Έκθεση Αξιολόγησης Αστικής Ανθεκτικότητας Θεσσαλονίκης

Έκθεση Αξιολόγησης Αστικής Ανθεκτικότητας Θεσσαλονίκη, Ιούνιος 2016

“Αστική Ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα κατοίκων, κοινοτήτων, θεσμών, επιχειρήσεων και δομών μιας πόλης να επιβιώνουν, να προσαρμόζονται και να εξελίσσονται ανεξάρτητα από τις χρόνιες πιέσεις και τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης που τυχόν αντιμετωπίζουν” - 100 Ανθεκτικές Πόλεις, μια πρωτοβουλία του Ίδρυματος Ροκφέλερ

“Για τη Θεσσαλονίκη, ανθεκτικότητα σημαίνει η δημιουργία μίας πόλης εξωστρεφούς, δημιουργικής και φιλικής που μεριμνά για την ασφάλεια και την ευημερία των πολιτών της, ενδυναμώνει την τοπική οικονομία και προστατεύει τους φυσικούς της πόρους” -Γιάννης Μπουτάρης, Δήμαρχος Θεσσαλονίκης

Περιεχόμενα 6

1. Εισαγωγή

6

1.1 Το πρόγραμμα “100 Ανθεκτικές Πόλεις”

6

1.2 Πλαίσιο λειτουργίας

7

1.3 Το παγκόσμιο δίκτυο των 100 Ανθεκτικών Πόλεων

9

1.4 Διαδικασία ανάπτυξης Στρατηγικού Σχεδιασμού Αστικής Ανθεκτικότητας

10

2. Θεσσαλονίκη: Μία πόλη σε μετάβαση

12

2.1 Χρονοδιάγραμμα Aνθεκτικότητας Θεσσαλονίκης

14

2.2 Δημογραφικά Στοιχεία

18

2.3 Εδαφική Συνοχή

18

2.4 Κοινωνία και Πολιτισμός

19

2.5 Επιχειρηματικότητα

19

2.6 Βασικές Υποδομές

20

2.7 Κλίμα και Αστικό Περιβάλλον

22

2.8 Τοπική Αυτοδιοίκηση

24

2.9 Ισχύουσες Στρατηγικές, Σχέδια και Πλαίσια Ανάπτυξης

28

3. Ανάλυση υπάρχουσας κατάστασης

28

3.1 Σχεδιασμός μιας καινοτόμου συμμετοχικής διαδικασίας

30

3.2 Καταγραφή των δράσεων και πολιτικών της πόλης

33

3.3 Προς μία Μητροπολιτική Προσέγγιση

34

3.4 Πώς κρίνουν οι πολίτες την ανθεκτικότητα της πόλης

38

3.5 Οι υλικοί πόροι και οι κίνδυνοι της Θεσσαλονίκης

40

3.6 Πιέσεις, Τάσεις και Σενάρια

42

3.7 Κύριες Απρόσμενες Κρίσεις και Πιέσεις για την πόλη της Θεσσαλονίκης

46

4. Πεδία Διερεύνησης

48

4.1 Θερμαϊκός Κόλπος: Το θαλάσσιο στοιχείο στην καθημερινότητα της πόλης και του πολίτη

50

4.2 Η δημιουργία ενός επιχειρηματικού οικοσυστήματος που ενεργοποιεί το ανθρώπινο δυναμικό της πόλης και ενδυναμώνει την τοπική οικονομία

52

4.3 Η συμμετοχικότητα στο δημόσιο χώρο

54

4.4 Η βιώσιμη κινητικότητα ως δύναμη αλλαγής στην πόλη

56

4.5 Data empowered City

58

5. Συνεργασίες

59

6. Ευχαριστίες

60

7. Γραφείο Αστικής Ανθεκτικότητας

Εισαγωγή

Εισαγωγή

1.1 Το πρόγραμμα 100 Ανθεκτικές Πόλεις Το πρόγραμμα “100 Ανθεκτικές Πόλεις” (100RC), είναι μια πρωτοβουλία του Ιδρύματος Rockefeller, που έχει ως στόχο να βοηθήσει πόλεις από όλο τον κόσμο να γίνουν πιο ανθεκτικές απέναντι στις περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές προκλήσεις του 21ου αιώνα. Το 100RC υποστηρίζει την προσαρμογή και την ενσωμάτωση υπό το πρίσμα της ανθεκτικότητας όχι μόνο των απρόσμενων κρίσεων, αλλά και των χρόνιων πιέσεων που φθείρουν τον αστικό ιστό σε καθημερινή βάση. Με την καταγραφή και κατά συνέπεια την κατανόηση των κρίσεων και των πιέσεων, μία πόλη γίνεται ικανότερη να ανταποκριθεί σε ανεπιθύμητα γεγονότα και μπορεί να καλύψει τις βασικές της λειτουργίες προς όλο τον πληθυσμό της,σε καλές και σε άσχημες εποχές. <http://www.100resilientcities.org/> Στις πόλεις του δικτύου παρέχονται οι απαραίτητοι πόροι και τα κατάλληλα εργαλεία ώστε να διαμορφωθεί ένας οδικός χάρτης προς την ανθεκτικότητα. Οι πόροι που προσφέρονται βασίζονται σε τέσσερις άξονες: 1. Οικονομική και συμβουλευτική στήριξη για τη δημιουργία και στελέχωση ενός Γραφείου Αστικής Ανθεκτικότητας, που συντονίζει το πρόγραμμα.

2. Εξειδικευμένη υποστήριξη από ειδικούς παγκόσμιου βεληνεκούς για την ενίσχυση της αστικής ανθεκτικότητας της πόλης.

3. Πρόσβαση σε εργαλεία και υπηρεσίες από οργανισμούς του ιδιωτικού, δημόσιου και μηκερδοσκοπικού τομέα, που μπορούν να βοηθήσουν, να αναπτύξουν και να ενσωματώσουν την έννοια της αστικής ανθεκτικότητας σε μία πόλη.

4. Συμμετοχή σε ένα παγκόσμιο δίκτυο πόλεων όπου μπορούν να μάθουν και να ανταλλάσσουν καλές πρακτικές. Το δίκτυο 100RC στοχεύει όχι μόνο να βοηθήσει κάθε πόλη ξεχωριστά στο γίνει πιο ανθεκτική, αλλά και να διευκολύνει τη διαμόρφωση μίας παγκόσμιας κοινότητας.

1.2 Πλαίσιο λειτουργίας Η Θεσσαλονίκη κατάφερε μέσω διαγωνιστικής διαδικασίας να γίνει μέλος του προγράμματος “100 Ανθεκτικές Πόλεις” (100RC). Στο πλαίσιο της συμμετοχής αυτής, ο Δήμος καλείται να αναλάβει σημαντικές δράσεις προκειμένου να εγκαθιδρύσει τα θεμέλια και τη στρατηγική για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας της πόλης. Χρονοδιάγραμμα προγράμματος 2016

2017

Μάρτιος

Μάιος

Δεκέμβριος

Ιανουάριος

Ο Δήμαρχος

Φάση Α:

Φάση Β:

Φάση Γ:

Θεσσαλονίκης

Αποτύπωση

Συγκρότηση της

Υλοποίηση

ανακοινώνει

της εικόνας της

“Στρατηγικής για την

σχεδίων δράσης

την έναρξη

πόλης

Ανθεκτικότητα της

του Στρατηγικού

Θεσσαλονίκης”

Σχεδιασμού

λειτουργίας του Γραφείου Αστικής

Σύνταξη

Ανθεκτικότητας

ΈΚθεσης Αστικής Ανθεκτικότητας

6

Ιούνιος

2019

80. Buenos Aires, Argentina 81. Cali, Colombia 82. Medellin, Colombia 83. Montevideo, Uruguay 84. Porto Alegre, Brazil, 85. Quito, Equador 86. Rio de Janeiro, Brazil 87. Salvador, Brazil 88. Santa Fe, Argentina 89. Santiago, Chile

49. Atlanta, US 50. Berkeley, US 51. Boston, US 52. Boulder, US 53. Calgary, Canada 54. Chicago, US 55. Colima, Mexico 56. Dallas, US 57. El Paso, US 58. Greater Miami, US 59. Guadalajara, Mexico 60. Honolulu, US 61. Juarez, Mexico 62. Los Angeles, US 63. Louisville, US 64. Mexico City, Mexico 65. Minneapolis, US 66. Montreal, Canada 67. Nashville, US 68. New Orleans, US 69. New York City, US 70. Norfolk, US 71. Oakland, US 72. Pittsburg, US 73. San Francisco, US 74. Seattle, US 75. St Louis, US 76. Toronto, Canada 77. Tulsa, US 78. Vancouver, Canada 79. Washington DC, US

32. Athens, Greece 33. Barcelona, Spain 34. Belfast, Northern Ireland 35. Belgrade, Serbia 36. Bristol, England 37. Glasgow, Scotland 38. Manchester, England 39. Lisbon, Portugal 40. London, England 41.Milan, Italy 42. Paris, France 43. Rome, Italy 44.Rotterdam, Netherlands 45. Tbilisi, Georgia 46. The Hague, Netherlands 47. Thessaloniki, Greece 48. Vejle, Denmark

12. Bangalore, India 13. Bangkok, Thailand 14. Can Tho, Vietnam 15. Chennai, India 16. Da Nang, Vietnam 17. Deyang, China 18. Haiyan, China 19. Huangshi, China 20. Jaipur, India 21. Jakarta, Indonesia 22. Kyoto, Japan 23. Mandalay, Myanmar 24. Melaka, Malaysia 25. Pune, India 26. Semarang, Indonesia 27. Seoul, South Korea 28. Singapore, Singapore 29. Surat, India 30. Toyama, Japan 31. Yiwu, China

1.Accra, Ghana 2. Addis Ababa, Ethiopia 3. Luxor, Egypt 4. Cape Town, S. Africa 5. Dakar, Senegal 6. Durban, South Africa 7. Enugu, Nigeria 8. Kigali, Rwanda 9. Lagos, Nigeria 10. Nairobi, Kenya 11. Paynesville, Liberia

90. Panama City, Panama 91. San Juan, Puerto Rico 92. Santiago de los Caballeros, The Dominican Republic

CENTRAL AMERICA & THE CARIBBEAN

SOUTH AMERICA

NORTH AMERICA

EUROPE

ASIA

AFRICA

1.3 Το παγκόσμιο δίκτυο των 100 Ανθεκτικών πόλεων

97. Christchurch, N. Zealand 98. Melbourne, Australia 99. Sydney, Australia 100. Wellington City, N.Zealand

OCEANIA

93. Amman, Jordan 94. Byblos, Lebanon 95. Ramallah, Palestine 96. Tel Aviv, Israel

MIDDLE EAST

Εισαγωγή

7

Εισαγωγή

Τι σημαίνει ο όρος «Αστική Ανθεκτικότητα»; Αστική Ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα κατοίκων, κοινοτήτων, θεσμών, επιχειρήσεων και δομών μιας πόλης να επιβιώνουν, να προσαρμόζονται και να εξελίσσονται ανεξάρτητα από τις χρόνιες πιέσεις και τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης που τυχόν αντιμετωπίζουν.

Ποιοτικά Χαρακτηριστικά Ανθεκτικών Συστημάτων και Πόλεων Οι «εφευρετικοί» άνθρωποι και φορείς ανακαλύπτουν, σε περιόδους κρίσης, εναλλακτικούς τρόπους χρήσης των διαθέσιμων πόρων τους για να καλύψουν τις ανάγκες τους και να πετύχουν τους στόχους τους. Ένα «εύρωστο» σύστημα είναι καλοσχεδιασμένο, καλοστημένο και εύκολα διαχειρίσιμο, ενώ περιλαμβάνει τις απαραίτητες προβλέψεις, ώστε να εξασφαλίζει ότι μια πιθανή αποτυχία θα είναι όσο το δυνατόν πιο περιορισμένη και προβλέψιμη, και όχι δυσανάλογη ως προς το αίτιο του προβλήματος. Ως «πλεονασματικότητα» ορίζεται η εφεδρική ικανότητα, η οποία σκόπιμα δημιουργήθηκε για να αντιμετωπιστεί οποιαδήποτε διαταραχή λόγω υπερβολικών πιέσεων, απότομων αυξήσεων της ζήτησης ή διακοπών στα δίκτυα παροχής. Χαρακτηρίζεται από ποικιλομορφία τρόπων εκπλήρωσης μιας συγκεκριμένης ανάγκης. Η «ευελιξία» αναφέρεται στην πρόθεση και την ικανότητα για υιοθέτηση εναλλακτικών στρατηγικών, ανάλογες με τις υπάρχουσες μεταβαλλόμενες συνθήκες ή τις απρόσμενες κρίσεις. Τα συστήματα μπορούν να γίνουν πιο ευέλικτα μέσα από την εισαγωγή νέων τεχνολογιών ή γνώσεων, αλλά και μέσω της αναγνώρισης των παραδοσιακών πρακτικών. Οι «συμμετοχικές» διαδικασίες τονίζουν την ανάγκη για ευρεία διαβούλευση και πολυφωνία, έτσι ώστε να δημιουργείται αίσθηση συνιδιοκτησίας και ένα κοινό όραμα για τη δημιουργία μιας ανθεκτικής πόλης. Οι «συνεκτικές» διαδικασίες φέρνουν σε επαφή και συνεργασία διαφορετικά συστήματα και φορείς, καθιστώντας έτσι εφικτές επιπλέον παροχές, καθώς οι πόροι χρησιμοποιούνται από κοινού και διαμοιράζονται και όλοι οι εμπλεκόμενοι έχουν τη δυνατότητα να εργαστούν συλλογικά για την επίτευξη μεγαλύτερων στόχων.

Πλαίσιο Αστικής Ανθεκτικότητας

Το Πλαίσιο Αστικής Ανθεκτικότητας (ΠAΑ) είναι ένα εργαλείο που δημιουργήσε η ARUP σε συνεργασία με το Ίδρυμα Rockefeller το οποίο βοηθάει στην κατανόηση των πολλαπλών διαστάσεων που συνθέτουν την ανθεκτικότητα μιας πόλης. Το Πλαίσιο αυτό θα χρησιμοποιηθεί αρκετά κατά τη διάρκεια προετοιμασίας και εφαρμογής της Στρατηγικής Ανθεκτικότητας ως ένα πρίσμα διάγνωσης των τομέων στους οποίους υπολείπεται η πόλη και αναγνώρισης των ευκαιριών βελτίωσης. Πλαίσιο Αστικής Ανθεκτικότητας: CRF Tool © Arup, 2014

8

Εισαγωγή

1.4 Διαδικασία ανάπτυξης Στρατηγικού Σχεδιασμού Αστικής Ανθεκτικότητας •

• •

1ο Στάδιο: Προετοιμασία και κατανόηση των ζητημάτων αστικής ανθεκτικότητας για τη Θεσσαλονίκη. Το αποτέλεσμα του 1ου σταδίου είναι η αρχική αξιολόγηση ανθεκτικότητας (ΕΑΑΑ/ Έκθεση Αξιολόγησης Αστικής Ανθεκτικότητας) και των Πεδίων Διερεύνησης στα οποία πρόκειται να γίνει εκτενέστερη ανάλυση.

2ο Στάδιο: Διαμόρφωση της Στρατηγικής Αστικής Ανθεκτικότητας σύμφωνα με τα Πεδία Διερεύνησης.

3ο Στάδιο: Υλοποίηση των δράσεων και πολιτικών της Στρατηγικής για την Αστική Ανθεκτικότητα.

Η παρούσα έκθεση συνοψίζει τη μεθοδολογία και τα βασικά συμπεράσματα από κάθε στάδιο της ΕΑΑΑ, συμπεριλαμβανομένων των θεματικών Πεδίων Διερεύνησης. Τα στάδια της ΕΑΑΑ περιλαμβάνουν: •

Το προφίλ της πόλης, όπως αυτό διαμορφώνεται μέσα από τα χαρακτηριστικά της και την υφιστάμενη εικόνα της, επισημαίνοντας παράλληλα τους τομείς στους οποίους ο Δήμος καλείται να εργαστεί ώστε να ενισχύσει την αστική του ανθεκτικότητα.

•

Την καταγραφή των δράσεων, μελετών και προγραμμάτων που διεξάγονται στην Θεσσαλονίκη. Η καταγραφή έγινε με στόχο να κατανοηθούν οι προσπάθειες που γίνονται από το Δήμο, την ακαδημαϊκή κοινότητα και τις ομάδες της κοινωνίας των πολιτών.

•

Την καταγραφή των απόψεων των πολιτών για τις δυνατότητες και τις αδυναμίες της Θεσσαλονίκης μέσα από συζητήσεις και συνεντεύξεις.

• •

Μία προκαταρκτική καταγραφή των βασικών υποδομών της Θεσσαλονίκης και πως αυτές συνεισφέρουν στην περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική ανθεκτικότητα της πόλης. Τον εντοπισμό και την ανάλυση των σημαντικότερων απρόσμενων κρίσεων και χρόνιων πιέσεων που αντιμετωπίζει η πόλη της Θεσσαλονίκης σήμερα ή αναμένεται να αντιμετωπίσει στο προσεχές μέλλον.

Η ανάλυση των παραπάνω αποτελεσμάτων πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο του Πλαισίου Αστικής Ανθεκτικότητας (ΠΑΑ, Arup/Rockefeller Foundation, 2014). Το ΠΑΑ αποτελεί μία κοινή μεθοδολογία που χρησιμοποιείται από όλες τις πόλεις του δικτύου για την κατανόηση των βασικών προκλήσεων αλλά και ευκαιριών της πόλης.

9

Θεσσαλονίκη: Μία πόλη σε μετάβαση

Θεσσαλονίκη: Μία πόλη σε μετάβαση

12

Θεσσαλονίκη: Μία πόλη σε μετάβαση

2. Θεσσαλονίκη: Μια πόλη σε μετάβαση Η Θεσσαλονίκη είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη στη χώρα όπως ακριβώς η Βαρκελώνη, το Μόναχο ή Λυών. Αν και διαφέρουν μεταξύ τους, οι πόλεις αυτές μπορούν να διαδραματίσουν εξίσου σημαντικό ρόλο σε εθνικό επίπεδο όπως και οι πρωτεύουσες τους. Οι παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη των πόλεων αυτών είναι ο βαθμός καινοτομίας τους, η οικονομική ποικιλομορφία, το πλούσιο ανθρώπινο δυναμικό, η συνδεσιμότητα, η ποιότητα ζωής και η χρηστή αστική διακυβέρνηση. Ο πληθυσμός του Δήμου Θεσσαλονίκης είναι 324.766 (απογραφή 2011) ενώ στην μητροπολιτική περιοχή κατοικούν περίπου 1,12 εκατ. κάτοικοι. Η Θεσσαλονίκη θεωρείται ότι επηρεάζει άμεσα την ευρύτερη περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας, μία περιοχή 1,9 εκατ. κατοίκων (απογραφή 2011). Ιστορικά η πόλη διατηρεί ισχυρούς πολιτισμικούς και οικονομικούς δεσμούς με τις γειτονικές χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης και της Μεσογείου. Η πόλη έχει 2300 χρόνια ιστορία, ενώ κατοικείται συνεχόμενα από το 315 π.Χ. και αποτέλεσε μέρος της Ελληνιστικής, Ρωμαϊκής, Βυζαντινής και Οθωμανικής ιστορίας της περιοχής, και σε συνδυασμό με μια ακμάζουσα Εβραϊκή κοινότητα, διαμορφώθηκε ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας της. Το όνομά της, η πόλη το πήρε από τη σύζυγο του ιδρυτή της, βασιλιά Κάσσανδρου του Μακεδόνα, τη Θεσσαλονίκη. Στη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η Θεσσαλονίκη θεωρούνταν η σημαντικότερη πόλη μετά την Κωνσταντινούπολη, τόσο σε επίπεδο πλούτου όσο και μεγέθους. Οι κάτοικοι της πόλης έχουν επιβιώσει πολυάριθμες εισβολές, φυσικές καταστροφές και απότομες αλλαγές πληθυσμού. Μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1912, η πόλη έχει υποστεί μια πυρκαγιά που κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος του κέντρου της, ένα μεγάλο σεισμό, την εγκατάσταση χιλιάδων προσφύγων από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο, τη σχεδόν ολοκληρωτική απώλεια του Εβραϊκού της πληθυσμού και άλλες καταστροφές που απεικονίζονται στο παρακάτω χρονοδιάγραμμα. Σήμερα, η Θεσσαλονίκη είναι μια πολυπολιτισμική, εξωστρεφής και ζωντανή πόλη με ανερχόμενο τουρισμό και διεθνείς δεσμούς, και μεταμορφώσεις που επηρεάζουν την οικονομική και κοινωνική ζωή της. Θεωρείται η γαστρονομική πρωτεύουσα της Ελλάδας ενώ φημίζεται για τη νυχτερινή της ζωή και έχει αξιολογηθεί ως η κορυφαία μεσαίου μεγέθους ευρωπαϊκή πόλη στο δείκτη “Human Capital and Lifestyle” των Financial Times “fDi European Cities & Regions of the Future 2014/15”. Το 2014 πόλη απέκτησε ξανά επαφή με το υγρό της στοιχείο με την ανάπτυξη ενός πλήρως προσβάσιμου παραλιακού μετώπου μήκους 5 χλμ. που αποτελεί το μεγαλύτερο ανασχεδιασμένο παραλιακό μέτωπο στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και περιέχει πολυάριθμα πάρκα και χώρους αναψυχής όπου πραγματοποιούνται δημόσιες εκδηλώσεις και φεστιβάλ. Η πόλη έχει τη μεγαλύτερη πανεπιστημιακή κοινότητα της Ελλάδας, φιλοξενώντας περίπου 150.000 φοιτητές κάθε χρόνο στα τέσσερα ακαδημαϊκά της ιδρύματα και στις πολυάριθμες επαγγελματικές σχολές. Τέλος, το 2014 η Θεσσαλονίκη επιλέχθηκε ως Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα Νεολαίας.

13

Θεσσαλονίκη: Μία πόλη σε μετάβαση

2.1 Χρονοδιάγραμμα Aνθεκτικότητας Θεσσαλονίκης

Κύριες κρίσεις στη σύγχρονη ιστορία της πόλης

1912

1917

1922

1943

1956

1978

1986

2010

2016

2030

Επιπτώσεις

Η ανταπόκριση της πόλης

Μεγάλη Πυρκαγιά

Καταστράφηκε το ιστορικό κέντρο της πόλης

Το ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης ανασχεδιάστηκε κατά τα ευρωπαίκά πρότυπα της πολεοδομίας από τον Ernest Hébrard.

