12
www.rethemnosnews.gr
αφιέρωμα
ΓΡΑΦΕΙ Ο ΧΑΡΗΣ ΣΤΡΑΤΙΔΑΚΗΣ Δρ Παιδαγωγικής-Ιστορικός Ερευνητής-Συγγραφέας strharis@yahoo.gr, 2831055031
ΣΑΒΒΑΤΟ 9 ΜΑΪΟΥ 2020
Ιστορικές περιηγήσεις (32)
Στο Ρέθυμνο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου: φωτοαναδρομή και σχολιασμός (Ι) Συμπληρώθηκαν εφέτος 80 χρόνια από την είσοδο της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και αυτές τις μέρες 79 από τη Μάχη της Κρήτης. Με την ευκαιρία αυτή θα κάνουμε μια φωτοαναδρομή στο Ρέθυμνο της περιόδου εκείνης, με τα απαραίτητα ιστορικά σχόλια, που είναι πιθανόν να μη μας βρουν σύμφωνους όλους τους αναγνώστες. Όμως ο χρόνος που πέρασε από τότε μας δίνει το δικαίωμα της κριτικής ιστορικής ματιάς και μας υποχρεώνει να παρακάμψουμε τα συνήθη αφηγήματα των ηρωισμών, που, αν ήταν πραγματικοί, ο Χίτλερ θα είχε χάσει τον πόλεμο από το ξεκίνημά του κιόλας! Παράλληλα, και για να είμαστε δημιουργικοί και προσγειωμένοι, θα τελειώσουμε με μια πρόταση, που έχουμε κάνει και κατά το παρελθόν, υλοποιήσιμη, ανέξοδη και προαγωγική της ιστορικής μας συνείδησης.
Τι θέλω να πω με τα παραπάνω; Θέλω να πω ότι, όπως και η μάχη της Ελλάδας συνολικά, έτσι και η Μάχη της Κρήτης δεν μπόρεσε ασφαλώς να μεταβάλλει την πορεία του Πολέμου. Σ’ όσους μελετούν την ιστορία του, είναι φανερό ότι το μέγεθος της Ελλάδας και της Κρήτης ήταν ουσιαστικά αμελητέα για μια ανατροπή, έστω και αν εμείς ανατραφήκαμε με το αφήγημα της καθυστέρησης και του «ρωσικού χειμώνα». Το ίδιο ισχύει και με την πληθώρα των «ηρωισμών» των Κρητικών καπετάνιων, που, αν αλήθευαν έστω και κατά το ήμισυ, δεν θα μπορούσαν ούτε στιγμή να σταθούν στην Κρήτη τα κουρασμένα από το ανατολικό μέτωπο στρατεύματα που την κατείχαν. Πολλοί από αυτούς κατασκευάστηκαν γιατί μεταπολεμικά έπρεπε να θεμελιωθεί το αφήγημα της εθνικοφροσύνης, εν όψει ψυχρού πολέμου, και οι, όποιοι ηρωισμοί, ανταμείφθηκαν πλουσιοπάροχα, από ένα κράτος, που είχε επί της ουσίας συνεργαστεί με τον κατακτητή.
Αλλά κι ο κρητικός πληθυσμός δεν υπήρξε καθολικά αντιστασιακός, όσο θα ήθελαν να τον παραστήσουν οι διάφοροι πανηγυρικοί λόγοι. Είναι αστείο να ισχυριζόμαστε ότι υπήρξαν συντοπίτες μας που αντιμετώπισαν τους αλεξιπτωτιστές, έστω και ζαλισμένους, με κατσούνες, τσουγκράνες και πέτρες, ή έστω με μαχαίρια, εκ του σύνεγγυς. Κι όπως όλα τα σχετικά εθνικά αφηγήματα έχουν ξεκινήσει από κάποια εικόνα, όπως για παράδειγμα εκείνο του «κρυφού σχολειού» έχει ξεκινήσει από τον ομώνυμο πίνακα ζωγραφικής του Νικολάου Γύζη, όπως εκείνο της Αγίας Λαύρας, έχει ξεκινήσει από τον πίνακα του Θεόδωρου Βρυζάκη, το ίδιο και οι μουστακαλήδες που χτυπούν με τις μπαστούνες τούς οπλισμένους με αυτόματα «ομπρελάδες» έχουν την αρχή τους σε ζωγραφιές. Στα πανέμορφα δηλαδή αλλά όχι όμως και ρεαλιστικά σκίτσα του Χανιώτη Αλέξανδρου Δρουδάκη, που κόσμησαν τις σελίδες της «Κρητικής Εστίας» αλλά και τον κρητικό τύπο των δεκαετιών του 1950 και 1960.
