o sustentable es una de ellas. Ya que no es más que la legitimación de la globalización neoliberal. Para salvar el planeta se necesita destruir el sistema mundo capitalista. Para destruirlo se necesita liberar los cuerpos, sobre todo el de la mujer. Se necesita impulsar una vez más el panteísmo construido desde Spinosa, pasando por los krausistas latinoamericanos y sobre todo por el krausismo cubano presente en José Martí.

De allí, que la instrumentalización política de la fe en América Latina es la vía para acceder a la administración del poder. Sin duda, esto atenta contra la esencia democrática plena. Sin embargo, lo más indignante es el uso de la fe y la creencia de las personas que en su miseria, preocupaciones, problemas familiares, sociales, económicos le dan sentido a la existencia de sus vidas, por medio de los discursos de los pulpitos aquellos líderes que acumulan almas para concentrar riqueza y poder.

Autor: Óscar Barboza Lizano

13

Reflejo 021

Centralna Amerika i kontinentalni Karibi Globalna rasprava koja dugo traje.

Demokratske „krize” usled porobljavanja duse Američki potkontinent je podstakao (tokom vekova) različite generacije putnika, stanovnika, političara i naučnika da pronađu odgovarajuće ime za zemlju utopija. To je obećavalo, ili obećava, ispunjenje najracionalnijih snova, čak i onih najluđih. Istovremeno, onima koji su dolazili obećavane su zarade i koristi koje su direktno bile povezane sa njihovim boravkom u ovom Novom svetu; i to ne samo materijalna zarada, već i duhovna. I dan-danas traje borba za osvajanje duša. S jedne strane, tu je dekadentno katoličanstvo, koje je po prvi put predložilo jednog latinoameričkog papu.

Ono malo ili mnogo što je od njega ostalo, katoličanstvo nije moglo da izgubi od teologije prosperiteta koja se otelotvorila kao njegova politička ruka.

Evangelistički pentekostalički „religiozni šou”, između ostalih, napreduje posvuda u našoj Americi. On je bio, i jeste, imperijalno oružje, i u mnogim slučajevima, kao npr. u Gvatemali, bio je mesto ujedinjenja i indoktrinacije u borbi protiv pobunjenika.

Ništa drugačije od onoga što je Luter predložio, a njegovi sledbenici sproveli.

S druge strane, teologija oslobođenja je izgubila na značaju, izašla iz mode, ili su možda krivi oni koji su pokušali da je ideologizuju, pretvarajući je u filozofiju oslobođenja?

Danas je Latinska Amerika i dalje region sa najvećim nejednakostima. Malo bogatih, mnogo siromašnih. Mezoamerika je samo jedan odraz onoga što je Latinska Amerika. Tamo, u ogromnim prostranstvima nejednakosti je upravo gde se teologija prosperiteta nameće i daje smisao postojanja ljudima zaboravljenim od strane nacionalne države, javnih politika i dekadentnog katoličanstva. Gde se denuo Hrist siromašnih?

Izgubili smo čak i u prostoru za spor nad dušama.

Bolivar je insistirao da najvažniji zadatak ili projekat, nakon nezavisnosti, bude izgradnja kanala. Stoga, Centralna Amerika i Karibi su oblast dugoročnih sporova koje dovode demokratiju u opasnost. Moramo da razumemo da se

demokratske krize širom Latinske Amerike dešavaju zbog globalnog spora između Istoka i Zapada i trgovinskog rata koji postoji, a koji se događa usled borbe za kontrolom nad glavnim trgovačkim putevima, kao i sporova koji se, između ostalog, pretaču i u polje religije, politički instrumentalizujući različite religijske konfesije na kontinentu, napadajući slobodu mišljenja i postignute demokratske poretke.

Centralnu Ameriku, nakon 30 godina od sporazuma 1 i 2 iz Eskipulasa, karakterišu tolike nejednakosti u društvu, da čak proteruje siromašne iz svojih zemalja

Svi smo videli humanitarne kolone migranata koje se smatraju najbrojnijim u poslednje vreme. U Centralnoj Americi su svakodnevna pojava protesti zbog društvene nepravde, ljudskih prava, ekoloških borbi, potraživanja starosedelaca za prava i odbranu životinja, koji se manifestuju kroz marširanja, blokade ili zastoje. Studenti, sindikalci, ekolozi, nastavnici, državni univerziteti se suprotstavljaju vladama. Onim vladama, čije su vođe u svojim izbornim kampanjama koristile demagogiju kako da budemo dobri hrišćani i da redovno čitamo Biblije.

Upravo je ovo definisalo izbore u svim zemljama Centralne Amerike. Na primer: kada je reč o Gvatemali, izabran je predsednik Alehandro Đamatei, 63 godine, katolik, oženjen, otac troje dece, iz desničarske partije Vamos. Povratio je uspeh u drugom krugu izbora pomoću demagogije o sebi kao dobrom hrišćaninu,

14

Reflejo 021

koji poštuje tradicionalne porodične vrednosti. Protivkandidat je bila Sandra Tores Kasanova iz Nacionalnog jedinstva za nadu, bivša supruga Alvara Koloma. U El Salvadoru predsednik je postao Najib Armando Bukele, 38 godina, rimokatolik, oženjen, otac dvoje dece. Pripada desnoj političkoj opciji i partiji Veliki savez za nacionalno jedinstvo. Kada je dovedeno u pitanje njegovo arapsko poreklo, kao i sefardsko poreklo njegove supruge, izjavio je da je on pobožni rimokatolik. U Hondurasu je na vlasti Huan Orlando Ernandes, 50 godina, oženjen, otac četvoro dece, katolik, pobožni hrišćanin koji redovno čita Bibliju. Krajnji desničar koji pripada Nacionalnoj partiji Hondurasa. U Nikaragvi je na vlasti Danijel Ortega Saavedra, 73 godine, oženjen, otac osmoro dece u braku sa Rosario Muriljo, a otac ukupno petnaestoro dece. U javnosti se profiliše kao pobožni hrišćanin koji redovno čita Bibliju. U ideološkom smislu, on predstavlja hrišćanskog socijalistu. U Panami je predsednik Laurentino Kortiso Koen, 66 godina, oženjen, otac dvoje dece, profiliše se kao pobožni hrišćanin koji redovno čita Bibliju. Nastupa ispred Revolucionarne demokratske partije. Na vlasti u Kostariki je Karlos Alvarado Kesada, 39 godina, katolik.

Za sebe kaže: „Katolik sam, moja porodica je veoma pobožna”. Pripada partiji Građanska akcija, Koalicija za Kostariku, koja je ideološki u centru i neoliberalno je nastrojena. Povratio je prednost u drugom krugu izbora kada je pobedio Fabricija Alvaradu, kandidata neopentekostalizma, i to tako što je iz svog javnog diskursa izostavio probleme LGBT zajednice, izbegavajući razgovore o istopolnim brakovima, abortusu i drugim temama koje se tiču različitosti. Umesto toga, branio je Bogorodicu Anđela u odnosu na predsednika i osnivača Viskokog svetskog ministarstva misionara, glavnog pastora i apostola Svetskog centra pobožnosti, savetnika i apostola neopentekostalističkog kandidata.

Stoga, da bi neko u Centralnoj Americi bio predsednik republike u drugoj dekadi 21. veka, potrebno je da bude: • Muškarac (veoma muževan), heteroseksualac, belac • Pobožni hrišćanin, onaj koji čita Bibliju • Katolik • Jednom oženjen, da ima decu • Onaj koji štiti Bogorodicu Ništa se nije promenilo poslednjih 500 godina. propovedima onih lidera koji skupljaju ljudske duše kako bi sakupili bogatstvo i moć, a koje doprinose verovanju ljudi da u njihovoj bedi, brigama, porodičnim, društvenim, ekonomskim problemima, upravo vera daje smisao njihovim životima.

koristi Orasio Ćeruti u svojoj knjizi „Omogućiti drugi život posle kapitalističkog” (Posibilitar otra vida Tras capitalista, 2015). Mišljenja sam da nam Orasio otvara mnogo puteva iz tog „prava da želim” i upozorava na više lažnih utopija koje nas udaljavaju s puta.

Zar Hristos siromašnih ne može da pobedi ni teologiju prosperiteta, niti dekadentno hijerarhijsko katoličanstvo?

Kada je u pitanju životna sredina, bez ikakve sumnje, jedna od tih lažnih utopija jeste održivi razvoj. Nije ništa drugo u pitanju do legitimizacija neoliberalne globalizacije. Da bi se sačuvala planeta mora se uništiti svetski kapitalistički sistem. Da bismo ga uništili potrebno je osloboditi telo, posebno žensko. Ponovo je potrebno pokrenuti panteizam, koji je konstruisao Spinoza, osvrćući se takođe na latinoameričke sledbenike krausizma, a posebno na kubanskog predstavnika Hosea Martija.

Neophodno je konačno zaustaviti i uništiti hrišćanstvo u državi-naciji, ili mu se suprotstaviti snažnim otporom onih koji su bili žrtve „lažnih apokaliptičnih proroka”. Da nam puška ponovo postane jevanđelje? Može biti. Posebno kada ubijaju lidere autohtonih naroda jer brane i bore se da povrate svoju zemlju, ekologe koji brane ekosisteme, ili one koji koriste „pravo da želim”, termin koji

Sve to pokazuje da je u Latinskoj Americi politička instrumentalizacija religije najbolji put da se dođe na vlast. To svakako ugrožava ostvarivanje demokratskih načela. Međutim, potpuno je iritirajuća upotreba vere u javnim obraćanjima, tj.

Autor: Óscar Barboza Lizano Prevod: Jelena Spasojević

15

Reflejo 021

Danas se u celom svetu može osetiti kriza demokratije i ljudskih prava. Možemo primetiti da su desničarske partije veoma popularne, a vrednosti poput tolerancije i ljudskog dostojanstva u opasnosti. Često se pitanje rodne ravnopravnosti relativizuje i ismeva. Politička i građanska prava više nisu dovoljna, potrebna nam je i jednakost društvenih prava, zato što se jedino tako možemo izraziti i osetiti se kao ostvarene osobe (Mujeres en Red 2005). Nevidljivi problemi poput duplih smena, razlika u platama, nezaposlenosti, porodičnog nasilja, pitanja abortusa, još uvek su aktuelni i teško ih je rešiti.

Ako danas imamo bar politička prava, imamo ih zato što se neko borio za nas i to dugujemo ženama koje su dale svoje živote za njihovo sticanje. Srećom, žene su se probudile i možemo osetiti borbu i društvene promene koje se događaju u svetu. U Latinskoj Americi, konkretno, postoji mnogo pokreta protiv nasilja, pokreta koji se bore za zaštitu prava, kao što je pravo na legalan, siguran i besplatan abortus, za rodnu ravnopravnost, za prava žena i devojčica koje pripadaju autohtonoj populaciji, kao i pokreta koji se bave pitanjem klimatskih promena (autohtone žene koje se bore za Amazoniju). U ovom članku ćemo podrobnije sagledati metode koje ovi pokreti koriste, njihove ciljeve i šta ih motiviše na delovanje.

Pokreti koji su najviše privukli moju pažnju su: Encuentros Nacionales de Mujeres (Nacionalna okupljanja žena), Ni Una Menos (Ni jedna manje) i La rebelión de las Flores Nativas (Pobuna autohtonog cveća). Ovi pokreti se, bez sumnje, bore za iste ciljeve, ali imaju i svoje različitosti, izuzetke. Najmasovniji su Nacionalna okupljanja žena i svi ovi pokreti se vezuju za Argentinu. „Od 1986. do danas nastavljaju bez prekida, prisvajajući svake godine žene iz Argentine u pokret” (Sciortino 2018). U početku, osnovu ovog pokreta činile su feministkinje (bolje reći: obrazovane žene koje se izjašnjavaju kao feministkinje), žene koje pripadaju drugim strukturama su se priključile kasnije, uključujući i žene koje pripadaju autohtonoj populaciji. U ovom trenutku, kako kaže njihov vebsajt: „Susreti nas prigrljuju

Od Nacionalne kampanje za pravo na legalan, siguran i besplatan abortus 2005. godine, zelene marame na rančevima su postale simbol borbe (García 2018). Trenutno ga koriste skoro svi feministički pokreti.

sve”. Osim toga, ovo je potvrđeno promenom imena 2019. godine, u Plurinacionalni susreti žena, lezbejki, transvestita, transrodnih osoba, biseksualaca i nebinarnih osoba. To znači da su Susreti danas mnogo inkluzivniji, jer ujedinjuju borbe svih ovih grupa.

