Apache Magazine - Diepdonkergeel proefdraaien in Edegem

lente 2022

6

∕ onderzoek

Diepdonkergeel proefdraaien in Edegem Door Tom Cochez

Met een score van 51,4% greep N-VA op 14 oktober 2018 de macht in Edegem. In ijltempo zette het college van burgemeester Koen Metsu een ultraliberaal experiment in de steigers.

Privatiseren en besparen zijn de ordewoorden. Dat gebeurt niet zonder slag of stoot.

Net zoals buurgemeenten Aartselaar, Kontich en Hove, is Edegem een rijke gemeente. Het gemiddeld netto belastbaar inkomen per inwoner bedroeg 24.124 euro in 2019.

Dat is bijna 18% boven het gemiddelde in het Vlaams Gewest en 44% meer dan dat in Antwerpen. Op 14 oktober 2018 deed N-VA in zowat alle rijke buurgemeenten van Antwerpen wat elders in Vlaanderen veel minder lukte: de gemeenteraadsverkiezingen overtuigend winnen. In Hove haalde N-VA 28,9%, in Kontich 31,9% en in Aartselaar zelfs 45,8%. In Edegem behaalde de partij meer dan de helft van de uitgebrachte stemmen, iets waar ze op slechts één andere plek ook in slaagde – het Dessel van Vlaams Parlementslid Kris Van Dijck. In Edegem leverde dit N-VA achttien van de 27 gemeenteraadsleden op, een bijzonder comfortabele absolute meerderheid.

Die monsterscore dankt de partij in de eerste plaats aan de populariteit van de lokale sterke man, Kamerlid Koen Metsu. Ruim een op de drie stemgerechtigden in Edegem gaf drie jaar geleden een voorkeurstem aan de burgemeester. Metsu staat in Edegem bekend als een zeer joviale burgervader. Iemand die graag onder de mensen komt en liever ja dan neen zegt. Binnen zijn partij geldt Metsu als een Theo Francken-boy. Nationaal profileert hij zichzelf als expert terreurbestrijding. De andere beleidsbepalende figuren in het college van Edegem zijn voormalig Vlaams minister Philippe Muyters, Koen Michiels en Albert Follens. Die laatste wordt gezien als de echte architect van het doorgedreven besparings- en privatiseringsbeleid dat Edegem sinds 2019 op de rails zette.

In de schaduw van Antwerpen ligt Edegem, een gemeente met ruim 22.000 inwoners. Zoals wel meer gemeenten in de verstedelijkte Antwerpse Zuidrand, twijfelt Edegem tussen stad en dorp. Fort V en het kasteeldomein Hof ter Linden zorgen voor groene verstilling. Het dorpscentrum oogt rustig en zou dat van eender welke Vlaamse gemeente kunnen zijn. Tegelijk is de stad nooit ver weg.

Het altijd drukke verkeer van en naar Antwerpen klieft Edegem doormidden via de Prins Boudewijnlaan en de E19. De grootstedelijke gejaagdheid trilt na boven de woonwijken, de riante villa’s en de uitgebreide KMO-zones die, kriskras door elkaar, getuigen van een decennialang mismeesterde ruimtelijke ordening. Suburbia op z’n Antwerps. ∕4

In nauwelijks drie jaar tijd heeft het N-VA-bestuur de publieke dienstverlening in Edegem grotendeels uitbesteed.

Foto: © Simon Clément

∕5

jaar van de vorige coalitie, waarin N-VA de macht deelde met Open Vld en Groen, werkten nog 204 mensen voor de gemeente. In 2021 waren dat er nog 107. Van oudsher publieke taken werden de voorbije jaren massaal uitbesteed aan de private sector. Sommige diensten, organisaties of evenementen werden gewoon afgeschaft: Rock Edegem bestaat niet meer, de zusterband met het Peruaanse San Jeronimo werd doorgeknipt, en het lokaal opvanginitiatief voor asielzoekers (LOI) opgedoekt.

Schuldhulpverlening via het OCMW is niet meer mogelijk, want die werd uitbesteed aan MyTrustO. Het lijstje met geprivatiseerde diensten is nog veel langer: de vuilnisophaaldienst, het recyclagepark, de buitenschoolse kinderopvang, het gemeentelijk groenonderhoud, de gemeentelijke feestzaal Hangar 27, de gemeentelijke uitleendiensten, het straatonderhoud, … Alles werd in zeer snel tempo geprivatiseerd. De publieke diensten die nog overblijven, zoals het OCMW of de bibliotheek, zijn vaak onderbemand en overbevraagd.

