Gruzja

#15

(9/2014) Cena: 5zł ISSN 2082-0003

PISZEMY DLA MŁODYCH

TEMAT NUMERU

gruzja YOGA TERROR PRZEKLĘCI NIE PŁACZĄ MY, SŁOWIANIE WYKLUCZONA POLSKA LUDOWA

nr15 GRUZJA REDAKCJA@ZUPELNIEINNYSWIAT.PL WWW.ZUPELNIEINNYSWIAT.PL I NA FEJSBUKU

Jest takie słowo: DZIĘKUJĘ! „Zupełnie Inny Świat” to przede wszystkim LUDZIE. Ci którzy tworzą redakcję – całkowicie woluntarystycznie poświęcając swój wolny czas, dając energię, pomysły i fizyczną pracę (paczki z gazetami lekkie nie są:-) Ludzie, którzy przysyłają do nas teksty dzieląc się tym co dla nich ważne, często osobiste i intymne. (Czyli po prostu WY). Te, które finalnie trafiają do gazety to przysłowiowy wierzchołek góry lodowej. Serdecznie dziękujemy za wszystkie. Być może najważniejsze są te nieopublikowane? „Zupełnie Inny Świat” to też ludzie, którzy całkowicie bezinteresownie nam pomagają, wierząc, że to co robimy ma sens. „PRZYJACIELE ZUPEŁNIE INNEGO ŚWIATA”. Od zarania naszych dziejów – wrzesień 2010 – było ich wielu, sukcesywnie będziemy ich Wam przedstawiać na naszym Facebookowym profilu. Jeżeli chodzi o ten numer serdecznie dziękujemy Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego oraz vDavidovi Kolbai za konsultację historyczną i merytoryczną, życzliwość i nieocenioną pomoc.

Ukłon zamaszysty ślemy też w kierunku Małgorzaty Radel – Wąchały, która zainspirowała nas do wydania numeru o Gruzji, służąc wiedzą i kontaktami. Osobne podziękowania za wsparcie merytoryczne i finansowe dla Partnera numeru firmy „Marani – Polska”. „Coś się kończy, coś się zaczyna”. Tak jest i w naszym przypadku. Dziękujemy Stowarzyszeniu „Serduszko dla Dzieci” za 4 lata współpracy i 14 wspólnie wydanych numerów. Nasze wizje i drogi się rozeszły, począwszy od tego numeru wydawcą będzie organizacja non – profit, którą założyliśmy w gronie redakcyjnym – Fundacja „Zupełnie Inny Świat”, o postępach w jej rozwoju będziemy Was na bieżąco informować kanałami internetowymi.

Jeżeli chodzi o sam numer? Jest tak jak zawsze: społecznie i kulturalnie. I tak jak zawsze: zupełnie inaczej. Każdy kolejny numer jest dla nas nową przygodą, do każdego przygotowujemy się tak jakby to był pierwszy raz, z niepewnością, pokorą i ekscytacją, bez rutyny i „taśmociągu”. Zapraszamy w poetyckie, intymne światy Moniki Fiodorów i Agaty Kornackiej, muzyczne peregrynacje Tomka Stabińskiego, Wojciecha Sobczaka – Wojeńskiego i zespołu Yoga Terror, a przede wszystkim zapraszamy do Gruzji. SAKARTWELO!

Adam Nyckowski Redaktor naczelny

04 s 06 s 11 s 15 s 17 s 23 s 26 s 28 s 30 s 33 s 36 s 39 s

Kochać, nie kochać?

Historia Gruzji Stosunki polsko- gruzińskie Pismo gruzińskie Życie i dzieło świętego Grzegorza Peradzego Wspomnienie o Walerianie Tewzadze Tajemnice gruzińskiej biesiady Dolina rzeki Alazani – gruzińska stolica wina Gr uzja – perspektywy biznesowe Batumi Na scenie doświadczeń – Sztuka Nowa w Gruzji Gruzińskie naj muzyka Rozmowa z zespołem Yoga Terror

s

Przeklęci nie płaczą

s

Elektro za darmo

s

Wykluczona Polska ludowa

s

41 44 46 47

LUDZIE I ŚWIAT My, Słowianie

s

Dlaczego powinniśmy lubić Disney’a a malkontentów zamknąć w beczce?

s

All That Jazz

s

48 50 52

PREZENTACJE LITERACKIE Wiersze – Monika Fiodorów

Wiersze – Agata Kornacka

s s

Wiersze – Malwiny Kowalczyk

s

MOJA SZTUKA TO MOJA SPOWIEDŹ DO LUDZI. O ŻYCIU I INSPIRACJACH LUBOMIRA TOMASZEWSKIEGO

s

PANI OD RYSUNKÓW. WIRTUALNY ŚWIAT MARTY ZABŁOCKIEJ

s

osobowość

54 56 57 58 61

Kochać, nie kochać?

Gruzja jest piękna i brzydka, Gruzini są gościnni, ale też i do bólu namolni. Otwarci, ale i zamknięci. Wszystko zależy od chwili i miejsca, w jakim się z nimi spotyka.

u Elo czuję się bezpieczna. Choć jej mąż zmierzył mnie wzrokiem od góry do dołu, to ręka mu się nie omsknie, bo Elo patrzy.

Jasność Elo i Temur Gugeszaszwili sprowadzili się do Oni kilkanaście lat temu. Nie odpowiadał im klimat Tbilisi. Wtedy miasto w niczym nie przypominało dzisiejszej stolicy.

– Regularnie popadał w awarię „blok 9” – wspomina Elo – I w całej Gruzji nie było prądu.

Zatem nie działało ogrzewanie i do szkół chodziło się w kocach. Po zmierzchu zaś nie wychodziło się na ulice nie tylko dlatego, że było ciemno. W każdej chwili można było oberwać kulką w łeb. I wtedy, pośród całego bezprawia i anarchii, nagle pojawia się Michaił Saakaszwili i obiecuje, że jeśli go wybierzemy, to włączy prąd i rozprawi się z gangsterami.

Rzeczywiście. Następnego dnia po wyborach stała się jasność. Misza z jednymi gangsterami się dogadał, drugich wybił. Rozpuścił skorumpowaną policję i zatrudnił nowych. Przy czym dał im tak wysokie pensje, żeby nie opłacało im się wyciągać ręki po łapówki.

Zresztą w krótkim czasie całkowicie rozprawił się z łapownictwem. Dziś w Gruzji coś takiego jak korupcja po prostu nie istnieje.

Sztuka Ale w tym czasie Elo i Temur byli już w Oni. Powoli budowali swój dom – Family Hotel „Gallery”.

Postanowili też postawić na nogi miejscową szkołę plastyczną.

– Po przeprowadzce zgłosiłam się, że chcę zostać dyrektorką. I zostałam – mówi Elo. Tak po prostu?

– Z moimi kwalifikacjami musieli mnie przyjąć!

Elo i Temur wykładali na Akademii Sztuk Pięknych w Tbilisi.

– Nasze dzieci dostają od nas akademickie przygotowanie. Te, które idą dalej, na akademię sztuk pięknych śmieją się, że przez pierwsze lata nie muszą nic robić, bo już wszystko umieją.

Szkoła Temura i Elo nie jest duża. Raptem kilka sal, w których Elo uczy malarstwa, robienia obrazów z filcu. Jest też warsztat stolarski, gdzie Temur uczy rzeźby i robienia mebli. Dzieciaki nie mogły trafić na lepszego nauczyciela. Temur stworzył bowiem gruziński narodowy styl meblarski.

Czesne, teoretycznie, nie należy do wysokich – 6 lari miesięcznie, czyli 12 złotych. W Oni dla wielu rodzin to cena zaporowa. Dlatego dla najzdolniejszych Temur i Elo fundują stypendia.

G

ruzin serce poda na dłoni. Natychmiast, gdy otworzy duszę, otwiera i piwniczkę. A tam…

Jest wino, jest czacza, jest koniak. I wszystko ląduje na stole. Stół ugina się pod ciężarem alkoholu, serów i przekąsek, więc zaczynamy suprę – tak Gruzini nazywają ucztę.

Alkohol Tamada, czyli prowadzący, już usadza się na honorowym miejscu przy stole i to do niego zawsze należy pierwsze i ostatnie słowo. Za chwilę wzniesie toast, a właściwie wygłosi opowieść z morałem, długą nawet i na kilkanaście minut. A potem trzeba będzie przechylić do dna szklankę lub cokolwiek innego, w czym znajduje się wino. Zazwyczaj korzystam ze specjalnego prawa „sieroty” – jestem zagubioną turystką, kobietą, do tego nie-Gruzinką. Oznacza to, że nie umiem pić.

Wino, zamiast jednym haustem, sączę godzinami ku zgrozie współbiesiadników. Wiem, co robię. Gruzin, jak nabierze ochoty na kobietę, to ją bierze. Nie patrzy na nic. W końcu po co kobiety z Europy szwendają się same po gruzińskich plenerach? Żeby robić zdjęcia i podziwiać krajobrazy? Wolne żarty! Dlatego kiedy okoliczności tego wymagają, a możliwości na to pozwalają, dyskretnie wylewam zawartość kieliszka na ziemię. I spokojnie czekam, aż Gruzin upije się tak, że z trudem poczłapie do swojego pokoju. Ale

Praca Oni nigdy nie należało do bogatych miast. Choć jeszcze nie tak dawno miasteczko przyzwoicie zara-

4

biało na turystyce. Odkąd jednak zamknięto drogę prowadzącą przez Południową Osetię, przejazd z Tbilisi z 4 godzin wydłużył się do 12. Nic dziwnego, że turyści przenieśli się do Gudauri. A w Oni pozostał jedynie spalony hotel w samym centrum. Sztuka daje dzieciakom z Oni szansę na wyrwanie się z biedy.

– Kiedyś przyszedł do mnie ojciec jednej z uczennic – wspomina Temur – Po skończeniu szkoły pojechała do Grecji sprzątać mieszkania, a po godzinach robiła obrazy z filcu. Dzieła bardzo spodobały się ludziom, u których pracowała. Pomogli jej zorganizować pierwszą pracownię i teraz już tylko żyje ze sztuki.

Zresztą, w całej Gruzji bezrobocie jest olbrzymie.

– Nie tęsknimy za komuną, ale wtedy przynajmniej była praca… – mówi Elo. Dziś lekarze na bazarach sprzedają marchewkę, a profesorowie na ulicy książki. Mnie też do Oni przywiózł weterynarz, który musiał zamknąć praktykę.

– To on ciebie do nas przyprowadził? – pyta Temur.

– Nie, po prostu przy głównej ulicy zobaczyłam plakat Family Hotel „Gallery” na ulicy Stalina. Nie wiedziałam, że jeszcze takie istnieją.

– Nasza ulica już dawno się tak nie nazywa, ale nikomu nie chciało się zmieniać tabliczek... – rzucił Temur – Dlatego zostawiliśmy ją na plakacie.

Po nowej nazwie nigdy byś tu nie doszła!

do Komsomołu, później do partii komunistycznej. Jak po sznurku szedł w kierunku najwyższych państwowych stanowisk. I kiedy już miał przeskoczyć ze szczebla lokalnego na ogólnozwiązkowy, historia wykręciła mu głupi żart – Związek Radziecki upadł. Amiran zaczął szukać dla siebie miejsca w nowej Gruzji. Szło mu całkiem nieźle. Przyjął chrzest, syna posłał do seminarium. A kiedy przejeżdża obok cerkwi, robi znak krzyża.

Religia Gruzini na widok cerkwi praktycznie zawsze robią znak krzyża. W ten sposób jazda przez Tbilisi autobusem miejskim zamienia się w zbiorową modlitwę, bo cerkwie mijamy co kilka minut. Zresztą od kiedy do władzy doszedł Michaił Saakaszwili, świątynie buduje się na potęgę. Śmiali się Gruzini, że Misza znaczy nimi granice. Trzeba przyznać, że były prezydent „poszedł na ilość”, zaś jego polityczny konkurent Bidzina Iwaniszwili dla odmiany „na wielkość”.

W Tbilisi zbudował świątynię, która swym ogromem przyćmiła sam pałac prezydencki. Splendor, jaki spłynął z tego tytułu na polityka, pomógł mu wygrać wybory prezydenckie. Ale choćby budowla osiągnęła wielkość Pentagonu, to i tak nie przejęłaby znaczenia Cmindy Sameby ze Stepancminda (dawniej Kazbegi). Najświętsze ze świętych miejsc Gruzji przez cały rok przyciąga tysiące pielgrzymów. Najwięcej przybywa ich na Mariamobę.

Niektórzy wjeżdżają jeepami albo wołgami pod sam kościół.

Inni wspinają się ścieżynkami, pędząc przed sobą barany.

Już na górze poderżną im gardło i przyrządzą szaszłyki.

Inni wnoszą baniaki z domowym winem i supra gotowa!

Stalin

Kariera Ambicje Amirana również przerastały Gruzję. Powoli piął się po drabinie politycznej kariery. Przyjaźnił się z kim trzeba, należał gdzie trzeba, czyli najpierw

Pogaństwo

Dorota Chojnowska

Na dźwięk słowa „Stalin” Gruzinom nie jeży się włos na głowie. Choć pomników mu już nie stawiają, to z pietyzmem dbają o pozostawione przez niego pamiątki. W Gori – rodzinnym mieście Stalina – do dziś działa muzeum. Specjalna wiata ochrania domek, w którym urodził się dyktator. Za nim w wielkim gmachu zgromadzono po nim pamiątki.

A że samo muzeum stworzono jeszcze za głębokiej komuny, Stalin przedstawiony jest w nim jako dobrotliwy ojciec narodu sowieckiego. Jedynie plakat przy wejściu w kilku zdaniach informuje o jego zbrodniach.

– Stalin to dla nas trudny temat – tłumaczy Amiran – Bo widzisz, my Gruzini mamy niesamowity zmysł do organizacji. Zauważ, że to właśnie Gruzini zbudowali Związek Radziecki. Stalin czy Beria trzęśli całym imperium! Zresztą, za czasów ZSRR sporo Gruzinów jeździło do Moskwy robić karierę, bo dla nas Gruzja była za mała! Dlatego, choć wiemy o jego zbrodniach, to jesteśmy z niego dumni.

5

Gruzini twierdzą, że byli pierwszym chrześcijańskim państwem na świecie. Podobnie uważają Ormianie, co jest kolejnym kamyczkiem w ogródku nienawiści między tymi narodami. Ale choć od 326 roku, kiedy święta Nino przyniosła nową wiarę, minęło sporo czasu, w Gruzji zakonserwowały się zwyczaje pogańskie. Chewsurowie do dzisiaj pielęgnują święte miejsca zwane Chati. Mogłam je obejrzeć, ale z daleka, bo kobiety mają tam absolutny zakaz wstępu. Każdy ród ma pod swoją opieką takie miejsce.

I nieważne, gdzie mieszkają jego członkowie, karnie stawiają się na ważniejsze obrzędy. Ich przebieg owiany jest tajemnicą, natomiast zawsze na zakończenie odbywa się supra. Podczas uczty nikomu nie może zabraknąć jadła i wina.

Toasty I ja też piję. Tym razem czaczę, czyli gruzińską grappę.

Znowu nigdzie nie dojadę, znowu muszę się mieć na baczności. Tyle, że tym razem tamada poprosił, bym to ja wzniosła toast. I wzniosłam. Mówiłam jak Gruzini – o uczuciach, o życiu, o ojczyźnie. A kiedy w ich oczach zabłysły łzy, wiedziałam, że nie jestem już zagubioną turystką, kobietą, a do tego nie-Gruzinką, tylko swoja, choćby na ten jeden dzień.

Aleksander Czchaidze ( 1873-1941), oficer kontraktowy WP, generał brygady. Aresztowany w 1939 roku. rozstrzelany przez NKWD w Moskwie. Grudziądz, 1926 ? Zdjęcia z archiwum Pro Georgia. Journal of Kartvelological Studies, Centre for East European Studies, University of Warsaw.

7 lipca 2014 roku w wieku 86 lat zmarł były prezydent Gruzji Eduard Szewardnadze. W swojej politycznej karierze był on Ministrem Spraw Zagranicznych w ZSRR (1985-1990) w czasach upadku Muru Berlińskiego i procesu pierestrojki, liderem Gruzińskiej Partii Komunistycznej i jako drugi piastował najwyższe stanowisko po odzyskaniu niepodległości. Rządził od 1995 do 2003 roku, gdy w wyniku silnych protestów przeciwko sfałszowanym wyborom nastąpiło przekazanie władzy zwane Rewolucją Róż. Jego śmierć stanowi zamknięcie kolejnej epoki w historii tego niewielkiego, ale pięknego kraju, położonego na Południowym Kaukazie – na historycznej i kulturowej, ale też umownej granicy Europy i Azji.

Historia Gruzji

od mitycznej Kolchidy do współczesności „Srebrny Lis”

Ceyhan, próbami wejścia Gruzji do NATO oraz mozolnym przeprowadzeniem kraju od republiki w ZSRR do demokratycznej współczesności. Nic, co dzieje się na Kaukazie, nie jest jednostronne i proste do zaszufladkowania. Widać to w każdej dziedzinie życia, w każdym momencie historii. Na przykładzie historii życia Eduarda Szewardnadze można by opowiedzieć o tysiącach lat Gruzji.

W mediach porównywano Szewardnadzego do rządzącego w latach 1072-1089 króla Jerzego II, który zastał kraj w czasie „prosperity”, a doprowadził go do katastrofy. Podobnie stało się właśnie w latach 90., gdy rozpieszczana za czasów ZSRR Gruzja ugrzęzła w kryzysie, biedzie i głodzie. Korupcja urosła do niebotycznych rozmiarów, doszło również do utraty integralności kraju i separatystycznych dążeń słynnej Adżarii z kurortem Batumi i ogarniętych wojnami regionów Abchazji i Osetii Południowej. Wszystko to spotęgowało jeszcze przepaść między Gruzją a wyzwolonymi w tym samym czasie państwami w Europie Wschodniej. Polscy turyści, którzy obecnie przyjeżdżają do Gruzji, mówią o co najmniej 20 latach różnicy. Z drugiej strony trudno odebrać prezydentowi zwanemu „Srebrnym Lisem” zasługi związane z ogromnym projektem ropociągu Baku-Tbilisi-

Fakty zamiast mitów Poczynając od starożytności, dzieje Gruzji to właśnie pasmo wzlotów i upadków, okresów ogromnego dobrobytu i rozwoju, gdy Gruzini panowali w rejonie od Morza Czarnego do Morza Kaspijskiego, a także mrocznych czasów, gdy państwo było okrojone do jednego, maleńkiego kawałka, które – broniąc swojej kultury, unikalnego języka i prawa do życia – zmuszone było przeciwstawiać się miażdżącym

6

siłom Turków, Mongołów, Persów. Do dzisiaj opowieści o bezlitosnych armiach Czyngis-Chana, tureckich Seldżuków i mało znanego w Polsce Tamerlana mrożą krew w żyłach.

Narody kaukaskie po obu stronach majestatycznych pasm górskich mają tę szczególną przypadłość, że każdy chce być najlepszy, najstarszy czy też najbardziej pokrzywdzony przez historię. Ma to swój urok, by wywodzić narodowe korzenie od potomków biblijnego Noego, Abrahama czy mitycznych bóstw greckich. Mimo to, gdy uważnie zapoznamy się z historią tego rejonu, to natychmiast okaże się, że można obejść się bez ideologii. Badania archeologiczne wykazały, że człowiek europejski przybył właśnie z Kaukazu, gdzie żył już 1,8 mln lat temu. Tutaj w starożytności istniały rozwinięte technicznie cywilizacje Urartu (XIII-VIII w. p.n.e.) czy Diaocha (XII-VIII w. p.n.e.). Zachwycające swoim wykonaniem misterne rękodzieło z epoki brązu można dziś obejrzeć w Muzeum Narodowym w Tbilisi i jego oddziale na wschodzie Gruzji, w Signaghi. Uprawa winogron i produkcja wina mają w Gruzji ponad 7 tys. lat tradycji!

Ponowne próby zjednoczenia Gruzji były uzależnione od swoistej gry o tron wielkich mocarstw tamtego okresu i lokalnych wojen. W IX wieku dzięki wewnętrznym konfliktom w świecie islamu i osłabieniu kalifatu arabskiego pojawiło się na południowym zachodzie księstwo TaoKlardżeti. Władzę objął Aszot Bagrationi, który wywodził się z żyjącej w Armenii już od stuleci dynastii Bagratydów.

Koniecznie należy wspomnieć częste porównania do europejskich Jagiellonów. Oba rody mają wiele cech wspólnych, podobnie podzieleni na linie władali kilkoma krajami przez wiele wieków. Gruzińska rodzina Bagrationich rządziła w Gruzji za pośrednictwem linii z Abchazji, Kartlii, Imeretii, Kachetii aż do 1801 roku a więc do początków panowania cara rosyjskiego. Do dzisiaj potomkowie tego wielkiego rodu zjeżdżają się z całego świata i spotykają się w Tbilisi, a gruzińscy monarchiści, w tym mój wuj Teimuraz RhemToumanishvili, widzą wśród najmłodszych przedstawicieli rodziny kolejnego gruzińskiego króla.

Państwo Tao-Klardżeti znajdowało się pod wpływem cesarstwa bizantyjskiego, ale posiadało pewien stopień niezależności. To wystarczyło, by w 888 roku Adarnase IV obwieścił, że jest królem wszystkich Gruzinów. W kolejnych latach rozpędu nabierał sojusz z Abchazją, gdzie także rządzili członkowie dynastii Bagrationi i dzięki rodzinnym koneksjom oraz protektoratowi po kolei opanowywali oni kolejne księstwa podległe Bizancjum. Niestety, po raz kolejny w historii dzielnych Gruzinów pojawiło się śmiertelne zagrożenie i przeszkoda nie do pokonania.

XI wiek splamiły krwią najazdy Turków Seldżuckich. W całym kraju nastały pogromy na tle religijnym, kolejne miasta i wsie były równane z ziemią, a ludność brana do niewoli.

U władzy znajdował się wspomniany na początku Jerzy II, który utracił większość terytorium kraju i wraz ze swoim ludem schronił się na zachodzie. Przeciwko niemu wystąpiła również znaczna część arystokracji i bogatych mieszczan.

Król nie wytrzymał presji i przekazał tron swojemu 16-letniemu synowi.

Początki państwowości Za najwcześniejszą formę państwa gruzińskiego można przyjąć Kolchidę, której powstanie datuje się na pierwsze tysiąclecie p.n.e. Kolchida pozostawała pod silnymi wpływami hellenistycznymi. Kwitła współpraca handlowa i intelektualna. Grecy zakładali swoje kolonie wzdłuż całego wybrzeża Morza Czarnego. Znaczące ośrodki powstały w miastach Fasis (obecnie Poti), Dioskuria (obecnie Suchumi, stolica Abchazji) czy Pitiunt (Picunda w Abchazji). W tym samym czasie na Wschodzie istniało królestwo Iberii, funkcjonujące aż do VI wieku n.e., w skład którego, podobnie jak w Kolchidzie, wchodziły tereny zamieszkiwane przez rdzenne plemiona nazywane kartwelskimi. Zamiennie Iberię nazywano Kartlią, od której wywodzi się współczesna nazwa kraju w języku gruzińskim – Sakartwelo, którą można przetłumaczyć jako „ziemia Kartwelów”. To właśnie w stolicy Iberii Mcchecie przyjęto chrześcijaństwo jako religię państwową w 337 roku n.e. Dzisiaj mówi się, że ówcześni władcy Iberii, kolebki współczesnej Gruzji, król Mirian III i królowa Nana zrobili to w imieniu wszystkich Gruzinów. W wyniku działań politycznych i misyjnych na przestrzeni kolejnych kilku wieków pozostałe okoliczne państewka również przyjęły chrzest, wypierając lub wchłaniając tradycyjną wiarę lokalną, a także rozpowszechniony perski zoroastryzm.

Słynnym władcą Iberii był rządzący w latach 446510 n.e. Wachtang Gorgasali, który przeniósł stolicę kraju z Mcchety do Tbilisi. Król dał się poznać jako znakomity wojownik, którego obawiały się okoliczne imperia. Persowie, z którymi wojował, nazywali go Gorgasalem, „głową wilka”.

Wkrótce po jego śmierci kraj znalazł się pod panowaniem Persji, co odcisnęło silny ślad w architekturze stolicy i kulturze całego narodu Kartlijczyków, a później, w VII wieku n.e., na około 200 lat nastał emirat arabski podległy władzom w Bagdadzie. Iberia przestała istnieć, a z jej części stopniowo uwalniających się spod jarzma utworzono odrębne księstwa.

Złoty Wiek Gruzji Na podstawie życiorysu Dawida IV (1073-1125) można by nakręcić dzisiaj hollywoodzką epopeję z wielomilionowym budżetem i świetnym scenariuszem. Cały świat kocha takie kino. O chłopcu, który został wybitnym władcą. Przewiduję ogromne zainteresowanie! Dawid IV jest dziś nazywany Aghmaszenebeli – „Budowniczym”, został również uznany świętym przez Gruziński Kościół Prawosławny. Podobnie jak polski król Kazimierz Wielki, który zastał Polskę drewnianą a zostawił murowaną, Dawid Budowniczy zjednoczył Gruzję, przegonił najeźdźców i podbił okoliczne państwa – w tym Armenię gdzie również zasiadł na tronie, wyznaczając granicę od zachodu nad Morzem Czarnym do wschodu nad Morzem Kaspijskim. Jego rządy zapoczątkowały tzw. gruziński „Złoty Wiek”, który obejmował wszystkie dziedziny ówczesnego życia: architekturę, literaturę, nauki ścisłe, filozofię. Odbudowano i przeorganizowano Gruziński Kościół Prawosławny. Stworzono silną, nowoczesną armię.

7

Azerbejdżanu i Dagestanu. Kolejne lata potęgi to władza Bagrata V Wielkiego (1360-1393), po której kraj został doprowadzony do całkowitej ruiny.

W latach 1386 – 1403 ośmiokrotnie najechały Gruzję wojska Tamerlana, środkowoazjatyckiego władcy wywodzącego się ze Złotej Ordy, z którą zresztą również wojował.

Muzułmańscy najeźdźcy wykazywali się niespotykanym wcześniej okrucieństwem wobec chrześcijan. Kolejne rejony padały ofiarami masowej rzezi. Przeżyli tylko ci, którym udało się w porę zbiec w góry. W Mcchecie żołnierze Tamerlana próbowali zniszczyć słynną katedrę Sweticchoweli z XI wieku, zwaną „gruzińskim Wawelem” – rąbali siekierami monumentalne kolumny, aż z wysokości 54 metrów spadła kopuła. Zdarzyło się to kilka razy w historii i za każdym razem dzielni Gruzini odbudowywali swoją najważniejszą świątynię. W 1387 roku do niewoli został wzięty król Bagrat V, któremu nakazano przejście na islam.

Zniszczenie infrastruktury, doprowadzenie do ruiny rolnictwa, hodowli zwierząt, zubożenie kraju, brak handlu, zmiana tras Jedwabnego Szlaku, sytuacja polityczna, w której Gruzja stała się odizolowanym, jedynym w rejonie krajem chrześcijańskim, ogromne straty w ludności (z 5 mln zostało około 700 tys.), a także wszystkie okoliczne konflikty spowodowały rozpad Gruzji na kolejne, wojujące ze sobą księstwa i terytoria. Można pokusić się o stwierdzenie, że kraj już nigdy nie będzie w stanie przywrócić swojej dawnej potęgi. To, co z wielkiej Gruzji zostało, podzielono pomiędzy trzy największe królestwa – w centrum Kartlię ze stolicą w Tbilisi, na wschodzie Kachetię ze stolicą w Zagemi i na wschodzie Imeretię z władzą w Kutaisi. We wszystkich rządzili przedstawiciele Bagrationi, wspólny był język i alfabet, historia, a przede wszystkim jednocząca religia z najwyższym patriarchą wszystkich Gruzinów – katolikosem w Mcchecie, wschodzącej w skład Kartlii. Mimo to rozłam trwał aż do czasów Rosji Carskiej w XVIII wieku.

Od XV do XVII wieku gruzińskie państewka musiały bronić się przed potężnymi Persami i Imperium Osmańskim.

Najazdy Turków w zachodniej części kraju na kolejne dziesiątki lat zablokowały całkowicie jakikolwiek rozwój Gruzji i niemalże odcięły jej tereny od Morza Czarnego. W 1555 roku na podstawie traktatu zawartego między Persją a Imperium Osmańskim dokonano rozbioru Gruzji, dzieląc zachód i wschód pomiędzy wpływy obu sąsiadów.

Na wielką skalę przymuszano ludność do przechodzenia na islam. Dochodziło do sytuacji, w których władcy gruzińskich królestw byli jednocześnie wyznawcami dwóch religii – muzułmanami, gdy interesowali się nimi zaborcy oraz chrześcijanami, gdy chcieli przypodobać się swoim poddanym. Jedni królowie umieli balansować na cienkiej linii i utrzymywać swoiste status quo, inni jawnie potępiali chrześcijan i realizowali cele wyznaczone przez szachów. Na terenie Adżarii powstała nawet odrębna grupa etniczna, wyznająca islam i mówiąca językiem tureckim, prawie całkowicie odcinająca się od gruzińskich korzeni. Powszechny w krajach islamskich handel żywym towarem i popyt na niewolników z Kaukazu jeszcze bardziej ograniczyły po-

Imperium w ruinie Kolejny raz ogromny rozwój Gruzji został zatrzymany bez ostrzeżenia. W latach 20. XIII wieku kraj najechali Mongołowie pod wodzą Czyngis-Chana. Złota Orda, a następnie jej pogrobowcy terroryzowali Gruzję aż do drugiej połowy XIV wieku. I znowu wewnętrzne konflikty po śmierci Chana i walka o sukcesję – co przełożyło się na odwilż na Kaukazie, a także dojście do władzy gruzińskiego króla Jerzego V Wspaniałego (1314-1346) – pozwoliły na krótkotrwałą odbudowę i zjednoczenie rozbitego państwa oraz ponowne panowanie na części terytorium Armenii,

8

Kakuca Czolokaszwili wśród oficerów kontraktowy WP. Bydgoszcz, 1926 Zdjęcia z albumu majora Jerzego Mamaladze, jeńca obozu NKWD w Kozielsku, zamordowanego w Katyniu

Przeprowadzono wszystkie reformy administracji. Król ufundował w 1106 roku słynny zespół klasztorny Gelati, nazywany „Nową Jerozolimą” lub „Nowymi Atenami”, gdzie studiowali wybitni myśliciele gruzińscy i greccy. Obiekt ten z przepięknymi freskami jest obecnie obowiązkowym punktem zwiedzania Gruzji, znajduje się 12 km od miasta Kutaisi. Turyści z całego świata przyjeżdżają zobaczyć grób władcy z ogromną płytą nagrobną. Zgodnie z legendą król był potężnym mężczyzną, ponad dwumetrowego wzrostu!

Dawid IV był również orędownikiem tolerancji między wyznawcami różnych religii, zapoczątkował więc pojęcie „multi-kulti”. W Tbilisi mieszkali i nadal mieszkają koło siebie muzułmanie, chrześcijanie, żydzi. Spuściznę króla Dawida Budowniczego przejęła i rozwinęła jeszcze jego prawnuczka Tamara. Gruzja na ułamek sekundy w historii świata stała się potęgą militarną i ekonomiczną.

Legendarna Tamara (1160-1216) rządziła Gruzją od 1184 roku. Była jedyną królową w historii kraju, która władała samodzielnie. Nazywano ją królem królów i królową królowych. By ukrócić naciski arystokracji, której nie podobało się, że najważniejsze stanowisko w państwie piastuje kobieta, wyszła ona za mąż za księcia Jerzego Rusina (Jurija Bogolubskiego). Małżeństwo nie układało się i Tamara doprowadziła do rozwodu. Jej kolejnym wybrankiem był książę Dawid Soslan z abchaskiej linii Bagrationich, z którym również nie podzieliła się władzą. W wyniku działań wojennych na terytorium północnej Persji około 1210 roku Gruzja powiększyła swój zasięg terytorialny o setki kilometrów. Również za czasów królowej Tamary Gruzja pomogła utworzyć zależne Cesarstwo Trapezuntu, funkcjonujące aż do drugiej połowy XV wieku na terytorium dzisiejszej Turcji, w rejonie miasta Trabzon. Według legendy najwybitniejszy gruziński wieszcz narodowy i skarbnik na dworze królewskim Szota Rustaweli, autor najważniejszego poematu epickiego Rycerz w tygrysiej skórze, był beznadziejnie zakochany w królowej. Czy z wzajemnością, tego nie wiadomo, ale w różnych okresach snuto wiele domysłów. Druga legenda dotyczy śmierci władczyni. Zgodnie z nią Tamara została pochowana w trumnie wypełnionej miodem, a żeby zmylić wrogów, w różnych kierunkach wyruszyło dwanaście niosących ją orszaków pogrzebowych. Kolejna legenda wskazuje miejsce jej pochówku w pobliżu Dawida Budowniczego w klasztorze Gelati. Jak jest naprawdę, gdzie kończą się fakty, a zaczyna się mit, tego do dziś nie rozstrzygnięto.

pulację Gruzji. Okresy stabilizacji i próby odbudowy na podzielonych terytoriach były możliwe jedynie wtedy, gdy wszyscy okoliczni gracze skupiali się na walkach między sobą.

masowo wstępowali do armii carskiej, aby walczyć z nadal aktywnymi Persami i Turkami osmańskimi. Władza carska otworzyła przed gruzińską arystokracją możliwość zrobienia błyskawicznej kariery wojskowej na całym terytorium Rosji. Najbardziej lojalni i waleczni otrzymywali wysokie odznaczenia, ziemie i wiele innych przywilejów. Nastąpiło również wymieszanie etniczne poprzez zawieranie gruzińsko-rosyjskich małżeństw. Gruzińscy bogacze organizowali wystawne bale dla arystokracji rosyjskiej i popadali w ogromne zadłużenie. Carscy gubernatorowie Kaukazu podporządkowywali sobie następne rejony. Do 1878 roku w wyniku wojen rosyjsko-tureckich i zakulisowych działań do Rosji wcielono wszystkie pozostałe ziemie gruzińskie.

Panowanie rosyjskie Druga połowa XVII i początek XVIII wieku to stopniowe przechodzenie pod wpływy rosyjskie. Powstanie Imperium Rosyjskiego Gruzini przyjęli z ulgą. Władcy gruzińskich królestw zabiegali o militarny sojusz, wsparcie carycy Katarzyny II i wspólną walkę z Turcją. Dni tej wywalczonej, ale pozornej niepodległości były policzone. Ostatni król Kachetii, Irakli II, zjednoczył się z rządzoną przez swojego Ojca Kartlią.