Od trenutka kada je Maurisio Makri inaugurisan za predsednika Argentine 2015. godine, kvalitet ženskih prava je u opadanju. Pokret Nijedna manje pojavio se 2015, kao odgovor na mačističko nasilje i proširio se skoro i po čitavoj Latinskoj Americi i Španiji. Poruka koju one žele da pošalju je „Nijednja manje. Želimo da budemo žive i slobodne”, što znači stop femicidu, ne više mrtvih i silovanih žena i devojčica, bolji uslovi rada i ne želimo da nam govorite šta da radimo sa našim telima. Prema Skojrtinu, femicid nije samo direktno nasilje. To su i dela koja mogu rezultirati smrću:

ilegalan, nesiguran abortus, mačistički običaji, kao i primeri loših praksi vezanih za lepotu, kultura nasilja. Cilj koji žele da postignu je transformacija strukture patrijarhata, heteroseksualnosti i mačizma u inkluzivnu strukturu, u kojoj smo svi jednaki. Drugim rečima, žele potpunu društvenu transformaciju.Na koji način žele da postignu svoje ciljeve? Odgovor je – marševima, njihova ideja je demonstriranje na javnim mestima i dobijanje pažnje (posebno sredstava komunikacije), koja im je potrebna da bi promenile narative i diskriminatorne zakone. Šta su postigle? Da se femicid ne posmatra kao zločin iz ljubavi, strasti, već kao zločin iz mržnje prema ženama (Sciortino 2018).

Cilj je da se stvari nazovu pravim imenom, bez pronalaženja opravdanja za ubice.

16

Reflejo 021

Govoreći o pobuni „autohtonog cveća“ u Argentini, možemo zaključiti da se one bore protiv rasizma, kolonijalizma, represije i ubistava na njihovim teritorijama. Poseban naglasak stavlja se na borbu protiv tericida, koji predstavlja „ubistvo ne samo njihovih opipljivih ekosistema i sela koje naseljavaju, već ubistvo svih sila koje regulišu život na zemlji, što nazivamo opažajnim ekosistemom” (Bidaseca 2019). U ovom trenutku, Autohtono cveće okupira Ministarstvo unutrašnjih poslova i traži konkretne mere za zaštitu njihovih sela. Važno je naglasiti da je njihova borba pacifistička, da se sprovodi mirnim sredstvima. Nešto slično se dešava u Brazilu, gde žene autohtone populacije marširaju protiv genocidnih politika, kako ih one nazivaju, ustanovljenih od strane Žaira Bolsonara. Predsednik Bolsonaro nameće zakone koji odobravaju deforestaciju, eksploataciju i uništenje sela u kojima živi autohtono stanovništvo.

One se bore protiv nasilja i nesigurnosti, koje su posledica politika promovisanih od strane Bolsonarovog režima. Želela bih da izrazim divljenje koje osećam prema svim ovim ženama iz Latinske Amerike koje se bore za sve nas, koje živimo u drugim delovima sveta.

Prema rečima jedne pripadnice autohtone populacije iz Brazila: „borimo se za živote ljudi iz drugih delova sveta, zato što je vazduh koji mi dišemo vazduh koji vi dišete, i voda koju mi pijemo je voda koju ćete vi piti”. To znači da je sve što se tamo dešava globalni problem, u pitanju je nešto što ima globalne posledice i ako im ne pomognemo, osetićemo te posledice na svojoj koži. Živela feministička perspektiva i feministička rešenja!

Autorka: Mina Dobrijević

17

Reflejo 021

Hoy en día, la democracia y los derechos humanos se encuentran en crisis en todo el mundo. Es notable que los partidos de derecha son muy populares, valores como la tolerancia y la dignidad están en peligro. Frecuentemente, la igualdad de género se relativiza y ridiculiza. Derechos políticos y civiles no son suficientes, necesitamos tener igualdad de derechos sociales también, porque solo así podemos expresar nuestra forma de ser y sentirnos como personas realizadas (Cabo Mesonero y Maldonado Román 2005). Problemas invisibles como la doble jornada, diferencias de los sueldos, el subempleo, la violencia doméstica, la cuestión del aborto, siguen actuales y difíciles de resolver.

Si hoy tenemos, por lo menos, los derechos políticos, lo debemos a las mujeres que han dado su vida por ellos, porque alguien ha luchado por nosotras.

Afortunadamente, las mujeres han despertado, podemos ver y sentir la lucha y los cambios sociales que están pasando en el mundo. En América Latina, concretamente, hay muchos movimientos contra la violencia, protección de derechos como el derecho al aborto legal, seguro y gratuito, igualdad de género, los derechos de mujeres y niñas de población indígena, y también la cuestión de cambio climático (mujeres indígenas luchando por Amazonia). En este artículo, vamos a profundizar los que los movimientos feministas usan, sus objetivos y sus motivaciones.

Para mí, los movimientos que atraen más la atención son: Encuentros Nacionales de Mujeres, Ni Una Menos, y la rebelión de las Flores Nativas. Seguramente, estos movimientos luchan por cosas iguales, pero tienen sus diferencias, excepciones.

Los más masivos son Encuentros Nacionales de Mujeres, y todos están relacionados con Argentina. “Desde 1986 y hasta la actualidad continúan sin interrupción, reuniendo cada año al movimiento mujeres de Argentina” (Sciortino 2018). Al principio, la base de este movimiento fueron feministas (o mejor decir mujeres educadas que se identifican como feministas), mujeres de otras estructuras han decidido participar después, incluso mujeres indígenas.

Ahora, “los Encuentros”, como dice su website, “nos embracen a todes”.

Además, esto se confirmó en el cambio

Desde la Campaña Nacional por el Derecho al Aborto legal, seguro y gratuito en 2005, pañuelos verdes en las mochilas se han convertido en el símbolo de la lucha (García 2018). Ahora, casi todos movimientos feministas lo están usando. del nombre a Encuentros plurinacionales de mujeres, lesbianas, travestis, trans, bisexuales y no binaries en 2019. Es decir, en la actualidad Encuentros son mucho más inclusivos, todas las luchas se han unido.

Desde el momento cuando Mauricio Macri fue elegido como el Presidente en 2015, la calidad de los derechos de las mujeres está disminuyendo. Ni Una Menos apareció en año 2015, como respuesta a violencia machista y se extendió por casi toda América Latina y España. Un mensaje que ellas quieren distribuir es “Ni una menos. Vivas y libres nos queremos”, eso significa no más femicidio, no más mujeres y niñas muertas, violadas, mejores condiciones de trabajo, dejar de decirnos qué deberíamos hacer con nuestros cuerpos. Como dice Sciortino, femicidio no es solo la violencia directa. También son acciones que pueden tener muerte como consecuencia: un aborto ilegal, inseguro,

costumbres machistas y malas praxis relacionados con la belleza, una cultura violenta. El objetivo es transformar la estructura del patriarcado, heterosexualidad, machismo en una estructura inclusiva, donde todos somos iguales. Es decir, una transformación social completa. ¿Cómo lo quieren conseguir? La respuesta es – en marchas, su idea es manifestar en los espacios públicos y conseguir la atención (especialmente en los medios de comunicación) que necesitan para cambiar los narrativos y leyes que los discriminan. ¿Qué han conseguido? Que femicidio no se vea como un crimen de amor, pasión, sino como un crimen de odio contra las mujeres. (Sciortino 2018).

Su objetivo es que las cosas se llamen con su verdadero nombre, sin justificaciones para los asesinos.

18

Reflejo 021

Hablando de la rebelión de las flores nativas en Argentina, podemos concluir que ellas luchan contra el racismo, colonialismo, represión y muertes en sus territorios. Especialmente contra el terricidio, que representa “asesinato no sólo de los ecosistemas tangibles y de los pueblos que lo habitan, sino también al asesinato de todas las fuerzas que regulan la vida en la tierra, a lo que llamamos ecosistema perceptible” (Bidaseca 2019).

En este momento, las flores nativas están ocupando el Ministerio del Interior y exigen soluciones para proteger sus pueblos. Es importante enfatizar que su lucha es pacífica. Algo similar está pasando en Brasil, donde las mujeres de población indígena están marchando contra las políticas, como ellas dicen, políticas de genocidio, establecidas por Jair Bolsonaro. El Presidente Bolsonaro está impulsando leyes para autorizar la deforestación, explotación y destrucción de pueblos donde vive la población indígena. Ellas están luchando contra la violencia e inseguridad que son las consecuencias de las políticas promovidas por el régimen de Bolsonaro.

Quiero expresar mi admiración por todas aquellas mujeres de América Latina que están luchando por todas nosotras en otras partes del mundo. Como dice una mujer indígena des de Brasil, “estamos luchando por las vidas de gente de otras partes del mundo, porque el aire que nosotros respiramos es el aire que vosotros respiráis, y el agua que bebemos

es el agua que vosotros beberéis”. Es decir que todo lo que está pasando allá es un problema global, es algo que tiene consecuencias globales y si no les ayudamos ,nosotros también sufriremos las

consecuencias. ¡Viva la perspectiva feminista y soluciones feministas!

Autora: Traducción: Mina Dobrijević Mina Dobrijević, Milica Milošević

Bibliografía: Bidaseca, Karolina. «La rebelión de las flores nativas en Argentina». Consejo Latinoamericano de Ciencias Sociales. Consultado el 27 de octubre de 2019; Cabo Mesonero, Sonsoles, Maldonado Román, Laura. «Los movimientos feministas como motores del cambio social». Mujeres en Red. Consultado el 27 de octubre de 2019; García, Josefina. «Y el pañuelo verde, ¿de dónde salió?». La Izquierda Diario. Consultado el 28 de octubre de 2019; "Indigenous Women Protest Against Bolsonaro’s ‘Genocidal’ Policies." Facebook Watch. n.d. https://www.facebook.com/watch/?v=485670821998786.

Ni Una Menos. Consultado el 28 de octubre de 2019. http://niunamenos.org.ar/.

Sciortino, Silvana. 2018. Consideraciones sobre el movimiento amplio de mujeres a partir del “Ni UnaMenos”: continuidad histórica, diversidad y trayectorias locales. PUBLICAR-En Antropología y Ciencias Sociales, 24.

34º Encuentro Nacional De Mujeres | La Plata 2019. Consultado el 28 de octubre de 2019. http://encuentrodemujeres.com.ar/.

19

Reflejo 021

La ley del aborto en Argentina Nueve de agosto de 2018: Argentina rechazó el voto para cambiar la ley de Interrupción Voluntaria del Embarazo en el país. Legalmente, el aborto se permite en Argentina, pero solo en ciertas circunstancias; si el embarazo representa un riesgo para la vida de la persona gestante, si representa un riesgo para el bienestar físico, emocional y social de la persona gestante y si es producto de una violación. En todos otros casos, el aborto es punible. Este referéndum trajo Argentina al foco de la comunidad internacional porque pasó después del referéndum en Irlanda en el mismo año con el objetivo de despenalizar el aborto. Por eso, actualmente hay un levantamiento de las activistas en Argentina – ambos mujeres y hombres – que quieren luchar por los derechos de las mujeres. ¿Por qué Argentina quiere cambiar la ley del aborto?

Aunque el aborto es legal en ciertas circunstancias en Argentina, todavía hay restricciones que limitan las decisiones de la mujer. Esta es la séptima vez que este referéndum tiene lugar en Argentina.

Hay casi 500,000 abortos clandestinos cada año en Argentina (Sohr & Martinez, 2017) y el número de mujeres que han muerto es incontable. Por eso, un cambio de ley no aumentaría la tasa de abortos, solamente aseguraría que las mujeres que quieren un aborto pudieran hacerlo en un entorno seguro, sano y accesible. ¿Por qué fracasó el referéndum el año pasado en Argentina?

Más o menos cuando ocurrió el referéndum en Argentina, hubo un referéndum en Irlanda. En Irlanda, el voto fue aprobado para cambiar la ley del aborto con el fin de hacerlo no punible y por eso más accesible. Pero Irlanda y Argentina son ambos países muy religiosos. ¿Así que fracasó el referéndum en Argentina, pero no en Irlanda?

Hay varias razones por las cuales el voto en Argentina no fue aprobado. En primer lugar, Argentina tiene una asamblea bicameral – con una Cámara de Diputados (Cámara Baja) y el Senado (Cámara Alta). Por eso, el sistema político requiere que – a pesar del diferente número de habitantes de ciertas regiones – la cantidad de senadores en cada provincia es la misma. Por lo tanto, hay la misma canti-

dad de senadores en Buenos Aires (la capital de Argentina y la provincia más progresiva en el país) que en el norte del país en las regiones como Santa Fe o Chaco (donde hay quizás una concentración más grande de gente más religiosa y por eso conservativa). Por consiguiente, significa que el voto no fue realmente representativo de la actitud de la población.

Además, Argentina es la patria del Papa actual así que hay presión religiosa y muy fuerte en el país. Este también significa que la enseñanza obligatoria de la educación sexual está implementada esporádicamente, así que muchas jóvenes no aprenden sobre los anticonceptivos, por ejemplo. Mucha gente piensa que el referéndum fue una demostración flagrante de la injerencia de la iglesia católica en la política.

También, el hecho de que el voto fue aprobado en Irlanda fue visto como un golpe al poder de la iglesia católica y por eso puede ser una de las razones por las cuales fracasó en Argentina – para restablecer el poder de la iglesia católica. Pero ¿es justo salvar a las mujeres de Irlanda para sacrificar a las mujeres de Argentina?

500.000

ABORTOS CLANDESTINOS

20

Reflejo 021

¿Hay una solución?

