Mociño03-web

Page 1

José Mariano Mociño y Martín de Sessé La Real Expedición Botánica a Nueva España Volumen III

1


2


José Mariano Mociño y Martín de Sessé

La Real Expedición Botánica a Nueva España Volumen III Familia Asteraceae Ilustraciones de Atanasio Echeverría y Godoy y Juan de Dios Vicente de la Cerda

3


QK5 M633 2010 Mociño, José Mariano La real expedición botánica a Nueva España / por José Mariano Mociño y Martín de Sessé ; ilustraciones de Atanasio Echeverría y Godoy y Juan de Dios Vicente de la Cerda. — México : Siglo XXI, 2010. 496 p., 241 láms. Coedición: UNAM : El Colegio de Sinaloa Contenido: v. III. Familia Asteraceae

ISBN: 978-607-03-0170-4 (obra completa) ISBN: 978-607-03-0190-2 (v. 3)

1. Expedición Botánica a Nueva España, 1787-1803. 2. Botánica – México. 3. Botánica – Nueva España. I. Sessé, Martín de, coaut. II. Echeverría y Godoy, Atanasio, il. III. de la Cerda, Juan de Dios Vicente, il. IV. t . V. Ser.

las ilustraciones de la obra de mociño y sessé señaladas como colección torner fueron otorgadas por cortesía de: hunt institute for botanical documentation, carnegie mellon university, pittsburgh, pennsylvania, torner collection of sessé and mociño biological illustrations. y las ilustraciones señaladas como rjb div. V fueron otorgadas por cortesía de: real jardín botánico, consejo superior de investigaciones científicas, madrid. agradecemos el apoyo de las siguientes instituciones mexicanas: acervo histórico de la biblioteca del instituto de biología / unam; archivo general de la nación; biblioteca nacional y hemeroteca nacional / fondo reservado. © siglo xxi editores, s.a. de c.v. ISBN: 978-607-03-0170-4 (obra completa) ISBN: 978-607-03-0190-2 (v. 3) © universidad nacional autónoma de méxico diseño de la colección: pablo labastida portada: gabriela sánchez téllez. ilustración de las páginas 6-7: felipe de la torre. participaron en la formación y la diagramación: pablo labastida, lorena romero y gabriela sánchez téllez. revisión de textos y corrección: silvia gómez looh, odeth aída montero alfaro y alejandro reza. derechos reservados conforme a la ley impreso y hecho en méxico 4


La Real Expedición Botánica a Nueva España Coordinador General Coordinadora Académica Coordinadores de Botánica Coordinadoras de Filología

Jaime Labastida Estela Morales Campos José Luis Godínez Ortega Fernando Chiang Cabrera y María Hilda Flores Olvera Aurelia Vargas Valencia y Martha Elena Montemayor Aceves

Volumen III Realizó el estudio botánico y sistemático de la familia Asteraceae José Luis Villaseñor Ríos Académico del Instituto de Biología de la Universidad Nacional Autónoma de México. Realizaron el estudio filológico y las traducciones de los textos latinos de Sessé & Mociño, Plantae Novae Hispaniae y Flora Mexicana de este volumen, los siguientes académicos del Instituto de Investigaciones Filológicas de la UNAM:

Omar Daniel Álvarez Salas, Elvia Carreño Velázquez María Eugenia García Gómez, María Fernanda González Gallardo Paula López Cruz, Julio Pimentel Álvarez, Dumar Daniel Rinaldi Pollero

La revisión de las traducciones y la estandarización de los términos botánicos estuvieron a cargo de:

Fernando Chiang Cabrera Omar González Zorzano

5


6


Lรกminas

7


Asteraceae

Acmella repens (Walter) Rich.

Ilustraci贸n Colecci贸n Torner 0127. Dibujo a l谩piz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte inferior: escrito a l谩piz por DC. Cartheuseria pedunculata.

8


9


Asteraceae

Acourtia lepidopoda (B. L. Rob.) Reveal & R. M. King

Ilustraciรณn DC. 513. Colecciรณn Torner 0429. Dibujo a lรกpiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lรกpiz 19-1; parte inferior: escrito a lรกpiz por DC. Trixis bracteolata.