Po śmierci Iraklego Rosjanie nie dopuścili do władzy jego

następcy. W 1801 roku car Paweł I na mocy zawartej ugody zaanektował to królestwo do Rosji. Kilka lat później siłą włączono Imeretię. Przedstawiciele gruzińskiej szlachty, którzy przeciwstawiali się nowej władzy, zostali aresztowani. Nie udało się utrzymać niezawisłości Cerkwi. Ustalenia poczynione z gruzińskimi władcami zostały zmienione. Na miejsce katolikosa został przysłany patriarcha rosyjski. Rozpoczął się proces zmiany obrządku religijnego i administracji państwowej na rosyjski. Kolejne lata umacniały panowanie carskie, a wszystkie próby powstań były tłumione. Najdłużej, bo do roku 1832, niezależność utrzymała położona w trudno dostępnych górach Swanetia. Okresy nienawiści przeplatały się z okresami poparcia, gdy Gruzini z terenów wschodnich

XX wiek Za czasów rosyjskich Gruzja na powrót stała się jednością, pozbawioną jednak upragnionej samodzielności. W 1918 roku, po wybuchu Rewolucji Październikowej, ogłoszono niepodległość. Sytuacja była bardzo skomplikowana. Świeżo po zakończeniu I wojny światowej w kraju nadal pozostawały armie turecka, angielska i niemiecka. Nieuregulowane sprawy granic i roszczenia sąsiadów nie pozwalały na wykonanie jakiegokolwiek ruchu. Demokratyczna Republika Gruzji, targana konfliktami zbrojnymi, przetrwała tylko 3 lata.

W 1921 roku do kraju weszła Armia Czerwona, a w ZSRR władzę objął Gruzin Josif Wissarionowicz Dżugaszwili (Józef

9

Stalin). Na całym Kaukazie doszło do prześladowań rdzennej ludności. Również w Gruzji dokonywano przesiedleń i prób wynarodowienia mniejszości narodowych. Czarę goryczy przelały masowe aresztowania i zsyłki za rzekomą działalność antyradziecką, a także komunistyczna kolektywizacja rolnictwa.

W czasie II wojny światowej kraj znowu został podzielony. Część mieszkańców wstąpiła do Wermachtu, widząc w III Rzeszy sojusznika w walce z Rosją, pozostali zasilili szeregi Armii Czerwonej.

Na wielu frontach dochodziło do bratobójczych walk. Odwilż nadeszła po wojnie i śmierci Józefa Stalina.

W latach 70. kurorty nad Morzem Czarnym i sanatoryjne ośrodki rozsiane po całym kraju zapełniły się rosyjskimi obywatelami i dygnitarzami. Wycieczki szkolne z całego Związku Radzieckiego przyjeżdżały do położonego w okolicy Kutaisi kompleksu jaskiń Sataplia, gdzie odkryto jedyne w rejonie ślady dinozaurów. Gruzińska Socjalistyczna Republika Radziecka była perłą w koronie ZSRR, jedną z najbogatszych republik. Zbudowano drogi, z których większość funkcjonuje do dzisiaj, rozwinięto sieć kolejową. Na rosyjskich stołach zagościły znakomite gruzińskie wina i wody mineralne. Owoce i warzywa eksportowano do wszystkich pozostałych republik. Gruziński klimat powoduje, że zbiory winogron, arbuzów czy cytrusów możliwe są nawet cztery razy w roku. Należy podkreślić, że gruzińskie pola i przemysł rolniczy dopiero w drugiej połowie XX wieku odzyskały świetność z czasów królowej Tamary! Gdy nadeszły czasy pierestrojki, znowu pojawiła się możliwość zbudowania samodzielnego państwa.

9 kwietnia 1991 roku Gruzja, po raz drugi w ciągu 70 lat, odzyskała niepodległość. Na czele państwa stanął Zwiad Gamsachurdia, syn słynnego pisarza Konstantina. Rozpoczęła się wyniszczająca wojna domowa z Abchazją. W 1995 roku prezydentem został Eduard Szewardnadze, o którym pisałem na samym początku.

W 2003 roku w wyniku Rewolucji Róż do władzy doszedł Micheil Saakaszwili, 36-letni prawnik wykształcony w USA. Niebawem Gruzję odwiedził amerykański prezydent George W. Bush.

Amerykanie pomogli w budowie koszarów wojskowych w mieście Gori – 40 km od pozostającej pod kontrolą rosyjską Osetii Południowej. Tym samym Gruzja stała się strefą wpływów i areną aktualnej „zimnej wojny” USA i Federacji Rosyjskiej. W 2004 roku udało się przyłączyć do Gruzji pozostającą poza zasięgiem władzy centralnej autonomiczną republikę Adżarii. Rządzący w Batumi Asłan Abaszydze, przyjaciel Eduarda Szewardnadze i mera Moskwy Jurija Łużkowa, w związku z groźbą użycia wojsk musiał ratować się ucieczką do Rosji. Pierwsze lata ambitnej i nowoczesnej prezydentury popularnego i kochanego przez naród Saakaszwilego, nazywanego pieszczotliwie Miszą, upłynęły pod znakiem gigantycznych przemian gospodarczych i społecznych. Bezwzględnie rozprawiono się z korupcją i mafią, zlikwidowano istniejące siły policyjne i na ich miejsce powołano zupełnie nowe. Kraj stał się ogromnym placem budowy, na każdym kroku zaskakującym futurystycznymi rozwiązaniami. Wiele historycznych obiektów i głównych ulic miast zostało odrestaurowanych dzięki środkom od Banku Światowego. Symbolami nowej władzy stały się przeszklone komisariaty, by było widać, czy są tam przyjmowane łapówki, a także ukochane przez prezydenta

Krzysztof Nodar Ciemnołoński

Historia najnowsza

10

Saakaszwilego fontanny i nocne iluminacje miast. W Tbilisi zamilkły i stopniowo zniknęły z ulic agregaty prądotwórcze.

Pamiętam to doskonale, bo pierwszy raz kraj swoich przodków odwiedziłem właśnie latem 2007 roku, gdy nadal borykał się on z kilkunastoletnim kryzysem energetycznym. Gruzja krok po kroku odzyskiwała stabilność i niezależność. Populacja rozwinęła się do ok. 4,5 miliona obywateli. Zaczęto wykorzystywać największe bogactwo naturalne – wodę – i budować nowoczesne elektrownie, które są w stanie zasilić cały kraj, a nadwyżki energii można sprzedawać dalej.

W 2008 roku, w przeddzień Olimpiady w Pekinie, doszło do wojny pięciodniowej z separatystyczną Osetią Południową. Wtedy, pod pretekstem ochrony rosyjskich obywateli, na terytorium Gruzji wdarły się wojska rosyjskie.

Podobne działania podjęła położona na zachodzie Abchazja, która wyparła wojska gruzińskie z rejonu wąwozu Kodori. Na pomoc Gruzinom przylecieli z misją pokojową prezydenci krajów bałtyckich z polskim prezydentem Lechem Kaczyńskim na czele. Nadal mówi się, że to oni powstrzymali dalszą agresję Rosji. Dotkliwa przegrana w wojnie zakończyła dobrą passę Saakaszwilego. Zaczęto oskarżać go o zapędy dyktatorskie i bogacenie się kosztem narodu, a nawet planowanie zabójstwa gruzińskiego biznesmena i „zamiecenie pod dywan” sprawy niewyjaśnionej śmierci premiera Zuraba Żwanii z roku 2005.

Reakcją prezydenta było rozpisanie przedterminowych wyborów i oskarżenie Rosji o mieszanie w gruzińskiej polityce oraz przekupywanie biznesmenów. Po okresie hurraoptymizmu kraj dostał zadyszki i stanął w miejscu. W celu wyrównania szans w mniejszych miastach, a także decentralizacji władzy, podjęto decyzję o przeniesieniu siedziby Parlamentu do Kutaisi, a Sądu Najwyższego do Batumi.

Kolejne lata ponownie umocniły pozycję Gruzji jako kraju bardzo atrakcyjnego turystycznie, w czym pomogło otworzenie bezpośrednich połączeń z Warszawy do Tbilisi, a następnie z Katowic i Warszawy do Kutaisi. Rozbudowana została infrastruktura, cały czas zachodzą społeczne przemiany. Zdaniem wielu organizacji Gruzja staje się jednym z najbezpieczniejszych krajów na świecie.

W 2012 roku premierem został Bidzina Iwaniszwili, multimilioner z rosyjskim paszportem, który z założoną rok wcześniej partią „Gruzińskie Marzenie” wygrał wybory parlamentarne, stawiając sobie za cel odsunięcie Saakaszwilego od władzy. W 2013 roku nowym prezydentem został bezpartyjny Giorgi Margwelaszwili, wcześniej związany z „Gruzińskim Marzeniem”. Podczas swojej wizyty w Polsce w kwietniu 2014 roku uzyskał on oficjalne poparcie polskich władz w dążeniach Gruzji do przyłączenia do Unii Europejskiej.

O

becne kursy znajdującego się w gospodarczym regresie państwa wyznaczają wzajemnie się wykluczające utrzymanie dobrych kontaktów z Federacją Rosyjską, wejście do UE i NATO oraz protekcja USA. Lawirowanie między silniejszymi i wyczekiwanie na odpowiedni moment wpisane jest w losy Gruzji. Dalsza historia pisze się codziennie na naszych oczach.

Gruzini zwiedzający Wawel, 21 lipca 1935 Zdjęcia z albumu majora Jerzego Mamaladze, jeńca obozu NKWD w Kozielsku, zamordowanego w Katyniu

Dzieje stosunków Mjr Micheil Kwaliaszwili, Mjr Witalis Ugrechelidze, tłumacz arcydzieł literatury polskiej. Zdjęcia z archiwum „Pro Georgia. Journal of Kartvelological Studies, Centre for East European Studies, University of Warsaw”.

polskogruzińskich

Akt Niepodległości Gruzji Gruzińska Rada Narodowa, wybrana przez Zgromadzenie Narodowe 26 maja 1918 roku ogłosiła w Tyflisie Akt Niepodległości Gruzji, stanowiący, iż odtąd tylko Naród gruziński jest źródłem swych praw zwierzchniczych, Gruzja zaś państwem niepodległym i suwerennym. Gruziński kościół odzyskał autokefalię, uniezależniając się od rosyjskiego Synodu i po raz pierwszy od stu lat wybrał katolikosa. Niepodległość Gruzji uznały de facto i de iure niemal wszystkie państwa, w tym Anglia, Francja, Niemcy, Japonia, Turcja, a także Sowiecka Rosja. Uznała ją oczywiście i Polska. Stosunki dyplomatyczne z Gruzją nawiązała już Rada Regencyjna, tworząc w Tyflisie jesienią tego roku tzw. Przedstawicielstwo Państwa Polskiego na Kaukazie. Rok później powstał w Tyflisie Polsko-Gruziński Związek Przemysłowo-Handlowy.

W styczniu 1921 roku polski rząd uznał Republikę Gruzińską de iure. Nastąpiło to na krótko przed wkroczeniem wojsk sowieckich do Gruzji i ponowną utratą niepodległości.

Po miesiącu zaciekłych walk obronnych rząd gruziński zmuszony był opuścić kraj i udać się na emigrację. Znaczna liczba emigrantów gruzińskich, a wśród nich oficerowie i podchorążowie armii, znalazła się w Polsce, która dla wielu stała się drugą ojczyzną. Służyli tu w Wojsku Polskim jako oficerowie kontraktowi, prowadzili przedsiębiorstwa, praktyki lekarskie, trudnili się handlem, studiowali i wykładali na wyższych uczelniach. Wielu ściślej związało swe losy z Polską, żeniąc się i zakładając rodziny. Wszyscy jednak prowadzili ożywioną działalność niepodległościową w gruzińskich i polsko-gruzińskich organizacjach oraz stowarzyszeniach,

11

takich jak Komitet Gruziński w Polsce, Klub Gruzińsko-Polski czy Koło Studentów Gruzińskich w Polsce. Ich działalność cieszyła się poparciem zarówno instytucjonalnym, jak i ze strony wielu znanych wówczas w życiu politycznym i kulturalnym osobistości – Tadeusza Hołówki, Stefana Żeromskiego, Wacława Sierakowskiego i wielu innych.

Niepodległość Gruzji była w Polsce międzywojennej sprawą żywą, o której mówiono i dużo pisano. O Gruzji wydano wiele prac popularno-naukowych i informacyjnych, wychodziły także gruzińskie jednodniówki rocznicowe (Amirani, Pro Patria). Tematyka gruzińska zajmowała naczelne miejsce w redagowanym przez Sergo Kuruliszwili tygodniku Głos Wschodu, sporo uwagi poświęcały jej także czasopisma Przymierze i Wschód, ale sprawy Gruzji poruszano również w większości znanych tytułów prasowych, zwłaszcza w latach 20. Podejmowano też działania polityczne. Rząd polski m.in. z powodu republik zakaukaskich dość długo zwlekał z uznaniem ZSRR i rozciągnięciem postanowień traktatu ryskiego na te republiki. Mimo praktycznego załamania się koncepcji federalnych po podpisaniu tego traktatu, ludzie skupieni wokół marszałka Piłsudskiego nadal uważali Gruzję za ważne ogniowo polityki wschodniej. W przeddzień rocznicy niepodległości Gruzji, w maju 1923 roku, Stefan Żeromski, podkreślając podobieństwo losów i przyjaźń łączącą od dawna oba narody, pisał: Wolność Gruzji musi być hasłem wszystkich ludzi wolnych w duchu.

służbę zwykli rekruci i polscy oficerowie armii carskiej. Od drugiej połowy XIX wieku nasilała się też polska emigracja zarobkowa na Kaukaz. Gruzini służyli na ziemiach polskich w wojsku i studiowali w Warszawie, a niekiedy prowadzili tu interesy.

Stosunki polsko-gruzińskie w okresie międzywojennym Lata 1918 – 1939 to okres szczególny w dziejach kontaktów obu narodów, odmienny od poprzednich i bogaty w przełomowe dla nich wydarzenia. W roku 1918 oba państwa odzyskały niepodległość po ponad stuletniej niewoli. Tę świeżo odzyskaną wolność Gruzja wkrótce ponownie utraciła, a rok 1921, w którym wojska sowieckie wkroczyły do Tyflisu, na wiele lat zamknął drogę na Kaukaz również Polakom, a otworzył ją emigrantom gruzińskim, którzy niebawem napłynęli do Polski wielką falą. Tradycyjnie przyjazne uczucia, jakie wiele środowisk w Polsce żywiło wówczas dla dalekiej Gruzji, znajdowały oparcie w federalistycznej koncepcji polityki wschodniej marszałka Piłsudskiego. Wprawdzie po podpisaniu traktatu ryskiego utraciła ona praktyczne

Kontakty między naszymi narodami, próby zbliżenia w obliczu wspólnego zagrożenia i wreszcie walka ze wspólnym przeciwnikiem mają wielowiekową tradycję. Przed pięciuset dziesięciu laty, w roku 1495, goszczony był na dworze Wielkiego Księcia Litewskiego – późniejszego króla polskiego Aleksandra – mnich Korneli, poseł króla Kartlii Konstantyna, jeżdżący po Europie w celu utworzenie koalicji antytureckiej. Prawdopodobnie ów Korneli był również w Krakowie, ale o tym źródła milczą. Znacznie więcej wiadomo o kontaktach polsko-gruzińskich w okresach późniejszych, zwłaszcza w wieku XVII i w początkach XVIII, kiedy Gruzja zajmowała poważne miejsce w polityce wschodniej Rzeczypospolitej. Z Polski do Gruzji jeździli wówczas kupcy, dyplomaci i misjonarze. Gruzini, który osiedli w Polsce, pełnili służbę wojskową i dyplomatyczną. W wieku XIX pozbawionych własnej państwowości Polaków i Gruzinów, poddanych cara Rosji, zbliżyła walka o podobne cele i podobny, późniejszy los zesłańca. W pamiętnikach malujących najbardziej twardy los wygnańców polskich na Sybir po powstaniu roku 186 – pisał Stefan Żeromski – w pismach uwydatniających opuszczenie nasze przez świat cały występuje zawsze sojusznik wygnania – Gruzin, przykuty również jak powstaniec polski do taczki katorżnika (...). Przyjaźń w takich warunkach zawarta trwalsza jest ponad wszystko.

Ale nie tylko na syberyjskim zesłaniu spotykali się w XIX wieku Gruzini i Polacy. W dobie powstań narodowych płynęły na Kaukaz fale naszych rodaków – zesłańców, przymusowo wcielanych do rosyjskiego wojska. Odbywali tam również

znaczenie, ale nie zanikła w sferze ideologicznej, gdzie kontynuowana była w postaci prometeizmu. Jego celem było popieranie tych narodów wchodzących w skład ZSRR, które w czasie I wojny światowej podejmowały próbę budowania własnej państwowości – a więc Ukraińców, Ormian, Azerów, Tatarów, kaukaskich górali oraz właśnie Gruzinów. Miał zatem prometeizm wymiar przede wszystkim polityczny, ale stwarzał też sprzyjającą atmosferę dla szerokiej działalności kulturalnej i społecznej licznych organizacji zrzeszających emigrantów i wspierających ich Polaków. Już od jesieni roku 1919 istniał posiadający szeroki program działalności kulturalnej i ekonomicznej Klub Gruzińsko-Polski. Sprawę gruzińską popierał m.in. na łamach tygodnika Przymierze Związek Zbliżenia Narodów Odrodzonych, któremu przewodniczył Ludwik Krzywicki. Celem Związku było zbliżenie wzajemne kulturalne i gospodarcze narodów i krajów bałtyckich oraz pontyjskich. Na początku lat 20., już po upadku Republiki Gruzińskiej, powstał i działał w Polsce przez cały okres międzywojenny Komitet Gruziński, który

12

Na stoku sypanego kopca, zdjęcia Agencji Fotograficznej „Światowid”, 1935 Zdjęcia z albumu majora Jerzego Mamaladze, jeńca obozu NKWD w Kozielsku, zamordowanego w Katyniu

Polskie zainteresowanie Gruzją w XVII-XIX wieku

skupiał wokół siebie życie polityczne, kulturalne i towarzyskie gruzińskich emigrantów. Komitet prowadził m. in. działalność wydawniczą. Jego m.in. rocznicowe jednodniówki zaznajamiały społeczeństwo polskie z historią tego kraju, przybliżały mu jego kulturę i czyniły wciąż żywą sprawę jego niepodległości.

na udzielenie pomocy emigracji gruzińskiej bardzo pasowało do koncepcji polityki wschodniej Piłsudskiego, jego decyzja mogła być tylko jedna – należy z tych propozycji skorzystać. Ostateczna decyzja zapadła w Warszawie, 1 września 1921 roku. Pełniący obowiązki szefa Sztabu Generalnego generał Władysław Sikorski wyraził zgodę na przyjęcie Gruzinów do Szkoły Podchorążych w Warszawie. Przy tym wzięto pod uwagę fakt, że w latach 1917 i 1918 ówczesny rząd gruziński zajął nader przychylne stanowisko wobec tworzących się wówczas na Kaukazie oddziałów polskich pomimo, że nie istniał jeszcze rząd niepodległej Polski. Jak stwierdza poseł Tytus Filipowicz, sumy, obciążające Polskę za subwencjonowanie tych oddziałów przekraczały w roku 1920 sumę kilkunastu milionów franków. Zaznaczyć wypada, że rząd gruziński nie przedstawił żadnych rachunków Polsce, a to ze względu na stosunek przyjacielski, łączący oba państwa. Tak więc zamierzony akt pomocy gruzińskiej w jej ciężkich chwilach emigracyjnych był ze strony Polski również wyrażeniem wdzięczności i poniekąd spłaceniem zaciągniętych długów.

Absolwenci Szkoły Podchorążych w Warszawie dalszą naukę podejmowali w szkołach oficerskich poszczególnych rodzajów wojsk. Najliczniejsza grupa gruzińskich absolwentów kontynuowała naukę w warszawskiej Oficerskiej Szkole Piechoty. Wychowawcami przyszłych dowódców piechoty byli oficerowie kapitan Rzepecki, major dyplomowany Marian Porwit – jeden z najlepszych sztabowców, pełniący w tej szkole odpowiedzialną funkcję Dyrektora Nauk.

Kolejnymi uczelniami wojskowymi, do których skierowano Gruzinów, były te kształcące kadry oficerskie na potrzeby artylerii i kawalerii. W Grudziądzu, w Centralnej Szkole Jazdy, rozpoczął naukę pierwszy rocznik przyszłej Oficerskiej Szkoły Jazdy – Szwadron Szkolny Podchorążych. Podczas nauki w Grudziądzu Gruzini cieszyli się zasłużoną sławą doskonałych jeźdźców i wytrawnych szermierzy. Gruzini rozpoczęli także naukę w Oficerskiej Szkole Marynarki Wojennej w Toruniu. Początkowo strona polska traktowała całą akcję jako jednorazową pomoc szkoleniową. Nie istniała ponadto regulacja prawna, na mocy której obcokrajowcy mogliby taką służbę pełnić. Koniecznością stało się doprowadzenie do zmiany dotychczasowego stanowiska władz polskich, do wyrażenia zgody na przyjęcie Gruzinów do szkół wojskowych. Wszelkie sprawy związane z militarnymi aspektami współpracy z Gruzinami znalazły się w gestii M.S. Wojsk.

Resort spraw zagranicznych był informowany jedynie o przebiegu toczących się negocjacji i decyzjach podejmowanych przez wojskowe kierownictwo, gdzie nadal decydujący głos w tzw. kwestiach prometejskich należał do marszałka Piłsudskiego. Decyzję o przyjęciu gruzińskich wojskowych do służby w armii polskiej ostatecznie firmował swoim nazwiskiem ówczesny minister Spraw Wojskowych, generał Kazimierz Sosnkowski. W 1922 roku na specjalnie zwołanej w Warszawie konferencji opracowano szczegółowy program szkolenia gruzińskich oficerów w Polsce.

Gruzińscy podchorążowie i oficerowie kontraktowi w Wojsku Polskim W 1921 roku do Ministra Spraw Wojskowych generała Kazimierza Sosnkowskiego z propozycją nieodpłatnego przyjęcia Gruzinów do polskich szkół wojskowych zwrócił się Sergo Kuruliszwili, przewodniczący Komitetu Gruzińskiego w Warszawie. Z identycznie brzmiącą propozycją zwrócił się do polskiego posła przy rządzie tureckim Baranowskiego przedstawiciel rządu gruzińskiego Gwardżeladze. Poseł, przed wyrażeniem swojej wstępnej decyzji w tej sprawie, przystąpił do zbierania informacji o Tyfliskiej Szkole Podchorążych i jej wychowankach. Opinie uzyskane od Polaków wracających z Kaukazu były bardzo pochlebne.

Szczególnie wysoko oceniono komendanta szkoły – generała

Kwinikadze, który podczas swojej służby w armii rosyjskiej wiele lat spędził w Warszawie, zasługując w pełni na miano polonofila. Gruzinom udało się również uzyskać poparcie dla swoich projektów i attaché wojskowego ambasady polskiej pułkownika Leona Babickiego. W wysłanych do Warszawy telegramach zreferowali oni propozycje otrzymane od Gwardżeladze oraz przedstawili korzyści, jakie może uzyskać Polska. Według Baranowskiego wszelka pomoc to niezwykła szansa na podbudowanie polskich wpływów na Kaukazie.

Z kolej Bobicki uważał, że wyszkolenie pewnej liczby wojskowych gruzińskich w polskich szkołach umożliwi w przyszłej, odrodzonej armii tego kraju ograniczyć rolę jaką, odgrywali w niej absolwenci uczelni rosyjskich, a w ten sposób również ograniczyć wpływy rosyjskiej armii. W Warszawie telegramy zawierające informację o tej akcji otrzymali MSZ oraz MSWojsk. Oczywiście decyzję zapadały wyżej niż na szczeblu ministerialnym. Najprawdopodobniej decydujący głos w tej gestii należał jednak do Naczelnika Państwa – marszałka Józefa Piłsudskiego. Ponieważ wyrażenie zgody

13

Następnie wypracowano zasady finansowania całej akcji.

W Konstantynopolu Gruzini rozpoczęli prace organizacyjne związane z planowanym przetransportowaniem pewnej liczby swoich oficerów do Polski. W okresie poprzedzającym wybuch II wojny światowej Gruzini służyli w piechocie, kawalerii, artylerii, broni pancernej, łączności i lotnictwie, inni zaś – w sądownictwie, intendenturze i szkolnictwie wojskowym. W początkach lat 30. Warszawa staje się – obok Paryża – głównym centrum dialogu pomiędzy emigracja gruzińską, azerską i północnokaukaską na temat porozumienia pomiędzy władzami na emigracji co do budowy w przyszłości wspólnego państwa. Negocjacje wokół tzw. Paktu Konfederacji Kaukaskiej przechodziły różne fazy. Ważnym centrum kulturalnym, naukowym i politycznym był działający w Warszawie Instytut Wschodni. Zorganizowany na początku lat 30. na bazie Szkoły Wschodnioznawczej miał za zadanie krzewić wiedzę o Wschodzie, ale też budować intelektualne, naukowe zaplecze dla polityki prometejskiej. W roku 1933 przy Instytucie powstało Orientalistyczne Koło Młodzieży, a w jego ramach – Sekcja Kaukaska. Koło subsydiowane było m.in. przez MSZ RP i Sztab Główny Wojska Polskiego, co jednoznacznie wskazuje, jakie nadzieje władze polskie wiązały z objętą jego aktywnością młodzieżą. Z fundowanych przez Instytut stypendiów na studia w Polsce i zagranicą skorzystało wiele osób z kręgu młodzieży azerskiej, gruzińskiej i północnokaukaskiej. Koło przejęło kwartalnik Wschód, nadając mu charakter bardziej polityczny niż naukowy. Nazwiska oficerów kontraktowych narodowości zakaukaskich figurują w wykazach wart honorowych, jakie pełnione były przy trumnie marszałka Józefa Piłsudskiego w katedrze św. Jana w Warszawie 17 maja 1935 roku. Delegacja Kolonii Gruzińskiej jako jedna z pierwszych przyłączyła się do akcji sypania Kopca Piłsudskiego w Krakowie, przywożąc tam urnę ziemi zabranej z ojczyzny.

Z kilkudziesięciu oficerów kontraktowych narodowości zakaukaskich, którzy w szeregach Wojska Polskiego wzięli udział w kampanii wrześniowej w roku 1939, wymieńmy choćby kilku. Dowódcą północnego odcinka obrony Warszawy był podpułkownik Walerian Tewzadze. Odcinka frontu „Ochota” w bitwie o Warszawę bronił dowodzony przez majora Artemiego Aroniszydze II batalion 41. Suwalskiego Pułku Piechoty.

Drugim dowódcą piechoty dywizyjnej 28. Dywizji Piechoty w Warszawie był pułkownik Aleksander Wacznadze. Funkcję drugiego dowódcy piechoty dywizyjnej 6. Dywizji Piechoty oraz Dowódcy Obszaru Warownego Kraków pełnił pułkownik Roman Gwelesiani. Zaś zastępcą dowódcy, a po jego rychłej śmierci w boju – dowódcą ORP „Gryf” został kapitan Wiktor Lomidze.

Wybuch wojny zaskoczył na Morzu Północnym ORP „Burzę”, na którym zaokrętowany był kapitan Jerzy Tumaniszwili, następnie uczestnik kampanii norweskiej i bitwy morskiej pod Calais. Po wkroczeniu 17 września 1939 roku na ziemie wschodniej Polski Armii Czerwonej, a w ślad za nią NKWD, szczególnie tropieni i niszczeni byli oficerowie Wojska Polskiego narodowości gruzińskiej, służący w regularnych jednostkach jako oficerowie kontraktowi. Niewiele wiemy o ich tragicznych losach. Na ogół czekała ich szybka śmierć, w najlepszym razie trafiali na kilka-

David Kolbaia

Kampania wrześniowa

14

naście lat do sowieckich łagrów. Jeńcami obozu specjalnego NKWD w Kozielsku byli: podpułkownik Aleksander Tabidze, major Jerzy Mamaładze, major Aleksander Kipiani i kapitan Micha Rusjaszwili; w Starobielsku znaleźli się kapitan Bazyli Rusjaszwili oraz kapral podchorąży Bronisław Tabidze (syn A. Tabidze). W lutym 1940 roku z obozu kozielskiego skierowano do dyspozycji Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego NKWD ZSRR – a więc na pewną śmierć – jeńców wojennych: podpułkownika Tabidzego, majora Kipianiego i kapitana Rusiaszwilego. Pozostałych zamordowano na podstawie decyzji Biura Politycznego KC WKP (b) z 5 marca 1940 roku w Katyniu. W lutym 1940 roku aresztowano przez NKWD ukrywającego się na terenie Lwowa generałą Aleksandra Czcheidze. Przerzucany od więzienia do więzienia, w grudniu tego roku przetransportowany został do Moskwy i prawdopodobnie zamordowany na początku roku 1941. Tropiąc pozostałych oficerów kontraktowych narodowości zakaukaskich, NKWD wykazywało zaskakująco dobrą orientację. Jak świadczą odtajnione ostatnio archiwalia, agenci i współpracownicy NKWD bacznie obserwowali w okresie międzywojennym życie wychodźstwa gruzińskiego.

W wyniku tych obserwacji – m.in. na posiedzeniach wyżej wspomnianego „Klubu” Ligi Prometejskiej – zestawiono specjalną listę proskrypcyjną. Na jej podstawie po 17 września 1939 na zagarniętych przez ZSRR ziemiach polskich aresztowano i mordowano emigrantów. Poważna część emigracji zakaukaskiej odmówiła jakiejkolwiek współpracy ze stroną niemiecką, zapewne też ze względu na solidarność ze społeczeństwem polskim. Niektórzy solidarność tę poparli czynem. Zakaukascy wojskowi, głównie Gruzini, walczyli w polskim ruchu oporu, w szeregach Armii Krajowej – m.in. popułkownik Walerian Tewzadze, major Artemi Aroniszydze, major Lado Chundadze, major Witalis Ugrechelidze i Jerzy Turaszwili, polegli w Powstaniu Warszawskim. W grudniu 1942 roku zmarł w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz archimandryta Grzegorz Peradze, kapłan kolonii gruzińskiej w Polsce, od lat 30. kierownik Katedry Historii Literatury Starochrześcijańskiej na Sekcji Teologii Prawosławnej Uniwersytetu Warszawskiego. Bardzo różne okazały się powojenne losy tych oficerów kontraktowych Wojska Polskiego narodowości zakaukaskich, którzy przeżyli II wojnę światową. Jak wspomina generał Aleksander Zachariadze, po powtórnym wejściu na ziemie polskie w roku 1944 Armii Czerwonej wszyscy [oficerowie kontraktowi], którzy wpadli w ręce Rosjan, zostali straceni.

Emigracja zakaukaska (gruzińska) stanowiła znikomy odsetek mniejszości narodowych zamieszkujących II Rzeczpospolitą, z reguły nieuwzględniany w statystykach demograficznych. Nie oznacza to, jak pisze profesor Wojciech Materski, iż równie znikome było jej znaczenie z punktu widzenia procesów politycznych zachodzących w Europie Środkowej i Wschodniej czy założeń oraz praktyki polskiej polityki zagranicznej. Dla doktryny tzw. Międzymorza, dla koncepcji prometejskich jej znaczenie było wręcz podstawowe.

O

N

a terenie Gruzji od zawsze żywe były zarówno lokalne wierzenia pogańskie, jak i przenikające tam religie orientalne, ulegające wpływom chrześcijaństwa już w II i III wieku. Chrześcijaństwo wprowadzono w Gruzji około 325 roku dzięki misjom z Kapadocji i Bizancjum.

Wielką rolę odegrała tu św. Nino, której żywot należy do najstarszych zabytków literatury gruzińskiej. Chrześcijaństwo rozwijało się początkowo bardzo powoli. Dopiero założenie klasztorów i ich działalność duszpasterska przyspieszyły ten proces. Mnisi gruzińscy byli teologami, filozofami, historykami. Klasztory gruzińskie spełniały bardzo ważną funkcję również poza granicami Gruzji, szczególnie w Palestynie, Jerozolimie i okolicy (klasztor św. Saby koło Jerozolimy), gdzie od V do VIII wieku powstał m.in. Lekcjonarz Wielki Kościoła Jerozolimskiego, mający obok Lekcjonarza Armeńskiego szczególne znaczenie dla historii liturgii. Na przełomie V i VI wieku Kościół w Gruzji stał się niezależny i podlegał własnemu katolikosowi – patriarsze. Wprowadzono osobną rachubę czasu opartą na tradycjach syryjskich. Jest to także okres intensywnych przekładów z greki, syryjskiego i armeńskiego. Przetłumaczone zostały wówczas Ewangelie, psalmy Dawida, tłumaczono Biblię oraz traktaty liturgiczne.

Chrystianizacja zbiegła się z rozkwitem monastycyzmu w Egipcie, Palestynie i Azji Mniejszej. Nie ma wątpliwości, że regiony takie jak Syria, Kapadocja i Gruzja posiadały odrębne, rodzime tradycje monastyczne, równie stare jak tradycja egipska. Pierwsze kościoły w Mcchecie zbudowano w miejscach związanych ze św. Nino. Na wysokim wzgórzu u zbiegu rzek Mtkwari i Aragwi król Mirian III wzniósł wielki, drewniany krzyż, na miejscu którego później wybudowano świątynie św. Krzyża. Imiona najwcześniejszych kościołów Mcchety przybliżały wiernych do Ziemi Świętej. Mccheta działała na nich jak druga Jerozolima.

piśmie gruziń skim

P

ismo gruzińskie, pismo alfabetyczne, powstało prawdopodobnie na przełomie IV i III wieku p.n.e., za czasów króla Parnawaza, w środkowej Gruzji. Teksty gruzińskie pisane są od strony lewej do prawej. Zachowały się trzy podstawowe typy pisma: Mrglowani Asomtawruli (zaokrąglona uncjała – tzw. „wielkie“, najstarszy znany typ pisma, którym zapisano starogruzińskie zabytki z V wieku), Kutchowany nuscha-chucuri (małe kwadratowe pismo kościelne ze swoimi odmianami; zabytki nim pisane znane są od IX wieku) oraz Mchedruli (pismo świeckie używane od XI wieku).

N

ajstarszymi rękopisami są palimpsesty Ewangelii z VII wieku, pochodzące, tak jak i inne rękopisy gruzińskie, z klasztoru św. Katarzyny na Synaju. Wśród manuskryptów z IX-X wieku zachowały się niezwykle interesujące: wieloksiąg z Synaju, czteroksięgi – Adiszski, Atoński, Parchalski, Zbiór Szatberdski, Ewangelia Dżrucka, Biblia Oszska, rękopis klasztoru atońskiego oraz zbiór hymnów, sporządzony i przepisany przez Mikaela, opatrzony znakami muzycznymi i inne.

