คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จังหวัดสุราษฎร์ธานี

เอกสารเผยแพร่ส�ำนักอนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง ฉบับที่ 62 ส�ำนักอนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม สถานวิจัยความเป็นเลิศความหลากหลายทางชีวภาพแห่งคาบสมุทรไทย คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

������������������������������������������������������������� .indd 1

12/1/14 7:57 PM

หนังสือ

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่งเกาะเต่า จังหวัด สุราษฎร์ธานี

ISBN

978-616-217-180-0

พิมพ์ครั้งที่ 1

กุมภาพันธ์ 2556 (1,000 เล่ม)

จัดพิมพ์และเผย แพร่โดย

ส่วนอนุรักษ์และฟื้นฟูทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง สำ�นักอนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม เลขที่ 120 อาคารรัฐประศาสนภักดี (ชัน้ 6) ศูนย์ราชการเฉลิมพระเกียรติ 80 พรรษา 5 ธันวาคม 2555 ถนนแจ้งวัฒนะ แขวงทุ่งสองห้อง เขตหลักสี่ กรุงเทพมหานคร 10210 โทรศัพท์ 0 2141 1342-3 โทรสาร 0 2143 9264-5 www.dmcr.go.th

การอ้างอิง

สำ�นักอนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง. 2556. คู่มือความหลากหลายของ สิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่งเกาะเต่า จังหวัดสุราษฎร์ธานี. เอกสารเผยแพร่ สำ�นักอนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง ฉบับที่ 62. กรมทรัพยากรทางทะเล และชายฝัง่ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิง่ แวดล้อม. กรุงเทพมหานคร. 248 หน้า

ที่ปรึกษา

นายนพพล ศรีสุข นางสาวสุทธิลกั ษณ์ ระวิวรรณ นายวิฑูรย์ ชลายนนาวิน นายโสภณ ทองดี นายปิ่นสักก์ สุรัสวดี นายไพทูล แพนชัยภูมิ นายเกรียง มหาศิริ

อธิบดีกรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง รองอธิบดีกรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง รองอธิบดีกรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง ผู้อ�ำ นวยการสำ�นักอนุรักษ์ ทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง ผู้อ�ำ นวยการสถาบันวิจัยและพัฒนาทรัพยากร ทางทะเล ชายฝั่งทะเล และป่าชายเลน ผู้อ�ำ นวยการส่วนอนุรักษ์และฟื้นฟูทรัพยากรทาง ทะเลและชายฝั่ง ผู้อํานวยการศูนย์อนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเลและ ชายฝั่งที่ 3

บรรณาธิการ

นายศักดิ์อนันต์ ปลาทอง คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

เนื้อหา

นายวินัย ปราณสุข นางจินตนา ปลาทอง นางสาวศรีสกุล ภิรมย์วรากร นางสาวนันทนา นิลยงค์

นายกิติเชษฐ์ ศรีดิษฐ นางสาวหนึ่งหทัย นาคฤทธิ์ นายวินัย เทพพูลผล นางสาวอรทัย กาญจนพรหม

������������������������������������������������������������� .indd 2

12/1/14 7:57 PM

ออกแบบและจัดทำ�รูปเล่ม

นายมนต์ราช อินทรศิริ

พิมพ์ที่

โรงพิมพ์ โอ เอส พริ้นติ้ง เฮ้าส์ จำ�กัด

สำ�นักอนุรักษ์ทรัพยากรทาง ทะเลและชายฝั่ง

นางสาวณัฎฐ์นภัส ทองใบ นางสาวอมราวดี วิจิตร นายภูเบศ จอมพล

คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

นายพงศ์ธีระ บัวเพ็ชร นายวินัย เทพพูลผล นางสาวนันทนา นิลยงค์ นางสาวชิตชนก เสวตร์เวช นางสาวปาริชาติ ย้อยพลแสน นางสาวอรทัย กาญจนพรหม นายวีระยุทธ ศรีโภคา นางสาวนิภาพร กาสเส็น นางสาวซากียะห์ ประดู่ นางสาวปิยพรรณ เหมนุกูล

ชมรมรักษ์เกาะเต่า

Mr. Chad Scott

บริหารจัดการโครงการ

หน่วยวิจัยปะการังและสัตว์พื้นทะเล สถานวิจยั ความเป็นเลิศความหลากหลายทางชีวภาพแห่งคาบสมุทรไทย คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

นางสาวนริศรา ก้องเจริญกิจ

นางสาวอรภา สุวัฒโน นางสาวชนกพร จันทรขันตี นายฉัตรชัย พฤกษชาติ

������������������������������������������������������������� .indd 3

นายวินัย ปราณสุข นางสาวสิริลักษณ์ สุทธินันท์ นางสาวกรกนก เจริญมาศ นางสาวหนึ่งหทัย นาคฤทธิ์ นางสาวณัฐกานต์ ชูคง นางสาววิจิตรา สังข์เสน นางสาวสิริมา ทะประสิทธิ์จิต นางสาวนัสเราะ บิลหลี นางสาวฑิฆัมพร ภิญโญ นายศิรชัย อรุณรักษ์ติชัย

12/1/14 7:57 PM

������������������������������������������������������������� .indd 4

12/1/14 7:57 PM

ค�ำน�ำ ในระหว่ า ง ปี 2553 - 2555 ส�ำนั ก อนุ รั ก ษ์ ท รั พ ยากรทางทะเลและชายฝั ่ ง กรม ทรั พ ยากรทางทะเลและชายฝั ่ ง ร่ ว มกั บ หน่ ว ย วิ จั ย ปะการั ง และสั ต ว์ พื้ น ทะเล สถานวิ จั ย ความ เป็ น เลิ ศ แห่ ง คาบสมุ ท รไทย คณะวิ ท ยาศาสตร์ มหาวิ ท ยาลั ย สงขลานคริ น ทร์ ด�ำเนิ น โครงการ รวบรวมข้ อ มู ล พื้ น ฐานด้ า นทรั พ ยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อมทางทะเลบริเวณเกาะเต่า อ�ำเภอ เกาะพะงัน จังหวัดสุราษฎร์ธานี ได้แก่ สถานภาพ แนวปะการั ง แพลงก์ ต อน สั ต ว์ ห น้ า ดิ น ในทะเล พร้อมทั้งรวบรวมข้อมูลทุติยภูมิที่ส�ำคัญของเกาะ เต่า เช่น ทรัพยากรธรรมชาติบนเกาะ การคมนาคม สาธารณูปโภค แหล่งน�้ำธรรมชาติ การระบายน�้ำ ทิ้ง และสถานที่ส�ำคัญต่างๆ เพื่อจัดท�ำฐานข้อมูล ส�ำหรับการวางแผนการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่ ง แวดล้ อ มของเกาะเต่ า นอกจากนี้ ยั ง ได้ ด�ำเนิ น โครงการสอบถามทั ศ นคติ แ ละความคิ ด เห็นของนักท่องเที่ยวและผู้ประกอบการต่อสภาพ ทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งเกาะเต่า ทั้งคุณภาพ แนวปะการัง แหล่งท่องเที่ยวทางทะเล แรงจูงใจที่ ท�ำให้เข้ามาท่องเที่ยว การจัดการสิ่งแวดล้อมบน เกาะเต่า และข้อเสนอแนะเพื่อการบริหารจัดการ คุณภาพทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมของ เกาะเต่ า เช่ น โครงการศึ ก ษาวิ เ คราะห์ เขตการ

จัดการการใช้ประโยชน์พื้นที่ทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า ผลจากการด�ำเนินโครงการข้างต้น ท�ำให้ กรมทรั พ ยากรทางทะเลและชายฝั ่ ง รั บ ทราบ ข้อมูลทั้งด้านสถานการณ์ทรัพยากรธรรมชาติและ คุณภาพสิ่งแวดล้อม ตลอดจนทัศนคติและความ คิดเห็นของนักท่องเที่ยวและผู้ประกอบการที่มีต่อ คุณภาพสิ่งแวดล้อมของเกาะเต่า และได้ให้ข้อคิด เห็ น ที่ ส�ำคั ญ หลายประเด็ น โดยเฉพาะอย่ า งยิ่ ง การน�ำองค์ความรู้ต่างๆ มาประมวล เพื่อจัดท�ำ คู่มือการเรียนรู้ระบบนิเวศและความหลากหลาย ทางชี ว ภาพของเกาะเต่ า ส�ำหรั บ เผยแพร่ ใ ห้ กั บ ประชาชนทั่วไป นักท่องเที่ยว นักเรียน นักศึกษา และเยาวชน กรมทรั พ ยากรทางทะเลและชายฝั ่ ง มี ภารกิ จ ส�ำคั ญ ในการอนุ รั ก ษ์ แ ละฟื ้ น ฟู ท รั พ ยากร ชายฝั่งทะเลที่มีคุณค่าเหล่านี้ จึงได้จัดท�ำหนังสือ เล่มนี้ขึ้นมาเพื่อเผยแพร่ความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับ ทรัพยากรชายฝั่งทะเลของเกาะเต่าให้กับนักเรียน นักศึกษา ประชาชนทั่วไป และเจ้าหน้าที่ภาครัฐจาก หน่วยงานต่างๆ เพื่อจะได้ตระหนักถึงความส�ำคัญ และช่วยกันอนุรักษ์ทรัพยากรชายฝั่งทะเลอันมีค่า นี้ให้ด�ำรงอยู่ตลอดไป

ก ������������������������������������������������������������� .indd 5

12/1/14 7:57 PM

ข้อมูลทั่วไปด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทางทะเลและชายฝั่งของเกาะเต่า

กิตติกรรมประกาศ ส�ำนั ก อนุ รั ก ษ์ ท รั พ ยากรทางทะเลและ ชายฝั่ง ขอขอบคุณนักวิจัยจาก สถาบันการศึกษา และสถานวิจัยทุกท่าน ได้แก่ หน่วยวิจัยปะการัง และสัตว์พื้นทะเล และหน่วยวิจัยพรรณพฤกษชาติ ในคาบสมุทรไทย-มาเลย์ จากสถานวิจัยความเป็น เลิศความหลากหลายทางชีวภาพแห่งคาบสมุทรไทย คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ ที่ ร่วมกันส�ำรวจข้อมูลความหลากหลายของสิ่งมีชีวิต บริเวณเกาะเต่าและพื้นที่ใกล้เคียง ขอขอบคุณสมาชิกชมรมรักษ์เกาะเต่า ผู้ ประกอบการร้านด�ำน�้ำ ครูสอนด�ำน�้ำ ผู้น�ำการด�ำ น�้ำ ตลอดจนนักด�ำน�้ำอาสาสมัคร และช่างภาพใต้น�้ำ ที่เอื้อเฟื้อภาพถ่ายใต้น�้ำ และข้อมูลต่างๆ ส�ำหรับ การจัดการหนังสือคู่มือฉบับนี้ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง Mr. Chad Scott และนายศิรชัย อรุณรักษ์ตชิ ยั จาก ร้านด�ำน�้ำ New Heaven

6 ข

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

������������������������������������������������������������� .indd 6

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

12/1/14 7:57 PM

ข้อมูลทั่วไปด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทางทะเลและชายฝั่งของเกาะเต่า

สารบัญ

หน้า

ค�ำน�ำ

ก

กิตติกรรมประกาศ

ข

สารบัญ

ค

ข้อมูลทั่วไปด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทางทะเลและชายฝั่งของเกาะเต่า 1 พรรณพฤกษชาติและสังคมพืชตามแนวชายฝั่ง

19

แพลงก์ตอน

35

หญ้าทะเล และสาหร่ายทะเล

65

สังคมสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล

81

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง

101

ปะการัง

139

ปลาในแนวปะการัง

167

เต่าทะเล

239

เอกสารอ้างอิง

243

7 คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

������������������������������������������������������������� .indd 7

ค 12/1/14 7:57 PM

ข้อมูลทั่วไปด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทางทะเลและชายฝั่งของเกาะเต่า

ข้อมูลทั่วไป

ด้านทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อมทางทะเลและชายฝั่ง ของเกาะเต่า

1

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 1

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

ข้อมูลทั่วไปด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทางทะเลและชายฝั่งของเกาะเต่า

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 2

2 24/11/2557 13:32

ข้อมูลทั่วไปด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทางทะเลและชายฝั่งของเกาะเต่า

ข้อมูลทั่วไป ด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ทางทะเลและชายฝั่งของเกาะเต่า เกาะเต่า เป็นเกาะกลางทะเลที่ส�ำคัญ ของอ่าวไทย ตั้งอยู่ในเขตจังหวัดสุราษฎร์ธานี มี ลั ก ษณะเป็ น เกาะหิ น แกรนิ ต และดิ น ที่ เ กิ ด จากหิ น แกรนิ ต ผุ พั ง สภาพแวดล้ อ มบนเกาะ ประกอบด้วยพรรณพืชเฉพาะถิ่นที่มีการแยก ตัวจากแผ่นดินใหญ่เป็นระยะเวลานาน สังคม พืชประกอบด้วยพรรณไม้ที่มีความสามารถใน การเจริญเติบโตในพื้นที่ลาดชัน โดยจะยึดเกาะ บนพื้นดินที่มีสภาพเป็นก้อนหินขนาดใหญ่ผสม กั บ ดิ น ที่ เ กิ ด จากหิ น แกรนิ ต ผุ พั ง และมี ค วาม สามารถในการปรับตัวให้เข้ากับสภาพลมแรง และไอน�้ำเค็มได้เป็นอย่างดี พรรณไม้เหล่านี้ยัง มีความส�ำคัญต่อการยึดโยงหน้าดินบนเกาะไม่ ให้เกิดการชะล้างไหลลงสู่แนวปะการังอีกด้วย เกาะเต่ า เป็ น พื้ น ที่ ที่ มี ส ภาพทาง นิ เวศวิ ทยาที่ ห ลากหลาย เนื่องจากเป็นเกาะ ที่ มี ภู มิ ประเทศเป็นเขาสูงชัน เป็นแนวปะทะ ลมฝน และเก็บกักน�้ำฝน ที่ไหลรวมจากต้นน�้ำ ล�ำคลองเล็กๆ มากมาย ค่อยๆ ไหลลงสู่ทะเล คุณภาพน�้ำทะเล และคุณภาพแนวปะการังใน แต่ละพื้นที่รับน�้ำ จะขึ้นอยู่กับน�้ำจืดที่ไหลลงมา ซึ่งในฤดูน�้ำหลากประมาณเดือนพฤศจิกายนถึง ธันวาคมจะมีน�้ำจืดไหลลงสู่ทะเลรอบเกาะเต่า เป็นจ�ำนวนมาก แต่เมื่อถึงฤดูแล้งปริมาณน�้ำจืด ที่ไหลลงสู่ทะเลจะมีน้อย ผลจากลั ก ษณะทางกายภาพและสิ่ ง แวดล้ อ มที่ ห ลากหลายท� ำ ให้ เ กาะเต่ า และ พื้ น ที่ ใ กล้ เ คี ย งเป็ น พื้ น ที่ ที่ มี ค วามหลากหลาย ของระบบนิเวศทางน�้ำ ตั้งแต่ป่าเขาตอนกลาง โดยเฉพาะทางตอนบนของเกาะ พบพรรณ

3

ไม้ ช ายฝั ่ ง ทะเล และพรรณไม้ ต ามเกาะที่ มี เอกลั ก ษณ์ เ ฉพาะ ในขณะที่ ใ นทะเลพบแนว ปะการังที่มีความสมบูรณ์ มีความหลากหลาย ของปะการังและปลาในแนวปะการัง ในอดีตที่ผ่านมา ด้วยเหตุที่สภาพป่าไม้ บนเกาะมีความสมบูรณ์ และช่วยยึดเกาะหน้า ดิน ส่งผลให้ เกาะเต่าเป็นบริเวณที่มีทรัพยากร ใต้ทะเลที่มีความสมบูรณ์ และอยู่ในบริเวณที่มี น�้ำทะเลใสสะอาด ส่งผลให้มีแนวปะการังที่มี ความสมบูรณ์และสวยงาม ท�ำให้เกาะเต่ากลาย เป็นพื้นที่ที่มีการด�ำน�้ำ และการสอนด�ำน�้ำสูง ที่สุดแห่งหนึ่งในโลก ปัจจุบันความหลากหลายทรัพยากร และสิ่ ง แวดล้ อ มบนเกาะเต่ า อยู ่ ใ นสภาพ เสื่อมโทรม สืบเนื่องจากหลายสาเหตุด้วยกัน เช่น เกิดจากการเปลี่ยนแปลงสภาพการใช้ที่ดิน ในบริเวณที่ราบสูงของลุ่มน�้ำ การปล่อยน�้ำเสีย จากชุมชน ปัญหาส�ำคัญที่ปรากฏอยู่ในปัจจุบัน คือ การเปิดหน้าดินบนที่ลาดชัน และเกิดการ กั ด เซาะดิ น ลงสู ่ ท ะเล ปั จ จั ย เหล่ า นี้ ล ้ ว นเป็ น สาเหตุที่ท�ำให้สภาวะทรัพยากรสัตว์น�้ำและสิ่ง แวดล้อมเสื่อมโทรม ในอดีตยังมีการศึกษาวิจัย เกี่ยวกับทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมบน เกาะเต่าและทะเลน้อยมาก และข้อมูลที่มีอยู่ก็ กระจัดกระจายและไม่เป็นไปในทิศทางเดียวกัน ในการบริหารจัดการทรัพยากรให้ยั่งยืนมีความ จ�ำเป็นต้องมีข้อมูลที่ครอบคลุมและชัดเจนโดย จัดท�ำให้อยู่ในระบบสารสนเทศ และการเผย แพร่ให้ประชาชนทั่วไปและนักท่องเที่ยวได้รับ ทราบความส�ำคัญของพื้นที่

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 3

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

ข้อมูลทั่วไปด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทางทะเลและชายฝั่งของเกาะเต่า

1. ลักษณะทางกายภาพ 1.1 ที่ตั้งและอาณาเขต เกาะเต่า เป็นต�ำบลหนึ่งของอ�ำเภอเกาะพะงัน ตั้งอยู่ทางด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ของชายฝั่งทะเล จังหวัดสุราษฎร์ธานี เป็นลักษณะหมู่เกาะ ประกอบด้วยเกาะส�ำคัญ 2 เกาะ คือ เกาะเต่าและเกาะนางยวน (เกาะหางเต่า) ดังรูปที่ 1.1 โดยพื้นที่เกือบทั้งหมดเป็นภูเขา มีพื้นที่ราบ อยู่เพียง 30 % ของพื้นที่ของตัวเกาะ ซึ่งแต่เดิมเกาะเต่าและเกาะนางยวนแยกออกจากกันโดย มีปะการังใต้ท้องทะเลเป็นพื้นที่ต่อเนื่องกัน ต่อมาได้เกิดการทับถมของตะกอนทรายที่ถูกพัดพา โดยน�้ำทะเล ทับถมพื้นที่ดังกล่าวรวมทั้งกองหินใหญ่ให้กลายเป็นพื้นที่เดียวกัน เกิดเป็นชายหาด ที่มีความสวยงาม ซึ่งเกาะเต่ามีระยะห่างจากเกาะพะงัน ประมาณ 47 กิโลเมตร ระยะห่างจาก ปากน�้ำชุมพร 74 กิโลเมตร และระยะห่างจากอ่าวบ้านดอน สุราษฎร์ธานี ประมาณ 115 กิโลเมตร อาณาเขตของเกาะทางทิศเหนือจุดพิกัดกริด UTM ที่ N 1119300 ทิศใต้จุดพิกัดกริด UTM ที่ N 1111600 ทิศตะวันตกจุดพิกัดกริด UTM ที่ E 589100 ทิศตะวันออกจุดพิกัดกริด UTM ที่ E 594200 ความกว้างของเกาะจากทิศตะวันตก – ทิศตะวันออก ประมาณ 3.4 กิโลเมตร ส่วนความ ยาวของเกาะจากทิศเหนือ – ใต้ ประมาณ 7.6 กิโลเมตร ลักษณะคล้ายเมล็ดถั่ว มีความเว้าแหว่ง เป็นอ่าว 11 อ่าว แหลม 10 แหลม ความยาวของแนวชายฝั่ง 28.60 กิโลเมตร ความยาวของแนว ปะการัง 8 กิโลเมตร มีพื้นที่ทั้งหมดบนเกาะประมาณ 11,704 ไร่ หรือ 18.73 ตารางกิโลเมตร รวมเกาะนางยวน เป็น 13,144 ไร่ หรือ 21.03 ตารางกิโลเมตร และ ประมาณ 12,007 ไร่ หรือ 19.21 ตารางกิโลเมตร (จากการค�ำนวณโดยระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์) 1.2 ลักษณะภูมิประเทศ ลักษณะภูมิประเทศของเกาะเต่า พบ ว่าร้อยละ 93 ของพื้นที่บนเกาะเป็นภูเขา ซึ่งมี จุดสูงสุดที่ 374 เมตร จากระดับน�้ำทะเลปาน กลาง ภูเขานี้วางตัวในแนวเหนือ-ใต้ของตัวเกาะ นอกจากนี้ ท างด้ า นทิ ศ ตะวั น ออกของเกาะมี ลักษณะเป็นหน้าผาชัน ส่วนทางด้านทิศตะวัน ตกเป็นพื้นที่ลาดชันน้อย และพื้นที่ราบซึ่งเป็นที่ ตั้งของหมู่บ้านและชุมชน ได้แก่ บ้านหาดทราย รี บ้านแม่หาด พื้นที่ส่วนที่นอกจากเป็นที่ราบ แล้ ว เป็ น ที่ ก� ำ บั ง ลมในช่ ว งฤดู ม รสุ ม อี ก ด้ ว ย ส�ำหรับเกาะเต่าและเกาะนางยวนเดิมทั้งสอง เกาะแยกออกจากกัน ต่อมาเกิดการทับถมของ ตะกอนทรายจนท�ำให้พื้นที่ทั้งสองเกาะ และ กองหินใหญ่รวมกันเป็นพื้นที่รวมกันเป็นพื้นที่ เดียวกัน เกาะเหล่านี้มีสภาพที่เป็นหน้าผาชัน คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 4

4 24/11/2557 13:32

ข้อมูลทั่วไปด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทางทะเลและชายฝั่งของเกาะเต่า

1.3 ลักษณะภูมิอากาศ สภาพภูมิอากาศของเกาะเต่าและเกาะนางยวน มีลักษณะภูมิอากาศแบบมรสุมเมืองร้อน (tropical monsoon climate) โดยได้รับอิทธิพลของลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือ และมรสุม ตะวันตกเฉียงใต้ ท�ำให้พื้นที่ดังกล่าวมีอากาศชุ่มชื้น ฝนตกชุกเกือบตลอดปี แบ่งออกเป็น 2 ฤดู ได้แก่ ฤดูร้อน เริ่มตั้งแต่เดือนกุมภาพันธ์ถึงเมษายน มีฝนตกน้อย อุณหภูมิสูง คลื่นลมสงบ น�้ำทะเล ใส ช่วงนี้เป็นช่วงที่เหมาะสมส�ำหรับการท่องเที่ยว ฤดูฝนเริ่มตั้งแต่เดือนพฤษภาคมถึงพฤศจิกายน เป็นช่วงลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ และในช่วงพฤศจิกายนถึงมกราคม เป็นลมมรสุมตะวันออกเฉียง เหนือ มีฝนตกมาก จะเห็นได้ว่าพื้นที่บริเวณนี้มีฝนตกตลอดทั้งปี

1.4 ลักษณะทางธรณีวิทยาและธรณีสัณฐาน เนื่ อ งจากเกาะเต่ า และเกาะนางยวน เป็ น เกาะขนาดเล็ ก และไม่ ป รากฏข้ อ มู ล การ เปลี่ยนแปลงพื้นผิวในลักษณะรอยเลื่อน และรอยโค้งงอมาก่อน ท�ำให้ไม่สามารถบ่งชี้ลักษณะทาง ธรณีวิทยาได้อย่างชัดเจน ดังนั้น เมื่อสังเกตการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นในอดีต พบว่าตัวเกาะเกิดจาก การยุบตัวของพื้นที่โดยรอบที่กลายเป็นทะเลจนท�ำให้ตัวเกาะมีภูเขายอดแหลมหลายยอด ส�ำหรับ หินที่พบในบริเวณเกาะเต่าทั้งหมดเป็นหินอัคนี ซึ่งเกิดจากการเย็นตัวของหินหนืดที่ได้ออกมาแข็ง ตัวนอกเปลือกโลก จึงได้เรียกหินชนิดนี้ว่า หินอัคนีพุ ซึ่งจัดอยู่ในประเภทหินแกรนิต

2. อุทกศาสตร์ชายฝัง่ กระบวนการชายฝั่ง (coastal processes) เป็นกระบวนการอุทกศาสตร์ชายฝั่ง ที่ เกิดขึ้นในทะเลและบริเวณชายฝั่ง โดยมีลม คลื่น น�้ำขึ้นน�้ำลง และกระแสน�้ำ เป็นปัจจัยหลักที่มี การเกิดและเปลี่ยนแปลงอยู่เสมอทุกวัน และมีความแตกต่างกันไปในแต่ละพื้นที่ ซึ่งมีผลต่อการ เปลี่ยนแปลงสภาพแวดล้อมชายฝั่ง ทั้งในทะเลอ่าวไทยและทะเลอันดามัน มีปัจจัยที่มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพแวดล้อมชายฝั่ง ดังนี้

2.1 ลมมรสุม (monsoonal wind) ช่วงกลางเดือนตุลาคมถึงเดือนกุมภาพันธ์ ลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือพัดผ่านอ่าวไทย น�ำอากาศเย็นและแห้งจากประเทศจีนลงมาทางใต้สู่ประเทศไทย ที่มีอากาศอบอุ่น ลมมรสุมนี้จึง มีอิทธิพลต่อคลื่นลมในทะเลอ่าวไทยด้านตะวันตก และเกาะเต่า จึงมักมีผลกระทบที่ส�ำคัญคือ การกัดเซาะชายฝั่ง โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเขตอ่าวไทยตอนกลาง ตั้งแต่จังหวัดชุมพร สุราษฎร์ธานี และเขตอ่าวไทยตอนล่าง ตั้งแต่จังหวัดนครศรีธรรมราช สงขลา และปัตตานี (รูปที่ 1.1-1.2) ซึ่ง สาเหตุหนึ่งที่เร่งให้เกิดการเปลี่ยนแปลงชายฝั่งคือ กิจกรรมการใช้ประโยชน์ที่ดินของมนุษย์ อันมี ผลมาจากการพัฒนาพื้นที่ตามแนวชายฝั่งที่มีมากขึ้น

5 5

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 5

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

ข้อมูลทั่วไปด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทางทะเลและชายฝั่งของเกาะเต่า

ในขณะที่ช่วงเดือนพฤษภาคมถึงเดือนตุลาคม ลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้น�ำความชื้นจาก มหาสมุทรอินเดียตอนล่างพัดผ่านอ่าวไทย ท�ำให้ฝนตก คลื่นลมทางฝั่งทะเลอันดามันมีก�ำลังค่อน ข้างแรง ความสูงเฉลี่ย 2-3 เมตร แต่ทางฝั่งอ่าวไทยด้านตะวันตก ได้แก่ พื้นที่เกาะเต่า ได้รับ อิทธิพลจากลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ไม่มากนัก มีเพียงบางช่วงเวลาที่ลมตะวันตกมีก�ำลังแรงพัด ข้ามภาคใต้มายังเกาะเต่า โดยเฉพาะในช่วงบ่าย

รูปที่ 1.1 สภาพการกัดเซาะ ชายฝั ่ ง และถนนบริ เ วณ บ้านหน้าทับ อ�ำเภอปะทิว จังหวัดชุมพร (กรมทรัพยากร ทางทะเลและชายฝัง่ , 2548)

รู ป ที่ 1.2 สภาพการกั ด เซาะชายฝั่งบริเวณชุมชน ปากน�้ ำ หลั ง สวน อ� ำ เภอ หลั ง สวน จั ง หวั ด ชุ ม พร (กรมทรั พ ยากรทางทะเล และชายฝั่ง, 2548)

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 6

6 24/11/2557 13:32

ข้อมูลทั่วไปด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทางทะเลและชายฝั่งของเกาะเต่า

2.2 พายุ ห มุ น เขตร้ อ น (tropical cyclone) บริ เ วณอ่ า วไทย เป็ น พื้ น ที่ ที่ ไ ด้ รั บ ผลกระทบจาก พายุ ห มุ น เขตร้ อ นประเภทพายุ ดีเปรสชั่น (tropical depression) ที่มีขนาดความเร็วลมใกล้ ศูนย์กลางน้อยกว่า 63 กิโลเมตร ต่อชั่วโมง (34 น็อต) ซึ่งเป็นพายุ ที่มีความรุนแรงน้อยที่สุด โดยส่ง ผลท�ำให้เกิดฝนตกหนัก คลื่นลม ในทะเลรุ น แรงและมี ผ ลต่ อ การ เปลี่ ย นแปลงพื้ น ที่ ช ายฝั ่ ง ตาม ธรรมชาติในบริเวณพื้นที่ที่มีพายุ พัดผ่าน

รูปที่ 1.3 ความเสียหายที่เกิดจากพายุไต้ฝุ่นเกย์ จังหวัดชุมพร (http://www.tmd.go.th/info/info.php?FileID=72)

ส�ำหรับพายุที่เคยพัดผ่านมาใกล้เคียง เกาะเต่ า มี 2 ลู ก คื อ พายุ โซนร้ อ น “แซล ลี่” ซึ่งก่อตัวเป็นพายุดีเปรสชั่นในทะเลจีนใต้ เคลื่อนตัวเข้าสู่ทะเลอ่าวไทยและอ่อนก�ำลังเป็น พายุโซนร้อนเคลื่อนตัวผ่านเกาะสมุย จังหวัด สุราษฎร์ธานี และอ�ำเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร เมื่อวันที่ 5 ธันวาคม 2515 พายุลูกนี้ท�ำให้ฝน ตกชุกเป็นบริเวณกว้าง กับมีฝนตกหนักถึงหนัก มากเป็นบางแห่งเหนือบริเวณชายฝั่งทะเลของ อ่าวไทยและภาคใต้ และพายุไต้ฝุ่น “เกย์” พัด ผ่าน เมื่อวันที่ 4 พฤศจิกายน 2532 มีความเร็ว

7

ลมบริ เวณศู น ย์ ก ลางประมาณ 33 เมตรต่ อ วินาที เมื่อเข้าสู่ชายฝั่ง โดยมีศูนย์กลางอยู่ทาง ทิศเหนือของอ�ำเภอปะทิว จังหวัดชุมพร และ ก่อให้เกิดความเสียหายอย่างหนัก (รูปที่ 1.3)

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 7

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

ข้อมูลทั่วไปด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทางทะเลและชายฝั่งของเกาะเต่า

2.3 คลื่น (wave) ลมมรสุมจะมีผลต่อการเกิดคลื่นบริเวณ อ่าวไทยในทิศทางที่ลมพัดผ่าน กล่าวคือ ลม มรสุมตะวันออกเฉียงเหนือจะท�ำให้ทะเลบริเวณ เกาะเต่ า เกิ ด คลื่ น ขนาดใหญ่ ก ว่ า ปกติ คลื่ น ขนาดใหญ่มักจะเกิดขึ้นในอ่าวไทยด้านตะวัน ออกของภาคใต้ตั้งแต่จังหวัดสุราษฎร์ธานีลงไป เนื่องจากลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือมีก�ำลัง แรงและมีระยะช่วงลมพัดยาว กอปรกับยังได้รับ อิทธิพลจากคลื่นที่เคลื่อนตัวมาจากทะเลจีนใต้ เข้าสู่อ่าวไทยอีกด้วย ส่วนลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้จะท�ำให้ เกิดคลื่นขนาดใหญ่กว่าปกติในบริเวณอ่าวไทย ด้านตะวันออก บริเวณจังหวัดชลบุรี ระยอง จันทบุรี และตราด ส�ำหรับอ่าวไทยตอนบนลม มรสุมตะวันตกเฉียงใต้ที่พัดผ่านจะอ่อนก�ำลัง ลง และระยะช่วงลมพัด (fetch length) สั้น จึงท�ำให้เกิดคลื่นบริเวณชายฝั่งไม่ใหญ่มากนัก ส่วนบริเวณเกาะเต่า จะได้รับอิทธิพลเป็นบาง ช่วงเวลาที่ลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้มีก�ำลังแรง พัดผ่านข้ามภาคใต้มายังเกาะเต่า ซึ่งจะเกิดคลื่น แรงในช่วงบ่ายถึงค�่ำ ในบริเวณหาดทรายรี และ ด้านใต้ของเกาะ คลื่นบริเวณเกาะเต่า ได้รับอิทธิพลหลัก จากกระแสลม โดยพบว่า ช่วงเวลาที่มีคลื่นแรง ที่ สุ ด จะอยู ่ ใ นช่ ว งเดื อ นพฤศจิ ก ายนถึ ง เดื อ น ธันวาคม ซึ่งได้รับอิทธิพลจากลมมรสุมตะวัน ออกเฉียงเหนือ เข้ามาปะทะเกาะเต่าทางทิศ ตะวันออกเฉียงเหนือ (รูปที่ 1.4) รองลงมาจะ อยู่ในช่วงเดือนมกราคมถึงเดือนเมษายน ซึ่งได้ รั บ อิ ท ธิ พ ลจากลมตะวั น ออกที่ มี ค วามแรงลม น้อยกว่า คลื่นจึงมีความแรงไม่มากนัก ในช่วงรอยต่อระหว่างเดือนเมษายนถึง เดือนพฤษภาคม ซึ่งเป็นช่วงเปลี่ยนลมมรสุมที่ อาจส่ ง ผลให้ ก ระแสน�้ ำ มี ค วามรุ น แรง อี ก ทั้ ง ยังมีลมตะวันตกเฉียงใต้พัดเข้ามา ท�ำให้ได้รับ คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

อิ ท ธิ พ ลจากการเปลี่ ย นลมมรสุ ม ในช่ ว งเวลา สั้นๆ และมีคลื่นแรงขึ้นเล็กน้อย ในช่ ว งเดื อ นพฤษภาคมถึ ง เดื อ น กันยายน เป็นช่วงที่ภาคใต้ได้รับอิทธิพลจาก ลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ (รูปที่ 1.5) ท�ำให้ กระแสน�้ ำ พั ด ออกจากชายฝั ่ ง ช่ ว งเวลานี้ จึ ง เป็นช่วงเวลาที่มีคลื่นไม่แรงมากนัก โดยเฉพาะ บริเวณชายฝั่ง และเกาะใกล้ชายฝั่ง เนื่องจาก จุดก�ำเนิดคลื่นอยู่ใกล้ฝั่ง อย่างไรก็ตาม ความ แรงของคลื่นจะเพิ่มมากขึ้นเมื่อห่างจากฝั่งมาก ขึ้น ซึ่งส่งผลกระทบต่อพื้นที่ทางทิศตะวันตก ของเกาะเต่า ได้แก่ หาดทรายรี แต่โดยทั่วไป แล้วในช่วงเดือนนี้จัดว่าเป็นช่วงที่คลื่นไม่แรง มากนัก ยกเว้นบางช่วงเวลาที่อาจจะมีกระแส ลมแปรปรวน อนึ่ง แม้ว่าจะเป็นช่วงเวลาที่คลื่น แรงไม่มากนัก แต่ก็อาจได้รับอิทธิพลจากฝนใน ช่วงมรสุมตวันตกเฉียงใต้อยู่บ้างเป็นครั้งคราว

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 8

8 24/11/2557 13:32

ข้อมูลทั่วไปด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทางทะเลและชายฝั่งของเกาะเต่า

รูปที่ 1.4 ทิศทางการไหลของกระแสน�้ำ ฤดูมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือ (กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง, 2548)

9

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 9

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

ข้อมูลทั่วไปด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทางทะเลและชายฝั่งของเกาะเต่า