130.000 πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη

- Ο πληθυσμός της πόλης διπλασιάστηκε σε διάστημα 6 μηνών

- Αναπτύχθηκαν νέες μέθοδοι κατασκευής - Δόθηκαν υλικά κατασκευής για ιδιοκατασκευή από τους πρόσφυγες - Δόθηκαν δάνεια μηδενικού επιτοκίου - Στήθηκαν προκατασκευασμένα καταλύματα - Κατασκευάστηκαν προσφυγικοί οικισμοί

50.000 Έλληνες Εβραίοι μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης

Η εβραϊκή κοινότητα αποτελούσε το 20% του πληθυσμού της πόλης ως το 1940

Το 2013 η πόλη αναγνωρίζει το παρελθόν της και οργανώνει τις πρώτες εκδηλώσεις μνήμης για τα θύματα του ολοκαυτώματος

Πολεοδομικά Διατάγματα

Τα διατάγματα επέτρεψαν την πυκνή αστική δόμηση και την επέκταση της πόλης

Ο Δήμος πρέπει να κάνει εκτεταμένες απαλλοτριώσεις για τη δημιουργία νέων ανοικτών χώρων και χώρων για κοινωνικές υποδομές (π.χ. ανέγερση σχολείων)

- Υπήρξε ο πρώτος σεισμός που χτύπησε αστικό κέντρο στην Ελλάδα

Νέοι κανονισμοί:

Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης

Μεγάλος Σεισμός

- Η άφιξη των προσφύγων επηρέασε την αστική ανάπτυξη της πόλης

- Η ανταπόκριση στην κρίση αντιμετώπισε επείγοντα περιστατικά και υπήρξε ο καταλύτης για δραστικές αλλαγές στον αντισεισμικό κανονισμό Βιομηχανικό Ατύχημα στα Διυλιστήρια

- Πάνω από 14,000 κυβικά μέτρα πετρελαίου κάηκαν - Το συνολικό κόστος της καταστροφής υπολογίστηκε στα 22 εκατομμύρια δολάρια, ενώ υπήρξαν έμμεσες επιπτώσεις στη γεωργία και την οικονομία

- το ατύχημα οδήγησε στον εκσυγχρονισμό του εθνικού πλαισίου για την αποφυγή βιομηχανικών ατυχημάτων.

- εξακολουθούν να υπάρχουν ζητήματα μη πιστής εφαρμογής του

Εφαρμόστηκαν τα πρώτα Μέτρα Λιτότητας

Ο προϋπολογισμός του Δήμου μειώθηκε κατά 60%

Η πόλη αύξησε τις δαπάνες της στην κοινωνική πρόνοια εντός 4 χρόνων με τη δημιουργία δικτύου υπηρεσιών για την καταπολέμηση της φτώχειας μέσω συνεργασιών, εξωτερικής χρηματοδότησης και αποτελεσματικής διαχείρισης.

Δημιουργία του πρώτου χώρου προσωρινής στέγασης για πρόσφυγες από τη Μ. Ανατολή

Περίπου 10,000 πρόσφυγες φιλοξενούνται σε χώρους γύρω από τη Θεσσαλονίκη

Ως απάντηση, η πόλη:

Διασφαλίζοντας την ανθεκτικότητα της πόλης στο μέλλον Μετακινήσεις πληθυσμών

14

- Θεσμοθετήθηκε σχέδιο δράσης σε περίπτωση σεισμού - Ιδρύθηκαν νέες διοικητικές δομές για τη διαχείριση της περιόδου μετά το σεισμό - Ένας νέος αντισεισμικός κανονισμός εφαρμόστηκε από το 1984 και έπειτα

- Δημιούργησε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο διαχείρισης - Κινητοποίησε εθελοντές - Συνεργάστηκε με διεθνείς οργανισμούς για τη στέγαση προσφύγων - Προώθησε συνέργειες φορέων

Μεγάλοι κίνδυνοι

Πολιτικές

Θεσσαλονίκη: Μία πόλη σε μετάβαση

Χάρτης Μητροπολιτικής Περιοχής Θεσσαλονίκης

ΥΠΟΜΝΗΜΑ Δήμοι Μητροπολιτικής Ενότητας Δήμος Θεσσαλονίκης Κόμβοι Διεθνών Συγκοινωνιών Ιστορικό Κέντρο Βιομηχανική Ζώνη Φυσικοί Πόροι Υγρότοπος Δέλτα Δάσος Σειχ Σου Καλλιέργιες

15

Θεσσαλονίκη: Μία πόλη σε μετάβαση

2.2 Δημογραφικά στοιχεία Η μεγαλύτερη δημογραφική πρόκληση της περιοχής είναι η γήρανση του πληθυσμού της που οφείλεται κυρίως στο χαμηλό ρυθμό γεννήσεων. Την τελευταία δεκαετία (2005-2014), η ηλικιακή ομάδα “άνω των 65 ετών” αυξήθηκε τόσο σε μέγεθος (από 169.000 το 2005 σε 207.000 το 2014) όσο και σε ποσοστό επί του συνολικού πληθυσμού (15.2% το 2005 σε 18.4% το 2014), (Πηγή: Eurostat). Επιπλέον, στο Δήμο Θεσσαλονίκης ο πληθυσμός μειώθηκε κατά 13.5% μεταξύ 2001 (375.276) και 2011 (324.766). Ένας σημαντικός αριθμός πολιτών έφυγε από το Δήμο Θεσσαλονίκης τη συγκεκριμένη δεκαετία και μετακινήθηκε στα προάστια της μητροπολιτικής περιοχής οδηγώντας στην αύξηση του πληθυσμού των γειτονικών δήμων (Πηγή: Οι Δήμοι σε αριθμούς, Αθήνα, Μάιος, 2013). Δείκτης Γήρανσης, 2011

Στη Μ η τρ οπολ ι τι κ ή Ε ν ότη τα, η αν αλο γ ί α ε ί ν αι 1 : 1

Στο Δ. Θεσσαλονίκης η αναλογία μεταξύ των ηλικιωμένων > 65 ετών και των νέων < 15 ετών είναι 2:1. Στη Μητροπολιτική Ενότητα, η αναλογία είναι 1:1.

Δ ήμος Θεσσα λον ί κ ης 200%

134,4% 119,8%

Ε υρ ώπη των 28 102%

Δ ήμος Κορδ ελ ι ού - Ευόσμου

Δ . Κορδε λι ού - Ε υ ό σ μ ο υ

Δ . Θεσ σ α λονίκ ης

Μητρο πολιτικ ή Ε νότητα

Δ . Κορδε λι ού - Ευ ό σ μ ου

Μητρο πολιτ ικ ή Ε νότ ητα

Δ . Θ εσ σ α λονί κης

Ε λ λάδ α

57%

Μ ητ ροπολ ι τι κ ή Εν ότητα

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Ηλικιακές ομάδες - Μητροπολιτική Κατανομή, 2011* * Τα ποσοστά αφορούν στην κατανομή των ηλικιακών ομάδων ανά Δήμο και βασίζονται στις απαντήσεις των 10 εκ των 11 Δήμων που συμμετείχαν σε σχετική έρευνα της Μητροπολιτικής Αναπτυξιακής Ηλικιακές ομάδες - Μητ ροπλοτ ικήΑ.Ε. Κατανομή, 2011* 0-14

Δ ήμο ς μ ε το μεγαλύτ ε ρο πο σο στ ό

Πο σο στ ό Δ . Θεσσ α λο νίκη ς

Δ ήμο ς μ ε το χαμη λότ ε ρο πο σο στ ό

20% Δ. Θέ ρμη ς

1 0 ,3 6 %

1 0 ,3 6 % Δ. Θ ε σσαλο νίκη ς

1 5 -2 9

38% Δ. Ωραιο κάστ ρο υ

2 2 ,9 %

1 6 ,3 6 % Δ. Καλαμαριάς

3 0 -5 4

4 2 ,6 % Δ. Κο ρ δ ε λ ι ο ύ - Ε υ ό σ μ ο υ

3 3 ,3 6 %

3 2 ,9 % Δ. Ω ρ α ι ο κά σ τρ ο υ

5 5 -6 4

1 2 ,7 9 % Δ. Α μ πε λο κ ή πω ν Με ν ε μ έ ν η ς

1 2 ,1 5 %

8 ,7 2 % Δ. Κο ρ δ ε λ ι ο ύ Ευόσμου

65<

2 1 ,2 3 % Δ. Θε σ σ α λο ν ί κ η ς

2 1 ,2 3 %

8 ,9 4 % Δ. Ω ρ α ι ο κά σ τρ ο υ τρ ο υ

* Τ α ποσοσ τά αφορ ο ύν σ την κατανο μή των ηλικιακών ο μάδ ων ανά Δ ήμο και βα σ ί ζον τα ι σ τ ι ς α πα ν τ ή σ ει ς τ ω ν 1 0 ε κ τ ω ν 1 2 Δ ή μω ν πο υ σ υμμε τ είχα ν σ ε σ χε τ ι κ ή έρ ε υνα τ η ς Μ ητρ ο πολι τ ι κ ή ς Ανα π τ υ ξια κής Α. Ε.

16

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Θεσσαλονίκη: Μία πόλη σε μετάβαση

Πληθυσμός, Μητροπολιτική Ενότητα* 2011 4 0 0 .0 0 0

* Στον χάρτη αποτυπώνονται οι 10 εκ των 12 Δήμων που συμμετέιχαν στην έρευνα της Μητροπολιτικής Αναπτυξιακής Θεσσαλονίκης.

Κάτοικοι του Δήμου Θεσσαλονίκης

> 2 0 0 . 0 0 0 κάτο ικο ι

3 5 0 .0 0 0

3x

1 0 0 . 0 0 0 -2 0 0 .0 0 0 κά το ικο ι 9 0 . 0 0 0 -1 0 0 . 0 0 0 κά το ικο ι

του επόμενου = Θε σσακατοίκους Δήμος λονί κης: ο Δήμος με τη με γα λύτε ρ η ε π ι ρ ρ οή στ η ν πιο πολυπληθούς Δήμου της μητρ οπολι τι κή ε νότητα

8

3 0 0 .0 0 0

Μητροπολιτικής.

5 6 . 0 0 0 -9 0 . 0 0 0 κά το ικο ι 4 6 . 0 0 0 -5 5 . 0 0 0 κά το ικο ι

2 5 0 .0 0 0

> 4 6 . 0 0 0 κά το ικο ι 5

4

2 0 0 .0 0 0 2

3

9 1

1 5 0 .0 0 0

7

6

1 0 0 .0 0 0

5 0 .0 0 0 10

1 . Δή μο ς Θ εσσαλο νίκη ς 2 . Δή μο ς Νεάπολη ς - Συκεών 3 . Δή μο ς Α μπελο κή πων - Μενεμένης 4 . Δή μο ς Κο ρδελιο ύ - Ε υό σμου 5 . Δή μο ς Παύλο υ Μελά 6 . Δή μο ς Καλαμαριάς 7 . Δή μο ς Πυλαία - Χ ο ρτιάτη 8 . Δή μο ς Ωραιο κάστρο υ 9 . Δή μο ς Δέλτα 1 0 . Δή μο ς Θ έρμη ς

Πληθυσμιακή Μεταβολή, Μητροπολιτική Ενότητα* 1981-2011, Προβλέψεις για το 2021 Π λ ηθυ σ μ ι α κ ή Μ ε ταβολ ή, Μ ητ ροπολ ι τ ι κ ή Ε ν ότ ητα* 1 9 8 1 - 2 0 11 , Π ρ ο β λέ ψ ε ις για το 2 0 2 1

*Τα δεδομένα βασίζονται στις απαντήσεις των 10 εκ των 11 Δήμων που συμμετείχαν στην Μόνιμη Επιτροπή Αναπτυξιακής Σύγκλισης της Μητροπολιτικής Αναπτυξιακής Θεσσαλονίκης Α.Ε.

450. 000

400. 000

4 0 6. 4 1 3 3 83 .967

3 97.156

350. 000 325.182

T hes s a lo nik i

300. 000

250. 000

200. 000

150. 000

137.930

11 6 . 9 9 9 99.245

100. 000

90.906 80.991

84.741

57.918

50. 000

50.078

51.676

40.209 38.521

91.270

32.708

7 0 . 11 0 53.315 52.127

Πα ύλος Με λά ς Κ α λα μαριά Κ ορδε λιό - Ε ύ οσμος Ν εά πολη - Συκ ιές

101.753

80.436 74.818

120.000

82.935 79.631 51.752

45.839 38.317

Πυλα ία - Χορτ ιά τ η ς Θέρμη Α μπε λόκ ηποι - Με νεμέ νη Δ έ λτα Ω ρα ιόκα σ τρο

25.183 16.156

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 1981

1991

2001

2 0 11

2021

17

Θεσσαλονίκη: Μία πόλη σε μετάβαση

Ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός της Μητροπολιτικής Περιοχής της Θεσσαλονίκης είναι κατά προσέγγιση 476.000 (εργαζόμενοι ή σε διαδικασία αναζήτησης εργασίας), ποσοστό που αποτελεί το 42,9% του συνολικού πληθυσμού. Από αυτούς τους 476.000 πολίτες, το 69,8% εργάζονται και το υπόλοιπο 30,2% είναι άνεργοι. Επιπλέον, ο δείκτης ανεργίας των νέων υπολογίζεται ότι είναι πάνω από το 50% (2014). Λιγότερο από το 30% του συνολικού πληθυσμού παράγει για το υπόλοιπο 70% (ενεργός εργαζόμενος πληθυσμός ως ποσοστό του συνολικού πληθυσμού). Ποσοστό άνεργου πληθυσμού 2010-2014, Μητροπολιτική Ενότητα Θεσσαλονίκης 70 67.1

61

62.7

60 5 6. 4

57.5 54.5

52

52.7

50 46.6

4 7. 4

43.4 40.2

40

Γυ ν αί κ ες 1 5 - 2 4 ετ ώ ν Σύ ν ολο 1 5 - 2 4 ετ ώ ν Ά ν δρ ες 1 5 - 2 4 ετ ώ ν

37.1 36. 9 34.3

34 . 4 32.5 28.8

31. 8

30

Γυ ν αί κ ες 2 0 - 65 ετ ώ ν

32.1 27.9

30.1

Σύ ν ολο 2 0 - 65 ετ ώ ν

25.8 26. 9

26.5

Ά ν δρ ες 2 0 - 65 ετ ώ ν

21. 8

% άνεργου πληθυσμού

20

19. 8

17. 8

15 11. 3

10

έτος

2010

2 0 11

2012

2013

2014

Πηγή: EUROSTAT

Οι γυναίκες εμφανίζονται με μεγαλύτερα ποσοστά ανεργίας σε όλες τις ηλικίες σε σχέση με τον μέσο όρο. Οικονομικά ενεργός και ανενεργός πληθυσμός (%), Μητροπολιτική Ενότητα Θεσσαλονίκης, 2011

18

Ποσοστό απασχόλησης στο συνολικό πληθυσμό, Μητροπολιτική Ενότητα Θεσσαλονίκης, 2014

Θεσσαλονίκη: Μία πόλη σε μετάβαση

Εθνογραφικά Δεδομένα, Δήμος Θεσσαλονίκης, 2011 Βουλ γ αρία 0.25%

Κύπρος 0.54%

Μορφωτικό Επίπεδο 1 στους 4 κατοίκους του Δήμου Θεσσαλονίκης είναι κάτοχος πανεπιστημιακού τίτλου

Από υπόλοιπη Ασία 0.71% Ρωσία 0.18%

Μ. Βρεταν ία 0.04% Αλ βαν ία 4%

1 στο υς 4 κατο ί κο υς το υ Δ ή μ ο υ Θ ε σσαλο ν ί κ η ς ε ί ν αι κάτοχο ς παν επ ι σ τ η μι α κο ύ τ ί τ λο υ

Απ ό υπ όλο ι πη Ευ ρώπη 0.1 7 %

20,6% κάτοχοι πτυχίου Παν επιστημίου

Γ εωργ ία 1.2%

14,7% χωρίς βασικ ή εκ παίδευση

Πα κι στά ν 0.0 5 %

Έ λλη νες : 9 2 % Ευρ ωπαϊκή Έ νωση : 1 .2 % Λο ιπή Ευρ ώπη : 4 .3 % Ασία: 1 .9 % Υπόλο ιπο ς κό σμο ς : 0 .3 5 %

29,08% Πρωτοβάθμια Εκ παίδευση 36,19% Δευτεροβάθμια Εκ παίδευση

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Εγγεγραμένοι άνεργοι / ηλικία, Ελλάδα, 2015

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Μ ητροπολ ι τι κ ή Περι οχή

Πληθυσμιακή Κατανομή των δύο φύλων στην Ελλάδα

*Τα δεδομένα αντιστοιχούν σε εγγεγραμένους άνεργους στα αρχεία του ΟΑΕΔ

1 5 - 1 9 ε τώ ν 1 ,2 8 % 2 0 - 2 4 ε τών 9 .4 5 %

6 5 < ε τώ ν 0.92%

30 - 44 ε τώ ν 40 . 6 %

5 5 - 6 4 ε τών 11 .8 %

49% 25- 2 9 ε τών 1 4 .3 8 %

51%

Στο σ ύ ν ολο το υ π λ η θ υ σ μ ο ύ τ η ς π όλ η ς 4 5 - 5 4 ε τώ ν 2 1 . 57 %

Πηγή: Οργανισμός Ενίσχυσης Ανθρώπινου Δυναμικού, ΟΑΕΔ

47,24%

52,75%

Πληθυσμός σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικό αποκλεισμό. Μητροπολιτική Ενότητα Θεσσαλονίκης, 2005 - 2014

Στο σ ύ ν ολο τω ν α πφ ο ί τω ν Α Ε Ι τ η ς π όλ η ς

39,64%

60,36%

Στο σ ύ ν ολο τω ν α ν έ ρ γ ω ν 2 0 - 6 4 ε τώ ν Π ηγ ή: ΕΛΣ ΤΑΤ

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

19

Θεσσαλονίκη: Μία πόλη σε μετάβαση

Το κατά κεφαλήν εγχώριο προϊόν της Μητροπολιτικής Περιοχής της Θεσσαλονίκης μειώθηκε κατά 29% κατά την περίοδο 2008-2013 (από τα 19.500€ στα 13.000€), (Πηγή: Eurostat). Ως αποτέλεσμα, βασισμένοι στην αναφορά του 2014 που αφορούσε τα Εισοδήματα και τις Συνθήκες Διαβίωσης, ο πληθυσμός που βρίσκεται στα όρια της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού ανέρχεται στο 36% του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδας. Ο κίνδυνος φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού είναι υψηλότερος για την ηλικιακή ομάδα 18-64 και εκτιμάται στο 37.6% για τους Έλληνες και στο 68.3% για τους αλλοδαπούς που ζουν στη χώρα.

Μητροπολιτική Ενότητα Θεσσαλονίκης, κατά κεφαλήν ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (€), 2006 - 2013

Σημείωση: Ο Ευρωπαϊκός Δείκτης Κοινωνικής Προόδου (SPI), ως αντιστάθμισμα για το ΑΕΠ, μετρά την κοινωνική πρόοδο σε τρία επίπεδα: Βασικές Ανθρώπινες Ανάγκες, Θεμελίωση της Ευημερίας και Ευκαιρίες. Το πλαίσιο του SPI είναι πρωτοποριακό για την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων διότι δίνει τη δυνατότητα σε φορείς και διοικήσεις να αναγνωρίζουν με συστηματικό τρόπο τα κοινωνικά ζητήματα και να προσδιορίζουν τη σειρά προτεραιότητας. Ο δείκτης παρέχει συγκρίσιμα μεγέθη των κοινωνικών και περιβαλλοντικών ζητημάτων για τις 272 περιφέρειας των 28 κρατών-μέλων της ΕΕ.

2.3 Εδαφική Συνοχή Η περιφερειακή κατανομή του ΑΕΠ μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως δείκτης εδαφικής συνοχής, δείκτης της ΕΕ για τις Ευρωπαϊκές Προοπτικές Χωρικής Ανάπτυξης. Στις χώρες όπου η ανάπτυξη της πρωτεύουσας είναι είτε χαμηλότερη ή μόλις ξεπερνά την εθνική ανάπτυξη, η εδαφική συνοχή θεωρείται αυξημένη. Τέτοιες περιπτώσεις είναι η ομοσπονδιακή Γερμανία και το Βέλγιο, η Σουηδία και η Ισπανία. Αντιθέτως, η εδαφική συνοχή θεωρείται μειωμένη σε χώρες όπου η ανάπτυξη της πρωτεύουσας είναι σημαντικά υψηλότερα από τον εθνικό ρυθμό ανάπτυξης. Η Ελλάδα έχει τη δεύτερη χειρότερη επίδοση σε επίπεδο εδαφικής συνοχής στην Ευρώπη μετά τη Βουλγαρία.

2.4 Κοινωνία και Πολιτισμός Η πόλη διαθέτει περισσότερα από 100 Ρωμαϊκά, Βυζαντινά και Οθωμανικά μνημεία και 15 Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco. Επιπλέον, η Θεσσαλονίκη διαθέτει 29 μουσεία, συμπεριλαμβανομένου του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού, του Λαογραφικού και Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας-Θράκης, του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης και του Μουσείου Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Θεματικές εκδηλώσεις όπως το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου, η Διεθνής Έκθεση, το φεστιβάλ Γαστρονομίας Thessaloniki Food Festival και το φεστιβάλ Υπερηφάνιας Thessaloniki Pride Festival διεξάγονται σταθερά σε ετήσια βάση. Τα τελευταία χρόνια στην πόλη φιλοξενήθηκαν αρκετά διεθνή γεγονότα, όπως η 15η Μεσογειακή Μπιενάλε νέων καλλιτεχνών από την Ευρώπη και τη Μεσόγειο το 2011, η Διεθνής Έκθεση Μουσικής WOMEX το 2012 και το 12o Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Βετεράνων MaxiBasketball το 2013.

20

Θεσσαλονίκη: Μία πόλη σε μετάβαση

Στη Θεσσαλονίκη βρίσκονται επίσης πολλά τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα τα οποία διατηρούν ένα δραστήριο νεανικό πληθυσμό, όπως το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (το μεγαλύτερο πανεπιστήμιο των Βαλκανίων), το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και το Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος. Επιπλέον, η Θεσσαλονίκη έχει ανακηρυχθεί Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα Νεολαίας για το 2014 και Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 1997 και φιλοξένησε την Ευρωπαϊκή Σύνοδο κορυφής το 2003, τη Σύνοδο για την Ελληνική Προεδρία της ΕΕ το 2014 και το Ευρωπαϊκό Συνέδριο Νεολαίας το 2014. Στο πλαίσιο της νέας στρατηγικής για την εξωστρέφεια της πόλης και τον τουρισμό, από το 2011 οι αφίξεις τουριστών από διεθνείς προορισμούς αυξήθηκαν κατά 30%, η διαμονή στα ξενοδοχεία της πόλης κατά 110% και οι διεθνείς πτήσεις κατά 15%.