Volgens zijn politieke opponenten runt de voormalige Chief Operating Officer van Agfa-Gevaert de gemeente zoals hij dat sinds jaar en dag gewoon is: als een beursgenoteerd bedrijf.

Op zijn persoonlijke pagina op de site van N-VA maakt Follens duidelijk dat zijn partij van Edegem een testcase wil maken. De Vlaams-nationalisten willen de harde bezuinigings- en begrotingsdiscipline die ze nationaal bepleiten, op lokaal niveau toepassen. Een gemeente zoals Edegem, met een comfortabele absolute meerderheid, is daar de geknipte plek voor. Follens schrijft: “N-VA wil geen belastingverhoging en wil het overheidsbeslag op de burger verminderen. Dit proberen we ook op het lokaal vlak waar te maken. Verantwoord bestuur! Met mijn professionele ervaring en na drie jaar activiteit in het N-VA-denkteam wil ik meewerken om de overheidsmiddelen in onze gemeente zo efficiënt mogelijk te besteden en dit gestoeld op een lijfspreuk van A. Einstein. ‘Problemen kunnen niet worden opgelost binnen dezelfde kaders als waarin ze zijn ontstaan.’”

“We proberen zo goed en zo kwaad mogelijk te functioneren”, zegt Freddy De Wilder, gewestelijk vakbondsecretaris bij ACV Openbare Diensten. “Evident is het niet. Het bestuur heeft de gevolgen van haar uitzonderlijk drastische ingreep volledig onderschat. Nu pas wordt de ravage duidelijk. In het begin vreesden we dat Edegem een soort voorbeeldfunctie zou vervullen voor de andere lokale besturen in de omgeving. Gelukkig is dat niet gebeurd. Vandaag horen we bij die andere lokale besturen, nochtans vaak van dezelfde politieke signatuur, vooral smalende reacties.” Volgens de vakbondsman stond het falen van het beleid in de sterren geschreven. “Het volstaat niet om gewoon aanbestedingen uit te schrijven en contracten af te sluiten met private spelers die dan de taken van het gemeentepersoneel overnemen. Je kan gemeentepersoneel dat werkt voor, en betrokken is op de gemeente, niet van de ene dag op de andere inruilen voor private bedrijven die tegen betaling de verschillende deeltaken overnemen. Veel werkzaamheden zijn niet vooraf te plannen. Er duiken steeds nieuwe taken op.

Je verliest het overzicht en je verliest je voelsprieten: de mensen die voor de gemeente werken en zaken signaleren. Bedrijven hebben er geen enkel belang bij om dat te doen. Die doen in het beste geval wat hen contractueel wordt opgelegd. Men tracht dat op te vangen door met één zogenaamde ‘polyvalente ploeg’ te werken, maar uiteraard kan niet iedereen zomaar alles.

Voor sommige opdrachten heb je nu eenmaal mensen met vakkennis nodig die meteen inzetbaar zijn en ook snel kleinere klussen kunnen klaren.” De hele ontslag- en besparingsronde zou bovendien niet goed voorbereid zijn. Ideologie stond voorop. “Ze hebben eerst beslist en zijn pas dan begonnen”, zegt De Wilder. “Nu zien we de gevolgen. Geprivatiseerde taken worden vaak slecht uitgevoerd. Het personeel dat kon blijven, is overbevraagd.

Ze krijgen burgers over de vloer die geconfronteerd

Follens kwam het schepencollege met een maand vertraging binnen. Hij werd eind februari 2019 voorgedragen als schepen van Financiën. Dat gebeurde nadat Ine Bosschaerts een stap opzij zette, nauwelijks een maand na de start van haar tweede ambtstermijn. De verklaring dat ze haar bevoegdheden niet langer combineerbaar achtte met haar gezinsleven, deed links en rechts de wenkbrauwen fronsen. Zeker omdat Bosschaerts tijdens deze legislatuur niet de enige vrouwelijke N-VA-schepen is die er in Edegem vroegtijdig de brui aan gaf. Na haar volgden nog Sofie De Leeuw en Birre Timmermans. “Het college wordt een bastion van oude, blanke mannen”, merkte de oppositie op toen Muyters en na hem Timmermans de eed aflegden als schepenen.