รูปที่ 1.5 ทิศทางการไหลของกระแสน�้ำ ฤดูมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ (กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง, 2548) คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 10

10 24/11/2557 13:32

ข้อมูลทั่วไปด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทางทะเลและชายฝั่งของเกาะเต่า

2.4 น�้ำขึ้นน�้ำลง เป็ น การเปลี่ ย นแปลงระดั บ ของน�้ ำ ทะเลในแนวตั้ ง ซึ่ ง มี ก ารเปลี่ ย นแปลงทุ ก วั น และจะแตกต่างกันไปตามลักษณะภูมิประเทศ ภายใต้แรงดึงดูดของดวงจันทร์ และดวงอาทิตย์ ที่มีต่อโลก การขึ้นลงของน�้ำทะเลในอ่าวไทย สามารถแบ่งออกเป็น 3 ชนิด • น�้ำเดี่ยว (Diurnal tide) น�้ำขึ้น 1 ครั้ง และน�้ำลง 1 ครั้งต่อวัน • น�้ำผสม (Mixed tide) เป็นลักษณะ ของน�้ ำ ขึ้ น น�้ ำ ลงในหนึ่ ง วั น ที่ ไ ม่ เ ป็ น ระบบ แน่นอน จึงต้องใช้ลักษณะเด่นที่พบมากเป็นการ จัดชนิดของน�้ำขึ้นน�้ำลง ซึ่งแบ่งออกได้เป็น • น�้ำผสมชนิดน�้ำคู่ (Mixed, Semidiurnal dominated tide) เป็นลักษณะที่น�้ำขึ้น 2 ครั้ง และน�้ำลง 2 ครั้งต่อวันเป็นส่วนมาก แต่ ความสูงกับเวลาน�้ำขึ้นแตกต่างกัน • น�้ำผสมชนิดน�้ำเดี่ยว (Mixed, Diurnal dominated tide) เป็นลักษณะที่น�้ำขึ้น 1 ครั้ง และน�้ำลง 1 ครั้งต่อวันเป็นส่วนมาก (มี ขณะที่น�้ำขึ้น 2 ครั้ง น�้ำลง 2 ครั้งต่อวัน) ซึ่ง ความสูงกับเวลาน�้ำขึ้นแตกต่างกันมาก ลักษณะการขึ้นลงของน�้ำทะเลเกาะ เต่า มีลักษณะเป็นน�้ำเดี่ยว โดยมีระดับความ แตกต่ า งเฉลี่ ย ระหว่ า งน�้ ำ ขึ้ น น�้ ำ ลง (Amplitude) ขนาด 1.5 เมตร ในช่วงน�้ำเกิด กระแส น�้ำจะขึ้นลงฉับพลัน (Spring Tide) ซึ่งช่วงเวลา ที่มีความแตกต่างระว่างน�้ำขึ้นน�้ำลงมากที่สุด อยู่ในช่วงเดือนธันวาคม โดยมีระดับความแตก ต่างระหว่างระดับน�้ำขึ้นสูงสุด (Highest high water) กับระดับน�้ำลงต�่ำสุด (Lowest low water) เท่ากับ 3.0 เมตร

11

3. ลักษณะทางธรณีสณ ั ฐานชายฝัง่ ชายฝั ่ ง ทะเล (Coast) เป็ น แหล่ ง ทรั พ ยากรธรรมชาติ ที่ มี ค วามอุ ด มสมบู ร ณ์ และเป็นบริเวณหนึ่งที่มีความหลากหลายทาง ชี ว ภาพสู ง มี สิ่ ง มี ชี วิ ต นานาพั น ธุ ์ อ ยู ่ ใ นระบบ นิเวศประเภทต่างๆ เช่น หาดทราย หาดหิน ป่ า ชายหาด ป่ า ชายเลน ปะการั ง สาหร่ า ย และหญ้าทะเล ด้วยเหตุนี้ ชายฝั่งทะเลจึงเป็น บริเวณที่มีความส�ำคัญต่อสิ่งมีชีวิต ในแง่ของ การเป็ น แหล่ ง ที่ อ ยู ่ อ าศั ย หลบภั ย และเป็ น แหล่ ง หาอาหาร ชายฝั ่ ง ทะเลยั ง เป็ น บริ เวณ ที่ ถู ก น� ำ ไปใช้ ป ระโยชน์ แ ละท� ำ กิ จ กรรมในรู ป แบบต่างๆ อย่างมากมายทั้งทางตรงและทาง อ้อม โดยเป็นแหล่งที่อยู่อาศัยของชุมชน สถาน ที่ ท ่ อ งเที่ ย วพั ก ผ่ อ นหย่ อ นใจ อี ก ทั้ ง ยั ง เป็ น แหล่งท�ำการประมงที่ส�ำคัญ ดังนั้นคุณภาพสิ่ง แวดล้อมของบริเวณชายฝั่งจึงเป็นดรรชนีเบื้อง ต้นที่สามารถบ่งบอกถึงทิศทางระบบเศรษฐกิจ ของชุ ม ชน สั ง คม และนิ เวศวิ ท ยาในบริ เวณ นั้นๆ ได้ การใช้ที่ดินของพื้นที่ชายฝั่งทะเลมี การเปลี่ยนแปลงไปตามแนวโน้มของการพัฒนา พื้นที่ เนื่องจากมีการเติบโตทางเศรษฐกิจและ อุตสาหกรรม รวมถึงจ�ำนวนประชากรที่มากขึ้น ชายฝั่งบางแห่งมีการเข้ามาใช้ประโยชน์จนเกิน ขีดความสามารถของการรองรับของพื้นที่ ท�ำให้ สภาพแวดล้อมของชายฝั่งบริเวณนั้นไม่สามารถ ฟื้นตัวได้ทัน จึงส่งผลให้เกิดความเสื่อมโทรม และส่งผลเสียต่อสิ่งมีชีวิตที่อาศัยอยู่ในบริเวณ นั้น ไม่ว่าจะเป็นทั้งพืชและสัตว์ รวมถึงมนุษย์ หรือชุมชนที่อาศัยอยู่ในบริเวณดังกล่าวด้วย

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 11

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

ข้อมูลทั่วไปด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทางทะเลและชายฝั่งของเกาะเต่า

ธรณีสัณฐานชายฝั่งด้านอ่าวไทย ที่พบเห็นอยู่ในปัจจุบันมีลักษณะชายฝั่งยาวขนานไปกับ แนวภูเขาและพื้นที่สูง ซึ่งเป็นแผ่นดินตอนกลางของภาคใต้ โดยมีวิวัฒนาการมาอย่างต่อเนื่องตาม กระบวนการเปลี่ยนแปลงทางธรณีวิทยาและสภาพแวดล้อมโลก ส�ำหรับธรณีสัณฐานชายฝั่งด้าน อ่าวไทยจ�ำแนกออกได้หลายชนิดหรือหลายรูปแบบ ซึ่งแต่ละรูปแบบก็มีการก�ำเนิด และสภาพ แวดล้อมแตกต่างกัน (รูปที่ 1.6)

รูปที่ 1.6 ลักษณะภูมิศาสตร์ชายฝั่งทะเล (กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง, 2548)

4. ระบบนิเวศชายฝัง่ ทีส่ ำ� คัญ ชายฝั ่ ง ทะเลเป็ น บริ เวณที่ มี ลั ก ษณะ ภู มิ ป ระเทศที่ เ ปลี่ ย นแปลงอยู ่ ต ลอดเวลา เนื่ อ งจากเป็ น บริ เวณที่ เ กิ ด การกั ด เซาะและผุ พังทลายของพื้นผิวเปลือกโลกแต่ละประเภท โดยเป็นอิทธิพลจากการกระท� ำของคลื่น ลม และกระแสน�้ ำ รวมถึงการทับถมของตะกอน ท� ำ ให้ เ กิ ด เป็ น ลั ก ษณะภู มิ ป ระเทศชายฝั ่ ง ที่ มี ความแตกต่างกัน เช่น บางบริเวณอาจมีลักษณะ ของชายหาดเป็ น หิ น โคลน/เลน หรื อ ทราย เป็นต้น ระบบนิเวศชายฝั่งที่ส�ำคัญของเกาะเต่า คือ ระบบนิเวศหาดทราย คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

หาดทราย หมายถึง พื้นที่ระหว่างขอบ ฝั ่ ง กั บ แนวน�้ ำ ลงเต็ ม ที่ พื้ น ที่ นี้ โ ดยทั่ ว ไปเรี ย ก ฝั่งทะเลหรือชายทะเล มีลักษณะเป็นพื้นราบ เรียบ ไม่มีแหล่งหลบซ่อนก�ำบังตัว จึงจัดว่าเป็น บริเวณที่ได้รับอิทธิพลของคลื่นและลมที่รุนแรง มากบริเวณหนึ่ง ขนาดของเม็ดทรายและความ ลาดชั น ของชายหาดมี ค วามแตกต่ า งกั น ตาม สถานที่ ขึ้ น อยู ่ กั บ ลั ก ษณะทางภู มิ ศ าสตร์ แ ละ ฤดูกาล ซึ่งส่งผลต่อความรุนแรงของคลื่นและ ลมที่ปะทะเข้าสู่ชายหาด

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 12

12 24/11/2557 13:32

ข้อมูลทั่วไปด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทางทะเลและชายฝั่งของเกาะเต่า

หาดทรายเกิ ด จากการผุ พั ง สึ ก กร่ อ น ตามธรรมชาติของหิน โดยเฉพาะหินทรายและ หินแกรนิตจนกลายเป็นทรายและดิน ถูกพัด พาลงสู่ท้องทะเล ตะกอนดินและทรายจะถูก แยกจากกันโดยเกลียวคลื่น ส่วนที่เป็นดินจะ ตกตะกอนทั บ ถมเป็ น โคลนตมอยู ่ บ ริ เวณใกล้ ปากแม่น�้ำและงอกเป็นผืนแผ่นดินต่อไป ส่วน ที่เป็นทรายซึ่งหนักและทนทานต่อการผุกร่อน กว่าก็จมลงและสะสมเป็นพื้นทรายใต้ท้องทะเล โดยมีบางส่วนถูกคลื่นพัดพาเข้าสู่ฝั่งสะสมมาก ขึ้นจนเกิดเป็นแนวหาดทรายตามชายฝั่งทั่วไป (รูปที่ 1.7) หาดทรายทั่ ว ไปจะพบขนาดของเม็ ด ทรายที่แตกต่างกัน บริเวณส่วนบนของหาดจะ ประกอบด้วยทรายหยาบ ขณะที่บริเวณส่วน ล่ า งของหาดจะพบทรายละเอี ย ด หรื อ โคลน รูปแบบดังกล่าวมักพบบริเวณหาดทรายที่อยู่ ด้านหลังของแนวปะการัง ซึ่งจะเป็นแนวก�ำบัง ให้กับชายฝั่งที่อยู่ด้านหลัง คลื่นขนาดใหญ่จะ ซั ด เข้ า สู ่ แ นวปะการั ง และแตกตั ว ลงเป็ น คลื่ น เล็กๆ เมื่อคลื่นพัดเข้าชายฝั่งก็จะเป็นตัวแยก

รูปที่ 1.7 ลักษณะและสภาพแวดล้อมบริเวณหาด ทราย

ตะกอน ตะกอนและเม็ ด ทรายขนาดใหญ่ จ ะ ถูกพัดขึ้นสู่ด้านบนของหาด ส่วนที่มีขนาดเล็ก ก็จะถูกพัดลงมาด้านล่างของหาดบริเวณแนว น�้ำลงต�่ำสุด ขนาดของตะกอนที่ต่างชนิดกันจึง ท�ำให้เกิดชายหาดที่มีลักษณะแตกต่างกันออก ไปด้วย (รูปที่ 1.8)

รูปที่ 1.8 ความแตกต่างของขนาดตะกอน (Collins, 1994)

13

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 13

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

ข้อมูลทั่วไปด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทางทะเลและชายฝั่งของเกาะเต่า

พืชและสัตว์ที่อาศัยในบริเวณหาดทรายจะมีการปรับตัวที่แตกต่างกันออกไป เช่น การ ปรับตัวด้านรูปร่างสัณฐาน พฤติกรรม สรีรวิทยา และการผสมพันธุ์ ซึ่งการปรับตัวจะท�ำให้สัตว์ มีชีวิตอยู่ได้ในช่วงที่น�้ำลดลง พืชและสัตว์ที่อาศัยอยู่บริเวณชายฝั่งจึงต้องมีสภาพร่างกายที่ทนต่อ สภาวะแวดล้อมที่รุนแรง ไม่ว่าจะเป็นการต้องเจอแสงแดดเป็นเวลานานๆ อุณหภูมิที่เพิ่มสูงขึ้น ความเค็ม ดังนั้นพืชและสัตว์จึงต้องมีการปรับสรีระของร่างกายให้ต่อสู้กับเงื่อนไขของสิ่งแวดล้อม ได้ เช่น สัตว์ที่อยู่ในเขตน�้ำขึ้นน�้ำลงจะปรับตัวทางด้านพฤติกรรม โดยการอาศัยในรูเพื่อหลบจาก แสงแดดในตอนกลางวัน และออกหากินในเวลากลางคืน การปรับตัวทางด้านร่างกาย เช่น การ มีขนปกคลุมตัวเพื่อดูดซับน�้ำเอาไว้ท�ำให้ร่างกายชุ่มชื้นตลอดเวลา ไม่ให้ร่างกายแห้ง หรือการมี เปลือกหุ้มภายนอกที่ค่อนข้างหนา เพื่อต่อต้านการบดของเม็ดกรวดทราย การปรับตัวทางด้าน วงจรชีวิตคือ เมื่อถึงฤดูวางไข่มันจะกลับลงสู่ทะเล โดยจะเป็นไปตามการขึ้น-ลงของน�้ำ นอกจากนี้ สัตว์ที่อาศัยอยู่ตามหาดทรายจะมีความสามารถพิเศษในการฝังตัว เช่น ปูหนุมาน มีขาที่แบนเป็น ใบพาย เพื่อช่วยในการว่ายน�้ำและพุ้ยทรายฝังตัวเอง ไส้เดือนทะเล มีการสร้างหินปูน หรือพวก ที่มีล�ำตัวอ่อนนุ่มจะมีอวัยวะช่วยในการขุดรู หอยเสียบจะมีเท้าขนาดใหญ่ช่วยในการฝังตัว หอย ตลับจะมีเปลือกหนาแข็งแรง และจะยื่นท่อน�้ำเข้าน�้ำออกเหนือพื้นทรายในช่วงเวลาน�้ำขึ้น เป็นต้น

5. การท่องเทีย่ วเกาะเต่า เกาะเต่าเป็นเกาะแห่งการท่องเที่ยวที่ ส�ำคัญอีกเกาะหนึ่งทางฝั่งทะเลอ่าวไทย มีช่วง เวลาที่ เ หมาะสมในการท่ อ งเที่ ย ว คื อ เดื อ น กุมภาพันธ์ถึงเดือนเมษายน เกาะเต่ามีสถาน ที่ท่องเที่ยวและจุดที่น่าสนใจหลายจุด ซึ่งส่วน ใหญ่ เ ป็ น จุ ด ด� ำ น�้ ำ ทั้ ง ด� ำ น�้ ำ ลึ ก และด� ำ น�้ ำ ตื้ น แต่ละจุดก็มีความงดงามแตกต่างกันออกไปไม่ ว่าจะเป็น อ่าวลึก แหลมเทียน กองหินวง อ่าว มะม่วง กงทรายแดง หรือเกาะฉลาม ที่บาง ครั้งนักด�ำน�้ำสามารถพบเห็นฉลามขนาด 2-3 เมตร ฝูงละประมาณ 7-8 ตัว ว่ายแวะเวียนมา ให้ชมกัน ส่วนจุดท่องเที่ยวทางบก นอกจาก ชายหาดมากมายที่อยู่รอบเกาะแล้ว ยังมีจุดที่ น่าสนใจและถือเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่สวยงาม ที่ สุ ด จุ ด หนึ่ ง ของเกาะเต่ า ซึ่ ง นั ก ท่ อ งเที่ ย วมั ก จะแวะไปเที่ ย วชมก็ คื อ สวนหิ น จปร. ที่ ตั้ ง อยู ่ ท างด้ า นตะวั น ตกของเกาะซึ่ ง มี โขดหิ น รู ป ร่างแปลกตาอยู่จ�ำนวนหนึ่งที่มีรอยจารึกทาง ประวัติศาสตร์เกี่ยวกับการเสด็จประพาสเกาะ คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

เต่าของพระบาทสมเด็จพระจุล จอมเกล้าเจ้า อยู่หัว ด้วยการจารึกพระปรมาภิไธย จปร. ไว้ ให้เป็นที่ปรากฏอยู่จนตราบเท่าทุกวันนี้ และ รวมถึงจุดชมวิว จอห์น-สุวรรณ ที่โฉลกบ้าน เก่า ด้านทิศใต้จะเห็นอ่าวโฉลกบ้านเก่า และ อ่าวเทียนออก ซึ่งมีเว้าอ่าวเกือบติดกันคล้าย กับเกาะพีพีดอน ที่ จ.กระบี่ กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 14

14 24/11/2557 13:32

ข้อมูลทั่วไปด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทางทะเลและชายฝั่งของเกาะเต่า

เกาะเล็ ก ๆ ที่ อ ยู ่ ท างทิ ศ เหนื อ ของ เกาะเต่าคือ เกาะนางยวน ประกอบด้วยเกาะ ขนาดเล็กจ�ำนวน 3 เกาะ ที่เชื่อมต่อกันด้วย สันทรายสีขาว จนบางครั้งยามน�้ำลงก็สามารถ เดิ น ถึ ง กั น และกลายเป็ น เกาะเดี ย วต่ อ เนื่ อ ง กั น ไปได้ ซึ่ ง การขึ้ น เกาะนางยวนต้ อ งเสี ย ค่ า ธรรมเนียมขึ้นเกาะ คนไทย 30 บาท ต่างชาติ 100 บาท เนื่องจากว่าเกาะนางยวนเป็นพื้นที่ รีสอร์ทของเอกชน ส�ำหรับใช้เป็นค่าท�ำความ สะอาด บ�ำรุงสถานที่ให้สวยงาม ส�ำหรับสภาพ ธรรมชาติโดยรอบประกอบด้วย ดงปะการังอัน อุดมสมบูรณ์อยู่ภายใต้ ท้องทะเลสีเขียวมรกต จึงนับเป็นแหล่งที่เหมาะกับการเล่นน�้ำ และการ ด�ำน�้ำดูปะการังเป็นอย่างยิ่ง นอกจากนี้ เกาะ นางยวนยังมีจุดชมวิวที่นับว่าสวยงาม และคุ้ม ค่ากับการปีนขึ้นไปชมอีกด้วย โดยอยู่บนยอด เกาะแห่งหนึ่งซึ่งมีขนาดใหญ่เป็นล�ำดับสองใน จ�ำนวน 3 เกาะของเกาะนางยวน ใช้เวลาใน การเดินขึ้นไปประมาณ 20 นาที แต่เมื่อปีนขึ้น ไปถึงข้างบนแล้ว จะเป็นลานหินกว้างใหญ่แห่ง หนึ่ง ส�ำหรับนั่งชมวิวได้เป็นอย่างดี และมุมมอง แห่งนี้อาจนับได้ว่าเป็นมุมมองที่สวยที่สุดของ เกาะนางยวนก็ว่าได้ โดยเมื่อมองลงมาก็จะเห็น สันทรายสีขาวทอดตัวยาวเหยียดเชื่อมต่อเกาะ อีก 2 เกาะเข้าด้วยกันในท่ามกลางน�้ำทะเลสี

15

เขียวเข้มที่รายล้อมอยู่โดยรอบอย่างงดงามยิ่ง นัก (http://www.chumporn.com) ส�ำหรับการเล่นน�้ำหรือด�ำน�้ำรอบเกาะ นางยวน ถือว่าเป็นจุดด�ำน�้ำลึกที่ยอดเยี่ยมจุด หนึ่ง มีกองหินเรียงอยู่ทางใต้ของเกาะ กองหิน เรียงนี้มีโพรงถ�้ำเล็กๆ ใต้น�้ำมากมาย และยังมี กองหินยาวอยู่ทางตอนเหนือของเกาะอีกจุดที่ มีระดับน�้ำลึกไม่มาก ซึ่งมีแนวทุ่นกั้นแนวเล่น น�้ำไว้ให้เพื่อกันเรือหางยาวที่วิ่งกันพลุกพล่าน นอกจากนี้ทิวทัศน์รอบๆ เกาะนางยวนทั้ง 3 เกาะ ยังมีความสวยงามไม่น้อยไปกว่าในทะเล โดยบริเวณหลังเกาะมีก้อนหินขนาดใหญ่จ�ำนวน มากช่วยกันปกคลุมตัวเกาะเอาไว้ ท�ำให้เป็น เครื่องมือปกป้องตัวเกาะได้เป็นอย่างดีมานาน นับปี บางชิ้นวางอยู่เป็นเชิงชั้นดูสวยงามเหมือน งานศิลป์ชิ้นดี หรือลักษณะเป็นแนวก� ำแพงที่ แข็ ง แรงที่ มี ค วามสวยงามไปอี ก รู ป แบบหนึ่ ง (http://www.oceansmile.com) ความงดงามของธรรมชาติของเกาะเต่า เหล่านี้ ด้วยระยะทางที่ห่างจากฝั่ง ท�ำให้เป็น เหมือนปราการช่วยรักษาความเป็นส่วนตัวให้ กั บ เกาะได้ ค งความเป็ น ธรรมชาติ ต ราบนาน แต่ขณะเดียวกันความห่างไกลนี้เองที่เป็นมนต์ เสน่ห์เชิญชวนให้นักท่องเที่ยว ผู้รักสงบต่างฝัน ที่จะมาเยือนเกาะแห่งนี้

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 15

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

ข้อมูลทั่วไปด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทางทะเลและชายฝั่งของเกาะเต่า

ตารางที่ 1 สถานที่ท่องเที่ยวบนเกาะเต่า สถานที่

ลั ก ษณะ/จุ ดเด่ น/กิ จ กรรม

การเดิน ทาง

หาดทรายรี

เป็นชายหาดที่กว้างและยาวที่สุดของเกาะเต่า ชายหาด มีความยาว ประมาณ 2 กิโลเมตร มีพื้นที่ใช้ประโยชน์ห่างจากชายหาดไม่เกิน 200 เมตร โดยแบ่งพื้นที่ออกเป็น 3 ส่วน คือ ส่วนชายหาดที่เป็นที่ราบซึ่งเป็น พื้นที่ของสวนมะพร้าวและพื้นที่บังกะโล พื้นที่ทางตอนเหนือที่เป็นเชิงเขา สูง และทางตอนใต้เป็นที่ตั้งของที่ทำ� การหน่วยรักษาพันธุ์สัตว์นำ�้ เกาะเต่า หาดทรายรี มีบรรยากาศ สงบเงียบ เหมาะแก่การพักผ่อน และลงเล่น น�้ำ จากชายหาด สามารถมองเห็น เกาะนางยวนได้ชัดเจน และมองเห็น พระอาทิตย์ตกที่สวยงาม

สามารถไปได้หลายทาง คือ เดินจากตลาดเลียบ ทะเลหรือจากตลาดเกาะ เต่าเลี้ยวซ้ายที่สามแยกมา หาดทรายรี ประมาณ 1 กิโลเมตร

หาด จปร.

เป็นหาดทรายที่มีความร่มรื่นเหมาะแก่การพักผ่อน และนักท่องเที่ยว สามารถลงไปเล่นน�้ำ ชมปะการัง นอก จากนี้ ยังสามารถมองเห็น พระอาทิตย์ตก และมองเห็น เกาะนางยวนได้ชัดเจนอีกด้วยซึ่งหาด จปร. มีความยาว ประมาณ 2 กิโลเมตร และเป็นที่ตั้งของหินสลักพระ ปรมาภิไธย รัชกาลที่ 5

จากท่าเรือเกาะเต่า ประมาณ 1,500 เมตร แยก ไปทางซ้ายมือ

อ่าวแม่หาด

อยู่ติดกับท่าเรือแม่หาด พื้นที่แบ่งออกเป็น 3 ส่วน คือ ส่วนตอนกลางเป็นที่ตั้งชุมชน ส่วนตอน เหนือเป็นที่ตั้งของส�ำนักสงฆ์ โรงเรียน และสถานีตำ� รวจ ส่วนตอนใต้เป็น สามารถเดินลงมาหาดแม่ พื้นที่สวนมะพร้าวและหน้าผาหิน หาดแม่หาดเป็นหาดที่มีนำ�้ ทะเลใส หาดได้เลย ปะการังสวย สามารถชม พระอาทิตย์ตก และมองเห็น เกาะนางยวน ได้ ชัดเจน ซึ่งนักท่องเที่ยว สามารถ ลงเล่นน�ำ้ และชมปะการังได้ หาดแม่หาด มีความยาว 1 กิโลเมตร ซึ่งหาด แม่หาด จะอยู่ติดกับ ท่าเรือแม่หาด

อ่าวโฉลกบ้าน เก่า

มีชายหาดฝั่งยาว 1.70 กิโลเมตร หาดทรายยาว 500 เมตร ส่วนที่เหลือ เดินทางโดย รถแท็กซี่ จาก เป็นโขดหินและหน้าผามีทรายขาวสะอาด เหมาะส�ำหรับ เป็นที่พักผ่อน ท่าเรือเกาะเต่า ประมาณ และเล่นน�ำ้ เป็นอย่างยิ่ง นอกจากนี้ เป็นสถานที่ที่มีจุดชมวิวที่สวยที่สุด 10 นาที เรียกว่าจุดชมวิว “จอห์นสุวรรณ”สามารถชมพระอาทิตย์ ตกน�ำ้ ได้อีกด้วย

อ่าวลึก

อยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ ล้อมรอบด้วยหน้าผา มีแหลมหินสวยงาม รายเรียงด้วยต้นมะพร้าวไม่หนาแน่น หาดทรายขาวสะอาดโดยเฉพาะ หัวหาดเป็นหาดหินล้วนๆ อ่าวลึกเป็นเจ้าของหินสวย ทรายงาม น�ำ้ ใส อุดมไปด้วยเหลาปะการังหลากชนิด เหมาะส�ำหรับให้นักท่องเที่ยวพัก ผ่อน และเล่นน�้ำชมปะการัง

หินตาโต๊ะ

ชมปฎิมากรรมธรรมชาติ อันสวยงามและแปลกตา ของหิน

หินตาโต๊ะกลาง

ที่นี่คือหาดฟรีดอมบีช หรือภาษาพื้นบ้านคือหาดตาโต๊ะกลางบังเอิญมี บังกะโลชื่อฟรีดอม เลยเรียกชื่อหาดตามชื่อบังกะโลเป็นหาดที่เล็กมาก มีความยาวไม่น่าเกิน 50 เมตร เป็นหาดทรายที่น�้ำไม่ลึกนักท่องเที่ยว สามารถลงไปเล่นน�้ำทะเล ที่ใสสะอาด และชมปะการังน�ำ้ ตื้นได้ใกล้ที่สุด อีกทั้ง ยังมีความร่มรื่น เหมาะ แก่การพักผ่อนมาก

จากหาดตาโต๊ะใหญ่ต้องนั่ง เรืออ้อมหรือไปตามทางสาย โฉลก-บ้านเก่า ติดกับหาด ตาโต๊ะใหญ่

หาดตาโต๊ะใหญ่

หาดขาว น�้ำทะเลใส สะอาด เป็นหาดที่ไม่ยาวนัก ประมาณ 802 เมตร นักท่องเที่ยว สามารถ ลงเล่นน�้ำได้ ตั้งแต่ เช้าถึงเย็น มีก้อนหินใหญ่ วาง เรียงราย ตามธรรมชาติ นอกจากนี้ ยังมีแหลมตาโต๊ะ ยอดเขาที่เป็นจุด ชมวิว สามารถมองเห็น ทิวทัศน์ของเกาะเต่า ทิวทัศน์ของอ่าวเทียนออก และบ้านโฉลกเก่า มีสวนมะพร้าวสลับก้อนหิน ได้ชัดเจนมาก

เดินทางตามสายโฉลก-บ้าน เก่า ติดกับจุดชมวิวจอห์นสุวรรณ

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

เดินทาง จากหาดทราย แดง มีทาง ลัดเลาะ ถึงกัน ได้ ใช้ระยะเวลา เดินทาง ประมาณ15 นาที

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 16

16 24/11/2557 13:32

ข้อมูลทั่วไปด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทางทะเลและชายฝั่งของเกาะเต่า

สถานที่

ลั ก ษณะ/จุ ดเด่ น/กิ จ กรรม

การเดิน ทาง

อ่าวเทียนออก

พื้นที่มีสภาพเป็นผาชัน ส่วนใหญ่เป็นสวนมะพร้าว ชายหาดมีความยาว ประมาณ 300 เมตร เหมาะแก่การเล่นน�ำ้ พักผ่อน และมีจุดดูฉลาม นอกจากนี้หาดเทียนออก ยังสามารถมองเห็น แหลมตาโต๊ะ ชัดเจน

เดินทางสายโฉลก-บ้านเก่า ถึงสามแยก NEW HEAVEN ลงมา ทางซ้ายมือ ประมาณ 200 เมตร

เกาะกงทราย แดง

เป็นเกาะขนาดเล็ก อยู่ตรงกับแหลมกงทรายแดงเป็นหาดทรายที่มี ลักษณะคล้ายอ่าว มีความยาวประมาณ 200 เมตร มีแหลม ยื่นออกไป ทั้ง 2 ด้าน มีความสวยงาม เต็มไปด้วย นักท่องเที่ยว ที่มาพักผ่อน และ เล่นน�้ำชม ปะการัง

นั่งเรือจาก อ่าวเทียนออก ประมาณ 10 นาที โดยเรือ หางยาว

หาดทรายแดง

เป็นหาดที่มีจุดส�ำคัญหลายอย่างที่เป็นเอกลักษณ์ของหาดนี้ อย่างแรก คือหาดทรายเป็นทรายสีแดง หาดนี้นำ�้ ไม่ลึก หัวหาดมีกองหินขนาดใหญ่ เป็นหาดที่มีเศษซากปะการังพัดขึ้นมาเยอะ ต�ำแหน่งของหาดทรายแดง นี้อยู่ใกล้กับเกาะกงทรายแดงหรือบางคนเรียกว่าเกาะฉลามเป็นเกาะหิน เกาะเล็กๆ เกาะนี้อุดมไปด้วยปลาฉลามหูดำ� และจากหาดทรายแดงมอง ออกไปทะเลระหว่างเกาะเต่ากับเกาะกงทรายแดงหรือเกาะฉลามจะเป็น จุดชมพระอาทิตย์ขึ้นที่สวยที่สุด

อ่าวโตนด

อยู่ด้านตะวันออก มีหน้าผาต่อเนื่องไปถึงแหลมเทียน เป็นอ่าวที่ตั้งชื่อตาม ชื่อของต้นโตนด ที่มีอยู่ต้นเดียวทั้งเกาะเต่า ลักษณะของอ่าวจะอยู่ใน มี ความสงบเงียบ เหมาะส�ำหรับ นักท่องเที่ยว ที่ต้องการ พาครอบครัว มา พักผ่อน และลงเล่นน�้ำ ชมปะการัง นอกจากนี้ ยังสามารถ ให้อาหารปลา ได้ตามชายหาด ซึ่งผู้ประกอบการ จะร่วมกัน อนุรักษ์สัตว์นำ�้ ทางทะเล ร่วมกัน หาดโตนด มีความยาว ประมาณ 500 เมตร

อ่าวหินวง

จากหาดทรายรีประมาณ อยู่ด้านตะวันออก เป็นอ่าวที่เปิดขนาดกว้าง มีแนวหินล้อมรอบ เงียบ สงบ เหมาะส�ำหรับพักผ่อน และด�ำน�้ำชมปะการัง อ่าวนี้มีหาดทรายเล็กๆ 2.3 กิโลเมตร ถ้ามาทางเรือ ลักษณะอ่าวโค้งไม่มากแต่กว้าง เป็นหาดหินก้อนใหญ่เป็นอ่าวที่มีนำ�้ ทะเล จะสะดวกกว่า ใสมาก ขนาดยืนไกลจากข้างบนอ่าวยังเห็นความใสของน�้ำที่สำ� คัญบริเวณ นี้เป็นจุดด�ำน�้ำชมปะการังที่ดีที่สุดของเกาะเต่า ลักษณะอ่าวที่แหว่งเว้า เข้ามาเหมือนปิดตัว จึงน่าจะเป็นเหตุผลประการหนึ่งที่ท�ำให้ช่วยรักษา ปะการังที่นี่เอาไว้จากคลื่นลมและสิ่งรบกวนทั้งหลาย จุดเด่นของอ่าวนี้คือ เป็นอ่าวที่ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกและเป็นจุดที่ชมอาทิตย์ขึ้นที่สวยที่สุด ของเกาะเต่า

อ่าวม่วง

อยู่ทางทิศเหนือของเกาะเต่า ชายหาดไม่ใหญ่นัก บริเวณหัวแหลมมี ปะการังสวยงาม มีน�้ำทะเลสวยและใสมากระดับความลึกไม่มาก หาด ทรายขาวสะอาด สามารถด�ำน�้ำเล่นแบบผิวน�้ำได้ ชายหาดจะเห็นซาก ปะการังตลอดแนวหาด

อ่าวกล้วยเถื่อน (แหลม ประภาคาร)

อยู่ทางตอนเหนือของเกาะเต่า เหมาะส�ำหรับการด�ำน�้ำดูปะการัง

17

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 17

จากตลาดเกาะเต่า ไป ตาม สายโฉลก-บ้านเก่า ประมาณ 1.5 กิโลเมตร ถึงสามแยก อ่าวลึก-อ่าว โตนด แยกทาง อ่าวโตนด ประมาณ 3 กิโลเมตร

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

ข้อมูลทั่วไปด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทางทะเลและชายฝั่งของเกาะเต่า

สถานที่

ลั ก ษณะ/จุ ดเด่ น/กิ จ กรรม

การเดิน ทาง

อ่าวแหลมเทียน

เป็นอ่าวเล็กๆติดหน้าผา อ่าวนี้มีต้นไม้ชนิดหนึ่งลักษณะเป็นพุ่มสูงท่วม หัวใบกลมเรียวเล็กๆขึ้นอยู่เป็นกลุ่มใหญ่เรียกกว่าต้นเทียน มีมานานตาม ธรรมชาติเลยเป็นที่มาของแหลมเทียน ความสวยงามของแหลมเทียนคือ มีหาดทรายเล็กๆหัวหาดเป็นกองหิน โขดหินสวยงาม น�ำ้ ไม่ลึก เหมาะ ส�ำหรับการด�ำน�้ำตื้นดูปะการังที่ส�ำคัญมีปลามากมายแม้แต่ริมหาดน�ำ้ ตื้นก็ เห็นฝูงปลาตามแนวปะการังนานาชนิด

แหลมหินสาม ก้อน

เป็นแหลมหินที่สวยงาม ปลายสุดทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ เป็นโขดหิน ใหญ่ หน้าผาชัน มีแนวปะการัง เหมาะส�ำหรับการด�ำน�้ำลึกดูปะการัง

กองหินชุมพร

กองหินใต้น�้ำ อยู่ห่างจากเกาะเต่าไปทางชุมพรเหมาะส�ำหรับการด�ำน�้ำลึก นั่งเรือจากเกาะเต่าไป ชมปลา และปะการัง ประมาณ 90 นาที

เกาะนางยวน อยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือ มีเกาะเล็กๆ 3 เกาะ มีหาดทรายทับถม หรือเกาะหางเต่า เชื่อมเป็นเกาะเดียวกัน มีปะการังล้อมรอบในระดับน�้ำลึก 1-5 เมตร เหมาะส�ำหรับเล่นน�้ำ ด�ำน�้ำดูปะการัง และจุดชมวิวที่เห็นสันทรายสีขาว ทอดตัวยาวเหยียดเชื่อมต่อเกาะอีก 2 เกาะเข้าด้วยกันใน ท่ามกลางน�ำ้ ทะเลสีเขียวเข้มที่รายล้อมอยู่โดยรอบ กองหินเขียว