1515

P

ochodzenie pisma gruzińskiego nie jest znane, językoznawcy uwzględniają rozmaite teorie na temat autochtoniczności alfabetu gruzińskiego, jego związków z alfabetem greckim i odniesienia do odmian pisma północno-semickiego. Wpływy greckie mogły wzrosnąć po chrystianizacji Gruzji, kiedy powstała potrzeba zestawienia alfabetu gruzińskiego z greckim. 23 litery zachowują porządek grecki, a 12 dodatkowych, wyrażających głoski nieistniejące w języku greckim, umieszczono w drugiej grupie. Nasuwa się jednak pytanie, gdzie należy szukać korzeni alfabetu gruzińskiego, czyli materiału, na którym został oparty? Badacze wysunęli teorię o powstaniu alfabetu gruzińskiego nie później niż w VII w. p.n.e. o oraz stworzeniu go na bazie pisma aramejsko-fenickiego. Te poglądy, kierując się ostrożnością naukową, uważali jednak jedynie za hipotezę, której słuszność miała być potwierdzona w przyszłości. Ważne znaczenie dla piśmiennictwa gruzińskiego miały zabytki tzw. pisma armaskiego odnalezione w Mcchecie, które – według niektórych – potwierdzają teorię o pochodzeniu pisma oraz używaniu go w Gruzji pisma w okresie przedchrześcijańskim. Pismo armaskie jest swoistą odmianą pisma aramejskiego, która była rozpowszechniona w Iberii (Gruzji) w pierwszych wiekach naszej ery. Tym pismem została sporządzona armatka bilingowa, stela z czasów iberyjskiego króla Mitridata, syna Parsmana i liczne napisy na różnych przedmiotach, odkrywanych podczas wykopalisk archeologicznych. Pismo armaskie ujawniło nowy czynnik, który należy uwzględnić przy rozwiązaniu kwestii pochodzenia alfabetu gruzińskiego. Umożliwiło ono uczonym poznanie wielu zjawisk z historii rozwoju pisma gruzińskiego, które dotychczas były nieznane lub trudne do wytłumaczenia.

David Kolbaia

P

16 16

ierwszy gruziński zabytek literatury (druga połowa V wieku), niezwykłe dzieło Męczeństwo św. Szuszanik, z punktu widzenia doskonałości artystycznej to przykład literatury stojący na tak wysokim poziomie rozwoju, że w żadnym wypadku nie można go uznać za początek gruzińskiej prozy. Jest ono wyraźnym świadectwem istnienia bogatych tradycji literackich epoki przedchrześcijańskiej. Język utworu jest prosty i plastyczny, styl lakoniczny, a frazy zbudowane zgodnie z zasadami składni klasycznego języka gruzińskiego. Zaś takie osiągnięcia bez wcześniejszych tradycji literackich jest niemal niemożliwe.

W V wieku Gruzini znali w rodzimym języku już księgi Starego i Nowego Testamentu, listy apostolskie oraz Żywoty świętych męczenników. Zabytki gruzińskiego języka literackiego znane były również wśród innych narodów. Potwierdzono to pod koniec V wieku w syryjskim tekście Księga o Narodach i Państwach. Informacje zawarte w tym starym rękopisie, przechowywanym obecnie w British Museum, wskazują, że pośród piętnastu narodów posiadających pismo jedno z poczesnych miejsc zajmują właśnie Gruzini.

Życie i dzieło świętego Grzegorza

Peradzego Ś

więty Grzegorz Peradze – w świecie nauki znany jako „Archimandryta Peradze” – urodził się 13 września (31 sierpnia według kalendarza juliańskiego) 1899 roku w Bakurciche (prowincja Kacheti) w Gruzji. Gdy w 1905 roku zmarł jego ojciec Romanos, proboszcz parafii prawosławnej w Bakurciche, wychowaniem dzieci zajęła się matka oraz brat ojca, również duchowny, proboszcz parafii w Kwareli. Ojciec Peradze pisał później, że istotny wpływ na jego dalsze losy miała tradycja rodzinna, mówiąca o powołaniu jednego z przodków do kapłaństwa. Idąc w jego ślady, Grzegorz wstąpił do Szkoły Duchownej w Tbilisi. Po jej ukończeniu w 1913 roku kontynuował naukę w Seminarium Duchownym, które jako prymus ukończył w 1918 roku. Dyplom z wyróżnieniem w przedrewolucyjnej Rosji dawał mu prawo wstępu do wszystkich Akademii Teologicznych, ale wybuch rewolucji i utworzenie niepodległej Republiki Gruzji spowodowały zmianę jego planów życiowych. Rozpoczął więc studia na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu w Tbilisi, odbył zasadniczą służbę wojskową w latach 1919 – 1921 oraz uczył w szkole we wsi Manawi, skąd powrócił na Uniwersytet w Tbilisi i tutaj, dzięki staraniom ks. prof. Korneli Kekelidzego, wybitnego specjalisty w dziedzinie literatury i liturgii starogruzińskiej, uzyskał zgodę na studiowanie za granicą.

17

Wyjazd do Niemiec

Dalsza praca naukowa

Pod koniec października 1921 roku Rada Katolikosatu Gruzji, której przewodniczył katolikos-patriarcha Ambroży I, wysłała Grzegorza Peradzego na studia do Berlina, gdzie miał on zdobyć wszechstronne wykształcenie teologiczne. W Berlinie początkowo doskonalił znajomość języka niemieckiego, a po zdaniu odpowiednich egzaminów został immatrykulowany na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Berlińskiego. Tam pod kierunkiem profesorów Adolfa von Harnacka, Adolfa Deissmanna, Karla Holla i Bruno Meissnera studiował teologię i „orientalia” (języki hebrajski, syryjski, arabski, koptyjski, ormiański i grecki). W tym też czasie opanował języki łaciński, niemiecki, angielski, francuski i duński. Poza tym znał, oczywiście, język rosyjski, starocerkiewny i gruziński, a po 1933 roku bardzo szybko opanował język polski.

Studia na Uniwersytecie Berlińskim zostały uwieńczone tytułem kandydata teologii. Dr Johannes Lepsius doradził mu przeniesienie na Uniwersytet w Bonn, gdzie na Wydziale Filozoficznym studiował historię religii i doskonalił znajomość języków wschodnich pod kierunkiem Paula Kahle, Antona Baumstarka, a zwłaszcza Heinricha Goussena, znakomitego orientalisty niemieckiego. Wówczas to przetłumaczył na język niemiecki opracowywany życiorys Jerzego Hagioryty jako Działalność Jerzego Hagioryty i opatrzył go krytycznym wstępem oraz przypisami. Doktoryzował się 1926 roku na podstawie pracy Geschichte des georgischen Mönchtums von ihren Anfängen bis zum Jahre 1064. Ein Beitrag zur Geschichte der orientalischen Mönchtums. Analiza żywotów świętych mnichów gruzińskich w rozprawie doktorskiej pozwoliła Grzegorzowi Peradzemu wyciągnąć szereg wniosków, mających istotne znaczenie dla poznania dziejów monastycyzmu gruzińskiego. Przede wszystkim uważa, że monastycyzm gruziński w swej formie pustelniczej został założony przez Gruzinów bezpośrednio po przyjęciu chrześcijaństwa przez Gruzję w IV wieku. Natomiast około 550 roku przybyło do Gruzji „Trzynastu Ojców Syryjskich”, których Peradze uważa za założycieli życia wspólnotowego.

Ich przybycie dało impuls do budowy nowych monasterów i rozwoju życia zakonnego. Syryjczycy przybyli do Gruzji w wyniku prześladowań w swojej ojczyźnie, wnosząc pewne elementy ascezy, właściwe dla monofizytyzmu. Ich ascezę charakteryzowała zdecydowana wrogość w stosunku do ciała: nie troszczyli się o pożywienie (jedli chleb i warzywa, pili wodę), o ubranie (na przykład chodzili boso) i o mieszkanie (żyli w jaskiniach). Przybyli do Gruzji w bardzo ważnym momencie historycznym. W V wieku Kościół gruziński połączył się z Kościołem ormiańskim przeciwko zwolennikom Soboru Chalcedońskiego, aby po upływie wieku na czele z patriarchą Kirionem odejść od monofizytyzmu. W okresie, gdy do Gruzji przybyli mnisi syryjscy, była ona religijnie neutralna i nie zajmowała żadnej postawy wobec Soboru Chalcedońskiego. Przybysze z Syrii wzmocnili ortodoksję gruzińską i zorganizowali system monasterów: Jan z Zadazeni założył monaster w Mccheta, Dawid monaster Garedża, Szio monaster Szio-Mgwime, Abibos został biskupem Nekresi, a Ize biskupem Cirkani.

Po otrzymaniu tytułu doktora Grzegorz Peradze do kwietnia 1927 roku studiował w Brukseli u Bollandystów oraz na Uniwersytecie Katolickim w Louvain w Belgii.

Później przez dwa miesiące pracował w bibliotekach British Museum i Bodleian Library – głównej bibliotece Uniwersytetu Oksfordzkiego. Następnie został zatrudniony przez Uniwersytet w Bonn – początkowo jako lektor języków ormiańskiego i gruzińskiego, a po śmierci prof.

Goussena w roku 1927 jako Privatdozent. Od tego też roku nazwisko Peradze zaczęło się coraz częściej pojawiać w różnych czasopismach naukowych. W pierwszych latach po ukończeniu studiów doktoranckich Grzegorz Peradze nadal się zajmował monastycyzmem gruzińskim, m.in. rolą monasterów w życiu Kościoła gruzińskiego i chrześcijaństwa wschodniego. Wielokrotnie sygnalizował niezbadaną dziedzinę wpływów tradycji koptyjskich na chrześcijaństwo w Gruzji. Jego artykuły od razu zjednały mu opinię jednego z najwybitniejszych znawców problematyki wczesnego chrześcijaństwa na Bliskim Wschodzie. Prof. Julius Assfalg w artykule poświęconym studiom kartwelologicznym w Niemczech tak scharakteryzował działalność dr. Peradzego w Bonn: Studia georgistyczne nabrały nowego rozmachu z chwilą, gdy Gruzin G. Peradze doktoryzował się w Bonn na podstawie rozprawy dotyczącej początków monastycyzmu gruzińskiego i gdy rozpoczął publikowanie swoich prac, przede wszystkim w redagowanym przez A. Baumstarka czasopiśmie Oriens Christianus. Oriens Christianus regularnie zajmuje się problematyką związaną z Gruzją, kontynuując tradycję, której początki sięgają A. Baumstarka, T. Kluge, H. Goussena, G. Peradzego i M. Tarchniszwilliego (…). Dzisiaj, po śmierci Goussena, Peradzego, Baumstarka i Deetersa oraz po przejściu J. Molitora i K. Schmidta do innych szkół wyższych, język gruziński w zasadzie nie jest wykładany na Uniwersytecie w Bonn.

Podobną opinię wyraził prof. Hubert Kaufhold we wstępie do opublikowanego w Oriens Christianus artykułu Peradzego o losie kultury gruzińskiej. Peradze faktycznie włączył się aktywnie w życie naukowe Niemiec, między innymi wygłaszając referat Zur vorbyzantinischen Liturgie Georgiens na V Niemieckiej Konferencji Orientalistycznej w Bonn w 1928 roku, a w roku 1930 – prelekcję Die Probleme der georgischen Evengelium überzetzung na VI Niemieckiej Konferencji Orientalistycznej w Wiedniu. W tym też okresie Peradze skoncentrował swoją uwagę na przedbizantyjskiej liturgii gruzińskiej, co zaowocowało kilkoma klasycznymi pracami na ten temat, m.in. przełożył na język francuski wersję gruzińską Liturgii Piotra Apostoła. Kościół gruziński był początkowo zależny od Antiochii, co stało się przyczyną przejęcia tradycji antiocheńskich i jerozolimskich.

Przyjęcie rytu bizantyjskiego było wynikiem bliskich związków z Bizancjum i dokonało się w X wieku, głównie dzięki translatorskiej działalności na Atosie Eutymiusza i Jerzego Hagiorytów. Jednakże do dzisiaj zachowały się w Gruzji ślady tradycji przedbizantyjskich. Na przykład zabytki liturgiczne świadczą, że w tym kraju pierwotnie celebrowano

18

Liturgię Jakuba Apostoła, a później – także Liturgię Piotra Apostoła. Tropariony i idiomele gruzińskie nie odpowiadają żadnemu znanemu tekstowi greckiemu, co świadczy, że są pochodzenia jerozolimskiego. Duża liczba kanonów jutrzni posiada drugą pieśń, która zaniknęła w tradycji bizantyjskiej.

administracyjnym pracował nadal z pełnym oddaniem dla dobra kościoła polskiego, mieszkając w skromnym mieszkaniu przy ulicy Brukowej i pomagając innym, szczególnie biednym studentom.

Święcenia i przyjazd do Polski

W tym czasie Peradze odbył szereg podróży naukowych: od 14 lipca do 22 września 1935 roku przebywał w Rumunii, Grecji (Góra Atos i Tesalonika) i Bułgarii. Na Atosie udało mu się zdobyć 50 książek gruzińskich i 13 rękopisów, w tym Apophtegmata Patrum, dzieła Pseudo-Dionizego Areopagity i apokryficzne żywoty świętych. Odnalazł ponadto greckie wersje męczeństwa wileńskich męczenników Antoniego, Jana i Eustachego. W Bibliotece Narodowej w Sofii odnalazł gruziński tekst Typikonu Sebasty i wielkiego domestyka Zachodu Grzegorza Bakuriani (XI wiek), gruzińskiego magnata i założyciela monasteru Baczkowo (gruz. Petriconi).

Monaster ten został założony dla Gruzinów, a jego fundator napisał Typikon klasztorny w językach gruzińskim, greckim i ormiańskim. Tekst odkryty przez Peradzego jest odpisem tekstu gruzińskiego, sporządzonym w 1702 roku. Rękopis ten został powtórnie odnaleziony przez misję gruzińską w 1949 roku w rękopisie nr 581 Biblioteki Narodowej w Sofii. Grzegorz Peradze sygnalizował swoje odkrycie już w 1936 roku w artykule opublikowanym w językach polskim, niemieckim i angielskim. Obecnie wydano drukiem wszystkie wersje językowe tego Typikonu.

W 1936 roku odbył podróż do Ziemi Świętej i Syrii, skąd przywiózł m.in. palimpsesty gruzińskie z VI-VII wieku.

Swoje wspomnienia z tej podróży opublikował w czasopiśmie Słowo w 1938 roku oraz rok później w czasopiśmie Wiadomości Metropolii Prawosławnej w Polsce. Owocem tej podróży był również pokaźny zbiór fotografii i dokumentów.

Z dalszej działalności patrystycznej Peradzego warto odnotować, że w grudniu 1937 roku i w styczniu 1938 roku prowadził on we Włoszech (Florencja, Neapol, Wenecja i Rzym) studia nad dziełami Dionizego Areopagity, w okresie Wielkanocnym 1938 roku pracował w Bibliotece Narodowej w Paryżu nad Apologią Tacjana, a w lipcu i sierpniu 1937 roku w bibliotekach Austrii (Graz i Wiedeń), gdzie odnalazł wersję gruzińską rozprawy św. Grzegorza Teologa Dialog ze św. Bazylim. Należy tu też przypomnieć jego pierwsze odkrycie naukowe – odnalezienie w Bodleian Library w Oxfordzie gruzińskiego tekstu apokryficznego Listu Dionizego Areopagity do biskupa efeskiego Tymoteusza o męczeńskiej śmierci Apostołów Piotra i Pawła; w Paryżu w 1931 roku odnalazł także gruziński przekład Didache, pochodzący z VIII-X wieku.

W pracy naukowej Peradzego należy zwrócić uwagę przede wszystkim na wydawanie źródeł, jak na przykład kroniki monasteru św. Jana Chrzciciela, lub przekładów źródeł, choćby apokryficznej gruzińskiej Ewangelii monofizyckiej.

Drugi kierunek jego zainteresowań dotyczył publikowania katalogów, na przykład rękopisów gruzińskich w Anglii, relacji pielgrzymów o monastycyzmie gruzińskim w Ziemi Świętej (tak zwane „zapiski na marginesach” ksiąg w bibliotekach

Zagraniczne podróże naukowe

W 1931 roku Grzegorz Peradze złożył w greckiej katedrze w Paryżu śluby zakonne i przyjął święcenia kapłańskie. Jego decyzja była wynikiem przeżyć duchowych w okresie ciężkiej choroby, które opisał w poemacie Hymn Cherubinów: Dzisiaj zrozumiałem przeszłość, poczułem, co mnie spotka, Wyrok ogłoszono, stałem się niewolnikiem śmierci (…).

Pozostań z ludem swoim, stań się mostem do nieba (…)

Pieczęć milczenia powinieneś z ust zdjąć I stać się patronem dla dzieci Kartlosa (…).

Jesteś gotów na śmierć, na zniszczenie, Spalenie jest właśnie losem Twym.

W Paryżu Peradze związał się z gruzińską wspólnotą i zamieszkał tam na stałe. Uczestniczył w organizowaniu parafii, a później został mianowany jej pierwszym proboszczem.

Wtedy to zaczął wydawać przy parafii gruzińskiej rocznik naukowy Dżwari Wazisa, którego był zarazem redaktorem.

Ze względu na dobro parafii zrezygnował też z zajęć na Uniwersytecie w Bonn. Po wygłoszeniu kilku wykładów w Oxfordzie zamieszkał na stałe w Paryżu jako proboszcz parafii gruzińskiej i redaktor Dżwari Wazisa. Większość prac opublikowanych w piśmie jest jego pióra.

O. Grzegorz Peradze marzył o tym, żeby być wykładowcą w szkole teologicznej. Pragnienie to zostało zrealizowane w 1933 roku, gdy metropolita Dionizy Waledyński zaprosił go do Warszawy, proponując mu stanowisko zastępcy profesora patrologii i zastępcy kierownika seminarium patrystycznego w Studium Teologii Prawosławnej Uniwersytetu Warszawskiego. 7 grudnia 1933 roku Peradze wygłosił wykład inauguracyjny na temat Pojęcie, zadania i metody patrologii w teologii prawosławnej. Wykazał w nim szczególne miejsce patrologii w uprawianiu teologii, postulował, aby obok patrologii greckiej i łacińskiej wykładano również inne literatury wschodnio-chrześcijańskie, a także, aby badania prowadzono w sposób krytyczny i zgodny z metodologią pracy naukowej.

W styczniu 1934 roku o. Peradze otrzymał w greckiej katedrze św. Sofii w Londynie godność archimandryty.

W roku akademickim 1934/1935 wygłosił dla wszystkich studentów Studium Teologii Prawosławnej w Warszawie cykl wykładów na temat Wstęp do nauk teologicznych.

W następstwie tej działalności kierownik Studium, metropolita Dionizy, stawiał dwukrotnie wniosek o nadanie Peradzemu tytułu profesora nadzwyczajnego, co znalazło także poparcie rektora uniwersytetu, ale ówczesne władze państwowe nie były zainteresowane rozwojem teologii prawosławnej, a poza tym Grzegorz Peradze nie posiadał obywatelstwa polskiego. Mimo tych trudności o charakterze

19

Palestyny, dotyczące Gruzji), a przede wszystkim katalogu przekładów literatury starochrześcijańskiej na język gruziński, będący adaptacją na język niemiecki pracy Korneli Kekelidzego, opublikowanej w języku gruzińskim: Obcy autorzy w dawnej literaturze gruzińskiej. Dorobek naukowy Peradzego jest więc imponujący i nie ma w nim pozycji pozbawionych wartości. Liczne opublikowane recenzje są dowodem jego niezwykłej erudycji. Często uzupełniał w nich treść recenzowanej książki bądź polemizował z tezami autorów. Również nurt, który można określić jako popularyzatorski, zawiera wiele cennych danych, hipotez i sformułowań, dotyczących różnorakich aspektów zarówno życia kościelnego, jak i historii Gruzji czy też pogaństwa gruzińskiego. Analizując, na przykład, kult św. Jerzego w Gruzji i jego związki z pogaństwem, Peradze polemizuje z tezą Iwane Dżawachiszwiliego (1876-1940), że kult św.

Jerzego w Gruzji jest kontynuacją kultu księżyca, gdyż uważa, że głównym bóstwem pogańskiej Gruzji było słońce.

Przyjaznej Współpracy Kościołów, członek Polskiego Oddziału Chrześcijaństwa Praktycznego („Ruch Sztokholmski”), członek „Anglican and Eastern Church Association” (Londyn), proboszcz parafii gruzińskiej w Paryżu, redaktor rocznika naukowego Dżwari Wazisa (Paryż), duszpasterz kolonii gruzińskiej w Polsce, członek komisji do spraw przekładu ksiąg liturgicznych na język polski, członek honorowy Bractwa Teologów Prawosławnych w Polsce, przewodniczący Koła Studentów Teologii Prawosławnej Uniwersytetu Warszawskiego oraz kierownik sekcji naukowej tegoż koła, a także członek Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego.

Po wrześniu 1939 roku Peradze został w Warszawie i w jego mieszkaniu ukrywał się jeden z gruzińskich oficerów kontraktowych: Kpt. Kawtaradze, obawiając się trafienia do niewoli, ukrywał się u ks. Peradze. Prosiłem mego znajomego o dostanie dla kapitana koniecznych dokumentów.

Aresztowanie O. Peradze został aresztowany przez gestapo 5 maja 1942 roku w swoim mieszkaniu. Bezpośrednim powodem aresztowania była prowokacja i donos, o czym mówi w wywiadzie Giorgi Nakaszyde: Ja wiem, że jego dziennik nosili do Gestapo, znam ich nazwiska. Tę naszą hańbę…

Ale teraz nie trzeba o tym… Kilku oficerów, którzy służyli w polskiej armii, przecież byli Gruzini w polskiej armii, było wzywanych. I ci oficerowie powiedzieli, tych trzech, których ja osobiście znałem, powiedzieli, że wszystko jest tak nagryzmolone, że nie można tego przeczytać i odmówili, ale przecież zawsze znajdą się i znaleźli się jego wrogowie, wrogowie tego nieszczęśnika (…). Potwierdza to także Sewdia Daredżan Lukac-Ugrechelidze: Trudno mi (…) coś dodać do tego, co już kilkakrotnie stwierdzałam, a co zawsze słyszałam od ojca jeszcze w Warszawie, mianowicie, że to A. i K. czyhali na Peradzego i winni byli jego uwięzienia i śmierci. Ojciec mój był pewien, ze chodziło nie tylko o osobiste animozje, jako że A. stał po stronie okupanta, a Peradze po naszej, ale że (…) miał oko na drogocenne księgi i inkunabuły w posiadaniu Grzegorza Peradzego i że chciał także pochwycić to wszystko, co ten przechowywał dla tych, którzy byli poszukiwani lub uwięzieni, na przykład Żydów i innych śmiertelnie zagrożonych przez okupanta, o czym wyraźnie (…) wiedział. Podobny opis znajdujemy w akcie oskarżenia przygotowanym po II wojnie światowej przez gruzińskich oficerów kontraktowych: Jeśli A. łatwo mógł handlować głowami bezbronnych jeńców wojennych i Żydów, to nie tak łatwo było oskarżyć i aresztować archimandrytę Peradzego na podstawie zwykłego donosu.

Należało uzasadnić oskarżenie przeciwko niemu i oto w jaki sposób A. podszedł archimandrytę Peradzego. Fotografują dokumenty A. przesłane z Gestapo i przy pomocy sługi Peradzego, niejakiego B. M., fotografie te ukrywają w dziurze zrobionej z tyłu ikony w pokoju Peradzego. Następnie A. donosi na Peradzego jako na angielskiego szpiega, który sfotografował jego tajne dokumenty dla Anglików, a o miejscu przechowywania fotografii informuje Gestapo.

Gestapo dokonuje rewizji w mieszkaniu, znajdując fotografie,

Dalsza działalność w Polsce W 1937 roku o. Grzegorz Peradze wraz z profesorem Giorgi Nakaszydze brał aktywny udział w przygotowaniu jubileuszu Szoty Rustaweliego. Wygłosił odczyty w Warszawie, Krakowie i Lwowie. Właśnie wtedy – według niepotwierdzonych informacji – Józef Łobodowski, we współpracy z profesorem Giorgim Nakaszydzem i Grzegorzem Peradze, dokonał przekładu epopei gruzińskiej Szoty Rustaweliego Wepchistkaosani.

Z okazji jubileuszu opublikował artykuł Religia Szoty Rustaweliego, w którym napisał: Istnieje opinia, że pod koniec swego życia Rustaweli został mnichem. Osobiście uważam, że jeśli został mnichem, to przed napisaniem tego utworu. Człowiek bowiem, który napisał taki poemat [czyli Wepchistkaosani], prędzej poniósłby męczeństwo w obronie swych przekonań, aniżeli zamknąłby się w murach klasztornych. Tymczasem powszechnie uważano, że Szota Rustaweli pod koniec życia wstąpił do klasztoru. Odkrycie w 1960 roku w monasterze Dżwari w Jerozolimie portretu Szoty Rustaweliego w wieku starszym i w charakterystycznym stroju dworskim z pierwszej połowy XIII wieku pozwala potwierdzić hipotezę Grzegorza Peradzego. Szota Rustaweli w młodości był prawdopodobnie uczniem szkoły klasztornej, z której wyniósł ogromną wiedzę o Biblii, Koranie, a także z dziedziny filozofii i literatury, co znalazło odbicie w poemacie Wepchistkaosani.

Wybuch II wojny światowej W chwili wybuchu II wojny światowej o. Grzegorz prowadził różnorodną działalność naukową, należał do licznych organizacji krajowych i międzynarodowych, pełnił też wiele funkcji: zastępca profesora patrologii i zastępca kierownika seminarium tego przedmiotu w Studium Teologii Prawosławnej Uniwersytetu Warszawskiego, członek-współpracownik Komisji Orientalistycznej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, członek Komisji „Wiara i Ustrój” (Genewa), członek oddziału „Polska” Światowego Związku

20

oskarżenie jest więc prawdziwe. Peradze zostaje izolowany w obozie, gdzie umiera po 18 dniach straszliwego reżimu.

B. M. otrzymuje dobrą zapłatę od A. i obecnie mieszka w Argentynie. Wszystko to zostało spisane na podstawie zeznań Gruzinów służących w polskim sztabie i żołnierzy znajdujących się obecnie w Londynie.

Po aresztowaniu Peradze został osadzony w więzieniu Pawiak w Warszawie. Jego losy na Pawiaku można odtworzyć na podstawie wspomnień więźniów. Pisarz więzienny Leon Wanat spisywał personalia, po czym więźnia kierowano do celi oddziału VII, przejściowego, mieszczącego się w suterenach. Pobyt na oddziale VII trwał około 14 dni, po czym Peradze został przeniesiony na oddział V, zwany transportowym, mieszczący się na drugim piętrze. Na oddziale V był wykorzystywany jako tłumacz. Na początku

października 1942 roku został przeniesiony na oddział roboczy (tzw. „arbeitzela”), również jako tłumacz. Na prośbę metropolity Dionizego Giorgi Nakaszydze bezskutecznie interweniował u władz niemieckich w sprawie Peradzego.

W 1986 roku w Archiwum Warszawskiej Metropolii Prawosławnej odnaleziono siedem dokumentów, pozwalających odtworzyć niektóre wydarzenia z okresu przebywania o. Peradzego w areszcie: 1) protokół z opieczętowania w dniu 5 maja 1942 roku mieszkania o. Grzegorza Peradzego (w języku polskim), 2) protokół z rewizji przeprowadzonej w dniu 28 maja 1942 roku w mieszkaniu o. Grzegorza Peradzego (w języku rosyjskim), 3) pełnomocnictwo podpisane przez Peradzego 10 czerwca 1942 roku na rzecz diakona Jerzego Berkmana-Karenina w kwestii opieki nad mieszkaniem i rzeczami (w języku niemieckim), 4) protokół z zabrania 10 czerwca 1942 roku rzeczy osobistych z mieszkania o. Peradzego celem przekazania aresztantowi (w języku polskim), 5) odpis listu wysłanego przez o. Peradzego 20 czerwca 1942 roku z Pawiaka do diakona Jerzego Berkmana-Karenina (w języku niemieckim), 6) telegram komendanta obozu koncentracyjnego Auschwitz z 11 grudnia 1942 roku do diakona Jerzego Berkmana-Karenina, zawiadamiający o śmierci Peradzego (w języku niemieckim), 7) pismo Warszawskiej Metropolii Prawosławnej z 15 grudnia 1942 roku, do komendanta Obozu Koncentracyjnego Auschwitz (w języku niemieckim).

Poza tym kilka lat temu odnaleziono ukrytą w archiwum metropolii kopertę z dokumentami Peradzego, wśród których znajdował się oryginał aktu zgonu (Sterbeurkunde) wystawiony przez Standestamt Auschwitz (w języku niemieckim).

Dokumenty te pozwalają ustalić także niektóre szczegóły z ostatniego okresu życia Grzegorza Peradzego. Przede wszystkim można stwierdzić, że aresztowanie nastąpiło w pierwszych dniach maja 1942 roku. Bezpośrednio po aresztowaniu lub wkrótce po nim dziekan okręgu warszawskiego ks. protoprezbiter Jan Kowalenko opieczętował bowiem mieszkanie Peradzego, znajdujące się w Warszawie przy ulicy Brukowej 21 m. 11 (obecnie: ul. Okrzei). Miało to miejsce 5 maja 1942 roku o godzinie 16.00 (dokument 1). 28 maja 1942 roku, na żądanie policji niemieckiej, ks. protoprezbiter Jan Kowalenko w asyście diakona Jerzego Berkmana-Karenina zdjął pieczęcie z mieszkania, po czym policjanci zabrali pieniądze (w walucie amerykańskiej i angielskiej) ukryte w szafie bibliotecznej za książkami (dokument 2). Potwierdza to pośrednio przypuszczenie, że Peradze przechowywał w swoim mieszkaniu pieniądze ludności żydowskiej. Podczas pobytu na Pawiaku Peradze 10 czerwca 1942 roku upoważnił diakona Jerzego BerkmanaKarenina do opiekowania się jego mieszkaniem przy ul. Św. Grzegorz Peradze, Paryż, 1931

21

Brukowej (dokument 3). Na prośbę ojca Grzegorza z jego mieszkania zabrano bieliznę osobistą i letni płaszcz celem przekazania aresztantowi (dokument 4).

Zachował się też odpis listu napisanego przez Peradzego 20 czerwca 1942 roku na Pawiaku do diakona Jerzego Berkmana-Karenina. List ten jest właściwie testamentem, w którym wydał kilka dyspozycji dotyczących swego majątku osobistego. Czytamy w nim m.in: Mieszkanie umeblowane proszę przekazać komuś z Konsystorza. (…)

Gdybym nie wyszedł, bibliotekę przekazuję Metropolii, rzeczy należy sprzedać, a dochód przeznaczyć na rzecz naszego parafialnego sierocińca na Woli (…). Moje gruzińskie książki i dokumenty (także obrazy) po wojnie Metropolia powinna wysłać Kościołowi gruzińskiemu (aneks 5).

Zbyt często słowa Zbawiciela odnoszone są do tego, jak chrześcijanin powinien umierać. A przecież w tym wypadku jest mowa o życiu: «oddać swoje życie», podarować, wyniszczyć, poświęcić dla bliźniego – przede wszystkim znaczy żyć dla niego, żyć z dnia na dzień, żyć z uporem – niosąc na swoich słabych ramionach cały ciężar życia, całego życia – swojego i obcych (jeśli to słowo może w ogóle być użyte – przecież my w stosunku do innych nigdy nie możemy być „obcymi”, my wszyscy, bez wyjątku, jesteśmy „swoi”).

A gdy nadchodzi czas, kiedy kochać można do końca tylko przez swoją śmierć, to wtedy oddanie życia, pogrążenie się w umieranie, jest tryumfem życia i zwycięstwem życia.

Ojciec Grzegorz Pradze został kanonizowany 19 września 1995 roku na soborze lokalnym Kościoła gruzińskiego i uznano go za „świętego męczennika”. Akt kanonizacji ogłosił katolikos – patriarcha Eliasz II w katedrze Sweticchoweli w Mcchecie: W imię Ojca i Syna, i Świętego Ducha, i świętego soboru Gruzińskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego ogłaszam ojca archimandrytę Grzegorza Peradzego kanonizowanym jako świętego i odtąd będzie nazywany świętym kapłanem męczennikiem. Amen.

Obóz Auschwitz

Ku pamięci św. Grzegorza Archimandryty

Ks. Henryk Paprocki

Najprawdopodobniej 18 listopada 1942 roku został przewieziony do Auschwitz. Dalsze próby uwolnienia więźnia także nie przyniosły żadnego rezultatu. 11 grudnia 1942 roku komendant obozu Rudolf Höss zawiadomił telegraficznie diakona Jerzego Berkmana-Karenina, że Peradze zmarł 6 grudnia 1942 roku o godzinie 16.45 w Auschwitz (dokument 6).

Na prośbę władz kościelnych z 15 grudnia 1942 roku (dokument 7) Urząd Stanu Cywilnego Auschwitz nadesłał oficjalne świadectwo zgonu. Znajduje ono potwierdzenie w aktach Delegatury Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Kraj, dotyczących obozu w Auschwitz, za okres od 16 do 31 grudnia 1942 roku: Obozy. Oświęcim. Po kilkutygodniowym pobycie zmarł tutaj (niedawno przedtem aresztowany) ks.

Grzegorz Peradze, prof. UJP Wydz. Teolog., Prawa [winno być: prawosławnej – H. P.], Gruzin, wybitny specjalista.

W 1945 roku dwaj nieustaleni bliżej byli więźniowie obozu koncentracyjnego złożyli w Metropolii Prawosławnej w Warszawie ustne oświadczenie, że Grzegorz Peradze dobrowolnie zgłosił, że dokonał kradzieży chleba, ratując przez to całe komando. Niestety oświadczenie to nie zostało spisane albo też zaginęło bądź czeka na odnalezienie. Jedynie metropolita Dionizy w liście do patriarchy Aleksego I z 1 lutego 1946 roku napisał: Profesor naszej Sekcji Teologicznej, doktor filozofii, archimandryta Grzegorz Peradze, Gruzin, absolwent Seminarium Duchownego w Tbilisi, a następnie Uniwersytetów w Bonn i Oksfordzie, znawca języków, poza ojczystymi – rosyjskim i gruzińskim – także francuskiego, niemieckiego i angielskiego, został aresztowany, wywieziony do obozu koncentracyjnego Auschwitz i tam rozstrzelany, co może być nawiązaniem do informacji przekazanej przez owych dwóch byłych więźniów obozu w Auschwitz. Śmierć ojca Grzegorza Peradzego ciągle wymyka się hagiografom i historykom. Czy zajął miejsce innego mężczyzny, przyznając się do niepopełnionej przez siebie kradzieży chleba i został rozstrzelany lub skierowany do komory gazowej? «Nikt nie ma większej miłości niż ten, kto życie swoje odda za swoich przyjaciół» – w tych słowach scharakteryzowany został cały ideał Ewangelii i ukazana została jedyna ewangeliczna droga życia. Właśnie – życia.

22

Od 2002 roku na Uniwersytecie Warszawskim organizuje się coroczne naukowe sesje kaukazologiczne im. św. Grzegorza Peradzego. W Warszawie w 1998 roku powstało bractwo cerkiewne jego imienia (organizuje ono pielgrzymki do świętych miejsc w Gruzji). Podobne bractwo utworzono w roku 2002 w Gruzji (ostatnio opublikowało ono żywot św.