Hay ciertas cosas que pueden ser de ayuda para la situación en Argentina. Por ejemplo, empezar un discurso entre la población. Un discurso sobre el tema de aborto podría mejorar la situación la próxima vez, aunque es solo una posibilidad. La población de Argentina necesita hablar de una manera más abierta sobre el aborto y la educación sexual para mejorar el futuro para las mujeres del país. Sin embargo, esta vez los que votaron sabían los hechos y estas actitudes no van a cambiar tanto en los años siguientes.

Otra cosa que podría solucionar el problema es la reformación del Senado.

La única cosa que realmente podría cambiar la situación en Argentina es una reformación del Senado para que haya un sistema más justo. Cada seis años, eligen a nuevos senadores – la última elección fue al final de 2017, así que quizás en las próximas elecciones podría tener un cambio, no solo con los senadores y actitudes, sino también en la estructura política.

Finalmente, un cambio en la enseñanza sexual podría ayudarles a las futuras generaciones. Lamentablemente, no va a ayudarles a las mujeres que necesitan abortos, pero el presidente dijo en una entrevista que ‘es muy importante que sigamos trabajando en la educación integral de los docentes que incluya la educación sexual’ (Anonimo, 2018), así que quizá hay esperanza para las mujeres de Argentina en el futuro.

Para concluir, creo que esta reflexión muestra que sí hay esperanza en Argentina, pero que la lucha hay que continuarla para que el aborto se haga legal en el futuro y para proteger cientos de miles de mujeres que sufren abortos clandestinos cada año debido al poder del régimen.

Bibliografía: Anonimo. (2018, Agosto 9). Macri: "Necesitamos mejorar la educación sexual en las escuelas". Buenos Aires, Buenos Aires, Argentina. Disponible en: https://www.perfil.com/noticias/politica/macri-necesitamos-mejorar-la-educacion-sex ual-en-las-escuelas.phtml.

Sohr, O., & Martinez, L. (2017, Septiembre 28). ¿De dónde surge el dato de que hay 450 mil abortos por año? NA, NA, NA. Dispnible en: https://chequeado.com/el-explicador/de-donde-surge-el-dato-de-que-hay-450-mil-abor tos-por-ano/.

Autora: Mina St Clair

21

Reflejo 021

Zakon o abortusu u Argentini Deveti avgust 2018. godine: Argentina je odbila da glasa za promenu zakona o dobrovoljnom prekidu trudnoće u zemlji. Abortus je zakonski dozvoljen u Argentini, ali samo pod određenim okolnostima; ukoliko trudnoća predstavlja rizik po život trudne osobe, ukolko predstavlja rizik po fizičko, emotivno i društveno blagostanje trudne osobe, i ukoliko je posledica silovanja. U svim ostalim slučajevima abortus se kažnjava. Ovaj referendum je Argentinu stavio u fokus međunarodne zajednice, jer je sproveden nakon referenduma u Irskoj iste godine, a sa ciljem dekriminalizacije abortusa. Iz tog razloga se trenutno javljaju pobune aktivista u Argentini – i muškaraca i žena – koji žele da se bore za prava žena.

Zašto Argentina želi da promeni zakon o abortusu?

Iako je abortus u Argentini legalan pod određenim okolnostima, i dalje postoje restriktivne mere koje ograničavaju odluke žena. Ovo je sedmi put kako se referendum održava u Argentini. Godišnje se u ovoj zemlji u tajnosti izvrši gotovo 500,000 abortusa (Sohr & Martinez, 2017), a nemoguće je navesti broj žena koje su umrle. Iz tog razloga, promena zakona ne bi povećala broj abortusa, već bi samo omogućila da žene koje žele abortus mogu to da urade u sigurnom, zdravom i pristupačnom okruženju.

Zašto je prošlogodišnji referendum u Argentini bio neuspešan?

Otprilike u vreme kada je sproveden referendum u Argentini, održan je i referendum u Irskoj. U Irskoj je glasanje odobreno kako bi se zakon o abortusu promenio sa ciljem da abortus bude nekažnjiv, a samim tim i dostupniji. Ali i Irska i Argentina su veoma religiozne zemlje.

Zašto je onda referendum bio neuspešan u Argentini, ali ne i u Irskoj?

Postoje brojni razlozi zbog kojih glasanje nije bilo odobreno u Argentini. Na prvom mestu, Argentina ima dvodomnu skupštinu – Predstavnički dom (Donji dom) i Senat (Gornji dom). Iz tog razloga, politički sistem podrazumeva da je, iako je stanovništvo u nekim oblastima malobrojno, broj senatora u svakoj provinciji

isti. Dakle, isti je broj senatora u Buenos Ajresu (prestonici Argentine i najnaprednijoj provinciji zemlje) kao i na severu zemlje, u oblastima poput Santa Fea ili Ćaka (u kojim je koncentracija pobožnog, a samim tim i konzervativnog, stanovništva možda najgušća). To, dakle, znači da glasanje zapravo nije bilo reprezentativni pokazatelj stava stanovništva.

Osim toga, Argentina je domovina trenutnog Pape, što vrši veoma jak pritisak na zemlju. Ovo takođe znači da je obavezna nastava seksualnog obrazovanja uvedena tek sporadično, tako da, na primer, mnogo mladih nema priliku da nauči o kontracepciji. Mnogo ljudi misli da je referendum bio jedna oštra demonstracija uplitanja katoličke crkve u politiku. Takođe, činjenica da je glasanje bilo odobreno u Irskoj viđena je kao udar na moć katoličke crkve i stoga može da bude jedan od razloga zbog kojih u Argentini referendum nije uspeo – kako bi se ponovo uspostavila moć katoličke crkve.

Međutim, da li je u redu spasiti žene u Irskoj da bi se žrtvovale žene u Argentini?

Postoji li rešenje?

500.000

TAJNO IZVRŠENIH ABORTUSA

22

Reflejo 021

Postoje određene opcije koje mogu da budu od pomoći kada je u pitanju stanje u Argentini. Na primer, započinjanje razgovora među stanovništvom. Diskusija na temu abortusa mogla bi da sledeći put poboljša situaciju, iako je to samo jedna od mogućnosti. Argentinsko stanovništvo treba da govori otvorenije o abortusu i seksualnom obrazovanju, kako bi se poboljšala budućnost žena u zemlji.

Međutim, oni koji su ovog puta glasali, poznavali su činjenice i ti stavovi se neće mnogo promeniti u narednim godinama.

Druga mogućnost koja bi mogla da reši problem je reforma Senata. Jedino što bi zaista moglo da promeni stanje u Argentini je promena u Senatu, kako bi se omogućio pravedniji sistem. Na svakih šest godina biraju se novi senatori – poslednji izbori su bili održani krajem 2017. godine, tako da bi na sledećim izborima možda moglo da se dođe do promene, ne samo senatora i stavova, već i do promene političke strukture.

Najzad, promena u nastavi seksualnog obrazovanja mogla bi da pomogne budu-

ćim generacijama. Nažalost, neće pomoći ženama kojima je potreban abortus, ali predsednik je u jednom razgovoru rekao da je ,,veoma važno da nastavimo sa radom na celokupnom obrazovanju nastavnika, koje bi uključilo i seksualno obrazovanje” (Nepoznati autor, 2018), tako da možda u budućnosti ima nade za žene u Argentini.

Da zaključimo, verujem da ovaj esej pokazuje da u Argentini ima nade, ali i da borbu treba nastaviti, kako bi abortus u budućnosti bio zakonit i kako bi se zaštitile hiljade žena koje godišnje pretrpe tajne abortuse usled moći režima.

Autorka: Mina St Clair Prevod: Ivana Matić

Reflejo 021

23

BUDUĆNOST PRIPADA ŠPANSKOM JEZIKU Otkriće Amerike od strane španske pomorske ekspedicije predvođene Kristoferom Kolumbom 1492. godine umnogome je oblikovalo svet kakav danas znamo. Ono je predstavljalo idealnu priliku za širenje španskog političkog, ekonomskog, te posebno kulturnog uticaja na svetskom nivou. Tako je španska kruna osnovala nove američke kolonije u kojima je kroz vekove došlo do preplitanja evropske i staroameričke civilizacije.

Premda u 19. veku dolazi do postepenog kraha španske političke i ekonomske uprave u Srednjoj i Južnoj Americi, španski jezik je i dalje ostao maternji jezik za ogroman deo lokalnog stanovništva, a kasnije i zvanični jezik novostvorenih latinoameričkih država. Sa razvojem tih država, španski jezik postepeno zauzima važno mesto na međunarodnom nivou.

Danas je španski jezik maternji jezik za oko 472 miliona ljudi, dok ga preko 565 miliona ljudi govori i razume. Španski jezik se govori na čak četiri kontinenta – u Španiji i Andori, većem delu Centralne i Južne Amerike, na Filipinima i u Ekvatorijalnoj Gvineji. Procenjuje se da oko 20 miliona ljudi širom sveta u ovom trenutku uče španski jezik. Jezik predstavlja ne samo moćno kulturno, već i političko i ekonomsko oruđe, te stalni rast broja govornika španskog jezika ostavlja i ostavljaće snažne društveno-političke posledice na svetskom nivou. Shodno tome, ukazaćemo na najznačajnije tendencije kada je u pitanju pozicija španskog jezika na svetskoj mapi jezika.

Zanimljiv je i podatak da je španski jezik maternji za oko 37 miliona stanovnika Sjedinjenih Američkih Država, odnosno za čak 12% tamošnjeg stanovništva.

Podaci relevantnih institucija SAD-a ukazuju na to da će do 2050. godine u toj državi biti preko 132 miliona govornika španskog jezika. To znači da će u politički i ekonomski najmoćnijoj zemlji sveta skoro svaki treći stanovnik govoriti španski, što će definitivno promeniti sadašnju socijalnu i kulturnu sliku te države. To takođe znači da će 2050. godine Sjedinjene Države biti država sa najvećim brojem govornika španskog jezika. Porast udela hispanskog stanovništva u najmoćnijoj zemlji sveta je već sada primetan. Tako brojne kompanije u toj zemlji reklamiraju svoje proizvode i na španskom jeziku, odnosno prilagođavaju ih potrebama hispanskog stanovništva.

Samo tokom 2013. godine u Španiju je došlo više od 858.000 turista sa motivom da uče španski jezik, dok je taj broj u 2014. godini iznosio preko 1.000.000, što dovoljno govori o njegovoj popularnosti, ali i ekonomskim posledicama istog (poput direktnog priliva stranog novca kroz turizam itd.)

7.5%

2.2%

Prema procenama Britannica World Data, do 2030. godine 7,5% svetske populacije će govoriti španskim jezikom.

Uticaj španskog jezika raste i u sredinama gde on nije bio tradicionalni jezik u prošlosti.

Poređenja radi, ruskim će govoriti 2,2%, a francuskim i nemačkim tek 1,4%, odnosno 1,2% svetskog stanovništva.

10%

30mil

Ukoliko se postojeći trendovi nastave, španski jezik će najkasnije kroz četiri generacije koristiti 10% svetske populacije.

13x Prema Berlicovom izveštaju još iz 2005. godine, španski jezik, odmah iza engleskog i francuskog jezika, predstavlja jezik koji se najviše uči širom sveta. Godine koje su usledile pokazale su da taj trend raste, što možemo očekivati i u budućnosti.

Očekuje se da će u Brazilu u narednih deset godina oko 30 miliona ljudi govoriti španski pored maternjeg jezika.

Posećenost kurseva španskog jezika koje organizuje Institut Servantes širom sveta se u periodu između 1993. i 2014. godine uvećala čak 13 puta (sa 16.926 na 222.810 polaznika).

24

Reflejo 021

Prema mernim pokazateljima međunarodnog uticaja jezika iz 2014. godine, španski zauzima 2. mesto iza engleskog sa indeksom (0,333). Dakle, na globalnom nivou, španski jezik je uticajniji od velikih svetskih jezika poput kineskog, arapskog, francuskog, nemačkog ili italijanskog. Primera radi, on je treći jezik po upotrebi u institucijama Ujedinjenih nacija, a zanimljivo je da u tom smislu zauzima četvrto mesto u Evropskoj uniji. Postoji nekoliko faktora koji utiču na porast uticaja španskog jezika na svetskom nivou: rast prirodnog priraštaja u latinoameričkim zemljama, homogenost jezika, geografska kompaktnost španskog jezika (s obzirom da je većina zemalja španskog govornog područja teritorijalno povezana), španski jezik je oličenje hispanske kulture koja je uvek imala internacionalni karakter itd.

U ekonomskom i sociološkom smislu, španski jezik predstava izuzetan ljudski kapital. Veliki broj kompanija ga koristi kao službeni jezik, što omogućava zapošljavanje radne snage sa hispanoameričkih prostora, s obzirom na nepostojanje jezičke barijere.