10


11


Asteraceae

Acourtia moschata (La Llave) DC.

Ilustraci贸n DC. 517. Colecci贸n Torner 0943. Dibujo a l谩piz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte inferior: escrito a l谩piz 144 y por DC. Trixis liatridis.

12


13


Asteraceae

Acourtia reticulata (Lag. ex D. Don) Reveal & R. M. King Nombre

original

Perdicium mexicanum Sessé & Mociño Pl. Nov. Hisp. ed. 2. p. 129. 1893. Ilustración Fl. Mex. Ic. 363. DC. 514. Colección Torner 0624. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 363; parte inferior: a tinta Perdicium Mexicanum Sp. N. (tachado), escrito a lápiz por DC. Trixis ochroleuca.

Bibliografía McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 172. 2000.

Descripción

Traducción

original

Mexicanum. Perdicium herbáceo de flores subradiadas, hermafroditas, hojas lanceoladas, dentadas, escariosas. Fl. Mex. Ic. 363. Cáliz. Perianto común, oblongo, imbricado con folíolos lanceolados, más cortos que la corola. Corola compuesta igual, corólulas hermafroditas alrededor de cinco, iguales. Propia de la hermafrodita tubulosa, bilabiada; el labio interior se abre en la base en dos lacinias agudas revolutas cuando la flor está extendida; el interior tridentado, lineado-revoluto. Estambres. Filamentos 5, capilares, muy cortos; antera cilíndrica, tubulosa, 5-dentada en el ápice, caudada en la base con 10 setas. Pistilo: ovario pequeño, oblongo; estilo simple, filiforme, de la longitud de los estambres; estigma bífido, obtuso. Pericarpio ninguno, cáliz inmutado. Semillas obovadas, oblongas, papo piloso, dos veces más largo que el cáliz. Receptáculo desnudo. Hierba de 7 pies [2.28 m]. Tallo simple, muy recto, glabro, estriado, no rara vez y no en todas partes oscuro-rojizo. Hojas alternas, sésiles, obtusamente lanceoladas, agudamente dentadas, escariosas. Panículas axilares, foliosas, pedicelos generalmente 5-floros. Flores pálidas. Antera decumbente, blanquecina en el ápice. Habita en las montañas de Chilapa [Gro.]. Florece en septiembre y octubre. Anual.

Mexicanum. Perdicium herbaceum floribus subradiatis, hermaphroditis, foliis lanceolatis, dentatis, scariosis. FI. Mex. Ic. 363. Calyx. Perianthium commune, oblongum, imbricatum foliolis lanceolatis, corolla brevioribus. Corolla composita æqualis, corollulæ hermaphroditæ, circiter qinque, æqualis. Propria hermaphroditi tubulosa, bilabiata; labio interiore, provecto flore, in duas lacinias actuas, revolutas, ad basim finditur; exteriore tridentato, lineato-revoluto. Stamina. Filamenta quinque, capillaria, brevissima; anthera cylindracea, tubulosa, apice quinquedentata, basi setis decem caudata. Pistillum: germen parvum, oblongum; stylus simplex, filiformis, longitudine staminum; stigma bifidum, obtusum. Pericarpium nullum, calyx inmutatus. Semina obovata, oblonga, pappus pilosus, calyce duplo longior. Receptaculum nudum. Herba septempedalis. Caulis simplex, strictus, glaber, striatus, haud raro at non undique atro rubens. Folia alterna, sessilia, obtuse lanceolata, acute dentata, scariosa. Paniculæ axillares, foliosæ, pedicellis subquinquefloris. Flores pallidi. Anthera decumbens, apice albicans. Habitat in Chilapæ montíbus. Floret Septembrí et Octobri. .

14


15


Asteraceae

Acourtia sp.

Ilustración DC. 516. Colección Torner 1443. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte inferior: a lápiz 145, escrito a lápiz por DC. Trixis corymbosa.

Bibliografía DC. Prod. 7: 67. 1838. - McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 188. 2000.