Grzegorza Peradzego w językach gruzińskim i angielskim).

W 1999 roku powstał Związek Polonii Medycznej w Gruzji im. Grzegorza Peradzego. Ponadto w Tbilisi w 1991 roku otwarto uniwersytet im. św. Grzegorza Peradzego, jednej z ulic nadano w roku 2008 jego imię, wyznaczono też plac pod budowę cerkwi pod jego wezwaniem. W 2005 roku powstała polsko-gruzińska Międzynarodowa Komisja ds. Dziedzictwa św. Grzegorza Peradzego która przygotowuje wydanie dzieł archimandryty w językach polskim, gruzińskim, niemieckim i angielskim. W Polsce w 2007 roku powstała kaplica pod wezwaniem św. męczennika Grzegorza Archimandryty (Warszawa, ul. Lelechowska 5), a w roku 2009 rozpoczęto budowę cerkwi pod jego wezwaniem w Białymstoku (przy ul. Milowej). 18 października 2005 roku, w dniu pamięci św. Grzegorza Chandzteli, ukonstytuował się Komitet Budowy Kościoła Gruzińskiego w Warszawie.

Ojciec Peradze odegrał ważną rolę nie tylko w historii nauki polskiej, ale także światowej. Świadczy o tym ciągłe powoływanie się na jego prace przez uczonych z różnych dziedzin, takich jak Andre Tarby, Julius Assfalg, Paul Krüger czy Clavis Patrum Graecorum. Jego praca naukowa otrzymała również wysoką ocenę w opracowaniach dotyczących stanu kartwelologii w Niemczech. Przede wszystkim jednak wypełnił on przykazanie Chrystusa: Nikt nie ma większej miłości niż ten, kto życie swoje odda za swoich przyjaciół.

Wspomnienie o Walerianie Tewzadze

Kolonia Gruzińska w Warszawie. Na zdjęciu: Micheil Dadiani, Walerian Tewzadze, Irakli Godziaszwili, Dymitr Szalikaszwili, Konstantyn Imnadze, Józef Slakaia, Warszawa, 1937. Zdjęcia z archiwum Pro Georgia. Journal of Kartvelological Studies, Centre for East European Studies, University of Warsaw.

Gloria victis Koniec pierwszej wojny światowej. Na całej kuli ziemskiej zapanowała radość, że czas śmierci, krwi, potu i chaosu minął. Tak, to była wielka radość, ale państwa imperialne nie zamierzały zwrócić ciemiężonym narodom ich niepodległości. Dlatego też dla większości okupowanych narodów powrócił czas walki, krwi, śmierci, ale równocześnie i radości, że wreszcie walczą o swoją niepodległość, a nie w interesach zaborców. I tak z powojennego chaosu zaczęły się wyłaniać nowe, radosne państwa, dla których wreszcie zabłysła jutrzenka wolności. Północny Wschód i środek Europy w tzw. Trójkącie trzech cesarzy znalazły się w centrum walki. Narody tu zamieszkujące, dzięki geniuszowi marszałka Józefa Piłsudskiego, pierwsze wyważyły wrota więzienia narodów, a Polska uchroniła Europę od włączenia jej do carskiej turmy przemianowanej na kraj bezgranicznej

wolności, ale czerwonej. Narody świętujące niepodległość radowały się. Niestety, daleko gdzieś tam za Kaukazem małe, ale o wielowiekowej tradycji i wielkiej kulturze, dzielne i bohaterskie narody musiały jeszcze prowadzić walkę na śmierć i życie z nowym caratem. Na oczach całego świata i zwycięskich aliantów pozostawione same sobie, padły.

Sponiewierano je, ale nie zostały zwyciężone. Gloria victis.

Druga ojczyzna Los Waliko Tewzadze był ściśle związany z losami jego ojczyzny. Po tragedii swego narodu i życiowych perypetiach znalazł się w Polsce, która stała się jego drugą ojczyzną.

Znalazł się w Polsce, gdyż marszałek Piłsudski wyciągnął rękę do dzielnych Gruzinów – braci w wielowiekowym nieszczęściu – i dał im gościnę w Najjaśniejszej, zaprasza-

23

jąc do służby w Wojsku Polskim. W tym okresie służyło w Wojsku Polskim sześciu generałów Gruzinów, było wielu oficerów różnych stopni i młodzieży w szkołach oficerskich.

Walerian Tewzadze zaczął żyć normalnie w normalnym państwie. Skończył Wyższą Szkołę Wojenną, napisał książkę pt. Kaukaz. Szkic geograficzny (Warszawa 1933); ożenił się i osiadł w Warszawie. Nadszedł jednak pamiętny i tragiczny rok 1939 z ponurymi i haniebnymi dniami 1 i 17 września, kiedy to dwa wielkie mocarstwa w braterskim sojuszu wypowiedziały światu wojnę – atakując i okupując Polskę oraz mordując jej naród. Waliko Tewzadze już jako dyplomowany podpułkownik ruszył na front w obronie swej nowej ojczyzny. Co z tego, że drugiej. Kochał ją równie mocno jak pierwszą. Nagrodziła go za to orderem krzyża Virtuti Militari. Po krótkiej, lecz bohaterskiej walce (był m.in. dowódcą północnego odcinka obrony Warszawy) dostał się do niewoli niemieckiej. Po zwolnieniu z oflagu podpułkownik Tewzadze natychmiast włączył się do walki w podziemiu, w którym pozostał do końca wojny. Przyjął pseudonim „Tomasz”. O podpułkowniku Walerianie Tewzadze pisał w swej książce pt. Obrona Warszawy – wrzesień 1939 Marian Porwit (Czytelnik, 1959), Wojciech Borzobohaty w książce Jodła, a także autorzy w pracy zbiorowej Obrona Warszawy 1939 (Warszawa, 1984).

Po wejściu Armii Czerwonej do Polski, używając tu obiegowego powiedzenia, z deszczu wpadł pod rynnę. Był przecież oficerem korpusu oficerskiego Wojska Polskiego zwalczanym i niszczonym przez władze sowieckie i wyższym oficerem Armii Krajowej zagrożonym wywiezieniem.

Dlatego też musiał przejść za życia „reinkarnację” i zmienić nazwisko na Walery Krzyżanowski – uzyskał dokumenty dla żony jako swej siostry – oraz miejsce zamieszkania, ukryć swą przeszłość dla zatarcia śladów. Oddaję teraz głos podpułkownikowi Walerianowi Tewzadze, który w liście z dnia 17 września 1980 roku przygotowanym na wypadek śmierci pisał: Rozliczając się z życiem chcę wyjaśnić pewną tajemnicę, a mianowicie nazywam się Walerian Tewzadze.

Jestem podpułkownikiem dyplomowanym Wojska Polskiego.

Urodziłem się w Gruzji. Brałem udział w wojnie 1939 roku w obronie Warszawy jako dowódca Odcinka Północnego.

Dostałem się do niewoli niemieckiej. Jestem kawalerem orderu Virtuti Militari V klasy. Jako Gruzin zostałem zwolniony z niewoli niemieckiej. Skorzystałem z wolności i wstąpiłem do Armii Krajowej, zmieniłem imię i nazwisko na Walery Krzyżanowski. W 1944 roku zostałem wysłany do 7 dywizji piechoty AK jako szef sztabu i zastępca dywizji. Po wojnie znalazłem się na Dolnym Śląsku, gdzie pracowałem długie lata. W latach 60. były rozmowy na wysokich szczeblach w Warszawie w sprawie ujawnienia się, ale z pewnych powodów ode mnie niezależnych zaniechano tego. Zmarła 12 lutego 1980 roku Małgorzata Chmielikowska nie była moją siostrą, lecz żoną. Ujawniając powyższe proszę tych, którzy zajmują się moim pogrzebem, aby pochowali mnie pod prawdziwym nazwiskiem. Jednocześnie na tablicy grobowca proszę zmienić napis – zamiast Małgorzata Chmielikowska na Małgorzata Tewzadze. Pieniądze, które

pozostają po mojej śmierci, przeznaczam na zmianę tablicy nagrobnej oraz utrzymanie czystości przez następne lata (Dzierżoniów, 17 XI 1980).

„Rodzeństwo Krzyżanowscy” W kilka lat po wojnie zjawił się niespodziewane u Polki, wdowy po Gruzinie i zapytał, czy go poznaje, bo wiele czasu upłynęło od momentu ostatniego spotkania; odpowiedzią na te wątpliwości był okrzyk: Pan pułkownik Tewzadze!

Padli sobie w objęcia. Zaczęły się opowieści i wspomnienia.

Od tego momentu rozpoczęły się kontakty z nielicznymi Gruzinami w Warszawie oraz przyjaciółmi i znajomymi.

W następnych spotkaniach wspominano zdarzenia poważne i błahe, ożywiły się kontakty nielicznych już po wojennych przeżyciach członków dawnej kolonii gruzińskiej. Pan Pułkownik zdobył nowy zawód i został szefem finansów w fabryce włókienniczej w Dzierżoniowie. Często w sprawach służbowych wyjeżdżał z dyrektorem zakładu do centrali w Łodzi. Kilkakrotnie miały tu miejsce zdarzenia, które mogły narazić go na przykre konsekwencje i zburzyć zbudowany z trudem spokojny byt. Kiedyś w holu hotelu, w którym się zatrzymali, podszedł do niego mężczyzna, stanął na baczność i zameldował się, podając swoje nazwisko i stopień oficerski. Wówczas wbrew temu, co dyktowało serce, Pan kierownik działu finansowego Krzyżanowski ze spokojem wyjaśnił, że w wojsku nie służył, że swego rozmówcy nie zna. Meldujący się oficer przeprosił i ze zdziwioną miną odszedł. W czasie innej delegacji obaj panowie robili zakupy w prywatnym sklepie. Nagle sprzedawczyni krzyknęła do kogoś będącego na zapleczu sklepu: Janek, chodź, nasz pan pułkownik przyszedł. Janek przybiegł i sytuacja powtórzyła się. Takiego rodzaju wydarzeń było jeszcze kilka.

Wreszcie kiedyś dyrektor zapytał pułkownika: Powie mi pan prawdę? Po uzyskaniu słowa honoru o zachowaniu tajemnicy pułkownik wyjaśnił całą sprawę. Należy dodać, że „rodzeństwo Krzyżanowscy” mieszkało w Dzierżoniowie w tzw. „kołchozowym” – zajmowanym przez kilka rodzin – mieszkaniu. Sytuacje spowodowały, że pan pułkownik nie wytrzymał nerwowo i podobnie jak dyrektorowi wyznał prawdę. Krąg ludzi wtajemniczonych powiększył się więc do kilkunastu osób, w gronie których znajdowali się m.in. lekarze państwa Tewzadze. Przez kilkadziesiąt lat nikt go nie wydał. Był to prawdziwy, niesterowany od góry, nieoficjalny społeczno-patriotyczny front jedności narodowej.

Ujawnienie Po jednej z amnestii namówiłem pułkownika, aby się ujawnił, miał wówczas około osiemdziesiątki. Bał się. Wreszcie podjął decyzję, zwrócił się do Karola Małcużyńskiego – którego dobrze znał, gdyż jego żona była córką przyjaciela pułkownika i urodziła się w Gruzji – z prośbą, aby zaaranżował spotkanie z generałem Berlingiem, piastującym stanowisko głównego inspektora łowiectwa w Ministerstwie Leśnictwa. Generał Berling był kolegą pułkownika z Wyższej Szkoły Wojennej.

Do generała poszliśmy razem. Przyjął nas bardzo serdecznie i obiecał sprawę załatwić. Do czynności tych został oddele-

24

25

Jerzy Irakli Godziaszwili

Walerian Tewzadze, podpułkownik dyplomowany piechoty WP. W kampanii wrześniowej walczył w obronie Warszawy, jako dowódca północnego odcinka. Odznaczony Orderem Virtuti Militari.

25

gowany pułkownik LWP chyba ze ZBoWiD-u, po dłuższym oczekiwaniu i kilku rozmowach zaproponował, aby pułkownik Tewzadze pozostał przy nazwisku „Krzyżanowski”, z tym, że władze przyjmą istniejący stan do wiadomości i zweryfikują order Virtuti Militari na to nazwisko, co pozwoli mu na uzyskanie dodatku do emerytury. W odpowiedzi na taką propozycję Walerian Tewzadze wstał i wyszedł z gabinetu. Na tym sprawa się zakończyła. Pan Pułkownik skomentował to następująco: Oni myślą tylko o pieniądzach za krzyż Virtuti Militari, a ja chcę wrócić do swego nazwiska i chcę mieszkać w Warszawie, do czego mam prawo jako obrońca miasta odznaczony Virtuti Militari. Chcę mieszkać w Warszawie dlatego także, abym mógł spotykać się z Gruzinami przyjeżdżającymi do stolicy i aby w przyszłości rodzina moja mogła odwiedzać mój grób, bo przecież nie będzie możliwości, aby przyjeżdżali do Dzierżoniowa.

No, a ponadto nie chcę mieszkać tam, gdzie zmuszony byłem do wprowadzania ludzi w błąd, podając nieprawdę. Miał do mnie żal, że go namówiłem do podjęcia sprawy.

Broniąc się wyjaśniłem, że bardzo dobrze się stało, że teraz nie powinien się bać, gdyż władze wszystko wiedzą. Ma to duże znaczenie, był bowiem czas, że pułkownik nie mógł wytrzymać stresu i zamierzał udać się do ambasady ZSRR i tam się ujawnić, oddać się do dyspozycji. Nie doceniał sprawności władz. Otóż pułkownik Tewzadze otrzymywał z Paryża emigracyjne pisma gruzińskie drukowane po gruzińsku (Kawkasioni), nikt w PRL nie umiał stwierdzić, jakie to pismo i dlatego nie konfiskowano ich. Kiedyś to pismo pożyczył Gruzinowi, który po wojnie ożenił się z Polką i zamieszkał w PRL. Ten, jadąc do Gruzji, wziął kilka numerów pisma i dał do przeczytania innym osobom.

Właściwe służby od razu złapały winnych czytania emigracyjnego pisma i poproszono kuriera z Polski o wyjaśnienie, skąd je posiada.

Naturalnie podał źródło. Nie zdziwiło ich to, powiedziano mu, że wiedzą, iż pułkownik Tewzadze mieszka na Dolnym Śląsku i na tym szczęśliwie sprawa się zakończyła. spomnienie chcę zakończyć cytatem z testamentów kawalera Virtuti Militari śp. pana pułkownika, dyplomowanego WP i AK Waleriana Tewzadze: Jako Gruzin chciałbym być pochowany w Gruzji, ale jestem szczęśliwy, że będę pochowany na ziemi szlachetnego i dzielnego Narodu Polskiego.

W

Pierwotnie wydrukowano w: Pro Georgia, vol. I (1991)

Przystępując do pisania tego artykułu, zastanawiałem się, z czym mnie i Polakom kojarzy się Gruzja, co jest najbardziej charakterystycznym elementem gruzińskiej kultury? Zarówno dla mnie, jak i dla osób, które miały okazję odwiedzić Gruzję, odpowiedź jest oczywista: to serdeczna gościnność, której ukoronowaniem jest gruzińska biesiada.

Gruzińska biesiada to ceremonia pochodząca jeszcze z czasów przedchrześcijańskich i zachowana do dziś w prastarej formie. Na początku uczty wybiera się «tamadę» – przewodnika biesiady, którego zadaniem jest wznoszenie tradycyjnych toastów, zwykle w liczbie od 20 do 25.

Ponieważ historia Gruzji – podobnie jak i wielu innych państw – jest historią wojen, pierwszy toast zawsze wznosi się za sprawę dla Gruzinów najważniejszą, czyli za pokój.

Tajemnice gruzińskiej biesiady 26

Jako następny chciałbym zaproponować toast za Gruzję: …

Dzielenie ziemi

Za ślepą i szaloną miłość!

Dawno, dawno temu zebrały się wszystkie pierwiastki ludzkiego ducha. Szaleństwo zaproponowało zabawę w chowanego. Ja szukam, a wy się chowacie – powiedziało do pozostałych. Lenistwo nie szukało kryjówki długo. Prawda postanowiła wcale się nie chować, bo i tak długo nie pozo-

stałaby w ukryciu. Piękno skryło się w tęczy; wolność – w podmuchu wiatru. Wiara znalazła kryjówkę pomiędzy obłokami na niebie, a Rozsądek – mocno, głęboko wczepił się w ziemię. Dobroć wszystkim ustępowała miejsca tak, że zamiast niej w ludzkich oczach ukryła się Zazdrość. To jednak Miłość najdłużej szukała dla siebie miejsca. Gdy już prawie wszystkie kryjówki były zajęte, wypatrzyła bujny różany krzew, w którym się schowała. Szaleństwo odnajdywało kolejne kryjówki.

Kiedy podeszło do różanego krzewu, tak gwałtownie rozchyliło cierniste gałązki, że kolce róży poraniły Miłości oczy. Od tego momentu ślepa Miłość idzie przez świat wiedziona przez Szaleństwo. Przyjaciele – pijmy za miłość! Niech trwa!

Jadłospis Supry Dla Gruzinów biesiada nie jest sposobem na odreagowanie, lecz formą przyjemnego spędzenia czasu przy stole z przyjaciółmi, krewnymi i znajomymi.

Taka uczta – nazywana też supra – może trwać od wieczora do rana. Obcokrajowcy nieraz dziwią się, że Gruzini potrafią tak długo pić wino i pozostać trzeźwi.

Tajemnica gruzińskiej biesiady kryje się jadłospisie.

Ucztę otwierają przystawki mchali – utarte buraki w sosie czosnkowym lub w majonezie; utarta marchewka z orzechami włoskimi; nać pietruszki, bazylia i cząber; kiszone ogórki, pomidory, czosnek, papryka, czerwona kapusta i dżondżoli – kapary. Potem na stół „wjeżdżają” gudis kweli – różnego rodzaju owcze sery o mocnym smaku oraz sulgini – ser typu mozzarella.

Kolejne przekąski to mczadi – placuszki z białej mąki kukurydzianej, chaczapuri – duży i cienki okrągły placek z delikatnym serem w środku oraz szotis puri – chleb, który kształtem przypomina anielskie skrzydła, pieczony w specjalnym piekarniku w kształcie beczki.

Następnie podaje się chinkali – pierogi gruzińskie w formie sakiewek, z pysznym nadzieniem mięsnym i rosołem w środku. Po chinkali często serwuje się jeszcze czakapuli – mięso duszone z mirabelkami i estragonem. Jak zatem widać, w trakcie uczty, której rytm wyznaczają kolejno wznoszone toasty, biesiadnicy cały czas konsumują, co pozwala im aż do świtu utrzymać pożądany stan ciała i ducha. Pod koniec uczty zamiast deseru podawane są chłodne arbuzy i melony. Rankiem zaś uczestnicy biesiady udają się do wyspecjalizowanych restauracji na chaszi – wzmacniający wywar z kości oraz „pięćdziesiątkę” wódki.

Ten zestaw stawia na nogi i daje werwę na cały dzień.

Giorgi Maglakelidze

Dawno, dawno temu Pan Bóg dzielił świat między stworzone przez siebie narody. Wszystkie ludy ustawiły się w długiej kolejce, a każdy z nich otrzymał własny kawałek ziemi: jeden pustynię i morze, inny góry i wodospady, kolejny – równiny i stepy. Żaden jednak nie dostał wszystkiego po trochu. Trwało to tak długo, że zdawało się, iż każdy naród otrzymał mniejszy lub większy fragment świata. Zmęczony Bóg odpoczywał po ciężkiej pracy, gdy nagle usłyszał dochodzący z oddali piękny śpiew. Poszedł więc w kierunku źródła tego głosu i spotkał świętujących Gruzinów. Cóż wy tu robicie? – zapytał – Skąd wasza radość? Dziś rozdzieliłem przecież wszystkie ziemie świata i dla was nic już nie zostało.

– Świętujemy dzień rozdawania ziemi – odrzekli jednogłośnie i zaczęli na nowo śpiewać hymny na cześć Pana.

Bogu tak spodobała się ta odpowiedź, a jeszcze bardziej śpiew Gruzinów, że zechciał mieć ich blisko siebie, by zawsze słyszeć ich pieśni. Dał im więc kawałek swego rajskiego ogrodu. Może właśnie dlatego na terenie Gruzji znajdują się zarówno najwyższe góry Europy, jak i najpiękniejsze morze, ogromne pustynie, piękne lasy, kwitnące ogrody i obficie owocujące winnice?

Wznieśmy toast za tych, którzy uważają swój kraj za fragment Raju, kochają go i cenią. Pijmy za Gruzję i za wszystkie kraje na całym świecie!

Ostatnio pewien obcokrajowiec zapytał: Dlaczego Gruzini pamiętają ten toast? Tamada odrzekł: Bo byli na samym końcu kolejki.

Kolejne toasty wznosi się za rodziców, za krewnych, za przodków, za dzieci i za najważniejsze uczucia. Przy stole panują niepisane zasady, w pełni znane wyłącznie Gruzinom, ale o części z nich być może któryś z Czytelników słyszał.

Oto garść najbardziej przydatnych. Gdy tamada wznosi toast, nie wolno mu przerywać. Kieliszek należy w tym czasie trzymać w prawym ręku, a wina można skosztować dopiero wtedy, kiedy mowa dobiegnie końca. To, ile trzeba wypić, zależy od zwyczajów regionu, w którym odbywa się uczta. W całej Gruzji istnieje jednak tradycja picia wina z bawolego rogu. Co ważne, gdy podają nam wino, nie wolno odmawiać. Należy też starać się wypić wino do końca.

Jest to szczególnie istotne w przypadku picia z rogu – tego wyjątkowego naczynia nie da się odstawić, a odłożenie go skutkowałoby rozlaniem się trunku. Aby poznać pozostałe zasady rządzące gruzińską biesiadą, najlepiej pojechać do Gruzji. Serdecznie do tego zachęcam.

Niekiedy w trakcie uczty tamada oddaje głos jednemu ze współbiesiadników, prosząc o wygłoszenie wolnego toastu – np. o miłości: …

T

ak w skrócie przedstawiają się tajemnice gruzińskiej biesiady i kuchni. Wszystkim chętnym do podróży do Gruzji życzę… smacznego wyjazdu!

Tekst pochodzi z książki autora pt. Kuchnia gruzińska

27

Dolina rzeki Alazani – gruzińska stolica wina

Wytwarzanie wina jest głęboko zakorzenione w kulturze gruzińskiej.

Jego początki sięgają czasów narodzin państwa gruzińskiego, a dzięki wielowiekowej tradycji starożytna produkcja znakomitego wina jest na stałe wpisana w dziedzictwo kulturowe kraju.

28

28

Kraina winem płynąca W samym sercu doliny rzeki Alazani położone jest największe i najważniejsze miasto regionu Kakheti – Telawi. Właśnie tutaj w 1915 roku została założona Telawska piwnica win. W tej bajkowej dolinie, rozciągającej się na 110 km z północnego zachodu na południowy wschód, od pasma Dużego Kaukazu aż do grzbietu Cyw-Gomborskiego, znajduje się urodzajny region Kakheti, znany ze swoich starych tradycji wyrobu wysokiej jakości win. Kakheti jest największym winiarskim regionem Gruzji. 22,5 tys. hektarów winnic położonych jest na wysokości 250 – 650 m n.p.m. i równo podzielonych na uprawę czerwonych i białych odmian winogron. Region ten historycznie dzieli się na siedem najważniejszych mikroregionów dla win o zastrzeżonym nazewnictwie miejsca pochodzenia upraw winorośli. Prawy brzeg rzeki Alazani zajmują mikroregiony Tsinandali, Vazisubani, Akhasheni i Mukuzani, a mikroregiony Napareuli, Kvareli i Kindzmarauli położone są przy malowniczym podnóżu Dużego Kaukazu, na lewym brzegu rzeki Alazani. W Gruzji głównymi szczepami są czerwone Saperavi (z gruzińskiego na polski w wolnym tłumaczeniu saperavi oznacza „barwnik”). Wina z tego szczepu charakteryzują się intensywnym rubinowym kolorem. Smak zaś zmienia się płynnie w zależności od regionu upraw.

Białym szczepem, którego najwięcej uprawia się w Gruzji, jest zaś Rkatsiteli, dający wina lekkie, świeże i harmonijne. Wiele białych win jest robionych właśnie z tego szczepu lub też zawiera w kupażu jakiś procent takich winogron, jak np. wino Marani Kondoli Rkatsiteli, wytrawne, białe, rocznikowe wino, którego aromat wyróżnia się nutą egzotycznych kwiatów, owoców tropikalnych, pigwy i jabłka. Gruzja słynie również ze swoich win półsłodkich, zarówno czerwonych, jak i białych.

Ważną rzeczą jest fakt, że nie są one w żaden sposób dosładzane na etapie wytwarzania ani później.

Słodycz zawarta w winach gruzińskich to naturalny cukier, który dzięki dużej ilości słońca oraz pieczołowitej pracy gruzińskich winiarzy, którzy przez lata doświadczenia wiedzą, kiedy zebrać winogrona z krzewów, aby zawartość cukru zawsze była na idealnym poziomie. Doskonałym przykładem jest Marani Kindzmarauli – półsłodkie czerwone wino, którego proces fermentacji jest zatrzymywany poprzez oziębienie, żeby zachować w nim naturalną zawartość cukru i świeżość.

uwarunkowany przez wpływ gór Wielkiego Kaukazu, z lewego brzegu rzeki Alazani oraz łańcucha gór Cyw-Gombori. Zimne powietrze spływające z lodowców Kaukazu do doliny kształtuje mikroklimat otoczenia, który sprzyja uprawie winorośli. Duże różnice temperatur między dniem a nocą zapewniają idealne warunki dla dojrzewania owoców.

Dziedzictwo kulturowe Gruzji Początki kultury winiarskiej w Gruzji sięgają czasów starożytności. Archeologiczne odkrycia wieku pestek winogron vitis vinifera sativa w regionie winiarskim określa się na 7-6 tys. lat p.n.e. Najstarsze znalezione gliniane amfory (tzw. kwewri) do wyrobu i przechowywania wina liczą sobie 3-4 tysiące lat. Dodatkowo, większość etymologów uważa, że słowo „wino” pochodzi od starożytnego gruzińskiego słowa gvino. Dzięki wielowiekowej uprawie winorośli naród gruziński potrafił do dziś zachować prawie 500 autentycznych jej odmian, spośród których 38 wykorzystywanych jest do produkcji win.

W 2013 roku tradycyjna gruzińska metoda wytwarzania wina w kwewri została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Wizytówka Gruzji Wina gruzińskie cieszą się coraz większą popularnością nie tylko wśród miłośników i koneserów, ale doceniają je również profesjonaliści: sommelierzy czy restauratorzy. Niespotykane nigdzie indziej metody produkcji wina oraz wielowiekowa tradycja przekładają się na jego niepowtarzalny smak, sprawiając, że są tak wyjątkowe i coraz bardziej pożądane. Gruzińskie wino, zaraz po gruzińskiej gościnności, jest wizytówką tego pięknego kraju.

Wyjątkowe warunki uprawy W regionie Kakheti dominują aluwialne, gliniasto-kamieniste grunty osadzone na wapiennej skale. Klimat panuje tu zmienny – od wilgotnego podzwrotnikowego do kontynentalnego. Jest on

29

29

marani – polska

Gruzińskie wina są czyste, bogate w witaminy, organiczne i zupełnie naturalne. Dlaczego? Od starożytności zachowała się ta sama metoda produkcji trunku, inna niż w krajach europejskich. Zgniecione winogrona wraz z szypułkami wkłada się do dużych kwewri, które potrafią pomieścić nawet ponad 4 tys. litrów. Zakopuje się je w ziemi aż po szyjkę w specjalnych piwnicach zwanych marani. Następnie szczelnie przykrywa się je zawoskowanym kamieniem lub szkłem. Jednym z rodzajów win produkowanych zgodnie ze starogruzińską techniką są wina Marani Satrapezo, dzielące się na 3 rodzaje: 10 kvevri, Mtsvane oraz Saperavi.

fot. marani – polska

Starożytna metoda produkcji

fot. ewa dziekanowska

Gruzja – perspektywy biznesowe

30

Nadchodzą wielkie zmiany dla kraju, do którego przez lata nieczęsto zaglądali zagraniczni inwestorzy z obawy przed niestabilną sytuacją. Jak wygląda dziś robienie biznesu z Tbilisi?

T

ym, którzy nie liczą na fajerwerki ze strony Unii Europejskiej, słowa „Partnerstwo Wschodnie”, „Umowa Stowarzyszeniowa” i „DCFTA” nic nie mówią. Ale zaczynają pojawiać się w kuluarach głosy kto będzie pierwszy – ten lepszy i już pośpiesznie szykują się do poznania gruzińskiego rynku. Od 2015 roku Gruzja znajdzie się w strefie wolnego handlu z UE w związku z podpisaną 27 czerwca 2014 roku umową stowarzyszeniową.

Od początku: klimat inwestycyjny W 2006 roku Bank Światowy uznał Gruzję za najlepiej reformowalny kraj świata. Michail Saakaszwili, który wywalczył fotel prezydenta w 2004 roku, po Rewolucji Róż pokazał, że naprawdę zależy mu na zmianie oblicza swojego kraju: skupił się na reformach, walce z korupcją i przeszkodami dla biznesu. Wcześniej spędził wiele lat na Zachodzie, studiował w USA, jego żona jest z pochodzenia Holenderką. Wolał otwarcie walczyć z Rosją niż pójść na kompromis. I choć z powodu wojny gruzińsko – rosyjskiej w 2008 roku spadek wszystkich gospodarczych wskaźników był jaskrawy i dotkliwy, to paradoksalnie jej następstwa przyniosły biznesowi także korzyści. Producenci, którzy do tej pory mogli wysyłać do Rosji wszystko, w każdej ilości i jakości – teraz zderzyli się z zamkniętą granicą. Żeby eksportować na Zachód, konieczna była walka o najwyższą jakość przy dobrej cenie. Żeby sprzedać na nowych rynkach wina, wody mineralne, herbaty, owoce – bogactwa gruzińskiej ziemi musiały zacząć być nie tylko produkowane z większą uwagą, ale i opatrzone nowoczesną metką i dobrze rozreklamowane.

W światowych rankingach bezpieczeństwa Gruzja jest wysoko. W 2004 roku rozwiązana została okryta złą sławą drogówka, a kilkadziesiąt tysięcy pracowników służb wewnętrznych zostało zwolnionych z pracy i postawionych przed sądem, by całkowicie wyczyścić je z różnych powiązań. Uwolniło to jedno-

cześnie w dużej mierze gospodarkę i poprawiło jakość usług publicznych. Symbolem przejrzystości działań organów władzy są widziane przy drogach oszklone budynki – posterunki policji. Już jadąc z lotniska do centrum widzimy, że poprzedni prezydent postawił na nowoczesną architekturę.

Public Service Hall – to urzędy na kształt naszych wydziałów spraw obywatelskich, gdzie można załatwić wszystkie podstawowe sprawy, jak dowody osobiste, prawa jazdy i paszporty. Projektowane przez znanych architektów budynki, w których się mieszczą, robią nie mniejsze wrażenie niż fakt, że komplet dokumentów osobistych można załatwić tam w ciągu godziny, a firmę – otworzyć w ciągu jednego dnia przez Internet.

Kolejną zaskakującą rzeczą jest dla nas fakt, jak można ułatwić życie ludziom i firmom: z 21 różnych podatków w 2004 roku zmniejszono do 7 w 2005 roku (obecnie 6): VAT, PIT, CIT, podatek dochodowy od dywidend i odsetek.

Liczba licencji i pozwoleń spadła z 600 do 50. Wprowadzono w życie słynny Liberty Act zawierający zapisy: podatki mogą być podnoszone tylko przez referendum, wydatki publiczne nie mogą przekroczyć 30 procent PKB, a deficyt nie może przekroczyć 3 procent PKB, dług publiczny nie może przekroczyć 60 procent PKB, ustanawianie nowych agencji regulujących jest zakazane, państwowa własność instytucji finansowych jest zakazana, regulowanie cen jest zakazane.

W 2012 roku przy władzy nastąpiła zmiana warty: wiadomo było, że prezydent Saakaszwili nie będzie już mógł na kolejną kadencję objąć stanowiska. Bardzo zacięta kampania przyniosła zwycięstwo znanemu multimiliarderowi Bidzinie Iwaniszwilemu. Nie do końca jasne pochodzenie jego bogactwa wiązane było z Rosją, a to z kolei wywoływało obawy przed zwiększeniem rosyjskich wpływów. W roku 2013 Iwaniszwili przekazał władzę Irakliemu Garibaszwilemu mówiąc, że sam nie chce zajmować się polityką, a w wyborach wziął udział głównie po to, by odsunąć od władzy Saakaszwilego. W tym samym roku odbyły się wybory prezydenckie, które wygrał – także związany z partią Gruzińskie Marzenie – Giorgi Margwelaszwili. Gruzini i społeczność międzynarodowa z dużą ciekawością przyglądają się, w jakim kierunku podąży państwo pod jego rządami. Są tacy, którzy liczą na poprawę kontaktów z Rosją, a tym samym na jakiś impuls dla gospodarki.

mość języka angielskiego. Wcześniej w Gruzji, jak w całym Związku Radzieckim, lingua franca był rosyjski. I nie ma co ukrywać: jadący tam ma znacznie ułatwione zadanie, gdy porozumiewa się po rosyjsku. Ale wśród młodych, wysoko postawionych osób angielski staje się normą.

Tbilisi zamieszkuje około 1,1 mln osób, a w drugim pod względem wielkości Kutaisi – ok. 200 tys. osób: to spora różnica. Uczelnie wyższe, obiekty sportowe, turystyczne są coraz bardziej zbliżone do wzorów zachodnich. Młodzież gruzińska ma możliwość wyjazdu na staże i stypendia do Europy Zachodniej i USA. Prezydent Saakaszwili starał się, by jak najwięcej młodych Gruzinów miało międzynarodowe doświadczenia, bo uznał, że po powrocie będą sami chcieli wprowadzać tamtejsze rozwiązania.

Jednak, wchodząc głębiej w tbiliskie uliczki, spotkamy się i z biedą, i z zaszłościami poprzedniego systemu.

Wolnorynkowe decyzje musiały kosztować społeczeństwo bardzo wiele: mówi się o 9 procentach ludności żyjącej poniżej granicy ubóstwa i 15-procentowym bezrobociu – to w jakiś sposób tłumaczy też potrzebę zmiany władz. W Tbilisi żyje najniższy odsetek ubogich w porównaniu z resztą kraju.

Po trzecie: co można w Gruzji kupić?

Tbilisi Stolice tradycyjnie są miastami największych możliwości.

Turyści widzą, że w Tbilisi kwitną sklepy, restauracje, ubiór i marki samochodów nie różnią się wiele od zachodnich.

Ceny, niestety, także nie. Gdy ktoś leci do Gruzji z przekonaniem, że spędzi tam bardzo tanie wakacje – myli się. Spotkani tam ludzie są często bardzo otwarci, nadspodziewanie gościnni i chętni do pomocy. Zresztą, jak w całej Gruzji.