อยู่ทางด้านตะวันตกท้ายเกาะนางยวน มีปะการังอยู่ในระดับความลึก 110 ฟุต มีพื้นที่สีเขียวหม่น และดอกไม้สมบูรณ์

กองหินขาว

เป็นกองหินใต้น�้ำอยู่ทางทิศตะวันตกท้ายเกาะนางยวน ปะการังอยู่ใน ระดับน�้ำลึก 90 ฟุต เป็นกองหินโต วางพิงกันอยู่ ดอกไม้ทะเลและฝูง ปลาชุกชุม

หินอาแมะ

ชมปฎิมากรรมธรรมชาติ อันสวยงามและแปลกตา ของหิน

ที่มา : ดัดแปลงจาก http://www.hewhew.com/travel/kaotoa.php

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 18

18 24/11/2557 13:32

พรรณพฤกษชาติและสังคมพืชตามแนวชายฝั่ง

พรรณพฤกษชาติ และสังคมพืชตามแนวชายฝั่ง Flora and Vegetation

19

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 19

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

พรรณพฤกษชาติและสังคมพืชตามแนวชายฝั่ง

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 20

20 24/11/2557 13:32

พรรณพฤกษชาติและสังคมพืชตามแนวชายฝั่ง

พรรณพฤกษชาติ และสังคมพืชตามแนวชายฝั่ง ประเภทของสั ง คมพื ช ตามแนวชายฝั ่ ง อ่ า วไทยตอนกลางในจั ง หวั ด ชุ ม พรและจั ง หวั ด สุราษฎร์ธานีนั้นมีหลากหลายประเภท และมีความแตกต่างกันตามถิ่นอาศัย เช่น อ่าวเลน หาดทราย หาดหินและภูเขาหินปูนตามแนวชายฝัง่ ซึง่ ความแตกต่างของสังคมพืชแต่ละประเภทนัน้ มีพฒ ั นาการ มาจากความแตกต่างของถิ่นอาศัยที่ถูกก�ำหนดโดยปัจจัยทางด้านกายภาพของแต่ละถิ่นอาศัย เช่น วัตถุต้นก�ำเนิดดิน ไอเกลือจากทะเล ลม เป็นต้น และข้อจ�ำกัดของรูปแบบการกระจายพันธุ์ตาม สภาพแวดล้อมที่เป็นธรรมชาติของพืชในแต่ละสังคมพืช โดยสังคมพืชตามแนวชายฝั่งบริเวณเกาะ เต่า สามารถแบ่งออกได้ดังนี้

1. สังคมพืชป่าชายเลน (Mangrove swamp plant communities)

2. สังคมพืชหาดหิน/หน้าผาหิน ตามแนวชายฝั่ง (Plant communities of rocky shore)

สั ง คมพื ช ป่ า ชายเลนสามารถพบได้ บริเวณล�ำธารเล็กๆ ในอ่าวโฉลกบ้านเก่า แต่ อย่างไรก็ตามสังคมพืชป่าชายเลนส่วนใหญ่นั้น ถู ก ท� ำ ลายอย่ า งต่ อ เนื่ อ งจากการแผ้ ว ถางถม ที่ดิน โดยกลุ่มป่าที่ยังเหลืออยู่สามารถจ�ำแนก ตามพรรณไม้ที่ขึ้น ได้ดังนี้ คือ แสมขาว (Avicennia alba Blume) แสมทะเล (A. marina Forssk.) แสมด�ำ (A. officinalis L.) โกงกางใบ เล็ก (Rhizophora apiculata Blume) ตะบูน ขาว (Xylocarpus granatum Koenig) ล�ำพู (Sonneratia caseolaris (L.) Engl.) เป็นต้น

หาดหิ น และผาหิ น ตามแนวชายฝั ่ ง สามารถพบได้บนเกาะเต่า โดยสังคมพืชในถิ่น อาศัยแบบนี้ประกอบด้วยพืชที่ทนแล้งได้ดี และ หญ้าอีกหลายชนิด แต่เป็นที่น่าเสียดายที่สังคม พืชในทีล่ มุ่ ต�ำ่ (ระดับน�ำ้ ทะเลปานกลาง) ตามแนว ชายฝั่งทั้งหมดได้ถูกท�ำลายไปแล้ว เนื่องจากการ ถือครองพืน้ ที่ เช่น ทีล่ มุ่ ด้านหลังหาดทรายรี ส่วน สังคมพืชภูเขาตามแนวชายฝัง่ นัน้ แต่เดิมเป็นพืน้ ที่ ยากต่อการเข้าถึง แต่ปัจจุบันเริ่มถูกคุกคามมาก ขึ้นจากการท�ำถนนและการแผ้วถางพื้นที่

พรรณไม้ป่าชายเลน

21

สังคมพืชบนป่าเขาสูงชัน

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 21

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

พรรณพฤกษชาติและสังคมพืชตามแนวชายฝั่ง

3. สังคมพืชบนสันทรายและ ชายหาด (Sandbars/Beaches plant communities)

พรรณไม้ป่าชายหาด

สั ง คมพื ช บนสั น ทรายและชายหาด เป็ น สั ง คมพื ช ที่ พ บได้ ต ลอดแนวชายฝั ่ ง ของ ประเทศไทย แต่เป็นที่น่าเสียดายว่าส่วนใหญ่ได้ ถูกท�ำลายไปเนื่องจากกิจกรรมของมนุษย์ เหลือ เพี ย งสั ง คมพื ช ดั้ ง เดิ ม บริ เวณแคบๆ หรื อ เป็ น หย่อมป่าตามแนวชายฝัง่ ทีม่ ลี กั ษณะเป็นหน้าผา ชันยากต่อการเข้าถึง ในบางพื้นที่ สังคมพืชบนสันทรายและ ชายหาดมีลกั ษณะภูมปิ ระเทศทีพ่ เิ ศษ ซึง่ มีพรรณ ไม้พื้นที่โดดเด่นและหายาก ส่วนใหญ่ถูกท�ำลาย ส�ำหรับสังคมพืชบนสันทราย/ชายหาด และถู ก แทนที่ ด ้ ว ยพื ช ต่ า งถิ่ น ที่ ถู ก น� ำ มาปลู ก Suzuki และคณะ (2005) ได้แบ่งออกเป็น 3 เช่น สนทะเล (Casuarina equisetifolia J.R. ประเภท ดังนี้ & G. Forst.) และมะพร้าว ซึ่งเป็นพืชที่สามารถ เจริญเติบโตได้เร็วกว่า ท�ำให้สังคมพืชพื้นเมือง 3.2 สั ง คมไม้ พุ ่ ม เตี้ ย บนสั น ทราย ไม่สามารถแข่งขันกับพืชต่างถิ่นเหล่านั้นได้จึง (Dune scrub communities) สูญหายไปจากพื้นที่ในที่สุด สังคมไม้พุ่มเตี้ยบนสันทรายประกอบ ไปด้วยไม้พุ่มหลายชนิด เช่น เตยทะเล (Pan3.1 สังคมทุ่งหญ้าบนสันทราย (Fore- danus odoratissimus L.f.) รักทะเล (Scaedune and dune grassland communities) vola taccada (Gaertn.) Roxb.) โกงกาง เป็นสังคมพืชกลุ่มแรกที่พบบนสันทราย หู ช ้ า ง(Guettarda speciosa L.) ส� ำ มะงา ที่อยู่ถัดจากเขตน�้ำขึ้นน�้ำลงตลอดแนวชายฝั่ง (Clerodendrum inerme (L.) Gaertn.) ช้า ประกอบไปด้วยพืชล้มลุกทนเค็ม ซึ่งได้รับผล เลือด (Premna obtusifolia R. Br.) โดยจะพบ กระทบโดยตรงจากไอเกลือทะเล ได้แก่ หญ้า อยู่ระหว่างสังคมทุ่งหญ้าบนสันทราย และสังคม และกกหลายชนิด เช่น หญ้าลอยลม (Spinifex ไม้ต้นบนสันทราย ดังนั้นสังคมพืชนี้จึงเปรียบ littoreus Merr.) หญ้าไหวทาม (Ischaemum เสมือนแนวกันชนระหว่างสังคมพืชทั้งสอง muticum L.) กกทะเล (Fimbristylis sericea ส�ำหรับสังคมไม้พุ่มเตี้ยบนสันทรายใน R.Br.) ซึ่งเป็นกลุ่มที่ค่อนข้างทนต่อการรบกวน พืน้ ทีข่ องเกาะเต่านัน้ ส่วนใหญ่ถกู ท�ำลายไปเกือบ โดยจะอาศัยอยูบ่ ริเวณถัดจากเขตน�ำ้ ขึน้ น�ำ้ ลง ขึน้ หมดแล้ว มีเพียงส่วนน้อยทีอ่ ยูใ่ นสภาพทีส่ มบูรณ์ มา แต่อย่างไรก็ตามชนิดของพืชก็จะแตกต่างกัน ซึง่ สามารถพบได้บา้ งบริเวณชายหาดทางฝัง่ ตะวัน ออกของเกาะเต่าที่ยากต่อการเข้าถึง ออกไปตามพื้นที่

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 22

22 24/11/2557 13:32

พรรณพฤกษชาติและสังคมพืชตามแนวชายฝั่ง

3.3 สังคมไม้ต้นบนสันทราย (Dune woodland communities) สังคมของไม้ต้นบนสันทรายเป็นสังคม พืชทีอ่ ยูถ่ ดั ขึน้ มาจากสังคมไม้พมุ่ เตีย้ บนสันทราย ประกอบด้วยพรรณไม้ตน้ หลายชนิดทีพ่ บได้ทวั่ ไป ตามแนวชายฝั่ง เช่น เมา (Syzygium grande (Wight) Walp.) เสม็ดชุน (S. gratum (Wight) S.N. Mitra) ฯลฯ โดยพรรณไม้เด่นทีพ่ บส่วนใหญ่ จัดอยู่ในพืชวงศ์ยาง ได้แก่ ยางนา (Dipterocarpus alatus Roxb. ex G.Don) ยางวาด (D. chartaceus Symington) พันจ�ำ (Vatica harmiandiana Pierre) และ เคี่ยม (Cotylolobium lanceolatum Craib) แต่สังคมไม้ ต้นบนสันทรายของเกาะเต่าส่วนใญ่ถูกท�ำลาย ไปจากพื้นที่เกือบหมดแล้ว เช่นเดียวกับสังคมไม้ พุม่ เตีย้ บนสันทราย คงเหลือแต่เพียงไม้ตน้ ทีแ่ ยก ออกมาตลอดแนวชายฝั่ง นอกจากนี้ยังมีกลุ่มป่า ธรรมชาติขนาดเล็กที่อาจพบเป็นกลุ่มใหญ่/เล็ก ในบางพื้นที่ เช่น ทางทิศตะวันออกของเกาะเต่า

23

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 23

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

พรรณพฤกษชาติและสังคมพืชตามแนวชายฝั่ง

Pemphis acidula J.R. & G.Frost.

Pemphis acidula J.R. & G.Frost.

Jasminum funale Decne.

Cordia subcordata Lam.

Thespesia populneoides (Roxb.) Kostel.

Canavalia rosea (SW.) DC.

Pseuderanthemum graciliflorum (Nees) Ridl.

Terminalia triptera Stapf.

รูปที่ 2.1 ตัวอย่างพรรณพฤกษชาติที่น่าสนใจที่พบบริเวณเกาะเต่า จังหวัดสุราษฏร์ธานี คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 24

24 24/11/2557 13:32

พรรณพฤกษชาติและสังคมพืชตามแนวชายฝั่ง

Morinda elliptica Ridl.

Sonneratia caseolaris (L.) Engl.

Knema globularia (Lam.) Warb.

Diospyros rubra Lecomte.

Garcinia dulcis (Roxb.) Kurz.

Garcinia dulcis (Roxb.) Kurz.

Bouea oppositifolia (Roxb.) Meisn.

Olea brachiata (Lour.) Merr.

รูปที่ 2.2 ตัวอย่างพรรณพฤกษชาติที่น่าสนใจที่พบบริเวณเกาะเต่า จังหวัดสุราษฏร์ธานี

25

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 25

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

พรรณพฤกษชาติและสังคมพืชตามแนวชายฝั่ง

Ardisia sp.

Terminalia catappa L.

Aglaia sp.

Barringtonia asiatica (L.) Kurz

Hydnocarpus ilicifolia King.

Memecylon sp.

Atalantia monophylla (DC.) Correa.

Syzygium claviflorum (Roxb.) A.M. Cowan & Cowan.

รูปที่ 2.3 ตัวอย่างพรรณพฤกษชาติที่น่าสนใจที่พบบริเวณเกาะเต่า จังหวัดสุราษฏร์ธานี คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 26

26 24/11/2557 13:32

พรรณพฤกษชาติและสังคมพืชตามแนวชายฝั่ง

Ixora javanica (Blume) DC.

Stachytarpheta jamaicensis (L.) Vahl.

Trema orientalis (L.) Blume.

Abrus precatorius L.

Madhuca sp.

Premna serratifolia L.

Breynia discigera Müll.Arg.

Bridelia tomentosa Blume.

รูปที่ 2.4 ตัวอย่างพรรณพฤกษชาติที่น่าสนใจที่พบบริเวณเกาะเต่า จังหวัดสุราษฏร์ธานี

27

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 27

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

พรรณพฤกษชาติและสังคมพืชตามแนวชายฝั่ง

Pterospermum litterale Craib.

Olax psittacorum (Willd.) Vahl.

Cycas clivicola K.D.Hill.

Guettarda speciosa L.

Sterculia cordata Blume.

Lumnitzera racemosa Willd.

Pleurostylia opposita (Wall.) Alston.

Ficus superba (Mig.) Mig.

รูปที่ 2.5 ตัวอย่างพรรณพฤกษชาติที่น่าสนใจที่พบบริเวณเกาะเต่า จังหวัดสุราษฏร์ธานี คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 28

28 24/11/2557 13:32

พรรณพฤกษชาติและสังคมพืชตามแนวชายฝั่ง

Pollia secundiflora (Blume) Bakh. f.

Hetaeria sp.

Connarus monocarpus subsp. malayensis Leenh.

Connarus monocarpus subsp. malayensis Leenh.

Palaquium obovatum (Griff.) Engl.

Diospyros ferrea (Willd.) Bakh.

Glycosmis pentaphylla (Retz.) DC.

Spondias pinnata (L.f.) Kurz

รูปที่ 2.6 ตัวอย่างพรรณพฤกษชาติที่น่าสนใจที่พบบริเวณเกาะเต่า จังหวัดสุราษฏร์ธานี

29

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 29

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

พรรณพฤกษชาติและสังคมพืชตามแนวชายฝั่ง

Gardenia coronaria Buch.-Ham.

Horsfieldia glabra (Blume) Warb.

Syzygium grande (Wight) Walp.

Drypetes hoaensis Gagnep.

Capparis micracantha DC.

Ixora pendula Jack.

Micromelum minutum Wight & Arn.

Calophyllum calaba L.

รูปที่ 2.7 ตัวอย่างพรรณพฤกษชาติที่น่าสนใจที่พบบริเวณเกาะเต่า จังหวัดสุราษฏร์ธานี คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 30

30 24/11/2557 13:32

พรรณพฤกษชาติและสังคมพืชตามแนวชายฝั่ง

Ochna integerrima (Lour.) Merr.

Garcinia hombroniana Pierre.

Xerospermom noronhianum (Blume) Blume.

Scaevola taccada (Gaertn.) Roxb.

Jasminum scandens (Retz.) Vahl.

Vitex pinnata L.

Appendicula reflexa Blume.

Thelasis pygmaea (Griff.) Blume.

รูปที่ 2.8 ตัวอย่างพรรณพฤกษชาติที่น่าสนใจที่พบบริเวณเกาะเต่า จังหวัดสุราษฏร์ธานี

31

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 31

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

พรรณพฤกษชาติและสังคมพืชตามแนวชายฝั่ง

Morinda umbellata L.

Mussaenda sp.

Drypetes hainanensis Merr.

Polyalthia cerasoides (Roxb.) Benth. ex Bedd.

Wrightia pubescens R.Br.

Stemona curtisii Hook.f.

Hoya parasitica (Roxb.) Wall. ex Traill.

Streblus asper Lour.

รูปที่ 2.9 ตัวอย่างพรรณพฤกษชาติที่น่าสนใจที่พบบริเวณเกาะเต่า จังหวัดสุราษฏร์ธานี คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 32

32 24/11/2557 13:32

พรรณพฤกษชาติและสังคมพืชตามแนวชายฝั่ง

Davallia solida (G.Forst.) Sw.

Chionanthus calcicola (Kerr) Kiew.

Adenanthera pavonina L.

Xylocarpus granatum J.Koenig.

Asplenium nidus L.

Dolichandrone spathacea (L.f.) K.Schum.

Psychotria sp.

Hibiscus tiliaceus L.

รูปที่ 2.10 ตัวอย่างพรรณพฤกษชาติที่น่าสนใจที่พบบริเวณเกาะเต่า จังหวัดสุราษฏร์ธานี

33

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 33

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

พรรณพฤกษชาติและสังคมพืชตามแนวชายฝั่ง

Calymperes motleyi Mitt. ex Dozy & Molk.

Gemmae of C. motleyi.

Fissidens zollingeri Mont.

Leaf of F. zollingeri Mont.

Drepanolejeunea ternatensis (Gottsche) Schiffn.(dorsal view)

Drepanolejeunea ternatensis (Gottsche) Schiffn.(dorsal view)

Frullania ericoides (Nees) Mont.

Lopholejeunea subfusca (Nees) Schiffn.

รูปที่ 2.11 ตัวอย่างพรรณพฤกษชาติที่น่าสนใจที่พบบริเวณเกาะเต่า จังหวัดสุราษฏร์ธานี คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 34

34 24/11/2557 13:32

แพลงก์ตอน Plankton

แพลงก์ ต อน Plankton 35

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 35

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

แพลงก์ตอน Plankton

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 36

36 24/11/2557 13:32

แพลงก์ตอน Plankton

แพลงก์ตอน Plankton แพลงก์ตอน เป็นสิ่งมีวิตขนาดเล็ก ล่อง ลอยอยู่ในมวลน�้ำ มีขนาดที่หลากหลาย ตั้งแต่ น้ อ ยกว่ า 0.2 ไมโครเมตรจนถึ ง มากกว่ า 1 เซนติเมตร จัดเป็นสิ่งมีชีวิตที่มีความส�ำคัญมาก ในระบบนิเวศของแหล่งน�ำ้ เนือ่ งจาก แพลงก์ตอน เป็นผู้ผลิตและผู้บริโภคขั้นต้นของห่วงโซ่อาหาร ชนิดและปริมาณของแพลงก์ตอนจึงมีผลต่อสิ่ง มีชีวิตชนิดอื่นๆในแหล่งน�้ำ รวมถึงสามารถชี้วัด ความอุดมสมบูรณ์ของระบบนิเวศแหล่งน�้ำนั้นๆ ได้ แพลงก์ตอนสามารถแบ่งเป็นกลุ่มใหญ่ๆได้ 2 กลุ่ม คือ แพลงก์ตอนพืช และแพลงก์ตอนสัตว์

แพลงก์ตอนพืช เป็นสิง่ มีชวี ติ ขนาดเล็ก ทีล่ อ่ งลอยอยูใ่ นมวลน�ำ้ ได้อย่างอิสระ ถูกพัดพาไป ตามคลืน่ ลมและกระแสน�ำ้ มีเมือก หนวดหรือขน แข็งที่ช่วยให้ล่องลอยในน�้ำ แต่ไม่สามารถใช้ใน การเคลื่อนที่เพื่อต้านทานการไหลของมวลน�้ำ ได้ แพลงก์ตอนพืชสามารถสังเคราะห์แสงได้เอง โดยมีสารสีในเซลล์ท�ำหน้าที่ดูดซับพลังงานแสง และใช้แสงร่วมกับแก๊สคาร์บอนไดออกไซด์ใน กระบวนการสังเคราะห์แสงและสร้างสารอินทรีย์ สารอินทรียท์ ถี่ กู สร้างขึน้ จากแพลงก์ตอนพืชเหล่า นี้ ส่วนหนึ่งจะถูกปล่อยออกมานอกเซลล์ในรูป ของสารละลายอินทรีย์ ซึ่งเป็นประโยชน์ต่อการ เติบโตของแบคทีเรียหรือแม้กระทั่งแพลงก์ตอน พืชชนิดที่ต้องการสารอินทรีย์เพื่อใช้ในการเจริญ เติบโต ส่วนสารอินทรีย์อีกส่วนหนึ่งนั้นจะถูก สะสมไว้ในเซลล์และจะถูกถ่ายทอดไปตามห่วง โซ่อาหาร โดยการถูกสิ่งมีชีวิตชนิดอื่นกิน (ลัด ดา, 2544) นอกจากแพลงก์ตอนพืชจะมีความ ส�ำคัญโดยท�ำหน้าที่เป็นผู้ผลิตของห่วงโซ่อาหาร

37

แล้ว ชนิดและปริมาณของแพลงก์ตอนพืชยังใช้ เป็นดัชนีชี้วัดความอุดมสมบูรณ์และตรวจสอบ มลภาวะของแหล่งน�้ำได้ เช่น บริเวณปากแม่นำ�้ ท่าจีน จังหวัดสมุทรสาคร พบแพลงก์ตอนพืชชนิด Noctiluca scintillans และ Ceratium furca มี การเพิม่ จ�ำนวนอย่างรวดเร็วภายในระยะเวลาอัน สั้น เป็นสาเหตุท�ำให้เกิดปรากฏการณ์น�้ำเปลี่ยน สี ซึ่งสามารถบ่งชี้ได้ว่าแหล่งน�้ำบริเวณนี้มีสภาพ เสื่อมโทรม (วรินธา และคณะ, 2551) นอกจาก แพลงก์ตอนพืช 2 ชนิดนี้แล้ว ยังมีแพลงก์ตอน พืชอีกหลายชนิดทีใ่ ช้เป็นดัชนีตรวจสอบมลภาวะ ของแหล่งน�้ำ เช่น Euglena viridis, Nitzschia palea, Oscillatoria limosa, Scenedesmus quadricauda และ Oscillatoria tenuis เป็นต้น แพลงก์ตอนพืชกลุ่มสาหร่ายยังสามารถ น�ำมาเป็นอาหารของมนุษย์ ยารักษาโรค อาหาร เสริมและอาหารสัตว์ได้อีกด้วย เช่น Spirogyra, Oedogonium, Spirulina และ Dunaliella เป็นต้น

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 37

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

แพลงก์ตอน Plankton

แพลงก์ ต อนสั ต ว์ เป็ น สิ่ ง มี ชี วิ ต ที่ ล่องลอยในมวลน�้ำ สามารถว่ายน�้ำได้บ้างโดย ใช้รยางค์ แต่ไม่แข็งแรงพอที่จะว่ายทวนกระแส น�้ ำ ได้ มี ข นาดที่ ห ลากหลายตั้ ง แต่ ข นาดเล็ ก ไม่ ส ามารถมองเห็ น ได้ ด ้ ว ยตาเปล่ า ไปจนถึ ง ขนาดใหญ่สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า เช่น แมงกะพรุน หวีวุ้นบางชนิด แพลงก์ตอนสัตว์ มีบทบาทเป็นผู้บริโภคอันดับต้นๆของห่วงโซ่ อาหาร โดยจะกินแพลงก์ตอนพืชหรือแพลงก์ ตอนสัตว์ขนาดเล็กเป็นอาหาร แพลงก์ตอนสัตว์ สามารถแบ่งออกเป็น 2 กลุ่มใหญ่ ตามลักษณะ การด�ำรงชีวิต (เสาวภา, 2537) คือ แพลงก์ตอน สัตว์ถาวร (holoplankton) เป็นพวกที่ด�ำรง ชีวิตเป็นแพลงก์ตอนตั้งแต่เกิดจนตาย เป็นกลุ่ม ที่มีความส�ำคัญในระบบห่วงโซ่อาหารทุกระบบ นิเวศชายฝั่ง ได้แก่ โปรโตซัว หนอนธนู โรติ เฟอร์ โคพีพอด หวีวุ้น และกุ้งเคย และแพลงก์ ตอนสัตว์ชั่วคราว (meroplankton) เป็นพวก ที่ช่วงชีวิตหนึ่งด�ำรงชีวิตเป็นแพลงก์ตอน และมี คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

การเปลีย่ นแปลงรูปร่างจนเหมือนตัวเต็มวัย และ ด�ำรงชีวิตเหมือนพ่อแม่ บางชนิดยังคงอาศัยใน มวลน�ำ้ และบางชนิดอาจหาพืน้ ทีย่ ดึ เกาะกับวัสดุ ต่างๆ เช่น ลูกกุ้ง ปู ปลา หอย เพรียง ไส้เดือน ทะเล ดาวทะเล เป็นต้น ปริมาณและความหลากหลายของแพลงก์ ตอนสัตว์สามารถใช้เป็นดัชนีชี้วัดถึงความอุดม สมบูรณ์ของระบบนิเวศ และสามารถเป็นดัชนี บ่งชี้ความอุดมสมบูรณ์ด้านทรัพยากรประมง และสภาพแวดล้อมทางทะเล (ลัดดา, 2543) กล่าวคือ บริเวณแหล่งน�้ำใดที่มีแพลงก์ตอนสัตว์ มากชนิด บริเวณแหล่งน�้ำนั้นอาจมีความอุดม สมบูรณ์ในระดับหนึ่ง (อานนท์ และเสาวภา, 2538) โดยเฉพาะแพลงก์ตอนสัตว์ถาวรกลุ่มโค พีพอด เนื่องจากมีปริมาณและความหลากหลาย สูง และมีการแพร่กระจายอยู่ทั่วไป ทนทานต่อ การเปลี่ยนแปลงสภาพแวดล้อมได้ดี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 38

38 24/11/2557 13:32

แพลงก์ตอน Plankton

ความหลากหลายของแพลงก์ตอนพืชและแพลงก์ตอนสัตว์บริเวณเกาะเต่า จากการส�ำรวจแพลงก์ตอนบริเวณเกาะเต่า และเกาะนางยวน จังหวัดสุราษฎร์ธานี ในเดือน มกราคม พ.ศ.2553 จ�ำนวน 28 สถานี สามารถสรุปได้ดังนี้ • แพลงก์ตอนพืช พบทั้งหมด 116 ชนิด จาก 73 สกุล 43 วงศ์ 2 ดิวิชั่น คือ Division Cyanophyta (สาหร่ายสีเขียวแกมน�ำ้ เงิน) ใน Class Cyanophyceae จ�ำนวน 2 สกุล 3 ชนิด และ Division Chromophyta (สาหร่ายสีเหลืองแกมน�้ำตาล) ประกอบด้วย ไดอะตอม (Class Bacillariophyceae) จ�ำนวน 43 สกุล 64 ชนิด ไดโนแฟลกเจลเลต (Class Dinophyceae) จ�ำนวน 26 สกุล 48 ชนิด และซิลิโคแฟลกเจลเลต (Class Dictyochophyceae) จ�ำนวน 1 สกุล 1 ชนิด (จ�ำแนก ตาม Christensen, 1962; Christensen, 1966) โดยแพลงก์ตอนพืชที่พบในทุกสถานีเก็บตัวอย่าง และมีความหนาแน่นของเซลล์มากกว่าแพลงก์ตอนพืชกลุ่มอื่นๆ คือ ไดอะตอม (Class Bacillariophyceae) มีความหนาแน่น 854.89×104 เซลล์ต่อลูกบาศก์เมตร คิดเป็น 64.60 เปอร์เซ็นต์ของ ทั้งหมด แพลงก์ตอนพืชสกุลเด่นที่พบในกลุ่มนี้คือ Chaetoceros spp. รองลงมาคือไดโนแฟลกเจล เลต (Class Dinophyceae) มีความหนาแน่น 276.93 ×104 เซลล์ต่อลูกบาศก์เมตร คิดเป็น 20.92 เปอร์เซ็นต์ของทั้งหมด สกุลเด่นที่พบในกลุ่มนี้คือ Ceratium spp. กลุ่มสาหร่ายสีเขียวแกมน�้ำเงิน (Class Cyanphyta) มีความหนาแน่น 186.76×104 เซลล์ตอ่ ลูกบาศก์เมตร คิดเป็น 14.11 เปอร์เซ็นต์ ของทั้งหมด สกุลเด่นที่พบในกลุ่มนี้คือ Oscillatoria spp. และกลุ่มซิลิโคแฟลกเจลเลต (Class Dictyochophyceae) เป็นกลุ่มที่พบความหนาแน่นน้อยที่สุดและพบเพียงชนิดเดียวคือ Dityocha fibula มีความหนาแน่น 4.39×102 เซลล์ต่อลูกบาศก์เมตร คิดเป็น 0.37 เปอร์เซ็นต์ของทั้งหมด ตาม ล�ำดับ (รูปที่ 3.1)

รูปที่ 3.1 องค์ประกอบของแพลงก์ตอนพืชที่พบบริเวณเกาะเต่า จังหวัดสุราษฏร์ธานี

39

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 39

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

แพลงก์ตอน Plankton

• แพลงก์ตอนสัตว์ พบทั้งหมด 56 ชนิด จาก 11 ไฟลัม ได้แก่ ไฟลัมโปรโตซัว (Protozoa) ไฟลัมไนดาเรีย (Cnidaria) ไฟลัมทีโนฟอรา (Ctenophora) ไฟลัมคีโตนาธา (Chaetognatha) ไฟลัมแอนเนลิดา (Annelida) ไฟลัมอาร์โทรโพดา (Arthropoda) ไฟลัมโฟโรนิดา (Phoronida) ไฟลัม มอลลัสกา (Mollusca) ไฟลัมเอคไคโนเดอร์มาตา (Echinodermata) ไฟลัมไบรโอซัว (Bryozoa) และ ไฟลัมคอร์ดาตา (Chrodata) โดยแพลงก์ตอนสัตว์กลุม่ ทีม่ คี วามหนาแน่นของเซลล์สงู ทีส่ ดุ คือ แพลงก์ตอน สัตว์ในไฟลัมอาร์โทรโพดา (Arthropoda) มีค่าเฉลี่ยความหนาแน่นของเซลล์ 44.94X103 เซลล์ต่อ ลูกบาศก์เมตร คิดเป็น 78.57 เปอร์เซ็นต์ของทั้งหมด รองลงมาคือไฟลัมคอร์ดาตา (Chrodata) มีค่า เฉลี่ยความหนาแน่นเซลล์ 68.84×102 เซลล์ต่อลูกบาศก์เมตร คิดเป็น 12.04 เปอร์เซ็นต์ของทั้งหมด ไฟลัมมอลลัสกา (Mollusca) มีค่าเฉลี่ยความหนาแน่นเซลล์ 20.79×102 เซลล์ต่อลูกบาศก์เมตร คิด เป็น 3.64 เปอร์เซ็นต์ของทั้งหมด ไฟลัมคีโตนาธา (Chaetognatha) มีค่าเฉลี่ยความหนาแน่นเซลล์ 15.89×102 เซลล์ต่อลูกบาศก์เมตร คิดเป็น 2.78 เปอร์เซ็นต์ของทั้งหมด และไฟลัมแอนเนลิดา (Annelida) มีค่าเฉลี่ยความหนาแน่นเซลล์ 5.65×102 เซลล์ต่อลูกบาศก์เมตร คิดเป็น 0.99 เปอร์เซ็นต์ ของทั้งหมด และไฟลัมอื่นๆ ตามล�ำดับ (รูปที่ 3.2)

รูปที่ 3.2 องค์ประกอบของแพลงก์ตอนสัตว์ที่พบบริเวณเกาะเต่า จังหวัดสุราษฏร์ธานี คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 40

40 24/11/2557 13:32

แพลงก์ตอน Plankton

วงศ์ Oscillatoriaceae

Oscillatoria erytrea ลักษณะ : เซลล์เรียงต่อกันเป็นสาย เรียกว่า ทรัยโคม ซึ่งมีลักษณะยาวเป็นเส้นตรง ปลาย สุดเล็กเรียวและมีหมวกเซลล์ แพลงก์ตอนชนิด นี้อาจพบอยู่เป็นทรัยโคมเดี่ยวๆ หรืออยู่รวม เป็นกลุม่ พวกทีอ่ ยูเ่ ป็นกลุม่ จะมีการเรียงตัวของ ทรัยโคมแบบขนานกัน การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์

วงศ์ Nostocaceae

Richelia intracellularis ลักษณะ : เซลล์เรียงต่อกันเป็นสาย เรียกว่า ทรัยโคม ทรัยโคมเป็นสายตรงหรือโค้งเล็กน้อย ปลายทรัยโคมข้างใดข้างหนึ่งหรือทั้ง 2 ข้าง มี เฮเทอโรซิสต์รูปกลม ซึ่งเป็นเซลล์ที่ใช้สะสม อาหาร จึงมีขนาดใหญ่กว่าเซลล์อื่นๆ บางครั้ง พบอาศัยอยูใ่ นเซลล์ของแพลงก์ตอนพืชกลุม่ ได อะตอมชนิด Chaetoceros contortum และ Rhizosolenia stylifornis การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์

41

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 41

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

แพลงก์ตอน Plankton

วงศ์ Thalassiosiraceae

Cyclotella sp.

ไดอะตอม

Diatom ลักษณะ : เซลล์อยู่เดี่ยวๆ รูปร่างกลมทางด้าน หน้า รูปสีเ่ หลีย่ มผืนผ้าทางด้านข้าง หน้าฝาเป็น คลืน่ กึง่ กลางฝามีลวดลายแบบร่างแห มีตมุ่ หรือ จุด ขอบฝามีก้าน การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์

วงศ์ Thalassiosiraceae

Planktoniellla sol

ไดอะตอม

Diatom ลักษณะ : เซลล์อยู่เดี่ยวๆ รูปร่างกลมแบน ขอบฝามีปกี โดยรอบ ทีป่ กี มีกา้ นเป็นรัศมีชว่ ยให้ ปีกแข็งแรงและท�ำให้เซลล์ลอยในน�้ำได้ดี การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์ คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 42

42 24/11/2557 13:32

แพลงก์ตอน Plankton

วงศ์ Coscinodiscaceae

Palmeria hardmaniana

ไดอะตอม

Diatom ลักษณะ : เซลล์เป็นรูปครึ่งวงกลม กึ่งกลางฝา ใส ผิวหน้าฝาค่อนข้างเรียบ ขอบฝามีก้านสั้นๆ เรียงเป็นวง มักมีโปรโตซัวกลุ่มซิลิเอทอิงอาศัย อยู่ในร่อง การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์

วงศ์ Asterolampraceae

Asterolampra sp.

ไดอะตอม

Diatom ลักษณะ : เซลล์เดีย่ ว หน้าฝาแบ่งออกเป็นส่วนๆ ด้วยเส้นรัศมีใส 4-12 เส้น ส่วนมากที่พบจะมี 7 เส้น กลางฝาถูกแบ่งด้วยเส้นตรง 6-7 เส้น การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์

43

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 43

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

แพลงก์ตอน Plankton

วงศ์ Heliopeltaceae

Actinoptychus sp.

ไดอะตอม

Diatom ลักษณะ : เซลล์เดี่ยว ฝากลมหรือรี ลวดลาย บนฝาเป็นรู หน้าฝาแบ่งเป็นส่วนๆ ส่วนใหญ่มี 6 ส่วน หน้าฝาไม่สม�่ำเสมอกันโดยมีส่วนที่นูน และที่เป็นแอ่งสลับกันกึ่งกลางฝาใส การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์

วงศ์ Rhizosoleniaceae

Guinardia sp.