S obzirom da živimo u globalizovanom svetu u kome je nemoguće zamisliti život bez upotrebe savremenih tehnologija, važno je razumeti poziciju španskog jezika u savremenim medijima komunikacije. Kada je reč o upotrebi jezika na svetskoj mreži komunikacije, španski jezik zauzima treće mesto, te je u tom kontekstu u periodu između 2000. i 2013. godine doživeo neverovatni rast od 1,123%! Njega kao sredstvo opštenja na Internetu upotrebljava 7,9% od ukupnog broja korisnika. Španski jezik je i drugi najkorišćeniji jezik na najpopularnijim društvenim mrežama – Fejsbuku i Tviteru, a drugo mesto po posećenosti zauzimaju i stranice Vikipedije na španskom jeziku (preko 1.200.000 ljudi svakog sata na njima pročita neku informaciju).

Važno je napomenuti da je predviđen rast upotrebe španskog na Fejsbuku, dok je dalja upotreba engleskog jezika (trenutno vodeći) daleko ograničenija. Prema poslednjim istraživanjima preko 142 miliona ljudi na Fejsbuku koristi španski jezik kao sredstvo komunikacije.

Na polju kulture, španski jezik je već dugo jedan od najprisutnijih na svetskom nivou. Tako Španija, koja spada u zemlje srednje veličine, zauzima treće mesto po vrednosti izvezenih knjiga u svet. Španski jezik zauzima šesto mesto po broju prevoda na druge jezike, a sama Španija je 2011. godine zauzimala deveto mesto po broju snimljenih filmova. On takođe zauzima sve značajnije mesto u sistemu visokog obrazovanja u SAD-u, zapravo u toj meri da je više zastupljen od svih drugih jezika zajedno (osim, naravno, engleskog).

Zaključno, možemo reći da je španski definitivno jezik kome pripada budućnost. Kada važne statističke insitutcije Velike Britanije iznesu podatak da je španski najvažniji jezik za budućnost, onda je jasno da će on dugo godina unapred biti lider među evropskim jezicima na svetskom nivou. Sasvim je logično da će kineski jezik, zbog brojnosti same kineske populacije, i dalje biti na vrhu liste po broju korisnika, ali se njegova upotrebna vrednost svodi na relativno uzak prostor Kine i okolnih zemalja u kojima ona ostvaruje kulturni, ekonomski i političi uticaj.

Engleski jezik je jezik tehnologije i diplomatije, kome će teško koji drugi jezik moći da parira na tim poljima, bar u dogledno vreme. Ipak, stanovništvo kome je engleski jezik maternji opada i sve je starije, što ide u prilog višegodišnjim tvrdnjama da se engleski jezik suočava sa ozbiljnom krizom. Ostali tradicionalno uticajni evropski jezici, poput nemačkog, francuskog, italijanskog i ruskog, već odavno zaostaju u „svetskoj jezičkoj trci“ i nijedno relevantno istraživanje ne ukazuje na to da će se stvari po tom pitanju promeniti. Španski jezik, sasvim suprotno, ima sve uslove za dalju ekspanziju. Latinoameričke zemlje se sve više ekonomski i politički razvijaju i zauzimaju svoju poziciju na globalnoj sceni. Te zemlje imaju pozitivan prirodni priraštaj i visok udeo mladog stanovništva. Dovoljno je posmatrati rast populacije u Meksiku, ali i rast latinoameričke populacije u Sjedinjenim Državama. Ako je suditi po istraživanju uticajnog sajta Forsajter (Foresighter), posmatrano sa aspekta različitih političkih, socio-ekonomskih, kulturoloških i geografskih činilaca, španski jezik suvereno zauzima prvo mesto među svetskim jezicima kojima pripada budućnost.

Autor: Rajko Petrović

Reflejo 021

25

EL FUTURO LE PERTENECE A LA LENGUA ESPAÑOLA El descubrimiento de las Américas por parte de la expedición española dirigida por Cristóbal Colón en el año 1492,en gran medida, diseñó el mundo de la manera en la cual lo conocemos nosotros hoy en día. Ese descubrimiento representó una oportunidad ideal para difundir la influencia de España a nivel político, económico y sobre todo cultural a nivel mundial. De esa forma la corona española fundó nuevas colonias americanas en las cuales se iban mezclando durante siglos la civilización europea e indígena.

Aunque en el siglo XIX se produjo unа decadencia gradual en lo político y económico español en América Central y América del Sur, la lengua española siguió siendo la lengua materna para una enorme parte de la población local y luego se convirtió en la lengua oficial de los recién creados países latinoamericanos. Debido al desarrollo de esos países, el español ocupa gradualmente un lugar importante a nivel mundial.

7.5%

2.2%

Hoy en día el español es la lengua materna para 472 millones de personas aproximadamente, mientras que más de 565 millones de personas lo hablan y lo entienden. El español se habla incluso en cuatro continentes: en España y Andorra, en la mayor parte de América Central y América del Sur, en Filipinas y en Guinea Ecuatorial. Se estima que alrededor de 20 millones de personas en todo el mundo en este momento está aprendiendo el español. Una lengua representa una poderosa herramienta no solo en lo cultural, sino también en lo político y económico. Asimismo, el crecimiento constante en el número de hablantes del español está dejando y seguirá dejando fuertes consecuencias sociopolíticas a nivel mundial. En consecuencia, señalaremos las tendencias más importantes cuando se trata de la posición del español en el mapa mundial de las lenguas.

Solo en el año 2013, más de 858.000 turistas vinieron a España con el motivo de aprender el español, mientras que en 2014 ese número superó los 1.000.000, lo que dice bastante sobre su popularidad, pero también sobre sus consecuencias económicas (entre otras, la afluencia directa del dinero del extranjero a través del turismo).

Según las estimaciones de Britannica World Data, hasta el año 2030 el 7,5% de la población mundial hablará el español.

La influencia del idioma español está creciendo también en las zonas donde no era el idioma tradicional en el pasado.

Cuando se trata de otros idiomas, el 2,2% hablará el ruso, solo el 1,4% el francés y el 1,2% el alemán.

10%

También es interesante el dato de que el español es la lengua materna para unos 37 millones de habitantes de los Estados Unidos, es decir, para el 12% de su población. Los datos de las relevantes instituciones en los EE. UU. señalan que en el 2050 en ese país habrá más de 132 millones de hablantes del español. Eso significa que en el país más poderoso del mundo política y económicamente casi uno de cada tres habitantes hablará el español, lo que cambiará sin duda la imagen social y cultural del país. Eso también significa que en el año 2050 los Estados Unidos serán el país con el mayor número de hablantes del español. El aumento de la población hispana en el país más poderoso del mundo ya es notable. De este modo un gran número de empresas en este país también anuncia sus productos en españoles decir, se adaptan a las necesidades de la población hispana.

30mil

Si siguen las tendencias existentes, dentro de cuatro generaciones a más tardar, el 10% de la población mundial hablará el español

13x Según el informe de Berlitz del 2005, el español es, después del inglés y francés, el idioma que más se aprende en todo el mundo.

Los años posteriores demostraron que esa tendencia está creciendo, lo que se puede esperar también en el futuro.

De este modo se espera que en Brasil en los próximos 10 años alrededor de 30 millones de personas hablarán el español además de su lengua materna.

La asistencia a los cursos del español organizados por el Instituto Cervantes alrededor del mundo entre los años 1993 y 2014 aumentó 13 veces (de 16.926 a 222.810 estudiantes).

26

Reflejo 021

Según los relevantes indicadores de influencia internacional del año 2014, el español ocupa el segundo lugar después del inglés con el índice (0,333). Por lo tanto, a nivel global, el español tiene más influencia que otros grandes idiomas como el chino, el árabe, el francés, el alemán o el italiano. Por ejemplo, el español es el tercer idioma según el uso en las instituciones de las Naciones Unidas y es interesante que en este sentido ocupa el cuarto lugar en la Unión Europea. Hay varios factores que influyen en el aumento de la influencia del idioma español a nivel mundial: el aumento del crecimiento natural en los países latinoamericanos, la homogeneidad del idioma, la compactibilidad geográfica del español (dado que la mayoría de los países de habla hispana está conectada territorialmente), el español es la encarnación de la cultura hispana que siempre ha tenido un carácter internacional, etc.

En el sentido económico y sociológico, el idioma español representa un excelente capital humano. Un gran número de empresas lo usa como idioma oficial, lo que facilita el empleo de los trabajadores de Hispanoamérica, dada la inexistencia de barreras lingüísticas.

Puesto que vivimos en un mundo globalizado en el cual es imposible imaginarse la vida sin el uso de las tecnologías modernas, es importante entender la posición del español en los medios de comunicación modernos. Cuando se trata del uso del idioma en la red de comunicación mundial, el español ocupa el tercer lugar. En este contexto ¡en el período entre el 2000 y 2013 experimentó un increíble crecimiento de un 1,123%! El 7,9% del número total de los usuarios en Internet usa el español como medio de comunicación. El español es también el segundo idioma más usado en las redes sociales más populares: Facebook y Twitter. Asimismo, las páginas de Wikipedia en español ocupan el segundo lugar según el número de visitantes (más de 1.200.000 de personas cada hora lee alguna información en estas páginas). Es importante mencionar que se predice el crecimiento del uso del español en Facebook mientras que el uso del inglés (el número uno en este momento) en el futuro es mucho más limitado. Según las

últimas investigaciones, más de 142 millones de personas en Facebook usa el español como medio de comunicación.

En el área de la cultura, el español lleva siendo ya por mucho tiempo uno de los idiomas más presentes a nivel mundial.

De este modo España, que es un país mediano, ocupa el tercer lugar según la cantidad de libros exportados a otros países. El español ocupa el sexto lugar según el número de traducciones a otros idiomas, mientras que España en el 2011 ocupó el noveno lugar según el número de películas grabadas. Asimismo, el español ocupa un lugar cada vez más significativo en el sistema de educación superior en los EE. UU., en la medida que se usa más que todos los demás idiomas en conjunto (además, por supuesto, del inglés).

En conclusión, podemos decir que el español es sin duda un idioma al cual le pertenece el futuro. Cuando importantes instituciones estadísticas del Reino Unido comparten la información de que el español es el idioma más importante para el futuro, entonces está claro que será el líder entre los idiomas europeos a nivel mundial por mucho tiempo. Es completamente lógico que el chino, por el número de los habitantes en China, siga estando en la parte superior de la lista según el número de los hablantes.Sin embargo, su valor de uso está limitado a un espacio relativamente estrecho de

China y de los países circundantes en los cuales tiene influencia cultural, económica y política. El inglés es el idioma de la tecnología y de la diplomacia con el cual difícilmente cualquier otro idioma podrá competir en estos campos, por lo menos a su debido tiempo. Sin embargo, la población cuya lengua materna es el inglés está disminuyendo y es cada vez más vieja, lo que está a favor de las afirmaciones de los últimos años de que el inglés se está enfrentando a una seria crisis. Los demás tradicionalmente influyentes idiomas como el alemán, el francés, el italiano y el ruso se están quedando detrás en la “carrera mundial de idiomas” desde ya mucho tiempo y ninguna investigación relevante señala que las cosas en este punto cambiarán. El español, por lo contrario, cumple con todas las condiciones para una futura expansión. Los países latinoamericanos se están desarrollando económica y políticamente cada vez más y ocupan su posición en la escena global. Esos países tienen el crecimiento natural positivo y un gran porcentaje de la población joven. Es suficiente observar el crecimiento de la población en México, pero también el crecimiento de la población latinoamericana en los Estados Unidos. A juzgar por la investigación de la influyente página web Foresighter, visto desde el aspecto de distintos factores políticos, socioeconómicos, culturales y geográficos, el español ocupa el primer lugar entre los idiomas mundiales a los cuales les pertenece el futuro.

Autor: Rajko Petrović Traducción: Anđela Gašić

27

Reflejo 021

Hulio Kortasar:

KNJIŽEVNOST U REVOLUCIJI, REVOLUCIJA U KNJIŽEVNOSTI

Hulio Kortasar, jedna od centralnih figura hispanoameričkog „buma“, argentinske i svetske književnosti, svojim književnim stvaralaštvom opravdava nazive - Bolivar hispanoameričkog romana ili Če Gevara književnosti.

Verovao je u Revoluciju! Ne samo Kubansku ili Sandinističku, već u Revoluciju koja je podrazumevala borbu za slobodu uma, duše i tela. Težio je ostvarivanju „potpune” Revolucije, kako one spolja, tako i one iznutra.

Spolja, Kubanska revolucija obeležava njegov život i obmotava ga velom levičarskih stavova i socijalizmom, koji razume kao jedinu političku struju koja se bazira na humanosti. Nakon Kube dolazi Nikaragva, „tako nasilnički slatka“ (Kortasar, 1983.) i Sandinistička revolucija, koju je zdušno podržavao i pomagao. Zbog jake propagande SAD-a, ovoj revoluciji se teško video kraj, a još teže pobeda. Ono što je svojim posetama i esejima Kortasar pokušavao da doprinese jeste buđenje solidarnosti sa Nikaragvom, jer je to zapravo solidarnost sa Argentinom i celom Latinskom Amerikom, u čiji je zajednički identitet čvrsto verovao. Privrženost i ljubav prema ovim dvema revolucijama trajala je do kraja njegovog života, pa tako Karlos Alberto Gabeta (Carlos Alberto Gabetta) u svom tekstu La vuelta al pago en ocho días, napominje da su u trenutku Kortasarove smrti u pariskom stanu 1984. godine, iznad njegove glave visile dve slike: jedna sa Hoseom Lesamom Limom, fotografisana u Havani 60-ih godina prošlog veka, a druga sa sandinističkim komandantom Tomasom Borheom (Tomás Borge) (Gabetta, 1984: 161).