Ale tylko stolica może poszczycić się wysokim odsetkiem osób przedsiębiorczych i znających języki obce. Każdy w Gruzji wie, że jeśli chce zrobić karierę, to taką możliwość daje właśnie Tbilisi.

Wkrótce po Rewolucji Róż zaczęły pojawiać się w Tbilisi zachodnie organizacje, firmy. Po ostrej wymianie kadr w 2004 roku ważnym warunkiem rozwoju była znajo-

31

Pytani o to, co z Gruzji przywieźć, słyszymy: niekoniecznie wina gruzińskie, bo choć dobre, są w Polsce coraz łatwiej dostępne. Ale kolejnym skarbem są świetne brandy: najsłynniejsza destylarnia Sarajishvili produkowała w Tbilisi już od przełomu XIX i XX wieku. W Internecie dostępne są bogate opisy tego trunku, a w Gruzji alkohol wysokiej jakości (5*, V.S., V.S.O.P., XO) znajdziemy w bardzo przystępnych cenach.

Będąc na miejscu, zachwycamy się oczywiście świeżą żywnością – lokalna kuchnia należy do ciężkich, ale dość urozmaiconych, a wino pomaga w przetrawieniu wspaniałych mięs, dań warzywnych i mącznych (chaczapuri – zapiekany placek typu pizza z serem; chinkali – sakiewki z ciasta pierogowego z mięsnym farszem). Zioła w tej kuchni są świeżo zrywane, a popularnym słodyczem – do dostania np. na Ukrainie, a zupełnie nieznanym w Polsce – jest czurczchela, podłużny deser z zagęszczonego soku z winogron i orzechów, wyglądający z daleka jak kiełbasa. Gruzińskie smaki są w Polsce coraz popularniejsze, a jedna z gruzińskich restauracji stała się znana w Polsce dzięki programowi Magdy Gessler. Jednak z pewnością jest to jeszcze ciągle nisza w większości polskich miast.

Gruziński klimat sprzyja uprawom egzotycznych owoców czy herbaty, od dziesięcioleci słynne są gruzińskie wody mineralne, jak np. Borżomi. W dalszej kolejności mówi się o trzodzie chlewnej, wyrobach drewnianych, komponentach maszyn i urządzeń elektrycznych, przemyśle hutniczym, lotniczym i wydobywczym. Wysoko we wskaźnikach eksportu i importu znajdują się auta. Nie dlatego jednak, że Gruzja jest ich ważnym producentem, ale raczej przez sprzyjające warunki finansowe. Korzystnie można sprowadzić auto np. z Japonii, a sprzedaż aut do Azerbejdżanu – do niedawna głównego importera samochodów z Gruzji (wcześniej sprowadzonych z UE) – osiągała spore obroty. Interesując się inwestycjami w Gruzji, nie można zapomnieć o strefach wolnocłowych w Tbilisi, Kutaisi i Poti.

roślinne, pojazdy, maszyny budowlane, części do taboru kolejowego, farby, płyty pilśniowe i wiórowe. Chociaż w Gruzji nie stoi produkcja i ma duże potrzeby importowe, to musimy pamiętać, że nie jest to bogaty kraj. Gruzińskie PKB na osobę to 6 100$ (2013 rok) w porównaniu z polskim PKB 21 100.

Wśród polskich firm wymienia się przykłady: firmę uczestniczącą w prywatyzacji służby zdrowia, kontrakt na poszukiwanie i wydobycie ropy oraz gazu ziemnego przez Polaków, przedsiębiorstwa zajmujące się zielenią publiczną czy eksportem produktów olejowych.

Obecne stawki ceł importowych wynoszą 0%, 5% i 12%, ale będą znoszone w związku ze stowarzyszeniem z Unią Europejską. Mówi się jednak, że pod względem handlowym Umowy Stowarzyszeniowe z UE i DCFTA będą nie tyle korzystne dla Gruzji, co dla strony europejskiej. Po pierwsze przepisy i standardy gruzińskie będą musiały być dostosowane do norm europejskich, co już jest nie lada wysiłkiem. Poza tym Gruzja nie jest silnym producentem i eksporterem, a na razie bardziej importerem wszelakich dóbr, co oznacza, że z celnej wolności będą korzystać przede wszystkim ci, którzy coś chcą wwieźć. Stanie się to jednak alternatywą do obecnego silnego napływu towarów z Turcji i Chin.

Ale tak naprawdę najszybciej rozwijającą się gałęzią gospodarki jest turystyka. W ciągu ostatnich kilku lat skokowo wzrastała ilość zagranicznych turystów odwiedzających gruzińskie góry, nadmorskie kurorty, starodawne klasztory, miasta skalne czy tradycyjne winnice. Np. ilość turystów w 2011 roku wzrosła o około 40% w porównaniu z 2010.

Ci, którzy w Gruzji byli, twierdzą, że to nie krajobrazy, ale serdeczni i gościnni ludzie są największym bogactwem i magnesem tego kraju. Szczególnie pozytywnie przyjmowani są goście z Polski.

Z czym trzeba się liczyć?

W tym głowa biznesmena, by ewentualne przeszkody przekuć na swój sukces. Skoro wcześniej nie docierało wiele produktów ze względu na utrudnienia w transporcie – może jest sposób, by je rozwiązać? Co prawda pojawiły się tanie linie lotnicze i czartery, którymi polskie biura podróży dowożą coraz tłumniej turystów, ale właściciele firm pytają raczej o ceny wysyłki palet tirami czy koleją.

Gruzja graniczy z Armenią, Azerbejdżanem, Turcją i Rosją. Z tą ostatnią ma najdłuższą granicę, ale ze względu na biurokrację, problemy wizowe, a przede wszystkim na bezpieczeństwo, połączenie z Gruzją przez Rosję jest najrzadziej używane. Promy płynące z ukraińskiej Odessy docierają do gruzińskich portów bardzo nieregularnie, więc jeśli komuś zależy na terminowości, to z nich też rezygnuje. Z kolei z Azerbejdżanem łączy Gruzję obecnie jedyne połączenie kolejowe. Z obserwacji mapy z kalkulatorem w ręku wynika, że nie jest to raczej opłacalne. Dlatego wielkie nadzieje wiąże się z linią z Turcji (Kars – Tbilisi – Baku), która ma zostać ukończona w 2015 roku. Dla europejskich producentów możliwość wysyłania towarów koleją od strony Turcji wydaje się bardzo atrakcyjna i Gruzini także bardzo naciskają na terminowość prac. Na trasie przez Achalkalaki widoczny jest pośpiech.

Po czwarte: serdecznie witamy Polaków!

I przede wszystkim: co można tam sprzedać?

Wśród polskich towarów eksportowych są m.in. leki, kosmetyki, proszki do prania, pieluchy, golarki, meble, tłuszcze

O emocjach na koniec…

Nie można zapomnieć o różnicach kulturowych i lokalnej etykiecie biznesowej. Nawiązanie relacji i współpraca z gruzińskimi partnerami różni się diametralnie od międzynarodowych kontaktów biznesowych np. z krajami Europy Zachodniej. Co wiele osób na pewno zaskoczy – jest też inne od kontaktów z Rosjanami czy Ukraińcami. Kaukaski temperament, południowe emocjonalne podejście, niezwykła gościnność – tu wszystko opiera się na relacjach międzyludzkich, a oferta biznesowa i negocjacje przychodzą dopiero później. Przesłanie mailem czy pocztą katalogu produktów nie zdziała nic, dopóki nie poznamy się z potencjalnymi partnerami bliżej, nie spędzimy długich godzin na suprach (ucztach), toastach i nie opowiemy o swojej rodzinie.

I bez względu na to, czy nasza oferta wejdzie przebojem na gruziński rynek, czy też nie uda się tego ziścić – na pewno pozostaną nam przyjaciele i fantastyczne wspomnienia.

Ligia Szulc

Przełomem dla relacji polsko-gruzińskich był rok 2008 – to słynny przyjazd prezydenta Kaczyńskiego w celu wsparcia Gruzji podczas konfliktu zbrojnego z Rosją, a z nim innych prezydentów byłego bloku socjalistycznego. Niebezpieczny rajd stał się dla Gruzinów symbolem braterstwa w strasznym czasie. Nie zapominają tego i do dziś, siedząc przy stole polsko – gruzińskim, nierzadko usłyszymy toast za ś.p. prezydenta Kaczyńskiego.

Skokowo rosnąca ilość polskich turystów w Gruzji przyciągnęła pomysłowych polskich przedsiębiorców, którzy postanowili wziąć udział w rozbudowie gruzińskiego przemysłu turystycznego. Ponieważ w Gruzji nie obowiązują ograniczenia na zakup nieruchomości nierolnych przez obcokrajowców, to gdy pojedziemy do Gruzji i zatrzymamy się w hotelu, może się okazać, że jego właścicielam i są Polacy. Jest kilka takich miejsc w Tbilisi, jest i hostel w Kutaisi, którego strona prowadzona jest w języku polskim.

I jest jeszcze słynna polska miejscówka na pustyni niedaleko wioski Udabno: restauracja, a wkrótce prawdopodobnie też dom kultury. Polacy realizują także projekty pomocowe, w ramach których oznaczane są np. szlaki turystyczne.

Polakom na pewno pomagają przepisy: możemy wjeżdżać do Gruzji bez paszportu (na dowód osobisty), nie potrzebujemy specjalnych zezwoleń na pracę, możemy swobodnie podróżować i przebywać tam przez 360 dni bez wiz, a nasze kraje podpisały umowę dotyczącą unikania podwójnego opodatkowania.

32

batumi Czy planowaliście już kiedyś wyjazd do Gruzji? Jakie myśli zaprzątały wam wtedy głowę? Prawdopodobnie myśleliście, że potrzebny jest długi urlop, najlepiej latem, więcej pieniędzy w portfelu i dużo czasu na przygotowania do podróży.

Nic bardziej mylnego. W dobie tanich linii lotniczych szybko małym kosztem możemy dostać się również do Gruzji, aby naładować swoje akumulatory, choćby podczas długiego weekendu.

33

Nad morze!

duję się z nim uprzednio, że nie zapłacimy nic za taksówkę, jeśli jego zapewnienia okażą się bajką. Wszystko jednak się zgadza.

Mieszkanie – hostel znajduje się na parterze zwykłego wielopiętrowego bloku, a gospodarzem jest przemiła pani, która wita nas ciepłym dzień dobry. Pokazuje nam album z Polski, który dostała kiedyś w prezencie i tłumaczy, że Polacy są tu częstymi gośćmi.

Zostawiamy bagaże, bierzemy aparaty i udajemy się na pierwszy spacer. Miasto sprawia wrażenie wyludnionego, trochę ospałego. Gdyby nie liczne restauracje, hotele, nadmorski bulwar, nikt by nie pomyślał, że jest to duży kurort, który latem tętni życiem. Różnica jest kolosalna. Gdy byłem tu w sierpniu trzy lata temu przytłoczył mnie tłum ludzi i upał trudny do zniesienia. Teraz łagodny wietrzyk smaga nam twarze, a słońce nie pozwala odczuć chłodu. Jak dla mnie – rewelacja. Jeśli, tak jak my, cenicie sobie spokój, ciszę i nie lubicie tłoku to styczeń jest idealną porą, żeby odwiedzić to miasto. Knajpki i hotele świecą wtedy pustkami, a do dyspozycji macie kilometry kamienistej plaży. Ciepły, opisywany jako subtropikalny, klimat pozwala cieszyć się ładną pogodą nawet podczas kalendarzowej zimy. Wszystko dzięki ciepłym masom powietrza, które napływają tu z południa oraz wysokim górom na północy.

To właśnie Kaukaz blokuje napływ zimnego powietrza znad Rosji. I tak, w środku zimy, z powodzeniem można bez kurtki wybrać się na spacer nadmorskim bulwarem. A ten w Batumi ciągnie się przez całe miasto: od dużego portu morskiego do ulicy Lecha i Marii Kaczyńskich. Nasz były prezydent ma tam bowiem wspaniałą opinię, którą zyskał po wsparciu Michaiła Saakaszwilego podczas wojny w Gruzji w 2008 roku (ulica Lecha Kaczyńskiego znajduje się też w stolicy kraju, Tbilisi). Idąc wzdłuż bulwaru, mijamy kolejne knajpki, kluby, mola, siłownie pod odkrytym niebem, place zabaw, parki, hotele i inne atrakcje. Widać, że w ciągu ostatnich lat miasto było mocno doinwestowane. Na pytanie, czyja to zasługa, prawie zawsze pada odpowiedź, że byłego prezydenta Michaiła Saakaszwilego.

– Teraz już tak nie ma. Nowego prezydenta nic nie obchodzi. Rozpoczęte inwestycje zaczynają popadać w ruinę, bo nie ma pieniędzy na ich dokończenie – narzeka znany już nam taksówkarz, z usług którego podczas wyjazdu korzystaliśmy kilkukrotnie. Doskonałym przykładem tych niezrealizowanych obietnic jest budynek Uniwersytetu Technicznego w Batumi.

Nowoczesny wieżowiec rozmachem przebija chyba głośną inwestycję tak zwanego warszawskiego „Żagla”. Jakby tego było

Moja przygoda z Gruzją zaczęła się od gór w 2011 roku. Chciałem z bliska zobaczyć owiane legendą kaukaskie cztero- i pięciotysięczniki (w tym Kazbek i Uszbę) i poczuć smak – na tamtą chwilę trochę orientalnej dla mnie – przygody. Do dzisiaj góry pozostają głównym celem moich podróży. Z aparatem odwiedziłem między innymi Himalaje oraz równie majestatyczne azjatyckie pasma Tienszan i Pamir. Jednak to właśnie gruziński Kaukaz, tak jak polskie Tatry, zajmują w moim sercu szczególne miejsce. Pomimo zamiłowania do gór od czasu do czasu los lub – jak ktoś woli – przypadek kieruje mnie zgoła w innym kierunku. Tak właśnie było na początku bieżącego roku, kiedy to mając do dyspozycji tylko cztery dni wolnego, niezbyt pokaźną ilość gotówki oraz tanie bilety lotnicze znalezione przez moją dziewczynę w Internecie postanowiłem ponownie odwiedzić Gruzję. Tym razem wybór padł jednak na morze. Biorąc ze sobą jedynie bagaż podręczny, dotarliśmy na warszawskie lotnisko Chopina. Stąd od Gruzji dzielił nas jedynie trzygodzinny lot.

Wylądowaliśmy w okolicach Kutaisi, drugiego największego miasta Gruzji, znanego głównie ze znajdującej się tam siedziby parlamentu i zabytków architektury. Kutaisi przywitało nas lekkim mrozem i oblodzonymi drogami, co zdarza się tam stosunkowo rzadko nawet w połowie stycznia. W mieście spędziliśmy tylko jedną noc.

Jednak te kilka godzin wystarczyło, abyśmy doświadczyli osławionej na całym świecie gruzińskiej gościnności. Wszystkich nowych gości wita się tam bowiem cudowną rodzinną atmosferą, suto zastawionym stołem i dużą ilością domowego wina oraz czaczy – gruzińskiego samogonu. Co ciekawe, przy stole powitali nas nie tylko gospodarze, lecz wszyscy turyści obecnie przebywający w hostelu. Do tych kilku chwil wracamy często pamięcią, z sentymentem wspominamy niekończące się toasty oraz długie rozmowy z gruzińską rodziną i ukraińską grupką nowo poznanych ludzi. Gdy po tak miłym przyjęciu z pełnymi brzuchami i w znakomitym nastroju kładliśmy się spać, przypomnieliśmy sobie, że celem naszej krótkiej przygody jest morze, oddalone od Kutaisi o kilkadziesiąt kilometrów. Następnego dnia tuż po śniadaniu wyruszyliśmy więc marszrutką do Batumi. Mając przed sobą dwugodzinną podróż zastanawialiśmy się, co można robić tu zimą? Wszak w górach mogliśmy oddać się białemu szaleństwu, ale co u licha robić w styczniu na plaży? Polecam czasem nie poddawać się pierwszemu wrażeniu i spróbować. Może się wtedy okazać, że miasto znane z wakacyjnego szaleństwa zyska zupełnie nową jakość.

… ech Batumi Batumi – znany kurort nad Morzem Czarnym, w pobliżu granicy z Turcją. Wysiadając z busa, od razu czujemy różnicę. Wita nas słońce i powiew ciepłego wiatru. „Na oko” jest około 15-20 stopni. Nieźle jak na styczeń – myślę sobie.

– To u nas normalka – mówi taksówkarz, który, widząc turystów, natychmiast nas zaczepia. Jak się później okaże, w domach nie ma nawet grzejników, bo ich instalacja jest zupełnie nieopłacalna.

Oczywiście z Polski należy wziąć również kurtkę. Wszak czasem można zobaczyć tu zielone palmy uginające się pod śniegiem.

W Batumi należy jednak traktować to bardziej jako anomalię niż normę. Za namową kierowcy jedziemy do proponowanego przez niego hostelu. Obiecuje nocleg za 10 lari (około 20 zł), w centrum miasta, pięć minut piechotą od plaży.

– Każdy tak mówi – mówię. Nauczony doświadczeniem, doga-

34

Podróżując po okolicy samego Batumi możemy udać się na pieszą wycieczkę w góry (godzina jazdy samochodem od miasta). Popularnością cieszą się również jednodniowe wycieczki do Turcji (granica znajduje się 15 kilometrów za miastem) oraz wizyta w jednej z lokalnych winnic. Można w nich skosztować ekskluzywnych trunków produkowanych tylko w Adżarii, czyli autonomicznym regionie Gruzji, stolicą którego jest właśnie Batumi. W samym mieście możemy również kolejką linową dostać się z brzegu morza na pobliskie wzniesienie, skąd rozpościera się piękna panorama na miasto i okolice. Z góry widać również, że Batumi – jak można się tego spodziewać – to nie tylko nowoczesne budownictwo i masa turystycznych atrakcji,

Patrząc przez obiektyw

fot. jacek rępalski

Okolice miasta

lecz również nieutwardzone drogi i budynki popadające w ruinę.

Pod nowoczesną elewacją tego miasta kryją się problemy obecne w całej Gruzji – kraju, który po odzyskaniu wolności jest wciąż intensywnie modernizowany.

Artykuł ten nie jest przewodnikiem, raczej zbiorem moich luźnych, subiektywnych obserwacji. Jednakże opowieść o Batumi nie byłaby kompletna bez wzmianki o ogrodzie botanicznym. To jedna z głównych atrakcji miasta. Na wzgórzach w bezpośrednim sąsiedztwie morza rośnie las egzotycznych, rzadko spotykanych roślin.

W oczach takiego jak ja laika nie byłoby w tym nic nadzwyczajnego, gdyby nie widok drzew mandarynkowych, które w połowie stycznia wprost uginają się pod owocami. Dla mieszkańców widok ten jest tak pospolity jak dla Polaków jabłonie. W ogrodzie botanicznym owoców zrywać oczywiście się nie powinno, jednak mandarynki dosłownie spadały z drzew. Bez skrupułów zapakowałem więc do mojego fotograficznego plecaka tyle owoców, na ile starczyło mi miejsca. Szkoda było patrzeć, jak się marnują. Przymrużył na to oko nawet jeden z botaników, który, będąc świadkiem procederu, szybko wszedł z nami w rozmowę i po chwili po drodze opisywał nam co ciekawsze gatunki znajdujących się tam roślin. Na ulicach mandarynki sprzedawane są o tej porze roku za pół darmo. Nie zapomnę również widoku kilkusetmetrowej hałdy wyrzuconych owoców, która zalegała na plaży. Jak się dowiedziałem od jednego z miejscowych, nadmiar owoców był prawdopodobnie wcześniej wyrzucony do morza.

Jacek Rępalski

mało, budynek stoi w bezpośrednim sąsiedztwie plaży. Kusząca wydaje mi się perspektywa słuchania wykładów na 37. piętrze dwustumetrowego drapacza chmur, z którego, z jednej strony, rozpościera się widok na bezkres morza, a z trzech pozostałych na góry. Podejrzewam jednak, że wykłady takie byłyby mało efektywne, a większość z nich spędzałbym na pobliskiej plaży lub w którejś z knajpek. Póki co jednak nikt tam nie studiuje i nie wiadomo, czy w ogóle studiować będzie – inwestycja została bezterminowo zawieszona. Przyznać jednak trzeba, że – jak na Gruzję – miasto urządzone jest bardzo nowocześnie i już nie ustępuje ono rozsławionemu rosyjskiemu Soczi.

Południową stolicę Rosji miałem okazję odwiedzić sześć lat temu. Miasta te mają wiele wspólnych cech. Oba położone są nad Morzem Czarnym, dominującymi drzewami są tu ozdobne palmy, plaże są kamieniste, a z miasta można oglądać górskie szczyty. Z Batumi widać nie tylko zalesione góry pobliskiego Małego Kaukazu. Przy sprzyjającej pogodzie z plaży obserwować możemy nawet oddalony o – bagatela – około 200 km główny grzbiet Kaukazu. Ale to jeszcze nie wszystko. Z Batumi udało mi się bowiem sfotografować na tle morza Jego Wysokość Elbrus! Znajdujący się w całości po stronie rosyjskiej szczyt wznosi się na 5642 m n.p.m.

Ten śnieżny kolos jest najwyższą g ó r ą Ka u ka z u i Europy zarazem - o ile przyjmiemy, że omawiany fragment Rosji znajduje się na naszym kontynencie. Opinie ekspertów wciąż są w tej kwestii podzielone.

Dominującą jednak zdaje się być teoria, że najwyższy w Europie jest alpejski Mont Blanc (4810 m n.p.m.).

35

Jeśli, tak jak ja, jeździcie głównie po to, żeby fotografować, polecam przespacerować się w okolicach batumskiego portu. Natkniecie się tam na odpoczywających na ławkach miejscowych, masę wędkarzy, którzy są skarbnicą sytuacyjnych scenek godnych uwiecznienia.

W pamięci zapadli mi m.in. panowie, którzy oddawali się namiętnej grze w karty czy wędkarz, chwalący się złowioną rybą. Idąc dalej, natknęliśmy się na plaży na konstrukcję niedokończonego budynku.

Stróż pilnujący budowy sam podbiegł do nas i zaprosił do sfotografowania panoramy z dachu budynku. Oczywiście zaproponował również spróbowania miejscowej czaczy. Kiedy dowiedział się, że jesteśmy z Polski, byliśmy już jego najlepszymi przyjaciółmi. Gruzini mówią, że nasze narody mają ze sobą wiele wspólnego. Przez wieki oba znajdowały się pod pręgierzem wielkiej Rosji. Imponuje im to, że Polacy potrafili się spod niego wyzwolić i stworzyć silne państwo.

Mimo, że Gruzini cenią Polaków szczególnie mocno, są uprzejmi dla wszystkich turystów – także tych z Rosji, którzy nadal chętnie odwiedzają Gruzję.

– Zwykły Rosjanin to nie Putin – tłumaczy nasz taksówkarz, zaledwie kilka lat po wojnie z Rosją. Dobrze byłoby, gdyby Polacy równie dobrze rozróżniali te sprawy.

Batumi, tak jak cała Gruzja, jest miejscem, gdzie każdy może znaleźć dla siebie coś wyjątkowego. Te cztery dni były dla mnie zadziwiająco owocne fotograficznie. Choć moim ulubionym regionem Gruzji wciąż pozostaje górska Swanetia, to krótki pobyt w Batumi w środku zimy był dla mnie bardzo ciekawym i cennym doświadczeniem. Jeśli macie więc wątpliwość, dokąd się wybrać podczas krótkiego, zimowego – i nie tylko – urlopu, to z czystym sumieniem mogę wam polecić właśnie Batumi. A więc pakujcie się i do zobaczenia w Gruzji! Ja wrócę tam jeszcze nie raz.

Prawie rok temu Stowarzyszenie Sztuka Nowa zrealizowało ważną zagraniczną wyprawę – w ramach projektu „Na scenie doświadczeń” zespół odwiedził Tbilisi, by poprowadzić warsztaty teatru fizycznego dla gruzińskiej grupy teatralnej Melpomena. Owocem projektu prowadzonego przez Dawida Żakowskiego okazał się spektakl „Artysta. Mechanika ucieczki”, którego premiera miała miejsce we wrześniu zeszłego roku, a najbliższy pokaz odbędzie się 6 września 2014 roku w ramach Festiwalu Czarna Offca w Warszawie.

Na scenie doświadczeń - Sztuka Nowa w Gruzji

36

Marszrutką!

miasto rzeką Kurą, a nawet stajemy w środku nocy nad krawędzią wodospadu. Poznajemy chyba wszystkie sklepy z winami w mieście, wielokrotnie uczestnicząc w degustacjach i robiąc zawsze udane zakupy. Jeździmy fantastyczną kolejką zawieszoną nad miastem, a także sunącym po bardzo stromej ścianie góry pociągiem, by dostać się na szczyt Mtacmindy, Świętej Góry, z której zobaczyć można panoramę całego miasta. Pędzimy na szalonym rollercasterze pocieszając się, że jeśli na nim zginiemy, to przynajmniej wszyscy razem. Oglądamy wątpliwej urody, choć w pewnym sensie oszałamiające, futurystyczne budowle – Most Pokoju i budynek Filharmonii, stanowiące obiekty żartów i kpin mieszkańców miasta.

Lądujemy w Kutaisi. Zamiast spodziewanego lejącego się z nieba żaru, Gruzja wita nas kroplami deszczu. Na lotnisku łamiemy przepisy i dostajemy naganę od groźnie wyglądających policjantów – na terenie portu lotniczego nie wolno robić zdjęć – po czym wpadamy w morze kierowców marszrutek. Przeciskamy się przez tłum natarczywych mężczyzn, oferujących nam transport do Tbilisi – nie wszyscy wzbudzają zaufanie, ale na szczęście w oddali widzimy już kartkę z napisem Karolina and David – nasz kierowca czeka. Wsiadamy do marszrutki wyglądającej z zewnątrz zupełnie zwyczajnie. Okazuje się jednak, że w środku samochód wybity jest drewnianą boazerią, ma staromodne skórzane fotele, a z odbiornika radiowego płyną melodyjne gruzińskie przeboje. Zgodnie stwierdzamy, że powinniśmy mieć taki samochód na własność i podróżować po całym świecie, jak przystało na prawdziwą trupę teatralną. Wtedy jeszcze nie przypuszczamy, że rozpoczynająca się właśnie gruzińska przygoda stanie się początkiem naszej długotrwałej przyjaźni i współpracy, że wakacyjny projekt zaowocuje stworzeniem pierwszego repertuarowego spektaklu, a przede wszystkim – że zbudujemy zespół, który nie tylko wznowi tradycję teatru fizycznego w Polsce, ale zacznie z nią konsekwentnie eksperymentować.

Podróży krętymi górskimi drogami towarzyszą nie tylko westchnienia zachwytu nad bajkowymi widokami za oknem, ale też okrzyki ekscytacji i trwogi, kiedy zapakowana po brzegi marszrutka chwieje się na ostrych zakrętach tuż nad krawędzią przepaści. Mijamy lasy, wioski i miasteczka wyglądające jak wyjęte z przeszłości, jakby czas zatrzymał się tam kilkadziesiąt lat temu. Obok przydrożnych barów i zniszczonych domów pełno jest stoisk z owocami – nie mogąc się oprzeć, prosimy kierowcę, by zatrzymał się i kupujemy wielkie soczyste brzoskwinie, wygrzane na słońcu figi i ogromnego arbuza. Po wizycie w Gruzji egzotyczne owoce sprzedawane w Polsce nigdy już nie smakują tak samo – zwłaszcza wspaniałe gruzińskie arbuzy nie mają sobie równych; w trakcie naszej dziesięciodniowej wyprawy rozkoszowaliśmy się nimi codziennie.

Gruzja dumą Gruzinów

Po około trzech godzinach podróży wjeżdżamy do Tbilisi – miejsca, w którym tradycja zderza się z nowoczesnością.

Charakter miasta odpowiada więc idealnie charakterowi naszych działań; nic dziwnego, że okaże się bardzo silną inspiracją do pracy nad spektaklem, który będzie zwieńczeniem ośmiodniowych warsztatów teatru fizycznego.

Nie czekamy ani chwili, już pierwszego wieczoru wyruszamy eksplorować miasto. Nocne spacery, szczególnie po mało uczęszczanych górskich ścieżkach u stóp Matki Gruzji, staną się naszą tradycją, flanering dla części zespołu okaże się integrującym rytuałem, okazją do wymiany poglądów, inspiracji, do wspólnego czytania poezji czy po prostu bycia razem. Podekscytowani, odwiedzamy nocami dziedzińce zrujnowanych domów, wspinamy się na miejskie wzgórza, puszczamy kaczki nad przecinającą

fot. Jan Borek

Zintegrujmy się w Tbilisi!

37

Do dziś zastanawiam się, skąd mieliśmy w Gruzji tyle energii – od rana do wieczora intensywne treningi fizyczne, gorączkowa praca nad spektaklem, a nocami długie rozmowy przy winie i czaczy urozmaicane tradycyjnymi gruzińskimi toastami i oczywiście wspomniane już wędrówki po tajemniczych zakątkach miasta. Z wyjątkiem regeneracyjnej wizyty w miejscowej bani, gdzie zostaliśmy solidnie wymasowani i zyskaliśmy nowe życie, właściwie cały czas działaliśmy na pełnych obrotach. Być może nasza wytrzymałość to zasługa niezwykłej pozytywnej energii, od początku unoszącej się nad realizowanym przez nas projektem; energii płynącej nie tylko z gruzińskiego słońca, ale przede wszystkim z otwartych, gościnnych, bardzo ciepłych ludzi, których poznaliśmy w Tbilisi. Współpraca z działającą w mieście grupą teatralną Melpomena, prowadzoną przez reżysera Gelę Quirię i animatorkę Dianę Bazykian, okazała się bardzo rozwijająca dla obu stron. My, Sztuka Nowa, na czele z prowadzącym warsztaty reżyserem Dawidem Żakowskim, przekazywaliśmy Gruzinom naszą metodę pracy – intensywny trening fizyczny. Oni natomiast zadbali o przybliżenie nam tradycji i kultury swojego pięknego kraju. Pomiędzy treningami wygospodarowali czas, by zabrać nas do Mcchety, dawnej stolicy Gruzji, gdzie odwiedziliśmy położony na wzgórzu, pochodzący z IV wieku Monastyr Dżwari i byliśmy świadkami tradycyjnego prawosławnego ślubu. Potem zobaczyliśmy jeszcze średniowieczną katedrę Sweticchoweli, ogromną imponującą budowlę otoczoną solidnym murem, w którego wnętrzu uwięziony został niedźwiedź. Uderzający widok – młode, przerażone zwierzę rozpaczliwie drapie pazurami w przeszklone drzwi znajdujące się na końcu muru. My oburzeni, gotowi powiadomić Greenpeace o smutnym losie misia, Gruzini natomiast zaskoczeni naszą bardzo emocjonalną reakcją. Wytłumaczyli nam, że więzienie niedźwiedzia to tradycja w tutejszych klasztorach.

Trudno zrozumieć ten okrutny zwyczaj wpisany w gruzińską kulturę, ale na szczęście inne zwierzęta zażywają w tym kraju o wiele więcej wolności. Nieustannie spotykaliśmy chodzące po polach i ulicach krowy, znacznie mniejsze od polskich i inaczej ubarwione, skaczące po miejskich śmietnikach koty oraz przepiękne smukłe psy o piaskowej sierści.

Gruzini dzielili się z nami swoją kulturą, opowieściami o lokalnych legendach i o historii kraju, a ich wiedza w tym zakresie była tak rozległa, że uświadomiłam sobie, jak małą wagę w gruncie rzeczy my przywiązujemy do naszych ludowych podań i wierzeń, że dość powierzchownie znamy naszą historię. Duma

Gruzinów i okazywany otwarcie szacunek i miłość do własnego kraju, rozumiane w pozytywny sposób, były naprawdę imponujące. Równie ciepło i entuzjastycznie odnosili się oni do Polski – od początku traktowali nas jak przyjaciół, a poza tym niemal wszyscy deklarowali, że marzą o wizycie w naszym kraju; niektórzy zresztą już swoje obietnice spełnili, rozpoczynając tu studia.

38

W Tbilisi treningi odbywały się w polskiej szkole w centrum miasta, która w trakcie wakacji stała opustoszała. Miejsce doprawdy niesamowite – stary pałac, wybudowany przez gruzińskiego arystokratę dla jego ukochanej, teraz już zapuszczony i pokryty grubą warstwą kurzu, wciąż jednak kryjący w sobie ducha dawnej świetności. Zbadaliśmy jego wnętrza bardzo dokładnie, wytrwale czyściliśmy podłogi i zdejmowaliśmy pajęczyny, uważając jednak, by nie zniszczyć unoszącej się tam magicznej atmosfery. Trochę narzekaliśmy na brud, niektórzy mieli opory, by ćwiczyć na boso albo kłaść się na podłodze w trakcie treningów, ale z dzisiejszej perspektywy nie wyobrażam sobie naszego spektaklu w innym miejscu. Praca nad nim była niesamowitym doświadczeniem począwszy od pierwszego dnia, kiedy spotkaliśmy się z zaskoczeniem i nieznacznym oporem ze strony grupy gruzińskiej, przez przełamywanie barier aż do osiągnięcia stuprocentowego zaangażowania uczestników i zobaczenia, że wszyscy naprawdę docenili naszą metodę treningu. Dla takich efektów warto było znieść wszelkie niedogodności. Ćwiczenia, które proponowaliśmy Gruzinom, opierały się nie tylko na różnych formach ruchu w przestrzeni, ale w dużej mierze na dotyku i nieustannym kontakcie wzrokowym, co w gruzińskiej kulturze, zwłaszcza pomiędzy kobietą a mężczyzną, może być uznane nawet za niestosowne. Profesjonalizm i towarzysząca procesowi pracy radość i fascynacja wzięły jednak górę, a wszelkie wątpliwości czy opory zniknęły bezpowrotnie. Niezapomniany trening, który odbyliśmy w lesie podczas zorganizowanej przez grupę gruzińską wspólnej wycieczki, stał się momentem przełomowym. Biegając między drzewami, rzucając gałęziami, czuliśmy się bardzo dziko, w powietrzu wisiała niewyjaśniona nerwowość, poczucie zagrożenia, niemal agresja. Podzieliliśmy się na grupy – jedni biegali, drudzy wspierali ich okrzykami, tupaniem, klaskaniem, doświadczenie z każdą chwilą stawało się coraz bardziej rytualne i nawet ci, którzy na początku mieli opory przed leśnym treningiem, w pełni poddali się klimatowi. Potem poprowadziliśmy sesję push&pull (ćwiczeń polegających na oddawaniu sobie ciężaru pomiędzy partnerami), a przedzierające się przez korony drzew promienie zachodzącego słońca stopniowo koiły rozbudzone wcześniej emocje. Skończyliśmy trening, leżąc na trawie w środku lasu, a nieopodal już czekało na nas ognisko i gruzińskie przysmaki. Jedzenie stanowiło odrębny rozdział w trakcie naszej wyprawy. Kuchnia gruzińska zaskoczyła nas takimi rarytasami jak kozi ser, chinkali, chaczapuri czy... oranżada. Nierozerwalnie z tamtejszymi potrawami kojarzy mi się też smak kolendry, a jako obowiązkowy element każdego posiłku zapamiętałam lawasz, czyli wypiekany w kształcie rombu płaski chleb, tradycyjne pieczywo gruzińskie.