2.5 Επιχειρηματικότητα Την περίοδο 2003-2008, οι νεοσυσταθείσες επιχειρήσεις ήταν 51.475 ενώ 46.794 διέκοψαν την δραστηριότητα τους σε σχέση με την περίοδο 2009-2014 όπου η σύσταση νέων επιχειρήσεων μειώθηκε κατά 34% περίπου (33.895) και οι διακοπές αυξήθηκαν κατά 5% φτάνοντας τις 49.281. Η τάση αυτή επηρέασε σημαντικά το οικονομικό περιβάλλον της πόλης και προκάλεσε ακόμη μεγαλύτερα ποσοστά ανεργίας. Την ίδια στιγμή, μία σημαντική παρενέργεια της οικονομικής κρίσης ήταν η μετανάστευση ελληνικών επιχειρήσεων, με πολλές μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις να έχουν φύγει από τη Θεσσαλονίκη λόγω της υψηλής φορολογίας και της έλλειψης επενδυτικών κινήτρων.

Μητροπολιτική Ενότητα Θεσσαλονίκης, εγγραφές εταιριών ως προς τις διαγραφές εταιριών, 2003-2014.

2.6 Βασικές Υποδομές Ο Διεθνής Αερολιμένας της Θεσσαλονίκης “Μακεδονία” εξυπηρετεί τόσο επιβατικά όσο και εμπορευματικά δρομολόγια και μπορεί να εξυπηρετήσει έως 14 αεροσκάφη ταυτόχρονα. Οι διεθνείς αφίξεις τουριστών στο αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης αυξήθηκαν από 1,13 εκατ. το 2010 σε 1,55 εκατ. το 2015 (37%) και αναμένεται να υπάρξει μία αύξηση 8% μέσα στο 2016, σύμφωνα με στοιχεία του πρώτου πενταμήνου του 2016. Συνολικά υπάρχουν πτήσεις για 81 προορισμούς σε 35 χώρες και 35 εσωτερικοί προορισμοί.

Αφίξεις τουριστών από διεθνείς προορισμούς στο αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης (σε εκατομμύρια).

Η Θεσσαλονίκη είναι το δεύτερο μεγαλύτερο λιμάνι εξαγωγής και μεταφοράς της χώρας και το πλησιέστερο λιμάνι της ΕΕ στις Βαλκανικές χώρες και τη ζώνη της Μαύρης Θάλασσας. Η λειτουργία του λιμανιού ξεκίνησε το 1904 και πλέον αποτελείται από 6 λειτουργικές αποβάθρες με μέγιστο βάθος τα 12 μέτρα. Το λιμάνι διαθέτει τερματικούς σταθμούς που εξυπηρετούν επιβατηγά πλοία και κρουαζιερόπλοια, υγρό και ξηρό χύδην φορτίο, γενικά εμπορευματικά φορτία και εμπορευματοκιβώτια (κοντέινερ).

21

Θεσσαλονίκη: Μία πόλη σε μετάβαση

Το λιμάνι αυτή τη στιγμή μπορεί να εξυπηρετήσει περίπου 450.000 εμπορευματοκιβώτια (TEU) και 5 εκατ. μετρικούς τόνους σε ασυσκεύαστο και γενικό φορτίο. Σε ετήσια βάση εξυπηρετούνται 3.000 επιβατικά και εμπορικά πλοία. Η εταιρεία Ελληνικά Πετρέλαια Α.Ε. διαθέτει διυλιστήρια στη Θεσσαλονίκη με ετήσια δυνατότητα επεξεργασίας 3,5 εκατ. τόνων. Επιπλέον, υπάρχει αγωγός πετρελαίου ο οποίος συνδέει τη Θεσσαλονίκη με τα Σκόπια ενώ η εταιρεία διαθέτει ένα πετροχημικό εργοστάσιο. Στη Θεσσαλονίκη υπάρχουν τρία δημόσια βιομηχανικά πάρκα (Σίνδος, Καλοχώρι και Ωραιόκαστρο) και ένα ιδιωτικό (Κάτω Γέφυρα) με συνολική έκταση περίπου τα 15 τ.χλμ. Η βιομηχανική περιοχή της Σίνδου και το βιομηχανικό πάρκο της Κάτω Γέφυρας διαθέτουν σιδηροδρομική σύνδεση. Οι βασικές υποδομές της Θεσσαλονίκης (Λιμάνι, Αεροδρόμιο) είναι σε διαδικασία ιδιωτικοποίησης, γεγονός που έχει πυροδοτήσει αβεβαιότητα σχετικά με τη μελλοντική τους ανάπτυξη και τη σύνδεσή τους με τη στρατηγική ανάπτυξης της πόλης. Το αεροδρόμιο παραχωρήθηκε σε ιδιώτη επενδυτή το 2015 ενώ το λιμάνι βρίσκεται σε διαδικασία ιδιωτικοποίησης η οποία αναμένεται να ολοκληρωθεί μέσα στο 2016.

2.7 Κλίμα και Αστικό Περιβάλλον Το φυσικό περιβάλλον της Θεσσαλονίκης και των γύρω περιοχών συνδυάζει τη θάλασσα, τις λίμνες, τα ποτάμια και τα βουνά. Ελάχιστα έξω από την πόλη, στα δυτικά, βρίσκεται ένας εκτεταμένος υδροβιότοπος που σχηματίζεται από το δέλτα του ποταμού Αξιού και τις εκβολές των ποταμών Αλιάκμονα, Γαλλικού και Λουδία, μέρος του δικτύου Natura 2000 με αξιοσημείωτη βιοποικιλότητα. Η Θεσσαλονίκη βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Χορτιάτη και στην πόλη συμπεριλαμβάνεται το προαστιακό δάσος Κέδρινος Λόφος, που είναι πνεύμονας για την πόλη και χώρος αναψυχής για τους κατοίκους. Η θάλασσα επηρεάζει άμεσα το μικροκλίμα της Θεσσαλονίκης καθώς πρόκειται για μια παραλιακή πόλη. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού είναι συνήθης η θαλάσσια αύρα. Το καλοκαίρι της Θεσσαλονίκης είναι θερμό και οι θερινές νύχτες με αρκετή υγρασία. Η Θεσσαλονίκη έχει βιώσει αρκετές φορές καύσωνα με συνεχόμενες θερμές μέρες. Η υψηλότερη θερμοκρασία που έχει καταγραφεί μέχρι σήμερα ήταν 44 °C το 2007. Οι χειμώνες είναι σχετικά ξηροί, με συνηθισμένη την πρωινή ομίχλη και πάχνη. Ο χώρος πρασίνου ανά κάτοικο είναι πολύ μικρότερος σε σχέση με τον διεθνή μέσο όρο και υπολογίζεται σε 2,5τ.μ. στο κέντρο της πόλης και 4,4τ.μ. στη μητροπολιτική περιοχή. Η απουσία ή η αποσπασματική οργάνωση των δημοσίων χώρων δρα αρνητικά στην ποιότητα ζωής των πολιτών, καθώς δημιουργεί μία έλλειψη κατάλληλου για δραστηριότητες και αποδράσεις περιβάλλοντος. Επίσης επιδρά στο αστικό μικροκλίμα, το οποίο επιδεινώνεται περαιτέρω λόγω της υψηλής πυκνότητας δόμησης παλαιών, κακοσυντηρημένων και ενεργοβόρων κτιρίων.

22

Ημερήσια ελάχιστη, μέση και μέγιστη θερμοκρασία ανά μήνα (οC)

Μέσο μηναίο ύψος βροχής (χιλιοστά) Πηγή: ΕΜΥ

Θεσσαλονίκη: Μία πόλη σε μετάβαση

Ανοιχτοί χώροι στη Θεσσαλονίκη και τ.μ. πρασίνου ανά κάτοικο

Ε υ ρ ώπ η 8. 0- 10 τ . μ . κοι ν όχ ρησ του π ρα σ ί ν ου α ν ά κά τοι κο

Μ ητρ οπολ ι τ ι κ ή Π ερ ι οχ ή 4. 3 τ . μ . κοι ν όχ ρησ τοι π ρα σ ί ν ου α ν ά κά τοι κο

Δ ήμ ος Θεσσαλονίκης 2 .6 τ.μ. κο ινόχρ η στο υ π ρασίνο υ ανά κάτο ικο

Π ηγ ή: Στρ α τηγ ικό Σχέδιο γ ια το Πρ ά σιν ο στη Θεσσα λον ίκ η , Ορ γ α ν ισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσα λον ίκ η ς, 2006

Πηγή: Στρατηγικό Σχέδιο για το Πράσινο στη Θεσσαλονίκη, Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης, 2006

23

Θεσσαλονίκη: Μία πόλη σε μετάβαση

2.8 Τοπική Αυτοδιοίκηση Η ισχύουσα διοικητική διαίρεση της Ελλάδας από 1η Ιανουαρίου του 2011 διαμορφώθηκε με βάση το πρόγραμμα “Καλλικράτης”. Οι πρωτοβάθμιες και δευτεροβάθμιες αυτοδιοικήσεις διαμορφώθηκαν σε μεγαλύτερες γεωγραφικές μονάδες μέσω συνενώσεων δήμων και κοινοτήτων, και νομαρχιακών διοικήσεων αντίστοιχα. Υφιστάμενη Δομή •

Οι Δήμοι αποτελούν την πρωτοβάθμια τοπική αυτοδιοίκηση και είναι αρμόδιοι για τη διαχείριση τοπικών ζητημάτων.

•

Οι Περιφέρειες αποτελούν τη δευτεροβάθμια τοπική αυτοδιοίκηση. Οι Περιφέρειες είναι υπεύθυνες για το σχεδιασμό και την εφαρμογή των περιφερειακών πολιτικών σύμφωνα με τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης και της κοινωνικής συνοχής και σε συνάρτηση πάντα με εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές. Σε κάθε περιφέρεια δημιουργούνται περιφερειακές μονάδες (πχ. Μητροπολιτική Ενότητα Θεσσαλονίκης).

•

Αποκεντρωμένη Διοίκηση: Η Αποκεντρωμένη Διοίκηση ως αρχή ασκεί την εξουσιοδοτημένη πολιτειακή εξουσία και απολαμβάνει διοικητικής και οικονομικής αυτονομίας. Ο Γενικός Γραμματέας διορίζεται από το Υπουργικό Συμβούλιο.

Παρόλο που δεν υπάρχει ιεραρχική σχέση μεταξύ των δύο βαθμίδων τοπικής αυτοδιοίκησης, είναι δύσκολη η συνεργασία και ο συντονισμός μεταξύ τους εξαιτίας των σύνθετων και αλληλοεπικαλυπτόμενων αρμοδιοτήτων μεταξύ Δήμου και Περιφέρειας. Ταυτόχρονα, λόγω του πλήρους ελέγχου του κεντρικού κράτους όσον αφορά τη νομοθετική ικανότητα σε θέματα διοίκησης και οικονομίας, οι Δήμοι της Ελλάδας στερούνται αυτονομίας τόσο σε νομοθετικό επίπεδο, όσο και σε οικονομική ανεξαρτησία.

Αποκεντρωμένη Διοίκηση

Αποκεντρωμένη Διοίκηση Κεντρικής Μακεδονίας

Περιφερειάρχης ΚΜ Περιφερειακό Συμβούλιο

Περιφέρεια

Αντιπεριφερειάρχης Μητροπολιτικής Ενότητας Θεσσαλονικής

Περιφερειακή Ενότητα

Δήμος Δημοτική Κοινότητα / Ενότητα

Δήμαρχος Θεσσαλονίκης Δημοτικό Συμβούλιο Συμβούλιο Δημοτικής Κοινότητας Άμεση Εκλογή Εκλογικό Σώμα

24

Θεσσαλονίκη: Μία πόλη σε μετάβαση

Προϋπολογισμός και αρμοδιότητες Ο Δήμος Θεσσαλονίκης διαχειρίζεται έναν προϋπολογισμό 389,5 εκατ. ευρώ για το 2016. Βασική πηγή εσόδων του Δήμου αποτελεί η εξωτερική χρηματοδότηση (50% του συνολικού προϋπολογισμού, αφορά κρατική χρηματοδότηση, ΕΣΠΑ κλπ), ενώ το άλλο 50% προέρχεται από δημοτικά τέλη, μισθώσεις περιουσίας του Δήμου και άλλες μικρότερες τοπικές πηγές. Όπως ορίζει ο νόμος, η Πολιτεία χρηματοδοτεί την πρωτοβάθμια αυτοδιοίκηση με βάση μία προκαθορισμένη ποσόστωση: 20% της νόμιμης φορολογίας ατομικού εισοδήματος, 50% των τελών κυκλοφορίας και 3% του τέλους μεταβίβασης περιουσίας. Οι τοπικές διοικήσεις είναι υποχρεωμένες να διαθέτουν τα ανταποδοτικά τέλη που εισπράττουν (ηλεκτροφωτισμού, καθαριότητας) σε δαπάνες που αφορούν τον ίδιο τομέα (πχ. τα τέλη φωτισμού να αξιοποιούνται στην συντήρηση και βελτίωση του συστήματος φωτισμού των δρόμων). Άλλες μορφές εσόδων από μισθώματα ή παράβολα έκδοσης αδειών καταστημάτων μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε τομείς που η διοίκηση του Δήμου κρίνει σκόπιμο. Παράδοξα: Ο Δήμος είναι αρμόδιος για τα πάρκα, τις αθλητικές εγκαταστάσεις και τους χώρους αναψυχής αλλά δεν είναι διαχειριστής της παραλίας και του Θερμαϊκού Κόλπου. Ο Δήμος είναι αρμόδιος για συγκεκριμένα αστικά οδικά δίκτυα ενώ άλλα ανήκουν στη δικαιοδοσία της Περιφέρειας. Ο Δήμος είναι αρμόδιος για τη συντήρηση των σχολικών κτιρίων αλλά δεν έχει αρμοδιότητα στην στελέχωση των σχολείων, στην εκπαιδευτική πολιτική ή στο περιεχόμενο των μαθημάτων. Ο Δήμος είναι αρμόδιος μόνο για την αδειοδότηση επιχειρήσεων υγειονομικού ενδιαφέροντος.

ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΑΣ: ΔΗΜΟΣ Δημοτική Αστυνομία Συντήρηση σχολικών κτηρίων Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο Διαχείριση στερεών αποβλήτων Πάρκα, αθλητικές εγκαταστάσεις & χώρους αναψυχής Αστικό οδικό δίκτυο Προστασία περιβάλλοντος Δημοτικά τέλη

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Πολιτική προστασία Μεγάλης κλίμακας οδικά δίκτυα Περιφερειακός Σχεδιασμός Επεξεργασία στερεών αποβλήτων

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ Φορολογία Αστυνομία Πυροσβεστική Εκπαιδευτικό σύστημα Αδειοδότηση επιχειρήσεων Οικοδομικός κανονισμός Σύστημα υγείας 25

Θεσσαλονίκη: Μία πόλη σε μετάβαση

2.9 Ισχύουσες Στρατηγικές, Σχέδια και Πλαίσια Ανάπτυξης Η στρατηγική, τα σχέδια δράσης, τα ρυθμιστικά σχέδια και τα αναπτυξιακά πλαίσια που ο Δήμος Θεσσαλονίκης λαμβάνει υπόψιν του στην καθημερινή του λειτουργία, μπορούν να διαχωριστούν με βάση την κλίμακα επιρροής τους (ευρωπαϊκή, εθνική, περιφερειακή, μητροπολιτική ή τοπική κλίμακα) και με βάση την τυπολογία τους (Ευρωπαϊκές Στρατηγικές, Πολεοδομικός και Χωροταξικός Σχεδιασμός, Επιχειρησιακός Σχεδιασμός και Θεματικά Σχέδια Δράσης), (Πίνακας 1). Ο κύκλος σχεδιασμού ποικίλει από 5ετείς κύκλους (δημοτικοί και περιφερειακοί επιχειρησιακοί σχεδιασμοί), 6ετείς κύκλους (Προγραμματικές Περίοδοι της ΕΕ) και μακροπρόθεσμα, όπως το Ρυθμιστικό Σχέδιο Θεσσαλονίκης (έτος στόχος 2030). Επιπλέον, η στρατηγική που προέρχεται από την ΕΕ συνδέεται άμεσα με προτεραιότητες χρηματοδότησης σε σχέση με τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία. Υπάρχουν τρία βασικά ζητήματα τα οποία αφορούν τη διασύνδεση των σχεδίων και προγραμμάτων: 1. Επί του παρόντος, η Θεσσαλονίκη στερείται συνολικού χωροταξικού σχεδιασμού: η έγκριση του νέου Ρυθμιστικού Σχεδίου βρίσκεται ακόμη σε εκκρεμότητα από την κεντρική κυβέρνηση (από το 2014). Το προηγούμενο Ρυθμιστικό Σχέδιο της Θεσσαλονίκης (1986), το Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Βιώσιμης Ανάπτυξης του 1999 καθώς και άλλες στρατηγικές όπως το Στρατηγικό Πλάνο για το 2002 και το πρόγραμμα “Θεσσαλονίκη 2012” δεν εφαρμόστηκαν ποτέ. Η Περιφέρεια και ο Δήμος είναι σε διαδικασία επικαιροποίησης του Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Βιώσιμης Ανάπτυξης και του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου του Δήμου αντίστοιχα, σε μία προσπάθεια να αντιμετωπίσουν τα νέα ζητήματα αστικής ανάπτυξης, όπως η κλιματική αλλαγή, η αστική εξάπλωση και οι νέες χρήσεις γης.

2. Ενώ οι παραπάνω σχεδιασμοί δεν εφαρμόστηκαν ποτέ, τα διάφορα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (με βάση τις προγραμματικές περιόδους της ΕΕ) δεν διαμόρφωσαν ποτέ μια συνεκτική στρατηγική για την πόλη και συνεπώς αναδεικνύουν την άμεση ανάγκη για μία ολοκληρωμένη μακροχρόνια στρατηγική που συνδυάζει τον πολεοδομικό σχεδιασμό με τις πολιτικές ανάπτυξης.

3. Η διαχείριση των Ευρωπαϊκών κονδυλίων σταματά σε περιφερειακό επίπεδο (Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα) και δεν επιτρέπει στους Δήμους να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν τη δική τους στρατηγική και προγράμματα. Αυτό συνδέεται επίσης με την έλλειψη μητροπολιτικής διακυβέρνησης που δημιουργεί εμπόδια στην ανάπτυξη μεγάλης κλίμακας διαδημοτικών προγραμμάτων τα οποία προάγουν τη μακροχρόνια βιωσιμότητα, την ασφάλεια και την ευημερία των γειτονικών δήμων.

Ενδεικτικές προτεραιότητες που βασίζονται σε ισχύοντα σχέδια. Στρατηγική “Ευρώπη 2020”: Ο στόχος της Στρατηγικής ‘Ευρώπη 2020’ είναι να ενθαρρύνει την ανάπτυξη που είναι: • Έξυπνη, με περισσότερες επενδύσεις σε εκπαίδευση, έρευνα και καινοτομία • Βιώσιμη, λόγω της μετατόπισης σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα • Χωρίς αποκλεισμούς, που εστιάζει ειδικά στη δημιουργία θέσεων εργασίας και στη μείωση της φτώχειας. Το ΕΣΠΑ (Εταιρικό Σύμφωνο για το Πλαίσιο Ανάπτυξης) της Ελλάδας καλείται να βοηθήσει στην επίτευξη των εθνικών στόχων που εντάσσονται στο πρόγραμμα Στρατηγική ‘Ευρώπη 2020’, με την συνεισφορά σημαντικών πόρων που προέρχονται από τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (ΕΔΕΤ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

26

Θεσσαλονίκη: Μία πόλη σε μετάβαση

Το ΕΣΠΑ 2014-2020 αποτελείται από Τομεακά Προγράμματα εθνικής εμβέλειας και Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα, ένα για κάθε Περιφέρεια, και περιλαμβάνουν δράσεις τοπικής εμβέλειας. Οι βασικές προτεραιότητες της χρηματοδότησης του Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγράμματος για την Κεντρική Μακεδονία είναι: • • • • • • •

Υποστήριξη της μετατόπισης σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε όλους τους τομείς Προώθηση της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή Διατήρηση και προστασία του περιβάλλοντος Προώθηση της βιώσιμης κινητικότητας και εξάλειψη της κυκλοφοριακής συμφόρησης σε βασικά δίκτυα υποδομών Προώθηση βιώσιμης και ποιοτικής εργασίας και στήριξη της κινητικότητας του εργατικού δυναμικού Προώθηση κοινωνικής ενσωμάτωσης, καταπολέμησης της φτώχειας και κάθε είδους διάκρισης Επενδύσεις στην παιδεία, την εκπαίδευση και την κατάρτιση για τις επαγγελματικές δεξιότητες και την δια βίου εκπαίδευση

Σχέδιο Δράσης για την Αειφόρο Ενέργεια (ΣΔΑΕ) Δήμου Θεσσαλονίκης: (σύμφωνα με τη συμμετοχή της Θεσσαλονίκης στο Σύμφωνο των Δημάρχων) Η πόλη δεσμεύεται για: • • •

την εξοικονόμηση ενέργειας κατά τουλάχιστον 20% η συμμετοχή των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας να ξεπεράσει το 20% στο ενεργειακό ισοζύγιο του Δήμου να μειώσει τις εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα κατά 20% μέχρι το 2020

27

28

ΤΟΠΙΚΗ

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ

ΕΘΝΙΚΗ

Ε.Ε.