Revoluciju iznutra čini se da oslikavaju sva ili skoro sva Kortasarova književna dela. On u njima poziva na drugačije poimanje života i književnosti. Postavlja temelje hispanoameričke modernosti i putem mašte, umetnosti i estetskih vrednosti obračunava se sa postojećim, uveliko mrtvim, društvenim konvencijama i uči nas da „ponovo“ gledamo, mislimo, osećamo. Ključ za rađanje „budućeg“ Čoveka, koji će ostvariti ideju humanog sveta, vidi u preobražaju jezika i njegovih dosadašnjih logičkih postavki.

U svojim delima oslobađa sebe okova postojećeg jezika i teži stvaranju novog, „antijezika“. Poziva nas, čitaoce, posebno u romanu „Školice“, kojim se proglašava nezavisnost hispanoameričkog romana, da mu se pridružimo i pomognemo u tom procesu oslobađanja od postojećih književnih, a samim tim i životnih tradicija. Ista pokretačka snaga, ista intuitivna energija pokreće Kortasara da živi, odnosno stvara.

Možda ne odmah, a možda ne ni na konvencionalan način shvaćeno (šta je kod Kortasara uopšte bilo konvencionalno?), on sebe smatra angažovanim piscem. Njegova angažovanost i borba podrazumevaju borhesovska oružja – visoku inteligenciju, preciznost, visprenost, lucidnost. Stvarajući ih, osim životinjske, čak neurotične potrebe da ih „izbaci“ iz sebe i zarad sebe, svoja dela upućuje i čitaocima u kojima je već posađeno seme „budućeg“ Čoveka koji će izgraditi čitav „novi“ svet. Smatra da su svetu mnogo potrebniji revolucionari književnosti nego pisci revolucije, čak ide toliko daleko tvrdeći da je književnost vrhunac jedne revolucije.

Svoju slobodu nikome nije dao! To je bio imperativ i za njega jedini moralni put. U svakom trenutku je otvoreno i nedvosmisleno saopštavao svoje stavove, bez obzira što su oni često „napadali“ one sa

28

Reflejo 021

kojima je bratski delio sudbinu latinoameričkog kontinenta. Pa ipak, i pored svih mana i „nus“ pojava Kubanske revolucije, o kojima nikada nije ćutao, potvrđuje Silviji Monros Stojaković da je ova revolucija ipak donela mnogo više dobrog latinoameričkom kontinentu (Monros Stojaković, 2006). Ta otvorenost, direktnost i nedvosmislenost davala mu je moralni legitimitet pred njegovim čitaocima za svako napisano delo. Mnogi politički predstavnici i vođe, bez obzira na svoje teške birokratske kravate, na dekadentni pokušaj da cenzurama srozaju domete svojih revolucija, teško su se odlučivali da sruše književni ugled koji je Kortasar izgradio u čitavom svetu, a pre svega kod svojih čitalaca u Latinskoj Americi, do kojih mu je, prirodno, najviše stalo.

Čini se, nakon svega, da je Hulio Kortasar dokaz da je moguće pomiriti političku angažovanost i slobodni stvaralački čin.

Veliki Hronopij, najveći od svih, Hulio Kortasar bio je istinski borac za slobodu. „Dok je revolucije na zemlji biće i hronopija, zato što je revolucija borba za slobodu i njeno osvajanje” (Borge, 1984: 12).

Svoju borbu sprovodio je tokom svog života, ali kao neko ko je verovao u svoju besmrtnost, nastavio je da je vodi i nakon smrti. Njegova dela su njegov život, njegova borba, njegova besmrtnost. U njima pokušava da ostvari životnu formulu za koju je verovao da je šifra za Nebo: književnost u revoluciji, revolucija u književnosti. Ako je nekada na tom svom putu pomirenja i uspostavljanja bratskih odnosa između revolucije i

književnosti i pogrešio, mnogi će se složiti da bi bilo mnogo gore da nije ni pokušao (Fuentes, 2000). To potvrđuju mnogobrojni „kortasarovci”, koji i danas izazivaju kijanje, ne dozvoljavajući da prestane da se čuje glas njihovog vođe, sa onim francuskim, tako argentinskim.

Na kraju, mogli bismo se potpuno složiti sa Fuentesom koji, kao i Garsija Markes, veruje da je Kortasarova smrt novinarska izmišljotina, da je on nevidljiv samo za one koji ne veruju u hronopije. Toliko se živo i danas govori o njemu i njegovom delu, toliko je filmova nastalo inspirisanih pričama El perseguidor, Grafittiili romanom Rayuela. Njegovo uvek ponovno rađanje, odnosno besmrtnost tako na primer potvrđuje i francuski sastav Gotan Project koji je 2010. god. na svom novom albumu Tango 3.0 izdao i pesmu Rayuela u kojoj Kortasar čita odlomke iz svog romana. Igrajući školice, prelazeći iz podeoka u podeok, pomerajući kamen ka gore, očigledno je uspeo da dotakne Nebo, da dosegne Apsolut.

Bibliografija: Prevod naslova zbirke eseja o Nikaragvi koje je Kortasar objavio 1983. god - Nicaragua tan violentamente dulce.

Carlos AlbertoGabetta, „La vuelta al pago en ocho días“. Casa de las Américas.145-146. La Habana. 1984. p. 161.

TomásBorge, “Julio Cortázar, compañero de prisión y libertad”. Casa de las Américas.

145-146. La Habana. 1984. p. 12 – “Dok je revolucije na zemlji biće i hronopija zato što je revolucija borba za slobodu i njeno osvajanje.“ CarlosFuentes, “Cortázar le dio sentido a la modernidad” u La Nación. Buenos Aires.

2000. http://www.oocities.com/juliocortazar_arg/fuentes.htm.

Monros Stojaković, Poslednje Kortasarove školice. Beograd. Mono i mañana. 2006. str.

49.

Autorka: Jelena Spasojević

29

Reflejo 021

Julio Cortázar:

LITERATURA EN LA REVOLUCIÓN, REVOLUCIÓN EN LA LITERATURA Julio Cortázar, una de las figuras centrales del Boom hispanoamericano y literatura mundial y argentina, con su producción literaria justifica los apodos como Bolivar de la novela hispanoamericana o Che Guevarra de la literatura. ¡Creyó en revolución! No solamente en la Revolución Cubana o la Sandinista, sino también en la Revolución que sobreentiende la lucha por la libertad de la mente, del alma y del cuerpo. Se esmeró en hacer realidad una ’revolución’ completa: tanto la de afuera, como la de adentro.

Por fuera, la Revolución Cubana marcó su vida y lo envolvió en un velo de las posturas izquierdistas y socialismo, al que él percibe como una corriente política que está basada en humanidad.

Después de Cuba viene Nicaragua, tan violentamente dulce (Cortázar, 1983), y la Revolución Sandinista, a la que este apoyó y ayudó vigorosamente. Por causa de la propaganda fuerte de los EE.UU., el fin de esta revolución difícilmente se podía ver, y la victoria aún más.

Lo que Cortázar intentaba contribuir con sus visitas y ensayos es despertar la solidaridad con Nicaragua, porque en realidad esto es la solidaridad con Argentina y toda América Latina, y él creyó firmemente en la identidad colectiva del continente.

El compromiso y el amor por estas dos revoluciones duró hasta el fin de su vida, y así Carlos Alberto Gabetta en su texto La vuelta al pago en ocho días menciona que en el momento de la muerte de Cortázar en el piso parisiano en el año 1984, encima de su cabeza estaban colgadas dos fotografías: una con José Lezama Lima, hecha en La Habana en los años 60 del siglo pasado, y la otra con el comandante sandinista Tomás Borge (Gabetta, 1984: 161).

La revolución por dentro parece que la representan todas o casi todas obras literarias de Cortazar. En ellas, él invita a la percepción diferente de la vida y la literatura. Establece los fundamentos de la modernidad hispanoamericana y a través de la imaginación, el arte, y los valores estéticos, confronta las existentes convenciones sociales, ya muertas por mucho tiempo, y nos enseña a ver, pensar, sentir ’de nuevo’. Él ve la clave para que nazca el hombre ’futuro’, que hará realidad la idea del mundo humano, en la conversión de idioma y de sus actuales adaptaciones lógicas. En su obra él se libera de los grilletes de la lengua existente y se esfuerza por crear una nueva ’antilengua’. Invita a nosotros, los lectores, sobretodo en su novela Rayuela, con la que se proclama la independencia de la novela hispanoamericana, a acompañarlo y ayudar en ese proceso de liberación de las tradiciones literarias existentes, que a la vez son tradiciones de

la vida. La misma fuerza impulsora, la misma energía intuitiva impulsa a Cortázar a vivir, es decir a crear. Tal vez no inmediatamente, y sin que tal vez haya sido entendido de una manera convencional (¿qué fue convencional en Cortázar, por lo general?) él se considera un escritor comprometido. El hecho de ser un autor comprometido, junto con su lucha, representan armas borgianas: inteligencia alta, precisión, perspicacia, lucidez. Haciendo sus obras, demostró la necesidad de caracter animal, incluso neurótica, de sacarlas de sí mismo, y por sí mismo, dirigiendo sus obras a los lectores que ya tienen sembrada la semilla del hombre futuro que construirá todo un mundo nuevo. Él considera que el mundo necesita más a los revolucionarios de literatura que a los escritores de la revolución, y hasta va tan lejos en afirmar que literatura es el auge de una Revolución.

30

Reflejo 021

¡No dio su libertad a nadie! Eso era imprescindible, y para él el único camino moral. En todo momento él comentaba sus actitudes abierta e inequívocamente, sin importar que esas actitudes ’atacaran’ frecuentemente a las personas con las que él compartía fraternalmente el destino del continente latinoamericano. Sin embargo, a pesar de todos los defectos y ’efectos secundarios’ de la Revolución Cubana, sobre los que nunca callaba, confirma a Silvia Monros Stojaković que esta revolución sí trajo muchas más cosas buenas al continente latino americano (Monros Stojaković 2006). Esa sinceridad, franqueza e inmediatez le daba una legitimidad moral en frente de sus lectores para cada obra escrita. Muchos representantes políticos y líderes, a pesar de sus corbatas burocráticas pesadas, y de su

intento decadente de disminuir los resultados de su revolución mediante censura, difícilmente lograron derribar el prestigio literal que Cortázar construyó en todo el mundo, y primero con sus lectores de Latinoamérica, los que, naturalmente, más le importaban.

Después de todo, parece que Julio Cortázar es la prueba de que es posible conciliar el hecho de ser políticamente comprometido con el libre acto creativo.

El cronópio grande, el más grande de todos, es que Julio Cortázar era un luchador verdadero para la libertad. «Mientras haya la revolución en la tierra, habrá cronopios también, porque la revolución es la lucha por la libertad y su conquis-

ta»(Borge, 1984: 12). Él llevó su lucha durante toda su vida, pero siendo alguien quien creyó en su imortalidad, continuó llevándola después de su muerte. Sus obras son su vida, su lucha, su imortalidad. En ellas él intenta hacer realidad una fórmula de vida, la cual creía que era la contraseña del Cielo: literatura en la revolución, revolución en la literatura. Si en el pasado, en ese camino suyo de reconciliación y de establecimiento de relaciones fraternales entre la revolución y la literatura ha errado, muchos concordarán que sería peor no haber intentado siquiera (Fuentes, 2000). Lo confirman muchos ’cortazaristas’ que todavía hoy en día provocan estornudos por no dejar de escuchar la voz de su líder, con ese erre francés, que es tan argentino.

Finalmente, podríamos concordar completamente con Fuentes, que igual que García Márquez, cree que la muerte de Cortázar es una patraña periodística, que él es invisible solo para los que no creen en cronópios. Incluso hoy en día se habla tan vívidamente sobre él y su obra, hay tantas películas que se crearon inspiradas en sus cuentos como El perseguidor, Grafitti, o en la novela Rayuela. Su renacer constante, es decir su inmortalidad, así lo confirma por ejemplo el grupo francés Gotan Project, que en 2010, en su nuevo disco Tango 3.0, publicó también una canción titulada Rayuela, en la que Cortázar lee los fragmentos de su novela.

Jugando a rayuela, pasando de casilla en casilla moviendo la piedra arriba, obviamente él logró tocar el Cielo, y llegar al Absoluto.

Autorka: Jelena Spasojević Traducción: Ilija Stevanovski

31

Reflejo 021

Treca kinematografija i neokolonijalizam U vreme vojnih diktatura, represija i nasilja na ulicama, Latinoamerikanci su se borili protiv režima. Kao i u svakom društvu, pobuna je uobičajena pojava koja, nesumnjivo, može pronaći svoj put ka slobodi. Rekavši gorepomenuto, možemo pričati o hrabrosti Latinomerikanaca i njihovoj ambiciji da se oslobode lanaca neokolonijalizma.