ไดอะตอม

Diatom ลักษณะ : เซลล์รูปทรงกระบอก เรียงต่อกัน เป็นสายบิดเกลียว โดยใช้กา้ นทีข่ อบฝาสวมเข้า กับร่องบนฝาของเซลล์ถัดไป การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์ คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 44

44 24/11/2557 13:32

แพลงก์ตอน Plankton

วงศ์ Rhizosoleniaceae

Rhizosolenia robusta

ไดอะตอม

Diatom ลักษณะ : เซลล์มีรูปร่างเป็นวงเดือนหรือตัว S ปลายทั้งสองเรียวแหลม การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์

วงศ์ Rhizosoleniaceae

Rhizosolenia styliformis

ไดอะตอม

Diatom ลักษณะ : เซลล์อยู่เดี่ยวๆ รูปร่างยาวคล้ายเข็ม ฝารูปกรวย มีก้าน 1 ก้าน โดยก้านมีโอทาเรียม (แผ่นบางใสคล้ายปีก) การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์

45

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 45

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

แพลงก์ตอน Plankton

วงศ์ Chaetoceraceae

Bacteriastrum sp.1

ไดอะตอม

Diatom ลักษณะ : เซลล์รูปทรงกระบอกเมื่อมองทาง ด้านข้าง เซลล์มซี ตี ี (หนามหรือขนแข็ง) อยูร่ อบ เซลล์ 6-10 เส้น ซีตกี างออกและแตกแขนงแบบ 2 แฉก แต่ละเซลล์เชื่อมต่อกันเป็นสายโซ่ตรง โดยใช้ซีตีในการเชื่อมติดกับเซลล์ข้างเคียง ซีตี ปลายสุดของสายทัง้ 2 ด้านมีลกั ษณะเหมือนกัน การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์

วงศ์ Lithodesmaceae

Heliotheca sp.

ไดอะตอม

Diatom ลักษณะ : เซลล์อยู่เดี่ยวๆ หรือต่อกันเป็นสาย ริบบิน้ ทีม่ ลี กั ษณะบิด การต่อกันของแต่ละเซลล์ ไม่มีช่องว่าง เซลล์เป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์ คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 46

46 24/11/2557 13:32

แพลงก์ตอน Plankton

วงศ์ Eupodiscaceae

Triceratium favus

ไดอะตอม

Diatom ลักษณะ : เซลล์อยู่เดี่ยวๆ ลอยในน�้ำหรือเกาะ บนวัสดุตามพื้นท้องน�้ำ ฝาเป็นรูปสามเหลี่ยม กึง่ กลางฝานูนเล็กน้อย ลวดลายบนฝาเป็นรู มุม ฝาทั้ง 3 ด้านมีก้านทู่ๆ มุมละ1 ก้าน มีหนาม เล็กๆกระจายอยู่ทั่วไปบนฝา การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์

วงศ์ Fragilariaceae

Fragilaria sp.

ไดอะตอม

Diatom ลักษณะ : เซลล์เป็นรูปรี รูปไข่ หรือรูปใบข้าว เมือ่ มองจากด้านหน้าและเป็นรูปสีเ่ หลีย่ มผืนผ้า เมื่อมองจากด้านข้าง เซลล์ต่อกันเป็นสายตรง โดยใช้หน้าฝาแตะกัน เซลล์มีร่องใสๆ การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์

47

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 47

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

แพลงก์ตอน Plankton

วงศ์ Thalassionemataceae

Thalassiothrix sp.

ไดอะตอม

Diatom ลักษณะ : เซลล์ตรงหรือโค้งเล็กน้อย รูปร่าง เซลล์เป็นสีเ่ หลีย่ มผืนผ้าเมือ่ มองทางด้านข้าง มี ร่องกว้างบนเซลล์และร่องอาจแคบลงทีบ่ ริเวณ ใกล้ปลายเซลล์ ขอบฝามีหนามและมีรู 1 แถว เซลล์อยู่รวมกันเป็นกลุ่มรูปดาวหรือซิกแซก การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์

วงศ์ Naviculaceae

Amphora sp.

ไดอะตอม

Diatom ลักษณะ : เซลล์อยู่เดี่ยวๆ เซลล์รูปไข่ ปลาย เซลล์ตัดตรง ด้านหลังและด้านท้องนูน เซลล์ มีร่องเป็นเส้นตรงหรือโค้ง ปลายร่องงอเข้าหา ด้านหลังของเซลล์ การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์ คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 48

48 24/11/2557 13:32

แพลงก์ตอน Plankton

วงศ์ Bacillariaceae

Pseudo-nitzschia sp.

ไดอะตอม

Diatom ลั ก ษณะ : เซลล์ รู ป สี่ เ หลี่ ย มผื น ผ้ า หรื อ รู ป กระสวยทางด้านข้าง เซลล์ผอมเรียวยาว ปลาย แหลม เซลล์ต่อกันเป็นสายยาวในลักษณะซ้อน เหลือ่ มกันโดยใช้ปลายเซลล์แตะกัน หน้าฝานูน เล็กน้อยหรือแบน ลายบนเซลล์เป็นเส้นบางๆ พาดขวางเซลล์ การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์

วงศ์ Surirellaceae

Surirella sp.

ไดอะตอม

Diatom ลักษณะ : เซลล์เดี่ยว รูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าหรือรูป สีเ่ หลีย่ มคางหมูทางข้างและรูปรีจนถึงรูปไข่ทาง ด้านหน้า ขอบเซลล์เป็นปีกมี 4 ปีก มีร่องลึกอยู่ ในปีก ลวดลายบนเซลล์เป็นซีเ่ รียงตามขวางสอง ข้างของร่องลึก การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์

49

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 49

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:32

แพลงก์ตอน Plankton

วงศ์ Prorocentraceae

Prorocentrum micans

ไดโนแฟลกเจลเลต

Dinoflagellate ลักษณะ : เซลล์รูปหัวใจ ปลายเซลล์แหลม มี หนาม 1 อันบนฝา เซลล์แบนข้าง กึ่งกลาง เซลล์กว้าง การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์

วงศ์ Dinophysiaceae

Dinophysis milles

ไดโนแฟลกเจลเลต

Dinoflagellate ลักษณะ : เซลล์มีผนังหุ้ม ปลายของไฮโพทีคา (hypotheca) ยาวออกเป็นเขา 2 อัน เอพิทีคา (epitheca) แบนและมีขนาดเล็ก ร่องตามขวาง (cingulum) และร่องตามยาว (sulcus) มีแผ่น ใส (list) อยู่ภายในร่อง แพลงก์ตอนชนิดนี้อาจ พบอยูเ่ ดีย่ วๆ หรืออยูร่ วมกันเป็นกลุม่ 2-8 เซลล์ โดยการใช้ปลายเขาแตะกัน การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์ คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 50

50 24/11/2557 13:33

แพลงก์ตอน Plankton

วงศ์ Ceratiaceae

Ceratium dens

ไดโนแฟลกเจลเลต

Dinoflagellate ลักษณะ : เซลล์มีขนาดใหญ่ เขาด้านเอพิทีคา ค่อนข้างยาว เขาด้านไฮโพทีคาทั้ง 2 ข้างกาง ออกจากล�ำตัว โดยเขาข้างขวายาวกว่าข้าง ซ้ายมาก การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์

วงศ์ Ceratiaceae

Ceratium furca

ไดโนแฟลกเจลเลต

Dinoflagellate ลักษณะ : เอพิทีคาเป็นรูปกรวย มีเขาค่อนข้าง ยาว ปลายสุดของเขาตัดตรง ไฮโพทีคามีเขา 2 อัน ซึง่ มีขนาดไม่เท่ากัน โดยเขาข้างซ้ายยาวกว่า เขาข้างขวา เขาทัง้ สองจะขนานกันหรือกางออก เล็กน้อย ปลายเขาทั้งสองแหลม การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์

51

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 51

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

แพลงก์ตอน Plankton

วงศ์ Ceratiaceae

Ceratium tripos

ไดโนแฟลกเจลเลต

Dinoflagellate ลักษณะ : เอพิทีคารูปทรงกรวย ปลายยาวเป็น เขาและปลายสุดตัดตรง เขาที่ไฮโพทีคามีเขา 2 อัน มีความยาวไม่เท่ากัน และมักจะขนาน กันหรือกางออกจากแนวขนานเพียงเล็กน้อย ปลายทั้งสองของเขามีลักษณะแหลม การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์

วงศ์ Goniodomaceae

Alexandrium sp.

ไดโนแฟลกเจลเลต

Dinoflagellate ลักษณะ : เซลล์มีรูปร่างกลม ครึ่งวงกลม รูปไข่ หรือรูปกรวย เซลล์ไม่มีเขาและหนาม ร่องตาม ขวางอยู่กลางเซลล์ โดยส่วนต้นอยู่สูงกว่าส่วน ปลาย ผนังเซลล์มีรูหรือตุ่ม การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์ คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 52

52 24/11/2557 13:33

แพลงก์ตอน Plankton

วงศ์ Podolampadaceae

Podolampas bipes

ไดโนแฟลกเจลเลต

Dinoflagellate ลักษณะ : เซลล์มีขนาดใหญ่ มีผนังหุ้ม เอพิที คามีปลายแหลม ไฮโพทีคามีหนามยาว และแข็ง แรง 2 อัน บนหนามมีแผ่นใส (list) ขอบเรียบ การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์

วงศ์ Dictyochophycceae

Dictyocha fibula

ซิลิโคแฟลกเจลเลต

Silicoflagellate ลักษณะ : เซลล์เป็นโครงร่างแข็ง มีหนามยื่น ออกมา 4 อัน และมีช่องว่างภายใน 4 ช่อง การแพร่กระจาย : มีการกระจายทั้งชายฝั่ง และนอกฝั่งทะเล พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์

53

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 53

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

แพลงก์ตอน Plankton

อันดับ Foraminiferida

ฟอแรมมิริเฟอรา

Foraminifera ลักษณะ : เป็นโปรโตซัวที่อาศัยอยู่ตามพื้นท้อง ทะเล บนเปลือกมีรูเพื่อให้เท้าเทียมยื่นออก มาได้ บางชนิดอาจเกาะอยู่บนวัสดุต่างๆ บน พืน้ ท้องทะเล บางชนิดเป็นพวกล่องลอยตามน�ำ้ การแพร่กระจาย : พบกระจายอยูท่ วั่ ไปบริเวณ ชายฝั่งทะเล กินไดอะตอมและสาหร่ายเป็น อาหาร

ภาพโดย: อรทัย กาญจนพรหม

วงศ์ Codonellidae

Tintinnopsis sp.

ทินทินนอพซิส ลักษณะ : มีผนังหุ้มล�ำตัวประกอบด้วยวุ้นหรือ สารคล้ายไคตินหุ้มเซลล์ ส่วนใหญ่รูปร่างคล้าย ทรงกระบอก ปากกว้าง ปลายล่างสุดปิด (มี บางชนิดเท่านั้นที่ปลายเปิด) บางชนิดมีเขา ผิว ผนังหุม้ เซลล์ขรุขระเนือ่ งจากมีวสั ดุอนื่ เช่น เม็ด ทราย หรือขยะชิ้นเล็กๆ มาติดอยู่ การแพร่กระจาย : พบกระจายอยูท่ วั่ ไปบริเวณ ชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: หนึ่งหทัย นาคฤทธิ์ คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 54

54 24/11/2557 13:33

แพลงก์ตอน Plankton

อันดับ Anthoathecata

แมงกะพรุน

Jellyfishes ลักษณะ : มีรูปร่างแตกต่างกันตามชนิด โดย ทัว่ ไปมีรม่ เป็นรูประฆังทรงสูง มีอวัยวะสืบพันธุ์ (gonad) อยูบ่ นผนังกระเพาะอาหาร น้อยครัง้ ที่ อวัยวะสืบพันธุอ์ ยูบ่ นแขนงของท่อรัศมี (radial canal) อาจมีหรือไม่มีอวัยวะที่ช่วยในการรับ แสง (ocelii) ไม่มอี วัยวะช่วยในการทรงตัวในน�ำ้ (statocysts) การแพร่กระจาย : พบกระจายอยูท่ วั่ ไปบริเวณ ชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: อรทัย กาญจนพรหม

อันดับ Leptothecata

แมงกะพรุน

Jellyfishes ลักษณะ : รูปครึ่งวงกลมหรือแบน อวัยวะ สืบพันธุ์อยู่บนท่อรัศมี (radial canal) อวัยวะ รับความรูส้ กึ อยูท่ ขี่ อบของร่ม บางครัง้ มีอวัยวะ ที่ช่วยในการรับแสง (ocelii) อาจมีหรือไม่มี อวัยวะช่วยในการทรงตัว(statocysts) การแพร่กระจาย : พบกระจายอยูท่ วั่ ไปบริเวณ ชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: นันทนา นิลยงค์

55

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 55

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

แพลงก์ตอน Plankton

อันดับ Siphonophora

แมงกะพรุน

Jellyfishes ลักษณะ : อยู่รวมกันเป็นกลุ่มขนาดเล็กจนถึง ยาวมากกว่า 50 เมตร อาจมีจ�ำนวนตัวสูงถึง 1,000 ตัว แต่ละกลุ่มประกอบด้วย siphonophora ทั้งแบบเกาะอยู่กับที่โดยใช้ก้าน ลักษณะท่อทรงกระบอกในการยึดเกาะ (polyp form) และแบบล่องลอย ซึง่ มีรปู ร่างหลายแบบ เช่น ร่ม ระฆังคว�่ำ (medusa form) การแพร่กระจาย : พบกระจายอยูท่ วั่ ไปบริเวณ ชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล

ชั้น Tenlaculata

หวีวุ้น

Comb jellies ลักษณะ : มีรปู ร่างกลมหรือรูปไข่ บางชนิดอาจ ตัวแบน บนผิวของล�ำตัวมีแผ่นหวี 8 แผ่น อยู่ ห่างกันเป็นระยะเท่าๆกัน หวีแต่ละอันประกอบ ด้วยซี่หวีซึ่งอยู่ติดกันเป็นแผ่นเรียงซ้อนกันตาม ขวาง หวีวุ้นส่วนใหญ่มีหนวดจับยาว 1 คู่ ซึ่ง สามารถยืดออกและดึงกลับเข้าเก็บในล�ำตัว ได้ หวีวุ้นเกือบทุกชนิดมี 2 เพศในตัวเดียวกัน การแพร่กระจาย : พบกระจายอยูท่ วั่ ไปบริเวณ ชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: อรทัย กาญจนพรหม คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 56

56 24/11/2557 13:33

แพลงก์ตอน Plankton

วงศ์ Sagittidae

Sagitta sp.

หนอนธนู

Arrow worms ลักษณะ : ล�ำตัวใส บางและเรียวยาวคล้ายธนู มีสมมาตรแบบ 2 ข้าง (bilateral symmetry) ล�ำตัวแบ่งออกเป็น 3 ส่วน คือ หัว ล�ำตัว และ หาง บนหัวประกอบด้วยหนามโค้งแข็ง จ�ำนวน 4-12 อัน ปลายโค้งงอ คล้ายขอ ใช้จับเหยื่อ มี ครีบข้างล�ำตัว 1-2 คู่ ครีบหาง 1 ครีบ และมี ช่องว่างในล�ำตัว การแพร่กระจาย : พบเฉพาะในทะเลเท่านั้น ตั้งแต่น�้ำกร่อยบริเวณชายฝั่งจนถึงมหาสมุทร แต่พบมากบริเวณชายฝั่ง

ภาพโดย: นันทนา นิลยงค์

ชั้น Polychaeta

ตัวอ่อนไส้เดือนทะเล

Polychaete larvae ลักษณะ : ตัวอ่อนไส้เดือนทะเล ด�ำรงชีวิตแบบ แพลงก์ตอน ซึ่งมีทั้งแพลงก์ตอนถาวรและแพ ลงก์ตอนชั่วคราว ล�ำตัวแบ่งออกเป็น 3 ส่วน คือ หัว ล�ำตัว และหาง มีผนังล�ำตัวประกอบ ด้วยผนังซึ่งแบ่งเป็นปล้อง และมีกล้ามเนื้อ 2 ชัน้ ชัน้ นอกเป็นวง ชัน้ ในเป็นกล้ามเนือ้ ตามยาว บนผนังล�ำตัวมีหนามแข็ง ส่วนหัวมีลกั ษณะแตก ต่างกันตามกลุ่ม การแพร่กระจาย : พบกระจายอยูท่ วั่ ไปบริเวณ ชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล

57

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 57

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

แพลงก์ตอน Plankton

วงศ์ Podonidae

Evadne sp.

บรานชิโอพอด

Branchiopods ลักษณะ : ตัวแบนข้าง มีขนาดเล็กประมาณ 0.5–1 มิลลิเมตร มีเปลือก 2 ฝา หุ้มล�ำตัวเกือบ ทั้งหมด ยกเว้นส่วนหัวเท่านั้นที่อยู่นอกเปลือก และเปลือกไม่มสี นั ช่องด้านข้างบริเวณส่วนหลัง เป็นรูปสามเหลี่ยม มีขาอก 4 คู่ การแพร่กระจาย : พบกระจายอยูท่ วั่ ไปบริเวณ ชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: อรทัย กาญจนพรหม

วงศ์ Eucalanidae

Eucalanus sp.

โคพีพอด

Copepods ลักษณะ : หัวไม่มีเลนส์ ล�ำตัวเรียวยาว หนวด คู่ที่ 1 ยาว มีปล้องอย่างน้อย 15 ปล้อง ด้านใน ของขา (endopod) คู่ที่ 3 และ 4 มี 3 ปล้อง และ endopod ของขาคู่ที่ 1 มี 2 ปล้อง ส่วน หางสั้น การแพร่กระจาย : พบกระจายอยูท่ วั่ ไปบริเวณ ชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 58

58 24/11/2557 13:33

แพลงก์ตอน Plankton

วงศ์ Centropagidae

Centropages sp.

โคพีพอด

Copepods ลักษณะ : หัวไม่มีเลนส์ ล�ำตัวเรียว หนวดคู่ ที่ 1 ยาวจรดปล้องสุดท้ายของส่วนอก หรือ ยาวมากกว่า endopod ของขาคู่ที่ 3 และ 4 มี 3 ปล้อง และ endopod ของขาคู่ที่ 1 มี 3 ปล้อง ด้านนอกของขา (exopod) คู่ที่ 3 และ 4 ปล้องที่ 3 มีหนามด้านนอก 3 อัน และมีขน 1 อันตรงปลาย การแพร่กระจาย : พบกระจายอยูท่ วั่ ไปบริเวณ ชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล

วงศ์ Oithonidae

Oithona sp.

โคพีพอด

Copepods ลักษณะ : หัวไม่มเี ลนส์ ล�ำตัวเรียวสัน้ exopod ของขาคูท่ ี่ 1 มี 2-3 ปล้อง หนวดคูท่ ี่ 2 ไม่มี exopod หางยาว ตัวเมียมีถุงไข่ 2 ถุงขนาดเท่ากัน การแพร่กระจาย : พบกระจายอยูท่ วั่ ไปบริเวณ ชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล

59

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 59

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

แพลงก์ตอน Plankton

วงศ์ Miraciidae

Macrosetella sp.

โคพีพอด

Copepods ลักษณะ : หัวไม่มีเลนส์ ส่วนหัวเป็นรูปกรวย ปลายกลม ล�ำตัวแคบ หนวดคูท่ ี่ 2 ไม่มี exopod หนวดคู่ที่ 1 มีอย่างน้อย 9 ปล้อง หางยาวมาก การแพร่กระจาย : พบกระจายอยูท่ วั่ ไปบริเวณ ชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: อรทัย กาญจนพรหม

วงศ์ Euterpinidae

Euterpina sp.

โคพีพอด

Copepods ลักษณะ : หัวไม่มีเลนส์ ส่วนหัวแหลม ล�ำตัว กว้าง หนวดคู่ที่ 1 มีอย่างน้อย 9 ปล้อง และ endopod ของ หนวดคู่ที่ 2 มี 1 ปล้อง การแพร่กระจาย : พบกระจายอยูท่ วั่ ไปบริเวณ ชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: นันทนา นิลยงค์ คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 60

60 24/11/2557 13:33

แพลงก์ตอน Plankton

ชั้น Ostracoda

ออสตราคอด

Ostracods ลักษณะ : มีขนาดเล็กประมาณ 1–2 มิลลิเมตร มีตาประกอบ 1– 2 อัน ขึ้นอยู่กับชนิด ล�ำตัว แบนข้าง มีฝา 2 ฝา หุ้มตัวจนมิดฝามีรูปร่าง กลมหรือรูปไข่ ฝามีสว่ นประกอบของแคลเซียม คาร์บอเนต ขอบด้านหลังมีบานพับ การแพร่กระจาย : พบกระจายอยูท่ วั่ ไปบริเวณ ชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: อรทัย กาญจนพรหม

อันดับ Isopoda

ไอโซพอด

Isopods ลักษณะ : ล�ำตัวแบนจากบนลงล่าง แบ่งออก เป็น 3 ส่วน คือ หัว อก และท้อง หัวมีลักษณะ คล้ายโล่ ขอบปล้องอกและปล้องท้องยาวออก ไปที่ข้างตัว ตัวไม่มีเปลือกคลุม มีล�ำตัวยาว คล้ายทรงกระบอก และบางชนิดมีล�ำตัวแบน ข้าง ตามี 1 คู่แบบประกอบและไม่มีก้านตา การแพร่กระจาย : พบกระจายอยูท่ วั่ ไปบริเวณ ชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: อรทัย กาญจนพรหม

61

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 61

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

แพลงก์ตอน Plankton

อันดับ Decapoda

ตัวอ่อนปู

Crab larvae ลักษณะ : ตัวแบนทางด้านข้าง มีหนาม (spine) ยาวที่ด้านหลัง ด้านข้าง และด้านหน้า มีทั้ง ขนาดยาว และสั้น หนามหลังมี 1-2 คู่ มีตา ประกอบ เปลือก (carapace) คลุมรยางค์ส่วน อก ท้องมี 6 ปล้อง หางเป็นแฉก ขอบนอกมี หนาม การแพร่กระจาย : พบกระจายอยูท่ วั่ ไปบริเวณ ชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: อรทัย กาญจนพรหม

อันดับ Decapoda

ตัวอ่อนกุ้ง

Shrimp larvae ลักษณะ : มีรปู ร่างรี ล�ำตัวแบ่งออกเป็น ส่วนหัว อก และท้อง ส่วนใหญ่หัวใหญ่กว่าหาง เปลือก หัวคลุมปิดด้านข้างของทรวงอก มีฟันกรีทั้ง แบบสัน และยาว บางชนิดไม่มีกรี ตามีทั้งแบบ มีก้านตาและไม่มีก้านตา การแพร่กระจาย : พบกระจายอยูท่ วั่ ไปบริเวณ ชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: อรทัย กาญจนพรหม คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 62

62 24/11/2557 13:33

แพลงก์ตอน Plankton

อันดับ Stomatopoda

ตัวอ่อนกั้ง

Stomatopoda larvae ลักษณะ : มีเปลือก (carapace) คลุมตัวสั้น และเปลือกเชื่อมติดกับปล้องแรกๆ ของส่วน อก ด้านหน้าของส่วนหัวเคลื่อนไหวได้ดี รวม ทัง้ มีเหงือกทีส่ ว่ นท้อง ด้านหน้าของหัวประกอบ ด้วยตา ซึ่งมีก้าน และหนวดคู่ที่ 1 เปลือก (carapace) จะคลุมส่วนท้ายของหัวรวมทั้ง ปล้องอก 3 ปล้องแรก ขาอกคู่แรกๆ เปลี่ยนรูป เป็นส่วนประกอบของปากหรือรยางค์ทชี่ ว่ ยจับ อาหาร ปล้องอก 3 ปล้องสุดท้ายและปล้องท้อง 6 ปล้อง ไม่มีเปลือกคลุม การแพร่กระจาย : พบกระจายอยูท่ วั่ ไปบริเวณ ชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: นันทนา นิลยงค์

ชั้น Bivalvia

ตัวอ่อนหอยสองฝา

Bivalve larvae ลักษณะ : ล�ำตัวแบนข้าง ร่างกายปกคลุมด้วย เปลือกเหมือนกัน 2 ข้าง มีบานพับ (hinge) ตรงแนวกลางล�ำตัวด้านหลัง เปลือกไม่ขดเป็น วงหรือบิด การแพร่กระจาย : พบกระจายอยูท่ วั่ ไปบริเวณ ชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: นันทนา นิลยงค์

63

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 63

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

แพลงก์ตอน Plankton

ชั้น Gastropoda

ตัวอ่อนหอยฝาเดียว

Gastropod larvae ลักษณะ : ตัวอ่อนของหอยฝาเดียวเปลือกบาง และใส ตัวค่อนข้างแบน ขดเป็นวงหรือบิด การแพร่กระจาย : พบกระจายอยูท่ วั่ ไปบริเวณ ชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: นันทนา นิลยงค์

ไฟลัม Echinodermata

ตัวอ่อนเม่นทะเล

Echinoderm larvae ลักษณะ : ตัวอ่อนมีสมมาตรแบบซีกซ้ายขวา ตัวเต็มวัย มีสมมาตรแบบรัศมี ตัวอ่อนมีลกั ษณะ แบน และมีวงขน 1 วง ขดอยู่รอบปาก มีแขน 4 คู่ แขนของตัวอ่อนมีโครงร่าง (skeleton) รองรับ จึงสามารถคงรูปได้ดีโดยไม่งอหรือพับ การแพร่กระจาย : พบกระจายอยูท่ วั่ ไปบริเวณ ชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: อรทัย กาญจนพรหม คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 64

64 24/11/2557 13:33

หญ้าทะเล และสาหร่ายทะเล

Seagrass and Seaweeds

65 �����1��������������������������������������������������������� .indd 65

24/11/2557 13:33

66 �����1��������������������������������������������������������� .indd 66

24/11/2557 13:33

หญ้าทะเล และสาหร่ายทะเล Seagrass and Seaweeds

หญ้าทะเล Seagrass หญ้าทะเลเป็นพืชมีดอกพวกหนึ่ง ซึ่ง มีวิวัฒนาการสามารถย้อนกลับไปด�ำรงชีวิตใน ทะเลอีกครั้ง หลังจากพืชชั้นสูงต่างอพยพขึ้นมา สู่แผ่นดินอันปราศจากน�้ำเค็มเมื่อ 400 ล้านปี มาแล้ว จากซากดึกด�ำบรรพ์ ท�ำให้เราทราบว่า บรรพบุรุษของหญ้าทะเลเริ่มกลับลงสู่ทะเลอีก ครั้งเมื่อประมาณ 100 ล้านปีมาแล้ว นับแต่นั้น มาถึงปัจจุบันหญ้าทะเลต่างก็มีการปรับเปลี่ยน โครงสร้างและการด�ำรงชีวิตให้สามารถอยู่ใน ทะเล ซึ่งได้รับปัจจัยทางสิ่งแวดล้อมที่แตกต่าง ออกไปกับบนพื้นแผ่นดิน ทั้งน�ำ้ ที่มีความเข้มข้น ของไอออนต่างๆ สูง คลื่นลม รวมถึงการขึ้นลง ของน�้ำในช่วงวัน มีอิทธิพลหลายประการที่ส่ง ผลต่อการเจริญเติบโตและการอยู่รอดของหญ้า ทะเลหลายปัจจัย เช่น อุณหภูมิ ความเค็ม คลื่น ลม น�ำ้ ขึน้ -น�ำ้ ลง ความลึก พืน้ ผิวยึดเกาะ ปริมาณ ตะกอนและช่วงความยาวของวัน ส�ำหรับปัจจัยที่ ก�ำหนดอัตราการสังเคราะห์แสงของหญ้าทะเล ได้แก่ ปริมาณแสง ปริมาณสารอาหาร พืชทีเ่ กาะ ยึดบนใบหญ้าทะเลและเชื้อโรคซึ่งทั้งหมดนี้ล้วน ส่งผลที่แตกต่างกันต่อการเจริญเติบโต และการ แพร่กระจายของหญ้าทะเลในแต่ละพื้นที่

67

แหล่งหญ้าทะเลในประเทศไทยมักพบ บริเวณที่กระแสน�้ำ และคลื่นลมค่อนข้างสงบ โดยทั่วไปมักพบบริเวณอ่าว หรือชายฝั่งด้านที่ไม่ ได้รบั ลมของเกาะ หญ้าทะเลสามารถพบได้ตงั้ แต่ ในพืน้ ผิวทีเ่ ป็นทรายหยาบ ทรายปนซากปะการัง ทรายปนโคลนไปจนถึงโคลนละเอียด ในส่วน ของระดับความเค็มของน�้ำทะเลนั้น หญ้าทะเล บางชนิดชอบบริเวณน�ำ้ กร่อย หรือปากแม่น�้ำซึ่ง ความเค็มของน�้ำมีการเปลี่ยนแปลงอยู่เสมอ แต่ บางชนิดก็ชอบบริเวณที่ความเค็มมีระดับคงที่ ความลึกของน�้ำมีผลต่อหญ้าทะเลในหลายด้าน ในพื้นที่ที่มีความลึกต�่ำหญ้าทะเลมีโอกาสเสี่ยง สูงที่จะถูกผึ่งแห้งขณะน�้ำลงและในระดับที่ลึก มากแสงส่องลงไปถึงจะมีปริมาณน้อยลง ส่งผล ต่อการสังเคราะห์แสงของหญ้าทะเล ความขุ่น ของน�้ำก็เป็นอีกปัจจัยที่ส่งผลต่อปริมาณแสงที่ จะตกลงสู่ผืนหญ้าทะเล ซึ่งกิจกรรมหลายอย่าง ของมนุษย์ ในปัจจุบันส่งผลให้น�้ำที่ลงสู่ทะเลมี ปริมาณตะกอนมากขึ้น ทั้งจากการเกษตรกรรม อุตสาหกรรมหรือการท�ำเหมืองแร่

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 67

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

หญ้าทะเล และสาหร่ายทะเล Seagrass and Seaweeds

ปัจจุบันในประเทศไทยพบหญ้าทะเล 12 ชนิด ได้แก่ หญ้าชะเงา (Enhalus acoroides) หญ้าชะเงาเต่า (Thalassia hemprichii) หญ้าชะเงาใบแคบ (Halodule uninervis) หญ้าชะเงาฝอย (Halodule pinifolia) หญ้าชะเงาสัน้ ปลายหนาม (Cymodocea serrulata) หญ้าชะเงาสัน้ ปลายมน (Cymodocea rotundata) หญ้าใบสน (Syringodium isoetifolium) หญ้าตะกานน�้ำเค็ม (Ruppia maritima) หญ้าใบพาย (Halophila beccarii) หญ้าใบมะกรูดขน (Halophila decipiens) หญ้าใบมะกรูดแคระ (Halophila minor) และหญ้าใบมะกรูด (Halophila ovalis) โดยทางฝั่ง ทะเลอันดามันพบหญ้าทะเลทัง้ หมด 11 ชนิด ส�ำหรับชนิดหญ้าทะเลทีไ่ ม่พบทางฝัง่ ทะเลอันดามันคือ หญ้าตะกานน�้ำเค็ม (Ruppia maritima) จากการส�ำรวจชนิดหญ้าทะเลที่ส�ำรวจพบบริเวณเกาะเต่า และเกาะนางยวน อ�ำเภอ เกาะพะงัน จังหวัดสุราษฎร์ธานี ในเดือนกันยายน พ.ศ. 2553 เบื้องต้นพบหญ้าทะเล 1 ชนิด คือ หญ้าใบมะกรูด (Halophila ovalis) พบบริเวณหาดทรายรี ที่ระดับความลึก 10-12 เมตร ขึ้นอาศัย อยู่บนพื้นทรายหยาบ ครอบคลุมพื้นที่เล็กๆ ประมาณ 30-40 ตารางเมตร

วงศ์ Hydrocharitaceae

Halophila ovalis (R. Brown) Hooker

หญ้าใบมะกรูด หญ้าอ�ำพัน

Spoon seagrass, Paddle weed ลักษณะ : ล�ำต้นใต้ดนิ (rhizome) อวบใส เจริญ คืบคลานอยู่ใต้พื้นผิวดิน มีใบเกิดเป็นคู่ตรงข้อ มีก้านใบ (petiole) ผอมยาว 0.8-3.1 ซม. ใบ แบนรีรปู ไข่มสี เี ข้มหรือเขียวอมเหลือง ปลายใบ มนกลมขอบใบเรียบ ไม่มขี นตามใบ มีเส้นกลาง ใบ 1 เส้น มีเส้นใบตามขวาง 12-19 คู่ บางเส้น ปลายแยกเป็น 2 แฉก บริเวณโคนใบมีใบเกล็ด (scale) รองรับ 1 คู่ นิเวศวิทยา : บริเวณชายฝั่งทะเลที่มีพื้นเป็น โคลน โคลนปนทราย หรือโคลนปนซากปะการัง ในเขตน�้ำลงต�่ำสุด หรือบริเวณน�้ำลึกตามแนว ชายฝั่งที่มีคลื่นสงบ

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 68

68 24/11/2557 13:33

สาหร่ายทะเล Seaweeds

สาหร่ายทะเล Seaweeds สาหร่าย ( alga,พหูพจน์ algae) คือ สิ่ง มีชีวิตชั้นต�่ำที่สามารถสังเคราะห์ด้วยแสงได้เช่น เดียวกับพืช แต่ยงั ไม่มรี าก ล�ำต้น และใบทีแ่ ท้จริง มีเพียงส่วนทีค่ ล้ายราก คล้ายล�ำต้น และคล้ายใบ รวมทั้งหมดเรียกว่า ทัลลัส (thallus, พหูพจน์ thalli) มีขนาดตั้งแต่เล็กมากประกอบด้วยเซลล์ เพียงเซลล์เดียวทีม่ องไม่เห็นด้วยตาเปล่า ไปจนถึง ขนาดใหญ่ที่มีความยาวหลายสิบเมตร สาหร่ายสามารถขึ้นอยู่ได้ทั้งในน�้ำจืด น�้ำกร่อย และน�้ำเค็ม หรือแม้แต่บนดินหรือที่ชุ่ม ชื้น ส�ำหรับสาหร่ายทะเลขึ้นอยู่ได้ตั้งแต่บริเวณ ชายฝั่งที่น�้ำทะเลท่วมถึงหรือสาดกระเซ็นถึง ไป จนถึงระดับความลึกที่แสงส่องถึง ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับ ความขุ่นใสของน�้ำทะเล โดยปกติสาหร่ายทะเล ขึ้นบนพื้นหรือวัสดุซึ่งสามารถยึดเกาะได้มั่นคง อาทิ ก้อนหิน ซากปะการัง และเปลือกหอย หรือ

69

ขึ้นอิงอาศัยบนสาหร่ายทะเลหรือหญ้าทะเล สาหร่ายทะเลมีความส�ำคัญต่อระบบ นิเวศชายฝัง่ โดยเป็นผูผ้ ลิตออกซิเจนให้แก่แหล่ง น�้ำ และใช้คาร์บอนไดออกไซด์เช่นเดียวกับพืช ทั่วไป นอกจากนั้น ยังเป็นแหล่งวางไข่ เพาะฟัก และอนุบาลสัตว์น�้ำวัยอ่อน เป็นแหล่งอาหาร แหล่งหลบภัยหรือหลบซ่อนศัตรู ฯลฯ นอกจาก มีความส�ำคัญต่อระบบนิเวศชายฝั่งแล้ว สาหร่าย ทะเลยังเป็นอาหารของมนุษย์ เป็นยา และใช้เป็น วัตถุดิบในการสกัดสาร Phycocolloid ซึ่งใช้ใน อุตสาหกรรมต่างๆ ได้แก่ อุตสาหกรรมอาหาร เครื่องดื่ม เครื่องส�ำอาง สิ่งทอฯลฯ ที่ใช้ในชีวิต ประจ�ำวัน (กาญจนภาชน์, 2527)

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 69

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สาหร่ายทะเล Seaweeds

สาหร่ า ยทะเลสามารถแบ่ ง ออกเป็ น กลุ่มใหญ่ๆ ตามชนิดของรงควัตถุได้ 4 กลุ่ม คือ สาหร่ายสีน�้ำเงินแกมเขียว สาหร่ายสีเขียว สาหร่ายสีน�้ำตาล และสาหร่ายสีแดง (กาญจน ภาชน์ และคณะ, 2550) 1. สาหร่ายสีน�้ำเงินแกมเขียว (Cyanophyta) จัดได้วา่ เป็นสาหร่ายกลุม่ เดียวทีจ่ ดั อยู่ในอันดับเดียวกับสิ่งมีชีวิตพวกแบคทีเรีย แต่ แตกต่างจากแบคทีเรียตรงที่ มีรงควัตถุทสี่ ามารถ สังเคราะห์แสง สร้างอาหารเองได้ นอกจากนี้ ลักษณะพิเศษของสาหร่ายกลุ่มนี้คือ สาหร่าย เปลี่ยนสีตามความยาวของคลื่นแสง และความ เข้มของแสงได้ ซึ่งเป็นผลมาจากการปรับเปลี่ยน ปริมาณรงควัตถุภายในเซลล์ เมื่อเราพบสาหร่าย กลุ่มนี้ เราจะสามารถสังเกตเห็นฟองอากาศจาก กลุม่ ของสาหร่ายได้ เนือ่ งจากสาหร่ายสีเขียวแกม น�ำ้ เงินบางกลุม่ สามารถตรึงไนโตรเจน เนือ่ งจากมี เซลล์ที่เรียกว่า เฮเทอโรซิส (heterocyst) 2. สาหร่ายสีเขียว (Cholrophyta) สาหร่ายกลุ่มนี้สามารถพบได้ทั่วไป แต่ที่พบมาก จะพบในน�ำ้ จืด มีตงั้ แต่ขนาดเล็กจนถึงขนาดใหญ่ พวกที่มีขนาดเล็กมักอยู่เป็นแพลงก์ตอน ส่วน พวกที่มีขนาดใหญ่มักด�ำรงชีวิตเป็นพวกเบนติก (benthic form) หรืออิพไิ ฟต์ (epiphytic form) 3. สาหร่ายสีน�้ำตาล (Phaeophyta) สาหร่ายกลุ่มนี้แพร่กระจายได้ดีในน�้ำทะเลและ น�้ ำ กร่ อ ย ชอบเขตอบอุ ่ น และหนาวมากกว่ า เขตร้ อ น สาหร่ า ยกลุ ่ ม ส่ ว นใหญ่ มี ข นาดใหญ่ สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า ในกลุ่มที่มีการ วิวฒ ั นาการสูง จะมีลกั ษณะเหมือนพวกพืชชัน้ สูง คือ มีส่วนที่คล้ายราก (holdfast) ล�ำต้น (stipe) และใบ (blade) 4. สาหร่ายสีแดง (Rhodophyta) สาหร่ายกลุ่มนี้เป็นกลุ่มที่มีจ�ำนวนมากที่สุด ส่วน ใหญ่เป็นสาหร่ายทะเล สามารถแพร่กระจายได้ ดีตั้งแต่บริเวณชายฝั่งถึงบริเวณที่ลึกที่แสงส่อง คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

ถึง ขนาดของสาหร่ายกลุ่มนี้ก็มีตั้งแต่ขนาดเล็ก ถึงใหญ่ ซึ่งในเขตร้อนแถบประเทศไทยมักพบ ขนาดเล็กมากกว่า จากการรวบรวมข้อมูลและการส�ำรวจ ความหลากชนิดของสาหร่ายทะเลบริเวณเกาะ เต่า และเกาะนางยวน จังหวัดสุราษฎร์ธานี ใน เบือ้ งต้นพบสาหร่ายทะเล 25 ชนิด ประกอบด้วย • สาหร่ า ยเขี ย วแกมสี น�้ ำ เงิ น (Cyanophyta) จ�ำนวน 2 ชนิด ได้แก่ Lyngbya sp. และ Symploca sp.