Van oudsher publieke taken werden in Edegem de voorbije jaren massaal uitbesteed aan de private sector Privatisering Wat oppositieleden en andere critici van het Edegemse college nog veel zwaarder op de maag ligt, is dat die ‘oude blanke mannen’ in nauwelijks drie jaar tijd de publieke dienstverlening in Edegem grotendeels hebben uitbesteed. De cijfers spreken voor zich: in 2018, het laatste ∕6

De gemeente belooft snel werk te maken van betere wegen en voetpaden. Intussen zorgen putten in de weg voor problemen.

Vooralsnog beperkt de aanpak zich tot oplapwerk.

Foto: © Simon Clément

In Huis Hellemans, waar tot voor kort succesvol tentoonstellingen werden georganiseerd, wil de gemeente een uitbater van een koffiebar installeren.

Zonder succes. Foto: © Simon Clément

∕7

Gemeenteraadslid Sien Pillot (Groen) maakt dezelfde bedenking. Haar partij was de vorige legislatuur mee aan zet. Met lede ogen ziet ze de investeringen van de vorige ploeg in Fort V en Hof ter Linden teloorgaan. “Tijdens de vorige legislatuur hebben we hard gewerkt om de natuur een duw in de rug te geven en tegelijk toegankelijk te maken. Trage wegen, vlonderpaden, bosplantacties, …

Er werden projectgroepen opgericht, masterplannen geschreven, domeinen aangekocht en publiek gemaakt, subsidies vrijgemaakt, … Al die inspanningen gaan in sneltempo verloren omdat er nauwelijks geld is voor onderhoud. Zonder dit onderhoud van aangelegde paadjes, maken voetgangers en mountainbikers zelf wegen.

Naast het vlonderpad is alles platgestampt. Bostulpen worden vertrappeld omdat mensen, bij gebrek aan bordjes, gewoon niet meer weten dat die planten er staan of stonden. Als de ingeschakelde private dienstverleners al eens maaien, dan is het met zeer grof geschut, om er zo lang mogelijk vanaf te zijn.” Hetzelfde verhaal weerklinkt over het kasteel van het Hof Ter Linden. Tien jaar geleden werd het kasteel verkocht aan het gemeentebestuur van Edegem, Kempisch Landschap (provincie Antwerpen) en het Agentschap Natuur en Bos (Vlaamse Overheid).

“Er is een subsidie toegekend, maar er gebeurt helemaal niets mee”, zegt Pillot. “Het kasteel verloedert snel. Het lijkt wel een verrottingsstrategie. Als je ziet wat N-VA hier de voorbije jaren deed, is het niet vergezocht om te denken dat ze met die aanpak de weg vrijmaken voor een private investeerder.”

worden met de gevolgen van het privatiserings- en besparingsbeleid en daar hun beklag over doen.”

Dogmatisch beleid De besparingen en privatiseringen kwamen de voorbije jaren fragmentair in de lokale pers. Het bredere neoliberale verhaal wordt zelden verteld. “Dat N-VA Edegem zou gebruiken als een proeftuin, durf ik niet te zeggen, maar dat er zeer dogmatisch wordt bestuurd, is overduidelijk”, zegt Bart Breugelmans, fractieleider voor CD&V in de Edegemse gemeenteraad. “Er wordt zoveel mogelijk geprivatiseerd en de schuldafbouw gebeurt op een blinde, ondoordachte manier. De gevolgen zijn groot. De menselijkheid is ver zoek. De situatie vandaag is ernstig, maar ik hou vooral mijn hart vast voor wat over drie jaar nog zal overschieten.” Volgens de CD&V-fractieleider hanteert N-VA in Edegem een zero tolerance beleid voor schulden.