Kultura, muzika, umetnost i film su dobar način da se iskaže zadovoljstvo, ali istovremeno i nezadovoljstvo. Tako da, ako posmatramo razne pokrete širom sveta i mnoge ljude koju su želeli da se oslobode diktatorskih režima, nezadovoljstvo se može iskazati kulturnim pokretima.

Ako govorimo o tome kako svet izgleda u postkolonijalizmu, kinematografiju možemo podeliti na tri tipa filma. Prva kinemtografija predstavlja kinematografiju Holivuda, u kojoj pojedinac ima mnogo mogućnosti da skroji život po svojoj meri. Pun je optimizma i želje za životom. Druga kinematografija takođe oslikava individualizam, ali je radnja pesimistična i govori o društvu sa ograničenim mogućnostima. Najzad, treća kinematografija je proizvod nezadovoljstva država trećeg sveta. Filmovi iz ove kategorije govore o neokolonijalizmu, želji za oslobođenjem, nasilju od strane SAD-a i Evrope, državnom ustavu, itd. (Getino& Solanas, 1969: 120).

Odnosno, nimalo ne čudi što postoje filmovi sa tematikom dekolonizacije u kolonizovanim zemljama, osim toga, svi razvijamo neki vid otpora i iskazujemo ga na neki način.

Šezdesetih i sedamdesetih godina, kada je treća kinematografija otpočela, ljudi su išli u bioskop u slobodno vreme, to je bio njihov način da se razonode i opuste.

Osim toga, treća kinematografija nam šalje poruku da skinemo ružičaste naočare i da pogledamo realnosti u kojoj živimo u oči. Autori manifesta „Ka trećem filmu“ (Hacia un tercer cine), Oktavio Hetino i Fernando „Pino” Solanas, koji su takođe reditelji jednog remek-dela, filma „Vreme topionica“ (La hora de los hornos), kažu: „Revolucionarna kinematografija može da postoji samo pre revolucije“ (Getino & Solanas, 1969: 108). Razmišljajući o tome, u meni

se budi misao: zašto se pokreti otpora uvek javljaju u nerazvijenim državama?

Ono što se dešava jeste da imperijalisti daju narodu mogućnost izbora, ali to je samo prividna sloboda. Cilj je biti kao oni, pričati njihov jezik, poštovati i biti deo njihove kulture i - najvažnije zaboraviti ko si. Neokolonijalizam savršeno funkcioniše zahvaljujući medijima masovne komunikacije. Osim toga, danas je kontrola medija sasvim normalna stvar. Ne obaziremo se na to ni ko koristi naše informacije, koje dobrovoljno delimo, niti gde su one.

32

Reflejo 021 „Vreme topionica“, prethodno pomenuti argentinski film, predstavlja poziv na otpor argentinskog naroda, i nastaje u vreme diktature Huana Dominga Perona.

Film se sastoji iz tri dela: „Neokolonijalizam i nasilje“, „Delanje zarad oslobađanja“ i „Nasilje i oslobođenje“. Predstavlja sklop sakupljenih slika, delova drugih filmova i savremenih dešavanja.

„Vreme topionica“, zajedno sa drugim filmovima kao što su „Invazija“ Uga Santjaga (Argentina), „Smrt jednog birokrate“ Tomasa Gutjeresa Alee (Kuba), „Bog i đavo u zemlji sunca“ Glaubra Roše (Brazil), „Ukamau“ Horhea Sanhinesa (Bolivija), „Obećana zemlja“ Migela Litina (Čile), predstavljaju samo neke od filmova koji prikazuju snagu latinoameričkih zemalja i njihovu spremnost da se oslobode iz kandži okrutnog neokolonijalističkog sistema.

Revolucionarna kinematografija je ona koja budi emocije i osvešćuje nas o stvarnosti u kojoj živimo, ona koja budi osećaj pobune u skoro svakoj osobi i daje volju da se bitka nastavi. Treća kinematografija se rađa kao protivkultura u zemljama trećeg sveta i pruža prikaz jednog od najvažnijih umetničkih pokreta latinoameričke kulture.

Autorka: Ana Gligorić

33

Reflejo 021

El tercer cine & neocolonialismo Durante las dictaduras militares, represión y violencia en las calles, los latinoamericanos luchaban contra el régimen.

Como en todas las sociedades, la rebeldía es una cosa común que, indudablemente, puede encontrar su camino hacia la libertad. Dicho esto, podemos hablar del coraje de la gente latinoamericana y su ambición para liberarse de las cadenas del neocolonialismo. La cultura, música, arte y cine son buenas formas de exponer la satisfacción y el desagrado al mismo tiempo. Así que, si pensamos en muchos movimientos por el mundo, en mucha gente que tuvo deseo de liberarse de los sistemas de dictaduras, la insatisfacción se puede mostrar a través de los movimientos culturales.

Si hablamos sobre la imagen post-colonial del mundo, la cinematografía tiene tres tipos de cine. El primer cine representa el cine de Hollywood, donde un individuo tiene muchas posibilidades para crear su vida de la manera que quiera. Está lleno de optimismo y ganas de vivir. El segundo cine también manifiesta el individualismo, pero la fábula es pesimista y habla de una sociedad con las posibilidades limitadas. Finalmente, el tercer cine es un producto de insatisfacción de los países del Tercer mundo. Las películas discuten el neocolonialismo, las ganas de liberación, la violencia por parte de los Estados Unidos y Europa, constitución del país, etc. (Getino & Solanas, 1969: 120). Es decir, no es absolutamente nada raro que exista un cine de descolonización en los países colonizados, además, todos concebimos algún tipo de resistencia y la mostramos.

En los años sesenta y setenta, cuando el tercer cine empezó, la gente fue al cine en su tiempo de ocio, esto fue su manera de divertirse y relajarse. Sin embargo, el tercer cine propaga el mensaje que la gente quite las gafas rosas y mire la realidad en la que vive. Los autores del manifesto Hacia un tercer cine, Octavio Getino y Fernando “Pino” Solanas, que son también directores de una obra maestra, de la película La hora de los hornos, dicen: Un cine revolucionario solamente puede existir antes de la revolución (Getino & Solanas, 1969: 108). Pensando en esto, se me ocurre en mi mente, ¿por qué los movimientos de resistencia siempre pasan en los países subdesarrollados? Lo que pasa es que los imperialis-

tas le dan a la gente la opción de elegir, pero esto es solamente la ilusión de libertad. El objetivo es ser como ellos, hablar su lengua, respetar y ser parte de su misma cultura, y lo más importante – olvidarte de quién eres. El neocolonialismo funciona perfectamente gracias a los medios de comunicación de masas.

Además, hoy en día el control de los medios es nuestra normalidad. No nos damos cuenta ni de quién usa la información que damos voluntariamente, ni donde está.

La hora de los hornos, la película argentina mencionada previamente, es una llamada a la resistencia de la población argentina, que apareció en el período de la dictadura de Juan Domingo Perón. La

34

Reflejo 021 película es organizada en tres partes: “Neocolonialismo y violencia”, “Acto para la liberación” y “Violencia y liberación”. Es una combinación de las imágenes archivadas, fragmentos de algunas películas y acontecimientos coetáneos.

La hora de los hornos, junto con otras películas como Invasión de Hugo Santiago (Argentina), La muerte de un burócra-

ta y Memorias del subdesarrollo de Tomás Gutiérrez Alea (Cuba), Dios y diablo en la tierra del sol Glauber Rocha (Brasil), Ukamau Jorge Sanjinés (Bolivia), La tierra prometida Miguel Littín (Chile), son solamente algunas que representan la fuerza de los países latinoamericanos y su intrepidez a liberarse del cruel sistema del neocolonialismo.

El cine revolucionario es el que despierta emoción, y la conciencia de la realidad en la que vivimos, que despierta el sentido de rebelión en casi cada persona y le da ganas de continuar su lucha. El tercer cine nació como contracultura en los países del Tercer mundo y representa uno de los movimientos artísticos más importantes de la cultura latinoamericana.

Referencias: Getino, Solanas 1969: O. Getino, F. Solanas, Hacia un tercer cine, Tricontinental: pp.

108-120.

Autora: Ana Gligorić Traducción: Marija Tucakov

35

Reflejo 021

YU-MEX FENOMEN Komentar na fenomen meksičko-jugoslovenske kulturne povezanosti Meksiko i bivša Jugoslavija su dve zemlje koje na prvi pogled ne nalikuju jedna drugoj, međutim, postoji mnoštvo sličnosti koje ih spajaju. Jedna od njih je veoma neobična i specifična pojava u istoriji Jugoslavije. Period kada su meksički film i muzika uživali veliku popularnost na našim prostorima, uprkos jezičkoj barijeri i velikoj geografskoj udaljenosti.

Sve je počelo 1948. godine prošlog veka, kada je Josip Broz Tito prekinuo saradnju sa Staljinom i SSSR-om. To je za pojavu ovog fenomena važno, zato što je prekinuta komunikacija sa komunističkim blokom, što je dovelo i do manjka adekvatne razonode. Zbog toga je vlada odlučila da počne da uvozi kinematografiju iz Meksika, zemlje na čije revolucionarne ideale se gledalo sa odobravanjem.

Najveću popularnost je stekao film „Jedan dan života“ (Un día de Vida) Emilija Fernandesa, koji je u Jugoslaviji stekao ogromnu popularnost, uprkos tome što je u Meksiku prošao skoro nezapaženo. Ključna scena iz ovog filma, jedna od najpopularnijih koju verovatno

poznaju i mnogi koji nisu gledali ovaj film, jeste trenutak kada se peva pesma Las Mañanitas majci Huaniti, po kojoj je pesma na ovim prostorima i dobila ime – „Mama Huanita“, koju su izveli Slavko Perović i Nikola Karović. Vremenom su počeli da se pojavljuju jugoslovenski pevači koji su imitirali izgled i zvuk marijačija koji su se pojavljivali u tim filmovima, prvo pevajući pesme na španskom, da bi kasnije prešli na srpskohrvatski i, u poslednjoj fazi, stvarali sopstvene kompozicije na svom jeziku.

Neki od najznačajnijih izvođača u kasnijim godinama bili su: Ana Milosavljević,

Ljubomir Milić, Nikola Karović i Slavko Perović. Upravo će se ovim istorijskim i kulturnim fenomenom u svom dokumentarcu „Izgubljeni marijači Maršala Tita“ (Los mariachis perdidos del Mariscal Tito) baviti Fransisko Ohem, reditelj iz Meksika, koji se podrobnije bavi ovom temom.

U pitanju je čitavo jedno doba sa izvanrednom i toplom muzikom, a splet okolnosti koji je doveo do njegove popularnosti je zapanjujuć. Možda je do tolike popularnosti došlo upravo zbog naših sličnosti, kao što je Slavko Perović rekao u intervjuu sa BBC-jem: „Meksikanci su jako slični Srbima, kada se smeju, zaista se smeju. Kada plaču, zaista plaču.“

Autorka: Katarina Stevanović

36

Reflejo 021

YU-MEX FENOMENo Comentario sobre el fenómeno de la conección entre las culturas mexicana y yugoslava México y ex Yugoslavia son dos países que a primera vista no se parecen uno al otro. Sin embargo, comparten muchas semejanzas que los unen. Una de ellas se refiere a la ocurrencia histórica de Yugoslavia poco usual y muy específico. Se trata del periodo cuando el cine y música de México obtuvieron gran popularidad en nuestra región a pesar de los obstáculos en cuanto a gran distancia entre los países e idiomas diferentes.

Todo empezó en el año 1948 del siglo anterior cuando Josip Broz Tito rompió con la colaboración con Stalin y con la Unión de Repúblicas Socialistas Soviética lo que fue de gran importancia para la aparición del fenómeno EX YU-MEX. Con este suceso cesó la comunicación con el bloque comunista provocando la falta de la diversión adecuada. Este hecho respaldó la idea del gobierno yugoslavo para abrir puerta a la cinematografía de México, cuyos ideales revolucionarios se observaban con aprobación. La mayor popularidad en Yugoslavia adquirió la película de Emilio Fernández con el nombre Un día de Vida, aunque en México pasó casi desapercibido. La escena clave de esta película, una de las

más conocidas incluso entre la gente que no la había visto, es el momento de cantar la canción Las Mañanitas a madre Juanita por la cual la canción fue nombrada en nuestra región - Mama Huanita. La interpretación de Mama Huanita la hicieron Slavko Perović y Nikola Karović.

Con el paso del tiempo, aparecían unos cantantes yugoslavos que imitaron la apariencía y el sonido de los mariachis de las películas mexicanas. En la primera fase cantaban las canciones en español, después en serbiocroata y en la última fase, hacían propias composiciones en su lengua. Unos de los más destacados intérpretes en los años posteriores fueron:

Ana Milosavljević, Ljubomir Milić, Nikola Karović i Slavko Perović. Precisamente este fénomeno histórico y cultural servirá como tema para el documental Los mariachis perdidos del Mariscal Tito del director mexicano Francisco Ohem, que trata esta materia más profundamente.