• สาหร่ า ยสี เขี ย ว (Cholrophyta) จ�ำนวน 10 ชนิด ได้แก่ Avrainvillea erecta, Bryopsis pennata, Caulerpa racemosa, Caulerpa serrulata f. lata, Caulerpa serrulata var. boryana, Caulerpa taxifolia, Caulerpa verticillata, Halimeda macroloba, Rhipidosiphon javensis และ Ventricaria ventricosa • สาหร่ า ยสี น�้ ำ ตาล (Phaeophyta) จ�ำนวน 10 ชนิด ได้แก่ Colpomenia sinuosa, Canistrocarpus cervicornis, Dictyota sp., Lobophora variegate, Padina australis, Padina boryana, Padina okinawaensis, Sargassum oligocystum, Sargassum sp. และ Turbinaria decurrens • สาหร่ า ยสี แ ดง (Rhodophyta) จ�ำนวน 3 ชนิด ได้แก่ Acanthophora spicifera Galaxaura sp. และ Asparagobsis taxiformis นอกจากนี้ยังมีสาหร่ายทะเลอีกหลาย ชนิดที่ยังรอการระบุชนิด

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 70

70 24/11/2557 13:33

สาหร่ายทะเล Seaweeds

วงศ์ Oscillatoriaceae

Lyngbya sp. ลักษณะ : ทัลลัสเส้นสายที่ไม่แตกแขนง เซลล์ มีขนาดเท่ากันตลอดสาย ระหว่างเซลล์ไม่มรี อย คอด เซลล์ปลายสายลักษณะกลมมน เยื่อหุ้ม สายเซลล์ (sheath) หนา 10 -15 um ยื่นยาว พ้นสายเซลล์ บางตอนเห็นเป็นเยือ่ หุม้ ว่างๆ เป็น เส้นสายทีม่ ขี นาดค่อนข้างใหญ่ สีน�้ำตาลแดง-ด�ำ ขึ้นรวมเป็นกระจุกคล้ายเส้นผม นิเวศวิทยา : พบเจริญบนก้อนหินหรือซาก ปะการัง หรือบนสาหร่ายชนิดอื่น ที่ระดับน�้ำ ขึ้นน�ำ้ ลง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Phormidiaceae

Symploca sp.

สาหร่ายพู่กัน

Paint-brush algae ลักษณะ : ทัลลัสเป็นเส้นสายที่ไม่แตกแขนง รวมตัวกันเป็นมัดคล้ายปลายพูก่ นั สูงประมาณ 3 เซนติเมตร ปลายทัลลัสมีสดี ำ� ส่วนโคนมีสเี ทา นิเวศวิทยา : เจริญบนพื้นทะเลที่เป็นทราย ปนโคลน

ภาพโดย: Chad Scott

71

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 71

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สาหร่ายทะเล Seaweeds

วงศ์ Udoteaceae

สาหร่ายหูช้าง

Avrainvillea erecta (Berkeley) A. et E. S. Gepp

Paddle blade algae ลักษณะ : ทัลลัสเดีย่ ว สีเขียวเข้มหรือสีเขียวอม น�ำ้ ตาล มีสว่ นทีค่ ล้ายใบแบน และอัดตัวกันแน่น รูปร่างคล้ายพัด หรือลิ่ม ประกอบด้วยเส้นสาย เล็กๆรูปทรงกระบอกจ�ำนวนมาก แตกแขนง แบบคู่ ส่วนล่างของทัลลัสมีโคนสัน้ ๆ และมีสว่ น ทีค่ ล้ายรากลักษณะเป็นรากฝอยรวมตัวกันเป็น รูปร่างคล้ายกระเปาะ ใช้ส�ำหรับยึดเกาะ นิเวศวิทยา : พบเจริญบนพื้นทราย ทราย ปนโคลนหรือสภาพพื้นผิวที่มีอนุภาคตะกอน ละเอียด ในเขตน�้ำขึ้นน�้ำลงไปจนถึงเขตน�้ำลง ต�่ำสุดบริเวณชายฝั่งที่มีคลื่นสงบ และแอ่งน�้ำ ทะเลขัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Bryopsidaceae

Bryopsis pennata Lamouroux ลักษณะ : ทัลลัสลักษณะเหมือนขนนกสีเขียว ขึ้นรวมกันเป็นกระจุก สูง 3-5 เซนติเมตร แต่ ละทัลลัสประกอบด้วยแกนกลางเป็นหลอดตั้ง ตรง ส่วนล่างไม่แตกแขนง ส่วนบนแตกแขนง 2 ข้างเหมือนขนนก แขนงยาว 2-3 มิลลิเมตร ขนาดเท่ากันเกือบตลอด เฉพาะแขนงตรงปลาย ที่มีขนาดสั้นกว่า นิเวศวิทยา : พบเจริญบนโขดหิน และก้อน กรวด ในเขตน�้ำขึ้นน�้ำลง บริเวณชายฝั่งที่มี คลื่นปานกลาง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 72

72 24/11/2557 13:33

สาหร่ายทะเล Seaweeds

วงศ์ Caulerpaceae

Caulerpa racemosa (Forsskål) J.Agardh

สาหร่ายพวงองุ่น สาหร่ายช่อพริกไทย ลักษณะ : ทัลลัสสีเขียวอ่อน ความสูงประมาณ 2-3 เซนติเมตร ส่วนทีค่ บื คลานขนานไปตามพืน้ เรียกว่า สโตลอน (stolon) มีรากแตกแขนงเป็น เส้นเล็กๆ ไว้ยึดเกาะพื้น รามูลัส (ramulus) มี ลักษณะเป็นครึง่ ทรงกลมแบนเล็กน้อย มีขนาด เส้นผ่านศูนย์กลาง 3-5 มิลลิเมตร ไม่มรี อยคอด ระหว่างปลายแขนงย่อยที่เป็นครึ่งทรงกลมกับ ส่วนก้านสั้น นิเวศวิทยา : พบเจริญอยู่รวมกันเป็นกลุ่มก้อน บนโขดหินหรือปะการังตาย ในเขตน�้ำลงต�ำ่ สุด บริเวณชายฝั่งที่มีคลื่นปานกลาง ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Caulerpaceae

Caulerpa serrulata (Forsskål) J.Agardh

ลักษณะ : ทัลลัสมีสีเขียวหม่น สโตลอนมีการ แตกแขนงของรากฝอยเป็นระยะๆ ส่วนของรา มูลสั มีลกั ษณะเป็นแถบแบน ยาวประมาณ 6-7 เซนติเมตร แขนงย่อยทีต่ งั้ ตรงของสาหร่ายชนิด นีม้ ลี กั ษณะแคบและเรียวยาว บริเวณขอบมีรอย หยักคล้ายฟันเลือ่ ย ส่วนบนแบน และบาง แตก แขนงแบบคู่ออกไปจากส่วนล�ำต้น นิเวศวิทยา : พบเจริญอยู่บนก้อนกรวด และ ซากปะการัง บริเวณใต้แนวร่มโขดหิน ในเขต น�้ำลงต�ำ่ สุดตามแนวชายฝั่งที่มักมีกระแสน�้ำนิ่ง ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

73

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 73

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สาหร่ายทะเล Seaweeds

วงศ์ Caulerpaceae

Caulerpa verticillata J.Agardh ลักษณะ : ทัลลัสมีสีเขียวอ่อน-สีเขียวเข้ม มี แขนงย่อยตั้งตรง และแตกออกสองง่าม ยาว ประมาณ 1-2 เซนติเมตร นิเวศวิทยา : พบเจริญบนโขดหิน ก้อนกรวด พื้นทรายแข็ง และซากปะการัง ในเขตน�ำ้ ลงต�่ำ สุดบริเวณชายฝั่งที่มีคลื่นสงบ

ภาพโดย: Chad Scott

วงศ์ Halimedaceae

Halimeda macroloba Decaisne

สาหร่ายใบมะกรูด ลักษณะ : ทัลลัสมีส่วนเหนือพื้นและใต้พื้น ส่วนที่อยู่เหนือพื้นประกอบด้วยสไตป์ (stipe) สูงประมาณ 2 ซม. blade แตกแขนงหลาย ครั้งจนเป็นพุ่ม ลักษณะเหมือนใบมะกรูด มี สีเขียวอมขาวหรือเขียวซีดๆ มีหินปูนเป็นองค์ ประกอบ ส่วนที่อยู่ใต้พื้นเป็นรากฝอยละเอียด ยึดเม็ดทรายรวมกัน เป็นกระเปาะฝังอยู่ในพื้น นิเวศวิทยา : พบเจริญได้บนพืน้ ทรายหรือทราย ปนโคลน ตั้งแต่เขตระดับน�ำ้ ขึ้นน�้ำลง ไปจนถึง ความลึก 12 เมตร ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 74

74 24/11/2557 13:33

สาหร่ายทะเล Seaweeds

วงศ์ Udoteaceae

Rhipidosiphon javensis Montahgne ลักษณะ : ทัลลัสแผ่เป็นแผ่นรูปสามเหลี่ยม หัวกลับ รูปร่างคล้ายพัด ประกอบด้วยสายที่มี ลักษณะเป็นหลอดเดีย่ วๆ รูปทรงกระบอก แตก แขนงแบบคู่หลายครั้งในระนาบเดียวกัน ส่วน โคนแคบ ส่วนปลายแผ่กว้าง โดยมีดา้ นข้างของ หลอดเชือ่ มติดกันและมีหนิ ปูนเคลือบ ส่วนล่าง ถัดจากโคนลงไป เป็นหลอดเดี่ยวๆ เนื่องจากมี หินปูนเป็นองค์ประกอบ นิเวศวิทยา : พบเจริญ บนโขดหิน หรือซาก ปะการัง ในเขตน�้ำลงต�่ำสุด บริเวณชายฝั่งที่มี คลื่นสงบ

ภาพโดย: Chad Scott

วงศ์ Valoniaceae

Ventricaria ventricosa (J.Agardh) J.L.Olsen & J.A.West ลักษณะ : ทัลลัสมีสีเขียวใส ลักษณะเป็นถุง หรือเป็นก้อนกลมหรือรี ที่ประกอบด้วยเซลล์ เพียงเซลล์เดียวตรงโคนมีรากส�ำหรับยืดเกาะ เป็นสาหร่ายที่นิยมใช้ในการศึกษาและทดลอง ทางด้านสรีรวิทยาและชีววิทยาของเซลล์ นิเวศวิทยา : พบเจริญอยู่ในแนวปะการัง บน ปะการังที่ตายแล้ว

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

75

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 75

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สาหร่ายทะเล Seaweeds

วงศ์ Scytosiphonaceae

Colpomenia sinuosa (Mertens ex Roth) Derbès & Solier

ลักษณะ : ทัลลัสมีสีเหลืองส้ม กลวงเป็นโพรง รูปร่างทรงกลม หรือกลมแบนเล็กน้อย ขดม้วน เมื่อเจริญเติบโตเต็มที่ เปราะบางแตกหักง่าย เนื่องจากมีความยืดหยุ่นน้อย นิเวศวิทยา : พบได้บนโขดหิน และก้อนกรวด ในเขตน�้ำขึ้นน�้ำลงบริเวณชายฝั่งที่มีคลื่นสงบ ถึงปานกลาง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Dictyotaceae

Canistrocarpus cervicornis (Kützing) De Paula & De Clerck ลักษณะ : ทัลลัสแบนบางสีน�้ำตาลอมเหลือง มีแขนงที่ตั้งตรง ลักษณะเป็นแถบพันกันเล็ก น้อย แตกแขนงแบบคู่เป็นมุมแหลม แขนง กว้างประมาณ 2-4 มิลลิเมตร ขอบเรียบ ส่วน ปลายแหลม นิเวศวิทยา : พบเจริญบนบนโขดหิน และพื้น กรวดทราย ในเขตน�้ำขึ้นน�้ำลงจนถึงเขตน�้ำลง ต�่ำสุดบริเวณชายฝั่งที่มีคลื่นปานกลาง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 76

76 24/11/2557 13:33

สาหร่ายทะเล Seaweeds

วงศ์ Dictyotaceae

Dictyota sp. ลักษณะ : ทัลลัสแบนบางสีนำ�้ ตาลอมเหลือง มีการ แผ่ขยายคล้ายพุ่มไม้สูง 6-15 เซนติเมตร แขนงมี รูปร่างเป็นแถบกว้าง 3-6 มิลลิเมตร มีการแตก แขนงเป็นคู่ ทีต่ รงโคนมีรากฝอยเป็นกระจุกส�ำหรับ ยึดเกาะ นิเวศวิทยา : พบเจริญบนโขดหิน ก้อนกรวด ทราย หรือซากปะการัง ในเขตน�้ำขึ้นน�้ำลงไปจนถึงเขต น�้ำลงต�ำ่ สุดตามแนวชายฝั่งที่มีคลื่นปานกลาง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Dictyotaceae

สาหร่ายเห็ดหูหนูแข็ง

Lobophora variegata (J.V. Lamouroux) Womersley ex E.C. Oliveira

ลักษณะ : ทัลลัสเป็นแผ่นแบน ลักษณะคล้าย พัด ขอบเรียบ อาจมีรอยเว้าเล็กน้อย แผ่ขนาน ไปกับพืน้ โดยมีสว่ นปลายไม่ยดึ ติดกับพืน้ ผิว มีสี น�้ำตาลอมเหลือง บนใบมีเส้นสีเหลืองตามแนว รัศมีจากโคนจรดปลายขอบทั่วทั้งใบ เส้นผ่าน ศูนย์กลางประมาณ 6 เซนติเมตร นิ เ วศวิ ท ยา : พบเจริ ญ บนโขดหิ น หรื อ ปะการัง ในเขตน�้ำขึ้นน�้ำลง ไปจนถึงต�่ำกว่า ระดับเขตน�้ำลงต�่ำสุด บริเวณแนวชายฝั่งที่มี คลื่นปานกลาง ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

77

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 77

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สาหร่ายทะเล Seaweeds

วงศ์ Dictyotaceae

Padina australis Hauck

สาหร่ายเห็ดหูหนู สาหร่ายพัด ลักษณะ : ทัลลัสแผ่เป็นรูปพัด สีน�้ำตาลเข้ม หรือสีนำ�้ ตาลอมแดง แตกแขนงเป็นพุม่ ใหญ่ สูง ประมาณ 15-20 เซนติเมตร มีหินปูนเป็นองค์ ประกอบ เซลล์หนา 2 ชัน้ ตลอดแผ่นใบ แถวขน เป็นแนวโค้งขนานกับขอบของทัลลัสเรียงขนาน กันห่างๆ มีทั้งด้านบนและด้านล่างสลับกัน นิเวศวิทยา : พบเจริญบนโขดหิน พื้นกรวด ทราย หรื อ ซากปะการั ง ในพื้ น ที่ เขตน�้ ำ ขึ้ น น�้ำลงจนถึงเขตน�้ำลงต�่ำสุด บริเวณชายฝั่งที่มี คลื่นปานกลาง ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Sargassaceae

Sargassum sp.

สาหร่ายทุ่น ลักษณะ : ทัลลัสตั้งตรง สไตป์(stipe) รูปทรง กระบอก ส่วนใบยาวเรียวแหลม บริเวณขอบใบ มีรอยหยักคล้ายฟันเลื่อย ถุงลมทรงกลม หรือ รูปไข่ ส่วนที่ท�ำหน้าที่เป็นรากมีรูปร่างคล้าย จานกลมแบน นิเวศวิทยา : พบเจริญบนโขดหิน ในเขตน�ำ้ ลง ต�่ำสุดบริเวณชายฝั่งที่มีคลื่นปานกลาง

ภาพโดย: Chad Scott คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 78

78 24/11/2557 13:33

สาหร่ายทะเล Seaweeds

วงศ์ Sargassaceae

Sargassum oligocystum Montange

สาหร่ายทุ่น

Gulfweed ลักษณะ : ทัลลัสตั้งตรง สไตป์(stipe) รูปทรง กระบอกผิวเรียบ ส่วนบนของสไตป์แตกแขนง ได้ 6 - 8 แขนง ลักษณะแบนหรือค่อนข้างแบน ใบลักษณะผอมยาว ขอบมีรอยหยัก ปลายใบมน ถุงลมรูปกลม หรือรี นิเวศวิทยา : พบเจริญบนโขดหิน ในเขตน�ำ้ ลง ต�่ำสุดบริเวณชายฝั่งที่มีคลื่นปานกลาง

ภาพโดย: Chad Scott

วงศ์ Sargassaceae

Turbinaria decurrens Bory de Saint-Vincent

สาหร่ายดอกจอก สาหร่ายทุ่น ลักษณะ : ทัลลัสตั้งตรง สีน�้ำตาลหรือน�้ำตาล ปนเหลือง ส่วนที่คล้ายใบมีลักษณะเป็นรูปทรง สามเหลี่ยมหนา ตรงกลางเว้าเล็กน้อย ขอบใบ มีรอยหยักคล้ายฟันเลื่อยขนาดเล็ก ส่วนที่ท�ำ หน้าที่ยึดเกาะมีรากแขนงแผ่ออกกว้าง นิเวศวิทยา : พบเจริญบนบนโขดหินหรือซาก ปะการัง บริเวณแนวปะการังตั้งแต่เขตน�้ำขึ้น น�้ำลง จนถึงต�่ำกว่าระดับน�้ำลงต�่ำสุด

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

79

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 79

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สาหร่ายทะเล Seaweeds

วงศ์ Rhodomelaceae

Acanthophora spicifera (Vahl) Børgesen

สาหร่ายมงกุฎหนาม ลักษณะ : ทัลลัสเป็นพุ่มตั้งตรง แตกแขนง หลายครั้งแบบไม่เป็นระเบียบ แต่ละแขนงมี แขนงสั้นๆ เรียงวนตลอดแกน บนแขนงสั้นๆ นี้ มีแขนงย่อยลักษณะเหมือนหนามปลายแหลม เรียงกันเป็นกลุม่ ๆ ปลายยอดหรือปลายแขนงมี ไตรโคบลาสต์ (trichoblast) ซึง่ หลุดร่วงได้งา่ ย ทัลลัสสีน�้ำตาลเข้มหรือน�้ำตาลอมแดง นิเวศวิทยา : พบเจริญบนก้อนหิน หรือซาก ปะการัง ในเขตน�้ำลงต�่ำสุดตามแนวชายฝั่งที่มี คลื่นสงบถึงปานกลาง ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Galaxauraceae

Galaxaura sp. ลักษณะ : โครงสร้างของสาหร่ายชนิดนีม้ หี นิ ปูน เป็นองค์ประกอบ แขนงเป็นรูปทรงกระบอก แตกออกไปแบบคู่ มีผิวเรียบ และมีสีขาว หรือ สีชมพูอ่อน ที่ผิวปกคลุมด้วยขนละเอียดสีแดง สั้นๆ สาหร่ายชนิดนี้เมื่อแห้งจะแตกหักง่าย นิ เวศวิ ท ยา : พบได้ บ นโขดหิ น หรื อ ซาก ปะการัง ในเขตน�้ำลงต�่ำสุดตามแนวชายฝั่งที่มี คลื่นปานกลาง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 80

80 24/11/2557 13:33

สังคมสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล Marine benthic community

สังคม

สิ่งมีชีวิตพื้นทะเล

Marine benthic community

81

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 81

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สังคมสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล Marine benthic community

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 82

82 24/11/2557 13:33

สังคมสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล Marine benthic community

สังคมสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล Marine benthic community สังคมสิง่ มีชวี ติ (community) หมายถึง กลุม่ ประชากร (population) ของสิง่ มีชวี ติ หลายชนิด ทีอ่ าศัยอยูร่ ว่ มกันภายใต้สภาวะแวดล้อมหนึง่ โดยมีความสัมพันธ์ทงั้ แบบทีม่ แี บบแผนแน่นอน หรือมี การเปลี่ยนแปลงได้ ความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตแต่ละกลุ่มอาจจะอยู่ในรูปของการถ่ายทอดพลังงาน หรือสารอาหาร ในรูปของการล่าเหยื่อกินต่อเป็นทอดๆ การแก่งแย่งแข่งขัน การช่วยเหลือพึ่งพากัน ทั้งประเภทที่พึ่งพากันระหว่างสิ่งมีชีวิตชนิดเดียวกัน หรือต่างชนิดกัน เป็นต้น

การจ�ำแนกประเภทของสัตว์พื้นทะเล (marine benthos) การจ�ำแนกประเภทของสัตว์พื้นทะเลอาจแบ่งออกได้ 5 ประเภท คือ

วิธาน

1. การจ�ำแนกสัตว์พนื้ ทะเลตามอนุกรม

วิธีการนี้เป็นการจ�ำแนกสัตว์พื้นทะเล ของนักอนุกรมวิธานทั่วไป คือ จ�ำแนกตามไฟ ลัม (phylum) ชั้น (class) อันดับ (order) วงศ์ (family) สกุล (genus) และชนิด (species) โดยเน้นไปที่การจ�ำแนกว่าสิ่งมีชีวิตที่พบมีชื่อว่า อะไร จ�ำนวนเท่าไร การจ�ำแนกแบบนี้อาจจะมี ประโยชน์ในการศึกษาความหลากหลายของชนิด หรือการศึกษาถึงการหายไป หรือคงอยู่ของสิ่งมี ชีวิต และจ�ำนวนของสิ่งมีชีวิตแต่ละชนิด อย่างไรก็ตาม ในการศึกษาผลกระทบ ทางสิง่ แวดล้อม อาจจะไม่มคี วามจ�ำเป็นทีจ่ ะต้อง ศึกษาถึงระดับชนิด (species) ทัง้ นีเ้ นือ่ งจากการ เปลี่ยนแปลงทางสิ่งแวดล้อมมักมีผลต่อสิ่งมีชีวิต แต่ละชนิดไม่เท่ากันซึ่งท�ำให้เกิดความยุ่งยากใน การประเมินผล นอกจากนี้การจ�ำแนกสิ่งมีชีวิต ให้ถูกต้องในระดับชนิดยังเป็นเรื่องที่ท�ำได้ยาก และต้องใช้เวลามาก และการเปลี่ยนแปลงทาง สิ่งแวดล้อมมักจะมีผลต่อสิ่งมีชีวิตทั้งกลุ่ม ซึ่ง สามารถตรวจสอบการเปลี่ยนแปลงได้ในระดับ วงศ์ (family) หรือ สกุล (genus)

83

2. การจ� ำ แนกสั ต ว์ พื้ น ทะเลตาม ต�ำแหน่ง และหน้าที่ในระบบนิเวศ (ecological niche) การจ�ำแนกสัตว์พื้นทะเลตามลักษณะ หน้าที่ในระบบนิเวศ (ecological niche) มี ข้อดี คือ ลักษณะนี้จะมีความสัมพันธ์กับสภาพ แวดล้อม เช่น สภาพแวดล้อมที่มีตะกอนสาร อินทรีย์ลอยในมวลน�้ำ ก็จะมีสิ่งมีชีวิตที่กรอง กินอาหารจากมวลน�้ำมาก แต่ถ้าสภาพแวดล้อม มีสารแขวนลอยอยู่ในน�้ำมาก และมีอัตราการ ตกตะกอนสูงก็จะมีสิ่งมีชีวิตที่กวาดกินตะกอน จากพื้นมาก เป็นต้น ดังนั้นการเปลี่ยนแปลงสิ่ง แวดล้อมที่ส่งผลต่อการเพิ่มปริมาณอาหาร หรือ ตะกอนในมวลน�ำ้ ก็จะมีผลต่อการเพิม่ ประชากร แต่ละกลุ่มต่างกัน ซึ่งโดยทั่วไปเราสามารถแบ่ง ประเภทของสัตว์พื้นทะเลตามลักษณะการกิน อาหารออกได้เป็น 3 พวก ดังนี้ 2.1 พวกที่กินอาหารที่แขวนลอยอยู่ ในน�้ำ (suspension feeders) เป็นพวกที่กิน แพลงก์ตอน หรือสารแขวนลอยที่ลอยอยู่ในน�้ำ บางชนิดจะมีอวัยวะที่ใช้ในการกรองอาหารจาก น�้ำ (filter feeding) ซึ่งอาจจะมีการสร้างเมือก

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 83

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สังคมสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล Marine benthic community

มีหนวดหรือรยางค์ช่วยในการจับอาหารในมวลน�้ำ สัตว์พื้นทะเลกลุ่มนี้มักอาศัยอยู่ในน�้ำที่ค่อนข้าง ใส และจะมีปริมาณมากขึ้นถ้ามีตะกอนสารแขวนลอยในน�้ำมากขึ้น อย่างไรก็ตาม ถ้าในน�้ำมีตะกอน สารแขวนลอยมากเกินไป ก็จะมีผลต่อการอุดตันในอวัยวะที่ใช้กรองอาหารจากมวลน�้ำ ตัวอย่างสัตว์ กลุ่มนี้ได้แก่ ฟองน�ำ้ ปากกาทะเล ไส้เดือนทะเลบางวงศ์ 2.2 พวกที่กินอาหารตามหน้าดิน (deposit feeders) เป็นพวกที่กวาดเอาตะกอนซาก พืชซากสัตว์ หรือสารอินทรีย์ที่อยู่ตามพื้นกินเป็นอาหาร โดยมีกระบวนการย่อยสลาย หรือแยกเอา อินทรียสารในดินไปในบริเวณทางเดินอาหาร ส่วนที่เหลือจะขับออกมาภายนอก พวกนี้ตามปกติ แล้วจะกินไม่เลือก แต่ก็มีบางชนิดเลือกกินตะกอนดินเฉพาะที่มีปริมาณสารอินทรีย์สูง ตัวอย่างสิ่ง มีชีวิตที่กินอาหารตามหน้าดินได้แก่ ปลิงทะเล ไส้เดือนทะเล หนอนตัวกลม และสัตว์ที่แทรกตัวอยู่ ตามอนุภาคดิน 2.3 พวกทีก่ นิ สัตว์อนื่ เป็นอาหาร (predator) สิง่ มีชวี ติ กลุม่ นีจ้ ะกินสัตว์พนื้ ทะเลชนิดอืน่ ๆ เป็นอาหาร ซึ่งจะเป็นการถ่ายทอดพลังงานเข้าสู่ระบบนิเวศอื่นๆ ต่อไป ตัวอย่างสัตว์กลุ่มนี้ได้แก่ ไส้เดือนทะเล กั้งตั๊กแตน ดาวทะเล ปลากระเบน และหอยฝาเดียว เป็นต้น 3. การจ�ำแนกสัตว์พื้นทะเลตามขนาด แบ่งได้ 3 กลุ่ม คือ 3.1 Macrofauna หมายถึง พวกที่มีขนาดตั้งแต่ 0.5 มิลลิเมตรขึ้นไป เช่น ไส้เดือนทะเล หอยสองฝา หอยฝาเดียว แอมพิพอด ไอโซพอด และหนอนถั่ว 3.2 Meiofauna หมายถึง พวกที่มีขนาดตั้งแต่ 0.1 มิลลิเมตร ถึง 0.5 มิลลิเมตร (500 ไมโครเมตร) ส่วนใหญ่เป็นหนอนตัวกลม ไส้เดือนทะเล ออสตราคอด และโคพีพอด 3.3 Microfauna หมายถึง พวกที่มีขนาดเล็กมาก (น้อยกว่า 0.1 มิลลิเมตร) เช่น โปรโตซัว และ แบคทีเรีย 4. การจ�ำแนกสัตว์พื้นทะเลตามต�ำแหน่งการอยู่อาศัย โดยทั่วไปเราสามารถแบ่งประเภทของสัตว์พื้นทะเลตามต�ำแหน่งการอยู่อาศัย ออกได้เป็น 2 กลุ่ม คือ 4.1 กลุ่มที่อาศัยอยู่หน้าดิน (epibenthos หรือ epifauna) สิ่งมีชีวิตกลุ่มนี้จะอาศัยอยู่บริเวณผิวหน้าดิน โดยอาจจะมีความสามารถในการคืบคลานไป ตามพื้นท้องทะเล หรือเกาะติดอยู่กับที่ ตัวอย่างเช่น ปู กุ้ง ฟองน�้ำ ปะการังอ่อน ปะการัง เพรียง และหอยฝาเดียว เป็นต้น 4.2 กลุ่มที่อาศัยอยู่ในดิน (Infauna) สัตว์พนื้ ทะเลหลายชนิดจะต้องมีการฝังตัวอยูใ่ ต้พนื้ หรือมีการสร้างรัง หรือปลอกหุม้ ตัวอยูใ่ ต้ พื้นดิน ทั้งนี้เพื่อประโยชน์ในการหลบภัย และการลดการแข่งขันกันระหว่างสัตว์พื้นทะเลด้วยกันเอง ตัวอย่างเช่น หอยสองฝาหลายชนิด ไส้เดือนทะเลที่มีการสร้างปลอก ปู เป็นต้น

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 84

84 24/11/2557 13:33

สังคมสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล Marine benthic community

5. การจ�ำแนกสัตว์พื้นทะเลตามลักษณะของที่อยู่อาศัย การจ�ำแนกสัตว์พื้นทะเลตามลักษณะที่อยู่อาศัยจะสามารถแบ่งได้เป็น ลักษณะพื้นแข็ง (hard substrate) ลักษณะพื้นนุ่ม (soft substrate) และสภาพพื้นทะเลที่มีพืชน�้ำ ลักษณะพื้น แข็งได้แก่ บริเวณโขดหิน หรือกองหินใต้น�้ำ ส่วนพื้นนุ่ม ได้แก่ บริเวณพื้นที่เป็นทราย เช่น หาดทราย และบริเวณทีเ่ ป็นโคลน หรือบริเวณทีเ่ ป็นโคลนปนทราย บริเวณทีเ่ ป็นพืชน�ำ้ ได้แก่ บริเวณหญ้าทะเล สาหร่ายทะเล เป็นต้น 5.1 กลุ่มสิ่งมีชีวิตที่อาศัยอยู่บริเวณพื้นแข็ง (Hard substrate) ลักษณะพื้นแบบนี้ได้แก่ บริเวณโขดหิน ทั้งบริเวณที่อยู่ในเขตน�ำ้ ขึ้นน�้ำลง และบริเวณที่จม อยู่ใต้น�้ำตลอดเวลา สิ่งมีชีวิตที่อาศัยอยู่บริเวณโขดหิน หรือกองหิน จะมีลักษณะส�ำคัญ คือ มีการยึด เกาะอยูก่ บั พืน้ เพือ่ ป้องกันการถูกพัดพาโดยคลืน่ และกระแสน�ำ้ เช่น ปะการังอ่อน เพรียง หอยนางรม ฟองน�้ำ และกัลปังหา ส่วนบริเวณที่อยู่ในเขตน�ำ้ ขึ้นน�้ำลงจะมีการปรับตัวที่ส�ำคัญเพิ่มขึ้นมา คือ การ หลบซ่อนอยู่ตามซอกหลืบ เพื่อป้องกันการสูญเสียน�ำ้ เช่น หอยน�้ำพริก ลิ่นทะเล สิ่งมีชีวิตที่อาศัย อยูบ่ ริเวณพืน้ แข็งจะไม่สามารถทนต่อสภาพน�ำ้ ทีม่ ตี ะกอนตกในมวลน�ำ้ และการตกทับถมของตะกอน มากๆ ได้ เนือ่ งจาก สิง่ มีชวี ติ กลุม่ นีม้ กั จะมีการกินอาหารแบบกรองกินจากมวลน�้ำ ถ้ามีตะกอนในมวล น�้ำมากเกินไป ก็จะเกิดการอุดตันในบริเวณอวัยวะที่ใช้กรองกินอาหารได้ และถ้ามีตะกอนตกทับถม กันมากเกินไป มันก็จะถูกตะกอนทับถมได้ในที่สุด 5.2 กลุ่มสิ่งมีชีวิตที่อาศัยอยู่บริเวณพื้นนุ่ม (Soft substrate) ลักษณะพื้นที่อาศัยแบบนี้ได้แก่ บริเวณพื้นทราย โคลน หรือโคลนปนทราย สิ่งมีชีวิตกลุ่มนี้ มักจะกินอาหารโดยการกวาดกินตะกอนที่ตกอยู่ตามพื้นกินเป็นอาหาร เช่น หอย ปู กุ้ง และไส้เดือน ทะเล มันจะมีความสามารถในการปรับตัวต่อสภาพแวดล้อมทีม่ ตี ะกอนมากได้ดี เนือ่ งจากในตะกอน มีสารอินทรียท์ เี่ ป็นอาหารของมันอยูม่ าก บริเวณพืน้ นุม่ ในระบบนิเวศทางทะเล จะเริม่ จากเขตน�้ำขึน้ น�้ำลง ซึ่งอาจจะเป็นหาดทราย หรือหาดโคลน จนถึงบริเวณต�่ำกว่าเขตน�้ำขึ้นน�้ำลง ซึ่งอาจเป็นพื้น ทราย โคลน หรือทรายปนโคลน 5.3 กลุ่มสิ่งมีชีวิตที่อาศัยอยู่บริเวณพื้นท้องทะเลที่มีพืชน�้ำเจริญอยู่ (Aquatic plant substrate) ลักษณะพืน้ ท้องทะเลแบบนีจ้ ะเริม่ จากการมีพชื น�ำ้ เจริญเติบโตอยู่ เช่น บริเวณแหล่งหญ้าทะเล หรือสาหร่ายทะเล ซึ่งอาจจะมีสภาพพื้นแข็ง หรืออ่อนนุ่มก็ได้ ลักษณะเด่นของสภาพพื้นทะเลแบบนี้ คือ สิ่งมีชีวิตหลายชนิดจะมีการซ่อนตัวอยู่ตามซอกใบ ตามราก หรือมีการเกาะอยู่บนใบหญ้าทะเล สภาพแวดล้อมแบบนีอ้ าจจะมีการขยายตัว หรือมีการลดจ�ำนวนลงได้ ขึน้ อยูก่ บั การเปลีย่ นแปลงสภาพ แวดล้อมของน�้ำทะเล ทั้งทางด้านกายภาพ เคมี และชีวภาพ เช่น การตกทับถมของตะกอนมากเกิน ไปอาจจะมีผลต่อการตายของหญ้าทะเล หรือไปบดบังแสงอาทิตย์ที่จะส่องลงมายังหญ้าทะเล หรือ การเพิ่มปริมาณธาตุอาหารจากตะกอนอาจจะมีผลต่อการเพิ่มจ�ำนวนของหญ้าทะเลก็ได้