Vincent van Gogh i Szota Rustaweli Poznaliśmy też tak kluczowe elementy gruzińskiej kultury jak tradycyjne tańce czy poezja, które wykorzystaliśmy później w naszym finałowym spektaklu. Pokaz, który zorganizowaliśmy w opisywanym wcześniej pałacu, składał się z sześciu części. Rozpoczęliśmy zbiorową sceną

Małgorzata Suś

fot. Karolina Dziełak-Żakowska

fot. JAgnieszka Barszcz

fot. Agnieszka Barszcz

fot. Jan Borek

Magiczne miejsce i rytuał treningu

Gruzińskie „naj”

Niezwykle mocno przywiązani do swej ojczyzny Gruzini szczególnie cenią to, co w Gruzji jest „naj” – najwyższy szczyt, najstarsze zachowane na świecie pestki winogron, a do tego chrześcijaństwo jako religia państwowa już od IV wieku. Oto garść gruzińskich powodów do dumy.

W Gruzji nie brakuje kompleksów skalno-jaskiniowych.

Bodaj najbardziej znanym jest historyczny zespół trzynastu jaskiń w Wardzi. Nie mniej interesująco przedstawia się jednak skalne miasto Uplisciche, zajmujące aż 20 hektarów (turystom udostępniono jedynie niewielką część), a także wykuty w skale kompleks klasztorny Dawit Garedża, założony w VI wieku.

Homo georgicus W latach 90. XX wieku podczas badań archeologicznych w gruzińskim miasteczku Dmanisi znaleziono ludzkie czaszki liczące 1,8 miliona lat. Homo georgicus okazał się najdawniejszym przybyszem do Europy – uważany do niedawna za pioniera osadnictwa na naszym kontynencie Homo erectus przybył z Afryki 800 tys. lat później.

Nie tylko praczłowiek

Skoro o archeologii mowa, warto odnotować, że w okolicach góry Sataplia w pobliżu miasta Ckaltubo odkryto szczątki dinozaurów.

Argonauci i złote runo

Na podstawie mitologii greckiej, za pierwszych w dziejach świata podróżników można uznać Argonautów, którzy wyprawili się do Gruzji po złote runo. Mit mitem, ale złote runo istniało naprawdę.

Górale ze Swanetii zanurzali bowiem futra owcze w złotonośnych rzekach, by po wyjęciu skór runo mieniło się złotym pyłem.

Światowe dziedzictwo

Złota Kolchida

W efekcie badań archeologicznych na terenie Gruzji odkryto pozostałości osiedli ludzkich z okresu prehistorycznego i epoki starożytnej. Wykopaliska przyniosły zaś cenne znaleziska – przedmioty wykonane z brązu, żelaza oraz metali szlachetnych. Najcenniejszy skarb – zbiór złotej biżuterii – można dziś podziwiać w Muzeum Narodowym w Tbilisi.

Przez obszar Gruzji przepływa aż 26 tys. rzek. Co ciekawe, najkrótsza z nich – zarazem najkrótsza na świecie! – ma tylko 20 metrów długości. Ledwie wypłynie z ziemi, a już wpada do morza. Ponadto na terytorium Gruzji znajduje się ponad 850 jezior.

Morze Czarne, nad którym leży Gruzja, to najgłębsze międzykontynentalne morze świata. Jego średnia głębokość wynosi 1271 m, a maksymalna aż 2245 m.

39

Raj płynący… winem

Według archeologów, najstarsze odnalezione w Gruzji pestki winogron (notabene przerobionych na wino) mają ponad 7 tys. lat, co czyni je najstarszymi na świecie. Prawdziwą dumą Gruzinów jest jednak to, co z takiej pestki może wyrosnąć, czyli oczywiście winorośl – w Gruzji występująca aż w 500 odmianach.

Aż tyle rzek i jezior!

Najgłębsze morze

Na listę światowego dziedzictwa UNESCO wpisano dawną stolicę Gruzji Mcchetę, monastyr Gelati, katedrę Bagrata koło Kutaisi oraz wioskę-muzeum Uszguli koło Mestii w Swanetii. Za światowe dziedzictwo kultury w 2011 roku UNESCO uznało gruzińskie pieśni ludowe.

Ad astra

W 1977 roku zaś popularną gruzińską piosenkę Czakrulo amerykański wahadłowiec zabrał w kosmiczny rejs.

N

ajwyższe góry, najwspanialsze wodospady, najpiękniejsze krajobrazy, najlepsze jedzenie, najzdrowsze owoce i warzywa, wreszcie – najczystsza woda… Wszystkie te walory Gruzji, tak często chwalone przez turystów, dają Gruzinom powody do dumy.

fot. ewa dziekanowska

Niezliczone jaskinie

GIORGI MAGLAKELIDZE

w holu budynku, by zaraz potem podzielić się na cztery mniejsze grupy, z których każda zajęła własną przestrzeń. Widzowie przemieszczali się od piwnicy budynku, przez hol i schody do mrocznego korytarza na piętrze, by w końcu dotrzeć do sali teatralnej. Tam najpierw obejrzeli rozgrywającą się pomiędzy krzesełkami na widowni scenę czwartego zespołu, a następnie – już na scenie – wspólny taniec wszystkich uczestników projektu. Inspiracją do stworzenia spektaklu były historie wybranych przez uczestników artystów. Wybór ten był całkowicie dowolny, artyści z pozoru zupełnie różni, ale łączyło ich jedno – problem wykluczenia ze społeczeństwa. W pałacu w Tbilisi spotkali się więc między innymi Edgar Allan Poe, Vincent van Gogh czy gruziński średniowieczny poeta Szota Rustaweli.

Spotkanie to, podobnie jak cała wyprawa do Gruzji, okazało się na tyle inspirujące, że tuż po powrocie do Polski kontynuowaliśmy wspólną pracę i niedługo potem, w ramach wieczoru kultury gruzińskiej w Centrum Łowicka w Warszawie odbyła się premiera spektaklu Artysta. Mechanika ucieczki, wyreżyserowanego przez Dawida Żakowskiego. Dzisiaj ten spektakl wygląda już zupełnie inaczej niż w swojej pierwotnej wersji i pozornie niewiele ma z Gruzją wspólnego, z wyjątkiem tego, co my, zespół Sztuki Nowej, wiemy najlepiej – bez wyprawy do Tbilisi Artysta… nigdy by nie powstał, a my nie bylibyśmy tak zgraną ekipą. Wygraliśmy naszym spektaklem Warszawski Festiwal Młodych, zrealizowaliśmy kilka nowych projektów artystycznych, planujemy kolejne podróże, a niedługo – 6 września – ponownie zagramy Artystę…, tym razem na Festiwalu Czarna Offca w Warszawie. Zapraszamy!

8.

FESTIWAL FILMÓW ROSYJSKICH

N A D P OLSK Ą

www.sputnikfestiwal.pl

20 – 30 listopada 2014 r.

Warszawa Kinoteka, Iluzjon i 40 miast w Polsce

Filmy Konkursowe Kalejdoskop Nowego Kina The Best of Sputnik Rosyjska Fantastyka Krótki Metr Mały Sputnik Zapraszamy!

Organizatorzy:

Zadanie zrealizowane dzięki dofinansowaniu ze środków:

Министерство культуры Российской Федерации

40

Współfinansowanie:

Partner główny:

Yoga Terror W

maju 2014 roku ukazał się debiutancki album grupy Yoga Terror. Zapraszamy na rozmowę z wokalistką Zu Pytlińską i gitarzystą Michałem Truongiem.

Jak zmaterializowała się Yoga Terror?

Michał: Jeśli chodzi o naszą prehistorię, to zaczęło się od tego, że z moim bratem Krzysiem oraz Kuczym, z którym w licealnych czasach zakładaliśmy pierwsze heavy metalowe kapele o żenujących nazwach, postanowiliśmy stworzyć funk-metalowy projekt. Wtedy też powstały zalążki takich numerów jak Violence FM czy Hot Date. Szybko odeszliśmy od sztywnych stylistycznych założeń, ale ideą pozostało granie ostro i z groovem.

Zuza: W obecnym składzie gramy od dwóch lat, choć zespół istnieje dłużej. W 2011 roku doszło do pewnych „przetasowań” w składzie. Najpierw jako nowy członek zespołu dołączył Grzesiek (bas), potem ja (wokal). Znałam chłopaków już wcześniej, byłam na kilku ich koncertach i z dużym zainteresowaniem śledziłam poszukiwania nowego wokalisty. Wówczas nie przyszło mi nawet do głowy, żeby się zgłosić. Namówiła mnie do tego nasza wspólna znajoma. Pomyślałam, czemu nie? Mój poprzedni zespół Sen Zu zawiesił wcześniej działalność, praktycznie od roku już nie istnieliśmy, więc postanowiłam spróbować. Przyszłam na próbę i potem byłam już na każdej kolejnej (śmiech).

A skąd pomysł na nazwę grupy?

Zuza: Nazwę wymyślił Kuczy (perkusja). Z początku chodziło po prostu o to, żeby fajnie brzmiała, ale szybko okazało się, że kryje się pod nią coś więcej. Yoga Terror to zderzenie sprzeczności – łagodności z agresją. Podobnie jest z naszą muzyką. Ma ona swoją łagodną stronę – damski wokal, duża emocjonalność i melodyjność, zabarwienie orientalne – ale jednak jest to wciąż surowe, rockowe granie pełne „mięcha”.

Michał: Kiedy pierwszy raz usłyszałem nazwę „Yoga Terror”, miałem jeszcze inne skojarzenie. Było w tym dla mnie coś buntowniczego i pod prąd. Wtedy – i chyba obecnie też – ćwiczenie jogi było czymś bardzo modnym, a moda to pewien rodzaj społecznego „terroru”. Ta nazwa jest trochę wytknięciem bezrefleksyjnego powielania cudzych zachowań. Znajduje to odbicie w naszej muzyce, bo wydaje mi się, że gramy muzykę skrajnie niemodną i w jakiś sposób nonkonformistyczną.

Opowiedzcie o swoim procesie twórczym, od pierwszego impulsu do gotowej piosenki.

fot. Marcel Mierzicki

Zuza: Sprawa jest nieco skomplikowana, ponieważ po stworzeniu nowego składu musieliśmy mocno przearanżować stare utwory, z których szkoda było rezygnować.

Większość naszego repertuaru pochodzi jeszcze z czasów, kiedy mnie i Grzesia nie było w zespole. Niektóre kawałki otrzymały zupełnie nową formę, inne melodie i teksty. Trzy utwory napisaliśmy od zera. Zazwyczaj ktoś przynosił jakiś pomysł, najczęściej konkretny riff gitarowy, wokół którego powstawała cała reszta.

Tekst do muzyki czy muzyka do tekstu?

Zuza: Do tej pory zawsze było tak, że tekst i linia melodyczna powstawały do gotowej muzyki. Za teksty odpowiadam ja, w melodiach pomagają mi chłopaki. Zrobiliśmy jakiś czas temu luźniejszą próbę, podczas której dżemowaliśmy z myślą o nowych kawałkach. Zaśpiewałam dwa gotowe

41

Wasze inspiracje, nie tylko i niekoniecznie muzyczne?

Zuza: Inspiracji jest wiele i każdy ma własne. Nie ustalamy, na czym będziemy się wzorować albo jak chcemy brzmieć. Nasza muzyka jest po prostu wypadkową tego, co każdemu z nas z osobna w duszy gra. Tak chyba powinno być, jeśli chce się pozostać autentycznym. Mamy zbliżony gust muzyczny, przy czym słuchamy muzyki, nie gatunków.

To ważne, jeśli chce się zachować otwarty umysł i świeżość w tym, co się robi. Dobrze, gdy inspiracja jest bodźcem do stworzenia czegoś własnego, nie do kopiowania. Filtrujemy to, co nam się podoba, przez własną wrażliwość muzyczną i wychodzi coś, co, mam nadzieję, można nazwać własnym stylem. Moją osobistą guru muzyczną jest PJ Harvey, ale nie wiem, czy znajduje to wyraźne odzwierciedlenie w mojej twórczości. Inspiracji muzycznych zresztą mam bardzo wiele i są one bardzo różne, od piosenki aktorskiej i poezji śpiewanej, poprzez wszelkie odmiany rocka aż po muzykę elektroniczną i pop. Staram się chodzić regularnie na koncerty. Muzyka na żywo bywa bardzo inspirująca.

Z niemal każdego występu można wynieść coś ciekawego.

Jednak najbardziej inspiruje mnie chyba i tak samo życie, zasłyszane skrawki rozmów, dźwięki otaczającego świata.

One często są punktem wyjścia do rzeczy, które piszę.

Często wpadam na różne pomysły będące zalążkiem utworów, obserwując po prostu toczące się życie, na przykład w środkach transportu publicznego czy podczas spaceru po mieście.

W tym roku zadebiutowaliście płytą. Gdybyście mieli ją polecić…

Zuza: Jesteśmy bardzo zadowoleni z brzmienia tej płyty i z każdego utworu z osobna. Nie ma tu tzw. „zapchjadziur”. Płyta jest świeża, energetyczna i ma takiego powera, jak chcieliśmy. Myślę, że spodoba się każdemu, kto lubi mocne i pozytywne granie. A kto nie lubi, ten może polubi.

Michał: Wydaje mi się, że atutem naszej płyty jest to, że nie znudzi się po pierwszym przesłuchaniu.

Wychowałem się na muzyce bogatej w szczegóły i rozmaite smaczki. Minimalizm też jest czasem fajny, ale to nie nasz przypadek – gramy na tej płycie „dużo”, ale myślę, że z sensem. Całe szczęście, że w studio Fonoplastykon, gdzie rejestrowaliśmy numery, czuwał też nad tym Ignacy Gruszecki i Marcin Bors.

Nie jesteście debiutantami. Opowiedzcie więc o Waszej muzycznej przeszłości…

Zuza: Ja debiutowałam w zespole Sen Zu, z którym wydałam dwa albumy nakładem SP Records i zagrałam wiele koncertów w całej Polsce, m.in. na Dużej Scenie na Przystanku Woodstock. Wiele się w tym czasie nauczyłam.

Michał: Jeśli o mnie chodzi, to najwięcej doświadczenia studyjnego i koncertowego zdobyłem, grając w Rootwater. Nagrałem z chłopakami album Limbic System, zagrałem mnóstwo koncertów, kilka tras koncertowych, m.in. z Behemothem, Hunterem, Frontside. Mogę też przyszłym wnukom powiedzieć bez ściemy, że grałem przed Slayerem. Zajmuję się również realizacja dźwięku, więc to też na pewno pomaga w muzykowaniu.

Skąd się Wam wzięła muzyka w życiu?

Zuza: Ja śpiewam od małego i zawsze marzyłam o własnym zespole. Jako dziecko nie rozstawałam się z plastikowym radyjkiem wyposażonym w mikrofon i nagrywałam się na kasety. Dużą rolę na pewno odegrali tu moi rodzice. W domu leciało zawsze dużo dobrej muzyki, tata zaszczepił mi miłość do rocka, mama pokazała mi kilka podstawowych akordów gitarowych i zapisała mnie na pierwsze lekcje śpiewu. Jako nastolatka spłodziłam dziesiątki piosenek, godzinami grałam i śpiewałam w swoim pokoju.

Rodzice od początku kibicowali mi w tym i do dziś mnie wzorowo wspierają.

Michał: U nas w domu, podobnie jak u Zuzy, muzyka była zawsze obecna. Mama gra na pianinie, tata brzdąkał na gitarce, słuchało się różnej muzyki – klasyki, popu, rocka.

Pamiętam, że pierwszy raz poczułem ciary spowodowane gitarowym riffem, słuchając Come together. Wtedy wydawało mi się, że to potwornie ciężki numer! Jeszcze nic nie wiedziałem o życiu, ale ziarno zostało zasiane.

Koncert. Jakie to emocje?

Zuza: Jeden z moich absolutnych ulubieńców w historii muzyki, Jim Morrison, powiedział kiedyś: Dla mnie nie były to nigdy zwykłe występy, te nasze tzw. przedstawienia.

To była raczej sprawa życia i śmierci, próba porozumienia się, próba wciągnięcia tych ludzi w intymny świat myśli – jest mi to bardzo bliskie. Oczywiście nie chcę porównywać naszych koncertów do koncertów The Doors, które były jedyne w swoim rodzaju, jak zresztą sami Doorsi, których uwielbiam.

Natomiast zwykle bardzo przeżywam koncerty. Towarzyszy im wiele emocji, czasem skrajnych – od euforii i uniesienia porównywalnego z transem aż po totalny dół po zejściu ze sceny, kiedy coś poszło nie tak. Jestem perfekcjonistką i bardzo mnie boli, kiedy się potknę albo kiedy warunki techniczne nie pozwalają mi na swobodę na scenie i stają się przyczyną niepowodzeń.

Michał: Dla mnie to uzależniająca dawka adrenaliny i moment, w którym nasza muzyka ożywa. Utwory, które nie mają odbiorcy, to dla mnie taki wirtualny, bezsensowny byt. Na koncercie za to „stają się ciałem”. Tak jak Zuza, jestem perfekcjonistą i zawsze staram się, żeby wykonanie na żywo było jak najbliższe idealnemu, ale z drugiej strony uważam, że show must go on i niedoskonałości czasem dodają charakteru muzyce.

42

fot. Michał Kmieć

teksty, a chłopaki improwizowali. Nie wykluczone więc, że w przyszłości pierwszy będzie tekst. Możliwe też, że ktoś z nas będzie przynosił gotowe piosenki. Trochę tak było z piosenką B.I.T.C.H., którą co prawda napisał Luis (poprzedni wokalista), ale to Krzysiek (gitara, wokal) nadał jej zupełnie nowe życie. Na którejś z prób przedstawił ją reszcie zespołu w swojej aranżacji, która natychmiast wszystkich zachwyciła i tym sposobem ma „swój” utwór na płycie.

Wiem, że gracie też akustycznie. Na czym polega specyfika grania unplugged?

Zuza: Przede wszystkim na koncertach unplugged nie odgrywamy utworów „jeden do jednego” w stosunku do tego, co jest na płycie. Akustyczne wersje naszych kawałków mają własne aranżacje, często wzbogacone o różne „smaczki”, które zginęłyby w wersjach elektrycznych. Dlatego też myślimy nad nagraniem EP-ki unplugged. Granie akustyczne jest też prostsze logistycznie. Możemy zagrać unplugged w wielu miejscach, w których granie elektryczne może być problematyczne. Jest mniej zachodu z nagłośnieniem, całość na ogół brzmi bardziej selektywnie, a i my sami zazwyczaj lepiej kontrolujemy, co dzieje się z dźwiękiem.

Poza klasycznym rockowym instrumentarium na płycie pojawiają się egzotyczne instrumenty…

Michał: Bardzo lubię etniczną muzykę, a jeszcze bardziej lubię muzykę inspirowaną folkiem z różnych zakątków świata. Akustyczne, orientalne instrumenty mają swoje ograniczenia, ale często odkrywam, że to tylko pobudza kreatywność i zmusza do wyciśnięcia z nich – i z grającego – maksimum możliwości. Sam mam sporą kolekcję tego typu instrumentów – strunowych, różnego rodzaju flecików, bębenków itp. Mamy też znajomych, którzy w razie potrzeby pożyczają nam na nagrania jakieś egzotyczne cacka. Myślę, że udało nam się płynnie połączyć orientalizmy z rockową stylistyką, a nie zawsze takie eksperymenty kończą się dobrze dla pacjenta. Na płycie można usłyszeć elementy muzyki latynoskiej, daleko- i bliskowschodniej czy nawet country. Nie jest też tak, że te wpływy pojawiają się tylko w momencie, kiedy słychać te instrumenty. Często wykorzystujemy frazy, melodie, artykulacyjne patenty właściwe różnym ludowym stylom, grając rockowym, gitarowym brzmieniem.

Jaka jest Wasza wizja rozwoju grupy? W jakim

Rozmawiał:

Adam Nyckowski

miejscu powinna być Yoga Terror za kilka lat?

43

Zuza: Ciężko takie rzeczy zaplanować, bo weryfikuje je życie. Na pewno chcemy dużo grać i robić nowy materiał nie pozbawiony eksperymentów brzmieniowych. Fajnie byłoby trafić z tym, co robimy, do jak największej grupy odbiorców i móc grać coraz większe koncerty.

Michał: Plan jest taki, żeby robić to, co robimy teraz, tylko lepiej, szybciej i mocniej. Chciałbym, żeby nasz zespół wypracował sobie jak najmocniejszą pozycję na muzycznej scenie. Chciałbym żebyśmy nagrywali coraz lepsze numery, klipy, nawiązywali współpracę z ciekawymi muzykami, aby Yoga Terror rosła w siłę, a ludziom żyło się lepiej.

Bardziej „yoga” czy „terror”?

Zuza: W odsłonie elektrycznej bardziej terror, w wersji akustycznej bardziej yoga. Ale tak naprawdę jesteśmy jak Yin i Yang, które nie może być ani bardziej Yin, ani bardziej Yang.

p r z e k l ę c i „N

n i e

p ł a c z ą

Kolorowe (?) lata ‘80 Rok 1979, Wielka Brytania. Bezrobocie, strajki robotników, znaczny spadek jakości świadczeń – w takich okolicznościach Margaret Thatcher została pierwszym w historii Zjednoczonego Królestwa kobietą-premierem. Dysponując silnym poparciem swojej partii, przystąpiła do zmiany polityki gospodarczej kraju, a jej nieustępliwość i rządy „twardą ręką” spowodowały, że szybko nadano jej przydomek Żelazna Dama. Sukcesywnie następujący spadek produkcji, pogłębiające się nastroje niezadowolenia w kraju wyrażały się, zwłaszcza wśród młodych ludzi, agresją wobec zastanego świata. W otaczającej ich rzeczywistości nie mogli mieć bowiem żadnych nadziei na rozwój zawodowy czy poprawienie jakości życia. Młodzież, szukając własnej tożsamości i własnych środków wyrazu, zaczęła tworzyć subkultury. Niektóre grupy, takie jak punki, jawnie i agresywnie sprzeciwiały się ówczesnym warunkom gospodarczym, politycznym i społecznym. Ich specyficzny image, w połączeniu z nihilizmem i uwielbieniem dla punk rocka, pozwalał odreagować rodzące się frustracje. Inne grupy zaś, dostrzegając liczne niedogodności systemu, chciały uciec od kryzysu w świat muzyki rozrywkowej i nietuzinkowych strojów. Zaistniała więc potrzeba stworzenia takiego miejsca, w którym mogliby realizować swoje fantazje i choć na chwilę oderwać się od przytłaczającej ich rzeczywistości.

The Blitz – kolebka nurtu W 1979 roku trzej młodzi mężczyźni – Steve Strange (właściwie: Steve Harrington), Rusty Egan i Chris Sullivan – postanowili wynająć niewielką salę w Zachodnim Londynie w Billy’s i urządzać tam cotygodniowe imprezy. Zmęczeni wszechogarniającym punkiem przyjęli ambitne założenie – we wtorkowe noce wynajmowany klub miał stawać się enklawą dla studentów sztuki, projektantów mody i miłośników muzyki. Co tydzień w Billy’s odbywały się tematyczne dyskoteki – tzw. Bowie’s Nights (Noce Bowie’ego), podczas których „kolorowa”, artystyczna młodzież bawiła się przy utworach guru glam rocka i awangardy – Davida Bowie’ego oraz przy brzmieniach zespołów takich jak Roxy Music czy Kraftwerk. Nadzwyczajna popularność dyskotek spowodowała, że Strange i Egan przenieśli działalność do klubu The Blitz, mieszczącego się w Covent Garden w Londynie. Ten pierwszy dżentelmen pełnił od tej pory funkcję surowego odźwiernego, drugi zaś naczelnego DJ-a. Ściany klubu The Blitz, będącego niegdyś winiarnią, pokrywały plakaty i malowidła z czasów II wojny światowej. Te oryginalne elementy wystroju nadawały wnętrzu dodatkowej aury awangardy i modernizmu oraz stanowiły idealny komponent puszczanej w lokalu muzyki elektronicznej. Szukaliśmy czegoś nowego, problem tkwił w tym, że wszystkie kluby i dyskoteki były fatalne. Do tańczenia nadawała się najwyżej co piętnasta płyta, za ciepłe piwo płaciło się trzy funty i piło się je w jamie cuchnącej potem, obok jakiegoś zapoconego typa. Pomyśleliśmy więc: może i jesteśmy na zasiłku, ale chcemy stworzyć sobie dobrą zabawę, wymyślić własne stroje. Wtedy przejrzałem mój zbiór płyt, wyciągnąłem

ew romantic” – nowy romantyzm – to termin znany osobom, które interesują się muzyką popularną, a zwłaszcza tą z lat 80. Elektroniczne, taneczne piosenki, kolorowe stroje, mocne makijaże i wymyślne fryzury to tylko niektóre z wyznaczników tego wyjątkowego trendu.

Choć pod parasolem nazwy „new wave”1 – nowa fala – znajdowało się wiele grup charakteryzujących się zbliżonym wyglądem oraz grających podobną, syntezatorową muzykę, tylko nielicznych można by zaliczyć do grona nowych romantyków. Tych ostatnich wyróżniała szczególna filozofia życia.

Z jednej strony była to kwiecistość strojów i eskapizm, z drugiej zaś dekadencja, jednak zupełnie innego rodzaju, niż miało to miejsce w subkulturze punk.

1 Szereg gatunków muzycznych popularnych w latach 80., stanowiących alternatywę dla punku lub też jego logiczną ewolucję w kierunku muzyki elektronicznej.

44

Bowiego, Roxy Music, trochę soulu i tak narodził się The Blitz – wspominał Rusty Egan.

Drag queens, wypalone punki, artyści, podmiejscy fantaści, wieczni marzyciele zebrani w ciasnym wnętrzu The Blitz – to było niczym Weimar2 w latach 30.

Za murami klubu pozostawała Wielka Brytania z masowym bezrobociem i konfliktem klasowym. Goście The Blitz nie byli żadną elitą. To byli uciekinierzy z wojny klasowej, w której sami nie brali udziału, esteci bez grosza przy duszy, oglądający szarą rzeczywistość przez pryzmat burżuazyjnych okularów – wyznał Egan. Elitarność miejsca wynikała z ostrej selekcji klubowiczów, której dokonywał Steve Strange.

Według swojej zasady wpuszczał on do klubu tylko te osoby, które wyglądały „dziwnie i cudownie”. Fantazji klubowiczów nie było końca. Nie sposób opisać bogactwa strojów, fryzur i makijaży, które były absolutnie wyjątkowymi i niepowtarzalnymi wizytówkami romantycznych buntowników. Warto wspomnieć, iż przez pewien czas funkcję szatniarza w klubie Blitz pełnił George O’Dowd – znany od 1981 roku jako wokalista grupy Culture Club.

Klub nowych romantyków odwiedzali również ówcześni celebryci. Należeli do nich m.in. Grace Jones, Phil Lynnot, Jack Nicholson, a także David Bowie – guru „kolorowej” młodzieży z The Blitz. Jednak znana twarz czy popularne nazwisko nie było bezwyjątkową przepustką. Do legendy przeszła opowieść, jak to Steve nie wpuścił do klubu samego wokalisty The Rolling Stones – Micka Jaggera.

Z wykresu tego można wywnioskować, że wśród subgatunków nowej fali znajdował się również new romantic.

Jak opowiada dziennikarz muzyczny i popularyzator muzyki new romantic Tomasz Beksiński3: Styl stworzony przez nowofalowych użytkowników syntezatorów ochrzczono mianem new romantic głównie dlatego, że ci stosunkowo młodzi wykonawcy dość zabawnie łączyli taneczny hedonizm z dekadencją spod znaku no future. Gdyby ktoś pokusił się o złośliwą, lecz wierną karykaturę typowego „nowego romantyka”, musiałby narysować tańczącego Giaura z syntezatorem pod pachą, śpiewającego o cierpieniach młodego Wertera. Z jednej strony dużo było w tej muzyce emocji, wzruszeń, wręcz cierpiętniczych klimatów... a z drugiej, niektórzy piewcy new romantic z powodzeniem pełnili rolę efektownych wieszaków na kolorowe ciuchy, przez co stali się dyktatorami mody (…). Niektórym jednak udało się stworzyć swoiste arcydzieła (…). Na przełomie lat 70. i 80. był on jedynym światłem w mroku zgrzytów i hałasów, punkowych jazgotów, awangardowych brudów...4.

Kwintesencją nowego stylu stały się dwa pierwsze albumy grupy Visage. Posępne, wręcz mroczne brzmienie syntezatorów, szybki, pulsujący beat, „zawodzący” lub melorecytujący głos frontmana i teksty traktujące o opuszczeniu, porzuceniu, alienacji, czy rozkładzie moralnym stanowiły wizytówkę nowej grupy i nowopowstałego nurtu. Cechy new romantic ujawniały się na albumach różnych artystów dekady – nawet nie związanych bezpośrednio z klubem Blitz – co bynajmniej nie oznacza, iż każdą elektroniczną płytę z lat 80. powinniśmy wiązać z new romantic. Powszechnie w polskojęzycznych źródłach do nowych romantyków zalicza się nieopatrznie artystów z innych nurtów nowej fali, takich jak synthpop czy EBM. W Polsce new romantic praktycznie nie istniał, ustępując miejsca punkowi (np. Dezerter, KSU, Armia), zimnej fali (np. Republika, Klaus Mitffoch) i innym gatunkom nowej fali (np. Maanam, Tilt, wczesne Lady Pank).

Noworomantyczna muzyka Zgrzytliwy i często nieznośny punk zaczął podążać w stronę muzyki określanej jako post-punk i nowa fala – pojawiły się harmoniczne wokale, przyjemne dla ucha melodie, wykorzystywano syntezatory. Pod szyldem new wave znajdowało się wiele subgatunków, co ukazuje Tab. 1.

nawa fala (new wave)

post-punk

cold wave ebm (electronic body music)

post-rock

nwd (niemiecka nowa fala)

synthpop

new romantic

Wojciech Sobczak-Wojeński

dark wave

10 najlepszych płyt do posłuchania:

45

Visage, Visage (1980) Visage, The Anvil (1982) Ultravox, Vienna (1980) Ultravox, Rage In Eden (1981) Ultravox, Quartet (1982) John Foxx, The Garden (1981) Japan, Gentlemen Take Polaroids (1980) Classix Nouveaux, Night People (1981) Spandau Ballet, Journeys To Glory (1981) Duran Duran, Duran Duran (1981)

Weimar – miasto w Niemczech, jedno z europejskich ośrodków kulturalnych. Centrum znanego ruchu artystycznego Bauhaus – jednego z odłamów niemieckiego modernizmu. Nurt powstał w uczelni Bauhaus, która działała w tym mieście w latach 1919-1934.

2

Artykuł autorstwa Tomasza Beksińskiego poświęcony najlepszym płytom z nurtu new romantic: http://krypta.whad.pl/html/artykuly_muzyczne/ strzal_w_dziesiatke.htm [dostęp z dnia 11.02.2013 r.].

3

4

Ibidem.

Elektro za darmo

Ważniejsze od mamony Powszechnie wiadomo, że muzyk tworząc po przysłowiowych garażach ma potrzebę wyjścia ze swoją twórczością do ludzi, najlepiej w opcji płatnego dostępu, z teledyskami, nagrodami za liczbę egzemplarzy i uśmiechami na okładkach młodzieżowych czasopism w zestawie. Zdarza się jednak iż artysta postanawia obrać kurs na sukces artystyczny, związany z „robieniem swojego” – po prostu – bez potrzeby wyciągania pieniędzy od współmieszkańców planety. Zdarza się to, nadmieńmy, coraz częściej.

O ile jeden muzyk to nie problem, większe ilości to już zagwozdka dla przemysłu, gdyż większa ilość to zagrożenie stworzenia alternatywnej sieci dystrybucji opartej chociażby na licencji – o zgrozo! – Creative Commons, co oznacza iż dostajemy pakiet poskładanych w muzykę bodźców dźwiękowych praktycznie za darmo.

Darmowość netlabelowej muzyki często współgra z ideologicznym, nie rzadko kontrkulturowym podejściem do życia jej twórców, zgodnie z hasłem rodzimych breakcore’owców z Turn It Off Records: Free Music For Free People (lub dosadniej: Free Release = Fuck Copyrights).

Satysfakcja cenniejsza niż pieniądz.

P

rąd zawładnął naszym życiem. Elektryfikacja dotarła już niemalże wszędzie, a wraz z nią coraz to rozmaitsze nowinki technologiczne maści wszelakiej: akumlatory, tranzystory, klawisze, komputery, samplery, wtyczki vst, internety, netlabele...

Przez ludzi dla ludzi

W dużym skrócie: wraz z rozwojem elektroniki muzycznej – Moog, Roland, Korg – oraz technologii użytkowej – informatyki przede wszystkim – namnożyło się na planecie Ziemia ludzi, którzy postanowili w mniej lub bardziej twórczy sposób eksplorować obie płaszczyzny. Zaczęło się dosyć nieśmiało od pierwszych przygód z samplingiem w okolicach roku 1980, po czym w ciągu dekady rozlało się w koryta nowych nurtów elektronicznej muzyki tanecznej (poszukajcie w sieci co zawdzięczamy grupie The Winstons).

Następnie, gdy słowo „komputer” zmieniło skojarzenie z gadających zabawek z filmów science-fiction – lub co gorsza napędzanych węglem pudeł zajmujących powierzchnię trzypokojowego mieszkania – na standardowy sprzęt z gatunku RTV/AGD, co więksi narwańcy zamiast standardowo zarywać noc nad układaniem pasjansa postanowili zacząć zabawę w twórców muzyki elektronicznej.

Zabawa drastycznie zwiększała swój zasięg - demoscena oparta dźwiękowo na trackerach udowodniła, że ludzka kreatywność ma za nic barierę technicznych ograniczeń.

W owym czasie – mówimy tu o przełomie lat 80/90 – zaczynali między innymi tacy współcześni wyjadacze jak Bogdan Raczyński, Venetian Snares, Deadmau5 czy Richard David James. Załóżmy jednak, że nie każdy z elektrotwórców, z różnych przyczyn, jest posiadaczem predyspozycji otwierających drzwi do największych wydawnictw, w związku z czym daleko mu do dóbr takich jak sława i pieniądze. Co teraz? Teraz przechodzimy do konkretów.

Właściwie na tym polega cała idea netlabeli, zapoczątkowana gdzieś na niewielkich forach internetowych przez kilku zapaleńców, którzy postanowili bezinteresownie dzielić się tym co wychodzi spod ich palców, czy to w przypływie nudy, geniuszu czy też chęci twórczego ekshibicjonizmu. Zasada jest prosta, wchodzisz na stronę, klikasz dwa razy i po chwili cieszysz się muzyką. Cieszysz się z zasady, w końcu nic nie płacisz, cieszysz się jeszcze bardziej gdy okaże się, że usłyszałeś najlepszy kawałek elektroniki w swoim życiu i dodatkowo należysz do bardzo wąskiej grupy, która kiedykolwiek go usłyszy.