Con el respecto al tema, se trata de toda una época de la música excepcional y acogedora y las circustancias de las que surgió su popularidad son verdaderamente asombrosas. Puede ser que esta popularidad se debe a nuestras semejanzas como declaró Slavko Perović en una entrevista con BBC: “Los mexicanos son muy perecidos a los serbios, cuando se ríen – se ríen. Cuando lloran - lloran”.

Autora: Katarina Stevanović Traducción: Marija Tucakov

37

Reflejo 021

Šiko Buarke – Dekon strukcija grAĐevine

Preporučujemo slušanje pesme pre čitanja teksta.

Sa estetskog stanovišta odabir najboljih pesama svih vremena prilično je nezahvalan posao, nerazuman čak.

Vremena i dalje traju, a pravo na vlastiti ukus poslednje je uporište promišljanja stvarnosti koja nije podložna striktno racionalnom rasuđivanju. Čak i kada se takav spisak svede na jednu državu, zadatak ostaje podjednako težak, a kriterijumi nisu lišeni subjektivnosti.

Utom pre kada je reč o Brazilu, nepreglednom okeanu muzičkog diverziteta.

Ipak, čuveni časopis Rolling Stone predstavio je svoju plejlistu zlatnih pesama zelene zemlje, gde se susrećemo sa najuticajnijim brazilskim muzičarima, imena kao što su: Žorže Ben, Žoao Žilberto, Mutantes, Kaetano Velozo, Elis Režina. Pesma koja je, međutim, prepoznata kao „najbolja svih vremena” zove se jednostavno Construção („Građevina”), koju je napisao i izveo Fransisko Buarke de Olanda ili Šiko Buarke. Izostaje rasprava o ukusu, ali činjenica je da ova pesma predstavlja danas, možda više nego ikad, prozor u brazilsku stvarnost.

Osvrnimo se ukratko na koncept najbolje pesme i kakva to merila jedna kompozicija treba da ispuni kako bi se našla u samom vrhu jednog bogatog muzičkog nasleđa.

U tu svrhu poslužićemo se drugom najboljom pesmom, označenom kao najboljom pesmom svih vremena, Like a Rolling Stone Boba Dilana. Dilan, kao i Buarke, problematizuje savremeno društvo kroz figuru nesrećnog pojedinca. Obojica su pesmotvorci i predstavljaju najznačajnije figure zemalja iz kojih dolaze. Dilan je laureat Nobelove nagrade za književnost, dok je Buarke prvi muzičar-dobitnik prestižnog priznanja iz oblasti luzofone književnosti samo dve godine kasnije, nagrade Kamoiš.

Dakle, po ovim merilima, pesma koja obeležava sva vremena je društveno angažovana, kritički nastrojena, na granici sa književnim žanrom, u izvedbi i autorstvu umetnika čije ime odjekuje u narodu.

Iako je Šiko Buarke prepoznat kao brazilski Bob Dilan, sva poređenja hramlju, posebno u slučaju tako nesvakidašnje pesme kao što je Construção. Korisno je obreti se u društveno-istorijskom kontekstu u kojem ova pesma nastaje. Prema Paulu Kavalkantiju, Brazil sa početka sedamdesetih bio je zemlja paradoksa.

Naime, Emilio Medići, stub militantnog vojnog režima koji je tada na snazi, obećava privredni rast i nisku inflaciju, Brazil je svetski šampion u fudbalu, ali ova tobožnja harmonija, ili brazilsko čudo, plaćala se cenzurom, represijom umetničkog izraza i životima obespravljenih. Nakon što se voljno povlači u Italiju, Šiko Buarke odlučuje da se suprotstavi vladajućem režimu i 1971. izdaje LP pod nazivom Construção. Na tom uratku nalazi se pesma u trajanju od nepunih sedam minuta, na kojoj Buarke pripoveda o danu jednog građevinskog radnika. Ne odlučuje se Buarke tek tako za građevinu; upravo je taj sektor najbrže napredovao i doprinosio navodnom ekonomskom blagostanju i istinskim nedaćama radničke klase.

38

Reflejo 021

Ukratko prepričano, protagonista pesme Construção otpočinje svoj dan ljubeći svoju ženu i decu; kreće na posao stidljivim korakom gde suče rukave i počinje da radi. Potom, koristi kratku pauzu da ruča pasulj sa pirinčem. I upravo tada nesmotreno se sapliće, pada sa zgrade i gine. U nastavku sledi prevod prvog dela pesme u autorstvu Vesne Vidaković.

kompoziciji. U prve tri strofe Buarke samo menja mesto prethodno upotrebljenim pridevima, menjajući tako perspektivu, ali ne i tragični ishod. Sam naslov može da se protumači dvojako, ne samo kao mesto za izvođenje građevinskih radova, već se može odnositi na izgradnju pesme, na način na koji se gradi kompozicija. Gradeći je i menjajući perspektivu, ritam postaje sve dinamičniji.

Voleo je tog dana kao da mu je poslednji Ljubio je svoju zenu kao da je poslednja I svako dete svoje kao da mu je jedino I presao je ulicu svojim stidljivim korakom Popeo se na gradevinu kao da je masina Podigao na ploci cetiri stamena zida Cigla po cigla do magicnog nacrta Ociju zamagljenih od suza i cementa Seo je da predahne kao da je subota Jeo pasulj s pirincem kao da je vojvoda Pio je i stucao kao da je propalica Plesao i smejao se kao da svira muzika Sapleo se na nebu kao da je pijanica Lebdeo u vazduhu kao da je ptica I zavrsio na podu kao krpa mlitava Zapao je u agoniju nasred krcatog plocnika Umro je u kontrasmeru unoseci zbrku medu vozila

Premda Buarke tvrdi da tema ove pesme nije nužno politička, svakako ostaje prostora za duboka i stimulišuća tumačenja sociološke prirode. Novinar Ronijel Sampajo Silva doživljava Construção kao marksistički triptih, diveći se autorovoj veštini da stvori nova značenja istim rečima na različitim mestima. Silva razume „Građevinu“ kao simbol društveno-ekonomskog sistema koji podržava Medićijev režim snažno povezan sa (nedostatkom) klasnom svesti. Na samom početku Buarke uvodi radnika bez klasne svesti koji je predstavljen, bez obzira na to što je glavni junak pesme, kao pojedinac bez pojma o tome da čini sastavni deo društva, podređen je i bez glasa. Njegova je smrt opisana kao obična činjenica, dešavanje koje ometa normalno funkcionisanje saobraćaja, kao da je nevažan taj anonimni leš na ulici. Drugi deo, sa druge strane, aludira na klasno osvešćene radnike, na čoveka koji je u opasnosti, ne zbog prekarnih uslova na poslu, već zbog pozicije u kojoj se nalazi u odnosu na

režim. Na kraju se kritikuju privilegije buržoazije, srednje klase zahvalne što ne moraju da prolaze kroz užase proletarijata. Neka ih Bog nagradi!

U kontekstu sadašnjice, važno je promisliti o uticaju koji pesma kao što je Construção može da ima u modernom brazilskom društvu. Upravo ovde, nažalost, potvrđujemo univerzalnost pesme, jer nastavlja da odjekuje i podseća nas na i dalje gorući rat između radnika i gazde, između potlačenih i tlačitelja, rat kojem se kraj ne vidi i koji podstiču stvaranje radikalnih, autoritarnih režima.

Ne čudi to što je ozloglašeni predsednik Brazila, Žair Bolsonaro, izjavio da neće još uvek potpisati pomenutu nagradu „Kamoiš“ dodeljenu Buarkeu. Zabrinjavajuće je što predsednik jedne tobož demokratske zemlje otvoreno pokazuje animozitet prema umetnicima i umetnosti neistomišljenosti. Ipak, pesme koje su preživele tolike mračne epohe, preživeće i ovo bolsonarovsko doba.

Dok pišem ovaj tekst, ne izbija mi iz glave druga pesma, slična ovoj, samo iz najzapadnije evropske zemlje. Možda bi život bio mnogo pravedniji kada bi pripadalo narodu ono što je narod proizveo, kako je pevao drugi takođe dilanovskog opredeljenja autor, Seržio Godinjo iz Portugala. Do tada, ostaje nam da otkrivamo i slavimo muziku, uvek sa mišlju kakvu moć može da ima na konstrukciju kritičke misli i u borbi protiv svih opresora i režima, iz prošlosti i sadašnjosti.

Autentičnost ove pesme ogleda se u harmoniji forme i sadržaja, jezičke bravure u aleksandrincu i gotovo operskog aranžmana koji potpisuje daroviti Rožerio Duprat. Pesma je, dakle, napisana u dvanaestercu, tako da se svaki stih završi rečju koja nosi akcenat na trećem slogu otpozadi. Time Buarke postiže da metrika teksta diktira ritam

Autorka: Tamara Nikolić

Reflejo 021

39 Chico Buarque – descons trução da Cons trução

Do ponto de vista estético, fazer escolha das melhores canções de todos os tempos é um trabalho ingrato, eventualmente até insensato. Os tempos ainda decorrem e o direito ao próprio gosto é a última fortaleza de reflexão sobre a realidade que não está sujeita ao juízo puramente racional.

Mesmo quando essa escolha é reduzida a um único país, a tarefa permanece igualmente difícil e os critérios não são isentos de subjetividade. Sobretudo no que diz respeito ao Brasil, esse vasto oceano de diversidade musical. Mesmo assim, a famosa revista Rolling Stone a presentou a sua lista de reprodução de músicas lendárias da terra verde. Nela podemos encontrar os artistas brasileiros mais influentes: Jorge Ben, João Gilberto, Os Mutantes, Caetano Veloso, Elis Regina.

Todavia, a música que foi reconhecida como “a melhor de sempre” chama-se simplesmente “Construção”, escrita e interpretada por Francisco Buarque de Hollanda, ou Chico Buarque. Desta vez abstemo-nos de discutir gostos, mas o facto é que esta música representa uma janela para a realidade brasileira hoje em dia.

Vamos analisar brevemente o conceito da “melhor música” e que tipo de critérios uma composição precisa cumprir para estar no topo de uma tão rica herança musical. Para esse fim, usaremos outra canção considerada a melhor de todos os tempos, “Like a Rolling Stone” de Bob Dylan. Dylan, como Buarque, problematiza a sociedade contemporânea através da figura de um indivíduo infeliz. Dylan, tal como Buarque, é um cantautor e ambos estão entre as figuras mais significativas do século 20. do seu país de origem. Dylan recebeu o Prémio Nobel em 2017, enquanto Buarque é o primeiro músico a receber o prestigiado Prémio da literatura lusófona, o Prémio Camões, em 2019. Portanto, seguindo esses critérios, uma música que celebra o seu tempo é socialmente engajada, de orientação crítica, à margem do género literário, interpretada e da autoria do artista cujo nome se funde com o do povo.

Embora Chico Buarque seja reconhecido como o Bob Dylan brasileiro, as comparações são odiosas, especialmente no caso de uma música tão extraordinária

como é “Construção”. Para uma melhor compreensão, é útil abordá-la principalmente no contexto sócio-histórico em que este poema musical é produzido. Segundo Paulo Cavalcanti, no início dos anos 70 o Brasil é um país de paradoxos.

Emílio Médici, o pilar do regime ditatorial militante, promete crescimento económico e a descida dainflação, o Brasil goza do título de campeão mundial do futebol, mas essa aparente harmonia e prosperidade, ou milagre brasileiro, estabelece-se à custa da censura, darepressão da expressão artística e das vidas dos mais pobres. Depois de se retirar voluntariamente para a Itália, Chico Buarque decide atuar contra o ambiente dominante e em 1971 lança o LP chamado “Construção”. Este álbum contém entre outras uma música com a duração de quase sete minutos na qual Buarque conta a história de um dia comum de um trabalhador da construção civil. Não é por acaso que ele opta pela construção; esse sector avançou exponencialmente e contribuiu para o suposto bem-estar económico e o verdadeiro mal-estar dos operários.

40

Reflejo 021

De modo resumido, o protagonista da Construção começa o dia a beijar a sua esposa e os seus filhos; ruma então para o trabalho, a andar com passos tímidos, e arregaça as mangas para começar o trabalho. Logo depois, faz uma pausa, almoça feijão com arroz. É então que, numa manobra desajeitada, tropeça e perde a vida.

Amou daquela vez como se fosse a ultima Beijou sua mulher como se fosse a ultima E cada filho seu como se fosse o unico E atravessou a rua com seu passo timido Subiu a construcao como se fosse maquina Ergueu no patamar quatro paredes solidas Tijolo com tijolo num desenho magico Seus olhos embotados de cimento e lagrima Sentou pra descansar como se fosse sabado Comeu feijao com arroz como se fosse um principe Bebeu e solucou como se fosse um naufrago Dancou e gargalhou como se ouvisse musica E tropecou no ceu como se fosse um bebado E flutuou no ar como se fosse um passaro E se acabou no chao feito um pacote flacido Agonizou no meio do passeio publico

não apenas como execução dos projetos ou lugar de trabalho, mas também pode-se referir à construção de um poema. Construindo este poema e mudando as perspectivas, o ritmo torna-se cada vez mais dinâmico.