85

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 85

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สังคมสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล Marine benthic community

ความสั ความสัมมพัพันนธ์ธ์รระหว่ ะหว่าางสังสัตตว์ว์พพื้นื้นทะเล ทะเลและตะกอนดิ และตะกอนดินนบริ บริเวณพื เวณพื้น้นท้ท้อองทะเล งทะเล

ลักษณะพื้นท้องทะเล (substratum) และขนาดของตะกอนดิน (grain size) จัดเป็นปัจจัย สิ่งแวดล้อมที่ส�ำคัญยิ่งส�ำหรับสัตว์พื้นทะเล โดยเฉพาะมันมีความส�ำคัญในแง่ของปริมาณอาหาร ปริมาณออกซิเจน การซึมของน�้ำในดิน และปริมาณตะกอนแขวนลอยในมวลน�้ำ ซึ่งพบว่าปริมาณ อินทรียสารจะสูงในดินโคลนและทรายละเอียด สัตว์ทะเลแต่ละชนิดจะเลือกอยู่ในบริเวณที่มีขนาด ของตะกอนดินที่พอเหมาะ ตามปกติบริเวณหาดทรายเราจะพบว่าสัตว์ทะเลจะเลือกอยู่บริเวณทราย ละเอียดประมาณ 0.15-0.26 มิลลิเมตร และเป็นทรายที่มีขนาดใกล้เคียงกัน ถ้าดินทรายละเอียด เกินไปจะจับตัวกันแน่นมาก และมีผลต่อการฝังตัวและการซึมของน�้ำ และอาหารส�ำหรับสัตว์ทะเล ความลาดชันของพื้นทะเลจะมีผลต่อขนาดของตะกอนดินด้วย ถ้าความลาดชันของพื้นทะเลมีมาก ก็จะมีขนาดของเม็ดทรายใหญ่ขึ้นด้วย ลักษณะตะกอนดินจะมีผลต่อการฟุง้ กระจายของตะกอนในมวลน�ำ้ และเป็นตัวชีใ้ ห้เห็นถึง การกวนหรือการพัดพาของกระแสน�ำ้ ว่ามีความแรงมากน้อยแค่ไหน ถ้าตะกอนมีขนาดละเอียดมากจะ ชีใ้ ห้เห็นว่ามีปริมาณตะกอนแขวนลอยในน�ำ้ มาก ซึง่ จะก�ำหนดโครงสร้างสังคมสัตว์พนื้ ทะเลว่าจะมีสงิ่ มีชีวิตกลุ่มไหนอาศัยอยู่มาก ความส�ำคัญของสัตว์พื้นทะเลต่อสภาพพื้นท้องทะเล

สัตว์พื้นทะเลมีความส�ำคัญต่อสภาพพื้นทะเล คือ เป็นตัวการที่ทำ� ให้เกิดการเปลี่ยนแปลงที่ พื้นทะเล กระบวนการที่สัตว์ทะเลมีการรบกวนสภาพพื้นทะเลนี้เรียกว่า bioturbation ซึ่งจะท�ำให้ เกิดการกวนผสมกันของตะกอนดินขนาดต่างๆ และการแยกขนาดของตะกอนดินออกมา กิจกรรม ของสัตว์ทะเลที่เป็นตัวการส�ำคัญ คือ การขุดรูฝังตัว การกินอาหารหรือล่าเหยื่อ และการขับถ่าย การ เปลี่ยนแปลงพื้นทะเลโดยสัตว์พื้นทะเลมีความส�ำคัญคือ 1. ท�ำให้ปริมาณออกซิเจนและน�้ำจากบริเวณผิวหน้าดินสามารถซึมไหลเวียนลงไปสู่ดินชั้น ล่างโดยผ่านทางรูที่สัตว์ทะเลขุดฝังตัว และการคุ้ยเขี่ยอาหาร 2. ท�ำให้ดินบริเวณนั้นมีความแน่น หรือจับตัวกันแน่น เนื่องจากมีการยึดตะกอนดินขนาด ต่างๆ เข้าด้วยกัน โดยการทีส่ ตั ว์ทะเลปล่อยสารเหนียวบางอย่างมาช่วยยึดอนุภาพของดินตะกอนเข้า ด้วยกันเพื่อท�ำเป็นรูที่อยู่อาศัย หรือสร้างปลอกหุ้มตัว นอกจากนี้อุจจาระที่ขับถ่ายออกมาเป็นก้อน เล็กๆ (feces) และก้อนดินทีส่ ตั ว์ทะเลไม่กนิ และได้คดั แยกออกมาเป็นก้อน (pseudofeces) อีกด้วย 3. การกินอาหารของสัตว์พนื้ ทะเล จะมีผลในการย่อยสลายซากพืชซากสัตว์หรือสารอินทรีย์ ในดินตะกอน ไม่ให้เกิดการเน่าเสีย ทับถมกันจนเกิดสภาพขาดออกซิเจน

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 86

86 24/11/2557 13:33

สังคมสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล Marine benthic community

ประโยชน์ของการศึกษาชุมชนสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล ข้อมูลเกีย่ วกับสัตว์พนื้ ทะเลในบริเวณใด บริเวณหนึง่ อาจบอกได้ถงึ ความอุดมสมบูรณ์ของ บริเวณนั้น โดยเฉพาะที่เกี่ยวกับการประมงของ สัตว์น�้ำที่มีความส�ำคัญทางเศรษฐกิจเนื่องจาก พวกสัตว์พื้นทะเลเหล่านี้มักเป็นอาหารที่ส�ำคัญ ส� ำ หรั บ สั ต ว์ น�้ ำ ที่ มี ค วามส� ำ คั ญ ทางเศรษฐกิ จ นอกจากนี้ในปัจจุบันยังนิยมใช้ข้อมูลสัตว์พื้น ทะเลเป็นดัชนีบ่งชี้คุณภาพของน�้ำหรือสภาพ แวดล้อมในบริเวณนั้นๆ เช่น การศึกษาค่าความ หลากหลายทางชีวภาพ diversity index หรือ การศึกษาค่าดัชนีความแตกต่าง (dissimilarity index) ในชุมชนสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล ค่าดังกล่าว จะบอกถึ ง จ� ำ นวนสิ่ ง มี ชี วิ ต ที่ พ บในชุ ม ชนของ สิ่งมีชีวิต ความเหมือนหรือแตกต่างกันระหว่าง บริเวณต่างๆ ตามปกติเราพบว่าค่าดัชนีความหลาก หลายทางชีวภาพนี้จะต�่ำในบริเวณที่มีคุณภาพ น�้ำเสื่อมลง หรือในสภาพแวดล้อมที่ไม่เหมาะ สม ทั้งนี้เป็นเพราะจะมีสัตว์น้อยชนิดเท่านั้นที่ จะปรับตัวและอาศัยอยู่ในบริเวณดังกล่าวได้ แต่ ถ้าเราดูถึงจ�ำนวนตัวในแต่ละชนิดที่พบอาศัยอยู่ ในบริเวณที่ไม่เหมาะสมนี้จะมีค่าสูง ในทางตรง กันข้าม ในที่ที่มีคุณภาพน�้ำค่อนข้างสะอาดจะมี ค่าดัชนีความหลากหลายสูง เนื่องจากมีจ�ำนวน สัตว์หลายชนิดที่อาศัยอยู่ได้ แต่จ�ำนวนตัวใน แต่ละชนิดมักจะต�ำ่

87

นอกจากนีก้ ารศึกษาถึงการเปลีย่ นแปลง ปริมาณสัตว์พื้นทะเลชนิดใดชนิดหนึ่ง (indicator species) ยังอาจเป็นตัวยืนยันได้ว่ามีการ เปลี่ยนแปลงทางสิ่งแวดล้อม เนื่องจากเมื่อเกิด การเปลีย่ นแปลงสภาพแวดล้อมจะมีสงิ่ มีชวี ติ บาง ชนิดเพิ่มจ�ำนวนมากขึ้น จากการส� ำ รวจตั ว อย่ า งสั ต ว์ ห น้ า ดิ น บริเวณรอบเกาะเต่าและเกาะนางยวน จ�ำนวน 56 สถานี พบสัตว์หน้าดินทั้งหมด 12 ไฟลัม 136 วงศ์ โดยพบอย่างน้อย 255 ชนิด จากการจ�ำแนก สัตว์หน้าดินบางกลุ่มถึงระดับชนิด พบว่ากลุ่มที่ มีจ�ำนวนชนิดมากที่สุด คือ สัตว์ในไฟลัมอาร์โทร โพดา (Arthropoda) กลุ่มครัสตาเซีย (Class Crustacea) พบ 74 ชนิด ไฟลัมมอลลัสกา (Mollusca) 74 ชนิด ไฟลัมแอนเนลิดา (Annelida) กลุม่ ไส้เดือนทะเล (Polychaete) 66 ชนิด ไฟลัม เอคไคโนเดอร์มาตา (Echinodermata) 14 ชนิด และสัตว์ในกลุ่มอื่นๆ อีก 27 ชนิด ซึ่งประกอบ ด้วยกลุ่มหนอนถั่ว (Sipuncula) 13 ชนิด หนอน ริบบิน้ (Nemertea) 3 ชนิด ไนดาเรีย (Cnidaria) 2 ชนิด หนอนตัวแบน (Platyhelminthes) 2 ชนิด เอไคยูรา (Echiura) 2 ชนิด ไพรอะพูลา (Priapula) 2 ชนิด หนอนตัวกลม (Nematoda) 1 ชนิด แอมฟิออกซัส (Amphioxus) และปลา วัยอ่อน (Fish larvae)

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 87

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สังคมสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล Marine benthic community

ชั้น Enteropneusta

หนอนลูกโอ๊ค

Acorn worm ลักษณะ : เป็นพวกทีม่ รี ปู ร่างคล้ายหนอน ความ ยาวล�ำตัวประมาณ 30 เซนติเมตร หรือมากกว่า ล�ำตัวแบ่งออกเป็น 3 ส่วน ปลายด้านหน้ามี งวง (proboscis) ยืดหดได้ บริเวณที่งวงต่อกับ ล�ำตัวเป็นปลอกคอรูปกระบอก ล�ำตัวอ่อนนุ่ม ฉีกขาดได้ง่าย นิเวศวิทยา : พบฝังตัวอยู่ทั่วไปบนพื้นทราย ปนโคลน โดยจะใช้งวงและปลอกคอในการ ขุ ด รู และกิ น อิ น ทรี ย สารในดิ น ทรายเป็ น อาหาร และขับถ่ายทรายส่วนที่เหลือออกมา กองเป็นวงที่ปากรู

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล

วงศ์ Actiniidae

Epiactis sp.

ดอกไม้ทะเล

Sea anemone ลักษณะ : ล�ำตัวรูปทรงกระบอก ความยาว ประมาณ 10-15 เซนติเมตร ปากและหนวด อยูด่ า้ นบน มีหนวดจ�ำนวนเท่ากับทวีคณ ู ของหก นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปในหาดทราย โดย เฉพาะในหาดที่มีความลาดชันต�ำ่ โดยจะฝังล�ำ ตัวอยู่ในทราย โผล่แต่ส่วนปากและหนวดออก มาเพื่อดักจับสัตว์ที่เคลื่อนที่ผ่านเข้ามาเป็น อาหาร เช่น หอยขี้นก หอยเจดีย์ หรือปูเสฉวน ขนาดเล็ก

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 88

88 24/11/2557 13:33

สังคมสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล Marine benthic community

วงศ์ Acoetidae

Polydontes sp.

ไส้เดือนทะเล

Acoetid worm ลั ก ษณะ : มี เ กล็ ด ปกคลุ ม ล� ำ ตั ว ส่ ว นหั ว ประกอบด้วย ommatophore เป็นสีด�ำขนาด ใหญ่ 1 คู่ ตา 1 คู่ หนวดทีเ่ รียกว่า พาล์ป (palp) ขนาดใหญ่ 1 คู่ หนวดบริเวณด้านข้างหัว 3 คู่ และหนวดบริเวณตรงกลางหัว 1 คู่ นิเวศวิทยา : อาศัยอยูบ่ ริเวณพืน้ ทะเลทีม่ คี วาม อ่อนนุ่น โดยจะสร้างท่อปกคลุมตัวเอง และมี การหลั่งสารเหนียว และเส้นใย ออกมาจับกับ ตะกอนที่อยู่รอบข้าง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Amphinomidae

Chloeia sp.

บุ้งทะเล หนอนไฟ

Fireworm ลักษณะ : ล�ำตัวยาวประมาณ 5-7 เซนติเมตร กว้าง 3 เซนติเมตร ด้านหลังของล�ำตัวมีลาย และเห็นเป็นปล้องชัดเจน ด้านท้องมีสชี มพู ม่วง หรือด�ำ ด้านข้างของล�ำตัวปกคลุมไปด้วยขน ที่เป็นองค์ประกอบของแคลเซียมและซิลิกา มี ลักษณะเป็นช่อสีเหลืองทองงอกออกมาจากล�ำ ตัว มีความแหลมคมมาก หากสัมผัสโดนขนของ บุ้งทะเล จะท�ำให้เกิดอาการคัน บวมแดง ปวด แสบปวดร้อนคล้ายโดนน�ำ้ ร้อน นิเวศวิทยา : อาศัยอยูต่ ามพืน้ ทะเลทีเ่ ป็นโคลน โดยเก็บกินซากอินทรีย์เป็นอาหาร

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล

89

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 89

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สังคมสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล Marine benthic community

วงศ์ Eunicidae

Euniphysa sp.

ไส้เดือนทะเล

Eunicidid worm ลักษณะ : ล�ำตัวกลมยาว ล�ำตัวแบ่งเป็นปล้อง ชัดเจน ส่วนปลายสุดของหัวเป็นพู ส่วนหัว ประกอบด้วย หนวด 1-3 คู่ หนวดเรียกว่า พาล์ป (palp) 1 คู่ หนวดบนหลัง 1 คู่ มีเหงือกบริเวณ ข้ า งล� ำ ตั ว ด้ า นข้ า งล� ำ ตั ว มี ข าเดิ น เป็ น แผ่ น พัฒนาดี ซึ่งช่วยในการเคลื่อนที่ ว่ายน�้ำ และ ขุดทรายเพื่อเป็นที่อยู่อาศัยและหลบซ่อนตัว นิ เ วศวิ ท ยา : บางชนิ ด อาศั ย อยู ่ ใ นโพรง ของซากปะการั ง ตาย บางชนิ ด อาศั ย อยู ่ บริ เวณพื้ น ทะเลที่ เ ป็ น ทราย โดยจะสร้ า ง ท่ อ เป็ น ผนั ง เยื่ อ ขึ้ น มาปกคลุ ม ตั ว และจะ ยื่นตัวเองออกมาใช้เขี้ยวจับอาหาร

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล

วงศ์ Nereididae

เพรียงทราย

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

Nereid worm ลักษณะ : ล�ำตัวแบน ยาว เห็นเป็นปล้อง ชั ด เจน ส่ ว นหั ว ประกอบด้ ว ยตุ ่ ม สั้ น ๆ เรียกว่า พาล์ป (palp) 1 คู่ หนวดข้างล�ำ ตัว 4 คู่ และตา 2 คู่ บริเวณปากมีเขี้ยว 1 คู ่ ด้ า นข้ า งล� ำ ตั ว มี ข าเดิ น เป็ น แผ่ น พั ฒ นา ดี ช่ ว ยในการเคลื่ อ นที่ ว่ า ยน�้ ำ และขุ ด ทรายเพื่ อ เป็ น ที่ อ ยู ่ อ าศั ย และหลบซ่ อ นตั ว นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ตามพื้นดินปนทราย ทรายหยาบ ทรายเปลื อ กหอย ตามแนว ชายหาดบริเวณน�้ำขึ้นน�้ำลง หรืออาจพบตาม บริเวณป่าชายเลน ใต้โขดหิน ซากปะการัง หรือในกองปะการัง หนอนกลุ่มนี้จะกินสัตว์ อื่นเป็นอาหาร กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 90

90 24/11/2557 13:33

สังคมสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล Marine benthic community

วงศ์ Terebellidae

ไส้เดือนทะเล

Terebellid worm ลักษณะ : ส่วนหัวลดรูป มีหนวดยืน่ ออกมาจาก ปากเป็นจ�ำนวนมาก มีเหงือกเป็นพู่อยู่บริเวณ หัว มีการหลัง่ สารเหนียวออกมาเพือ่ ช่วยในการ สร้างท่อโดยการจับกับทราย กรวด โคลน หรือ เปลือกหอยเล็กๆ เอามาห่อหุ้มตัวเพื่อเป็นที่อยู่ อาศัยและหลบซ่อนตัว นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณช่อง ร่อง หรือ โพรงปะการัง หนอนกลุ่มนี้เป็นพวกกินสาร อินทรีย์และตะกอนเป็นอาหาร โดยใช้หนวด หลั่งสารเหนียว ออกมาจับตะกอนเข้าปาก

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล

วงศ์ Sipunculidae

Aspidosiphon sp.

หนอนถั่ว

Peanut worm ลักษณะ : รูปร่างคล้ายเขาสัตว์ ความยาวตัง้ แต่ 4-40 มิลลิเมตร ส่วนหัวมีลักษณะเป็นปุ่มกลม หรือมีฝาครอบคล้ายหมวก ซึ่งเป็นส่วนของ หินปูน ส่วนล�ำตัวมีกล้ามเนือ้ ต่อเนือ่ งตามความ ยาวล�ำตัว ส่วนท้ายล�ำตัวช่วงทีเ่ ป็นทวารหนักมี เปลือกแข็ง หนา มีสีทองไปจนถึงน�้ำตาลเข้ม นิเวศวิทยา : หนอนชนิดนีไ้ ม่คอ่ ยมีการเคลือ่ นที่ มั ก เจาะและอาศั ย อยู ่ ใ นเปลื อ กหอย หรื อ ปะการัง ชนิด Heteropsammia และ Heterocyathus กินเศษซากและสาหร่ายเป็นอาหาร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

91

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 91

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สังคมสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล Marine benthic community

วงศ์ Branchistomidae

Branchiostoma sp.

แอมฟิออกซัส

Amphioxus ลักษณะ : เป็นสัตว์ขนาดเล็ก รูปร่างคล้ายปลา มีแกนสันหลังตลอดความยาวของล�ำตัว มีเส้น ประสาทใหญ่กลวงอยูด่ า้ นหลังของล�ำตัว มีชอ่ ง เหงือก เเละหาง ไม่มีครีบข้างล�ำตัวแต่มีครีบ หลังยาวตลอดตัว ขอบปากนูนเป็นสัน มีหนวด รอบๆ ปาก 12 เส้น นิเวศวิทยา : พบฝังตัวอยู่บริเวณพื้นทะเลที่ เป็นทราย กินอาหารด้วยการกรองน�้ำ โดยใช้ หนวดโบกพัดน�ำ้ และอาหารเข้าปาก และท�ำการ กรองอาหารโดยใช้แผงเหงือก และใช้เหงือกใน การหายใจ

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล

วงศ์ Ampeliscidae

Ampelisca bocki

กุ้งเต้น

Amphipod ลักษณะ : ล�ำตัวแบนข้าง หนวดคู่ที่ 1 สั้นกว่า หนวดคู่ที่ 2 ขาเดินคู่ที่ 5 มีลักษณะตรงลงไม่ เอียง หัวไม่สอดอยู่ใต้กรี (rostrum) พลีโอ นอล อีพิเมอรอน (pleonal epimeron) คู่ที่ 3 ด้านล่างตรงส่วนหลังมีลักษณะแบบสี่เหลี่ยม หรือกลม นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ตามพื้นทะเล

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 92

92 24/11/2557 13:33

สังคมสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล Marine benthic community

วงศ์ Phoxocephalidae

กุ้งเต้น

Amphipod ลักษณะ : ล�ำตัวแบนข้าง มีตาด�ำโต ส่วนของ กรี (rostrum) เจริญดียื่นยาวออกมาคลุมตา และหนวดบางส่ ว น พี ดั น เคิ ล ของหนวดสั้ น มาก ขาเดินคู่ที่ 6 ยาวกว่าขาเดินคู่ที่ 7 แพน หาง (uropod) 3 เป็นแบบ biramous ส่วน หาง (telson) เป็นแบบร่องหรือแตกเป็นแฉก นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ตามพื้นทะเล

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล

วงศ์ Melitidae

Eriopisella cf. propagatio

กุ้งเต้น

Amphipod ลักษณะ : หนวดคู่ที่ 1 และ 2 พัฒนาดี หนวด คู่ที่ 1 ยาวกว่าหนวดคู่ที่ 2 ล�ำตัวแบนข้าง ไม่มี ตา หลังเรียบไม่มีสัน ก้ามมีลักษณะคล้ายก้าม ของกุ้ง โดยก้ามคู่ที่ 1 มีขนาดใหญ่กว่าก้ามคู่ที่ 2 แพนหาง (uropod) 3 ยื่นยาวออก นิ เวศวิ ท ยา : อาศัยอยู่ตามพื้น ทะเล ชอบ ตะกอนละเอียด

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล

93

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 93

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สังคมสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล Marine benthic community

วงศ์ Melitidae

Melita sp.

กุ้งเต้น

Amphipod ลักษณะ : หนวดคู่ที่ 1 และ 2 พัฒนาดีโดย หนวดคูท่ ี่ 1 ยาวกว่าหนวดคูท่ ี่ 2 ล�ำตัวแบนข้าง มีตา หลังเรียบไม่มีสัน มีก้ามคล้ายก้ามของกุ้ง ก้ามคู่ที่ 2 ใหญ่กว่าคู่แรก แพนหาง (uropod) 3 ยื่นยาว แบบ biramous นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ตามพื้นทะเล บริเวณ ตะกอนละเอียด

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล

วงศ์ Sphaeromatidae

แมลงสาบทะเล

Isopod ลั ก ษณะ : ล�ำตัวแบน มีหนวดสองคู่ ส่วน ของปล้ อ งหั ว แยกออกจากช่ อ งอก รยางค์ มี 2 คู่ เป็นแบบขาเดิน มีขาเดินทั้งหมด 7 คู่ แต่ละคู่มีขนาดเท่าๆ กัน และแบ่งเป็นปล้องๆ เมื่ อ ม้ ว นตั ว จะมี ลั ก ษณะกลมคล้ า ยลู ก บอล นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ตามพื้นทะเล

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 94

94 24/11/2557 13:33

สังคมสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล Marine benthic community

วงศ์ Alpheidae

Alpheus rapacida

กุ้งดีดขัน

Snapping shrimp ลักษณะ : ส่วนหัวมีขนาดใหญ่เรียวเล็กไปถึง หาง กรีลดรูปลงไป และไม่มีหนาม มีหนวด ยาว ขาเดินคูแ่ รกเป็นก้ามหนีบ ก้ามทัง้ สองข้าง มีขนาดไม่เท่ากัน ก้ามข้างใหญ่มีลักษณะเรียบ ไม่เป็นหลุม และมีขนหนาแน่น ข้อ dactylus ของขาเดินคู่ที่ 3 เป็นแบบใบพาย นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่บริเวณตามพื้นทะเล หรือซอกหิน

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล

วงศ์ Processidae

Processa sp.

กุ้ง

Caridea shrimp ลักษณะ : กรี (rostrum) สั้น มีลักษณะทู่เป็น สองแฉก (bidentate) ไม่แหลมยาว ขาเดินคู่ ที่ 3 เป็นแบบธรรมดาทั้งสองข้าง ขาเดินคู่แรก เป็นแบบก้ามหนีบ ขาเดินคู่ที่หนึ่งข้อที่ 7 ยาว ประมาณ 1 ใน 3 ของข้อที่ 6 นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่บริเวณตามพื้นทะเล

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล

95

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 95

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สังคมสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล Marine benthic community

วงศ์ Pasiphaeidae

Leptochela sp.

กุ้ง

Caridea shrimp ลักษณะ : กรี (rostrum) สั้น ขาเดินคู่ที่ 3 เป็น แบบธรรมดาทัง้ สองข้างหรือเป็นก้ามหนีบเพียง ข้างเดียว ขาเดินคู่ที่ 2 เป็นแบบก้ามหนีบ ด้าน ในของ dactylus มีหนามประมาณ 19 อัน ส่วน หาง (telson) พบหนามด้านบน 1 คู่ ด้านข้าง 1 คู่ และปลายหางอีก 5 คู่ นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่บริเวณตามพื้นทะเล

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล

วงศ์ Pilumnidae

Typhlocarcinops canaliculata

ปู

Hairy crab ลักษณะ : กระดองมีลักษณะค่อนข้างมนกลม ผิวหน้ากระดองมีลักษณะนูนขึ้น ส่วนหน้า พบ แอ่ง (lobe) และพบฟัน 1-4 ซี่ ขอบกระดอง ด้านข้างส่วนหน้าพบขนตามบริเวณกระดอง และขาเดิน นิเวศวิทยา : มักฝังตัวอยู่ตามดินตะกอนพื้น ทะเล และเกาะอยู่ตามพื้นดิน และหิน

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 96

96 24/11/2557 13:33

สังคมสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล Marine benthic community

วงศ์ Chasmocarcinidae

Chasmocarcinops gelasimides

ปู

Sluggish mud crab ลักษณะ : กระดองมีลักษณะเป็นสี่เหลี่ยม ผิว เรียบ ขอบกระดองด้านข้างส่วนหน้ามีฟันซี่ เล็กๆ ส่วนหน้าของกระดองมีแอ่ง (lobe) 2 แอ่ง นิเวศวิทยา : มักฝังตัวอยู่ตามดินตะกอนพื้น ทะเล และเกาะอยู่ตามพื้นดิน และหิน

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล

วงศ์ Leucosiidae

ปูกระดุม

Pebble crab ลักษณะ : กระดองมีลักษณะกลม ขรุขระ มีจุด ขนาดเล็กประอยู่ทั่วไป ตาและก้านตามีขนาด เล็ก หนวดสั้นและมักแทรกเข้าไปอยู่ด้านล่าง ของกระดอง ขาเดินคู่ที่ 3 เจริญดี ก้ามหนีบมี ส่วนโค้งใหญ่ ส่วนปลายมีขนาดเล็กและแหลม ขาเดินทัง้ 4 คูม่ ขี นาดเรียวเล็ก ส่วนหาง (telson) มีลักษณะคล้ายสามเหลี่ยม นิเวศวิทยา : อาศัยอยูต่ ามพืน้ ทะเลทีเ่ ป็นทราย หยาบ หรือทรายปนซากปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

97

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 97

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สังคมสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล Marine benthic community

วงศ์ Leucosiidae

ปูกระดุม

Pebble crab ลักษณะ : กระดองมีลักษณะกลม เรียบ มีจุด สีขนาดเล็กบนกระดอง ตาและก้านตามีขนาด เล็ก หนวดสั้นและมักแทรกเข้าไปอยู่ด้านล่าง ของกระดอง ขาเดินคูท่ ี่ 3 (third maxillipeds) เจริญดี ก้ามหนีบมีส่วนโค้งใหญ่ ส่วนปลายมี ขนาดเล็กและแหลม ขาเดินทั้ง 4 คู่มีขนาด เรียวเล็ก ส่วนหาง (telson) มีลักษณะคล้าย สามเหลี่ยม นิเวศวิทยา : อาศัยอยูต่ ามพืน้ ทะเลทีเ่ ป็นทราย หยาบ หรือทรายปนซากปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Parthenopidae

ปูก้ามยาว

Long-armed crab ลักษณะ : กรี (rostrum) มีลักษณะเป็นรูป สามเหลี่ยมและค่อยๆ แผ่กว้างลงมา กระดอง มีลักษณะเป็นสามเหลี่ยมเช่นกัน ขรุขระ ไม่ ราบเรียบ ก้ามมีหนามยาวแหลม ปลายก้าม พบจุดสีในเพศผู้ ขาเดินเรียวเล็ก และมักไม่พบ abdomen 3-5 ในเพศผู้ ส่วนหาง (telson) มี ลักษณะเป็นสามเหลี่ยม นิเวศวิทยา : อาศัยอยูต่ ามพืน้ ทะเลทีเ่ ป็นทราย หยาบ หรือทรายปนซากปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 98

98 24/11/2557 13:33

สังคมสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล Marine benthic community

วงศ์ Scalopididae

Scalopidia spinosipes ลักษณะ : กระดองมีลักษณะกลมมน ผิวหน้า กระดองไม่ราบเรียบ พบฟันซี่เล็กๆ บริเวณ ด้านข้างส่วนบนของกระดอง (anterolateral margin) ทั้งสองข้าง พบหนามบริเวณขาเดิน ทั้ง 4 คู่ ก้ามทั้ง 2 ข้างมีขนาดเล็ก นิเวศวิทยา : อาศัยอยูต่ ามพืน้ ทะเลทีเ่ ป็นทราย หยาบ หรือทรายปนซากปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Porcellanidae

ปูตัวแบน

Flat crab, Porcelain crab ลักษณะ : กระดองมีลกั ษณะกลมกว้างและแบน ราบท�ำให้สามารถแทรกตัวเข้าไปในรอยแยก ของหินได้ หนวดยาวเห็นได้ชดั อยูด่ า้ นนอกของ ตา ก้ามมีขนาดใหญ่ มีขาเดินเพียง 3 คู่เท่านั้น abdomen มีลักษณะเป็นแบบอิสระ ยาวและ มีลกั ษณะของการซ่อนไว้ภายใต้ตวั กินเศษซาก อินทรีย์และสัตว์น�้ำขนาดเล็ก นิเวศวิทยา : มักฝังตัวอยู่ตามดินตะกอน และ เกาะอยู่ตามพื้นดิน และซอกหินหรือแทรกตัว ตามรอยแตก

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

99

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 99

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สังคมสิ่งมีชีวิตพื้นทะเล Marine benthic community

วงศ์ Galatheidae

Squat lobsters ลักษณะ : มีลักษณะของตัวแบนลง และกลม ป้อม กระดองมีความยาวมากกว่าความกว้าง กรี (rostrum) ขยายยาวหรือมีลักษณะเป็น สามเหลี่ยม มีหนวด 2 คู่ ขาว่ายน�้ำคู่สุดท้าย พัฒนาเป็นแพนหาง (uropods) ซึง่ ลักษณะของ ขาว่ายน�้ำใช้บอกลักษณะของเพศแต่ละเพศได้ และ uropod เป็นแบบ biramuos นิเวศวิทยา : อาศัยอยูต่ ามพืน้ ทะเลทีเ่ ป็นทราย หยาบ หรือทรายปนซากปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Protosquillidae

Haptosquilla sp.