ΚΛΙΜΑΚΑ

ΤΥΠΟΣ

Εθνική Στρατηγική για την Έξυπνη Εξειδίκευση

Τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα

Ολοκληρωμένη Χωρική Επένδυση για τη Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη

Περιφερειακή Στρατηγική για την Έξυπνη Εξειδίκευση

Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Κεντρικής Μακεδονίας

ΕΣΠΑ 2014-2020

Interreg 2014-2020 | Urbact III | Horizon 2020 |Life

Πολιτική συνοχής της ΕΕ 2014-2020

Στρατηγική «Ευρώπη 2020»

Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο

Ρυθμιστικό Σχέδιο Θεσσαλονίκης

Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης

Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης

Χωροταξικός και Πολεοδομικός Σχεδιασμός

Πίνακας 1: Ισχύουσες Στρατηγικές, Σχέδια και Πλαίσια Ανάπτυξης

Επιχειρησιακό Πρόγραμμα 2015-2019

Στρατηγική 2030

Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιφέρειας ΚΜ 2015-2019

Επιχειρησιακά Σχέδια

Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας

Σχέδιο Δράσης Αειφóρου Ενέργειας

Τοπικό Σχέδιο Αποκεντρωμένης Διαχείρισης Αστικών Στερεών Αποβλήτων

Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας

Περιφερειακή στρατηγική Περιφερειακό Σχέδιο για την κοινωνική ένταξη Διαχείρισης και την καταπολέμηση της Αποβλήτων φτώχειας

Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων

Γενικό Σχέδιο Πολιτικής Προστασίας "Ξενοκράτης"

Εθνική Στρατηγική για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή

Χάρτης πορείας για μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα έως το 2050

Λευκή Βίβλος σχετικά με το μέλλον των μεταφορών

Θεματικά Σχέδια

Θεσσαλονίκη: Μία πόλη σε μετάβαση

Ανάλυση Υπάρχουσας Κατάστασης

Ανάλυση υπάρχουσας κατάστασης

3.1 Σχεδιασμός μιας καινοτόμου συμμετοχικής διαδικασίας Μία από τις βασικές προτεραιότητες της διοίκησης του Δήμου Θεσσαλονίκης αλλά και του ίδιου του Δημάρχου είναι η δημιουργία νέων μεθόδων συνεργασίας και διαβούλευσης με τους δημότες και τους φορείς της πόλης. Στόχος είναι η αύξηση της ενεργής δράσης των πολιτών μέσω της ενίσχυσης νέων μορφών συλλογικής δράσης. Στο πλαίσιο αυτό, η Στρατηγική για την Ανθεκτικότητα της Θεσσαλονίκης έχει ως θεμελιώδη αρχή την ενεργή και συνεχή συμμετοχή των φορέων της πόλης σε κάθε φάση διαμόρφωσης της. Η διαδικασία συμμετοχής των πολιτών στηρίζεται στους παρακάτω πυλώνες: 1η Φάση: δημιουργία σχέσεων εμπιστοσύνης και καλλιέργεια της έννοιας της Αστικής Ανθεκτικότητας στην καθημερινή αντίληψη των πολιτών μέσα από συναντήσεις, μικρής κλίμακας εργαστήρια (σεμινάρια και workshops) και μεγάλης κλίμακας δημόσιες εκδηλώσεις 2η Φάση: έναρξη διαλόγου μέσω μηνιαίων θεματικών ομάδων εργασίας, συζητήσεις και μικρά θεματικά εργαστήρια (mini-Labs) που εστιάζουν σε νέες ιδέες και λύσεις για την πόλη.

3η Φάση: ενεργοποίηση του δικτύου μέσω διαδικασιών που εστιάζουν στην εφαρμογή λύσεων για την πόλη. Στην 1η Φάση, που διήρκεσε 2,5 μήνες, περισσότεροι από 1.400 κάτοικοι από όλη την πόλη συνέβαλαν στην Έκθεση Αξιολόγησης Αστικής Ανθεκτικότητας για τη Θεσσαλονίκη με διάφορους τρόπους. Σε αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζεται η καταγραφή των δράσεων (εργασίες, μελέτες, πρωτοβουλίες στις οποίες τοπικοί φορείς έχουν επενδύσει χρόνο και πόρους), οι απόψεις ειδικών και δημοτών, οι κίνδυνοι και οι χρόνιες πιέσεις που η πόλη αντιμετωπίζει.

Ενδεικτικές Δραστηριότητες: •

Ανάδειξη της συζήτησης για την Αστική Ανθεκτικότητα σε εθνικό επίπεδο μέσα από την κοινή Έναρξη της Στρατηγικής για την Ανθεκτικότητα από τους Δημάρχους Θεσσαλονίκης και Αθήνας.

•

Περισσότερα από 850 άτομα συμμετείχαν στο ερωτηματολόγιο Ανθεκτικότητας. Το ερωτηματολόγιο παρουσιάστηκε ζωντανά στη Δημοτική Τηλεόραση “TV100” για 3 συνεχόμενες εβδομάδες.

•

Ημέρα Ανθεκτικότητας: Το περίπτερο πληροφόρησης του Δήμου στην Πλατεία Αριστοτέλους μετατράπηκε σε γραφείο Ανθεκτικότητας για μία ημέρα με στόχο την ενημέρωση των πολιτών για την πρωτοβουλία αυτή του Δήμου.

•

Το ερωτηματολόγιο για την Ανθεκτικότητα τυπώθηκε σε γραφή Μπράιγ για τη χρήση από άτομα με δυσκολίες όρασης.

30

Agios Stylianos Orphanage Agri-Entrepreneurship Alexandria Innovation Zone / Thessaloniki Innovation Zone Anatolia College of Thessaloniki Aristotelion University of Thessaloniki / Architecture Dpt Aristotelion University of Thessaloniki / Civil Engineering Dpt Aristotelion University of Thessaloniki / Mechalincal Engi. Dpt ARSIS - Association for the Social Support of Youth Association of Social Entrepreneurs Greece (ASHOKA) Beta cae systems Center for Education and Rehabilitation for the Blind (CERB) Center for entrepreneurial and cultural development CERTH Committee for the Metropolitan Development Convergence Council of Urban Transportation of Thessaloniki (SASTH) Economic Chamber of Greece Egnatia Odos S.A. Elected Local Council of Thessaloniki Fire Brigade Gas Company Thessaloniki Local retail businesses Greek American Chamber of Commerce Greek International Business Association (SEVE) Hamogelo tou paidiou Hellenic Children Village, Filiro Hellenic Petroleum Hellenic Railways Organisation Hellenic Recovery Recycling Corporation International Airport "Makedonia" International Hellenic University KEDITH Public Schools Local partners at MEDseaties Manpower Employment Organization Mayors of other Municipalities in Thessaloniki Prefecture Public Company of Electricity Nautical Clubs and Associations Local Community Councils International Hellenic University Municipal Police Municipal Volunteer Network National Center for Social Solidarity OpenThessaloniki Owners Associations Parallaxi - online portal Phemonoe LAB PRAKSIS Recycle of Excavation Construction & Demolition Waste Red Cross Regional Authority of Central Macedonia Solid waste management Stavros Niarchos Foundation Technical Chamber of Greece Cultural Institutions The Federation of Industries of Northern Greece (SBBE) Thessaloniki Chamber of Commerce and Industry Thessaloniki International Fair Thessaloniki Port Authority Thessaloniki Professional Chamber Thessaloniki Water Supply & Sewage ThessDiktyo TV100 (Municipal TV) UNHCR Greece University of Macedonia University of Sheffield international faculty, City College URBACT: Arrival Cities Local Support team URBACT: Resilience Europe Local Support team YMCA Navarino Network Northern Greece Entrepreneurs Cultural Society Urban Agriculture - PER.KA Open Knowledge Foundation Greece Heinrich Boell Stiftung Goethe Institut Thessaloniki Hellenic Entrepreneurship Award Thessaloniki Convention Bureau Endeavor Greece Greek Biotope &Wetland Centre Hellenic Observatory of Economy Parenthesis) Logistic Companies Local Identity Groups Social Grocery Kipos3 Community Garden Social Medical Centres Social Tutoring Centres Thessaloniki Film Festival Open House Thessaloniki Individual Initiative for Cultural Events Initiatives for Active Citizenship Worker's Centre SKGTech Open Coffee Managing Authority of the Regional Operational Program for Central Macedonia Unesco Water Center Center for Environmental Education Thessaloniki Intercultural High School

Διαδικασία Επικοινωνίας με φορείς της πόλης

Ατομικές Συνεντεύξεις

Ερωτηματολόγια

Εργαστήρια

Strategic Planning Banking/Finance Innovation/Education Cycling policies Culture Sports Urban Agriculture Open data and Society Entrepreneurship / Startups Citizen services Entrepreneurship - Youth Environment Business Tourism Investments / multi- stakeholder networks

Healthcare Law enforcement Waste/Water Treatment Immigration Media Water management Government Civil Society

Emergency Management Fuels and Gas Workforce development Youth

Communications Transport Economics/Business Infrastructure

Technology Innovation

Education Architecture / Engineering Waste Management & Air Quality Expert Inequality / Poverty Social entrepreneurship

Social Services Agriculture

Ανάλυση υπάρχουσας κατάστασης

31

Ανάλυση υπάρχουσας κατάστασης

Οι πιο πολυπληθείς άξονες (πρωτεύων): Συντηρεί και ενισχύει τους φυσικούς πόρους και τις τεχνητές υποδομές: αφορά τις καθημερινές λειτουργίες των δήμων και τα έργα υποδομής. Προωθεί την ανάπτυξη συνεργατικών και συμμετοχικών κοινοτήτων: αναδεικνύει το ευρύ φάσμα των πρωτοβουλιών που ξεκινούν από κάτω προς τα πάνω (bottom-up). Οι πιο πολυπληθείς (δευτερεύων):

3.2 Καταγραφή των δράσεων και πολιτικών της πόλης Γενικός τροχός ΠΑΑ Το γραφείο Αστικής Ανθεκτικότητας χαρτογράφησε 700 “δράσεις” (εργασίες, μελέτες, σχέδια, πρωτοβουλίες και πολιτικές) του Δήμου Θεσσαλονίκης, των γειτονικών Δήμων, της Πανεπιστημιακής κοινότητας, του ιδιωτικού τομέα και της κοινωνίας πολιτών με σκοπό να διαγνώσει σε τι δραστηριοποιείται η πόλη και οι πολίτες της (σε επίπεδο πανεπιστημιακών ερευνών, κοινωνικών υπηρεσιών, Μνημόνια Συνεργασίας κλπ.).

άξονες

Υποστηρίζει τον μακροπρόθεσμο και ολοκληρωμένο σχεδιασμό: οι στρατηγικές, δράσεις και πολιτικές που στηρίζονται στον συντονισμένο και εκτελεστικό ρόλο του Δήμου. Ενδυναμώνει ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερόμενων μερών: οι περισσότερες δράσεις είναι αποτέλεσμα συνεργασίας μεταξύ διαφορετικών φορέων και διοικητικών τμημάτων

Οι λιγότερο πολυπληθείς άξονες: Διασφαλίζει την κοινωνική σταθερότητα, ασφάλεια και δικαιοσύνη: είναι η θεματική περιοχή που ο δήμος και οι φορείς έχουν από περιορισμένη έως καθόλου αρμοδιότητα. Διασφαλίζει την πρόσβαση στη δημόσια υγεία: το σύστημα υγείας αποτελεί ευθύνη της κεντρικής κυβέρνησης και η τοπική αυτοδιοίκηση έχει περιορισμένη δικαιοδοσία όσον αφορά τη λήψη αποφάσεων σε αυτόν τον τομέα.

32

Σύνολο δράσεων ως πρωτεύων Άξονας Σύνολο δράσεων ως δευτερεύων Άξονας

Εργαλείο Καταγραφής Δράσεων- Σύνολο Δράσεων: 700

Ανάλυση υπάρχουσας κατάστασης

Ανάλυση δράσεων ανά ομάδα εστίασης Ομάδα Εστίασης: Δήμος Οι Δήμοι της Ελλάδας έχουν συγκεκριμένους περιορισμούς στη δικαιοδοσία τους, γεγονός που γίνεται αντιληπτό από το γράφημα. Ζητήματα στέγασης, ενεργειακού σχεδιασμού, αστυνόμευσης και δικαιοσύνης, υπηρεσιών υγείας, σχεδιασμού έκτακτης ανάγκης και μεγάλης κλίμακας δικτύων μεταφοράς είναι εκτός της δικαιοδοσίας του Δήμου. Οι περιορισμοί παίζουν μεγάλο ρόλο στο πώς μπορεί ο δήμος να σχεδιάσει και να εφαρμόσει στρατηγικές αστικής ανθεκτικότητας και αυτό εξαίρει την ανάγκη για ισχυρές πολυ-επίπεδες συνεργασίες. Ομάδα Εστίασης: Ακαδημαϊκή κοινότητα Η Θεσσαλονίκη είναι μία πόλη που δίνει χώρο στην έρευνα, αποτελώντας την έδρα τεσσάρων δημόσιων πανεπιστήμιων και ενός από τα μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα στην Ελλάδα (ΕΚΕΤΑ). Περισσότερα από 300 χρηματοδοτούμενα προγράμματα έρευνας πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία 5 χρόνια έχοντας ως μελέτη περίπτωσης και εφαρμογής την Θεσσαλονίκη μόνο από το Α.Π.Θ., με την πλειοψηφία των οποίων να αφορά ζητήματα περιβαλλοντικής προστασίας και κλιματικής αλλαγής, διαχείρισης πόρων και εφαρμογής έξυπνων τεχνολογιών στα συστήματα της πόλης. Η πρόκληση για την πόλη και ειδικά για το Δήμο είναι πώς θα καταφέρει να ενσωματώσει την πανεπιστημιακή ερεύνα στο σχεδιασμό του, να της προσδώσει υπόσταση και να αυξήσει το οικονομικό όφελος από την εφαρμογή της.

Ομάδα Εστίασης: Κοινωνία των πολιτών Περισσότερες από 150 δράσεις και πρωτοβουλίες από ομάδες της κοινωνίας των πολιτών χαρτογραφήθηκαν σε όλη την πόλη. Η πλειονότητα αυτών έχουν ξεκινήσει τα τελευταία χρόνια. Ο λόγος δημιουργίας τους είναι από τη μία πως αποτελούν απάντηση στην οικονομική και κοινωνική κρίση που αντιμετωπίζει η πόλη και από την άλλη ως αποτέλεσμα της αλλαγής νοοτροπίας των πολιτών και της τοπικής αυτοδιοίκησης προς περισσότερο συμμετοχικές προσεγγίσεις στην επίλυση προβλημάτων της πόλης.

33

Ανάλυση υπάρχουσας κατάστασης

Παρατηρήσεις: Παρουσιάζονται διαφοροποιήσεις μεταξύ των περιοχών που εστιάζουν οι Δήμοι και η πανεπιστημιακή κοινότητα σε σχέση με την εστίαση των ομάδων της κοινωνίας των πολιτών. Αυτό οδηγεί στο ερώτημα: κατά πόσον οι φορείς συντονίζονται μεταξύ τους με στόχο τη μεγιστοποίηση του αντίκτυπου των περιορισμένων πόρων που προέρχονται είτε από τη δημόσια χρηματοδότηση, τα ευρωπαϊκά προγράμματα ή την εθελοντική προσπάθεια. Για παράδειγμα, οι πιο πολλές δράσεις της κοινωνίας των πολιτών είναι στον άξονα “Προωθεί την ανάπτυξη συνεργατικών και συμμετοχικών κοινοτήτων” αλλά υπάρχουν ελάχιστες δράσεις από την πανεπιστημιακή κοινότητα προς αυτή την κατεύθυνση, που υποδηλώνει ότι δεν υπάρχουν καθόλου εργαλεία ή μέθοδοι έρευνας για την ανάλυση των μακροπρόθεσμων αποτελεσμάτων της δράσης τους που θα οδηγήσει σε μεγαλύτερο αντίκτυπο στην καθημερινότητα της πόλης. Στους άξονες “Συντηρεί και ενισχύει τους φυσικούς πόρους και τις τεχνητές υποδομές” και “Υποστηρίζει τον μακροπρόθεσμο και ολοκληρωμένο σχεδιασμό” υπάρχουν πολλές δράσεις από τους Δήμους και την πανεπιστημιακή κοινότητα αλλά ελάχιστες από την κοινωνία των πολιτών.

© Bernard Cuomo 34

Ανάλυση υπάρχουσας κατάστασης

3.3 Προς μία Μητροπολιτική Προσέγγιση Ο Δήμος Θεσσαλονίκης αποτελεί μέρος της ευρύτερης μητροπολιτικής περιοχής που αποτελείται συνολικά από 12 δήμους. Η πρόκληση για το σχηματισμό της Στρατηγικής για την Ανθεκτικότητα της πόλης είναι ο τρόπος που θα ιεραρχηθούν οι προτεραιότητες και θα δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνεργασίες μεταξύ των Δήμων στο σχεδιασμό των δράσεων σε μητροπολιτική κλίμακα.

ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΙ - ΜΕΝΕΜΕΝΗ

ΔΕΛΤΑ

Ακολουθεί η καταγραφή των δράσεων 10 δήμων της Θεσσαλονίκης στην οποία σκιαγραφούνται τα κύρια προγράμματα και οι προτεραιότητες που οι γειτονικοί δήμοι εφαρμόζουν ή πρόκειται να εφαρμόσουν. Η καταγραφή έγινε σύμφωνα με ερευνά της Μητροπολιτικής Αναπτυξιακής Θεσσαλονίκης Α.Ε. στο πλαίσιο της προετοιμασίας σύνταξης της Στρατηγικής για τη Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη στο πλαίσιο των Ολοκληρωμένων Χωρικών Επενδύσεων του ΕΣΠΑ.

ΚΟΡΔΕΛΙΟ - ΕΥΟΣΜΟΣ

ΝΕΑΠΟΛΗ - ΣΥΚΙΕΣ

ΘΕΡΜΗ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ

ΠΥΛΑΙΑ - ΧΟΡΤΙΑΤΗΣ

Σε κάθε Δήμο τα προγράμματα εστιάζουν κυρίως στις υποδομές (Διασφαλίζει την συνεχή λειτουργία των αναγκαίων υπηρεσιών και Συντηρεί και ενισχύει τους φυσικούς πόρους και τις τεχνητές υποδομές). Τα τελευταία χρόνια Δήμοι έχουν εστιάσει στην κοινωνική αλληλεγγύη ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης.

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΚΑΛΑΜΑΡΙΑ

ΩΡΑΙΟΚΑΣΤΡΟ

Ο τροχός απεικονίζει την κατανομή των δράσεων 2000-2016 των 10 Δήμων της Μητροπολιτικής Ενότητας Θεσσαλονίκης.

35

Ανάλυση υπάρχουσας κατάστασης

3.4 Πως κρίνουν οι πολίτες την ανθεκτικότητα της πόλης Βασικά Ερωτήματα: •

Πώς οι πολίτες αντιλαμβάνονται το έργο του Δήμου;

•

Πως εξηγούνται οι διαφορές στην αντίληψη των δημοτών για το τι συμβαίνει ή τι είναι σημαντικό;

•

Σε ποιούς τομείς φαίνεται να είναι το έργο αυτό περισσότερο αποτελεσματικό για την κοινή γνώμη;

•

Πώς οι φορείς προγραμματίζουν τις δράσεις τους;

•

Οι δράσεις των φορέων είναι χρήσιμες και έχουν αντίκτυπο εάν οι δημότες δεν τις έχουν αντιληφθεί ως σημαντικές;

“Η Θεσσαλονίκη είναι μία πόλη με συλλογική συνείδηση, οι άνθρωποι είναι όλο και πιο πρόθυμοι να συμμετάσχουν σε εθελοντικές δράσεις και να δουλέψουν μαζί.”

Μέσα από μία συμμετοχική διαδικασία (εργαστήρια, ομάδες εστίασης, ερωτηματολόγια) και με τη συμμετοχή πάνω από 1400 ατόμων, τονίστηκε η ανάγκη για περισσότερη εστίαση των δράσεων της πόλης στους παρακάτω άξονες: Οικονομία: Τοπική οικονομία, εσωτερικές επενδύσεις, σταθερό επιχειρηματικό περιβάλλον, δεξιότητες και εκπαίδευση, τοπική επιχειρηματική ανάπτυξη και καινοτομία. Κινητικότητα: Δίκτυα και υποδομές μέσων μεταφοράς, συνεργασία φορέων. Συγκρίνοντας την αντίληψη των πολιτών με τις δράσεις και τα έργα του Δήμου για κάθε κατηγορία, παρατηρούνται οι εξής διαφορές: •

Υπάρχουν περισσότερες δράσεις στην περιοχή ικανότητας του Δήμου να “Ενδυναμώνει ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερόμενων μερών”, από ό,τι ίσως αντιλαμβάνονται οι πολίτες.

•

Υπάρχουν σημαντικά λιγότερες δράσεις στην περιοχή ικανότητας του Δήμου να “Παρέχει αξιόπιστες μεταφορές και επικοινωνίες”.

•

Υπάρχουν λιγότερες δράσεις στην περιοχή ικανότητας του Δήμου να “Ενθαρρύνει την ηγετική πρωτοβουλία και την αποτελεσματική διαχείριση”, να “Προάγει την οικονομική ευημερία” και να “Προωθεί την ανάπτυξη συνεργατικών και συμμετοχικών κοινοτήτων”

“Το πρόβλημα της βιώσιμης κινητικότητας δεν είναι μονοσήμαντο αλλά σχετίζεται με τα κέντρα λήψης αποφάσεων, την τοπική κουλτούρα, τους νόμους αλλά και τους διαθέσιμους πόρους.” “Όσον αφορά στο σύστημα μετακίνησης, το οδικό δίκτυο της πόλης θεωρείται ότι έχει φθάσει στα όριά του. Δεν υπάρχει καμία εφεδρεία στο σύστημα, ενώ αποτελεί και το σύστημα με το υψηλότερο ρίσκο σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης.”

Η πόλη αριστεύει σε: • Κοινωνική Συμμετοχή • Τοπική Ταυτότητα & Κουλτούρα Κοινωνική Υποστήριξη 36

Πεδίο ισχύος Καλή επίδοση αλλά επιδέχεται βελτίωση Ανάγκη για βελτίωση

Ανάλυση υπάρχουσας κατάστασης

800+ δημότες με διαφορετικό

κοινωνικό υπόβαθρο συμμετείχαν στη διαδικτυακή έρευνα.

50+ επαγγελματίες από τον χώρο της

καινοτομίας και επιχειρηματικότητας.

32 ιδιοκτήτες μικρών επιχειρήσεων

εξέφρασαν την άποψή τους όσον αφορά το επιχειρηματικό περιβάλλον της Θεσσαλονίκης.

30+

Διαχειριστές υποδομών και Ειδικοί σε θέματα υποδομών συγκεντρώθηκαν για να συζητήσουν σχετικά με τους πόρους και τους κινδύνους.

52 ειδικοί συζήτησαν για την Αστική

Ανθεκτικότητα σε ατομικές συνεντεύξεις: από τις Βασικές Ανάγκες και τον Πολιτισμό μέχρι την Υποδομή και τον Ολοκληρωμένο Σχεδιασμό.

22 ιδρύματα και οργανώσεις

συμμετείχαν στη διαδικασία.

100+ μαθητές εξέφρασαν το όραμά τους για μία ανθεκτική πόλη.

16 εκπρόσωποι τοπικών κοινοτήτων

εξέφρασαν τις απόψεις τους σχετικά με την ανθεκτικότητα σε επίπεδο γειτονιάς.

12 παρουσιάσεις σε τοπικό και διεθνές επίπεδο.

1.400

πολίτες Περισσότεροι από εξέφρασαν την άποψή τους για την Αστική Ανθεκτικότητα της Θεσσαλονίκης 37

Ανάλυση υπάρχουσας κατάστασης Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν πολλά προγράμματα, σχεδιασμένα από το Δήμο ή από άλλους φορείς, τα οποία έχουν δώσει βήμα του πολίτες.

Όπως φαίνεται παρακάτω από τις καταγεγραμμένες δράσεις που συνδέονται με τον υπο-άξονα των “Μεταφορών”, όλες οι πρωτοβουλίες αφορούν νέα συστήματα μεταφοράς τα οποία βρίσκονται ακόμη σε φάση σχεδιασμού.