16


17


Asteraceae

Adenophyllum anomalum (Canby & Rose) Strother

Ilustraciรณn DC. 690. Colecciรณn Torner 1709. Dibujo a lรกpiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lรกpiz 19-2; parte inferior: escrito a lรกpiz por DC. Adenotis oxyphylla.

18


19


Asteraceae

Adenophyllum cancellatum (Cass.) Villarreal

Ilustración DC. 620. Colección Torner 1618. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 10-2; parte inferior: escrito a lápiz por DC. Schlechtendalia capillacea.

Bibliografía DC. Prodr. 5: 638. 1836. - McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 132. 2000.

20


21


Asteraceae

Adenophyllum glandulosum (Cav.) Strother Nombre

original

Tagetes punctata Sessé & Mociño

Pl. Nov. Hisp. ed. 2. p. 132. 1893; Fl. Mex. ed. 2. 189. 1894. Ilustración Fl. Mex. Ic. 379. Colección Torner 0644. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 379; parte inferior: a tinta Tagetes punctata Sp. N., escrito a lápiz por DC. Schlechtendalia glandulosa Wild.

Bibliografía McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 132. 2000.

Descripción

Traducción

original

Punctata. Tagetes con tallo dividido, erecto; con hojas pinnadas, punteado-glandulosas, pedúnculos setígeros, unifloros. Fl. Mex. Ic. 379. Cococatzin de los mexicanos. Cáliz. Perianto común ovado, simple, monófilo, sulcado, con la boca dentada, setácea, glandulosa en la base, caliculada, brácteas glandulosas setáceas. Corola compuesta, radiada, numerosas corólulas hermafroditas en el disco, las femeninas alrededor de diez en el radio. La perteneciente a la hermafrodita infundibuliforme, con limbo 5-partido, con lacinias subuladas. La femenina obovada, denticulada en el ápice. Estambres: filamentos 5 capilares, muy cortos; antera cilíndrica, tubulosa, las femeninas ninguna [antera]. El pistilo en las hermafroditas y en las femeninas como en sus congéneres. Semillas y receptáculo como en sus congéneres. Observacion[es]. El cáliz muchas veces se divide por el empuje de los flósculos o por la expansión de las semillas por lo que surge la duda a los inexpertos de la materia sobre el número de pétalos del radio y la serie de brácteas que caliculan la base. Tallo herbáceo, creciendo más o menos dependiendo del lugar y rara vez de más de cuatro pies [1.30 m] de alto. Ramas opuestas, erectas, tubulosas, estriadas. Hojas inferiores opuestas, pinnadas, con siete folíolos, ovado-lanceoladas, biseriadas, glándulas amarillentas algo levantadas, marginales, punteadas; las superiores alternas, cuanto más terminales, más diferentes. Estípulas setáceas, más numerosas en la base, ramificadas, sórdidamente purpúreas en al ápice, interrumpidas. Pedúnculos axilares, muy largos, solitarios, unifloros.

Punctata. Tagetes caule diviso, erecto; foliis pinnatis, punctato-glandulosis, pedunculis setigeris, unifloris. Fl. Mex. Ic. 379. Cococatzin Mexicanorum. Calyx. Perianthium commune ovatum, simplex, monophyllum, sulcatum, orde dentato, setaceo, glanduloso basi, calyculato, bracteis glandulosis setaceis. Corolla composita, radiata, corollulæ hermaphroditæ numerosæ in disco, fœminei circiter decem in radio. Propria hermaphroditi infundibuliformis, limbo quinquepartito, laciniis subulatis. Fœminea obovata, apice denticulata. Stamina. Filamenta quinque capillaria, brevissima; anthera cilindracea, tubulosa, fœmineis nulla. Pistillum hermaphroditis et fœmineis ut in congeneribus. Semina et receptaculum ut in congeneribus. Observatio. Calyx ab impulsu flosculorum vel seminum expansione multoties finditur ut polyphyllum appareat ex quo, et numero petalorum radii serieque bractearum basim calyculatium dubium tyronibus de genere oboritur. Caulis herbaceus, ratione loci plus vel minus asurgens, raroque pedibus quattuor1 longior. Rami oppositi, erecti, tubulosi, striati. Folia infima opposita, pinnata, foliolis septem, ovatolanceolatis, biseriatis, glandulis lutescentibus prominulis, marginalibus, punctatis; superiora alterna, quo magis terminalia, dissimiliora. Stipulæ setaceæ, basi numerosiores, ramosæ, apice sordide purpurascentes, interruptæ. 1

quatuor ES.