กั้งตั๊กแตน

Mantis shrimp ลักษณะ : ล�ำตัวค่อนข้างกลม ด้านท้องแบน ตารูปทรงกระบอก กระจกตาค่อนข้างกลม มี ขนาดเท่าๆ กับก้านตา ขาเดินคู่ที่ 1-5 มีอีพิ พอด (epipod) ปล้องท้องปล้องที่ 1 มีเนื้อเยื่อ เป็นแผ่นติดอยู่ (pleonal plate) ปล้องท้อง ปล้องที่ 6 กับแพนหาง (telson) เชื่อมติดกัน โดยมีร่องตื้นๆ คั่นอยู่ ปลายแพนหางส่วนท้าย มีลักษณะเป็นแฉก แยกออกเป็น 2 ส่วน นิเวศวิทยา : อาศัยอยูต่ ามพืน้ ทะเลทีเ่ ป็นทราย หยาบ หรือทรายปนซากปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 100

100 24/11/2557 13:33

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง ในแนวปะการัง Reef Invertebrate

101

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 101

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 102

102 24/11/2557 13:33

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง ในแนวปะการัง Reef Invertebrate

แนวปะการั ง เป็ น ระบบนิ เ วศทาง ทะเลที่ ส� ำ คั ญ นอกจากจะมี ป ะการั ง ที่ เ ป็ น สั ต ว์ ไ ม่ มี ก ระดู กสันหลังเป็นสัต ว์กลุ่ม ใหญ่ ที่ สามารถสร้ า งแนวก่ อ ให้ เ กิ ด แนวปะการั ง ที่ มี ความสลั บ ซั บ ซ้ อ นได้ แ ล้ ว นั้ น แนวปะการั ง ยั ง มี สั ต ว์ ไ ม่ มี ก ระดู ก สั น หลั ง อี ก หลากหลาย ชนิดที่มีบทบาทส�ำคัญในการสร้างความหลาก หลายของระบบนิเวศแนวปะการัง ซึ่งจัดว่าเป็น ทรั พ ยากรที่ เ ป็ น องค์ ป ระกอบหลั ก ของระบบ นิเวศ อีกทั้งยังมีความสัมพันธ์ทั้งทางตรงและ ทางอ้อมต่อแนวปะการังอีกด้วย โดยสามารถ จ�ำแนกออกเป็นไฟลัมได้ดงั นี้ 1. ไฟลัมพอริเฟอริ (Porifera) ได้แก่ ฟองน�้ำ 2. ไฟลัมไนดาเรีย (Cnidaria) ได้แก่ ไฮดรอยด์ พรมทะเล ดอกไม้ ทะเล ปะการังอ่อน กัลปังหา ปากกาทะเล และ แมงกะพรุน เป็นต้น 3.ไฟลัมแพลทีเฮลมินเทส (Platyhelminthes) ได้แก่ หนอนตัวแบน 4. ไฟลัมแอนนิลิดา (Annelida) ได้แก่ ไส้เดือน ทะเล บุ้งทะเล และเพรียงทราย 5. ไฟลัมอาร์ โทรโพดา (Arthropoda) ได้แก่ กุ้ง กั้ง และ ปู 6. ไฟลั ม มอลลั ส กา (Mollusca) ได้ แ ก่ หอย หมึก และทากทะเล 7. ไฟลัมเอคไคโน

103

เดอร์ ม าตา (Echinodermata) ได้ แ ก่ เม่ น ท ะ เ ล ป ลิ ง ท ะ เ ล แ ล ะ ด า ว ท ะ เ ล 8 . ไฟลัมคอร์ดาตา (Chordata) ได้แก่ เพรียงหัว หอม ซึ่งสัตว์เหล่านี้เป็นสัตว์ที่ไม่มีกระดูกเป็น แกนภายในร่างกาย บางชนิดอาจมีโครงร่างแข็ง ที่ ไ ม่ ใช่ ก ระดู ก อยู ่ ภ ายในล� ำ ตั ว เพื่ อ ช่ ว ยค�้ ำ จุ น ร่างกาย บางชนิดมีเปลือกแข็งหุ้มอยู่ภายนอก เพื่อป้องกันอันตรายและใช้ยึดกล้ามเนื้อ สัตว์ ไม่มีกระดูกสันหลังที่อาศัยอยู่ในแนวปะการังจะ มีการปรับตัวให้เข้ากับโครงสร้างและรูปทรงที่ หลากหลายของปะการัง ทัง้ ทีเ่ ป็นปะการังกิง่ ก้าน พุ่ม โขด แผ่น และเคลือบผิว ทั้งนี้เพื่อใช้เป็นอยู่ อาศัย หาอาหาร หลบภัย วางไข่ หรือเจริญพันธุ์ โดยทีบ่ างชนิดฝังตัวอยูภ่ ายในโครงสร้างปะการัง บางชนิดอาศัยอยูบ่ นปะการัง หรือบางชนิดอาศัย อยู่ในน�้ำเหนือแนวปะการัง สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง มีบทบาทส�ำคัญในระบบนิเวศอย่างสูง ก่อให้เกิด ระบบห่วงโซ่อาหาร อีกทั้งเป็นตัวกลางเชื่อมโยง การถ่ายทอดสสารและพลังงานจากน�้ำภายนอก สู่ระบบนิเวศ ท�ำให้เกิดการหมุนเวียนในระบบ ห่วงโซ่อาหารภายในระบบนิเวศ เช่น ปลิงทะเล

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 103

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

มีบทบาทในการแปรสภาพตะกอนสารอินทรีย์ ให้มีขนาดเล็กลงซึ่งง่ายต่อการที่แบคทีเรียหรือผู้ ย่อยสลายอื่นๆ จะน�ำไปใช้ประโยชน์ เม่นทะเล ที่ครูดกินสาหร่าย ช่วยควบคุม การแพร่กระจาย และอัตราการสร้างผลผลิตของสาหร่ายตามพื้น แนวปะการัง หอยมือเสือและฟองน�ำ้ ครกจะกรอง กินอาหารที่ลอยมาตามน�้ำและช่วยในการดูด กรองฝุ่นตะกอนท�ำให้น�้ำในบริเวณนั้นใสสะอาด ปู และกุง้ ทีอ่ าศัยอยูต่ ามซอกหรือกิง่ ก้านปะการัง จะกินตะกอนและสาหร่ายทีอ่ ยูบ่ นโคโลนีปะการัง ซึ่งมีประโยชน์ในการช่วยป้องกันการทับถมของ ตะกอนและการเพิ่มปริมาณของสาหร่ายได้อีก ทางหนึ่ง สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังบางชนิดยัง ช่วยส่งเสริมความสวยงามให้กับแหล่งอาศัย เช่น ดอกไม้ทะเลซึง่ มีปลาการ์ตนู เข้ามาอาศัยอยูแ่ บบ พึ่งพาอาศัย ทากเปลือย และดาวขนนกที่มีสีสัน สวยงาม อีกทั้งยังมีความส�ำคัญทางเศรษฐกิจใน ด้านการท่องเที่ยวได้อีกทางหนึ่ง และสัตว์ไม่มี กระดูกสันหลังยังเป็นดัชนีชวี้ ดั ความอุดมสมบูรณ์ ของระบบนิเวศแนวปะการังได้อีกด้วย เขตที่ ต�่ ำ กว่ า น�้ ำ ขึ้ น น�้ ำ ลง (Subtidal zone) เป็นบริเวณที่มีน�้ำท่วมอยู่ตลอดเวลา อาจ คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

จะโผล่พ้นน�้ำบ้างนานๆ ครั้ง และเป็นเวลาสั้นๆ ลักษณะพื้นทะเลอาจเป็นหิน ทราย หรือโคลน ก็ได้ ขึ้นอยู่กับลักษณะภูมิประเทศของแต่ละ บริเวณ เขตที่ต�่ำกว่าน�้ำขึ้นน�้ำลงเป็นบริเวณที่ พบสิ่งมีชีวิตได้หลากหลาย เช่น ฟองน�้ำ ทากปุ่ม หอยฝาเดียว หอยสองฝา ปูชนิดต่างๆ ดาวทะเล แมงดาทะเล เหรียญทะเล และปลิงทะเล เป็นต้น จากการส�ำรวจสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง บริ เวณแนวปะการั ง เกาะเต่ า และเกาะนาง ยวน จ�ำนวน 56 สถานี เบื้องต้นพบสัตว์ไม่มี กระดูกสันหลังอย่างน้อย 70 ชนิด จาก 5 ไฟลัม ได้แก่สัตว์ในไฟลัมมอลลัสกา (Mollusca) ซึ่ง เป็นกลุ่มที่มีความหลากหลายมากที่สุด รองลง มาได้ แ ก่ สั ต ว์ ใ นไฟลั ม ไนดาเรี ย (Cnidaria) ไฟลัมเอคไคโนเดอร์มาตา (Echinodermata) ไฟลั ม อาร์ โ ทรโพดา (Arthropoda) ไฟลั ม พอริเฟอริ (Porifera) ไฟลัมแพลทีเฮลมินเทส (Platyhelminthes) ไฟลั ม แอนนิ ลิ ด า (Annelida) และไฟลัมคอร์ดาตา (Chordata) ตามล�ำดับ นอกจากนี้ยังมีสัตว์ไม่มีกะดูกสันหลัง อีกหลายชนิดที่ยังรอการระบุชนิด

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 104

104 24/11/2557 13:33

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Petrosiidae

Xestospongia sp.

ฟองน�ำ้ แจกันสีน�้ำเงิน

Blue sponge ลักษณะ : อาศัยอยูร่ วมกันเป็นโคโลนี แต่ละตัว มีลักษณะคล้ายแจกันสีน�้ำเงินที่มีช่องน�้ำออก ขนาดใหญ่ทางด้านบนเห็นได้ชดั ขนาดเส้นผ่าน ศูนย์กลางช่องน�้ำออกประมาณ 1 เซนติเมตร นิเวศวิทยา : พบอาศัยอยู่บริเวณแนวปะการัง โดยเจริญแผ่คลุมพืน้ ปะการังประมาณ 1 ตาราง ฟุต

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Petrosiidae

Xestospongia testudinaria

ฟองน�ำ้ ครก

Barrel sponge ลักษณะ : เป็นฟองน�้ำที่มีรูปร่างคล้ายครก ขนาดใหญ่ อาจมีเส้นผ่านศูนย์กลางถึง 80 เซนติเมตร ด้านบนเป็นช่องน�้ำออกขนาดใหญ่ คล้ายปากครก ซึ่งอาจเป็นรูปกลมหรือยาวรี พื้นผิวด้านข้างขรุขระ เป็นสันหรือแอ่งสลับกัน ส่วนใหญ่มีสีน�้ำตาลแดง นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปตามแนวปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

105

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 105

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Microcionidae

ฟองน�ำ้ ลายตาข่าย

Clathria sp.

Encrusting sponge ลั ก ษณะ : โคโลนี แ ผ่ ค ลุ ม พื้ น หิ น และซาก ปะการังเป็นแผ่นโดยมีช่องน�้ำออกจัดเรียงตัว กระจายกันห่างๆ และมีลวดลายของท่อน�้ำ คล้ายรากไม้กระจายออกไปเชือ่ มโยงกับตัวข้าง เคียง เนือ้ เยือ่ ฟองน�ำ้ บริเวณทีม่ รี พู รุนขนาดเล็ก เป็นสีแดง นิเวศวิทยา : พบเจริญแผ่คลุมซากปะการัง หรื อ หิ น เป็ น บริ เวณกว้ า งหลายตารางฟุ ต ใน แนวปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Phloeodictyidae

ฟองน�ำ้ ท่อพุ่มสีแดง

Oceanapia sagittaria

Pink puffball sponge ลักษณะ : มีเนื้อเยื่อสีแดงอมม่วง รูปร่างคล้าย มวนบุหรี่ที่มีส่วนปลายแผ่กลมออกมา ขนาด ความสูงทั้งหมดประมาณ 10-15 เซนติเมตร นิเวศวิทยา: พบได้ตามซากปะการัง ในเขตน�ำ้ ขึ้นน�ำ้ ลงที่มีตะกอนและเศษอินทรีย์

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 106

106 24/11/2557 13:33

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Plumulariidae

Lytocarpus philippinus

ไฮดรอยด์

Fireweed, Hydroid ลักษณะ : เป็นไฮโดรซัวพวกหนึง่ ทีอ่ าศัยอยูร่ วม กันเป็นโคโลนี ลักษณะคล้ายขนนกทีส่ แี กนยาว แตกแขนงออกทางด้านข้างสองข้างในระนาบ เดียวกันคล้ายขนนกหรือใบเฟิร์น ตัวไฮดรอยด์ เป็นซูออยด์ (zooid) ขนาดเล็กฝังตัวเรียงกันอยู่ บนแขนง ขณะอยู่ในธรรมชาติจะยืดตัวออกมา จับเหยื่อเป็นอาหาร นิเวศวิทยา : พบอยู่รวมกันเป็นหย่อมๆ ใน แนวปะการัง ไฮดรอยด์เป็นสัตว์มพี ษิ หากสัมผัส กับผิวหนังจะท�ำให้เกิดแผลผื่นไหม้คล้ายถูก แมงกะพรุน

ภาพโดย: ศักดิ์อนันต์ ปลาทอง

วงศ์ Sphenopidae

Palythoa sp.

พรมทะเล

Zoanthids ลักษณะ : ล�ำตัวคล้ายดอกไม้ทะเลขนาดเล็ก ขนาดประมาณ 1 เซนติเมตร อาศัยอยู่เป็น กลุม่ โดยล�ำตัวเชืม่ ติดกันเป็นแผงคลุมพืน้ พืน้ ผิว ล�ำตัวมีสีเหลืองอมน�้ำตาล นิเวศวิทยา : พบเกาะเคลือบอยู่ตามซอกหิน หรือซากปะการัง ในบริเวณเขตน�ำ้ ขึ้นน�้ำลง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

107

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 107

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Discosomatidae

เห็ดทะเลถ้วย

Amplexidiscus fenestrafer

Giant cup mushroom ลักษณะ : ลักษณะคล้ายดอกไม้ทะเล รูปร่าง คล้ายถ้วย บริเวณฐานหนวดรอบปากแบนเรียบ และมีหนวดเป็นปุม่ สัน้ ๆ กระจายทัว่ ไป บริเวณ ฐานหนวดสามารถห่อเป็นรูปถ้วยหรือโถกลม แบน เพื่อโอบล้อมเหยื่อหรือให้ลูกปลาสลิดหิน ที่อาศัยพักพิง นิเวศวิทยา : พบเกาะอยู่ตามพื้นหินเป็นกลุ่มๆ ในบางบริเวณของแนวปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Stichodactylidae

Heteractis sp.

ดอกไม้ทะเล

Sea anemone ลักษณะ : ล�ำตัวมีรูปร่างคล้ายถุง มีรูเปิดออก 1 รู มีเข็มพิษที่เรียกว่า “นีมาโตสิสท์” (nematocyst) อยู่ตามส่วนที่คล้ายหนวดใช้ส�ำหรับ ป้องกันตัวและจับเหยื่อ ส่วนที่คล้ายหนวดมีสี น�้ำตาลเขียวอยู่รอบๆ บริเวณรูเปิด สีลำ� ตัวอาจ แตกต่างกันออกไป เช่น สีแดง สีส้ม หรือสีม่วง นิเวศวิทยา : พบแพร่กระจายอยู่บนปะการัง โขด หรือโขดหิน มักพบปลาการ์ตูนส้มขาว (Amphiprion ocellaris) หรือปลาการ์ตูน อินเดียนแดง (Amphiprion perideraion) อาศัยอยู่

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 108

108 24/11/2557 13:33

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Stichodactylidae

Stichodactyla sp.

ดอกไม้ทะเล

Carpet anemone ลักษณะ : ล�ำตัวฝังอยู่ในพื้นทราย ส่วนบนแผ่ ออกเป็นแผ่นกลมทีม่ กี ารบิดงอ มีรเู ปิดออกตรง กลาง 1 รู มีเข็มพิษที่เรียกว่า “นีมาโตสิสท์” (nematocyst) อยู่ตามส่วนที่คล้ายหนวดใช้ ส�ำหรับป้องกันตัวและจับเหยื่อ ส่วนที่คล้าย หนวดมีสีน�้ำตาลเหลือง นิเวศวิทยา : พบแพร่กระจายอยู่บนพื้นทราย บริเวณขอบหรือด้านนอกแนวปะการัง มักพบ ปลาการ์ตนู อานม้า (Amphiprion polymnus) อาศัยอยู่

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Alcyoniidae

Sarcophyton sp.

ปะการังอ่อนทองหยิบ ปะการังหนัง

Leather coral ลักษณะ : เป็นปะการังอ่อน ลักษณะคล้าย แผ่นหนังสีเหลืองหรือเหลืองอมเขียว มีความ เหนียวแต่ออ่ นนุม่ เมือ่ เต่งตัวขึน้ มีลกั ษณะคล้าย ดอกเห็ดขนาดใหญ่และมีโพลิปยื่นออกมาจาก เนื้อเยื่อส่วนบน แต่ละโพลิปมีหนวด 8 เส้นเพื่อ จับแพลงก์ตอนในน�้ำ นิเวศวิทยา : พบได้บางบริเวณของแนวปะการัง โดยเฉพาะบริ เวณกองหิ น ใต้ น�้ ำ ที่ มี ก ระแส น�้ำไหล บางพื้นที่อาจเจริญปกคลุมพื้นที่เป็น บริเวณกว้าง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

109

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 109

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Alcyoniidae

ปะการังหนังนิ้วมือ

Lobophytum sp.

Finger leather coral ลักษณะ : เป็นปะการังอ่อน ลักษณะคล้ายแผ่น หนังสีนำ�้ ตาลเหลืองทีม่ สี ว่ นคล้ายนิว้ มือยืน่ ออก มา มีความเหนียวและแข็ง เมือ่ เต่งตัวจะห็นมีโพ ลิปยื่นออกมาจากเนื้อเยื่อ แต่ละโพลิปมีหนวด 8 เส้นเพื่อจับแพลงก์ตอนในน�้ำ นิเวศวิทยา : พบได้บางบริเวณของแนวปะการัง โดยเฉพาะบริเวณกองหินใต้น�้ำที่มีกระแสน�้ำ ไหล

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Alcyoniidae

ปะการังหนังนิ้วมือ

Sinularia sp.

Finger leather coral ลักษณะ : เป็นปะการังอ่อน ลักษณะคล้าย แผ่นหนังสีเหลืองอ่อนที่มีแขนงสั้นๆ ปลายมน จ�ำนวนไม่มากยื่นออกไป มีความเหนียวแต่ อ่อนนุ่ม เมื่อเต่งตัวจะห็นมีโพลิปยื่นออกมา จากเนื้อเยื่อ แต่ละโพลิปมีหนวด 8 เส้นเพื่อจับ แพลงก์ตอนในน�้ำ นิเวศวิทยา : พบได้บางบริเวณของแนวปะการัง โดยเฉพาะบริเวณกองหินใต้น�้ำที่มีกระแสน�้ำ ไหล

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 110

110 24/11/2557 13:33

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Nephtheidae

Dendronephthya sp.

ปะการังอ่อน

Carnation corals ลักษณะ : เป็นปะการังอ่อน ลักษณะคล้าย ต้นไม้ที่ออกดอกบานทั้งต้น ส่วนที่เป็นล�ำต้น มักมีสีขาว และมีแขนงที่แตกช่อออกทางด้าน ข้างอีกจ�ำนวนมาก มีโพลิปอยู่ตรงส่วนปลาย ของแขนง บริเวณเนื้อเยื่อของกิ่งก้านอาจมี หนามแทรกอยู่และยื่น ออกมาจากผิว ส่วน ปลายแขนงที่มีโพลิปมีสีสันสวยงามแตกต่าง กัน เช่น สีชมพู สีม่วงอ่อน สีน�้ำตาล และสี ส้ม เป็นต้น นิเวศวิทยา : พบได้บางบริเวณของแนวปะการัง โดยเฉพาะบริเวณกองหินใต้น�้ำที่มีกระแสน�้ำ ไหล

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Melithaeidae

Melithaea sp.

กัลปังหา

Sea fan ลักษณะ : โคโลนีสแี ดงแผ่กงิ่ ก้านออกในระนาบ เดียวกันเป็นแผงคล้ายพัด เป็นโครงสร้างที่ สร้างขึ้นจากเกล็ดหินปูนอัดแน่นเป็นแกนแข็ง มีโปรตีนกอร์โกนิน (gorgonian) แทรกเป็น องค์ประกอบ มีโพลิปขนาดเล็กสีขาวอาศัย อยู่จ�ำนวนมาก ท�ำให้เห็นทั้งโคโลนีเป็นสีชมพู แต่ละโพลิปมีหนวด 8 เส้น นิเวศวิทยา : มักอาศัยอยู่ตามกองหิน หรือผา หินใต้น�้ำในระดับน�้ำลึกที่มีกระแสน�้ำไหล โดย มักแตกกิ่งก้านออกเป็นรูปพัดในทิศทางขวาง การไหลของกระแสน�้ำ เพื่อให้โพลิปสามารถ รับอาหารได้อย่างทั่วถึง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

111

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 111

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Ellisellidae

Ctenocella sp.

กัลปังหาพัด

Sea fan ลักษณะ : โคโลนีคล้ายกิ่งไม้สีแดงที่สร้างขึ้น จากเกล็ดหินปูนอัดแน่นเป็นแกนแข็ง มีโปรตีน กอร์ โ กนิ น (gorgonian) แทรกเป็ น องค์ ประกอบ ยึดติดกับพื้นและแตกแขนงออกใน ระนาบเดียวกันคล้ายสายพิณหรือซี่หวีขนาด ยาว โดยมีโพลิปขนาดเล็กสีขาวอาศัยอยู่เป็น จ�ำนวนมาก ขนาดความสูงของโคโลนีประมาณ 1 เมตร นิเวศวิทยา : พบอาศัยอยู่ตามกองหินใต้หรือ แนวปะการังที่ระดับความลึก 10-15 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Ellisellidae

กัลปังหา แส้ทะล

Junceella sp.

Whip gorgonian ลักษณะ : โคโลนีเป็นเส้นยาวคล้ายแส้ที่สร้าง ขึ้นจากเกล็ดหินปูนอัดแน่นเป็นแกนแข็ง มี โปรตีนกอร์โกนิน (gorgonian) แทรกเป็น องค์ประกอบ โดยมีฐานเชื่อมติดอยู่กับพื้นผิว โพลิปมีสีขาวขนาดเล็ก อาศัยอยู่ตลอดความ ยาวของโคโลนี แต่ละโพลิปมีหนวด 8 เส้น บาง โคโลนีอาจยาวถึง 2-3 เมตร นิเวศวิทยา : พบอาศัยอยู่ตามกองหินใต้น�้ำ แนวปะการังที่ระดับความลึก 10-15 เมตร ตลอดจนบริ เวณที่ พื้ น เป็ น โคลนที่ มี ก ระแส น�้ำไหล บางพื้นที่อาจเจริญปกคลุมพื้นที่เป็น บริเวณกว้าง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 112

112 24/11/2557 13:33

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Gorgoniidae

Rumphella sp.

กัลปังหา

Bushy gorgonian ลักษณะ : โคโลนีคล้ายต้นไม้ที่มีกิ่งแตกแขนง ที่สร้างขึ้นจากเกล็ดหินปูนอัดแน่นเป็นแกน แข็ง มีโปรตีนกอร์โกนิน (gorgonin) แทรก เป็นองค์ประกอบ มีฐานยึดติดอยู่กับพื้นผิว เมื่อเต่งตัวขึ้นมีโพลิปสีน�้ำตาลเหลืองยื่นออก มาจ�ำนวนมาก นิเวศวิทยา : พบอาศัยอยู่ตามกองหินใต้หรือ แนวปะการังที่ระดับความลึก 10-15 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Pteroeididae

Pteroeides sp.

ปากกาทะเล

Sea pen ลักษณะ : โคโลนีคล้ายขนนก ประกอบด้วย ส่วนที่เป็นด้ามและแขนงแตกออกมาทางด้าน ข้าง ส่วนล่างของด้ามใช้สำ� หรับปักลงไปในพื้น ทะเล บนส่วนของแขนงมีหนามแทรกอยู่และ มีโพลิปขนาดความยาวประมาณ 1 มิลลิเมตร ยืดตัวออกมา พื้นผิวมีสีขาวหรือเหลืองอ่อน สามารถพองตั ว และหดตั ว ได้ เช่ น เดี ย วกั บ ปะการังอ่อน นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ตามพื้นทะเลที่มีดิน ทรายปนโคลน

ภาพโดย: Chad Scott

113

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 113

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Pseudocerotidae

หนอนตัวแบนจุดฟ้า

Pseudoceros indicus

Blue-spotted flatworm ลักษณะ : ล�ำตัวแบนบางรูปวงรีคล้ายใบไม้ ขนาดความยาวประมาณ 3 เซนติเมตร สามารถ ยืดและหดได้ ด้านหน้าของร่างกายมีสว่ นคล้าย หนวด (pseudotentacle) ยื่นออกมา 2 อัน เมื่อหดตัวจะท�ำให้บริเวณขอบเป็นรอยย่น พื้น ผิวล�ำตัวเรียบมัน ด้านบนมีสีขาว บริเวณส่วน หน้าของล�ำตัว ขอบของล�ำตัวมีจุดสีนำ�้ เงินเข้ม แต้มรอบล�ำตัว นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่บริเวณแนวปะการังบน พื้นทะเลที่เป็นทรายหรือซากปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Pseudocerotidae

หนอนตัวแบนด�ำหลังจุด

Acanthozoon sp.

Spotted black flatworm ลักษณะ : ล�ำตัวแบนบางรูปวงรีคล้ายใบไม้ ขนาดความยาวประมาณ 10 เซนติ เ มตร สามารถยืดและหดได้ ด้านหน้าของร่างกายมี ส่วนคล้ายหนวด (pseudotentacle) ยื่นออก มา 2 อัน เมื่อหดตัวจะท�ำให้บริเวณขอบเป็น รอยย่น พืน้ ผิวล�ำตัวด้านบนมีสนี ำ�้ ตาล-ด�ำ มีเนือ้ เยือ่ เล็กๆ สีขาวปลายสีเหลืองหรือส้มยืน่ ออกมา จากผิวล�ำตัว ขอบล�ำตัวมีสีขาวอมฟ้า นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่บริเวณแนวปะการังบน ซากปะการังหรือตามพื้นที่มีสาหร่ายปกคลุม

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 114

114 24/11/2557 13:33

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Pseudocerotidae

Maiazoon orsaki

หนอนตัวแบนออซากิ

Orsaki flatworm ลักษณะ : ล�ำตัวแบนบางรูปวงรีคล้ายใบไม้ ขนาดความยาวประมาณ 7 เซนติเมตร สามารถ ยืดและหดได้ ด้านหน้าของร่างกายมีสว่ นคล้าย หนวด (pseudotentacle) ยื่นออกมา 2 อัน เมื่อหดตัวจะท�ำให้บริเวณขอบเป็นรอยย่น พื้น ผิวล�ำตัวด้านบนมีสีครีม-น�้ำตาล มีแถบสีขาว พาดกลางตั ว ตามความยาวจ� ำ นวน 1 แถบ บริเวณขอบล�ำตัวด้านในมีแถบสีนำ�้ ตาลส้ม แถบ ด้านนอกมีสีด�ำ นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่บริเวณแนวปะการังบน ซากปะการังหรือตามพื้นที่มีสาหร่ายปกคลุม

ภาพโดย: Chad Scott

วงศ์ Pseudocerotidae

Pseudobiceros hancockanus

หนอนตัวแบน

Flatworm ลักษณะ : ล�ำตัวแบนบางรูปวงรีคล้ายใบไม้ ขนาดความยาวประมาณ 10 เซนติ เ มตร สามารถยืดและหดได้ ด้านหน้าของร่างกายมี ส่วนคล้ายหนวด (pseudotentacle) ยื่นออก มา 2 อัน เมื่อหดตัวจะท�ำให้บริเวณขอบเป็น รอยย่น พื้นผิวล�ำตัวด้านบนมีสีดำ� บริเวณขอบ ล�ำตัวด้านในมีแถบสีส้ม แถบด้านนอกมีสีขาว นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่บริเวณแนวปะการังบน ซากปะการังหรือตามพื้นที่มีสาหร่ายปกคลุม

ภาพโดย: ศิรชัย อรุณรักษ์ติชัย

115

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 115

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Serpulidae

Spirobranchus giganteus

หนอนฉัตร

Christmas tree worms ลักษณะ : เป็นหนอนปล้องที่มีล�ำตัวเป็นทรง กระบอกยาว ฝังตัวอยู่ในปะการัง รยางค์ทาง ด้านข้างลดรูปลง ไม่มีส่วนหัวชัดเจน แต่มี พู่แตกแขนงเวียนเป็นวงเข้าหาจุดศูนย์กลาง จ�ำนวน 2 ช่อ ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 2 เซนติเมตร มีหลายสี เช่น สีแดง เหลือง ส้ม น�้ำเงิน น�้ำตาลหรือขาว นิเวศวิทยา : พบมากในแนวปะการังทัว่ ไป โดย ฝังตัวเป็นหลอดอยู่ในเนื้อปะการัง ซึ่งส่วนใหญ่ เป็นปะการังโขด (Porites lutea)

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Sabellidae

Sabellastarte sp.

หนอนท่อ

Tube worm ลักษณะ : ล�ำตัวเป็นท่อนยาวฝังอยู่ในหลอด ที่สร้างขึ้นมาจากดินตะกอนแต่ไม่มีฝาปิดปาก หลอดเหมือนหนอนดอกไม้พู่ฉัตร ขนาดความ กว้างของหลอดประมาณ 1 เซนติเมตร ยาว ประมาณ 12 เซนติเมตร ทางด้านหน้ามีช่อพู่ ขนชั้นเดียวเรียงกันเป็นวง แต่ละเส้นมีแขนง เล็กๆ แตกออกมาทางด้านข้าง ขนาดเส้นผ่าน ศูนย์กลางของพู่ขนประมาณ 8 เซนติเมตร นิเวศวิทยา : พบอยู่ตามแนวปะการังใต้ระดับ น�ำ้ ลงต�ำ่ สุด มักฝังตัวอยูใ่ นปะการังโขด (Porites lutea)

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 116

116 24/11/2557 13:33

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Stenopodidae

Stenopus hispidus

กุ้งพยาบาลก้ามยาว

Coral banded shrimp ลักษณะ : ล�ำตัวแบนข้าง เปลือกคลุมล�ำตัวและ หัวมีหนามปกคลุม หนวดสีขาวยาว ขาเดินสาม คูแ่ รกเป็นก้าม คูท่ สี่ ามมีขนาดใหญ่และยาวกว่า สองคูแ่ รก และมีหนามขนาดใหญ่ปกคลุม ล�ำตัว และขาเดินคู่ที่สามมีลายสีขาวสลับน�้ำตาลแดง นิเวศวิทยา : มักพบอยู่เป็นคู่หรือเป็นกลุ่มตาม ซอกหลืบโขดหินหรือซอกปะการัง กินพวกพา ราไซด์ทอี่ ยูบ่ นปลาไหลมอเรย์หรือบนปลาขนาด เล็กชนิดอื่นเป็นอาหาร

ภาพโดย: ศิรชัย อรุณรักษ์ติชัย

วงศ์ Rhynchocinetidae

Rhynchocinetes durbanensis

กุ้งมดแดง

Hinge - beak shrimp ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมสัน้ ส่วนปลายใกล้หางเรียว เล็ก ตากลมโต กรียาว หนวดยาว เปลือกคลุม หัวและล�ำตัวเรียบไม่มีขน พื้นผิวล�ำตัวสีแดง มี จุดและเส้นสีขาวแต้มเป็นลวดลายทัว่ ล�ำตัวและ ขาเดิน ตัวผู้มีก้ามขนาดใหญ่กว่าตัวเมีย นิเวศวิทยา : มักอยู่รวมกันเป็นกลุ่มใหญ่ตาม ซอกหลืบและรอยแยกของหินและปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

117

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 117

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:33

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Palaemonidae

กุ้งพยาบาล

Urocaridella sp.

Clear cleaner shrimp ลักษณะ : เปลือกคลุมหัวและล�ำตัวเรียบ กรี ยาวโค้งขึ้นมีสีขาว ล�ำตัวโปร่งใส ขาเดิน แพน หางและกลางล�ำตัวด้านหลังมีจุดสีขาวสลับ แดง ขนาดความยาวตัวประมาณ 3 เซนติเมตร นิเวศวิทยา : มักอยู่รวมกันเป็นกลุ่มใหญ่ตาม ซอกหลืบและรอยแยกของหินและปะการัง กุ้ง พยาบาลจะท�ำหน้าที่กินปรสิตและผิวหนังที่ ตายตามตัวปลา บางครั้งอาจไต่เข้าไปในปาก เพื่อท�ำความสะอาดฟันและเหงือกปลา

ภาพโดย: ศิรชัย อรุณรักษ์ติชัย

วงศ์ Diogenidae

ปูเสฉวน

Dardanus lagopodes

Hairy hermit crab ลักษณะ : กระดองส่วนหน้าเป็นแผ่นหนาแข็ง ด้านข้างและส่วนท้ายเป็นแผ่นหนัง ล�ำตัวมีขน แข็งสีแดงเข้มปลายขนสีขาว ปกคลุม ตามีสีด�ำ ขอบตาสีเหลืองเข้ม ก้านตาสีเหลืองอ่อน ก้าม และขาเดินมีจุดสีนำ�้ ตาลคาดด้วยสีด�ำและขาว นิเวศวิทยา : พบได้ทวั่ ไปตามแนวปะการัง โดย จะอาศัยอยู่ในเปลือกหอยฝาเดียว เช่น หอย ตาวัว หอยสังข์ หอยเต้าปูน และหอยกระดุม เป็นต้น

ภาพโดย: ศิรชัย อรุณรักษ์ติชัย คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 118

118 24/11/2557 13:33

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Diogenidae

Dardanus megistos

ปูเสฉวน

White-spotted hermit crab ลักษณะ : กระดองส่วนหน้าเป็นแผ่นหนาแข็ง ด้านข้างและส่วนท้ายเป็นแผ่นหนัง ล�ำตัวมี ขนแข็งสีน�้ำตาลด�ำปกคลุม ตามีสีด�ำ ก้านตาสี น�้ำตาลเข้ม ก้ามและขาเดินสีแดงส้มมีวงแหวน สีนำ�้ เงินจุดขาวตรงกลางกระจายอยู่ทั่วไป นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปตามแนวปะการัง โดยจะอาศัยอยู่ในเปลือกหอยฝาเดียวขนาด ใหญ่ เช่น หอยสังข์ หอยทะนาน และหอยจุก พราหมณ์ เป็นต้น

ภาพโดย: ศิรชัย อรุณรักษ์ติชัย

วงศ์ Portunidae

Thalamita sp.

ปูหิน

Swimming crab ลักษณะ : กระดองแบน มีความกว้างมากกว่า ยาว บนผิวกระดองมีสนั ทีเ่ กิดจากตุม่ เล็กๆ เรียง กันเป็นเส้นตามขวางบนบริเวณกระดองส่วน หน้า กระเพาะ และบริเวณระหว่างหนามข้าง กระดองอันสุดท้าย ขอบกระดองส่วนหน้ามี หนาม 3 คู่ ไม่รวมหนามเบ้าตาด้านใน หนาม ทางด้านข้างกระดองมี 5 คู่ ก้ามทั้งสองมีขนาด ใกล้เคียงกัน ผิวด้านบนมีขนสั้นขึ้นสลับกับปุ่ม ปม พื้นผิวล�ำตัวทั่วไปมีสีนำ�้ ตาลแดงสลับเขียว นิเวศวิทยา : อาศัยอยูต่ ามแนวปะการัง บริเวณ ใต้ปะการังโขด หรือก้อนหิน

ภาพโดย: ศิรชัย อรุณรักษ์ติชัย

119

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 119

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Cypraeidae

Arestorides argus

หอยเบี้ย

Eyed cowrie ลักษณะ : เปลือกเป็นรูปไข่ผิวเรียบมันโค้งนูน ด้านปากเป็นร่องยาวหยักเป็นฟัน พืน้ ผิวเปลือก ชั้นในสีครีมมีแถบสีน�้ำตาลไหม้ขนาดใหญ่พาด ตามขวาง 3-4 แถบ เปลือกชั้นนอกมีวงแหวนสี น�ำ้ ตาลไหม้กระจายอยูท่ วั่ ไป ขณะอาศัยอยูต่ าม ธรรมชาติจะยืน่ แมนเทิลออกมาคลุมเปลือกเอา ไว้ ส่วนของแมนเทิลมีติ่งยาวยื่นออกมาคล้าย หนวดจ�ำนวนมาก นิ เวศวิ ท ยา : พบอาศั ย อยู ่ ต ามพื้ น ในแนว ปะการัง หากินในเวลากลางคืนโดยการครูดกิน สาหรายทีข่ นึ้ เคลือบอยูบ่ นก้อนหินหรือปะการัง ที่ตายแล้ว

ภาพโดย: ศิรชัย อรุณรักษ์ติชัย

วงศ์ Cypraeidae

Cypraea arabica

หอยเบี้ยอาหรับ

Arabian cowrie ลักษณะ : เปลือกมีรูปร่างหลายแบบ เช่น ทรง กระบอก รูปไข่ หรือยาวรี ด้านล่างแบน ด้าน บนโค้งกลม มีลวดลาย ไม่มีผิวเปลือกชั้นนอก แมนเทิลด้านว้ายและขวาเชื่อมต่อกันที่ด้าน หน้าและด้านท้ายตัว สร้างเป็นท่อสั้นๆ นิ เวศวิ ท ยา : พบอาศั ย อยู ่ ต ามพื้ น ในแนว ปะการัง

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 120

120 24/11/2557 13:34

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Cypraeidae

Cypraea tigris

หอยเบี้ยโป่งลายเสือ

Tiger cowrie ลักษณะ : เปลือกเป็นรูปไข่ผิวเรียบมันโค้งนูน ขนาดความยาวประมาณ 8 เซนติเมตร ด้าน ปากเป็นร่องยาวหยักเป็นฟัน พื้นผิวเปลือกสี ครีมแต้มด้วยจุดสีนำ�้ ตาลแดงคล้ายลายเสือดาว ขณะอาศั ย อยู ่ ต ามธรรมชาติ จ ะยื่ น แมนเทิ ล ออกมาคลุมเปลือกเอาไว้ ส่วนของแมนเทิลมีตงิ่ ยาวยื่นออกมาคล้ายหนวดจ�ำนวนมาก นิ เวศวิ ท ยา : พบอาศั ย อยู ่ ต ามพื้ น ในแนว ปะการัง หากินในเวลากลางคืนโดยการครูดกิน สาหรายทีข่ นึ้ เคลือบอยูบ่ นก้อนหินหรือปะการัง ที่ตายแล้ว

ภาพโดย: ศิรชัย อรุณรักษ์ติชัย

วงศ์ Trochidae

Trochus sp.