“De logica is dat doorgedreven besparingen en schuldafbouw op termijn geld vrijmaken voor investeringen. Maar als gemeentelijke overheid moet je op de lange termijn denken. Vanzelfsprekend moet je niet alle remmen lossen, maar je moet wel durven investeren in je gemeente en de kosten spreiden over een langere periode. De aanpak vandaag maakt dat er gaten vallen. Er is geen geld, dus wordt er snel opgelapt. Er is geen langetermijnvisie.” Die visie was er de vorige legislatuur nog wel. Hoewel CD&V toen ook in de oppositie zat en de partij zich lang niet in elke beslissing kon terugvinden, zag Breugelmans hoe N-VA drie jaar geleden plots een paar versnellingen hoger schakelde. “De coalitiepartners konden de vorige legislatuur de besparings- en privatiseringsdrift temperen. Intussen gebruikt N-VA haar absolute meerderheid om zeer fors door te duwen. Sinds de wissels in het college, lijkt de ploeg meer dan ooit vast te houden aan haar dogmatische lijn. Zelfs zaken die tijdens de vorige legislatuur op poten werden gezet, sneuvelden de voorbije drie jaar.”

Dat laatste is alleszins de piste die het college bewandelt met Huis Hellemans. In het gemeentelijk kunstcentrum organiseerde een goed geoliede ploeg jarenlang succesvolle tentoonstellingen. Van de ene dag op de andere besliste het college om de ploeg naar huis te sturen en op zoek te gaan naar een private uitbater om er een koffiebar op te starten. “Er was geen enkel overleg. Een gefundeerde reden waarom een bloeiende kunstplek moet wijken voor ondoordachte plannen, kregen we niet”, zei Hedwig Verbeeck kort nadat de plannen bekend raakten, in een speech namens de toezichters en vrijwilligers die Huis Hellemans openhielden. “Onze achterban is kwaad en noemt het een schande, een lichtzinnige en kortzichtige beslissing, een zwaar verlies, hallucinant en een geweldig imagoverlies voor de gemeente. Een café waar aan de muren wat schilderijen hangen, is geen waardig alternatief voor Huis Hellemans. Het gemeentebestuur wil dit trouwens doen op een site die volgens het bestemmingsplan van 2012 voorzien is voor culturele en recreatieve infrastructuur en openbare diensten. Horeca is er helemaal niet toegestaan. Ofwel wéét het gemeentebestuur dit niet, ofwel leggen ze ook dit gewoon naast zich neer.” De zoektocht naar een concessiehouder verloopt alleszins allesbehalve vlot. De biedingstermijn is al een tijdje afgelopen, maar vooralsnog stelde niemand zich kandidaat.

Vakbondsman Freddy De Wilder: ‘Het volstaat niet om aanbestedingen uit te schrijven en contracten af te sluiten met private spelers om de taken van het gemeentepersoneel over te nemen’ ∕8

Op het einde van de vorige legislatuur werd de gemeente Edegem mede-eigenaar van het classicistische Kasteel Hof ter Linden. Dat staat sindsdien te verkrotten. Foto: © Simon Clément

∕9

Oplapwerk

is dat Edegem nog alles zelf deed. Het is niet per definitie zo dat wat je zelf doet, je daarom ook beter en efficiënter doet. We hebben dat gedaan met respect voor onze werknemers. Per jaar geven we nu 3 miljoen euro minder uit aan personeels- en werkingskosten, terwijl onze gespecialiseerde partners ons om en bij het miljoen euro kosten.”

“Huis Hellemans is typerend voor de aanpak waarbij men eerst dogmatisch iets beslist en pas achteraf nadenkt of het wel haalbaar is”, zegt oppositieraadslid Pillot. “We zien het overal, niet enkel bij het onderhoud van het openbaar domein. Ik hoor dat leerkrachten zelf poetsen of klusjes opknappen in de gemeenteschool, omdat de private diensten niet alles kunnen uitvoeren binnen het geplande budget. In het beste geval leiden de verregaande besparingen, ontslagen en privatisering tot wat oplapwerk.” Dat oplapwerk stelt CD&V’er Bart Breugelmans voor zijn eigen deur vast. “Het is een detail, maar het geeft wel aan wat het probleem is: voor mijn deur vormden zich een tijdje geleden drie grote putten in de weg. Dat leidde tot schade, ook aan mijn woning en ik sprak de verzekering aan. Men heeft die putten vervolgens snel laten dichten, maar intussen zijn ze er opnieuw, groter en dieper dan eerst. Het gedeelte in het centrum van de Drie Eikenstraat, waar ik woon, ligt er dramatisch bij. Idem voor verschillende andere wegen en voetpaden. Het helpt niet om telkens weer voor eventjes de putten te dichten, er is een langetermijninvestering nodig, maar die blijft nu al jaren uit.”

Investeren De burgemeester kondigt volop investeringen aan. “De komende jaren wordt erg ingezet op investeringen in het openbaar domein. Denk bijvoorbeeld aan een ongezien aantal voetpadvernieuwingen, de aanleg van trage wegen, de heraanleg van straten, extra parkings, investeringen in onze drukbezette forthangars, camerabewaking, … maar er komen bijvoorbeeld ook investeringen in onze schoolinfrastructuur.” Problemen in Fort V en Hof ter Linden ziet Metsu niet meteen, al geeft hij aan dat het onderhouden van 95 hectare groen geen sinecure is. “We trekken de lijn van de vorige legislatuur door. Er zijn heel wat maatregelen genomen om de biodiversiteit maximaal te vrijwaren.

We doen dat onder meer door zuinig te zijn met verharde paden. We willen de zelfpluktuin vrijwaren en we zullen het slib ruimen van de vijver in het Hof Ter Linden.” Voor het kasteel zelf heeft het college naar eigen zeggen een absolute win-win-oplossing voor ogen. “Dit bestuur is niet bereid om miljoenen euro’s belastinggeld te pompen in een gebouw waar haar burgers eerder weinig genot van hebben. We zitten nu op een piste van restauratie die veel voordeliger zal zijn voor onze inwoners, met een prachtig kasteel als eindresultaat.” Ook met Huis Hellemans komt het volgens Metsu snel allemaal goed. “We worden extern begeleid naar de juiste exploitatie. Ik ben ervan overtuigd dat binnen afzienbare tijd veel inwoners van Edegem en andere bezoekers er een trekpleister zullen bij hebben die ruime openingsuren kent.”

Ook transparantie en inspraak is geen evidentie. Gemeenteraadsleden moeten vaak lang wachten op informatie.

“We mogen vanzelfsprekend onze zeg doen in de gemeenteraad, maar we praten voor dovemansoren. Er is weinig tot geen kans op echte inspraak”, zegt Breugelmans. Hij verwijst ook naar de vernietiging van het oorspronkelijke meerjarenplan van het Edegemse college. De provinciegouverneur vernietigde dat plan op advies van het Agentschap Binnenlands Bestuur, toen nog onder de bevoegdheid van Geert Bourgeois (N-VA). “De vernietiging gebeurde om technische, maar ook om inhoudelijke redenen. Voor de exploitatie-uitgaven werd slechts voor een bedrag van 5.000 euro aangegeven waaraan het geld zou worden besteed”, zegt Breugelmans. “Op een totaal van 29.428.451,93 euro exploitatie-uitgaven voor dat jaar, werd dus aan meer dan 99,9% van de uitgaven geen beleidsdoelstelling gekoppeld.”

Het zijn, volgens de tegenstanders van het diepdonkergele beleid, woorden in de wind, die de pijnlijke waarheid moeten verdoezelen. De geplande investeringen worden al te lang in het vooruitzicht gesteld. Als al wordt geïnvesteerd, is het in de aanleg van een grote parking voor de prestigieuze hockeyclub van Edegem. Een club die ook al een forse subsidie kreeg losgeweekt bij Sport Vlaanderen toen huidig Edegems schepen Philippe Muyters nog de daarvoor bevoegde minister was. Intussen blijft het behelpen voor het gedecimeerde gemeentepersoneel en borrelt het ongenoegen op over de gevolgen van het besparingsbeleid op Facebookpagina’s zoals Straffe Koffe en in de gemeenteraad. Binnen drie jaar weten we wat de Edegemnaar ervan vindt.

Intussen is het meerjarenplan aangepast. “De kritiek over de transparantie en de vernietiging van het meerjarenplan klopt niet”, zegt burgemeester Koen Metsu. “Het ging om een louter formeel, technische bekommernis van onze gouverneur. Over de inhoud sprak ze zich niet uit. We zijn ook steeds transparant, zowel naar de raadsleden als voor de burger. Tijdens de gemeenteraad van december kregen we zelfs complimenten van iedere oppositiepartij over onze bijkomende toelichting over het meerjarenplan en het budget.” Zelf omschrijft de burgemeester het beleid van zijn college als vooruitziend en verantwoordelijk. “We hebben onze organisatie flink gereorganiseerd om ze klaar te maken voor de toekomst. De exploitatiekosten van dit lokaal bestuur swingden de pan uit. Een van de oorzaken ∕ 10