Τα ίδια ισχύουν και για τη συνεργασία μιας όχι ασήμαντης μερίδας Κρητών με τον κατακτητή, με στάση που κυμαινόταν από την ανοχή μέχρι και τον δωσιλογισμό. Σ’ όλα τα μπλόκα που πραγματοποιήθηκαν, στο Ρέθυμνο και στα χωριά, και σ’ όλες τις εφόδους, παντού υπήρχαν οι καλοθελητές, που καθοδηγούσαν και εξηγούσαν καταστάσεις και πράγματα στους αγνοούντες ακόμη και τη γλώσσα κατακτητές. Ποιήματα του είδους «Καράβας, Αλεξομανώλης / Φραγγιάς, Μαρκίδης, Μαρκιανός /Παπουτσιδάκης, Καπαϊδόνης / και ο παπάς ο Πρασανός», όσο κι αν διατηρούν την αξία τους, δεν επαρκούν ως ιστορικά τεκμήρια. Οπωσδήποτε ο αριθμός των δωσιλόγων του Ρεθύμνου ήταν πολύ μεγαλύτερος, αφού στον Ειδικό Επίτροπο του Δικαστηρίου Δωσιλόγων παραδόθηκαν στα τέλη του 1945 από τον δικηγόρο Μιχάλη Παπαδάκη συνολικά 231 δικογραφίες! Άλλο αν οι περισσότεροι απαλλάχτηκαν για τους γνωστούς ψυχροπολεμικούς λόγους και πολλοί καν δεν χρειάστηκε καν να φτάσουν στην αίθουσα του Δικαστηρίου.
Ας δούμε όμως τα γεγονότα. Όπως και σ’ όλο τον κόσμο, ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε τις ρίζες του στον Μεσοπόλεμο, ιδιαίτερα στη Συνθήκη των Βερσαλιών και στην οικονομική κρίση του Μεσοπολέμου, που οδήγησε στο παγκόσμιο κραχ του 1929 και στην επακόλουθη ελληνική χρεωκοπία του 1932. Στο Ρέθυμνο όμως, το οποίο διατηρούσε ανθρώπους του σε διάφορα επίπεδα της πολιτικής εξουσίας (Σκουλάς, Γοβατζιδάκης, Μοάτσος, Τσουδερός κ.ά.) ο Μεσοπόλεμος δεν ήταν η χειρότερη εποχή, όπως έχουμε δείξει απ’ αυτή εδώ τη στήλη το καλοκαίρι του 2017 σε σειρά δημοσιευμάτων, με τον τίτλο «Το Ρεθεμνιώτικο New Deal του Μεσοπολέμου». Αντίθετα ήταν μια περίοδος δημιουργική, με πληθώρα δημοσίων και ιδιωτικών έργων: Ορφανοτροφείο, Τελωνείο, Οίκος Παιδείας, Γυμνάσιο Θηλέων, Καμαράκι, 3ο Δημοτικό Σχολείο, 124 διδακτήρια στην ύπαιθρο, οδοί προς Ηράκλειο και Χανιά, Αγιοβασιλιώτικος και Αμαριώτικος δρόμος, λειτουργία βιομηχανικών μονάδων Αγίας Φωτεινής και ΒΙΟ κ.λπ.
Άρα λοιπόν, τουλάχιστον στο Ρέθυμνο, δεν ήταν η ανέχεια που οδήγησε στον εκφασισμό όχι αμελητέου τμήματος της κοινωνίας. Όπως έχουμε ήδη εντοπίσει, οι τελευταίες οικογένειες Εβραίων έφυγαν από το Ρέθυμνο για τα Χανιά στις αρχές της δεκαετίας του 1920, προκειμένου να μπορέσουν εκεί να αντιμετωπίσουν, με τη βοήθεια της ακμαίας κοινότητας, τις προσβολές και επιθέσεις που δέχονταν στην γενέθλιά τους πόλη. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό το γεγονός ότι ο Εβραίος Ραβίνος των Χανίων Αβραάμ Εβλαγόν χρειάστηκε να έρθει στο Ρέθυμνο το 1921, για την εκταφή των νεκρών από τα εδώ εβραϊκό νεκροταφείο, και τη μεταφορά τους σ’ εκείνο των Χανίων, προκειμένου οι νεκροί να μην υφίστανται άλλες βεβηλώσεις. Αμέσως μετά ο χώρος κατελήφθη από το παρακείμενο στρατόπεδο, ενώ αργότερο σ’ αυτόν λειτούργησαν και σφαγεία.