Osoby o hipsterskim podejściu do życia mogą czuć się regularnie dopieszczane. Cieszysz się, gdyż dzięki globalnej sieci internet masz dostęp do czegoś innego niż automatycznie polecane ci nowości z jutuba czy muzyka z promowanych na fejzbuku postów. Elektro, drum’n’bass, breakcore, gabber, ambient, dubtechno, (tu wpisz jakikolwiek gatunek ektroniki), wszystko to prosto z podziemia, bez nastawienia na zysk oraz zbędnego nadęcia w stylu Radiohead. Pamiętacie jak się wszyscy jarali gdy można było ściągnąć „In Rainbows” za friko? Wszystko tworzone przez ludzi, dla ludzi, pomimo niemiłosiernie powtarzającego się słowa: elektronika.

Tomasz Stabiński

Muzyka i technologia

46

46

Wykluczona Polska ludowa

jego oblicze utrwalone w społeczeństwie, brak akceptacji oraz kultywacji. Polska młodzież, jeżeli już podejmuje się jakichkolwiek aktywności pozaszkolnych, to z reguły wybiera takie, które budzą podziw i zazdrość wśród rówieśników.

Cierpią na tym chociażby liczne w naszym kraju zespoły ludowe (zwłaszcza amatorskie), w których z roku na rok można odnotować coraz większy spadek zainteresowania.

Dlaczego my?

Cudze chwalicie i podziwiacie, sami nie wiecie co posiadacie.

Porzekadło tak typowe dla Polaków. Gdybyśmy zastanowili się, z czym nam się kojarzy ludowość Szkotów, pewnie większość wskazałaby na dudy oraz kraciaste spódniczki.

W przypadku Niemców byłoby to najprawdopodobniej jodłowanie, Hiszpanie przywodzą na myśl temperamentne flamenco, zaś Ukraińców sławią ogniste tańce kozackie.

Z czym natomiast cudzoziemiec mógłby skojarzyć polski folklor? Z Donatanem i Cleo?! Z pokaźnym dekoltem polskich pań?! Z prostymi skojarzeniami i wystylizowaną cepelią?

Skądinąd, w ostatnim czasie jest to jedyna polska wizytówka w Europie i świecie – o zgrozo! – która w niewielkim stopniu czerpie z kultury ludowej. Świadczy to o tym, jak bardzo kwestia promocji naszej prawdziwej, rodzimej kultury na świecie została zlekceważona i zignorowana. Celem nie powinno być jej umasowienie – to nigdy nie wychodzi sztuce na dobre – lecz propagowanie, stworzenie pewnego obrazu naszej pierwotnej obyczajowości wśród innych narodów.

O

d dłuższego czasu jesteśmy świadkami niepokojącego zjawiska. Stopniowy regres, komercja, zysk, sprowadzają jego rolę do minimum. O czym mowa? O zapomnianym, niechcianym, zmarginalizowanym polskim folklorze, nośniku rodzimych tradycji i obyczajów oraz szeroko pojętej kultury regionalnej.

To, co jeszcze kilkadziesiąt lat temu było narodową chlubą, dziś stało się naszym, polskim, kompleksem.

Używając sformułowania „naszym” nie mam jednak zamiaru „wrzucać wszystkich do jednego worka”, lecz wyłącznie przedstawić skalę problemu.

Cień nadziei

Gdzieś w zbiorowej mentalności – zwłaszcza wśród młodzieży – krąży nieustannie stereotyp głoszący, że polski folklor to wiejski szajs. Byle wzmianka o nim wywołuje ironiczny, lekceważący uśmieszek. Taka opinia jest krzywdząca, ale jednocześnie zmusza do refleksji. Co mogło się wydarzyć na przestrzeni ostatnich lat, że tak drastycznej zmianie uległo postrzeganie kultury rodzimej? Odpowiedź jest prosta: to efekt globalizacji. Państwa dążą do całkowitego zjednoczenia, podporządkowują się jednakowym wzorcom.

Myśl narzucona przez jednych jest wchłaniana przez całą resztę. Tańczymy tak, jak nam zagrają. W pogoni za zachodem wypieramy te elementy naszej świadomości i kultury, które uważamy za uciążliwe, stawiające nasz naród w złym świetle, hamujące postęp. To nie folklor jest problemem, lecz

Kacper Rybicki

To nie jest cool

47

Dojrzali, świadomi swojej twórczości artyści, jak na przykład ci z Kapeli ze Wsi Warszawa, sięgają po liczne inspiracje, nie wykluczając przy tym wpływów ludowych. Coraz odważniej zanurzają się w rozległym, bezkresnym źródle motywów oraz staropolskiego instrumentarium. Obcując z tą kulturą, odkrywają jej istotę: ogromną wrażliwość, charakter i temperament oraz poszanowanie dla pięknego polskiego języka, w tym też dla regionalnych dialektów i gwary.

W obliczu wyzwania, jakim jest przebicie się do szerszej grupy odbiorców z kulturą ludową i wieloma jej pochodnymi, staje aktualnie całe grono twórców. Nie ma sensu się łudzić, że w naszej rzeczywistości jest miejsce dla przedstawicieli tradycji regionalnych, przynajmniej na ten moment. Wydaje się, że – głównie z przyczyn czysto technicznych – ogólnopolskie forum jest absolutnie nieosiągalne. Generalnie, poznanie polskiego folkloru przez przeciętnego Kowalskiego i jego akceptacja jest mało realna. Taką możliwość daje wyłącznie bliska z nim styczność, czyli przynależność do zespołów ludowych lub też podróżowanie po kraju śladem najsłynniejszego i najbardziej zasłużonego polskiego etnografa Oskara Kolberga. Jednak przed muzyką folkową rysuje się całkiem ciekawa przyszłość. Obiecujących muzyków jest pod dostatkiem, wystarczy teraz ten ogromny potencjał przełożyć na określone działania, zmierzające ku promocji wśród słuchaczy takiego rodzaju muzyki. Dopiero wtedy jako Polacy moglibyśmy być dumni, że wędruje w świat nowa melodia, melodia przeszłości owiana nowatorską myślą.

My, Słowianie N

ie jestem w stanie zrozumieć, dlaczego nasz system edukacyjny poświęca tak mało godzin historii Słowian.

Dlaczego co trzy lata uczymy się, gdzie leży Mezopotamia i musimy wiedzieć, jak wyglądał przeciętny dom Rzymianina, a nie mamy bladego pojęcia o własnych przodkach? Błąd moim zdaniem niewybaczalny, bo, jak powiedział marszałek Piłsudski: „Naród, który nie szanuje swej przeszłości, nie zasługuje na szacunek teraźniejszości i nie ma prawa do przyszłości.”

Skąd i kiedy

i to z powodzeniem – do VII w. n. e. opanowali tereny dzisiejszej Austrii, Rumunii i Węgier, prawie cały półwysep Bałkański, a także znacznie przesunęli się na zachód; granicę ich terytorium przez pewien czas stanowiła Łaba.

Niestety, na skutek ekspansji Germanów na zachodnie tereny, Słowianie tam żyjący ulegli całkowitej germanizacji. Co ciekawe, nasi przodkowie walczyli nie tylko na lądzie – byli władcami dużej części Bałtyku i na niektórych jego częściach konkurowali z Wikingami. Właśnie w czasie owej wielkiej ekspansji i podbojów zaczął się podział języka prasłowiańskiego na trzy grupy: języki zachodniosłowiańskie – z których potem wyodrębnił się m.in. polski, czeski i słowacki – wschodniosłowiańskie – m.in. rosyjski, ukraiński, białoruski – oraz południowosłowiańskie – m.in. serbski, bułgarski, chorwacki.

Zacznijmy więc od tego, skąd wzięli się Słowianie i kiedy pojawili się w Europie. Od 1745 roku trwają dyskusje, gdzie znajdowała się „prakolebka” Słowian i kiedy Słowianie tę prakolebkę opuścili. Hipotezy są różne. Najbardziej popularne stanowiska to tzw. koncepcja autochtoniczna i koncepcja allochtoniczna. Pierwsza z nich zakłada, że przed etapem „wędrowniczym” Słowianie zamieszkiwali tereny Europy Środkowej, głównie te między Odrą i Bugiem, a więc byli rozciągnięci prawie na całym terytorium współczesnej Polski. Druga teoria głosi, że praojczyzną Słowian jest Europa Wschodnia. Obecnie wśród badaczy dominuje pogląd, że obszaru wyjściowego migracji wszystkich Słowian należy szukać w dorzeczu środkowego i górnego Dniepru oraz Desny, czyli na terenie północnej Ukrainy i południowo-wschodniej Rosji. Właśnie tam powstała kultura kijowska, której początek archeolodzy datują na pierwsze wieki naszej ery (I-IV w. n.e.). Należy jednak pamiętać, że wszystkie przedstawione tu stanowiska to jedynie teorie. Dokładna i bezsprzeczna kolebka Słowian nie została jeszcze odnaleziona, a między zwolennikami poszczególnych koncepcji nadal toczą się zawzięte dyskusje. Jeszcze więcej rozbieżności i problemów jest z ustaleniem daty pojawienia się Słowian jako samodzielnego ludu. Ilu badaczy, tyle opinii, a wyznaczone przez nich daty nieraz bardzo się od siebie różnią; koncepcja Martynowa mówi o etapie prasłowiańskim, który zaczął się w V wieku p.n.e., podczas gdy językoznawca Zbigniew Gołąb twierdzi, że do 1000 roku p.n.e. praojczyzną Słowian było górne dorzecze Donu.

Poszukując panteonu To nie tak, że o Słowianach nie mówi się zupełnie nic. Jest chyba jedna godzina, na której nauczyciel przebąkuje coś o pojawieniu się Słowian na terenie Środkowej czy Wschodniej Europy, mówi o podziale na wspomniane wyżej trzy grupy i to wszystko. Temat wierzeń, tak szeroko omawiany np. w przypadku Starożytnej Grecji, jest zupełnie pominięty.

To mnie boli najbardziej. Oczywiście minimalna orientacja w mitologii greckiej jest niezbędna, to nie podlega dyskusji, ale uważam, że powinniśmy znać religię naszych przodków i wiedzieć, co jest naszym dziedzictwem. A nie wiemy. Zdecydowana większość zapytanych o słowiańskich bogów po kilku sekundach wygrzebie z pamięci jedynie Światowida. Świętowit – bo tak brzmi imię boga potocznie nazywanego Światowidem – znany jest tylko z imienia.

Niewiele jest osób, które wiedzą, że bóg ten był czczony głównie przez Słowian połabskich i jaką dziedziną życia się opiekował. A był bardzo ważnym bóstwem, bowiem przed

Na lądzie i na morzu Trzeba zaznaczyć, że Słowianie nie poruszali się tylko w granicach Europy Środkowo-Wschodniej. Jak chyba każdy ówczesny lud, wędrowali i podbijali sąsiednie plemiona

48

jego posągiem wróżyło się przed walką lub wyprawami wojennymi. Przed wizerunek Świętowita należało wówczas przyprowadzić atrybut boga – białego konia. Jeśli zwierzę poruszyło prawą nogą, zwiastowało to zwycięstwo, jeśli lewą, należało się przygotować na klęskę. Świętowit był bogiem wojny, płodności i urodzaju, władał niebiosami.

Oczywiście nie jest on jedynym bogiem, w którego wierzyli Słowianie. Warto wspomnieć jeszcze o Perunie – władcy grzmotów i piorunów, czczonym na Rusi, o Welesie – bogu świata „podziemnego”, magii, bogactwa, sztuki, rzemiosła i kupców, czy o Swarogu – opiekującego się niebem, słońcem i ogniem. Slawiści mają jednak ogromny problem z wyznaczeniem słowiańskiego „panteonu”, głównie ze względu na bardzo małą ilość informacji. Przeszkodą jest też fakt, że każde plemię na terenie ówczesnej Słowiańszczyzny czciło swoich bogów i bóstwa – Słowianie połabscy na przykład nie znali bogów ruskich, a Rusini nie mieli pojęcia o bóstwach serbskich. Jednym z najbardziej „szerokich” kultów była wiara w Marzannę, nazywaną też m.in. Morą, Moreną czy Śmiertką. Jak nietrudno się domyślić, była boginią zimy i śmierci, jednak obecnie przez część badaczy uważana jest za demona.

lub kłobuki), panien (rusałki), dziewcząt, które zmarły tuż przed ślubem lub w jego trakcie (południce), zmarłych nagłą śmiercią i samobójców (płanetniki). Bywały też upiory, jak na przykład wspomniana wyżej mara, które były duszami osób żyjących. A to nie wszystko. Wyobraźnia Słowian nie miała granic i zdaje się, że przed zostaniem upiorem nie było ratunku – na każdego na pewno znalazłby się paragraf.

Co nam zostało?

Pamiętacie trzecią część Dziadów? W pierwszej scenie Konrad wyśpiewuje takie oto słowa: Potem pójdziem, krew wroga wypijem / Ciało jego rozrąbiem toporem: / Ręce, nogi gwoździami przybijem / By nie powstał i nie był upiorem.

Jest to wyraźne nawiązanie do wierzeń słowiańskich – w tym konkretnym wypadku do wąpierza, czyli wampira.

Mickiewicz nie jest jednak jedynym artystą, który inspirował się własnym folklorem. Do wierzeń słowiańskich sięgał również Iwan Bilibin – rosyjski ilustrator, przedstawiający postacie i stwory, w które wierzyli Słowianie, np. Babę Jagę czy Żarptaka. Bilibin wykonywał również ilustracje do baśni rosyjskich.

Kolejnym twórcą jest Alfons Mucha, chyba najbardziej znany przedstawiciel secesji na świecie. Jego największym dziełem jest zbiór obrazów zatytułowany Epopeja słowiańska, który tworzył przez 18 lat. Autor na 20 płótnach przedstawił historię Czechów i Słowian. A obrazy te podarował miastu Praga w 1928 roku.

Z podań słowiańskich pełnymi garściami czerpał i czerpie do tej pory najsławniejszy polski pisarz fantasy – Andrzej Sapkowski. W sadze Wiedźmin – kto nie czytał, niech jak najszybciej idzie do biblioteki – dosłownie roi się od swojsko brzmiących nazw: borowiki, leszowie, latawce, południce, dziwożony, rusałki, kikmory, utopce, bazyliszki, wiły… Czego tylko dusza zapragnie.

Demonologia

Polaku ucz się sam!

Paula Jaszczak

Skoro o demonach mowa, Słowianie pozostawili po sobie bardzo dużą zbieraninę wszelkiego rodzaju zjaw, upiorów i stworów. Interesujące jest to, że niewiele demonów, w które wierzyli Słowianie, było złych – najczęściej były one przyjazne i pomocne, względnie nie miały większego wpływu na ludzi, a szkodziły tylko sprowokowane. Przykładem może być domowik – ruski odpowiednik staropolskiego uboża – bóstwo opiekuńcze każdego domu. Wierzono, że jest on duchem zmarłego gospodarza i traktowano go jak członka rodziny. Po posiłku pamiętano o zostawieniu dla niego jedzenia, co było formą podziękowania za pilnowanie domu i troskę o zwierzęta. Był jeszcze jeden powód – uważano, że zaniedbany domowik może się zemścić, na przykład potłuc talerze, wynieść się z domu czy nawet sprowadzić na gospodarstwo nieszczęście, nasyłając na nie zmory lub strzygi.

Na drugim biegunie słowiańskich upiorów stoi między innymi zmora – znana też jako mara. Jest ona przykładem złego demona, który znęca się nad ludźmi bez żadnego powodu. Wyobrażano ją sobie jako kobietę o przezroczystym ciele i nienaturalnie długich nogach. Co robiła taka zmora?

Męczyła ludzi pogrążonych we śnie. Wierzono, że nocą zakrada się do chat, siada na klatce piersiowej, a następnie mocno na nią naciska, tym sposobem pozbawiając ofiarę tchu. Ale to nie koniec. Po takim „przygotowaniu” śpiącego mara spijała krew cieknącą z nosa lub przegryzała żyłkę na skroni i odchodziła. Ofiarą mógł zostać każdy – zarówno dobry, jak i nieuczciwy człowiek. Ciekawe jest to, że zmorą mogła być zarówno dusza człowieka zmarłego, jak i żyjącego.

Rzecz jasna, upiory nie brały się znikąd. Wierzono, że były one duszami zmarłych ludzi, na przykład dzieci poronionych, dzieci zmarłych zaraz po porodzie (porońce

49

Musimy w końcu zrozumieć, że bycie Polakiem to nie jest coś, czego powinniśmy się wstydzić. Mamy wspaniałą kulturę, ciekawą historię, niesamowicie tajemniczy i interesujący folklor. Jeśli nie chcą nas o tym wszystkim uczyć w szkołach – trudno. Tego już raczej nie uda nam się zmienić.

Warto jednak zainteresować się tematem, zagłębić się w niego i poszukać informacji na własną rękę, bo w artykule zawarłam tylko niewielki ułamek obszernego zagadnienia, jakim jest historia Słowian, ich zwyczaje i wiara. Nie wspomniałam chociażby o kronikarzu Ibrahime ibn Jakubie, który podróżował po ziemiach słowiańskich i opisywał mieszkających na nich ludzi, o pierwszym państwie Słowian, o tym, jak różni byli Słowianie od otaczających ich ludów.

Nie wspomniałam o słowiańskiej mentalności, która przez wieki niewiele się zmieniła. Pamiętajmy jednak, że wszystkie informacje to w dużej mierze domysły slawistów: bo przecież nikomu nie chciało się przed wiekami przedzierać przez puszcze i lasy tylko po to, żeby opisać życie jakiegoś dzikiego, pogańskiego ludu.

C

o to jest Disney? Disney to przede wszystkim człowiek imieniem Walt, który stworzył całe rozrośnięte do granic możliwości imperium. To nie jest chyba jednak już pierwsze skojarzenie. Disney to jelonek z ogromnymi oczami. Disney to kaczor, który nosi czapkę, marynarkę, ale żadnych spodni.

Disney to mysz z nadnaturalnie wielkimi oczami. Znamy te postacie, kochamy je, nosimy na koszulkach, czapkach, spodniach, majtkach. Czy to nie jest przypadkiem szkodliwe? Czy to, że Disney istotnie wpływa na życie dorosłych, a dzieci kompletnie dominuje, nie jest czynnikiem negatywnym we współczesnym świecie? Wreszcie, czy to nie powinno być zakazane, bo jest strasznie głupie?

Oczywiście, że nie.

Dlaczego powinniśmy lubić Disney’a, a malkontentów zamknąć w beczce?

50

Materializm Disney’owski

o księżniczkach wolą coś, dzięki czemu czegoś się nauczą, ale zdecydowana większość ludzi wybrałaby – oczywiście bez presji tłumu, tak żeby nikt o tym nie wiedział, bo trochę wstyd – kreskówkę. Pewnie są zmanipulowani i to dlatego?

Oczywiście, że są! Jesteśmy manipulowani cały czas. Szkoła nami manipuluje, rodzice nami manipulują, manipulatorzy także są manipulowani. Każdy każdym manipuluje i nie powinno być żadnym zdziwieniem, że taki koncern także to czyni. To, czy ulegamy manipulacji, zależy jedynie od nas. Dzieci oczywiście są na nią bardziej podatne, ale czy można aż tak kogoś zmanipulować, żeby zaczął uważać, że coś, co mu się nie podoba, tak naprawdę mu się podoba?

Tak można zmanipulować jedynie samego siebie.

Kiedy spojrzę w lewo, widzę kolekcję DVD z filmami Disney’a.

Kiedy wyjdę z domu, w sąsiednich ogródkach będą na mnie czekać piłki, na których przedstawione będą postacie z bajek, różowe łopatki księżniczek i wiertarki reklamowane przez Boba Budowniczego, który notabene nie jest postacią wyprodukowaną przez koncern, o którym mówię.

Są one zapewne trzy razy droższe od zwykłych – równie dobrych, bez żadnych nadruków, co musi rujnować budżet rodziców – tak można by pomyśleć. To jest jednak niewłaściwe podejście. Po pierwsze, rodzice nie są głupi. Można oczywiście polemizować i mówić, że przecież niektórzy są i popierać to badaniami naukowymi, ale jedynie w skrajnych przypadkach rodziciele wykazują się lekkomyślnością tak dalece posuniętą, że gotowi są odejmować sobie od ust, aby kupić swemu dziecku wymarzoną zabawkę. To już jednak naprawdę wyjątkowa sytuacja. Jeśli rodzice nie będą mieli pieniędzy, to po prostu nie kupią. Zazwyczaj usilne prośby dziecka są zbywane, ignorowane w przypadku, gdy nie ma powodu, aby je spełnić. Proszę więc wszystkich twierdzących, że minusem Disney’a jest to, że w skutek jego działalności dzieci żądają drogich zabawek: nie używajcie tego argumentu, ponieważ jest wielce nierzeczowy.

W średniowieczu dzieci też chciały mieć ładniejszą zabawkę niż tą brzydszą, a wtedy nie było jeszcze Disney’a. Bez sensu jest też mówienie, że takowa zabawka bez nadruku jest równie dobra. Bo może i jest równie dobra, ale nie dla dziecka, które nie chce takiej rzeczy. Te dzieci chcą konkretnie tę – np. piłkę. Jest fajna, one nie chcą się bawić piłką, one chcą się bawić piłką z Kaczorem Donaldem. To tak jak powiedzieć: chcesz lamborghini, kup sobie fiata.

Piłka z postacią bajkową to wyższy poziom piłki, klasa A. Nie odbierajmy dzieciom przyjemności, mówiąc, że jakiś balon będzie równie dobry, bo nie będzie.

Bambi szowinista

Maciej Grzenkowicz

Podobno Disney jest strasznie komercyjny – to powód, dla którego wielu punków i skinów, walczących z ogólnie ogarniającymi świat rządami korporacji, nim gardzi. I tutaj trzeba się z nimi zgodzić, jednocześnie jednak zadając sobie pytanie: co z tego? Disney jest jedną z najbardziej nastawionych na manipulację dziećmi organizacją, ale znowu – co z tego?

Dzieci lubią oglądać filmy z tej wytwórni, to sprawia im – a także mnie – niewysłowioną przyjemność. Dlaczego więc mamy im zabronić oglądania tych kreskówek? Nie jestem w stanie zrozumieć protestów ludzi, będących przeciwko korporacjom, akurat w tym wymiarze. Nie ma wielkiego wyboru filmów dla dzieci, są wielkie wytwórnie, socrealistyczne wyroby Semafora, które w dość wczesnym wieku stają się niewystarczające, a także programy edukacyjne. Możliwe, że okażę się w tym momencie największym ignorantem znanym XXI-wiecznej Polsce, ale chyba straszną krzywdą jest upajanie dziecka programami edukacyjnymi. Wiedza, którą można zyskać, oglądając programy edukacyjne, jest absolutnie nieprzydatna w życiu dorosłym, a Disney… jest przyjemny. Może istnieją osobniki, które od opowieści

graf. marcin marczuk

Wielki Brat ma uszy Myszki Miki

51

Ale, oczywiście, Disney w swoich historiach prezentuje rzeczy kompletnie nieżyciowe. Są tam niewyemancypowane kobiety i mówiące zwierzęta. Zupełnie tak samo jest w rodzimych legendach i podaniach. W naszej mitologii znajdziemy Wandę, która musiała się zabić, żeby nie wyjść za Niemca i dziedziczkę z Sandomierza, która wysadziła się, aby nie dopuścić wroga do bram. To jest część magii życia dziecka, która sprawia, że świat może się wydawać nieco inny niż w rzeczywistości, co – pragmatycznie rzecz ujmując – przyda się każdemu pod względem rozwoju myślenia nieszablonowego. A to, że wszystkie bajki Disney’a są sztampowe? Nie da się inaczej – przecież celem wytwórni jest dotrzeć do dzieci, a one nie chcą dylematów psychologicznych, kończących się sad-endem. Innymi słowy bajki są kreatywne, ale w granicach schematu. Otwierają drogę do tworzenia czegoś własnego, kreatywnego, bez żadnych ograniczeń, bo przecież przy każdym zagadnieniu jest tak, że zaczyna się od rzeczy łatwych.

Cała rzecz o banalności Disney’a i jego interpretacja jako czegoś, co nie ma racji bytu, jest szkodliwa i w ogóle to trzeba by tego zakazać, pojawiła się już bardzo dawno. Roy Liechtenstein parodiował kreskówki i stworzył pop-art, który z założenia wyśmiewał całą popkulturę. Teraz pop-art jest kompletnie bez sensu. Dlaczego? Bo jest skomercjalizowany.

Reprodukcje dzieł Liechtensteina można kupić wszędzie i to masowo. Czy to źle? Absolutnie nie! To oznacza tylko tyle, że ludzie – nieco przez ignorancję – zapomnieli o przekazie, co oznacza, że on się zdezaktualizował, ale obrazki dalej są ładne. Teraz dorosły już dzieci przeciwników kreskówek Walta, a one je kochają. Cały bunt przeciw kasowym produkcjom dla dzieci jest kompletnie abstrakcyjny. Jeśli dziecko – np. twój brat – chce zobaczyć film od Disney’a, niech zobaczy, a ty idź z nim do kina.

W

lipcu 2014 roku „Zupełnie Inny Świat” objął patronatem medialnym wystawę fotografii Ryszarda Horowitza „All That Jazz” przygotowaną przez warszawską Ney Gallery&Prints we współpracy z Wydziałem Sztuki Mediów Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Byliśmy, widzieliśmy i rozmawialiśmy z właścicielką i twórczynią galerii Moniką Ney oraz menedżerem Mileną Marciniak. Już nie możemy doczekać się kolejnych wydarzeń...

Jaka jest historia powstania Ney Gallery&Prints?

Monika Ney: Jako fotograf zawsze marzyłam o tym, aby moja przyszła praca była ściśle związana ze sztuką, głównie fotografią, która jest mi najbliższa. Ney Gallery&Prints jest połączeniem sztuki i rzemiosła. Galeria ma na celu przyczynienie się do rozpromowania fotografii jako dziedziny artystycznej w Polsce, aby była doceniana tak, jak jest na Zachodzie Europy. Stroną rzemieślniczą jest pracownia wydruków fotograficznych, realizująca zlecenia o najwyższych standardach.

Jak udało się przygotować i sprowadzić wystawę All that Jazz do Ney Gallery&Prints?

MN: Wystawę udało się zrealizować dzięki współpracy z Wydziałem Sztuki Mediów Warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Kontekstem wystawy Ryszarda Horowitza jest jego wizyta w Polsce z okazji 75. urodzin oraz nadania mu honorowego obywatelstwa Krakowa.

All Tha W czym tkwi największa wartość

wystawy?

MN: Zdjęcia jazzowe Ryszarda Horowitza wpisują się do historii Jazzu polskiego i amerykańskiego, przedstawiając sylwetki najwybitniejszych jazzmanów, dla Polski szczególnie ważnych ze względu na okres pochodzenia zdjęć, a jest to przełom lat 50. i 60. Jednocześnie sam akt fotografowania był dla Ryszarda Horowitza preludium do jego kariery jako światowej sławy fotografa.

Co ciekawego Ney Gallery&Prints może zaproponować początkującym fotografom i młodej publiczności?

Milena Marciniak: Ney Gallery&Prints jest otwarta na artystów w każdym wieku - zarówno na tych, których nazwiska są powszechnie znane i cenione, jak i na debiuty młodych. Jeżeli w przedstawionym projekcie widać wrażliwość, zdolność budowania kadrów, spójność i interesującą tematykę, zapraszamy artystę do rozmów, które mają szansę zakończyć się prezentacją prac w naszej galerii. Istnieje także możliwość wynajmu przestrzeni wystawienniczej.

Ekspozycje Ney Gallery cieszą się dużym zainteresowaniem, często odwiedzane są przez młode pokolenie odbiorców. Bardzo cieszy nas ich zainteresowanie.

52

Obok działalności wystawienniczej zajmujemy się również profesjonalnym przygotowaniem fotografii do druku.

W pracowni wydruków wielkoformatowych każda osoba może otrzymać poradę w kwestii przygotowania fotografii do druku, wyboru papieru, podłoża oraz oprawy. Pracujemy na urządzeniach najwyższej klasy, oferujemy papiery doskonale nadające się do reprodukcji grafik, akwareli, obrazów olejnych, prac barwnych i czarno-białych. Studenci zawsze mogą liczyć na profesjonalną pomoc, miłą obsługę oraz na korzystną zniżkę.

Jakich innych wydarzeń możemy się spodziewać jeszcze w tym roku?

MM: Na przełomie września i października planujemy organizację Artystycznego Dnia na Spokojnej – wydarzenie będzie miało charakter targów sztuki. Udział w nim wezmą artyści związani z ulicą Spokojną, ale także twórcy zaprzyjaźnieni z naszą galerią. Goście będą mogli podziwiać sztukę i zakupić jej fragment.

W galerii pojawią się wystawowe debiuty oraz ekspozycje wcześniej nieprezentowane. Okres jesienny zainauguruje Borys Makary z projektem They were. W październiku zaprezentujemy cykl dokumentalny Radom Arkadiusza Kubisiaka, którego fotografie po raz pierwszy zostaną przedstawione bezpośredniemu gronu odbiorców. W listopadzie będzie także szansa zapoznania się z mniej znaną stroną twórczości Wojciecha Prażmowskiego. Artysta zaprezentuje prace o tematyce modowej, a odbitki zostaną wykonane własnoręcznie przez mistrza, znanego z zamiłowania do tradycyjnych technik fotograficznych. Wspólny projekt przygotowany z myślą o galerii pokażą również członkowie kolektywu Un-posed: jego pomysłodawca i założyciel Damian Chrobak oraz Adrian Wykrota – zdobywca I miejsca Grand Press Photo 2014 w kategorii Życie Codzienne.

Na dzisiaj zdradzamy jedynie fragment naszych planów z nadzieją, że kolejne ekspozycje oraz wydarzenia zaskoczą wszystkich odbiorców nie mniej pozytywnie. Zachęcamy do obserwowania propozycji galerii i zapraszamy do odwiedzin.

rozmawiała:

agata fiech

fot. Przemysław Mańkowski

at Jazz 53

54 nie ma co szukać tych okruchów na pustyniach naszych, one rzadko złączają się w szeregi, najczęściej występują pojedynczo, na dłoniach otwartych po prostu

jeszcze nie wiemy, czy będziemy cali w śniegu, i czy w wigilię będziemy dawali bliźnim naszym co nam zbywa czy to co mamy jak kolęda niesie wieść

dobrze zrobiłam, mając swoje trutki i chowając je pod kanapą na czarniejsze czasy nie warto wykorzystywać wszystkiego od razu warto jak mówi Mistrz posługiwać się cierpieniem w miarę swobodnie i trzymać się względnie z daleka

te myśli mimo wszystko dotyczyły kogoś innego

co ja mówię jakiej podróży kiedy na miejscu zostawiasz kawałek siebie

na kamiennym tarasie paliłam kreteki pozostałe jeszcze z podróży do Indonezji dym i wilgoć unosiły się ponad góry i moje wyobrażenie

Monika Fiodorów

w klatkach dla mnie zbyt ciasnych nie jestem w stanie zmieścić tam siebie tym trudniej ciebie w moich ramionach

ciemności znalazły mnie pod kanapą wszystko jest kwestią tego czy będą w stanie przebić się przez zieloną skórę

każda pustynia zawiera swą studnię wyjechać stąd nie będzie łatwo ale i wrócić będzie coraz trudniej

rumunia vatra dornei wieczorami grywaliśmy w albatrosa te białe szaty które trzeba było rozrywać jak stereotypy

niedługo gwiazdka. Jeszcze nie wiemy co się wydarzy jak zeszłego lata powódź czy polska pomoc jak ubiegłej zimy

ciemno mi już w mieszkaniu trzeba zapalić latarenki oczu poświecić aby się nie zgubiło poczucie honoru

dorosłość pękła mi niespodziewanie nad głową nagle trzeba było dokonywać trudnych wyborów i tak już przebranych paluszkami małych hatifnatów brak selekcji skutkuje rozczarowaniem

*** (rumunia vatra dornei)

Metodologia ma znaczenie

*** (brak mi tytułu)

55

mój plan był taki że to będzie tylko seks

już nie przestanę słyszeć na żywe uszy twojego chrobotu wewnątrz mnie

Twój język obcy w moim gardle chyba za płytka jestem nie potrafię go dotąd przyswoić do końca

ale to jest moje własne dobro więc wolno mi zaryzykować i położyć na szali

i tak mówili że nie wolno ryzykować dla własnego dobra

Twój język obcy

Zacznij

zwiń się stąd. Albo lepiej zwiń się w coś, co w garści może się zmieścić. W jednym tylko Słomczyński się pomylił – zapomniał, że w garści dzisiaj zmieści się wszystko. Nie szkodzi. Ty jedynie

kłamiesz. jak gorzko tu zostać! na śniegach nie zawsze jaskrawych, pędnych tumanach kurzu na drogach pełnych pyłu, sierpniowych. Patrz, jak pylnie, nie omylnie i płynnie przeszliśmy od śniegów do lata.

Nic tu bliżej po nas. Jedźmy ten kraj bez obaw, bez nas sobie radzi. Brzeg Wisły lewy czy prawy przekroczy trzykrotnie tłumem i pogardzi. Nie dziwota. (tęcza nie pomoże) francja pięćdziesiąt?

