4 minute read
Groen Waterke - Rood Waterke - Zwart Waterke
We schrijven april 2003. Een stadsgids signaleert dat het Groen Waterke, één van dé toeristische trekpleisters van Mechelen, helemaal baksteenrood verkleurd is. Waar voorheen het zwarte ‘vlietje’ met een liefdevolle groene mantel van eendenkroos bedekt was, blijkt de plaats van het kroos ingenomen te zijn door grote kroosvaren (Azolla filiculoides). Een exoot, want afkomstig uit Noord-Amerika. Invasief, want door zich te splitsen kan de plant elke 7-10 dagen verdubbelen in omvang en bovendien is er onbeperkt gratis vervoer door watervogels. En wat de kleur betreft: wanneer de plant aan het volle zonlicht blootgesteld wordt, verkleurt hij rood, hetgeen bij winters zonlicht des te meer gebeurt.
Om de kleur van het vlietje te laten overeenstemmen met de beschrijving in de toeristische gidsen, moet Stad Mechelen ingrijpen. Oplossing: de volledige laag kroosvaren wordt afgeschept (maar waar is het materiaal naartoe?) en vervangen door groen kroos. Einde verhaal?
Neen, want de titel van deze rubriek is ‘wist je dat’ en kroosvaren is een ongemeen interessante plant. Zo kunnen we een kanttekening maken bij de term ‘exoot’. Tot voor de laatste ijstijden kwamen deze drijvende varentjes ook bij ons voor. Het gaat dus over een herintroductie vanuit NoordAmerika. Nog een straf weetje: volgens een hypothese van de Utrechtse universiteit blijkt uit bodemmonsters dat kroosvaren in het Mioceen (ca. 50 miljoen jaar geleden) de Arctische oceaan - toen een reusachtig zoetwatermeer - met een dik groen tapijt bedekte. Daarbij capteerde dat kroosvarentapijt gigantische hoeveelheden koolstof, waarna afstervende planten die koolstof uit circulatie namen door die metersdik in de zeebodem te begraven. Mede daardoor zou de globale temperatuur getemperd en een toenmalig broeikaseffect gekeerd zijn!
Kroosvarens capteren niet alleen koolstof (zoals elke groene plant) maar ook stikstof. Voor dat laatste hebben ze hulp van inpandige bacteriekolonies, meer bepaald cyanobacteriën in holtes in de drijvende bladeren. De symbiose gaat zelfs zover dat bacterie Anabaena azollae een deel van de eigen genen ‘afgegeven’ heeft aan de gastheerplant, de kroosvaren dus. Beide kunnen niet meer zonder elkaar overleven. Het ‘talent’ van kroosvaren is niet onopgemerkt gebleven. In rijstvelden in Azië wordt de plant al meer dan 1000 jaar gebruikt als groenbemester. Bovendien vormt hij tot 20 centimeter dikke matten, zo ondoordringbaar dat muggen hun eitjes niet in het water kunnen leggen. Daaraan dankt de kroosvaren één van de Engelse benamingen: mosquitofern, muggenvaren.
Het zijn net die dikke matten die een probleem vormen hier bij ons. In de Sluiskens aan de Binnendijle zag ik 20 jaar geleden zulke matten. Zo dik dat waterhoentjes er gewoon op konden lopen. Zo dik dat bitterzoet-planten erin ontkiemden en erop groeiden. Een dikke mat kroosvaren zorgt er ook voor dat kikkers niet meer in het water geraken en dat vissen geen lucht meer krijgen. Toen het Groen Waterke rond dezelfde tijd gekoloniseerd werd, verdween het oorspronkelijke eendenkroos en met het eendenkroos ook het kroosvlindertje, een uniek microvlindertje waarvan de rups onder water op eendenkroos graast.
Grote kroosvaren heeft één zwakke plek: de plant is niet volledig vorstbestendig, hoewel cijfers in studies daarover nogal wild uiteenlopen. Feit is dat de plant soms vanzelf verdwijnt. En als hij niet vanzelf verdwijnt, moet hij dus weggeschept worden, een heel karwei! Dat was de keuze die Stad Mechelen in 2003 maakte. En dan kan je opnieuw eendenkroos op het water leggen om te koloniseren. Let wel op welk kroos je kiest. Tegenwoordig is dwergkroos in omloop in onze natuur, en dwergkroos… is een exoot uit NoordAmerika.
Wie grote kroosvaren wil zien: dat zijn die donkerder groene vlekken die je heden ten dage kan zien in het lichtgroene kroostapijt op het Groen Waterke …
Tekst en foto's: Peter De Ridder