22


Brácteas subuladas, alternas, setáceas, glandulosas. Flores coccíneas, elegantes. Habita en Mazatlán [Gro.] y en las montañas de Chilapa. [Gro.]. Florece en octubre. Anual. Propiedad[es]. Toda la planta despide un olor alcanforado, los indios ávidamente comen las hojas de esta planta, pues de hecho afirman que despierta el apetito sexual debilitado. Sin embargo se debe mencionar que a todos los hombres jóvenes agrada más aquella planta que sus congéneres.

Pedunculi axillares, longissimi, solitarii, uniflori. Bracteæ subulatæ, alternæ, setaceæ, glandulosæ. Flores coccinei, elegantes. Habitat in Mazatlami, Chilapæque montibus. Floret Octobri. . Proprietas. Tota planta camphorium odorem spirat, ejusdem folia ab Indis avide devorantur. Iis quippe languentem venerem assorunt excitari. Quod tamen certissimum indicare par est, illam nempe viribus omnibus viridioribus quam congeneres gaudere. 23


Asteraceae

Adenophyllum porophyllum (Cav.) Hemsl.

Ilustración DC. 636. Colección Torner 1635. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 345, +, 19-2; parte inferior: escrito a lápiz por DC. Boebera alternifolia.

Bibliografía DC. Prodr. 5: 639. 1836. - McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 151. 2000.

24


25


Asteraceae

Ageratina calaminthifolia (Kunth) R. M. King & H. Rob.

Ilustraci贸n DC. 562. Colecci贸n Torner 0871. Dibujo a l谩piz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte inferior: escrito a l谩piz por DC. Eupatorium calaminthaefolium.

26


27


Asteraceae

Ageratina deltoidea (Jacq.) R. M. King & H. Rob. Nombre

original

Eupatorium triangulare Sessé & Mociño Pl. Nov. Hisp. ed. 2. p. 125. 1893. Ilustración Fl. Mex. Ic. 172 [148]. DC. 560. Colección Torner 0050. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 148, 19; parte inferior: a tinta Eupatorium triangulare N., escrito a lápiz por DC. Eupatorium deltoideum Jacq.

Bibliografía DC. Prodr. 5: 166. 1836. - McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 155. 2000. Nota: Véase también Colección Torner 0271 (página 30 de este volumen).

Descripción

Traducción

original

Triangulare. Eupatorium con hojas triangulares, crenadas, pedúnculos viscosos; cálices multifloros. Fl. Mex. Ic. 172. Tallo sufruticoso, de cinco pies [1.63 m], obtusamente tetrágono, sulcado. Ramas opuestas, terminales, tomentosas. Hojas opuestas, trígonas, crenadas, rugosas, pubescentes en el envés. Pedúnculos axilares, corimbosos, rojizos, víscidos. Brácteas lineares. Flores purpúreas, muy fragantes. Habita en la colina de Iztapalapa cerca de México [D. F.]. Florece en octubre. Perenne. Yolochichitl en mexicano.

Triangulare. Eupatorium foliis triangularibus, crenatis, pedunculis viscosis; calycibus multifloris. Fl. Mex. Ic. 172. Caulis suffruticosus, quinquepedalis, obtuse tetragonus, sulcatus. Rami oppositi, terminales, tomentosi. Folia opposita, trigona, crenata, rugosa, subtus pubescentia. Pedunculi axillares, corymbosi, rubentes, viscosi. Bracteæ lineares. Flores purpurei, fragrantissimi. Habitat in Ixtapalapæ clivo prope Mexicum. Floret Octobri. . Yolochichitl Mexicane.

28


29


Asteraceae

Ageratina deltoidea (Jacq.) R. M. King & H. Rob.

Ilustración Fl. Mex. Ic. 148. DC. 560*. Colección Torner 0271. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 148, 19; parte inferior: a tinta Eupatorium triangulare N., escrito a lápiz 172 y por DC. Eupatorium deltoideum Jacq.