Επιπλέον, το πιο σημαντικό κεφάλαιο κατά την άποψη των πολιτών της Θεσσαλονίκης είναι το πολιτιστικό και ιστορικό, κάτι που εξηγεί τις πολυάριθμες δράσεις και πρωτοβουλίες που αφορούν τον πολιτισμό και την ανάδειξη της τοπικής ταυτότητας.

Το ερώτημα που προκύπτει είναι εάν η νέα υποδομή για θα δημιουργήσει ένα νέο ολιστικό και ανθεκτικό σύστημα μετακίνησης.

Αποτελέσματα από το διαδικτυακό ερωτηματολόγιο Ανθεκτικής Θεσσαλονίκης

Χαρακτηριστικά της έρευνας: Συνολικό δείγμα: 854

55% γυναίκες 88,5% ζει στην πόλη > 15 έτη 75% ζει εντός των διοικητικών

όρια της πόλης

42,5 είναι ο μέσος όρος

ηλικίας

9 στους 10

δημότες προσπαθεί να ενημερώνεται για ζητήματα που αφορούν το Δήμο.

4 στους 10 χαρακτηρίζουν την επικοινωνία τους με το Δήμο ως αναποτελεσματική.

6 στους 10

περνούν 15 έως 60 λεπτά για την καθημερινή

τους μετακίνηση.

7 στους 10

θεωρούν ότι η οδήγηση στην πόλη είναι

προβληματική.

Μονάχα 1 στους 10

επισκέπτεται ένα πάρκο σε

καθημερινή βάση.

7 στους 10 θεωρούν ότι η ποιότητα του αέρα αποτελεί το μεγαλύτερο περιβαλλοντικό ζήτημα στην πόλη.

1 στους 2 πιστεύει ότι η οικονομική κρίση είναι η μεγαλύτερη απειλή για την πόλη

Η πλειοψηφία πιστεύει ότι η Θεσσαλονίκη είναι μία μάλλον νεανική πόλη, ελαφρώς συντηρητική, καθόλου φιλική στο περιβάλλον, ελαφρώς δυσλειτουργική αλλά αρκετά εξωστρεφής και φιλόξενη. Το δυνατότερο σημείο της πόλης είναι η γεωγραφική της θέση και το δεύτερο πιο δυνατό η τοπική ιστορία και πολιτισμός.

38

Συνολικά, το 38% των δημοτών θεωρεί ότι ο Δήμος θα έπρεπε να εστιάσει στην τοπική οικονομία, το 25% σε θέματα μετακίνησης και το 15% σε θέματα δημόσιων χώρων.

Ανάλυση υπάρχουσας κατάστασης

39

Ανάλυση υπάρχουσας κατάστασης

3.5 Οι υλικοί πόροι και οι κίνδυνοι της Θεσσαλονίκης Οι πιθανοί κίνδυνοι εξαρτώνται από τη συχνότητα και τη σπουδαιότητα της κρίσης σε συνάρτηση με την τρωτότητα του ίδιου του υλικού πόρου (physical asset). Η ανθεκτική αξία ενός υλικού πόρου δεν υπολογίζεται μόνο από την ικανότητα να απορροφήσει τις επιπτώσεις ενός στιγμιαίου καταστρεπτικού γεγονότος (σοκ), αλλά και από την ικανότητα να συνεχίσει να παρέχει τις αποφασιστικής σημασίας υπηρεσίες του κατά τη διάρκεια της κρίσης και κατά το διάστημα που ακολουθεί το σοκ.

Υλικός Πόρος Προηγούμενη εμπειρία της πόλης σε σοκ Ο Σεισμός του 1978 μεγέθους 6,5 της κλίμακας ρίχτερ είχε ως αποτέλεσμα 49 θανάτους, ζημιές ύψους 250 εκατ. δολαρίων στο κέντρο της Θεσσαλονίκης και μια χαοτική κατάσταση που διατηρήθηκε για μήνες. Δεν εφαρμόστηκε κανένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης για την εκκένωση της πόλης και οι τοπικές αρχές, το πανεπιστήμιο και το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος κινητοποιήθηκαν μετά το σεισμό για την κατάστρωση σχεδίων ανακούφισης. Αμέσως μετά το σεισμό, οι κάτοικοι προσπάθησαν να εγκαταλείψουν την πόλη αλλά εγκλωβίστηκαν λόγω των υλικών που κατέπεσαν από παρακείμενες κατασκευές πάνω στις κύριες οδικές αρτηρίες. Με την έλλειψη επικοινωνιών και μέσων μαζικής ενημέρωσης, φήμες για μαζικές καταρρεύσεις κτηρίων διαδίδονταν στην πόλη, δυσκολεύοντας το έργο των σωστικών συνεργείων. Σήμερα υπάρχουν πολλά περισσότερα οχήματα στην πόλη, αλλά υπάρχει και η Περιφερειακή οδός, όμως οι κύριοι οδικοί άξονες στο κέντρο είναι οι ίδιοι με το 1978. Η Περιφερειακή συνδέει το κέντρο της πόλης με τα μεγαλύτερα νοσοκομεία και αντιμετωπίζει προβλήματα κυκλοφοριακής συμφόρησης, ενώ δεν υπάρχει εναλλακτική διαδρομή που να συνδέει τα νοσοκομεία με το κέντρο της σε περίπτωση κυκλοφοριακής συμφόρησης ή καταστροφής μιας γέφυρας της Περιφερειακής. Επιπλέον, υπάρχει ανάγκη για την εκμάθηση του πληθυσμού σχετικά με τις οδούς διαφυγής και το τι πρέπει να πράξει σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης.

+

Απροσδόκητη Κρίση

+ Τρωτότητα =

Ενδεχόμενος Κίνδυνος

Η χαρτογράφηση της σημαντικών υλικών πόρων της Θεσσαλονίκης προέκυψε από διαβούλευση με τους διαχειριστές των υλικών πόρων και σχετικούς ειδικούς οπότε και διαμορφώθηκαν 4 βασικές κατηγορίες: κτιριακή υποδομή, υποδομή μετακίνησης, υποδομή υπηρεσιών κοινής ωφελείας, δημόσιοι χώροι και χώροι πρασίνου (Πίνακας 2). Μερικοί από τους υλικούς πόρους είναι πιο κρίσιμοι για το Δήμο καθώς είναι πολύ σημαντικό να κρατηθεί η απόδοσή τους σε ικανοποιητικό επίπεδο. Αν και οι συγκεκριμένοι δεν είναι απαραίτητα οι πιο ευαίσθητοι στα σοκ, χωρίς τους πόρους αυτούς θα είναι αδύνατον να λειτουργήσει η πόλη. Για το Δήμο Θεσσαλονίκης, οι βασικοί οδικοί άξονες, οι ανοιχτοί δημόσιοι χώροι και τα νοσοκομεία ξεχωρίζουν ως τα κεφάλαια που απαιτούν περισσότερη διασφάλιση/ προστασία και των οποίων η λειτουργία θα επηρεαζόταν σημαντικά σε περίπτωση κρίσης. Εστιάζοντας στο σύστημα μετακίνησης, η Περιφερειακή οδός και οι βασικοί οδικοί άξονες της πόλης, που διασχίζουν την πόλη από τα ανατολικά έως τα δυτικά, είναι πρωταρχικής σημασίας. Σε περίπτωση σεισμού μεγάλου μεγέθους, οι δρόμοι αυτοί θα χρησιμοποιηθούν για την εκκένωση της πόλης και είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί η συνεχόμενη ροή οχημάτων. Το θέμα γίνεται ακόμη πιο περίπλοκο αν συνυπολογίσει κανείς πως τα μεγάλα νοσοκομεία της Θεσσαλονίκης, που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν πληθώρα περιστατικών σε ενδεχόμενο σεισμό, εξυπηρετούνται από την Περιφερειακή. Ένα ευάλωτο κομμάτι της Περιφερειακής (π.χ. μία από τις πολλές γέφυρες του) μπορεί να περιορίσει την πρόσβαση στα νοσοκομεία, ανεξαρτήτως εάν τα νοσοκομεία παραμείνουν ανέπαφα από το σεισμό. Τέτοιες σύνθετες συνέργειες αποτελούν προκλήσεις ανθεκτικότητας για την πόλη. Η επιτυχής αντίδραση θα εξαρτηθεί όχι μόνο από το επίπεδο συντήρησης (π.χ. χαμηλή τρωτότητα στο σεισμό), αλλά επίσης και από την εφεδρεία του οδικού δικτύου στο σύνολό του. Τι εναλλακτικές θα έχουν αυτοί που διαφεύγουν από την πόλη όσον αφορά στη επιλογή της διαδρομής που θα ακολουθήσουν; Πώς

40

Ανάλυση υπάρχουσας κατάστασης

μπορούν να ενημερωθούν τη δεδομένη χρονική στιγμή για το ποια είναι η βέλτιστη διαδρομή για αυτούς; Τι αποκόμισε η πόλη από τον σεισμό του 1978 όταν πανικόβλητοι οδηγοί ακινητοποιήθηκαν στους δρόμους; Τα ερωτήματα αυτά επισημαίνουν την ανάγκη για δημιουργία συστημάτων τα οποία παρέχουν εφεδρεία, είναι ευέλικτα, εξυπηρετούν όλους τους πολίτες και είναι ανακλαστικά, δηλαδή συστήματα που διδάσκονται από παλαιότερες εμπειρίες.

Τα

5 σημαντικότερα σοκ

Σοκ για την πόλη είναι τα καταστρεπτικά γεγονότα που συμβαίνουν απροσδόκητα. Οι επιπτώσεις τους μπορεί να είναι από μέτριες έως υψηλές και κατ’ ελάχιστο επηρεάζουν μικρό μέρος του πληθυσμού. Η μικρή λίστα που παρουσιάζεται περιλαμβάνει τα κύρια σοκ για την Θεσσαλονίκη και προκύπτουν από το στάθμισμα των δύο παραγόντων: της βαρύτητας των επιπτώσεων και το εύρος επιρροής.

Οι κίνδυνοι διαχωρίζονται στις κατηγορίες των φυσικών καταστροφών, αστοχίων της υποδομής (το οποίο θα μπορούσε να οφείλεται σε μία φυσική καταστροφή) και ανθρωπογενών ατυχημάτων. Σε τοπικό επίπεδο, οι κρίσεις με τη μεγαλύτερη επίδραση είναι οι ισχυροί σεισμοί, συμβάν ρύπανσης του αέρα και πυρκαγιά στο περιαστικό δάσος. Η δημιουργία σχέσης μεταξύ υλικών πόρων και κινδύνων λαμβάνει υπόψη την κρισιμότητα των πόρων και την τρωτότητα τους στις προαναφερθείσες κρίσεις (Πίνακας 2). Πέρα από τις προφανείς σχέσεις, αποκαλύπτονται και οι έμμεσες και δευτερεύουσες αλληλεπιδράσεις. Συγκεκριμένα για την Θεσσαλονίκη, λόγω της εγγύτητας του περιαστικού δάσους με την Περιφερειακή, την καθιστούν ευάλωτη σε περίπτωση δασικής πυρκαγιάς. Παρομοίως, λόγω της κοντινής τοποθεσίας τους, οι κεραίες τηλεπικοινωνίας μπορεί να επηρεαστούν από το ίδιο γεγονός. Ένα συμβάν ατμοσφαιρικής ρύπανσης μπορεί να περιορίσει την χρήση ανοιχτών δημόσιων χώρων ανεξαρτήτως του επιπέδου συντήρησης αυτών. Τα νοσοκομεία είναι άμεσα ευάλωτα στις διακοπές ρεύματος και νερού όταν δεν έχουν πάρει επαρκή εφεδρικά μέτρα (γεννήτριες και δεξαμενές). Ειδικά αυτές οι αλληλεπιδράσεις επισημαίνουν την ανάγκη για ενσωμάτωση και ευρωστία κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού και της διαχείρισης κεφαλαίων.

•

Σεισμός

•

Πλημμύρα

•

Καύσωνας

•

Πυρκαγιά στο Περιαστικό Άλσος

•

Συμβάν Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης

Πίνακας 2. Σχέση μεταξύ τρωτότητας και κρισιμότητας ενός υλικού πόρου με τα κύρια σοκ Τύπος υποδομών

Επιλεγμένες κρίσεις: αν συνέβαινε η κρίση, ποιες θα ήταν οι επιπτώσεις για το κάθε είδος φυσικού κεφαλαίου. (λάβετε υπόψη το χείριστο σενάριο) Πυρκαγιά στο Περιαστικό Άλσος

Βιομηχανικό Ατύχημα

Συμβάν Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης

Σεισμός

Καύσωνας

Τρομοκρατική Επίθεση

Πλημμύρα

Κύριες αρτηρίες και Περιφεριακός

Υψηλή

Μεσαία

Μεσαία

Υψηλή

Μεσαία

Υψηλή

Υψηλή

Αεροδρόμιο

Υψηλή

Χαμηλή

Χαμηλή

Υψηλή

Χαμηλή

Υψηλή

Χαμηλή

Λιμάνι

Χαμηλή

Χαμηλή

Χαμηλή

Μεσαία

Χαμηλή

Μεσαία

Χαμηλή

Σιδηροδρομικό δίκτυο

Χαμηλή

Χαμηλή

Χαμηλή

Υψηλή

Χαμηλή

Μεσαία

Χαμηλή

Υποδομές νερού

Μεσαία

Μεσαία

Χαμηλή

Χαμηλή

Υψηλή

Χωρίς εφαρμογή

Υψηλή

Υποδομές τηλεπικοινωνίας

Υψηλή

Χαμηλή

Χαμηλή

Μεσαία

Χαμηλή

Μεσαία

Χαμηλή

Υποδομές ηλεκτρικής ενέργειας

Υψηλή

Χαμηλή

Μεσαία

Μεσαία

Υψηλή

Χαμηλή

Μεσαία

Νοσοκομεία

Υψηλή

Μεσαία

Υψηλή

Υψηλή

Υψηλή

Μεσαία

Χαμηλή

Ανοιχτοί δημόσιοι χώροι

Υψηλή

Μεσαία

Υψηλή

Υψηλή

Υψηλή

Μεσαία

Υψηλή

41

Ανάλυση υπάρχουσας κατάστασης

3.6 Πιέσεις, Τάσεις και Σενάρια Όπως οι απρόσμενες κρίσεις επηρεάζουν την πρόοδο της πόλης, έτσι και οι χρόνιες πιέσεις μπορούν να βλάψουν σοβαρά την ανάπτυξή της. Πιέσεις όπως η ανεργία των νέων που βιώνει η Θεσσαλονίκη, μπορεί να είναι ήδη παρούσες ενώ άλλες μπορούν να προβλεφθούν ως πιθανές συνέπειες κάποιων μελλοντικών τάσεων. Για παράδειγμα, η γήρανση των κτιριακών υποδομών σε συνδυασμό με την τάση γήρανσης του πληθυσμού μεγαλώνει την πιθανότητα για έλλειψη προσιτής και κατάλληλης στέγασης και πιθανόν να δημιουργήσει μία τοπική πίεση. Έπειτα από μία ενδελεχή έρευνα με τους ειδήμονες της πόλης σε έναν μακρύ κατάλογο πιθανών πιέσεων, μία σειρά πιέσεων εντοπίστηκαν οι οποίες υφίστανται για τη Θεσσαλονίκη. Οι πιέσεις αυτές αναλύθηκαν μετά την αξιολόγηση μελλοντικών οικονομικών, κλιματολογικών, κοινωνικών, τεχνολογικών και δημογραφικών σεναρίων και βασίστηκαν σε τοπικές και παγκόσμιες αναλύσεις τάσεων και δεδομένων. Οι πιέσεις εμπίπτουν στα προκαθορισμένα πεδία Υγείας & Ευημερίας των πολιτών, στην Οικονομία & την Κοινωνία, την Υποδομή & το Περιβάλλον και την Ηγετική Πρωτοβουλία & Στρατηγική. Με βάση τα παραπάνω, δημιουργείται ένας σημαντικός αριθμός ερωτημάτων: • Οι 5 σημαντικότερες πιέσεις Οι χρόνιες πιέσεις μπορούν να πλήξουν τον αστικό ιστό σε καθημερινή ή εποχική βάση. Η Θεσσαλονίκη αντιμετωπίζει μια σειρά διαφορετικών πιέσεων, πολλές από τις οποίες σχετίζονται με τις τρέχουσες οικονομικές συνθήκες και το μοντέλο αστικής ανάπτυξης του παρελθόντος. Σε αυτό το πλαίσιο, οι παρακάτω πέντε πιέσεις καθορίστηκαν ως οι κυριότερες που μπορούν να πλήξουν την ανθεκτικότητα της πόλης.

• • • • •

42

• • • •

Πώς θα επηρέαζε την πόλη μία περαιτέρω πτώση του ΑΕΠ της; Ποια θα ήταν τα αποτελέσματα της εντατικοποίησης των επιπτώσεων των κλιματικών αλλαγών; Ποιες θα ήταν οι συνέπειες σε περίπτωση ανεπαρκούς ενσωμάτωσης των προσφυγικών πληθυσμών; Ποιος θα είναι ο αντίκτυπος της χαμηλής τεχνολογικής προσαρμογής; Ποιες είναι οι πιθανές συνέπειες της γήρανσης του πληθυσμού;

Η ανάλυση των σεναρίων δείχνει ότι, μια οικονομία σε ύφεση θα είναι πιο ευάλωτη σε πιέσεις (Πίνακας 3). Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι, η περίπτωση χαμηλής τεχνολογικής προσαρμογής έχει πολύ σημαντική επίδραση στις πιέσεις, ακόμη κι αν είναι σε δευτερεύον επίπεδο. Λαμβάνοντας υπόψιν τις συνθήκες οικονομικής κρίσης της Θεσσαλονίκης τέτοιες επιπτώσεις περιπλέκουν μία ήδη ευαίσθητη Ανεργία πραγματικότητα· παρόλα αυτά, η κρισιμότητα της τεχνολογικής Έλλειψη ευκαιριών διαβίωσης & ευημερίας προσαρμογής σπάνια συμπεριλαμβάνεται στην ατζέντα του δήμου ή της χώρας. Κάτι τέτοιο δείχνει πώς η μεθοδολογία έρευνας Γήρανση υποδομών για την ανθεκτικότητα μπορεί να προσφέρει διορατικότητα σε Έλλειψη πρόσβασης σε οικονομικά προσιτή υποτιμημένες μέχρι σήμερα έννοιες. φροντίδα υγείας Πέρα από την επίδραση της ίδιας της πίεσης, η άσκηση πίεσης Ανεπαρκής Σχεδιασμός μπορεί ταυτόχρονα να επιτείνει τις συνέπειες μίας κρίσης (σοκ). Για το λόγο αυτό, οι συνδέσεις μεταξύ των κύριων κρίσεων και κύριων πιέσεων πρέπει να αναγνωρισθούν και να ποσοτικοποιηθούν. Η μελέτη αυτή μπορεί να τροποποιήσει την ιεράρχηση των κινδύνων και, κατ’ επέκταση, των μέτρων που μπορούν να παρθούν απέναντι σε αυτούς τους κινδύνους.

Άμεσα Έμμεσα Έμμεσα Έμμεσα Έμμεσα Έμμεσα

Έμμεσα Έμμεσα Καμία Επίπτωση Άμεσα Καμία Επίπτωση Καμία Επίπτωση

Καμία Επίπτωση

Έμμεσα

Καμία Επίπτωση Καμία Επίπτωση

Έμμεσα Άμεσα Έμμεσα Καμία Επίπτωση Άμεσα

Έμμεσα Καμία Επίπτωση Καμία Επίπτωση Άμεσα Καμία Επίπτωση

Καμία Επίπτωση Καμία Επίπτωση

Άμεσα

Άμεσα

Περιβαλλοντική υποβάθμιση Γήρανση υποδομών Μη εξασφάλιση συνεχούς λειτουργίας υποδομών και υπηρεσιών και έλλειψη εφεδρείας στα συστήματα Ανεπαρκές δίκτυο υποδομών Χαμηλός δείκτης εμπιστοσύνης στην ηγεσία της πόλης Χαμηλού επιπέδου πληροφόρηση και επικοινωνία Έλλειψη επικαιροποιημένων δεδομένων για μελλοντικό σχεδιασμό Έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδιασμού

Άμεσα Άμεσα

Καμία Επίπτωση Άμεσα

Καμία Επίπτωση

Άμεσα

Άμεσα

Έμμεσα

Καμία Επίπτωση Άμεσα Άμεσα

Καμία Επίπτωση Έμμεσα Έμμεσα

Ελλιπής σύνδεση με περιφερειακές αγορές

Υψηλό κόστος ενέργειας Ανεργία Φτώχεια και ανισότητα Έλλειψη οικονομικά προσιτής και κατάλληλης στέγασης Έλλειψη ευκαιριών ευημερίας Έλλειψη κοινωνικής ασφάλισης Αδυναμία πρόσβασης σε οικονομικά προσιτή φροντίδα υγείας Έλλειψη συμμετοχής στην τοπική κοινωνία Υψηλή εγκληματικότητα Έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς Χαμηλή παραγωγικότητα Πολιτική αστάθεια και σεχταριστική βία Έλλειψη επενδύσεων στην τοπική οικονομία και επιχειρήσεις

Σενάρια και Χρόνιες Πιέσεις

Αδυναμία ενσωμάτωσης προσφύγων/ μεταναστών

Αύξηση δείκτη γήρανσης πληθυσμού

Πίνακας 3. Αλληλεπίδραση μεταξύ μελλοντικών σεναρίων και χρόνιων πιέσεων

43

Άμεσα

Άμεσα

Άμεσα

Έμμεσα

Έμμεσα

Άμεσα

Έμμεσα Έμμεσα

Άμεσα

Άμεσα

Έμμεσα Καμία Επίπτωση Άμεσα Άμεσα Καμία Επίπτωση

Έμμεσα

Άμεσα Έμμεσα

Καμία Επίπτωση

Άμεσα Έμμεσα Έμμεσα

Χαμηλός δείκτης τεχνολογικής προσαργμογής

Καμία Επίπτωση

Καμία Επίπτωση

Καμία Επίπτωση

Έμμεσα

Έμμεσα

Άμεσα

Άμεσα Άμεσα

Καμία Επίπτωση

Καμία Επίπτωση

Καμία Επίπτωση Καμία Επίπτωση Άμεσα Έμμεσα Καμία Επίπτωση

Καμία Επίπτωση

Καμία Επίπτωση Καμία Επίπτωση

Έμμεσα

Άμεσα Καμία Επίπτωση Έμμεσα

Καμία Επίπτωση

Καμία Επίπτωση

Καμία Επίπτωση

Έμμεσα

Έμμεσα

Έμμεσα

Έμμεσα Έμμεσα

Καμία Επίπτωση

Έμμεσα

Έμμεσα Άμεσα Έμμεσα Έμμεσα Έμμεσα

Άμεσα

Άμεσα Άμεσα

Έμμεσα

Έμμεσα Έμμεσα Άμεσα

Εντείνονται τα ακραία Πτώση κατά κεφαλήν καιρικά φαινόμενα ΑΕΠ πληθυσμού (συχνότητα και πόλης ένταση)

Ανάλυση υπάρχουσας κατάστασης

Ανάλυση υπάρχουσας κατάστασης

Κύριες Απρόσμενες Κρίσεις Σεισμός Ο τελευταίος μεγάλος σεισμός στη Θεσσαλονίκη σημειώθηκε το 1978. Προκάλεσε σημαντικές ζημιές στην πόλη και ευθύνεται για το θάνατο 49 ανθρώπων, την πτώση ενός κτηρίου και για μη επιδιορθώσιμες ζημιές για το 4,5% του κτιριακού αποθέματος. Κατόπιν αυτής της εμπειρίας, τα νέα κτήρια οικοδομήθηκαν σύμφωνα με έναν αυστηρότερο και επικαιροποιημένο αντισεισμικό κανονισμό. Παρόλα αυτά, το συνολικό κόστος σε κτήρια, υποδομές και απώλειες σε οικονομική δραστηριότητα σε περίπτωση ενός βασικού σεναρίου σεισμικού γεγονότος (ένταση σεισμού που παρατηρείται μία φορά στα 500 χρόνια) υπολογίζεται στα 18 με 20 δισ. € και σε ανθρώπινες απώλειες 100-200 ζωών.

Πλημμύρα Οι εκτεταμένες πλημμύρες του 2009 και του 2014 στην αστική λεκάνη της Θεσσαλονίκης έδειξαν πως, παρά την ευνοϊκή της τοπογραφία, οι υποδομές αντιπλημμυρικής προστασίας πρέπει να αναπτυχθούν περαιτέρω. Επτά ρέματα της μητροπολιτικής περιοχής της Θεσσαλονίκης έχουν χαρακτηριστεί ως ευάλωτα στις πλημμύρες. Κυρίως λόγω της ανεξέλεγκτης και αυθαίρετης δόμησης στο παρελθόν, το παντορροϊκό δίκτυο αποχέτευσης δεν μπορεί να αντεπεξέλθει στις παροχές κατά τις περιόδους έντονων βροχοπτώσεων. Παράλληλα το πυκνό αστικό περιβάλλον δεν επιτρέπει την αποθήκευση/συγκράτηση ομβρίων υδάτων και οι περιστασιακές αστοχίες των υποδομών ή αδυναμία να ανταποκριθούν στο όγκο νερού προκαλούν τοπικά πλημμυρικά φαινόμενα.

Καύσωνας Τα υψηλά κτήρια, η δόμηση μπροστά στο θαλάσσιο μέτωπο και ο περιορισμένος δημόσιος ανοικτός χώρος περιορίζουν τη ροή της θαλάσσιας αύρας. Παράλληλα, η πυκνή δόμηση και η έλλειψη πρασίνου αυξάνει τη θερμοκρασία στο κέντρο της πόλης, ένα φαινόμενο γνωστό ως θερμική αστική νησίδα. Η παρούσα κατάσταση αναμένεται να επιδεινωθεί αν επιβεβαιωθούν οι δυσοίωνες προβλέψεις για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, καθώς οι συνεχείς μέρες με υψηλές θερμοκρασίες, οι οποίες διατηρούνται και τη νύχτα, θα αυξηθούν σε συχνότητα.

Πυρκαγιά στο Περιαστικό Άλσος Ένα μεγάλο μέρος του περι-αστικού άλσους κάηκε από την πυρκαγιά του 1997. Υποδομές της πόλης έχουν επεκταθεί εντός των ορίων της δασικής περιοχής, είτε μέσω της περιφερειακής οδού ή και των τηλεπικοινωνιακών υποδομών. Συνεπώς μια πυρκαγιά μπορεί να επηρεάσει την πόλη με πολλαπλούς τρόπους. Η κλιματική αλλαγή, που μπορεί να εκδηλωθεί με συχνότερους καύσωνες και καταιγίδες αυξάνουν τις προκλήσεις για την προστασία του άλσους.

Συμβάν Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης Παρότι η ατμοσφαιρική ρύπανση αποτελεί χρόνια πίεση για τις περισσότερες σύγχρονες πόλεις, η απελευθέρωση αερομεταφερόμενων ρύπων αναδεικνύεται ως απροσδόκητη κρίση. Συγκεκριμένα για τη Θεσσαλονίκη, το βιομηχανικό ατύχημα του 1986 στα διαλυστήρια, η φωτιά στο περιαστικό άλσος του Χορτιάτη το 1997, η φωτιά στον ΧΥΤΑ Ταγαράδων το 2006 και η καύση βιομάζας σε τζάκια που ξεκίνησε το 2010 κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης αποτελούν παραδείγματα γεγονότων απελευθέρωσης ρύπων τα τελευταία χρόνια. Η μειωμένη κινητικότητα, η υψηλή πυκνότητα πληθυσμού και η ελλιπής δημόσια ενημέρωση επιδεινώνουν τις δυνητικές απειλές για την πόλη και τους πολίτες της.

44

Ανάλυση υπάρχουσας κατάστασης

Κύριες Πιέσεις Ανεργία και έλλειψη ευκαιριών διαβίωσης και ευημερίας Το ποσοστό ανεργίας στη μητροπολιτική ενότητα της Θεσσαλονίκης ανέρχεται στο 30.2% και ξεπερνά το 50% για τους νέους (2014). Ως αποτέλεσμα, η οικογενειακή υποστήριξη είναι συχνό φαινόμενο έως και αρκετά χρόνια μετά την ενηλικίωση. Ενώ υπάρχει ευρεία πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση - 38% των νέων με πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης - και πληθώρα επιλογών κύκλου σπουδών, υπάρχει αναντιστοιχία μεταξύ των δεξιοτήτων των νέων και της αγοράς εργασίας. Ορισμένοι κλάδοι έχουν επηρεαστεί ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της κρίσης με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό των μηχανικών (το 2014 οι διαγραφές ήταν 3.500 περισσότερες από τις εγγραφές στο Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας). Παρότι δεν υπάρχουν ακριβή δεδομένα, έχει αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός των μορφωμένων νέων που μεταναστεύουν στο εξωτερικό, ένα φαινόμενο γνωστό ως “brain drain”. Η πρόκληση για την πόλη είναι να ενδυναμώσει το ανθρώπινο ταλέντο της τοπικά, να ενισχύσει τους δεσμούς της με την διασπορά και να προσελκύσει επενδύσεις που προωθούν τη βιώσιμη ανάπτυξη.

Γήρανση υποδομών Οι υποδομές της Θεσσαλονίκης συμπεριλαμβάνουν ένα κτιριακό απόθεμα που κατασκευάστηκε τα τελευταία 60 χρόνια. Η κατασκευή νέων κτηρίων έχει περιοριστεί τα τελευταία 5 χρόνια καθώς η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει αρνητικά τον οικοδομικό κλάδο. Η πτώση της βιομηχανικής παραγωγής, το κλείσιμο επιχειρήσεων ή η μεταφορά τους σε γειτονικές χώρες έχουν αυξήσει τον αριθμό των ανεκμετάλλευτων βιομηχανικών, βιοτεχνικών και εμπορικών χώρων. Όσον αφορά το κτιριακό απόθεμα οικιακής χρήσης, αποτελεί πρόκληση πώς τα γηρασμένα κτήρια θα μπορέσουν να αναβαθμιστούν για να παράσχουν οικονομική και εξυπηρετική στέγαση. Η ενεργειακή απόδοση και ανεξαρτησία των κτηρίων παραμένει χαμηλή καθώς οι αναβαθμίσεις έχουν υπάρξει περιορισμένες Παράλληλα, το καθεστώς πολλαπλής ιδιοκτησίας περιπλέκει την αποτελεσματική διαχείριση των κτηρίων. Όσον αφορά τον σεισμικό κίνδυνο που διατρέχουν οι κτιριακές υποδομές, με βάση την ανάλυση του κτιριακού αποθέματος της πόλης και για το σενάριο έντασης σεισμού συχνότητας μίας φοράς ανά 500 χρόνια, το 4% των κτιρίων θα χρειαστεί να κατεδαφιστεί (μη επιδιορθώσιμες ζημιές) και για το 66% θα απαιτηθούν σημαντικές επεμβάσεις βελτίωσης. Τέλος, οι υποδομές μεταφορών του λιμανιού, του σιδηροδρομικού δικτύου και της αστικής κινητικότητας δεν έχουν αναβαθμιστεί ή επεκταθεί επαρκώς ώστε να επιτελέσουν τον εμπορικό τους ή επιβατικό τους ρόλο.

Έλλειψη πρόσβασης σε οικονομικά προσιτή φροντίδα υγείας Η γήρανση του πληθυσμού αναμένεται να οδηγήσει στην αύξηση της ζήτησης για υπηρεσίες υγείας. Σήμερα η χρήση υπηρεσιών υγείας τριπλασιάζεται για την ηλικιακή ομάδα άνω των 65. Το εθνικό σύστημα υγείας περνάει μια κρίση εξαιτίας της μείωσης των δημοσίων δαπανών στον τομέα. Παρέχονται ελάχιστες εκτός νοσοκομείου ιατρικές υπηρεσίες (πχ. οικογενειακός γιατρός), γίνονται λίγα στον τομέα της προληπτικής ιατρικής καθώς και στην ολοκληρωμένη διαχείριση της υγείας. Παράλληλα, υπάρχει έντονη οικονομική δραστηριότητα μέσω μαύρης εργασίας ιατρικών βοηθών στο σπίτι, δημιουργώντας έτσι ένα βάρος στα νοικοκυριά και θέτοντας σε κίνδυνο την ποιότητα της παροχής ιατρικών υπηρεσιών. Εν τω μεταξύ, η μείωση των εσόδων των δημοσίων ταμείων για κοινωνική ασφάλιση από τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό έχει επιδεινώσει το πρόβλημα. Αν συνυπολογίσει κανείς την πτώση των εισοδημάτων, φαίνεται απίθανο να μπορούν να καλυφθούν οι ιατρικές δαπάνες ιδιωτικά. Αυτή τη στιγμή πραγματοποιείται η μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος, ωστόσο θα απαιτηθούν σημαντικές βελτιώσεις στην αποτελεσματικότητα της διαχείρισης του συστήματος υγείας για την βελτίωση της πρόσβασης σε οικονομικά προσιτή φροντίδα υγείας.

Ανεπαρκής Σχεδιασμός Η χαμηλή εξυπηρέτηση πολλών εκ των υποδομών της Θεσσαλονίκης, καθώς και ορισμένα περιβαλλοντικά ζητήματα, είναι αποτέλεσμα σε μεγάλο βαθμό της μη ολοκληρωμένης και ασυντόνιστης διαχείρισης. Ως τέτοια ορίζεται η αδυναμία να εξεταστούν όλα τα οικονομικά, κοινωνιολογικά και περιβαλλοντικά κόστη και οφέλη ώστε να καθοριστούν οι κατάλληλες επιλογές και να σχεδιαστούν και εφαρμοστούν οι κατάλληλες δράσεις. Παραδείγματος χάρη, το ανεπαρκές συγκοινωνιακό δίκτυο και οι σχετιζόμενες επιπτώσεις στην ποιότητα αέρα, το γηρασμένο κτιριακό απόθεμα και οι σχετιζόμενες υψηλές ενεργειακές απώλειες, καθώς και τα συχνά πλημμυρικά φαινόμενα αποτελούν πιέσεις και κρίσεις που έχουν ως κοινό παρονομαστή την ανεπαρκή σχεδίαση και διαχείριση. Επίσης, ως επέκταση αυτού, η απρόσκοπτη λειτουργία σε ικανοποιητικό βαθμό ορισμένων κρίσιμων υποδομών (π.χ. ανοικτών χώρων, κύριων αξόνων οδικού δικτύου, λιμανιού, σιδηροδρομικού δικτύου) δεν είναι δεδομένη. Λαμβάνοντας υπόψιν τα παραπάνω, για να αντιμετωπιστούν τα επιμέρους προβλήματα θα πρέπει κανείς να επικεντρώσει στην πρωταρχική αδυναμία του ανεπαρκούς σχεδιασμού.

45

Ανάλυση υπάρχουσας κατάστασης

Θέρμη

Δ έλ τα

Ωρα ι ό κα σ τρο

Πυλα ί α - Χο ρτι ά τη ς

Κα λα μα ρι ά

Πα ύλο ς Μ ελά ς

Κο ρδελ ι ό - Εύο σ μο ς

Αμπ ελό κ η πο ι Μ εν εμέν η

Παραπομπή στον χάρτη Μητροπολιτικής Ενοτήτας Θεσσαλονίκης του κεφαλαίου 2.1

Θεσ σ α λο ν ί κ η

* Τα δεδομένα προκύπτουν από τις απαντήσεις των 10 εκ των 11 Δήμων που συμμετείχαν σε σχετική έρευνα της Μ.Α.Θ.

Νεά πολ η - Σ υκ ι ές

Πίνακας 4. Περιβαλλοντικές Προκλήσεις στη Μητροπολιτική Περιοχή της Θεσσαλονίκης*

ποιότητα α έ ρα

ποιότητα ε δ ά φου ς

π λημ μ ύρ ε ς

γη ρασ μένο κτιρ ια κό α π όθε μ α

ρ ύ πα νσ η α π ό υγρ ά α π όβλητα

α σ τική δ ιά χ υσ η

παρ ά νομ ε ς γε ωτ ρήσ ε ις

ρύπα νσ η υδ ρ οβιοτ όπων

κ ί ν δ υνος βιομ ηχα νικού α τυ χ ήμ α τος

υ ποβα θμ ισ μ έ νο φυ σ ικό τοπ ίο

ηχορύ πα νσ η

α νε ξ έ λε γκτ η ρ ίψ η μ πα ζών

π υρ κα γιέ ς

έ λλε ιψ η α νοιχ τών ε λε ύ θε ρ ων χώρ ων

Πηγ ή: Μ.Α.Θ. , 22016 016 Πηγή: Μ.Α.Θ.,

Οι Δήμοι που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο της ΜΑΘ αναδεικνύουν τα συγκεκριμένα σοκ και πιέσεις ως τα πιο κρίσιμα. Η ποιότητα του αέρα, η υποβάθμιση του φυσικού τοπίου και η έλλειψη ανοιχτών ελεύθερων χώρων είναι οι περιοχές που επισημάνθηκαν ως προς τα μεγαλύτερα περιθώρια βελτίωσης.

46

Πεδία Διερεύνησης

Πεδία Διερεύνησης

4. Πεδία Διερεύνησης Από την καταγραφή και ανάλυση της υπάρχουσας κατάστασης αναδείχθηκαν 5 Πεδία Διερεύνησης για την πόλη της Θεσσαλονίκης. Τα Πεδία Διερεύνησης αποτελούν θεματικές προτεραιότητες πάνω στις οποίες η πόλη θέλει να αποκτήσει περισσότερη γνώση, να συλλέξει δεδομένα και να αναλύσει στη δεύτερη φάση της σύνταξης της στρατηγικής για την Αστική Ανθεκτικότητα της πόλης. Τα Πεδία Διερεύνησης θα ορίσουν και τα κατάλληλα προς υλοποίηση έργα για την τρίτη φάση, ώστε να υπάρξουν χειροπιαστά οφέλη για την πόλη, αισθητά στην καθημερινότητα του πολίτη και στις μελλοντικές γενιές. Το παρόν κεφάλαιο παρουσιάζει τα προτεινόμενα Πεδία Διερεύνησης και εξηγεί τους λόγους για τους οποίους επιλέχθηκαν. Οριζόντια προσέγγιση Τα Πεδία Διερεύνησης επιλέχθηκαν με τρόπο ώστε να απαντούν σε ένα ευρύ σύνολο κρίσεων, πιέσεων και προκλήσεων που η πόλη αντιμετωπίζει. Τα Πεδία Διερεύνησης αφορούν θέματα στα οποία αρμοδιότητα μπορεί να έχει ο ίδιος ο Δήμος ή να απαιτούν διαδημοτική ή πολυ-επίπεδη συνεργασία. Τα Πεδία Διερεύνησης που έχουν επιλεγεί είναι τα ακόλουθα: 1. Θερμαϊκός Κόλπος: Το θαλάσσιο στοιχείο στην καθημερινότητα της πόλης και του πολίτη.

2. Η δημιουργία ενός επιχειρηματικού οικοσυστήματος που ενεργοποιεί το ανθρώπινο δυναμικό της πόλης και ενδυναμώνει την τοπική οικονομία.

3. Η συμμετοχικότητα στο δημόσιο χώρο.

4. Η βιώσιμη κινητικότητα ως δύναμη αλλαγής στην πόλη.

5. Data empowered city.

Τα Πεδία Διερεύνησης είναι αλληλένδετα μεταξύ τους, γεγονός που αναγάγει τις συνεργασίες σε απαραίτητη συνθήκη για επιτυχία. Δομή Κάθε Πεδίο Διερεύνησης δομείται ως εξής:

48

•

Βασικά ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν στη δεύτερη φάση της Στρατηγικής

•

Κρίσεις και χρόνιες πιέσεις με τις οποίες συνδέονται τα Πεδία Διερεύνησης

•

Παραδείγματα από υλοποιημένα πρωτοβουλίες στην πόλη

•

Προγραμματισμένα έργα που σχετίζονται με τα Πεδία Διερεύνησης

•

Διαθέσιμα δεδομένα (data)

προγράμματα

και

Πεδία Διερεύνησης

Η ανάλυση των Πεδίων Διερεύνησης λαμβάνει υπόψη τα παρακάτω: Α. Οι Αξίες και οι Στόχοι της πόλης που καθορίζουν τις δράσεις και επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων σε καθημερινή βάση. (infographics) B. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που ενισχύουν την ανθεκτικότητα των συστημάτων μιας πόλης. Αξίες της Πόλης Κοινωνική Συνοχή: Ενισχύοντας το αίσθημα του ανήκειν μεταξύ των διαφορετικών κοινοτήτων της πόλης. Καταπολέμηση της περιθωριοποίησης και του αποκλεισμού.

Τοπική Ταυτότητα και Κληρονομιά: Κατανοώντας το παρελθόν, προωθώντας την τοπική κουλτούρα και δίνοντας χώρο έκφρασης στους πολίτες. Περιβαλλοντική Διαχείριση: Παρέχοντας υψηλή ποιότητα ζωής στους κατοίκους με σεβασμό στους περιορισμούς των φυσικών πόρων της πόλης.

Υγεία και Ευημερία: Προωθώντας έναν υγιεινό τρόπο ζωής και δίνοντας πρόσβαση σε όλους σε υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας. Ενδυνάμωση Νέων: Ενισχύοντας τις δεξιότητες των νέων και παρέχοντας ευκαιρίες για ενεργή συμμετοχή στη ζωή της πόλης.

Πολυ-επίπεδη Συνεργασία: Συνεργασία μεταξύ φορέων στη λήψη αποφάσεων. Τεχνολογική Προσαρμογή: Εφαρμόζοντας νέες και έξυπνες τεχνολογίες που ενισχύουν τους απαραίτητους κοινωνικούς, οικονομικούς και πολιτιστικούς μετασχηματισμούς και που εξυπηρετούν το συμφέρον των πολιτών και του κοινού καλού. Οικονομική Ευημερία: Προωθώντας διαφοροποιημένες και έξυπνες επενδύσεις στην πόλη στηριγμένες σε ένα ισχυρό αστικό μοντέλο. Ποιοτικά Χαρακτηριστικά ενός ανθεκτικού συστήματος πόλης

Πλεονασματικό Ανθεκτικό Σύστημα Πόλης

Ευέλικτο Συμμετοχικό Εφευρετικό Εύρωστο Συνεκτικό Αναστοχαστικό

49

Πεδία Διερεύνησης

4.1 Πεδίο Διερεύνησης 1: Θερμαϊκός Κόλπος: Το θαλάσσιο στοιχείο στην καθημερινότητα της πόλης και του πολίτη. Η γεωγραφία και η ζωή της πόλης της Θεσσαλονίκης ορίζεται από το Θερμαϊκό Κόλπο και το θαλάσσιο στοιχείο. Η παραλία του Θερμαϊκού είναι το χαρακτηριστικό σημείο όπου οι κάτοικοι και οι επισκέπτες της ξεφεύγουν από την ένταση της πόλης, αντικατοπτρίζοντας παράλληλα τις κύριες περιβαλλοντικές προκλήσεις της Θεσσαλονίκης. Μέχρι το 1990, ο βαθμός ρύπανσης του Θερμαϊκού ήταν τέτοιος που καθιστούσε δύσκολο να φανταστεί κανείς πως μερικές δεκαετίες νωρίτερα ο πληθυσμός της πόλης κολυμπούσε στα νερά του. Παρόλα αυτά, 25 χρόνια αργότερα, τα μεγάλα έργα υποδομής για την αποχέτευση και τη διαχείριση των όμβριων υδάτων βοήθησαν στο να μειωθούν σημαντικά τα περιβαλλοντικά προβλήματα του κόλπου. Η συνεχιζόμενη έρευνα και η παρακολούθηση του περιβάλλοντος του Θερμαϊκού υποδεικνύουν πως επιπλέον βελτιώσεις χρειάζονται στον έλεγχο της ρύπανσης προερχόμενης κυρίως από το Δέλτα του Αξιού και τις περιστασιακές απορροές από τις βιομηχανικές και λιμενικές δραστηριότητες. Ενώ σήμερα η θαλάσσια ζωή δυσκολεύεται να επανέλθει στη φυσική της συνθήκη, η ανάπλαση (2011-2014) των 5 χιλιομέτρων της νέας παραλίας έχει φέρει την ζωή της πόλης δίπλα στο νερό. Η παραλία είναι τόπος συνάντησης, αναψυχής και συγκροτεί τη “χαρακτηριστική εικόνα” της πόλης. Οι πολιτιστικές δραστηριότητες στον Προβλήτα Α’ του Λιμανιού στη δυτική πλευρά και η παρουσία του Μεγάρου Μουσικής στην ανατολική, αναδεικνύουν τον ρόλο της παραλίας ως ραχοκοκαλιά των πολιτιστικών γεγονότων της πόλης.

παράκτια σημεία παρακολούθησης θαλάσσια σημεία παρακολούθησης Στην εικόνα διακρίνονται τα παράκτια και θαλάσσια σημεία παρακολούθησης φυσικοχημικών παραμέτρων του Θερμαϊκού. Με κίτρινο χρώμα διακρίνεται η εισροή γλυκού νερού (χαμηλότερη πυκνότητα) από την περιοχή του Δέλτα στο Θερμαϊκό. Με κόκκινο χρώμα διακρίνεται το θαλασσινό νερό (υψηλότερη πυκνότητα).

50

Υπάρχουν ήδη σχέδια και οράματα αναφορικά με το μέλλον και την ανάπτυξη του παραλιακού μετώπου. Παρότι ο Θερμαϊκός είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την καθημερινότητα των πολιτών, την ίδια στιγμή αυτή η σχέση περιορίζεται κυρίως σε παραθαλάσσιους περιπάτους. Η πρόκληση για την πόλη είναι επομένως διττή: αφενός να αυξήσει τη θαλάσσια δραστηριότητα και αφετέρου να προστατέψει το θαλάσσιο οικοσύστημα. Η αναμενόμενη ιδιωτικοποίηση του λιμανιού σε συνδυασμό με τα μεγάλα έργα υποδομής που θα τη συνοδεύσουν, θα ενισχύσουν την οικονομία της πόλης. Η δημιουργία μαρίνας στον Όρμο Κελαρίου σε συνδυασμό με το δίκτυο ελλιμενισμού κατά μήκος της παραλίας θα αναστήσουν το πλούσιο ναυτικό παρελθόν του Θερμαϊκού. Το όραμα της πόλης για βιώσιμη κινητικότητα με την

Πεδία Διερεύνησης

ανάπτυξη της αστικής θαλάσσιας συγκοινωνίας, τη διαπλάτυνση της παλιάς παραλίας, το φιλόδοξο πλάνο για ένα συνεχή ποδηλατόδρομο από ανατολικά στα δυτικά (από το Αγγελοχώρι έως το Καλοχώρι) μαζί με την ενίσχυση των θαλασσίων σπορ (SUP, ιστιοπλοΐα, κωπηλασία) θα προωθήσουν ένα φιλικό προς το περιβάλλον, υγιεινό και δραστήριο τρόπο ζωής για τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης. Παρότι η διαχείριση του Θερμαϊκού έχει υποφέρει σε επίπεδο αστικής διακυβέρνησης, με τον κατακερματισμό των αρμοδιοτήτων\, για τον ίδιο λόγο προσφέρει μία μοναδική ευκαιρία για τη ανάπτυξη δια-τομεακών και πολυεπίπεδων συνεργασιών. Καθώς 7 από τους 12 Δήμους της Μητροπολιτικής Ενότητας Θεσσαλονίκης περικλείουν τον Θερμαϊκό, ζητήματα διαδημοτικότητας αποκτούν κεντρικό ρόλο στη διαχείριση του κόλπου. Εδώ ακριβώς είναι που το πρίσμα της ανθεκτικότητας πρέπει να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου σχεδίου δράσης για τον Θερμαΐκό Κόλπο που θα λαμβάνει υπόψη πολιτιστικούς, περιβαλλοντικούς και οικονομικούς παράγοντες.

Καλές πρακτικές: 1.

Integrated Coastal Monitoring of Environment (ICME): Ο Δήμος συμμετείχε στο of πρόγραμμα που Integrated Coastal Monitoring Environmental (ICME): the municipality as Cross-Border a partner in the χρηματοδοτήθηκε από τοparticipated Black Sea Project funded by the BlackSea Cross-border Cooperation (Ευρωπαϊκή Ένωση).

Cooperation (EU).

Αξίες: Τεχνολογική Προσαρμογή, Περιβαλλοντική Values: Technology Adaptation, Environmental Sustainability, Multi-stakeholder Engagement, Διαχείριση, Πολυ-επίπεδη Συνεργασία, Τοπική Local Identity, FinancialΟικονομική Sustainability Ταυτότητα και Κουλτούρα, Ευημερία Κατάσταση: Σε εφαρμογή από το 2014 Status: ongoing since 2014 Διάγνωση: Περιβαλλοντική Υποβάθμιση Identified Issues: Επίλυση: Environmental Degradation Ανάπτυξη εργαλείων παρακολούθησης

2.

Ποιότητες Solution: Ανθεκτικότητας: Monitoring tools Αναστοχαστικό, Ολοκληρωμένο, Εύρωστο

Resilience Qualities: Reflective, Integrated, Robust

MedSeaTies Project: Ο Δήμος Θεσσαλονίκη συμμετείχε ως εταίρος στο πρόγραμμα το οποίο έχει ως στόχο την ενδυνάμωση των τοπικών δημόσιων και ιδιωτικών φορέων στο χώρο της Μεσογείου για μια αποτελεσματική πολυεπίπεδη διακυβέρνηση στις παράκτιες περιοχές. Αξίες: Πολυ-επίπεδη Συνεργασία Κατάσταση: ολοκληρωμένο - Μνημόνιο Συνεργασίας Υπογεγραμμένο το Μάιο 2016 Διάγνωση: Περιβαλλοντική Υποβάθμιση και ανεπαρκής αξιοποίηση Επίλυση: Συντονισμός για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση της Παράκτιας Ζώνης

Ερωτήσεις κλειδιά: •

Τι δράσεις και πολιτικές χρειαζόμαστε για την περαιτέρω προστασία και βελτίωση του θαλάσσιου οικοσυστήματος του Θερμαϊκού;

•

Ποιο είναι το κατάλληλο μοντέλο συνεργασίας για την αποτελεσματική διαχείριση του Θερμαϊκού Κόλπου;

•

Μπορεί ο Θερμαϊκός να γίνει κινητήριος δύναμη οικονομικής ανάπτυξης της πόλης;

•

Μπορεί ο Θερμαϊκός να αποτελέσει καθημερινότητας των κατοίκων της πόλης;

κομμάτι

Ποιότητες Ανθεκτικότητας: Αναστοχαστικό, Συνεκτικό, Εύρωστο

της

51

Πεδία Διερεύνησης

4.2 Πεδίο διερεύνησης 2: Η δημιουργία ενός επιχειρηματικού οικοσυστήματος που ενεργοποιεί το ανθρώπινο δυναμικό της πόλης και ενδυναμώνει την τοπική οικονομία.

$600 (δις) είναι η

συνεισφορά της δημιουργικής οικονομίας στην Ευρώπη.

Ερωτηματολόγιο Καινοτομίας & Επιχειρηματικότητας.

(51 ερωτηθέντες)

70,8% είναι ελεύθεροι επιχειρηματίες

και δεν απασχολούν άλλους εργαζόμενους.

16%

πιστεύουν πως η Θεσσαλονίκη έχει ένα περιβάλλον φιλικό προς την καινοτομία.

74% πιστεύουν πως η πόλη έχει ικανό ανθρώπινο δυναμικό.

Το Πεδίο Διερεύνησης αφορά την επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό ως το πιο σημαντικό κεφάλαιο της πόλης και τη διαμόρφωση μιας οικονομίας που ενισχύει το ανθρώπινο κεφάλαιο της Θεσσαλονίκης με έμφαση στους νέους. Οι αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία και η πτώση της βιομηχανικής δραστηριότητας επηρέασαν την πόλη τις τελευταίες δεκαετίες. Οι Δήμοι στην Ελλάδα έχουν μικρές δυνατότητες για τη δημιουργία θέσεων εργασίας, εργοδοτικής και φορολογικής πολιτικής και στην προσέλκυση επενδύσεων και επιχειρήσεων από το εξωτερικό. Πώς μπορούν να δομηθούν νέες οικονομικές ευκαιρίες που να στηρίζονται στα πλεονεκτήματα της πόλης (γεωγραφική θέση, Μεσογειακό κλίμακα, πολιτιστικό και ιστορικό κεφάλαιο, ακαδημαϊκή κοινότητα); Στην Θεσσαλονίκη υπάρχει μακρά παράδοση και δυναμική στη δημιουργική οικονομία με διεθνείς δεσμούς και αναγνωρισιμότητα. Ειδικά τα τελευταία χρόνια εξαιτίας της πτώσης των ενοικίων, έχουν αναπτυχθεί κυψέλες δημιουργικότητας σε μικρά μαγαζιά και χώρους γραφείων σε περιοχές του κέντρου. Αυτές οι κυψέλες δρουν ευεργετικά ενάντια στην αστική και κοινωνική εγκατάλειψη και δημιουργούν ένα ακμαίο και δυναμικό αστικό περιβάλλον και νέες μορφές επιχειρηματικότητας. Η πόλη αναζητά τρόπους για την ενδυνάμωση και την υποστήριξη των πολιτών που καινοτομούν στην πόλη και χαράσσουν πορείες σε αναδυόμενες βιομηχανίες και νέους οικονομικούς τομείς. Ειδικότερα οι νέοι τα τελευταία χρόνια παίρνουν ρίσκα και αναπτύσσουν νέες ιδέες, υπηρεσίες και προϊόντα ενώ ανοίγουν το δρόμο για την καθιέρωση νέων συνεργατικών μοντέλων εργασίας. Στο πλαίσιο αυτό ο Δήμος Θεσσαλονίκης συνεργάζεται με τους φορείς της πόλης για τη δημιουργία του “OK!Thess” μιας προπαρασκευαστικής θερμοκοιτίδας για την ανάπτυξη της καινοτομίας και επιχειρηματικότητας αλλά και ενός ειδικού χώρου στο ανακαινισμένο κτίριο των παλιών σφαγείων για την εκπαίδευση και οργάνωση προγραμμάτων εφαρμοσμένης δημιουργικότητας. Παρά το ικανό ανθρώπινο δυναμικό νέων της πόλης με τους 150.000 φοιτητές ο δείκτης ανεργίας των νέων υπερβαίνει το 50%. Παράλληλα, λαμβάνοντας υπόψη τους πρόσφυγες που εγκαθίστανται στην πόλη, στην πλειοψηφία τους νέοι, προκύπτει το ερώτημα κατά πόσο μπορεί η πόλη να τους προτρέψει να εφαρμόσουν τις δεξιότητες τους στην τοπική οικονομία.

52

Πεδία Διερεύνησης

Ο Δήμος και οι υπόλοιποι φορείς της πόλης πρέπει να αναπτύξουν μια στρατηγική επένδυσης στο εξαιρετικό ανθρώπινο δυναμικό, δημιουργώντας ευκαιρίες στο πολυσχιδή πληθυσμό της πόλης συμβάλλοντας στην τοπική οικονομία.

Καλές πρακτικές: 1.

Stamp Festival: Ετήσιο φεστιβάλ συνεργατικής και δημιουργικής οικονομίας με στόχο την ανάδειξη των δημιουργών και την ενεργοποίηση αναξιοποίητων περιοχών της πόλης. Αξίες: Τοπική Ταυτότητα και Κουλτούρα, Ενδυνάμωση Νέων, Οικονομική Ευημερία

Ερωτήσεις κλειδιά:

Κατάσταση: Ετήσια διοργάνωση, ξεκίνησε το 2015.

•

Πως μπορούμε να ενεργοποιήσουμε τη νεανική επιχειρηματικότητα και δημιουργικότητα;

•

Τι εκπαιδευτικά μοντέλα και μοντέλα τεχνικής εξειδίκευσης προάγουν την καινοτομία στους νέους;

•

Πως μπορούν να συνεργαστούν πανεπιστημιακοί, εκπαιδευτικοί και επιχειρηματικοί φορείς για να επενδύσουν στο ανθρώπινο κεφάλαιο και να επιταχυνθεί η οικονομική αξία σε αναδυόμενους τομείς;

Διάγνωση: αστική υποβάθμιση, έλλειψη πολυεπίπεδης συνεργασίας, τοπική οικονομία σε κρίση Επίλυση: Στήριξη της τοπικής δημιουργικής οικονομίας μέσω μιας δημόσιας διοργάνωσης. Ποιότητες Ανθεκτικότητας: Αναστοχαστικό, Εφευρετικό, Συμμετοχικό

2.

Open Coffee, Μηνιαία συνάντηση για άτομα που ασχολούνται με την καινοτομία, την επιχειρηματικότητα και την τεχνολογία στην πόλη με στόχο την ανταλλαγή απόψεων, καλών πρακτικών και τη ενίσχυση του νεοφυούς οικοσυστήματος της πόλης. Αξίες: Ενδυνάμωση Νέων, Οικονομική Ευημερία, Τοπική Κουλτούρα και Κληρονομιά Κατάσταση: ξεκίνησε από το 2007 Διάγνωση: νεανική ανεργία, έλλειψη πολυ-επίπεδης συνεργασίας, τοπική οικονομία σε κρίση Επίλυση: υποτροφίες και μηχανισμός παροχής συμβουλών σε νέους επαγγελματίες Ποιότητες Ανθεκτικότητας: Αναστοχαστικό, Πλεονασματικό, Ευέλικτο

“Υπάρχει μια γενική αβεβαιότητα στην τοπική αγορά εργασίας και πολύ περιορισμένες προοπτικές για τους νέους” - πολίτης της Θεσσαλονίκης

“Δεν υπάρχει αποτελεσματική ενσωμάτωση των ανέργων στην αγορά εργασίας” Εκπρόσωπος από ΜΚΟ της πόλης.

53

Πεδία Διερεύνησης

4.3 Πεδίο Διερεύνησης 3: Η συμμετοχικότητα στο δημόσιο χώρο. Αστ ική Πυκνότη τα α νά Δή μ ο ,

15940

κά το ι κο ι / τ . χ λ μ

Το δίκτυο των ανοιχτών δημόσιων χώρων της πόλης αποτελεί τη Μητ ροπολι τι κή Ε νότηανά τα 2 Δήμο, 0 11 Αστική Πυκνότητα Μητροπολιτική 2 σ τους 5 κα το ί κο υ ς Ενότητα τ η ς Θεσ σ α λο2011 ν ίκης ζου ν σε υ ψηλότ ερες π υ κνότ ητ ες απ ό του ς ραχοκοκαλιά κατοίκους της Νέ ας Υόρκης της αστικής ζωής και το χώρο όπου οι κάτοικοι της 12676

Περιοχές Ασ τ ικ ής Διάχ υ σ ης

NY

Sa n F ra n si sco 4176

5324

7124

4178

6569

7268

10831

Ro tte rd a m 147

138

Δ έλτα

Θ έρμη

Ω ραι όκασ τρο

Π αύλος Μελάς

Π υ λαία - Χ ορτι άτης

Α μ π ελόκ ηποι - Μενεμένη

Ν εάπολη - Σ υκι ές

Κορ δ ελι ό - Ε ύοσ μος

Καλαμαρι ά

Θ εσ σ αλονί κη

176

2969

2 στους 5 κατοίκους της Θεσσαλονίκης ζουν σε υψηλότερες πυκνότητες από τους κατοίκους της Νέας Υόρκης.

Αριθμός Ερωτηθέντων

208

Πεδίο ισχύος Καλή επίδοση, αλλά επιδέχεται βελτίωση Ανάγκη για βελτίωση

Αξιολόγηση των δημόσιων χώρων της πόλης

πηγή: Διαδικτυακό Ερωτηματολόγιο Resilient Thessaloniki

54

πόλης συναντώνται, αλληλεπιδρούν και σχεδιάζουν την ζωή τους. Κρίνεται λοιπόν σημαντικό οι χώροι αυτοί να είναι είναι ελκυστικοί και προσβάσιμοι σε όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως ηλικίας, εισοδήματος, εθνικότητας. Η εικόνα της Θεσσαλονίκης από ψηλά είναι αρκετά ενδεικτική για την ιδιαίτερα πυκνή δόμηση του αστικού τοπίου και την έλλειψη ανοιχτών χώρων. Συγκεκριμένα, η αναλογία της επιφάνειας των πράσινων χώρων ανά κάτοικο είναι 2,5 τ.μ./ κατ. (χάρτης σελ. 21) και είναι σημαντικά χαμηλότερη από πολλές Ευρωπαϊκές πόλεις. Αν εξαιρεθεί η Νέα Παραλία με μήκος 4,8 χλμ, η πλειοψηφία των ανοιχτών χώρων της πόλης είναι σχετικά μικροί, απομονωμένοι και αποκομμένοι από τον αστικό ιστό και κυρίως δεν πληρούν το ρόλο τους είτε λόγω της ελλιπούς συντήρησης είτε λόγω του κακού σχεδιασμού. Οι άνετες όμως κλιματολογικές συνθήκες καθ’ όλη την διάρκεια του έτους ωθούν του κατοίκους να απολαμβάνουν δραστηριότητες σε εξωτερικούς χώρους. Λαμβάνοντας υπόψη την έλλειψη ανοιχτών χώρων στη Θεσσαλονίκη, ο στόχος για την ενεργοποίηση των υφιστάμενων αναδεικνύεται ως μια από τις πιο βασικές προτεραιότητες για μια πιο ανθεκτική πόλη με ζωντανές γειτονιές και συνεκτικές κοινότητες. Το ζητούμενο αυτό αποκτά μεγαλύτερη σημασία στο πλαίσιο της εγκατάστασης του νέου προσφυγικού πληθυσμού στην ευρύτερη περιοχή της πόλης. Σύμφωνα με την έκθεση “Global Public Space Toolkit” του ΟΗΕ για την κατοικία (UN Habitat Report), ένας σημαντικός περιορισμός για τη δημιουργία ενός ευχάριστου δημόσιου χώρου είναι η μειωμένη αίσθηση οικειοποίησης και συν-ευθύνης στη διαχείριση του χώρου αυτού. Κατά τη διάρκεια των συναντήσεων με διαφορετικές κοινότητες, προέκυψε συχνά το ζήτημα της μειωμένης κοινωνικής και αστικής συνείδησης στον τρόπο χρήσης του δημόσιου χώρου της πόλης από τους κατοίκους της. Η πραγματικότητα αυτή είναι αποτυπωμένη στη χρήση και διατήρηση πολλών χώρων της πόλης. Παράλληλα, το πλήθος πρωτοβουλιών από ομάδες πολιτών, επιβεβαιώνει την προθυμία τους να συνεισφέρουν και να συμμετέχουν ενεργά σε δραστηριότητες οικειοποίησής τους. Η πρόκληση που προκύπτει από τα παραπάνω είναι πώς η πόλη μπορεί να κατευθύνει αυτό το σημαντικό κοινωνικό κεφάλαιο μέσω συγκεκριμένων διαδικασιών στην ανάδειξη και δημιουργία των προϋποθέσεων συν-διαχείρισης του δημόσιου χώρου της πόλης.

Πεδία Διερεύνησης

Τα τελευταία χρόνια, η αντίληψη για τη συν-διαχείριση των δημόσιων χώρων γίνεται αρκετά δημοφιλής παγκοσμίως και προωθείται η πολύ-επίπεδη συνεργασία και η χρήση νέων εργαλείων συντονισμού μεταξύ των διαφορετικών φορέων της πόλης. Το πρόσφατα αναπλασμένο παραλιακό μέτωπο ξεχωρίζει ως εξαιρετικό παράδειγμα σε αυτό το πεδίο διερεύνησης. Η πόλη αγκάλιασε τον ανανεωμένο δημόσιο χώρο ως ένα ζωτικό κομμάτι της αστικής καθημερινότητας. Όπως συμβαίνει συχνά σε δημόσιους χώρους, μετά την ολοκλήρωση των εργασιών παρατηρήθηκαν φαινόμενα φθορών που πυροδότησαν τον ακτιβισμό των χρηστών της Νέας Παραλίας. Οι πολίτες που μοιράζονται ως κοινή αξία την (ανεπίσημη) συν-διαχείριση της Νέας Παραλίας, σχημάτισαν άτυπες ομάδες και ανέλαβαν δράση (Φίλοι της Νέα Παραλίας, Los Lambicos). Ο σχεδιασμός και η συντήρηση ενός δημόσιου χώρου είναι απίθανο να είναι επιτυχημένος χωρίς την ενεργή συμμετοχή της κοινότητας, ανεξάρτητα από την επένδυση που έχει γίνει από τις τοπικές αρχές. Είναι ζωτικής σημασίας οι κάτοικοι να αισθάνονται ενδυναμωμένοι και υπεύθυνοι για τους δημόσιους χώρους της πόλης τους. Η αναζήτηση συνέργειας με τους κατοίκους και η ενεργός συμμετοχή τους σε όλα τα στάδια, από τον αρχικό σχεδιασμό έως τη διαχείριση και την ιδιοκτησία του χώρου, αποτελεί καθοριστικό στοιχείο προς την κατεύθυνση της δημιουργίας ενός ζωντανού δημόσιου χώρου.

Καλές πρακτικές: 1.

Κήπος 3: Ο πρώτος κήπος γειτονιάς στο Δήμο Θεσσαλονίκης. Το πρόγραμμα αναφέρεται στον Kipos 3: The project KIPOS3 refers to the της transformation μεασχηματισμό αναξιοποίητων χώρων πόλης σε of underutilized residual sites in the city of Thessaloniki κήπους από τις κατά τόπους κοινότητες. into lots for community gardening and other civic activities driving a broader impact on the city’s everyday life.

Values: Αξίες: Κοινωνική Συνοχή, Πολυ-επίπεδη Συνεργασία, Social Cohesion, Multi-stakeholder Engagement, Περιβαλλοντική Διαχείριση, Τοπική Ταυτότητα, Υγεία Environmental Sustainability, Local Identity, και Ευημερία Health & Wellbeing

Κατάσταση: από το 2015

Status: ongoing since 2014

Διάγνωση: έλλειψη δημόσιων χώρων, έλλειψη κοινωνικής συνοχής

Identified Issues: residual public spaces lack of social cohesion/ Αναστοχαστικό, neighborhood’s identity Ποιότητες: Ανθεκτικότητας: Επίλυση: κοινόχρηστοι κήποι γειτονιάς

Ολοκληρωμένο, Εύρωστο

Ερωτήσεις κλειδιά: •

Με ποιό τρόπο μπορεί η τοπική αυτοδιοίκηση να δημιουργήσει τις κατάλληλες πολιτικές για την ουσιαστικότερη εμπλοκή των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων ως προς τη διαχείριση του δημόσιου χώρου της πόλης;

•

Πώς μπορεί ο δημόσιος χώρος να αποτελέσει κινητήριο δύναμη κοινωνικής, περιβαλλοντικής και πολιτιστικής αλλαγής στην πόλη;

•

Τι εργαλεία πρέπει να αναπτυχθούν και να θεσμοθετηθούν που να απαντάνε στις σύγχρονες προκλήσεις και ανάγκες των πολιτών στη χρήση του δημόσιου χώρου;

Solution: community gardens

2.

Resilience Qualities: Inclusive, Resourceful, Flexible

Tόpio: Πρόγραμμα ανάπτυξης της δημιουργικότητας και ενδυνάμωσης των μαθητών με στόχο να λειτουργήσουν ως καταλύτες για αλλαγή στις γειτονιές τους, με αφετηρία τα σχολεία τους. Αξίες: Ενδυνάμωση Νέων, Κοινωνική Συνοχή, ΠολυValues: επίπεδη Συνεργασία, Περιβαλλοντική Διαχείριση, Youth Empowerment, Social Cohesion, Τοπική Ταυτότητα Multi-stakeholder Engagement,

Environmental Sustainability, Local Identity

Κατάσταση: σε εφαρμογή από το 2016

Status: ongoing since 2016υποβάθμιση ανοικτών Διάγνωση: αδιαφορία νέων, χώρων γειτονιών

Identified Issues: Επίλυση: ενδυνάμωση νέων, συμμετοχή νέων στα Disengaged Youth κοινά της πόλης Degraded neighborhood’s public space

Ποιότητες Ανθεκτικότητας: Συμμετοχικό σύστημα, Ολοκληρωμένο, Εφευρετικό, Εύρωστο

Solution: Youth Empowerment - Leadership Resilience Qualities: Inclusive, Integrated, Resourceful, Robust

55

Πεδία Διερεύνησης

4.4 Πεδίο διερεύνησης 4: Η βιώσιμη κινητικότητα ως δύναμη αλλαγής στην πόλη.

Tο αστικό λεωφορείο (ΟΑΣΘ) αποτελεί σήμερα το μοναδικό μέσο μαζικής μεταφοράς μετά την αφαίρεση του τραμ το 1957. Κατά συνέπεια όλες οι ιδιωτικές μετακινήσεις και οι εμπορευματικές μεταφορές πραγματοποιούνται μόνο από τροχοφόρα οχήματα, δηλαδή ιδιωτικά αυτοκίνητα, μηχανές, λεωφορεία και φορτηγά. Ο μεγάλος αριθμός οχημάτων επιδεινώνει την ποιότητα του αέρα και αυξάνει τα επίπεδα της ηχορύπανσης. Οι μετρήσεις των αέριων ρύπων συνδέουν άμεσα τις οδικές εκπομπές με την αυξημένη ατμοσφαιρική ρύπανση. Σε αυτό το πλαίσιο, οι πολίτες αναγνωρίζουν την κακή ποιότητα αέρα ως την κύρια χρόνια περιβαλλοντική πίεση στην πόλη, ενώ η έλλειψη εναλλακτικών τρόπων μετακίνησης ενισχύει την απροθυμία τους για αλλαγή συνηθειών μετακίνησης και περιορισμού στη χρήση του αυτοκινήτου.

Εφαρμοσμένες Δράσεις: Σχέδια - Μελέτες: •

Σχέδιο αστικής συγκοινωνίας

θαλάσσιας

•

Resilience Europe - Urbact III: σχεδίαση ενός μητροπολιτικού δικτύου ποδηλατοδρόμων

•

Προμελέτη της δυτικής προαστιακής σιδηροδρομικής σύνδεσης

Πολιτικές: •

Νέος Κανονισμός Φορτοεκφορτώσεων

Αστικών

ICT: • Mobithess App • Smart bus stop

Ιδανικό Ι δανικό μέσο μέσο

8 2

16

Υπάρχον Υ πάρχον μέσο μέσο

Επιπλέον, ο μεγάλος αριθμός οχημάτων σε περίπτωση ενός καταστρεπτικού γεγονότος (πχ. σεισμός) θα εμποδίσει τα σωστικά συνεργεία να φτάσουν άμεσα στα σημεία όπου υπάρχει ανάγκη. Η έλλειψη εφεδρείας στο οδικό δίκτυο και η υπερβολική εξάρτηση από την περιφερειακή οδό (με κυκλοφοριακό φόρτο πάνω από 120.000 οχήματα την ημέρα) είναι ευαίσθητα σημεία στην εφαρμογή ενός σχεδίου έκτακτης ανάγκης.

19 1

36

34

31

34

10

20

30

27 3

31

40

50

60

15 3

27 3

70

80

90

5

5

100

I.X.

Τραμ

Μηχανή

Πεζός

Ποδήλατο

Αστικό Λεωφορείο

Θαλάσσια Συγκοινωνία

Μετρό

πηγή: Διαδικτυακό Ερωτηματολόγιο Resilient Thessaloniki

Αριθμός οχημάτων στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας

2014

746621

2009

773185

2004

1998

0

56

187220

172300

221920 22382

222552 20874

Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσονται σχεδιασμοί και πολιτικές για την ενίσχυση των εναλλακτικών μορφών μετακίνησης: η δημιουργία ποδηλατοδρόμων και οι δρόμοι ήπιας κυκλοφορίας προσφέρουν νέες διαδρομές για εναλλακτικές μεθόδους μετακίνησης. Στην παρούσα χρονική στιγμή τρία νέα δημόσια μέσα μαζικής μεταφοράς είναι προγραμματισμένα για υλοποίηση: Το Μετρό Θεσσαλονίκης, που είναι στη φάση κατασκευής (με έτος ολοκλήρωσης το 2020), η θαλάσσια αστική συγκοινωνία και ο νέος δυτικός προαστιακός έχουν σχεδιαστεί και πρόκειται να υλοποιηθούν μέσα στην επόμενη 5ετία. Παράλληλα, νέες πολιτικές για τις εμπορευματικές μεταφορές έχουν ήδη αρχίσει να εφαρμόζονται.

Στόχος του Πεδίου Διερεύνησης είναι η δημιουργία ολοκληρωμένης στρατηγικής για τη βιώσιμη κινητικότητα στην πόλη, μέσω 199836 15393 614802 118996 διασυνδεδεμένων συστημάτων μεταφοράς και στάθμευσης και 403828 76838 168400 12103 ενός σύγχρονου δικτύου υποδομών για το ποδήλατο με στόχο 200000 400000 600000 800000 1000000 1200000 1400000 την απελευθέρωση του κέντρου της πόλης από τη κίνηση του Επιβατικά αυτοκίνητα Μοτοσυκλέτες Φορτηγά Λεωφορεία αυτοκινήτου, τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων και πηγή: Διαδικτυακό Ερωτηματολόγιο Resilient Thessaloniki την αναβάθμιση του αστικού μικρο - περιβάλλοντος (ποιότητα του αέρα και μείωση του θορύβου).

Πεδία Διερεύνησης

Απόψεις:

33% των Ελλήνων πιστεύει πως οι δραστηριότητες των μεταφορών αποτελούν απειλή για την ποιότητα του

Καλές πρακτικές: 1. Πεζοδρόμηση της Αγίας Σοφίας. Μετατροπή γειτονιάς δρόμο χαμηλού Kipos 3: The δρόμων project KIPOS3 refers σε to the transformation κυκλοφοριακού of underutilized φόρτου. residual sites in the city of Thessaloniki into lots for community gardening and other civic activiΒιοκλιματική ανάπλαση Πλατείας Χρηματιστηρίου.

αέρα (πηγή: Eurostat 2013).

ties driving a broader impact on the city’s everyday life.

29%

Values: Αξίες: Κοινωνική Συνοχή, Πολυ-επίπεδη Συνεργασία, Social Cohesion, Multi-stakeholder Engagement, Περιβαλλοντική Διαχείριση, Τοπική Ταυτότητα, Υγεία Environmental Sustainability, Local Identity, & Ευημερία

των ερωτηθέντων σε έρευνα του ΑΠΘ μείωσαν τη χρήση του αυτοκινήτου λόγω της οικονομικής κρίσης. Εξ αυτών, το 36% προτίθενται να επιστρέψουν στη χρήση του, αν οι οικονομικές συνθήκες βελτιωθούν. (πηγή: ΑΠΘ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης)

75% εκ των ερωτηθέντων χαρακτηρίζουν την κυκλοφορία των οχημάτων ως πολύ κακή και το 40% θεωρεί την παράνομη στάθμευση ως το κύριο πρόβλημα. (πηγή:

ερωτηματολόγιο Resilient Thessaloniki).

70% των ερωτηθέντων πιστεύουν πως το περπάτημα στην πόλη είναι δύσκολο εξαιτίας της καταπάτησης των πεζοδρομίων. (πηγή: ερωτηματολόγιο Resilient Thessaloniki).

3% των ερωτηθέντων χρησιμοποιούν ποδήλατο αλλά το 19% το θεωρούν ως το ιδανικό μέσο μετακίνησης. (πηγή: ερωτηματολόγιο Resilient Thessaloniki)

Αρκετοί πιστεύουν πως το πρόβλημα κινητικότητας οφείλεται στην έλλειψη θέσεων στάθμευσης την ίδια στιγμή που τα πάρκινγκ της πόλης μπορούν να έχουν πολλές άδειες θέσεις.

Health & Wellbeing

Κατάσταση: Υλοποίηση από το 2015.

Status: ongoing since 2014δημόσιος χώρος, Διάγνωση: Υποβαθμισμένος Έλλειψη κοινωνικής συνοχής, απουσία τοπικής ταυτότητας Identified Issues: residual public spaces lack of social cohesion/ neighborhood’s identity Ποιότητες Ανθεκτικότητας: Επίλυση: Κοινωνική Συνοχή και Ταυτότητα Γειτονιάς

2.

Ευέλικτο, Ολοκληρωμένο, Πλεονασματικό, Συμμετοχικό

Solution: community gardens

Η Piedi Verdi και η Thessbike είναι δύο νέες και καινοτόμες επιχειρήσεις με κοινό χαρακτηριστικό την Resilience Qualities: Inclusive, Resourceful, Flexible αξιοποίηση των νέων ποδηλατοδρόμων.

Piedi Verdi: υπηρεσία courier μέσω ποδηλάτου που παραδίδει μικρά δέματα και έγγραφα εντός κέντρου σε 1 ώρα.

Pedestrianisation of Hagia Sofia and other small streets in the Thessbike: εταιρία ενοικίασης κοινόχρηστων city centre ποδηλάτων από 6 σταθμούς και το δίκτυο της επεκτείνεται. Αξίες: Ενδυνάμωση Νέων, Κοινωνική Συνοχή, ΠολυValues: επίπεδη Συνεργασία, Περιβαλλοντική Διαχείριση, Environmental sustainability Τοπική HealthΤαυτότητα &Wellbeing

Technology Adaptation

Κατάσταση: έναρξη λειτουργίας από το 2016 Financial Sustainability

Status: ongoing since 2011 Διάγνωση: Αδιαφορία Νέων, Υποβαθμισμένος δημόσιος χώρος

Identified Issues: Επίλυση: Ενδυνάμωση Νέων Lack of public spaces / poor design and accesibility in public spaces Ποιότητες Ανθεκτικότητας:

Συμμετοχικό, Ολοκληρωμένο, Εφευρετικό, Εύρωστο

Solution: Pedestrianising streets and alleys, Placemaking

Ερωτήσεις κλειδιά: •

Πόσο ευάλωτο είναι το οδικό δίκτυο σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης;

•

Είναι οι κάτοικοι της πόλης διατεθειμένοι να αλλάξουν συνήθειες στις μετακινήσεις τους προς όφελος της βελτίωσης των περιβαλλοντικών συνθηκών και του μικροκλίματος της πόλης;

•

Μπορούμε να ενισχύσουμε αποτελεσματικά τις προγραμματισμένες νέες συγκοινωνιακές υποδομές με μικρά έργα και δράσεις για να αυξήσουμε την αποτελεσματικότητα τους;

•

Ποιος είναι ο ρόλος των εμπορικών μεταφορών και της κίνησης των αγαθών στην πόλη;

Resilience Qualities: Inclusive, Integrated, Reflective, Flexible

57

Πεδία Διερεύνησης

4.5 Πεδίο Διερεύνησης 5: Data empowered City Επισκόπηση της επίδοσης της Θεσσαλονίκης ως έξυπνη πόλη σε 6 τομείς

Πηγή: smart-cities.eu

Το διάγραμμα συγκρίνει την “έξυπνη” επίδοση της Θεσσαλονίκης, της Βάρνας (Βουλγαρία) και του Μονπελιέ (Γαλλία). Οι τρεις πόλεις έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά.

“Μπορείς να έχεις δεδομένα χωρίς πληροφορίες αλλά δεν μπορείς να έχεις πληροφορία χωρίς δεδομένα” - Ντάνιελ Μόρελ, προγραμματιστής και συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας

“Τα δεδομένα αποτελούν το βασικό συστατικό της επιχειρηματικότητας” - Κρέιγκ Μαντλ,Διευθύνων Συμβούλος της Microsoft

Η σύγχρονη αστική διακυβέρνηση της πόλης απαιτεί τη διαρκή συλλογή και ανάλυση των αστικών δεδομένων για την αποτελεσματικότερη και αποδοτικότερη λήψη αποφάσεων. Καθώς οι πόλεις συνεχίζουν να επεκτείνονται ραγδαία και η τεχνολογία εξελίσσεται, η συλλογή και κατανόηση δεδομένων παρέχει τη δυνατότητα για άμεση αξιολόγηση και διάγνωση των ζητημάτων μιας πόλης. Οι παραγωγοί και καταναλωτές των δεδομένων της πόλης δεν είναι μόνο οι παραδοσιακές αρχές (Δήμοι και Περιφέρεια) αλλά οι επιχειρήσεις, τα πανεπιστήμια, και η κοινωνία των πολιτών. Η αποδοτική διοίκηση και η διάδοση των αστικών δεδομένων μπορεί να απαλύνει την πόλη από το άγχος των χρόνιων πιέσεων. Η παρακολούθηση σημαντικών περιβαλλοντικών πιέσεων (π.χ. ποιότητα αέρα και νερού), ο έλεγχος της κυκλοφορίας και των εμπορευματικών μεταφορών, τα δημογραφικά και οικονομικά δεδομένα απαιτούν το σχεδιασμό συγκεκριμένων διαδικασιών και πολιτικής. Τα παραπάνω απαιτούν την επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό που είναι ικανό να μετατρέψει τα δεδομένα σε γνώση. Τα τελευταία χρόνια ο Δήμος Θεσσαλονίκης έχει αναγνωρίσει την ανάγκη της δημόσιας πληροφορίας και της επικοινωνίας μεταξύ δημοτικών αρχών και πολιτών. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται η λειτουργία της δικτυακής πλατφόρμας opengov.thessaloniki.gr όπου αναρτώνται εφαρμογές ανοιχτής διακυβέρνησης και ανοιχτών δεδομένων. Τα διαθέσιμα ανοιχτά δεδομένα του Δήμου καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων: από δεδομένα ποιότητας αέρα μέχρι δεδομένα παρακολούθησης. Η πόλη έχει οργανώσει ανοιχτούς διαγωνισμούς για την ανάπτυξη εφαρμογών που κάνουν χρήση των αστικών δεδομένων (hackathon και Apps4Thessaloniki). Επιπροσθέτως, η πόλη συμμετέχει σε δύο δεσμεύσεις του Ευρωπαικού προγράμματος Συνεργασίας στην Καινοτομία (European Innovation Partnership), για τις έξυπνες πόλεις (Smart Cities and Communities) και τα Ανοιχτά Δεδομένα (Open Data and Innovative Technologies City Hub). Υπάρχουν αρκετοί οργανισμοί στη Θεσσαλονίκη που διατηρούν τις δικές τους βάσεις δεδομένων για ιδία χρήση: από Πανεπιστήμια έως Σύνδεσμοι Επιχειρήσεων. Δυστυχώς όμως πολλά από τα δεδομένα στερούνται συνοχής και συστηματικότητας στη συλλογή ή δεν είναι προσβάσιμα λόγω της γενικής έλλειψης εμπιστοσύνης

58

Πεδία Διερεύνησης

μεταξύ των διαφορετικών φορέων. Η χρήση αξιόπιστων δεδομένων για τη λήψη αποφάσεων σε καθημερινά ζητήματα είναι όμως θεμελιώδες για την εφαρμογή μιας ολιστικής στρατηγικής για την πόλη.

Καλές πρακτικές: 1.

Αξίες: Τεχνολογική Προσαρμογή, Οικονομική Ευημερία, Ενδυνάμωση Νέων, Περιβαλλοντική Διαχείριση

Ερωτήσεις κλειδιά: •

•

•

Πως μπορούμε να δημιουργήσουμε κοινές βάσεις συλλογής και ανάλυσης των δεδομένων της πόλης σε κεντρικό επίπεδο για την καλύτερη κατανόηση της υπάρχουσας κατάστασης και τον αποτελεσματικότερο σχεδιασμό της πόλης; Πως μπορούμε να ενεργοποιήσουμε τους πολίτες στη συλλογή δεδομένων και στη διάχυση της πληροφορίας (citizens science); Μπορεί η χρήση των αστικών δεδομένων να βοηθήσει την οικονομική ανάπτυξη της πόλης, την περιβαλλοντική προστασία και την αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων;

Improve my city: Μια διαδικτυακή πλατφόρμα όπου οι πολίτες μπορούν να ανεβάζουν τα παράπονα τους και τις επισημάνσεις τους για την πόλη.

Κατάσταση: έναρξη λειτουργίας από το 2015 Διάγνωση: Υπερβολική γραφειοκρατεία, έλλειψη οργάνωσης που αποθαρρύνει τους πολίτες στο να ενδιαφερθούν για τη πόλη. Επίλυση: Άμεση επικοινωνία πολίτη-Δήμου μέσω της πλατφόρμας. Αξίες: Αναστοχαστικό, Ολοκληρωμένο, Εφευρετικό

2.

Mobithess: Το ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης αστικής συγκοινωνίας της Θεσσαλονίκης είναι μια κοινή προσπάθεια των παικτών της πόλης για μια βελτιωμένη αστική κινητικότητα, μεταφορά και βελτίωση του περιβάλλοντος. Αξίες: Περιβαλλοντική Διαχείριση, Υγεία & Ευημερία, Τεχνολογική Προσαρμογή, Οικονομική Ευημερία, Ενδυνάμωση Νέων Κατάσταση: από το 2013 Διάγνωση: Περιορισμένη κινητικότητα και εξυπηρέτηση της δημόσιας συγκοινωνίας Επίλυση: Βέλτιστη και εναλλακτική επιλογή διαδρομής Αξίες: Εύρωστο, Εφευρετικό, Ευέλικτο

“Τα δεδομένα πραγματικά τροφοδοτούν όλα όσα κάνουμε σαν εταιρία” - Jeff Weiner, Διεθύνων Σύμβουλος της LinkedIn

59

5. Συνεργασίες Η συνεργασία διαφορετικών εμπλεκόμενων φορέων είναι μια θεμελιώδης αξία για την πόλη της Θεσσαλονίκης και επιπλέον βασικό στοιχείο για την ανάπτυξη της Στρατηγικής Ανθεκτικότητας για την πόλη. Από την αρχή του πρώτου σταδίου ένα πλήθος από συνεργασίες δημιουργήθηκαν με ακαδημαϊκές οργανώσεις, τον ιδιωτικό τομέα, νεανικές ομάδες και ειδικούς από την τοπική κοινωνία και παγκόσμια. Οι συνεργασίες περιλαμβάνουν τη διοργάνωση από κοινού θεματικών εργαστηρίων (workshops) και σεμιναρίων, συμβουλευτικές ημερίδες, ανταλλαγή επιστημονικών πρακτικών και δεδομένων, μελετών ρίσκου και επικινδυνότητας. Κατά το δεύτερο στάδιο, στο πλαίσιο των ομάδων εργασίας που θα σχηματιστούν από την εξέλιξη των Πεδίων Διερεύνησης, οι συνεργασίες θα ενισχυθούν σε μια προσπάθεια για να δημιουργηθεί μια κοινή αντιμετώπιση και στρατηγική για την πόλη με την ενεργό συμμετοχή διαφορετικών φορέων. Εν κατακλείδι, η προτεραιότητα της πόλης είναι να αναπτύξει συνεργασίες με ιδρύματα και ειδικούς εκτός Ελλάδος και ειδικότερα από τη Διασπορά που έχουν εκδηλώσει την επιθυμία να συνδράμουν και να ενισχύσουν την πρωτοβουλία της Θεσσαλονίκης να να οικοδομήσει την Αστική Ανθεκτικότητα.

60

6. Ευχαριστίες Το γραφείο Αστικής Ανθεκτικότητας ευχαριστεί για τη συμμετοχή τους: •

Το εργαστήριο Δομικών Μηχανών και Οργάνωσης του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης για τη διοργάνωση από κοινού του θεματικού εργαστηρίου “Υλικοί Πόροι και Επικινδυνότητα”, για την καταγραφή των υλικών πόρων και κεφαλαίων της πόλης και την έκθεση καταγραφής επικινδυνότητας.

•

Το εργαστήριο Phemenoe Lab για το σεμινάριο πάνω στην ανάλυση μελλοντικών τάσεων και ανάπτυξης της πόλης που πρόσφερε στα μέλη του γραφείου Αστικής Ανθεκτικότητας.

•

Το Ινστιτούτο Μεταφορών του Εθνικού Κέντρου Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ) για την έκθεση σχετικά με την τρωτότητα του δικτύου μεταφορών της Θεσσαλονίκης.

•

Τον φοιτητικό σύνδεσμο Students of Sustainability του Ελληνικού Διεθνούς Πανεπιστημίου για τη βοήθεια τους σε όλα τα θεματικά εργαστήρια και τις συναντήσεις.

•

Την εταιρία τεχνολογίας MLS (Making Life Simple) για την χορηγία των τάμπλετ που βοήθησαν τη διαδικασία.

•

Τη δημοτική τηλεόραση TV100 για την ουσιαστική επικοινωνία του ερωτηματολογίου Ανθεκτικότητας.

61

7. Γραφείο Αστικής Ανθεκτικότητας Η Έκθεση Αξιολόγησης Αστικής Ανθεκτικότητας της Θεσσαλονίκης συντάχθηκε από το Γραφείο Αστικής Ανθεκτικότητας της Μητροπολιτικής Αναπτυξιακής Θεσσαλονίκης. Το Γραφείο υποστηρίζεται από τον οργανισμό “100 Ανθεκτικές Πόλεις” του Ιδρύματος Ροκφέλερ.

Στελέχωση Γραφείου: Λίνα Λιάκου, Αντιδήμαρχος Αστικής Ανθεκτικότητας και Αναπτυξιακών Προγραμμάτων - Chief Resilient Officer Λέων Καπέτας, Σύμβουλος Αστικής Ανθεκτικότητας σε Θέματα Φυσικού και Τεχνητού Περιβάλλοντος Μαρία Σιτζόγλου, Σύμβουλος Αστικής Ανθεκτικότητας σε Θέματα Κοινωνικού και Συμμετοχικού Σχεδιασμού Αφροδίτη Μπουϊκίδου, Σύμβουλος Αστικής Ανθεκτικότητας σε Θέματα Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας Βασίλης Ακύλας, Σύμβουλος Αστικής Ανθεκτικότητας σε Θέματα Φυσικού και Τεχνητού Περιβάλλοντος Ελευθερία Γαβριηλίδου, Σύμβουλος Σύμβουλος σε Θέματα Αστικών και Περιβαλλοντικών Υποδομών

Διεύθυνση: Δημαρχιακό Μέγαρο, Βασ. Γεωργίου Α’1, 54640 Θεσσαλονίκη. email: resiliencethessaloniki@gmail.com τηλ: +302313317576 Facebook: Resilient Thessaloniki

62