Nie, tu drożej, w Warszawie. Nie dla ciebie - - - najprościej

czas by przytrzymać pędzące latarnie gazowe. dzielnica gazowych latarni to moja. gdzie mieszkasz? ulica Wrzeciono. Nie próbuj owijać w bawełnę. Powiem więcej:

Nade wszystko uwielbiam tę białą od śniegu klatkę jak drut kolczasty wymienny wymieńmy marzenia na bilet. Tu nikt nie przyzna mi się do winy. Winy szukać łatwiej niż siebie. Winy zmieniają miejsce. Wina nie staje w proporcji do. Nie staje w promocji. Nie staje także w obiegu. do biegu gotowi już

Szymonowi Słomczyńskiemu, za Nadieżdę

Czy emigracja

56 czasami mam za mało wyrażeń

właśnie tak poznaję sens logiczny

…

strategia spijania śmietanki z przesłodzonych kaw

mój osobisty pomysł na życie zakleszczył się w miejskich kawiarniach

a tylko jeden pomysł na trzysta rodzi się w bólach spokojnego brzucha

a mówię: powietrza

i myślę: co kazało mi tu przyjść

a wtedy zapożyczam z niczego

a inne rozbijam o osoby

pomysły i jabłka trzeba dobrze pogryźć bo brzuchy bolą tak samo wyraźnie

i każdy pomysł zieleni się bardziej niż jabłko kipiące ze złości

niektóre oddaję za przypadki

cudze pomysły tak się przywłaszcza jak wiecznie zielone dolary

wszystkie są z pozoru nieodmienne

Mój język to ciągle dziwne słowa

Mój osobisty pomysł na życie ponoć nie jest najlepszym pomysłem

pomysły śpią zawsze pomiędzy głupotą i przywłaszczeniem

Język

Pomysł na życie

a teraz jestem tu i mrużę oczy do początku

że było wtedy coś i że był jakiś czas pomiędzy

jedynie rzęsy znam niestety tylko to pamiętam

To jeszcze chyba ja tak mi się wydaje po rzęsach

Rzęsy

pierwsza znaczy tyle co dostała z drugiej

….

i jak pierwsze słowo które dała kropka

jak pierwsze zawody: artysta amator

jak śnieg jest pierwszy chociaż mogła wiosna

Dlatego decyzja jest pierwsza

Pierwsza

bo kiedy już jesteś w środku myślisz: całkiem mi dobrze w tej kwadraturze świata … i chyba modna jest krata

dokładnie kanciastych starannie wyciętych z jakiegoś bardzo upartego kartonu

Byle nie skończyć w pudełkach kraciastych jednoznacznikach takich, co się otwierają z każdej strony dnia

Pudełka

Agata Kornacka

robią co mogą by choć na chwilę zapomnieć o życiu którego nie znają-

choć ona jest czysta i czysta jest przestrzeń to masy ten spokój niszczą swym pędem

wyciąga ona dwie smukłe kończyny delikatnie chowając różane łono nagość to zło tak mówią ludzie sami miłości tak bardzo łakomi

a ludzie patrzą i okryć ją pragną zbrudzeni grzechem tak życia niepewni

i wiem że ją wielbisz i wiem że jej pragniesz lecz jednak zostanę bo też chcę coś znaczyć-

kochamy się owszem lecz cóż po tym seksie chcę kochać się z tobą bez ciebie ja nie chcę

akurat wystarczy aby zapomnieć i teraz już nie wiem czy kiedyś ktokolwiek gościł w mym życiu nim czas upłynął-

-kiedyś mówiłeś-

nie widzieliśmy się dobre akurat przeszło sto lat w zakamarkach umysłu chowam smak ciebie tak trudno pamiętać

nie widzieliśmy się dobre akurat tak chciałeś a potem tylko mocniej i mocniej aż przestałam w końcu znać fakturę twej skóry

i nastał koniec jak zawsze nastaje tak bardzo głuchy jak spokój po burzy-

i już chciałam powstać i protestować gdy echo przywiało kończące hałasy

ostatnie uderzenia piorunów lekko odbiły się w krzyku ciszy

świat wiruje i tylko pustka i tylko ciemność oczom się jawi

grzmoty jak krzyki Boga który w złości miota na ludzi deszczowe krople

niebo płacze złote trójzęby drą ciemną satynę usłaną gwiazdami które spadają

minęło już kilka minut w zasadzie nie widzieliśmy się dobre akurat może to doba albo nawet tydzień pomimo czasu i jego upływu pamiętam jak pachniesz

siedzisz tuż przy mnie ja wiem że cię nie ma choć czuję twe ciało i wzrok pusty widzę

wychodzi znikąd tak niewinnie naga tuli do dłoni swe pełne piersi

wiem że zostałeś gdzieś u niej w oddali tam też twe serce i myśli zostały

Boję się burzy

Dobre akurat

Desperacka potrzeba bliskości

(Nie)znana odrębność

Malwina Kowalczyk

57

N

a tle ciemnego, rozdartego błyskawicami nieba wyłania się postać umięśnionego mężczyzny z nagim torsem. Z wyprostowaną, skierowaną lekko ku górze prawą ręką wygląda on niczym Superman.

I choć na co dzień kojarzy się z ogniem, tym razem miejsce zamkniętego w jego dłoni żywiołu zajęła biała gołębica. Ów mężczyzna to Prometeusz – jeden z bohaterów niezwykłych, malowanych ogniem i dymem obrazów profesora Lubomira Tomaszewskiego, światowej słowy polskiego malarza, rzeźbiarza i designera.

Moja sztuka to moja spowiedź do ludzi

O

życiu i inspiracjach Lubomira Tomaszewskiego 58

Palnik zamiast pędzla

się wcześniej niż mówić. W wieku zaledwie 2 i pół roku mały Lubomir stworzył swój pierwszy realistyczny szkic z wizerunkiem konia. Po latach pokochał te zwierzęta tak bardzo, że do dziś są one tematem wielu jego prac. Konie to dla Tomaszewskiego uosobienie energii, siły i walki – nie tylko historycznej. Jak sam mówi, jest to walka pomiędzy jednostkami mającymi wspólny cel, jednak idącymi każde swoją drogą.

Ale owa „walka historyczna” również jest mu bliska.

Tomaszewski miał zaledwie 16 lat, gdy wybuchła II wojna światowa. Wówczas, jako ochotnik, zgłosił się do obrony obiektów przemysłowych. Od początku do końca walczył też w Powstaniu Warszawskim, podczas którego ostrzeliwał pojazdy pancerne przeciwnika. Mogę więc powiedzieć, że mam na sumieniu niemieckie czołgi – wspomina z uśmiechem Tomaszewski podczas konferencji prasowej w Galerii van Rij. Tematyce zrywu z sierpnia 1944 roku artysta poświęcił wiele swoich dzieł. Dziewiętnaście z nich znajduje się obecnie w Muzeum Powstania Warszawskiego.

Po wojnie Tomaszewski studiował architekturę na Politechnice Warszawskiej i rzeźbę na Akademii Sztuk Pięknych. Jak sam mówi, zamiłowanie do sztuki to „choroba rodzinna”: jego dziadek od strony matki był cukiernikiem, który lepił ozdobne figurki z ciasta; wuj był grafikiem i wiceprezydentem warszawskiej ASP; zaś brat, który na oczach młodego Lubomira zginął w powstaniu, był skrzypkiem.

Podobno zdolności artystyczne Tomaszewski odziedziczył po matce, talent techniczny zaś – po ojcu, choć on także zajmował się sztuką. Po wojnie bowiem udał się do Paryża, gdzie tworzył półludowe wycinanki z drzewa – tak profesor opisał jego rzeźby w programie Inny punkt widzenia Grzegorza Miecugowa.

Po studiach Lubomir Tomaszewski projektował maszyny rolnicze. W latach 50., za pośrednictwem przyjaciela, rozpoczął pracę artystyczną w Instytucie Wzornictwa Przemysłowego. Początkowo chciał tworzyć rzeźby większe od tych porcelanowych, jednak nie pozwoliła mu na to sytuacja polityczna Polski Ludowej. Dziś artysta jest dumny z faktu, że nigdy nie wyrzeźbił wizerunku Lenina czy Stalina.

Zaś tworzenie w porcelanie pozwoliło trafić jego dziełom „pod strzechy” i tym samym być bliżej odbiorcy. Przyniosło mu też światowe uznanie. W 1963 roku jego serwis Dorota, nazwany tak na cześć córki, nagrodzono złotym medalem na Międzynarodowej Wystawie Form Przemysłowych w Paryżu. I nawet dziś, mimo upływu lat, słynna zastawa wciąż wydaje się nowoczesna. Filiżanki i czajnik pozbawione są doklejanych elementów, np. uchwytów. Dzięki niebanalnym, płynnym kształtom można z nich jednak swobodnie korzystać. Artysta śmieje się, że cała jego kariera opiera się na jednym imbryku do kawy.

To zresztą ten właśnie imbryk zwrócił na niego uwagę zachwyconej pani Vanderbild. Przy okazji wizyty w Polsce wręczyła ona Tomaszewskiemu wizytówkę i zaprosiła go do swojego biura w Stanach Zjednoczonych. Artysta tę szansę wykorzystał i w 1966 roku wyjechał do Nowego Jorku. Za oceanem mógł cieszyć się twórczą swobodą. Szybko dostał

Tomaszewski przyznaje, że Prometeusz jest jego bohaterem.

Nie tylko dlatego, że artystę wychowano w duchu szacunku dla kultury antycznej. To jest taki bohater wszystkich czasów. Daje człowiekowi to, co wynosi go ponad zwierzęta – wyjaśnia. Znajdujemy się właśnie w Galerii van Rij na wernisażu artysty pod hasłem: Moja sztuka to moja spowiedź do ludzi. Sala mieści się w budynku słynnej fabryki porcelany AS Ćmielów w województwie świętokrzyskim, z którą Tomaszewski od dawna współpracuje.

Główny bohater wernisażu to pogodny, ciepły i miły człowiek o wielkiej wrażliwości. Mimo zaawansowanego już wieku – artysta ma bowiem 91 lat – nadal tworzy. Patrzę, jak powoli spaceruje po galerii i prowadzi rozmowy. Profesor na swój wiek nie wygląda i, jak sam twierdzi, czuje się o wiele młodszy. Ma na sobie jasne eleganckie spodnie i beżową koszulę. Towarzyszy mu uśmiechnięta żona Krystyna.

Tomaszewski na stałe mieszka w Nowym Jorku.

Niełatwo zastać go w Polsce. Tym razem zagościł tu m.in. w celu renowacji zniszczonych dzieł swojego autorstwa, które latami czekały w magazynach na rozstrzygnięcie pewnego sporu sadowego.

Niedługo rozpocznie się konferencja prasowa z udziałem profesora. Tymczasem ja zwiedzam wystawę.

I choć na sztuce współczesnej nie znam się wcale, dzieła Tomaszewskiego robią na mnie wrażenie. Niemal wszystkie obrazują ruch, a obecne w nich emocje stają się wręcz odczuwalne.

Cechą charakterystyczną prac jest oryginalna technika, przy pomocy której powstały. Swoje rzeźby Tomaszewski tworzy bowiem ze znalezionych kawałków drewna, kamieni czy szkła, ożywiając je za pomocą specjalnie uformowanych kawałków metalu. W kształt naturalnych surowców artysta nigdy nie ingeruje – w ten sposób dzieła niejako wtapiają się w przyrodę; są elementem środowiska tak samo, jak ich odbiorca i twórca – człowiek. Tomaszewski został obdarzony taką wyobraźnią i wrażliwością, które pozwalają mu „spojrzeć” w głąb kamieni czy drewna, które zbiera – pisze King Street Chronicle Magazine. Niewielu rzeźbiarzy od czasów Auguste’a Rodina umiało uwolnić ducha uwięzionego w kamieniu lub w innej nieożywionej materii. Lubomir Tomaszewski jest w tym zdecydowanie najlepszy.

Jeszcze większe wrażenie robią na mnie obrazy Tomaszewskiego. Artysta maluje bowiem nie farbą, a… ogniem i dymem, przy pomocy palnika. Dzięki temu dzieła stają się jeszcze bardziej dramatyczne. I choć gra jest warta świeczki (czy może raczej: palnika) – wszak żywioł pozwala ukazać zarówno grozę, jak i płomienne (dosłownie!) uczucia – trzeba być ostrożnym; niejeden bowiem obraz poszedł z dymem. A jak takie dzieło powstaje? Proszę pani, w zasadzie to się siada i się dymi – odpowiada mi wesoło profesor, a cała sala wybucha śmiechem.

Mam na sumieniu niemieckie czołgi Lubomir Tomaszewski urodził się w 1923 roku. O sobie mówi, że jest dzieckiem szczęścia. Podobno rysować nauczył

59

też pracę wykładowcy na Bridgeport University. Przez ćwierć wieku uczył tam rysunku, formy i ergonomiki, a szkoła była jedną z najlepszych uczelni designerskich w regionie.

Mimo początkowych problemów z językiem angielskim i koniecznością tłumaczenia prowadzonych przez niego wykładów, Polak stał się wkrótce najbardziej lubianym profesorem na wydziale.

Tomaszewski ma na swoim koncie ponad 150 indywidualnych i zbiorowych wystaw na całym świecie oraz wiele nagród. 11 sierpnia 2014 roku otrzymał kolejną – Złoty Medal Gloria Artis, najwyższe polskie odznaczenie przyznawane za zasługi dla rodzimej kultury i sztuki. Dzieła artysty można podziwiać na całym globie, m.in. w Muzeum Narodowym w Warszawie, londyńskim Victoria and Albert Museum, T. Komine of Kyowa Bank w Tokio czy niemieckim Hale Museum. W swojej kolekcji posiada je także były prezydent USA Jimmy Carter oraz rodzina słynnego finansisty Lawrenca Rockefellera.

Sztuka i sztuczki

Żaneta spadło

fot. iza derlacińska

Wygięte w bajecznych pozach tancerki to jeden z ulubionych sposobów Tomaszewskiego na przedstawienie postaci kobiet. Podobnie jak w przypadku pozostałych prac, również sylwetki pań stanowią dla artysty pretekst

60

do zobrazowania dynamiki. Taki styl sprawił, że The New York Times nazwał Tomaszewskiego „rzeźbiarzem ruchu”.

W gazecie czytamy: Spośród jego dzieł najsilniej oddziałują te przedstawienia zwierząt i ptaków, w których widać napięcie, ruch lub brutalną siłę, coś, co zmaga się z grawitacją, aby utrzymać swą moc.

Szkice, na podstawie których artysta malował kobiety, wielokrotnie powstawały podczas ćwiczeń jednej z grup baletowych. Profesor współpracował z nią przez 10 lat – do momentu, w którym zespół zawiesił działalność.

Był to balet półamatorski i półzawodowy. Prowadząca grupę była profesjonalną tancerką, ale jednocześnie uczyła matematyki – wspomina Tomaszewski. – Miała też własny pomysł na taniec. Zamiast powielać popularne już figury taneczne, zalecała uczennicom, by swoim ciałem opowiedziały, co myślą o świecie.

Fascynacja baletem, teatrem i muzyką widoczna jest na wielu pracach artysty. Hiszpańskie tancerki w obszernych, wypalanych sukniach, skrzypek i towarzyszące mu flecistki na obrazie Muzyka nocy czy fantastyczny portret Tiny Turner – to tylko niektóre z nich. Tomaszewski wyjaśnia, że swoją sztuką tworzy opowieść o rzeczywistości: Ludzie zaangażowani w balet czy teatr przedstawiają życie za pomocą swojego ciała. Ja wypowiadam się na papierze.

Zapytany o mentalność polskiego i amerykańskiego odbiorcy, Tomaszwski przyznaje, że nieco się różnimy.

Do Polaków przemawia emocjonalność, Amerykanie zaś mają tendencję do szukania rozwiązań czysto intelektualnych; dla nich ważne są kwestie techniczne i swoiście rozumiana oryginalność – liczy się coś, czego jeszcze nie było. Niekiedy prowadzi to do zabawnych sytuacji. Jedna z moich przyjaciółek, malarka, przechodziła przez pewną dzielnicę w okolicach Manhattanu, gdzie mieści się wiele galerii sztuki. W jednej z nich zobaczyła otwarte drzwi – rozpoczyna opowieść profesor. – W środku było około 17 obrazów, pomalowanych na czarno, szaro albo biało. Wisiały kolejno na ścianie, pogrupowane odcieniami.

A przed nimi stała grupa młodych ludzi; wszyscy patrzyli na ścianę i wzdychali: „Ah!”. Przed tymi 17 obrazami słychać było 17 kolejnych westchnień podziwu nad tym, że płótno jest pomalowane na szaro albo na biało. Więc ta moja koleżanka, a jej poglądy w sprawie sztuki są podobne do moich, po prostu zaśmiała się i wyszła.

Kiedy więc mamy do czynienia z prawdziwą twórczością? Dla mnie sztuką jest to, co wyraża ludzkie wnętrze – mówi Tomaszewski. – Jeżeli pokazuje się jakąś głębię, to jest to sztuka; jeśli coś bardzo powierzchownego – wtedy jest to sztuczka.

W

ernisaż powoli dobiega końca. A profesor? Zapewne znów zniknie w pracowni, by dać upust swojej fantazji. W Connecticut Magazine słusznie napisano, że jest to wrażliwy człowiek obdarzony niezwykłą wyobraźnią.

A ogień, który Prometeusz daje ludziom w sensie dosłownym, Tomaszewski nosi w sobie. I codziennie rozdaje go innym za pośrednictwem swojej sztuki.

Pani od rysunków.

M

ożliwe, że nie wiecie, kim jest Marta, ale jest całkiem prawdopodobne, że buszując w Internecie natknęliście się na jej rysunki. Przygody sympatycznej okularnicy, Królika, Węży, Kur i Much cieszą się dużą popularnością i są udostępniane zarówno przez wszelkiej maści portale, jak i przez osoby prywatne. Brzmi znajomo? Nawet, jeśli nie – tym bardziej zachęcam Was do wycieczki po Marty „życiu na kreskę”.

Apetyt na rysowanie Marta Zabłocka od 2010 roku prowadzi bloga, na którym zamieszcza rysunki swojego autorstwa. Jest magistrem psychologii i, jak otwarcie przyznaje, nigdy nie kształciła się w kierunku sztuk plastycznych. Rysuje, żeby wyrzucić z siebie emocje. Choć wiele z jej prac powstaje szybko i „na kolanie”, coraz więcej internautów docenia ich specyficzny humor i klimat. Marta zawsze czuła, że dookoła jest mnóstwo rzeczy, które nam umykają.

Zaczęła przenosić na papier te ulotne fragmenty codzienności i coś w niej zakrzyknęło: to jest niesamowite, chcę jeszcze! Autorka Życia-na-kreskę często podkreśla, że ujęły ją pomysłami komiksy tak brzydkie, że aż ładne. W jej własnych pracach wyraźnie widać tę inspirację.

Liczy się koncept, a rysunki nie muszą być perfekcyjne. Czasem Marta czuje, że warstwa wizualna powinna dodawać coś ważnego do treści. Wtedy stara się dopracować obrazek, eksperymentuje z programami graficznymi i z zachwytem odkrywa coraz to nowe możliwości.

Niektóre rzeczy dzieją się naprawdę

Wirtualny świat Marty Zabłockiej 61

A przynajmniej tak głosi motto na stronie Marty. Może dlatego część osób śledzących bloga sądzi, że główna bohaterka opowiadanych tam historii jest wiernym odbiciem rysowniczki? Autorka Życia-nakreskę ma świadomość, że wielu ludzi utożsamia ją z postacią, którą stworzyła i właśnie dlatego usiłuje zachować dla siebie margines prywatności. Marta nigdy nie zdradza, które z przedstawianych sytuacji są prawdziwe, choćby nawet

rozneurotyzowane dziewczę w okularach wydawało się jak najbardziej autentyczne. Mimo to część odbiorców i tak usiłuje zatrzeć różnicę pomiędzy kreacją a rzeczywistością. Marta przekonała się o tym choćby wtedy, gdy pod jednym z obrazków serii o gabinetach pojawił się komentarz: zmień terapeutkę.

Rysowniczka dużo czasu spędza na śledzeniu tego, jak jej prace funkcjonują w sieci. Lubi, gdy wzbudzają emocje i stają się punktem wyjścia do dyskusji.

Wie, że niektóre z jej obrazków mogą być odbierane jako kontrowersyjne, ale ma nadzieję, że będą raczej początkiem rozmowy niż obrazą dla czyichś uczuć.

Dużo myśli nad tym, czy zamieścić daną pracę. Przy tym, jak sama mówi, ma wolną rękę i potrafi zrezygnować z tematów sprzecznych z jej przekonaniami.

Czasem poruszeni fani bloga wysyłają do niej prywatne wiadomości i właśnie to rysowniczka odbiera jako oznakę największego uznania i zaufania.

jest strachliwa i wrażliwa, Królik lekko cyniczny i „twardzielkowaty”. Marta stara się, aby te postacie z czułością współistniały. Królik pełni jeszcze jedną ważną rolę – mówi rzeczy, które autorce niezręcznie byłoby wcisnąć w usta bohaterki, z którą jest utożsamiana. Do okularnicy i Królika dołączyły Koty, Kury, Węże i Muchy. Marta lubi wyobrażać sobie, co dzieje się u jej bohaterów. Inne historie pasują do Węży, inne do Kur. Węże mają niejasną orientację. Kury są wyzwolone. Muchom często przydarzają się obrzydliwe historie. Marta zapisuje pomysły w telefonie, a potem wyobraża sobie całość.

Czynnik ludzki Dzięki blogowi Marta zaczęła dostawać zlecenia na zupełnie nowe projekty. Zilustrowała dwie książki Lucyny Wieczorek oraz Cwaniary Sylwii Chutnik. Udało jej się również wydać dwa autorskie albumy oraz zaanimować teledysk dla zespołu Pochwalone.

Papierowe wydania mają dla niej specjalne znaczenie, jednak Marta nigdy nie zrezygnowałaby z zamieszczania swojej twórczości w Internecie. Przede wszystkim ze względu na kontakt z ludźmi. Dialog jest dla niej ważną częścią pracy przy wszystkich projektach, które realizuje.

Podążaj za Królikiem W trakcie tworzenia kolejnych rysunków pojawił się Królik. Jest on w pewnym sensie dopełnieniem głównej bohaterki – często na zasadzie opozycji. Dziewczynka

62

Marta Zabłocka Rocznik 1980, absolwentka psychologii na SWPS, warszawianka.

Właścicielka kotów Lucka, Emila i Charlesa.

Od 2010 roku prowadzi bloga, na którym umieszcza swoje rysunki. Wydała albumy Znamy się tylko z widzenia i Sierstka. Jest autorką ilustracji do książek Sylwii Chutnik oraz Lucyny Wieczorek, a także członkinią kobiecej grupy komiksowej Dream Team. Z twórczością Marty zapoznasz się na stronie zycie-na-kreske.blogspot.com.

O grupie komiksowej Dream Team poczytasz na comicdreamteam. com.

Marta jest typem twórcy zaangażowanego społecznie.

Uczestniczy w akcjach na rzecz zwierząt, równościowych – prokobiecych, antyhomofobicznych, antyrasistowskich.

Rysowniczka wie, że jej znajomi i styl życia nie są reprezentatywne dla kraju, w którym żyje. Nie obchodzi jej, kto się z kim kłóci w polityce i unika tej tematyki w swoich pracach. Nie potrafi jednak przejść obojętnie wobec rażących niesprawiedliwości, które dostrzega w swoim otoczeniu.

Drażni ją, że przestrzeń miejska nie jest dostosowana do potrzeb niepełnosprawnych, a ludzie osiągający pewien wiek okazują się za starzy do pracy. Wiele z jej rysunków to komentarze do tej nieznośnej rzeczywistości. Pełnią funkcję odtrutki na głupie rzeczy, które dostrzega na co dzień.

Zofia kopacz

Misja

RYs. marta zabłocka

Marta z entuzjazmem wspomina o Dream Teamie – grupie rysowniczek, do której należy. Ostatnio wydały pierwszy wspólny album, a teraz są w trakcie tworzenia kolejnego.

Dziewczyny wspólnie pracują nad wieloma projektami, a ponieważ każda z nich zna się trochę na czym innym, są dla siebie nawzajem nieustanną inspiracją. Ich celem jest współtworzenie środowiska kobiet-rysowniczek, które będzie przestrzenią wsparcia i wymiany doświadczeń.

63

Martę szczególnie denerwuje, gdy jej rysunki pojawiają się w internetowych serwisach obok treści rasistowskich i homofobicznych. Przy okazji ze zdumieniem obserwuje zachowanie internautów, którzy – występując pod własnym imieniem i nazwiskiem – publikują obraźliwe komentarze. Na swoim blogu chce oswajać ludzi z wieloma tematami.

Pragnie pokazać, że niezależnie od tego, że „banalnie” różnimy się, mamy także wiele wspólnego.

Plany Autorka Życia-na-kreskę wie, że ciężko jest wyróżnić się wśród wielu innych artystów, ale cudzy talent nie wywołuje w niej zawiści. Cieszy ją, że jest tyle zdolnych osób – zachwyca ją to i motywuje do pracy.

Prowadzenie bloga wymaga od niej regularnego tworzenia obrazków, jednak rysowanie nie straciło smaku, kiedy zaczęła się nim zajmować na co dzień.

Martę coraz bardziej wchłania świat programów, elektronicznych przyborników, zeszycików i pisaczków – i ma nadzieję, że rysowanie to właśnie ta rzecz, która będzie w życiu dla niej.

64

autorzy tekstów DAVID KOLBAIA – historyk, kartwelolog, kierownik Seminarium

PAULA JASZCZAK – uczennica LO im. Frycza- Modrzewskiego

w Warszawie, pisze i rysuje (głównie do szuflady), od października 2013 pisze artykuły do szkolnej gazety

Kaukaskiego Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego, specjalizuje się w historii Kaukazu, wokół problematyki Kościoła Wschodniego i późnoantycznego chrześcijaństwa, redaktor pisma „Pro Georgia. Journal of Kartvelological Studies”, jest członkiem Międzynarodowej Komisji ds. dziedzictwa św. Grzegorza Peradze

WOJCIECH SOBCZAK – WOJEŃSKI – rocznik ‘89, z wykształ-

KS. HENRYK PAPROCKI – teolog i duchowny prawosławny, jest

i teatru tańca, performerka, studentka Wydziału Wiedzy o Teatrze na warszawskiej Akademii Teatralnej, od marca 2013 r. współpracuje ze Stowarzyszeniem Sztuka Nowa, brała udział w spektaklu „Mapy pamięci” zrealizowanym we współpracy z Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie, w dwóch edycjach projektu „Gdyby to była moja ulica” w Rennes we Francji i w Warszawie, w wymianie artystycznej „Na scenie doświadczeń” w Tbilisi w Gruzji i akcji performatywnej „WieloWarszawa”, gra w spektaklu „ARTYSTA. Mechanika ucieczki”, autorka choreografii do performansu ulicznego „Transeuropean Walk”, współprowadząca młodzieżowej grupy teatru fizycznego w ramach projektu „Podaj Dalej”

redaktorem pisma „Elpis” oraz członkiem Międzynarodowej Komisji ds. dziedzictwa św. Grzegorza Peradze, wykłada na Akademii Teatralnej im. A. Zelwerowicza w Warszawie, w Prawosławnym Seminarium Duchownym w Warszawie oraz na Uniwersytecie w Białymstoku, pracę duszpasterską prowadzi w Prawosławnym Punkcie Duszpasterskim św.

Męczennika Archimandryty Grzegorza w Warszawie

† JERZY IRAKLI GODZJASZWILI – syn działacza emigracji gruzińskiej

Aleksandra Godziaszwielego w międzywojennej Warszawie, swoje wspomnienie opublikował w piśmie „Pro Georgia”, napisał między innymi: Wspomnienie o moim ojcu; Pan prezydent i chorągiewka, „Mikołaj Kwariani – Gruzja!” i inne

KRZYSZTOF NODAR CIEMNOŁOŃSKI – właściciel biura podróży

Wschodcentrum.pl, prywatnie i zawodowo związany z Gruzją, mieszka w Tbilisi i w Zalesiu Górnym k. Warszawy, potomek gruzińskiego rodu Toumanishvili, opisuje życie na Kaukazie na blogu Polakogruzin.pl.

AGATA JOANNA KORNACKA – zawodowo tłumaczka i nauczycielka

języków obcych, ukończyła studia magisterskie w Instytucie Lingwistyki Stosowanej na Uniwersytecie Warszawskim oraz studia podyplomowe na kierunku Dyplomacja i Stosunki Międzynarodowe w Collegium Civitas, prywatnie – poetka, wydała dwa tomiki poezji („Białe stokrotki” i „Więcej niż cienie”), laureatka licznych konkursów poetyckich, jej wiersze ukazały się na łamach wielu pism literackich, takich jak „Poezja dzisiaj” czy „Znaj”, lubi podróże i dobrą literaturę, czyta, gdy podróżuje oraz podróżuje, gdy czyta, przez bliskich postrzegana jako niezwykle uparta, jej motto brzmi: „Idź za marzeniem i znowu idź za marzeniem.

I tak dalej, aż do końca”

JACEK RĘPALSKI – z wykształcenia filolog rosyjski, na co dzień redaktor w jednej z agencji mediowych, w wolnych chwilach poświęca się swojej największej pasji – fotografowaniu, szczególnie upodobał sobie fotografię krajobrazową i szeroko rozumianą podróżniczą, na jego zdjęciach dominuje krajobraz górski, prace można oglądać m.in. na stronie www.repalski.net oraz profilu: facebook.com/repalski.net

DOROTA CHOJNOWSKA – dziennikarka i włóczykij, wraz z Samantą Fałkowską prowadzi bloga podróżniczo - modowego AleSwiatJestPiekny. wordpress.com

TOMEK STABIŃSKI – człowiek, sympatyk prądu, współtwórca bad-signal.blogspot.com.

ADAM NYCKOWSKI – redaktor naczelny „Zupełnie Innego Świata”,

inspiruje go zarówno klaustrofobia (vel przytulna kameralność Mitteleuropy) jak i przestrzeń (np. byłego Sojuza), interesuje się literaturą, futbolem i muzyką niemalże w identycznych proporcjach

AGATA FIECH – zawodowo – kierownik projektów, trener i doradca biznesowy, prywatnie – adeptka fotografii oraz dalekich i niedalekich podróży (nie tylko w głąb siebie i nie tylko palcem po mapie), podobno typowy Wodnik MALWINA KOWALCZYK – Licealistka. Zapisuje urywki własnych

myśli w nadziei, że to, co stworzy nazwać można poezją. Swoją karierę wiąże z dziennikarstwem. Marzy o rzeczach wielkich i o dokonaniu rzeczy całkiem dużych. W wolnych chwilach zajmuje się prowadzeniem audycji radiowych.

ZOFIA KOPACZ – cierpi na brak orientacji przestrzennej i przerost

wyobraźni, pije hektolitry kawy i pożera książki, od niedawna mieszka w stolicy, lecz wciąż pozostaje pod wpływem nieszczęśliwego zauroczenia Krakowem, stara się być otwarta na Warszawę i ma nadzieję, że wkrótce pokocha ten Zupełnie Inny dla niej Świat

cenia dziennikarz, z zawodu konsultant PR, z zamiłowania muzyk i meloman, prowadzi audycję jazzową „Zagraj dla mnie Misty” w Radio Praga.pl

MAŁGORZATA SUŚ – (ur. 1991), aktorka teatru fizycznego

MACIEJ GRZENKOWICZ – filmofil, kotofil, amerykanofil, rusofil,

germanofil, czechofil, linguofil, tandetofil, kiczofil, postmodernofil, warszawofil, sztukofil, podróżofil, aspiruje do pójścia na filmówkę

KACPER RYBICKI – tańczę i śpiewam – po mutacji z coraz gor-

szym skutkiem – w zespole ludowym, z którym jestem związany od dziecka, darzę go ogromnym sentymentem, gram na instrumentach będąc muzycznym „jedynakiem”, gdyż moja rodzina nigdy nie zajmowała się muzyką na poważnie, jestem też entuzjastą sportów wszelkiej maści, nie wyobrażam sobie zimy bez wypadu na narty, uwielbiam podróże, szczególnie takie gdzie wkrada się odrobina dezorganizacji i przypadku, gdyż takie zapamiętuje się najlepiej

LIGIA SZULC – ur. w Poznaniu w 1981 r., z wykształcenia wschodo-

znawca i logistyk, stypendia i praktyki m.in. w Rydze, Lecce, Pradze i Moskwie, współautorka książki „Łotwa wczoraj, dziś, jutro” (Wyd. Rys, 2003), w latach 2007-2014 pracownik Gabinetu Prezydenta Miasta Poznania (ds. współpracy z zagranicą), zajmowała się przede wszystkim projektami związanymi z miastami partnerskimi Poznania na Wschodzie, w tym pomocą rozwojową (granty MSZ „Polska Pomoc”), twórca i prezes fundacji charytatywnej „Serce dla Gruzji”, pasjonatka języków obcych i podróży

GIORGI MAGLAKELIDZE – urodziłem się w stolicy Gruzji – Tbilisi,

na ulicy D. Agmaszehebeli. To zakątek z bardzo starymi budynkami, obsadzony platanami, który u nas nazywamy „italiur ezoszi” – włoskie podwórko. Stoją tam czerwone, ceglane domy, mają ponad 100 lat, z przodu każdy ma drewniany, ażurowy balkon, gdzie gorącymi wieczorami, aż do nocy, przesiadują mieszkańcy. To tam mężczyźni grają w nardy a kobiety plotkują. My mieszkaliśmy na parterze z małym ogródkiem, gdzie kwitło duże drzewo śliwkowe.

Wiosenne wieczorne powietrze wypełniało nasze mieszkanie zapachem kwiatów, latem wszyscy sąsiedzi polowali na nasze śliwki, a jesienią trzeba było sprzątać liście. Mama pracowała w filmotece narodowej. Wiele razy widziałem, jak kręcili filmy i potem robili montaż . Ojciec też pracował w filmotece tylko sporadycznie, pisał scenariusze, wiersze, opowieści i książki, ale nigdy nie udało mu się ich wydać. Raz wystawił nawet sztukę. Nasz dom był zawsze pełen gości, a potem to my byliśmy zapraszani i tak bez końca.

Oba moje teksty umieszczone w numerze pochodzą z mojej książki „Gruzja. Przewodnik reportażowo – kulturowy”.

MONIKA FIODORÓW – (ur. 1989), z wykształcenia filozof,

z zawodu obecnie – pracownik warszawskiej korporacji ;-), Jarosławianka z urodzenia i warszawianka z wyboru – przynajmniej na razie, mieszkała już w USA, na Białorusi i w Indonezji, lubi jeździć na motorze, wiersze publikowała w „Wakacie”

ŻANETA SPADŁO – stworzenie rozmowne, czas spędza z nosem w monitorze lub książkach, niekiedy nad kartką papieru, pała namiętną miłością do Bollywoodu, marzy o Indiach, chwilowo mieszka w Warszawie, występuje samotnie lub w watahach osobników o dobrych sercach, zwykle w miejscach, które dają jej namiastkę orientu

Dobre numery – Zamów archiwalne numery, pisz do nas, odbierz pocztę i czytaj.

#15 G R U Z J A w w w. z u p e l n i e i n n y s w i at. p l redakcja@zupelnieinnyswiat.pl | facebook.com/zupelnieinnyswiat

Zespół Zofia Kopacz, Iza Kiełmińska Monika Strzelczyk Basia Drąg Andrzej Piotrowski Agnieszka Paciorek Magda Pernet Anna Dudzicz Agata Koczowska Paula Jaszczak Maciej Grzenkowicz Kacper Rybicki

partner numeru

Redakcja Redaktor naczelny – Adam Nyckowski Z-ca redaktora naczelnego – Marcin Marczuk Z-ca redaktora naczelnego – Agata Fiech Sekretarz redakcji – Żaneta Spadło Szefowe marketingu – Katarzyna Trocińska, Kajka

Mikołajewicz

Szefowa działu foto – Iza Derlacińska

Korekta

Żaneta Spadło

Konsultacja historyczna I MERYTORYCZNA David Kolbaia (Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego)

wydawca

Okładka, Oprawa graficzna, Skład.

FUNDACJA ZUPEŁNIE INNY ŚWIAT, ul. Jadźwingów 15/21, 02-692 Warszawa, numer konta: PKO Bank Polski SA, 37 1020 1169 0000 8002 0213 8071

nakład: 1000 egzemplarzy

8 IX 2014