Bibliografía DC. Prodr. 5: 166. 1836. - McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 155. 2000. Nota: Véase también Colección Torner 0050 (página 28 de este volumen).

30


31


Asteraceae

Ageratina glabrata (Kunth) R. M. King & H. Rob.

Ilustraci贸n DC. 563. Colecci贸n Torner 0903. Dibujo a l谩piz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte inferior: escrito a l谩piz por DC. Eupatorium quaternatum.

32


33


Asteraceae

Ageratina petiolaris (Moc. ex DC.) R. M. King & H. Rob.

Ilustración Colección Torner 0863. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte inferior: escrito a lápiz por DC. Eupatorium petiolare.

Bibliografía DC. Prodr. 5: 166. 1836. - McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 156. 2000.

34


35


Asteraceae

Alloispermum integrifolium (DC.) H. Rob.

Ilustraci贸n DC. 642. Colecci贸n Torner 1345. Dibujo a l谩piz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte inferior: escrito a l谩piz por DC. Amellus trinervis.

36


37


Asteraceae

Alloispermum scabrum (Lag.) H. Rob.

Ilustraci贸n Colecci贸n Torner 0149. Dibujo a l谩piz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm.

38


39


Asteraceae

Ambrosia ambrosioides (Cav.) W. W. Payne Nombre

original

Xanthium fruticosum [L.f.] sensu Sessé & Mociño Pl. Nov. Hisp. ed. 2. p. 149. 1893. Sinónimo

Ambrosia longifolia Sessé & Mociño Fl. Mex. ed. 2. p. 216. 1894. Ilustración Fl. Mex. Ic. 415. DC. 656. Colección Torner 0845. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte inferior: escrito a lápiz por DC. Franseria ambrosioides.

Bibliografía McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 159. 2000. Nota: Existe una lámina similar en RJB Div. V, lám. 109 (como Xanthium fruticosum). Véase en la página 42 de este volumen.

Descripción

Traducción

original

Fruticosum. Xanthium con hojas oblongas y sinuadas, lobos incisos, tallo fruticoso. Fl. Mex. Ic. 415. Xanthium con hojas pinnatífidas, lacinias incisas, tallo fruticoso. Suppl. 418. Ambrosia arborescens. Mill. Dict. n. 5. Frútice de ocho pies [2.60 m] con tallo erecto. Ramas alternas, cilíndricas, oscuro-rojizas, subestriadas, hirsutas. Hojas caulinares cordato-oblongas, atenuadas gradualmente hacia el ápice, sinuadas, con cada lóbulo profundamente inciso por dientes gruesos, subrugosas, vilosas por ambos lados. Pecíolos cortos, oscuro-rojizos, pilosos. Hojas florales, lanceoladas, casi indivisas. Espigas de las flores masculinas terminales, pediceladas; las femeninas axilares, flores sésiles. Habita en Querétaro y en Perú. Florece en octubre. Leñosa. Propiedad[es]. Se cree que la infusión de sus hojas es muy eficaz contra la histeria.

Fruticosum. Xanthium foliis oblongis, sinuatis, lobis incisis, caule fruticoso. Fl. Mex. Ic. 415. Xanthium foliis pinnatifidis, laciniis incisis, caule fruticoso. Suppl.1 418. Ambrosia arborescens. Mill. Dict. n. 5. Frutex octipedalis, caule erecto. Rami alterni, teretes, atro-rubentes, substriati, hirsuti. Folia caulina cordato-oblonga, sensim ad apicem attenuata, sinuata, lobo unoquoque dentibus crassis profundo inciso, subrugosa, utrinque villosa. Petioli breves, atro-rubentes, pilosi. Folia floralia, lanceolata, fere indivisa. Spicæ florum masculorum terminales, pedicellatæ; fœminæ axillares, floribus sessilibus. Habitat Queretari et in Peruvia. Floret Octobri. . Proprietas. Infusum foliorum creditur efficacissimum in histerismo.2 1 2

Supp. ES. Histerismo ES.

40


41


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.