Embora Buarque afirme que o tema da “Construção” não é uma assunto político, ainda assim há espaço para interpretações de natureza sociológica, estimulantes e muito profundas. O jornalista Roniel Sampaio Silva percepciona “Construção” como um tríptico marxista, admirando a habilidade do autor em criar novos significados com as mesmas palavras em diferentes posições. Sampaio Silva acha que a “Construção” é o símbolo do sistema socioeconómico que sustenta o regime de Médici fortemente ligado à (falta de) consciência de classe. No começo, Buarque introduz o trabalhador sem consciência de classe que, embora seja o protagonista da história, é apresentado como um indivíduo sem noção de formar parte da sociedade, subalterno e sem voz. A sua morte é descrita como um mero facto ou acontecimento que faz com que o tráfego deixe de funcionar, como se não importasse esse cadáver anónimo na rua. A segunda parte da música, em contraponto, faz alusão aos trabalhadores com consciência de classe, ao homem que fica no perigo não pelas condições precarizadas, mas pela posição na qual se encontra em relação ao regime. No clímax, Buarque critica os privilégios da

burguesia, a classe média grata por não ter de experimentar o horror do proletariado. Deus lhe pague!

No contexto atual é importante refletir sobre o impacto que “Construção” tem na sociedade brasileira moderna. Nisto encontramos, infelizmente, a sua universalidade pois continua a ecoar e a lembrar-nos que a guerra entre o trabalhador e o patrão, entre o oprimido e o opressor, está longe de acabar e que os regimes autoritários podem tornar-se de novo nossa realidade. O infame presidente do Brasil Jair Bolsonaro, não é de estranhar, indicou que não ia assinar o prémio concedido a Buarque. É preocupante que o presidente de um país supostamente democrático exiba abertamente a sua aversão aos artistas e à arte quando com eles não concorda. Mesmo assim, a arte que sobreviveu a tantas épocas obscuras, sobreviverá também a esta época bolsonariana.

Enquanto escrevo este texto, há uma outra canção parecida a “Construção” que não consigo tirar da mente. Talvez a vida fosse muito mais justa quando, segundo outro cantautor dylaniano, desta vez de Portugal, Sérgio Godinho, pertencer ao povo o que povo produzir. Até lá, resta nos descobrir a música, celebrá-la e não esquecer o poder que tem na Construção do pensamento crítico e no combate contra todos os opressores e regimes, do passado e do presente.

Morreu na contramao, atrapalhando o trafego

A originalidade dessa música reflete-se na harmonia entre forma e conteúdo, a bravura linguística no alexandrino e num arranjo quase operático assinado pelo génio de Rogério Duprat. O poema, portanto, está escrito no dodecassílabo, de modo que cada verso termine com a palavra proparoxítona. O que Buarque consegue é que a métrica da letra dite o ritmo da música. Nas três primeiras estrofes, Buarque apenas muda o lugar dos adjetivos que terminam os versos, mudando assim a perspectiva, sem alterar o resultado trágico. O título da música pode ser interpretado de duas maneiras,

Autora e tradutora: Tamara Nikolić

41

Reflejo 021

Fontes: Wikipedia.

Disponível em: https://pt.wikipedia.org/wiki/As_100_Maiores_M%C3%BAsicas_Brasileiras_pela_Rolling_Stone_Brasil.

Cavalcanti, P. (2009). Construção. RollingStone.

Disponível em: https://rollingstone.uol.com.br/edicao/37/noticia-3939/.

Disponível em: https://www.cartacapital.com.br/cultura/portugal-confirma-entrega-do-premio-camoes-a-.

Disponível em: https://observador.pt/2019/10/09/bolsonaro-sugere-que-nao-assina-o-premio-camoes-de-chico-buarque-ao-remeter-para-2026/.

Marcello, C. Disponível em:https://www.culturagenial.com/musica-construcao-de-chico-buarque/.

Wikipedia.

Disponível em: https://en.wikipedia.org/wiki/Rolling_Stone%27s_500_Greatest_Songs_of_All_Time#Top_10_songs Disponível em: http://artecult.com/musica-poesia-construcao/.

Sampaio Silva, R. (2018). Música Construção – Chico Buarque. Café com Sociologia.

Disponível em: https://www.cafecomsociologia.com/analise-da-musica-construcao-chico-buarque/.

42

Reflejo 021

LA MÚSICA LATINA Alrededor del mundo hay más de 400 millones de personas que hablan español. Es el idioma oficial en muchos países del mundo, lo que explica el gran número de personas que están apasionadas por la música latina – tanto por escuchar tango, merengue, bachata, salsa y samba como por bailar a estos ritmos.

La música latina se refiere a los géneros musicales de todos los países de habla hispana y portuguesa. Está muy extendida por España, Portugal, los países sudamericanos, México, el Caribe, los Estados Unidos, y también se escucha y baila en todos los países del mundo. Y no es nada raro que se escuche en el mundo árabe. El siguiente artículo ofrecerá algunos acercamientos respecto a diferentes géneros musicales por América Latina. ¿Por qué esta música es tan popular?

Una de las razones de su popularidad es su carácter divertido y vibrante. A muchos latinoamericanos les encantan los ritmos rápidos de las melodías tropicales.Ya es conocido que los esclavos de África occidental traían algunos de estos ritmos a América Latina durante cientos de años. A algunas personas fuera de América Latina les resulta difícil intentar bailar algunas de las melodías rápidas que están acompañadas por tambores, como se puede sentir en el merengue y la salsa.

Acercamiento a diferentes géneros (merengue, salsa y tango) La música merengue nació en la República Dominicana y Haití y se describe como muy rápido, repetitivo, atractivo y estimulante. La palabra española merengue se refiere a un dulce hecho con claras de huevo y azúcar que se prepara rápidamente y por eso queda claro que esta explicación es conveniente si observamos los movimientos rápidos de algunos bailarines de merengue.

Por otro lado, la música de salsa incluye una variedad de ritmos, principalmente de Cuba y Puerto Rico, y la palabra salsa proviene de la palabra española que precisamente significa "salsa". Según algunos investigadores e historiadores, ese género musical fue el resultado de una mezcla musical en Nueva York, donde los artistas de todo el Caribe se mezclaron entre sí, y desde donde se extendió por todo el mundo.

Si miramos la entrada del blog Diario del viajero, escrita por María Victoria Rodríguez, podemos encontrar la información respecto al origen del tango y de esta palabra; leemos lo siguiente: “El tango, ese género musical que nació en el Rio de la Plata entre Argentina y Uruguay con los aportes de los pueblos inmigrantes, se ha convertido en un símbolo, un referente y un atractivo que atrae a miles de personas desde los países más lejanos a las calles de Buenos Aires” (Victoria Rodríguez, 2008). Hay algunas explicaciones sobre el origen de la palabra. Si miramos por las diferentes páginas web que nos ofrecen ciertas definiciones (EcuRed, por ejemplo, que sería una enciclopedia

online cubana), se supone que proviene del idioma ibibiotamgú: “tambor” y “bailar” (al son del tambor). Sin embargo, no se sabe exactamente si la palabra proviene del ibibiotamgú o del árabe hispánico tabal (ver fuentes). De todas formas, en la misma página web podemos leer que el diccionario de la RAE, en su edición de 1899, define el tango como una “fiesta y danza de negros o de gente del pueblo, en América” y también como: “la música de esa danza” (ver fuentes).

Esta música existía al margen de la cultura central y los inmigrantes de diferentes etnias pudieron expresar el reconocimiento de su presencia en forma de la música en las melodías tristes que conllevan el dolor de los oprimidos y marginados. En septiembre de 2009, gracias a una solicitud de Argentina y Uruguay, la UNESCO anunció que el tango era parte del patrimonio cultural humano intangible del mundo.

La música latina es un abanico de posibilidades, ritmos, bailes, secretos y gustos. Aquí hemos escrito un corto artículo sobre algunos géneros, su origen y su significado. Sin embargo, siempre falta entrar en el mundo de esta música y disfrutar de los ritmos lentos, rápidos, exóticos y místicos.

Autor: Wasim Khayachi

43

Reflejo 021

LATINO MUZIKA Širom sveta više od 400 miliona ljudi priča španski jezik, ujedno i zvanični jezik mnogih zemalja, što objašnjava i veliko interesovanje za špansku muziku, kako za slušanje tanga (tango) merengea (merengue) baćate (bachata) i sambe (samba), tako i za igranje uz ritmove te muzike.

Kada kažemo latinska muzika (la música latina), mislimo na muzičke žanrove iz svih zemalja hispanskih i portugalskih govornih područja. Veoma je rasprostranjena širom Španije, Portugala, južnoameričkih zemalja, Meksika, Kariba, Sjedinjenih Američkih Država, a takođe se sluša i igra uz te ritmove u svim drugim zemljama sveta. I nije za iznenaditi što se sluša i u arapskom svetu. Ovim esejom ćemo se približiti različitim muzičkim žanrovima širom Latinske Amerike.

Zašto je ova muzika tako popularna?

Jedan od razloga popularnosti ove muzike leži u njenom zabavnom i uzbudljivom karakteru. Mnogi Latinoamerikanci obožavaju brze ritmove tropskih melodija, a već je poznato da su robovi iz zapadne Afrike vekovima donosili neke od ovih ritmova u Latinsku Ameriku.

Nekim drugim narodima van Latinske Amerike je teško da se probaju da igraju uz ritmove nekih od ovih brzih melodija praćene bubnjevima, kao što ilustruju merenge i salsa.

O ostalim žanrovima (merenge, salsa i tango) Muzika merengea je nastala u Dominikanskoj Republici i Haitiju, a reči kojima se može opisati su „izuzetno brza, sa ponavljanjima, prijemčiva i provokativna”. Španska reče merengue se odnosi na dezert od belanaca i šećera, koji se brzo sprema, te je jasno kako je upravo ovo pojašnjenje odgovarajuće, ukoliko posmatramo brže pokrete plesača merengea.

S druge strane, salsa uključuje spektar ritmova, prvobitno sa Kube i Portorika, a sama reč salsa dolazi od španske reči koja zaista znači „sos“. Prema mišljenju nekih istraživača i istoričara, ovaj muzički žanr je rezultat mešavine zvukova iz Njujorka, gde su se umetnici s Kariba mešali svoje zvukove, a odatle se salsa proširila na ceo svet.

Ako pogledamo tekst na blogu Diario del viajero (Dnevnik putnika), koji je napisala Marija Viktorija Rodriges, možemo pronaći informaciju u vezi sa poreklom tanga i termina koji označava ovaj ples; možemo pročitati sledeće: „tango, ovaj muzički žanr koji je nastao pod uticajem imigrantskih sela u oblasti Rio de la Plati (Rio de la Plata) između Argentine i Urugvaja se pretvorio u simbol, referentnu tačku i atrakciju, koja privlači hiljade osoba iz najudaljenijih zemalja na ulice Buenos Ajresa”. Postoje neka objašnjenja u vez isa poreklom reči. Ukoliko pogledamo različite internet stranice koje nam nude određene definicije (EcuRed, na primer, kubanska onlajn encikolpedija),

pretpostavlja se da potiče iz jezika ibibio tamgu (ibibio tamgú): bubanj i plesati (uz zvuk bubnja). Međutim, ne zna se tačno da li ta reč dolazi iz jezika ibibio tamgu ili iz hispanskog arapskog tabal. U svakom slučaju, na istoj toj stranici, možemo pročitati da je Rečnik Španske kraljevske akademije (El Diccionario de la RAE), u izdanju iz 1899, definisao tango kao „zabavu i ples crnaca ili seljana, u Americi“, ali i kao „muziku istoimenog plesa“.

Ova muzika je postojala na marginama dominantne kulture, a imigranti različitih etničkih grupa mogli su da iskažu priznavanje svog prisustva u vidu muzike, u setnim melodijama punim bola potlačenih i marginalizovanih. U septembru, 2009. godine, zahvaljujući zahtevu Argentine i Urugvaja, Unesko je objavio da je tango na listi nematerijalnog kulturnog nasleđa.

Latino muzika je lepeza mogućnosti, ritmova, plesova, tajni i ukusa. Ovde smo prokomentarisali samo jedan omanji deo o nekim žanrovima, njihovom poreklu i značenju. Međutim, uvek je potrebno ući u svet ove muzike i uživati u laganim, brzim, egzotičnim i mističnim ritmovima.

Autor: Wasim Khayachi

Prevod: Anđela Ris

44

Reflejo 021

Fuentes: Victoria Rodríguez, M. (22 de junio de 2008). ¿Qué es el tango? En Diario del viajero.

Disponible en: https://www.diariodelviajero.com/america/que-es-el-tango.

Disponible en: https://www.ecured.cu/Tango.

http://drustvohispanista.rs/

PrÄłatelji izdanja: