Лух авт №47

Page 1

ЙИСАТ УLА, АРТНАТ УLА, ХАНТЫ МИРЭВ НУПТАH ЯСАH! Яlаптаl тыlащ хутмет хатl 2001-мет таl вуш эваlт этты питас

Российская Федерация Ямало-Ненецкий автономный округ Газета №47 (881) Lапат хутмет (суббота), Аспотты тыlащ (ноябрь) 25-мет хатl 2017-мет таl

Еhка пурмитанан нумасыяты!

Аяlта, ухаl еhк! семьяйlаl ант шавиllаl», – ведомство специалистат ястаlат. Акция манты хуват хоятат пиlан потартlа хоты еhк хуват яhхты, хоты хоятат lыl шувlаl шавиты. Щи верат эlты ин кашаh айкеl туты нэпекан ханшlа, телевизор хуват этаlтыlа. Мет такан щи верат няврэмата потарlаят – тематический урокат, внеклассный мероприятияйт туlайт. Нуматы, «Ухаl еhк» акция округев lоватан таl пора хуват питаl. Вет этап верlа: Ас потты тыlащ хусмет хатl эlты хус хутмет хатl унты, ванхатlап тыlащ нийlхусмет хатl эlты хус нийlмет хатl унты, яlап таl тыlащ хус кимет хатl эlты хус нийlмет хатl унты, курк тыlащ ярхусмет хатl эlты хус ветмет хатl унты, айкер тыlащ хус хутмет хатl эlты ункер тыlащ оlаhмет хатl унты.

Кашh таl, еhк потты еlпиян Пулhаватан ГИМС инспекторат ашкуlаятан, ар хоят рупитты тахаятан, хуl веlты ёх пиlан веlщи потам еhк хуват яhхты щир эlты потарlат. Инспекторат правилаян ханшам памяткаят хоятата мийлиlат. Ямал мувеван, еhк потты пораян, еhка хуhхты ант рахаl. Хой щи вера ант хуlатаl кат щёрас соlкова арат штрафан маlа. Нумаlан, еhка пуратты рахаl туп постам тахаятан («переход разрешён»). Еhкан лап потам ёханата уча аl яhхаты. Еhк куран аl lэрамтаlан. Lонщ иlпиян еhк мосаh халыlыман уllа, омлэп ус уlты верытаl.

Михаил Ильин мийм хор

ство куща оlаh lаhкар ху Сергей Юдин ясаh щиран, «Ямалспас» нётопса службаян рупитты хоятат Пулhават эlты Lапатнаhка Ас уншты тахаян яh хатаl юш lаваlсат. «Ямалспас» специалистат номас щиран, атам верат воlаh lонщхопатан яhхтыян тыйиlыlат. «Щикуш хоятат уятlат, ухаl еhк хуват яhхты ант рахаl. Туп ищипа еhка охаllат. Патрулируетмев хуват, хольмаh протокол нэпек ханшсув. Щит эlты ныlа хоятlув паlтапlы еhк хуват яhхlат, lувиlаl па

Михаил Ильин мийм хор

Овс муван «Ухаl еhк» акция верlа. Акция хуват рупитlат – Центр государственной инспекции по маломерным судам Главного управления МЧС России по ЯНАО хоща lоhам хоятат, окружной департамент гражданской защиты и пожарной безопасности хоща рупитты хоятат, муниципальные управления по делам ГО и ЧС тахайн уятты хоятат, общественникат па волонтёрат. Хоятат атам верата, йинщты ота ант ат питыlыlат, щимащ нётопса-акция верlа. Профильный ведом-

Губернатор пресс-служба эlты китам айкеl Валентина РОХТЫМОВА толмащсаllы

Овс муван хор верты хоятат кутан «Овс мув хоятат» («Народы Арктики») касапса ус. Нох питсат: Алексей Лонгортов Lорвоош район эlты, Анастасия Сэротэтто Яр-Сале воошаh нэ, Светлана Куйбина Салемал воошан уlты нэ, Инна Сэротэтто Ямальский район Мыс Каменный воош эlты па Светлана Возелова Сургут воошаh нэ. Арктический регионат ар щуhат эlты хоятат касапсая хор китты верытсат. Щи умащ вант-

ты – вет нох питам хор кутан, няl хора няврэмат верамат. Тыlащ хуват Овс муван уlты хоятат «Народы Арктики» проект группа хорат китсат, хуlамсот эlты аршак хор актащас. Ар хоят хор китас, хорат хоща ханшlтыям хоят (подписчики) холна аршак, щит шеhк ям. Мет ар «Мне нравится» посан понам хорат касапсаян нох питсат. Хуlам щёрс ветсот хоят мет хорам хор пирыяс, мет ар посан

питам хорат нох питсат. Вет хор мет умща lуhтам. Яртьяh хор фотовыставкая питты ураhан кассат. Вантапса ванхатlап тыlащан, округев сэма питам хатаlан пуншты вер уl. Вантапса lэщатам хоятат нумасlат, округ муниципалитетата хорат па тутлиты. Овс мув ар щуhан уlты ёх рутlаl, lухасlаl хоратан шияlаты верытты питlат. Валентина РОХТЫМОВА lэщатам айкеl

Интернет эlты понам хор

Овс мув хоятат

Курlын иlпиян еhк халыlыты па шихарты питас ки, аl паlаты, аl хухlаты, аяlта ёхlы манаты. Рахаl еhка иl оlты па так тахая ваhкман манты. Кашh таl хуl, воой веlты хоятат веlпасlыты тахайlаlа паlтапlы веlщи еhкан потам ёханат хуват яhхlат. Туп хой ишан еhк хаlыlыяl, ухаl, машина шукаlаl, каман вер тыйты верытаl. Щиты мантан еlпиян, яма нумасыяты! ГПС №1ФКУ «Центр ГИМСС МЧС России по ЯНАО» хоща рупатты ху Михаил ИЛЬИН ханшам потар, Валентина РОХТЫМОВА толмащсаllы


2

№47 (881) Lапат хутмет (суббота), Аспотты тыlащ 25-мет хатl 2017-мет таl

Хасям па яlап таl эlты потар манас Муй эlты утаlтыты хоятата ястаса Медиапроектан «Народный бюджет» департамент образования куся нэ Марина Кравец там таl рупата эlты па муй папуш верты питlат, ястас: «Овс мувевн няврэмат хуlам таl эlты lапат таl унты садикан хоl уlты таха тайlат. Хуlам таl унты няврэмат 74% уlты таха. Папуш lув 77% унты йиl. Хасям таl сыс округевн хут садик пуншман ус. Яlап таlан хоlна вет омасlа. 2018 таlан садика яhхты няврэмат ураhан округ бюджет эlты 5 млрд соlкува мийман питаl. Кочевой ашкуlаятан рупатаеl яма йиl. Ашкуlая lэсятыты няврэмат ураhан специальный вантопсайт верlайт. Тампуш няlсот няврэм сита пиlтасяс. 2018 таlан Овс ашкуlа-ин-

тернатан хут таl lоват няврэмат ашкуlая lэсятты питlайт. Округ уlты ашкуlаятан федеральный государственный стандартат йиlат. Кимет таl 1-4 классан утаlтыты няврэмат ураhан симась стандартат верlаят. Аутистический спектр сирн 897 няврэм уl: сит хой яhхты ант верытаl, туhа сира ант хуlаl, сэмlаl туhа сира ант вантlат, атма потарlат па па отат. Ашкуlайн па садикан симась няврэмат ураhан рупитты хоятат уllат. Энамты няврэмат ураhан симась проектат па этсат. Там хатlа округан уlты колледжатан 101 симась няврэм утаlтыяl. 95% няврэмат, хой уншак классан утаlтыlат, профильный классата lуhтасlат.

2018 таlан туп 13% няврэм кимет сменайн утаlтыты питаl. Овс мувевн 2017 таlан яртьяh няврэм 100% ЕГЭ масат. Округан 5 мет ям уlты ашкуlа Хоон мувевн уlты перечень хося lоhаlсайт. Утаlтыты няврэмат ураhан папуш 12 млрд солкува мийман питаl. Там

сыс няврэмат секцията, кружок, технический профиль сирн клубата 13% яhхlат. Ар пелак симась тахаятан уншак няврэмат уllат. Айшак няврэмат ураhан симась проект папуш верlа. Эвет па похат ураhан «Аркториум проект» рупитаl. Кочевой ашкуlайт ура-

hан симась проект па верlа. Округев хося 95% шукащты няврэм уl. Lув па семьяятан энамlат. Округ няврэмат ураhан бюджет эlты 21 млрд солкува маlа. Няврэмат пиlн рупитты хоятат рупатаеl ураhан сохаптаты охlаl 100% унты энамlат».

-

Леккара рупитты хоятат охан эlатlайт «Народный бюджет» Медиапроектан ЯНАО департамент здравоохранения куся ху Сергей Новиков хасям па яlап таl эlты потраl тус: «Здравоохранение рупатаеl 32 критерий хуват йиl. 5 группая ортасман lуhтасаl. Овс мувевн леккарlув аршак Россия мувев кутан, парты хоятат 2,53% шимаlшак. Йи муш щиран рупитты хоятан ант тарамlаюв. Яlап таlа специальный программа хуват 42 леккар вохсув. Каматса таl сыс округева «земский доктор» программа хуват леккарат ёхатlат. Сишн кашh куртан рупитты хоятат уllат. Папуш самlаl па онкологияйн кашитты хоятат питlув яммаlтаты. Торах муш тайты хоятат, хой куртатан уllат, Пулhават вооша китты питlайт. Lапат йи пуш тохlаhхоп lатты питаl, тохlаhхопеl туhа сира мосты портунан lэсятlэl. Ноябрьск воошан реабилитация отделение пуншlа. Мосты пормасан lутlайт.

2018 таlа здравоохранение ураhан округ бюджет эlты 18 млрд соlкува маlа. Сит 13% аршак хасям таl эlты. Йи хоят яммаlты ураhан 55 сёрс этаl. Сит мет ун показатель Россия хуват. Яlап бюджет эlты санавиацияя 21% аршака мийман питаl. 750 млн соl-

кувая йиl. Льготный категория хоятата портунат ураhан 1,2 млрд солкува эсаlман уllа. Тампуш ант тарамты охат папуш бюджета lоhаlсайт. 2018 таlан леккарат рупатаеl ураhан сохаптаты охlаl 200% энамlат. Кутlап па шимlаh уlты персонал 100% унты йиl».

Андрей ТКАЧЁВ понам хор

Леккарат оlаhмет форум Пулhават воошн леккарат оlаhмет форума lэсятыlат. Аспотты тыlасян 28-29 хатаlhанан манты питl. Округ департамент си уйтантапса lэсятаl. Региональный правительство охан нётсайт. Оlhа 150 хоят утсияс ёхатты. Аспотты тыlся яhмет хатlа 286 хоята йис. Саха (Якутия), Саранат Республика, Чукотский АО, Свердловский, Архангельский область эlты хоятат ёхатlат. Хоон муват кутан 2018 таlа ун хоятат уlты таllаl 74 таl унты мостэl уlты. 2025 таlа – 76 таl унты. Овс мувевн шимаl хоятат, хой си таlат унты уllат. Туп 72 таl унты ёхатlув. Форум хося онкология па сам кашет эlты потарты питlат. Арпелак хоятат симась кашет эlты парlат. Си мушат пиlан рупитты леккарат ёхатlат. Lув антом туп доклад верты питlат, хоятат пиlан уйтантыlат. Пулhават клинический леккар хотан операция этаlтыlат. КДЦ хося портунат тыныты ком-

Альбина ТЫРЛИНА lэсятам лопас па понам хор

панияйт вантапса верlат. «Островки здоровья» рупитты питlат. Хоятат обследованияя яhхты верытlат. Страховой компанияйн рупитты хоятат эlты инсяпсайт инсясты верытlаты. Си хатlатан Ямальский колледжан утаlтыты няврэмат па утаlтыты хоятат ураhан форсайт-лаборатория рупитты питl. Ям айкеl хоятат ураhан: Пулhавта, М.Е.Жадкевич нэмпи ГКБ воlаh леккар, яммаlтыты нэпек ханшты хоят, «Россия 1» канал хося «О самом главном» потар туты хоят Александр Мясников ёхатаl. Аспотты тыlасян 29 хатаlан ОЦНК нэмпи хотан хоятат пиlн уйтантыяl. Кат хатаl сыс форум хося арктический здравоохранение эlты потар манты питаl, муй сиран туhа сира рупатаеl туты, муй сиран па регионат пиlан рупитты, муй сирн Овс муван уlты хоятат яммаlтаты.


3

№47 (881) Lапат хутмет (суббота), Аспотты тыlащ 25-мет хатl 2017-мет таl

№11 (80)

Раиса Пырысева мийм хор

Lуhтапат lуhатаl Аhкев, аhкев. Арат арэмийl Аhкев, аhкев. Хойн апаlмиlаюв? Аhкеван, аhкеван. Ям ясаhан ястыlаюв Аhкеван, аhкеван.

Там щутщаты хатlэвна хоон мувев lоватан Аhкет емаh хатl постаlув. Щи ураhан муh каматса lуhтар аhкет эlты понlув. Муh там емаh хатl кеша ищи мойlапса ясhат китlув! Тумтак ёш, тумтак кур! Ойяhа, пищаhа, йисаhа, нуптаhа!

*** Аhкем пиlан иl оllам, Сэм пунlаман хояпlам. Нын, сэм пунlам, аяlта, Аhкем аl киlтаlан.

*** Аhкем щалитман ма тайlэм, Хоты верытlам, ма нётlэм. Аhкем lат кавартас, Манэм нётты партапас: Манэм ястас: «Хуlанта, Манэм нёта, lэвамта!» Айшукие lавемисам, Щиты lувеl нётэмисам.

Антие Зинаида Дмитриева

Ма антем хорам, Ма антем самаh. Lув ёшlаl сорнеh, Lув самаl сорнеh. Ма шеhк lанхаlаям Антем пеlа ястаты. Хув еllы ат уl. Кашаhна ант ёхатlа. Антем шеhк мосаl. Сама пайтты антем.

Аhкиян шавияlан!

*** Воош хуват ма аhкем пиlан шушlам, Аhкем ёшаl эlты катlапман: Муя lувеl манты па паlты, Тата lув ушты ант верытаl.

Мув lоватан аhкет, Мосмаhа тайlаят, Туп йи тёпаh аhкие, Манэма шеhк мосаl. Апаlмиты, мосаlтаты Lувеl lаhхаlаям.

Хойн мосмаhа тайlаюв? Аhкеван, аhкеван. Хойн аlаhсахат киlтаlаюв? Аhкеван, аhкеван.

Людмила Спирякова мийм хор

Ма аhкем

Хойн мосмаhа тайlаюв?

-

Аhкев ёlан ки антом, Шеhк, шеhк марэм. Аhкев хув ки антом, Lэтотэв аньlы. Аhкев ванан ки антом Ищки хот lыпеван, Аhкев ванан ки антом, Мув lоватан атом. Аhкев хуван ки уllыйl, Няврэмата lаварт. Нынана туhа ястаlам: Аhкиян шавияlан!

Галина Лобанова па Татьяна Тоярова мийм хорhан

Альбина Ядне мийм хор

Людмила Спирякова мийм хор

Наталья Дудко мийм хор

Щущие

Аллина ЯКОВЛЕВА lэщатам лопас


4

№47 (881) Lапат хутмет (суббота), Аспотты тыlащ 25-мет хатl 2017-мет таl

Охсар па тор

Ошаh ху (Рущ монщ) Йи куртан кат ху устан: итаl – тащаh, кимет отаl – нуша. Тащаh ху муй иса таяl, нуша – ар няврэм таяl, тащаl эlты туп йи lунт. Имоlтыян нуша ху хоща щах атам хатlат ёхатсат – няврэмlаl lапатты lэтот лэhки ант таяl. Хоты нэрыяl? Муян няврэмlаl lапатlаllы? Йи номасан ёхатса, ийимеl пеlа ястас: – Lунтэн шарыты! Lунтан шарытсаlын, пасана омассаlын. Туп нянь ант тайlатан, йи нянь шук антом. Ийикеl потартаl: – Муй щиран няньlы lэlув? Няньlы lэвам отан, хува ант тарамlаюв. Яhхlам, lунтэв тащаh пояр икия туlэм па lув эlтэl нянь вохlам. – Яа манlан ки, мана, – ийимеl ястас, – мосаh нянь верты лантан маlаюв. Нуша ху пояр ики хоща ёхтас: – Ма наhен lунт лэhки тусам, наh манэм еша тахты нянь верты lант мия – няврэмlам lапатты lэтот ант тайlам. – Щиты ки, щиты ат уl, – пояр ики ястас. – Lунт манэм мойlаты щи хошсан, ин муh кутэван ортты хоши. Яма ки ортlэн – моlапсайн маlэм, ант верытlэн ки ортты – ващ варасан сэhкты партlэм. Пояр ики хот тэl хоятlаl: пояр ики, ийимеl, кат похаl па кат эвеl – ияха хут хоят. Нуша ики кеши вохас. Lунтаl эватты питсаllы. Оlаhан lунт ох хоlты эватсаllы. Пояр икия маllы па ястаl: – Наh семьяйенан мет воlаh хоят – ох уи. Lунт lый lов хоlты эватсаllы па пояр имия масlы: – Наh ёlан омасlан – lый lов шаhкия. Курhан хоlты эватсаllы, похhана масlы: – Курhан вуяlан – ащан яhхам

юшат лоп ат яhхlаllын. Эвеhhана маркhан мас па потартас: – Нын антян па ащан пиlан век уlты ант питlатан – энамlатан, атэl тыхаl верты пурlыlтан. Хащам отаl lувеl усlы. – Ма нуша па отшам ху лэhки суllаl хотащ lухаllаlам. Тащаh ху няхты питас: – Наh яма lунт ортсэн, наhена па пул хайсан. Уна йинщемас па нуша икия нянь верты lанты кат хир мас. Щи вер эlты тащаh ху хуlас, вет вояh lунт шарытас па пояр ики хоща тусlы. Ёхтас па ястаl: – Ма наhен вет вояh lунт тусам! – Пумащипа, апщие! Lунтат мойlыты щи верытсан, ин муh кутэван lувиlаl ортты верыты. Яма ки ортlэн, нэмоlт хоят ант ликмаllан ки – мойlапсаян юкатlэм. Ортты ант ки верытlэн – lоов хотан варасан хорты партlэм. Lояl тащаh ики, вет lунт хут хоят кутан ортты щираl антом. Пояр ики нуша ху вохсаllы: – Вет lунт муh кутэван ортты верытlэн? – Муя ант ортlэм! – нуша ху ястас. Йи lунт пояр икия па пояр имия маllы: – Нын кат хоят, lунт уяlан – щи ин хуlма йисты. Кимет lунт похhана масlы: – Нын па хуlма йисты. Хуlмет lунт эвеhhана масlы: – Нын ищи хуlма йисты. Хащам lунтhан lувеl усlы. – Муh ищи хуlма йисув. Нэмоlты хоят ликаl ант этаl. Пояр ики няхты питас: – Щи яма ортты хошlан! Наhен ищи ант ёрэмасэн! Щи.

(Рущ монщ) Охсар па тор lухсатсатан. Хун мойпар пошах тайс – хоlна кумая йистан. Имоlты порайн охсар тор мойlаты вохты номас верас. – Кумайе, ма хощаем шай йинщты ёхтыlыя! Тор охсар ими хоща манаl. Охсар ими lант кавартас, ан патыя нёсытсаllы. Анаl пасана омассаllы, тор lапатlаllы: – Кумайе, lэва, lэва! Ма lант кавартсам! Тор lэты питас, хув нёlаlан ан сэhксаllы, сэhксаllы, lэты щираl антом. Охсар ими щи пуляh lант пулман омасаl, щиты lантаl уча lэсlы. Lантаl lэсlы па ястаl: – Кума, аl ликаща, lэтотэм хоlас па пасана омасты от ант тайlам! – Пумащипа, охсар! Хаlэват ма хощаем мойlыты ёхтыlыя! Кимет хатl охсар тор хоща ёхтас. Тор окрошка соlамат вермаl па ващ оваh, каращ ана понтсаllы. Анаl пасана омассаllы па ястас: – Кумайе, lэва, lэва! Па хорпи lэтот ант тайlам. Охсар ими анаl каман щиран lарытlаllы, нэмоlты мощатты ант верытаl. Эпсатlаllы, анаl нёlэмаllы, охаl анаl lыпия ант lэпаl. Щи пуляh, тор lэс, lэс, щиты соlаматаl уча lэсlы. – Кума, аl ликаща! Па пасана понты от ант тайlам. Охсар нопсаl атма йис, нумасас, тор хоща ёхатаl яма lэl – ёхи lэllы манас. Щи пора эlты охсар па тор нэмоlты порайн ант lухсаттастан. Щи. Валентина РОХТЫМОВА ханты ясhа керытсаllы па нэпека lэщатсаllы

Валентина РОХТЫМОВА толмащсаllы

•Хорат потарlат

Хорам антет

Газета

«LУХ АВТ» Адрес редакции: 629008, ЯНАО, г.Салехард, ул. Подшибякина, 17 (34922) 4-68-03, 4-68-63 Е- mail: luhavt@yandex. ru

Учредитель Департамент внутренней политики Ямало-Ненецкого автономного округа (ЯНАО, г.Салехард, пр-кт Молодёжи, д. 9) Газета зарегистрирована Управлением федеральной службы по надзору в сфере связи, информационных технологий и массовых коммуникаций по Тюменской области, ХМАО-Югре и ЯНАО 19 апреля 2012 года Регистрационный ПИ № ТУ72-00558

Тираж 700 Заказ 1140 Подписные индексы: на год - 29925, на полугодие - 84611

Газета вышла в свет 25 ноября 2017г. Подписано в печать 23 ноября 2017г. по графику: 16.00 фактически: 12.00 Газета выходит по субботам Цена годовой подписки 96 руб., в розницу не распространяется

Издатель Департамент внутренней политики ЯНАО (629008, Тюменская область, ЯНАО, г.Салехард, пр-кт Молодёжи, д. 9)

Зам. главного редактора

Отпечатано в ГУ «Северное издательство» (629008, г.Салехард ул. Ямальская, 14)

А.К. ЯКОВЛЕВА


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.