หอยนมสาว

Top shells ลักษณะ : เปลือกรูปกรวยคล้ายเจดีย์ ฐาน กว้าง ปลายยอดแหลม เปลือกเรียบหรือมีสัน ขนาดและรูปร่างต่าง ส่วนฐานค่อข้างแบน ช่องเปิดกลม-เหลี่ยม มีฝาเป็นไคติน ด้านใน เปลืกเป็นชั้นมุก นิเวศวิทยา : พบอาศัยอยู่ทั่วไปตามบริเวณที่มี พื้นแข็ง เช่น หาดหิน และแนวปะการัง โดยจะ คืบคลานไปมาเพื่อครูดกินสาหร่ายที่เกาะอยู่ ตามหินหรือซากปะการังเป็นอาหาร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

121

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 121

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Muricidae

หอยทาก

Drupella sp.

Drupe sea snail ลักษณะ : เปลือกรูปรี หัวท้ายแหลม ขนาด ประมาณ 28-40 มิลลิเมตร พื้นผิวมีปุ่มหนาม สั้นๆ เรียงตัวเป็นแถววนรอบเปลือกดูขรุขระ คล้ายผิวมะระ ขอบเปลือกบริเวณปากมีหนาม สั้นๆ จ�ำนวน 3-4 อัน นิเวศวิทยา : พบได้ทวั่ ไปตามแนวปะการัง โดย มักพบอยู่เป็นกลุ่มตามซอกของปะการังชนิด ต่างๆ โดยเฉพาะปะการังเขากวาง (Acropora spp.) เนื่ อ งจากเป็ น หอยที่ ค รู ด กิ น เนื้ อ เยื่ อ ปะการังเป็นอาหาร

ภาพโดย: Chad Scott

วงศ์ Cardiidae

Tridacna squamosa

หอยมือเสือ

Giant clam ลักษณะ : เป็นหอยสองฝาขนาดใหญ่ ความยาว ของเปลือกประมาณ 25 เซนติเมตร เปลือกยึด ติดกันด้วยมัดกล้ามเนื้อ ขณะที่เปิดกาบทั้งสอง ออกจะเห็นเนื้อเยื่อแมนเทิลเป็นสีน�้ำเงินอม เขียว หรือสีน�้ำตาลขาว ลักษณะเป็นริ้วพับไป มากับขอบของเปลือก ด้านท้ายของล�ำตัวมีชอ่ ง ให้น�้ำไหลเข้าไปในโพรงที่ล้อมรอบด้วยเนื้อเยื่อ แมนเทิล และมีช่องน�้ำออก 1 ช่อง บริเวณตรง กลางล�ำตัว นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ตามแนวปะการังทั่วไป โดยใช้เอ็นยึดกาบติดไว้กับพื้นหินหรือปะการัง

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 122

122 24/11/2557 13:34

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Gryphaeidae

Hyotissa hyotis

หอยมือหมี

Honeycomb oyster ลักษณะ : เป็นหอยสองฝาขนาดกลาง เปลือก หนา ยึดตึดอยู่กับพื้นแข็งด้วยฝาด้านซ้ายซึ่งมัก มีขนาดใหญ่กว่าฝาขวา ฝาทั้งสองด้านประกบ กันเป็นรูปซิกแซก เนื้อเยื่อแมนเทิลเป็นสีด�ำ นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ตามแนวปะการังทั่วไป โดยเกาะติดอยู่กับก้อนหินหรือปะการังโขดที่ ตายแล้ว

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Pectinidae

Pedum spondyloideum

หอยแมลงภู่ปะการัง

Coral clam ลักษณะ : เป็นหอยสองฝาฝังตัวอยู่ในปะการัง โขด ความยาว 1-10 เซนติเมตร เปลือกเป็น รูปกลมค่อนข้างแบน เปลือกด้านนอกมีสัน และร่ อ งจากอั ม โบถึ ง ขอบเปลื อ กมี ต าเที ย ม ลักษณะเป็นจุดแดงเรียงเป็นแถวยาวอยู่ตาม ขอบแมนเทิล นิเวศวิทยา : พบฝังตัวอยู่ในปะการังโขดชนิด (Porites lutea) โดยจะเปิดปากออกเพื่อกรอง อาหารในมวลน�้ำ

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

123

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 123

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Plakobranchidae

Plakobranchus ocellatus

ทากปีกทราย

Sea slug ลักษณะ : รูปร่างเรียวยาว ขาเดิน (parapodia ) แผ่ขึ้นมาจากด้านข้างและมาประกบกันตรง กลางหลัง มีจุดสีเหลืองขอบขาวกระจายอยู่ ทั่ว ด้านข้างมีวงแหวนสีด�ำ หัวมี rhinophore สีครีม 1 คู่ ปลาย rhinophore และขอบส่วน ท้ายล�ำตัวมีสีม่วงอ่อน นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบนพื้นทรายตามแนว ปะการังน�้ำตื้น หรือแอ่งน�้ำขนาดใหญ่

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Gymnodorididae

Gymnodoris ceylonica

ทากเปลือย

Ceylon Gymnodorid ลักษณะ : ล�ำตัวสีขาวเรียวยาว โปร่งแสงเห็น อวัยวะภายใน มีจุดสีส้ม-แดงกระจายอยู่ทั่ว ตัว เหงือกเป็นพู่ไม่แตกแขนง มีเส้นสีส้มที่ก้าน เหงือก ส่วนของ rhinophore มีสขี าวปลายสีสม้ นิเวศวิทยา : คืบคลานอยู่ตามพื้นทรายบริเวณ แนวปะการัง กินทากทะเลเป็นอาหาร เป็นทาก เปลือยชนิดหนึ่งที่พบเห็นได้ยาก

ภาพโดย: Chad Scott คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 124

124 24/11/2557 13:34

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Discodorididae

Jorunna funebris

ทากเปลือยขาวจุดด�ำ

Black-spotted sea slug ลักษณะ : ล�ำตัวรูปไข่ อ่อนนุ่ม ด้านบนโค้งนูน ด้านล่างแบน พื้นผิวล�ำตัวสีขาว มีแต้มสีด�ำ กระจายอยูท่ วั่ ตัว ส่วนของ rhinophore มีสดี �ำ อยู่ในต�ำแหน่งคล้ายตา ด้านหลังมีช่อเหงือกสี ขาวยื่นออกมาเป็นพู่ ก้านเหงือกมีสีด�ำ นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปตามแนวปะการังที่มี ฟองน�้ำสีน�้ำเงินอาศัยอยู่ เนื่องจากทากชนิดนี้ กินฟองน�้ำสีน�้ำเงินเป็นอาหาร บางครั้งอาจพบ ผสมพันธุ์ หรือวางไข่เป็นวงริ้บบิ้นสีขาวอยู่ข้าง ฟองน�ำ้ โดยทั่วไปจะพบอยู่ 2-3 ตัว

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล

วงศ์ Chromodorididae

Hypselodoris infucata

Painted Hypselodoris

ทากเปลือยนางฟ้าเหลืองน�้ำเงินหนวดส้ม

ลักษณะ : รูปร่างเรียวยาว ขนาดประมาณ 3 เซนตเมตร ล�ำตัวสีน�้ำเงิน มีจุดสีเหลืองและ น�้ำเงินกระจายทั่วล�ำตัว ส่วนของ rhinophore และพู่เหงือกมีสีแดงส้ม นิเวศวิทยา : มักพบอยู่กับฟองน�้ำที่อาศัย หรือ ตามโขดหินและปะการังตายที่มีสาหร่ายขนาด เล็กปกคลุม กินฟองน�้ำเป็นอาหาร เป็นทาก เปลือยชนิดหนึ่งที่พบเห็นได้ยาก

ภาพโดย: Chad Scott

125

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 125

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Chromodorididae

ทากเปลือยไทรอน

Risbecia tryoni

Tryon’s Risbecia ลักษณะ : รูปร่างเรียวยาว ขนาดประมาณ 10 เซนติเมตร ล�ำตัวสีขาวครีม บริเวณหลังมีลายสี น�้ำตาล มีจุดสีม่วงเข้มขอบขาวกระจายทั่วตัว ขอบล�ำตัวมีสีม่วง ส่วนของ rhinophore และ พู่เหงือกมีสีขาวครีม ก้านเหงือกสีน�้ำตาล นิเวศวิทยา : พบอยู่เป็นคู่หรืออยู่เป็นกลุ่ม ตามฟองน�้ำ หรือโขดหินและปะการังตายที่ มีสาหร่ายขนาดเล็กปกคลุม กินฟองน�้ำเป็น อาหาร พบได้ไม่บ่อยนัก

ภาพโดย: Chad Scott

วงศ์ Phyllidiidae

Fryeria picta

ทากปุ่มคาดด�ำ

Black-rayed Fryeria ลั ก ษณะ : ล� ำ ตั ว กลมรี ขนาดประมาณ 3 เซนติเมตร สีฟ้าอมเทา สีเทาหรือสีฟ้าอ่อน มี ปุ่มเรียบสีเหลืองจ�ำนวนไม่มาก ระหว่างปุ่มมี ลายคล้ายตาข่ายสีด�ำ ส่วนของ rhinophore มี สีเหลือง มีชอ่ งทวารอยูร่ ะหว่าง notum กับเท้า นิเวศวิทยา : พบอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นคู่ตาม ฟองน�้ ำ หรื อ โขดหิ น และปะการั ง ตายที่ มี สาหร่ า ยขนาดเล็ ก ปกคลุ ม กิ น ฟองน�้ ำ เป็ น อาหาร พบได้ไม่บ่อยนัก

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 126

126 24/11/2557 13:34

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Phyllidiidae

Phyllidia coelestis

ทากปุ่มเหลือง

Celestial Phyllidia ลั ก ษณะ : ล� ำ ตั ว เรี ย วรี ขนาดประมาณ 6 เซนติเมตร ล�ำตัวสีฟ้าอมเทา สีเทา หรือสีฟ้า อ่อน มีปุ่มเรียบสีเหลืองจ�ำนวนไม่มาก ระหว่าง ปุม่ มีแถบสีดำ� พาดตามความยาวล�ำตัว ส่วนของ rhinophore มีสีเหลือง นิเวศวิทยา : พบอยู่เดี่ยวๆ ตามฟองน�ำ้ หรือ โขดหินและปะการังตายที่มีสาหร่ายขนาดเล็ก ปกคลุม กินฟองน�้ำเป็นาหาร พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Phyllidiidae

Phyllidia elegans

ทากปุ่มขาวเหลือง

Elegant Phyllidia ลั ก ษณะ : ล� ำ ตั ว เรี ย วรี ขนาดประมาณ 5 เซนติเมตร ล�ำตัวสีขาว มีปมุ่ นูนสีขาวผิวไม่เรียบ ปลายปุม่ มีสเี หลืองกระจายทัว่ ตัวจนถึงขอบของ notum ระหว่างปุม่ มีเส้นสีดำ� พาดตามยาวและ พาดตามขวาง ส่วนของ rhinophore มีสเี หลือง นิเวศวิทยา : พบอยู่เดี่ยวๆ ตามฟองน�ำ้ หรือ โขดหินและปะการังตายที่มีสาหร่ายขนาดเล็ก ปกคลุม กินฟองน�้ำเป็นอาหาร พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: Chad Scott

127

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 127

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Phyllidiidae

ทากปุ่มส้ม

Phyllidia ocellata

Ocellate Phyllidia ลั ก ษณะ : ล� ำ ตั ว เรี ย วรี ขนาดประมาณ 6 เซนติเมตร ล�ำตัวสีส้ม มีปุ่มนูนสีขาวผิวไม่เรียบ กระจายทัว่ ตัวจนถึงขอบของ notum ส่วนของ rhinophore มีสีส้ม นิเวศวิทยา : พบอยู่เดี่ยวๆ ตามฟองน�ำ้ หรือ โขดหินและปะการังตายที่มีสาหร่ายขนาดเล็ก ปกคลุม กินฟองน�้ำเป็นอาหาร พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: Chad Scott

วงศ์ Phyllidiidae

ทากปุ่มวาริโคซา

Phyllidia varicosa

Varicose Phyllidia ลั ก ษณะ : ล� ำ ตั ว เรี ย วรี ขนาดประมาณ 7 เซนติเมตร ล�ำตัวสีเทา สีฟ้าอมเทา หรือสีฟ้า อ่อน มีปุ่มเรียบสีเหลืองกระจายทั่วตัวจนถึง ขอบของ notum ระหว่างปุ่มมีเส้นสีด�ำพาด ตามยาวและพาดตามขวาง ส่วนของ rhinophore มีสีเหลือง นิเวศวิทยา : พบอยู่เดี่ยวๆ ตามฟองน�ำ้ หรือ โขดหินและปะการังตายที่มีสาหร่ายขนาดเล็ก ปกคลุม กินฟองน�้ำเป็นอาหาร พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: Chad Scott คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 128

128 24/11/2557 13:34

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Phyllidiidae

Phyllidia nigra

ทากปุ่มกลมด�ำ

Black Phyllidia ลั ก ษณะ : ล� ำ ตั ว เรี ย วรี ขนาดประมาณ 6 เซนติเมตร ล�ำตัวสีด�ำ มีปุ่มปลายกลมสีชมพู สี เขียวแก่ หรือสีม่วงแก่ ส่วนของ rhinophore มีสีดำ� นิเวศวิทยา : พบอยู่เดี่ยวๆ ตามฟองน�ำ้ หรือ โขดหินและปะการังตายที่มีสาหร่ายขนาดเล็ก ปกคลุม กินฟองน�้ำเป็นอาหาร พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล

วงศ์ Phyllidiidae

Phyllidia pustulosa

ทากปุ่มด�ำขาว

Pustulosa Phyllidia ลักษณะ : ล�ำตัวเรียวยาว ขนาดประมาณ 6 เซนติเมตร ล�ำตัวสีด�ำ มีปุ่มสีขาว สีชมพูหรือ สีเขียว เป็นปุ่มแบนปลายขรุขระ ส่วนของ rhinophore มีสีดำ� นิเวศวิทยา : พบอยู่เดี่ยวๆ ตามฟองน�ำ้ หรือ โขดหินและปะการังตายที่มีสาหร่ายขนาดเล็ก ปกคลุม กินฟองน�้ำเป็นอาหาร พบได้ทั่วไป

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

129

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 129

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Arminidae

Armina sp.

ทากทราย

Armina ลักษณะ : ล�ำตัวเรียวยาว ส่วนหัวมนส่วนท้าย แหลม ล�ำตัวมีลายสีเหลืองสลับด� ำพาดตาม ความยาวของล�ำตัว ส่วนของ rhinophore เป็นลายคล้ายล�ำตัว ส่วนปลายมีส้ม ปากเป็น แผ่นแบน (velum) ใช้ส�ำหรับขุดเพื่อฝังตัวลง ในทราย นิเวศวิทยา : พบบริเวณพื้นทรายที่มีปากการ ทะเลอาศัยอยู่ เนื่อจากทากชนิดนี้กินปากกา ทะเลเป็นอาหาร พบได้ไม่บ่อย

ภาพโดย: Chad Scott

วงศ์ Flabellinidae

ทากหนามเส้นแดง

Flabellina rubrolineata

Red line Frabellina ลักษณะ : ล�ำตัวเรียวยาว ขนาดประมาณ 4 เซนติเมตร ล�ำตัวสีส้ม สีขาวอมชมพู หรือสีม่วง มีเหงือกขึ้นเป็นแถวอยู่บนหลัง กลางล�ำตัวมี เส้นสีม่วงเข้มพาดตามความยาวล�ำตัว 1 เส้น ปลายของ rhinophore และเหงือกมีสีเหลือง ถัดลงมาเป็นสีสีม่วงเข้ม แกนเหงือกมีสีส้ม นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปตามแหล่งอาหารจ�ำ พวกไฮดรอยด์ อาจพบอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 130

130 24/11/2557 13:34

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Facelinidae

Phidiana indica

ทากหนามอินเดีย

Indian Phidiana ลักษณะ : ล�ำตัวเรียวยาว ขนาดประมาณ 3 เซนติเมตร ล�ำตัวสีเหลืองอ่อน สีขาวอมชมพู หรือสีขาว ปลายของ rhinophore หนวด และ เหงือกมีสเี หลือง ถัดลงมาเป็นสีนำ�้ เงินหรือสีฟา้ บริเวณโคนมีสีส้ม นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปตามแหล่งอาหารจ�ำ พวกไฮดรอยด์ มักพบอยู่ตัวเดี่ยวๆ

ภาพโดย: Chad Scott

วงศ์ Tergipedidae

Cuthona yamasui

ทากหนามหัวด�ำ

Black-head Cuthona ลักษณะ : ล�ำตัวเรียวยาว ขนาดประมาณ 5 เซนติเมตร ล�ำตัวสีขาวอมเขียว มีเหงือกเรียง อยู่เป็นแถวบนหลัง เหงือกตรงกลางมีขนาด ใหญ่กว่าด้านข้าง เหงือกมีสเี ขียวอมน�ำ้ เงิน ส่วน ปลายมีสีเหลืองทอง ปลายของ rhinophore และหนวดมีขาว ถัดลงมาเป็นน�้ำตาลด�ำ นิเวศวิทยา : พบอยูเ่ ดีย่ วๆ ตามแหล่งอาหารจ�ำ พวกไฮดรอยด์ เป็นทากที่พบเห็นได้ยาก

ภาพโดย: Chad Scott

131

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 131

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Lepadidae

Lepas anatifera

เพรียงคอห่าน

Goose barnacle ลักษณะ : คล้ายดอกบัวตูมแบน มีก้านยืดหด โค้งงอได้ใช้ส�ำหรับเกาะติดกับพื้น ด้านบนมี เปลือกห่อหุ้มอวัยวะภายในเอาไว้ ซึ่งจะเปิด ออกเมื่อต้องการยื่นรยางค์ของส่วนนอกออก มาโบกจับอาหารในมวลน�้ำ ขณะยืดตัวมีความ ยาวประมาณ 5 เซนติเมตร ก้านมีสีน�้ำตาล เปลือกมีสีขาว นิเวศวิทยา : มักพบเกาะติดกับวัตถุที่ถูกคลื่น ซัดมาติดฝั่ง เช่น เสาโป๊ะ หลักหอยแมลงภู่ ทุ่น อวน เป็นต้น ซึ่งโดยธรรมชาติเพรียงคอห่าน มักเกาะอยู่ตามวัตถุแข็งใต้น�้ำเป็นกระจุกหรือ กลุ่มใหญ่ๆ

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Oreasteridae

Culcita novaeguineae

ดาวหมอนปักเข็ม

Pin-cushion sea star ลักษณะ : ล�ำตัวเป็นรูปห้าเหลี่ยม แขนสั้นมาก ด้านบนโค้งนูนส่วนด้านล่างเรียบ ขนาดกว้าง ประมาณ 20 เซนติเมตร ระหว่างแขนคู่หนึ่งมี ท่อตะแกรงที่มีปุ่มเล็กๆ เรียงอยู่โดยรอบ ด้าน ล่างมีรอ่ งใต้แขนแยกออกไปจากปากเป็นรูปห้า แฉก ดาวหมอนปักเข็มเป็นสัตว์กินเนื้ออาจล่า พวกเดียวกันหรือกินโพลิปปะการังเป็นอาหาร นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ในแนวปะการัง บนซาก ปะการัง หรือโขดหิน กินสัตว์ขนาดเล็ก หรือ หอยเป็นอาหาร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 132

132 24/11/2557 13:34

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Echinasteridae

Echinaster sp.

ดาวแดงหกแฉก

Six-armed sea star ลักษณะ : เป็นดาวทะเลขนาดเล็ก เส้นผ่าน ศูนย์กลางประมาณ 10 เซนติเมตร สีแดงเข้ม มีแขนจ�ำนวน 6 แขน ลักษณะเป็นท่อเรียวยาว พื้นผิวมีปุ่มปมสีดำ� ขนาดเล็กกระจายทั่วล�ำตัว นิเวศวิทยา : อาศัยอยูต่ ามพืน้ ทะเลทีเ่ ป็นทราย เปลือกหอย หรือซากปะการัง พบได้ไม่บ่อย

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Acanthasteridae

Acanthaster planci

ดาวมงกุฎหนาม

Crown of thorns sea star ลักษณะ : เป็นดาวทะเลขนาดใหญ่ ขนาดเส้น ผ่านศูนย์กลางประมาณ 50 เซนติเมตร จ�ำนวน แขนมีแตกต่างกันตัง้ แต่ 9-23 แขน พืน้ ผิวล�ำตัว มีหนามยาวคล้ายหนามเม่นยื่นออกมาจ�ำนวน มาก เท้าท่อยื่นยาวได้มาก ตรงปลายมีปุ่มดูด ที่แข็งแรง สีของล�ำตัวมีความผันแปรแตกต่าง กัน บางตัวมีหนามสีเทา หรือสีส้ม บางตัวมี หนามสีม่วง นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ตามแนวปะการังทั่วไป นับว่าเป็นสัตว์ที่ท�ำลายแนวปะการังชนิดหนึ่ง เพราะเป็นสัตว์ที่ชอบกินโพลิปปะการังเป็น อาหาร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

133

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 133

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Diadematidae

เม่นด�ำหนามยาว

Diadema setosum

Long spined sea urchin ลักษณะ : มีเปลือกจัดเรียงตัวเป็นทรงกลมห่อ หุม้ อวัยวะภายในเอาไว้ และมีหนามยาวยืน่ ออก มารอบตัว หนามที่อยู่ทางด้านล่างมีขนาดสั้น กว่าหนามด้านข้างและด้านบน ด้านล่างมีปาก อยูต่ รงกลาง ด้านบนมีถงุ ทีย่ นื่ ออกมาจากทวาร หนัก มีสีส้มเป็นวงโดยรอบ ปากมีสีขาว และมี เท้าท่อเรียวยาวขนาดเล็กยื่นออกมาจากล�ำตัว ช่วยในการดูดเกาะและเคลื่อนที่ นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ทั่วไปตามพื้นทรายใน แนวปะการัง และโขดหินริมชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Diadematidae

เม่นดาวหนามขาว

Echinotrix calamaris

Variable sea urchin ลักษณะ : ล�ำตัวเป็นทรงกลมแบนเล็กน้อย มี หนามสองชุด ชุดแรกเป็นหนามยาวสีขาวปลาย แหลม หรืออาจมีลายคาดตามขวาง ชุดที่สอง เป็นหนามด�ำเรียวเล็กสัน้ กว่าหนามชุดแรก และ จัดเรียงตัวอยู่โดยรอบเปลือกสลับกับชุดแรก เป็นรูปห้าแฉก นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ทั่วไปในแนวปะการัง และโขดหินริมชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 134

134 24/11/2557 13:34

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Parasaleneiidae

Parasalenia gratiosa

เม่นวงแหวนขาว

White-collared sea Urchin ลักษณะ : เปลือกหุม้ ล�ำตัวเป็นทรงกลมรี หนาม มีขนาดใหญ่แข็งแรง ขนาดความยาวประมาณ 2-3 เซนติเมตร บริเวณฐานของหนามมีวงแหวน สีขาว เห็นได้ชัดเจน หนามอันเล็กที่แทรกอยู่ ระหว่างหนามอันใหญ่มลี กั ษณะคล้ายกระบอก ปลายมน เปลือกหุ้มล�ำตัวและหนามส่วนใหญ่ มีสีน�้ำตาลด�ำ นิเวศวิทยา : พบอยู่ตามซอกปะการังเขากวาง และช่องว่างของซากปะการังตายที่ทับถมกัน อย่างหลวมๆ

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล

วงศ์ Toxopneustidae

Toxopneustes pileolus

เม่นดอกไม้ทะเล

Flower urchin ลักษณะ : ร่างกายประกอบด้วยเปลือกเป็นรูป ครึง่ วงกลม บริเวณทีม่ เี ท้าท่อมีปมุ่ รองรับหนาม เรียงตัวไม่ตอ่ เนือ่ ง บริเวณทีไ่ ม่มเี ท้าท่อมีอวัยวะ ท�ำความสะอาด (pedicellariae) ลักษณะเป็น ก้านมี 3 ฝา เมื่อบานออกเป็นวงกลม มีจุดสี แดงตรงกลาง ขอบสีขาว อวัยวะนี้มีต่อมน�้ำ พิษที่เป็นอันตรายมาก เม่นชนิดนี้มักเก็บเอา เปลือกหอย ซากปะการัง หรือกรวดทรายมา ติดปกคลุมล�ำตัว นิเวศวิทยา : อาศัยอยูต่ ามพืน้ ทะเลบริเวณแนว ปะการังและนอกแนวออกไป

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล

135

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 135

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Holothuriidae

ปลิงด�ำ

Holothuria leucospilota

Sea cucumber, Lolly fish ลักษณะ : ล�ำตัวกลมยาวสีดำ� ผิวด้านบนเรียบ มักมีทรายคลุมตัว ด้านท้องจะมีปุ่มสามแถว ตามแนวหัวท้ายของล�ำตัวที่เป็นตุ่มใหญ่เห็น ชัดเจน ตุ่มเหล่านี้ช่วยในการเคลื่อนที่ ภายใน มี อ วั ย วะท� ำ หน้ า ที่ ใ นการสร้ า งสารเหนี ย ว ประเภทโปรตีน ซึ่งจะพ่นออกมาเมื่อตกใจหรือ ป้องกันตัว นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปตามชายฝั่งในเขตน�ำ้ ท่วมถึงตลอดเวลา บางครั้งอาจพบในเขตน�้ำ ขึ้นน�้ำลง กินอินทรียสารในดินตะกอนพื้นท้อง ทะเลเป็นอาหาร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Holothuriidae

ปลิงชมพู

Holothuria edulis Pink and black sea cucumber ลักษณะ : ล�ำตัวกลมยาว พื้นผิวล�ำตัวด้านล่าง มีสีแดงอมชมพู ด้านบนมีสีด�ำ ภายในมีอวัยวะ ท�ำหน้าทีใ่ นการสร้างสารเหนียวประเภทโปรตีน ซึ่งจะพ่นออกมาเมื่อตกใจหรือป้องกันตัว นิ เวศวิ ท ยา : อาศัยอยู่ตามพื้นทะเลที่เป็น ทรายปนโคลน ทรายปนเปลือกหอย หรือซาก ปะการัง กินอินทรียสารในดินตะกอนพื้นท้อง ทะเลเป็นอาหาร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 136

136 24/11/2557 13:34

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Holothuriidae

Pearsonothuria graeffei

ปลิงทะเล

Graeff’s sea cucumber ลักษณะ : ล�ำตัวเรียวยาว พื้นล�ำตัวมีสีครีม มี ปุ่มปหนามสีขาวฐานสีน�้ำตาลไหม้ และจุดสีดำ� กระจายทั่วล�ำตัว รอบปากมีหนวดสีดำ� ปลาย หนวดแต่ละเส้นมีลักษณะเป็นกระจุกแผ่ออก นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่บนกองหินใต้น�้ำ และ ซากปะการังทีม่ สี าหรายขนาดเล็กปกคลุม หรือ บนพื้นทราย

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Holothuriidae

Bohadschia vitiensis

ปลิงน�้ำตาล

Brown sea cucumber ลักษณะ : ล�ำตัวกลมป้อม พื้นผิวล�ำตัวด้านบน มีสีน�้ำตาลอมเหลือง มีจุดสีน�้ำตาลขนาดเล็ก กระจายทั่วล�ำตัว ด้านล่างมีสีซีดกว่าด้านบน ปากอยู่ด้านล่าง มีหนวดสีเหลืองอ่อนอยู่รอบๆ ใช้เก็บกินอินทรียวัตถุในดินเป็นอาหาร นิเวศวิทยา : พบอาศัยอยู่ตามพื้นทรายบริเวณ แนวปะการังในเขตน�้ำขึ้นน�้ำลงและลึกลงไป และชอบฝังลงไปในพืน้ ทราย เมือ่ ถูกรบกวนจะ ปล่อยเส้นใยสีขาว (cuvierian organs) ออกมา เป็นสายยาวๆ

ภาพโดย: วินัย เทพพูลผล

137

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 137

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในแนวปะการัง Reef Invertebrate

วงศ์ Stichopodidae

ปลิงด�ำหนาม

Stichopus chloronotus

Spiny black sea cucumber ลักษณะ : ล�ำตัวเป็นกลมยาว พื้นผิวล�ำตัวสีดำ� มีปมุ่ หนามสีนำ�้ ตาลด�ำปลายมนเรียงตัวเป็นแถว ยาวตามความยาวตัว ท�ำให้มองดูเหมือนล�ำตัว เป็นรูปสี่เหลี่ยม นิเวศวิทยา : พบอาศัยอยูบ่ นกองหินใต้นำ�้ หรือ ซากปะการังที่มีสาหรายขนาดเล็กปกคลุม

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Synaptidae

ปลิงสร้อยไข่มุกขาว

Synaptula sp.

Sponge synaptid ลั ก ษณะ : เป็ น ปลิ ง ทะเลขนาดเล็ ก ขนาด ความยาวประมาณ 30 เซนติเมตร ล�ำตัวกลม ยาว สามารถยืดหดได้มาก พื้นผิวล�ำตัวมีสีขาว มีปุ่มคล้ายลูกปัดเรียงกันเป็นแถวตามความ ยาวตลอดล�ำตัว ด้านหน้ามีหนวดเรียงรายอยู่ รอบปาก นิเวศวิทยา : มักพบอยูร่ วมกันเป็นกลุม่ ใหญ่บน ฟองน�้ำครก (Xestospongia testudinaria) กินอินทรียวัตถุเป็นตามผิวฟองน�้ำทะเลอาหาร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 138

138 24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

ปะการั ง Coral

139

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 139

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 140

140 24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

ปะการัง Coral ปะการังแข็ง (hard coral) เป็นสัตว์ทะเลทีไ่ ม่มกี ระดูกสันหลังทีพ่ ิเศษกลุ่มหนึง่ ทีเดียวเพราะ นอกจากพวกมันจะท�ำให้แนวปะการังมีทัศนียภาพที่สวยงามแล้ว พวกมันยังเป็นกลุ่มหลักที่สร้าง โครงสร้างของแนวปะการัง (coral reef) และให้ที่หลบภัยแก่สัตว์ทะเลที่เคลื่อนที่ได้อื่นๆมากมาย ปะการังแข็งเป็นสิ่งมีชีวิตที่น่าพิศวงแปลกแตกต่างจากสัตว์อื่นที่คุ้นหน้าคุ้นตากัน โดยมีทั้งลักษณะ รูปร่างที่ดูแข็งหรืออ่อนนุ่ม มีรูปทรงเป็นแบบก้อน กิ่ง โต๊ะ แผ่นจานหรือแผ่นเคลือบ ซึ่งมองเผินๆ เหมือนหินหรือพืชมากกว่าจะเป็นสัตว์ ชาวประมงจึงมักเรียกว่าหินปะการัง ลักษณะพิเศษที่ส�ำคัญของปะการังแข็ง ข้อแรกคือ มีสายวิวัฒนาการอยู่ระหว่างฟองน�้ำและ สัตว์ลักษณะคล้ายหนอน จัดอยู่ในไฟลัมไนดาเรีย (Cnidaria) กลุ่มเดียวกับพวกแมงกระพรุน ดอกไม้ ทะเลและกัลปังหา สัตว์ตา่ งๆ ในไฟลัมนีม้ เี ซลล์พเิ ศษเหมือนเข็มพิษไว้จบั เหยือ่ และมีลกั ษณะโครงสร้าง ร่างกายแบบง่ายๆ คือ มีปากหรือช่องเปิดหนึ่งช่องทางด้านบนของล�ำตัว เพื่อให้สารอาหารและสิ่ง ต่างๆผ่านเข้าและออกจากร่างกาย

รูปที่ 7.1 ภาพตัดขวางของปะการังแข็ง แสดงส่วนต่างๆ ของโพลิปและโครงสร้างหินปูน (สีขาว) ของปะการัง (กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง, 2550)

141

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 141

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

ลักษณะส�ำคัญข้อที่สองคือ ปะการังส่วนใหญ่อยู่ร่วมกับสาหร่ายเซลล์เดียวเล็กๆ ที่เรียกว่า ซูแซนเทลลี (zooxanthellae) โดยสาหร่ายเหล่านี้จะอาศัยอยู่ในเนื้อเยื่อภายในตัวปะการัง นี่เป็น อีกสาเหตุที่ว่าท�ำไมปะการังจึงต้องการแสงสว่าง จริงๆ แล้วคือ สาหร่ายซูแซนเทลลีนี่เองที่ต้องการ แสงสว่างในการสังเคราะห์แสง ปะการังจะได้สารอาหารจากการสังเคราะห์แสงของสาหร่ายไปเป็น พลังงานในการสร้างโครงสร้างหินปูนซึ่งเป็นองค์ประกอบหลักของแนวปะการังนั่นเอง ปะการังแข็ง บางชนิดที่ไม่มีสาหร่ายซูแซนเทลลีอยู่ในเนื้อเยื่อมักจะไม่สร้างโคโลนีใหญ่หรือไม่มีโครงสร้างหินปูน มากนัก ปะการังแข็งที่ไม่มีสาหร่ายอยู่ร่วมกันจึงไม่จัดเป็นปะการังกลุ่มที่สร้างแนวปะการัง ลักษณะพิเศษทีส่ ำ� คัญอีกข้อของปะการังแข็งคือ เป็นสิง่ มีชวี ติ ทีอ่ ยูร่ วมกันเป็นกลุม่ (modular organisms) คือไม่ใช่สัตว์ที่เป็นตัวเดียวโดดๆ แต่จะอยู่รวมกันเป็นลักษณะพิเศษเรียกว่า “โคโลนี” ปะการังหนึ่งโคโลนีไม่ใช่กลุ่มของปะการังหลายตัวที่มาอยู่รวมกัน แต่มันเป็นผลิตภัณฑ์ของปะการัง เริ่มต้นเพียงหนึ่งตัว คือปะการังจะแบ่งตัวเองสร้างตัวปะการังใหม่ออกไปด้านข้าง จนกลายเป็นก้อน โคโลนีขนาดใหญ่ทมี่ ปี ะการังหลายชีวติ อยูร่ ว่ มกัน ปะการังจ�ำนวนหลายร้อยชีวติ นีเ้ ราเรียกหน่วยย่อย แต่ละตัวของพวกมันว่า “โพลิป” ปะการังแต่ละโพลิปในโคโลนีเดียวกันมีลักษณะทางพันธุกรรม เหมือนกัน และเชื่อมต่อกันด้วยเนื้อเยื่อภายใน ท�ำให้สามารถแบ่งปันสารอาหารและมีการติดต่อ สื่อสารถึงกันได้ทั้งโคโลนี

รูปร่างหลากหลายของปะการัง รูปร่างของปะการังหรือลักษณะภายนอกของปะการังมีความหลากหลาย เนื่องจากการเป็น สิง่ มีชวี ติ ทีอ่ ยูร่ วมกันเป็นโคโลนี ท�ำให้มรี ปู แบบการเจริญเติบโตของโคโลนีเป็นสามมิติ ลักษณะโคโลนี มีความจ�ำเพาะกับชนิดเป็นวิวัฒนาการในการปรับตัวให้เข้ากับสภาพแวดล้อมที่มันอยู่ ดังนั้นการรู้ว่า ในแนวปะการังใดมีปะการังลักษณะโคโลนีแบบใดอยู่บ้าง มากน้อยเท่าไรจึงสามารถช่วยเราประเมิน เบื้องต้นได้ว่าสภาพแวดล้อมบริเวณนั้นเป็นอย่างไร กระแสน�้ำแรงเชี่ยวหรือตะกอนมากน้อยแค่ไหน จนกระทั่งไปถึงความสมบูรณ์หรือความเสี่ยงต่อการเสื่อมโทรมของระบบนิเวศอีกด้วย ตัวอย่างการ จัดกลุ่มของปะการังตามรูปทรงโคโลนีต่างๆ เช่น • ปะการังก้อน มีลักษณะเป็นก้อนคล้ายหิน เช่น ปะการังสมอง • ปะการังกึ่งก้อน มีลักษณะเป็นกิ่งหรือแท่งรวมกันเป็นกระจุกหรือเป็นพุ่ม เช่น ปะการัง ดอกกะหล�ำ่ ปะการังนิ้วมือ • ปะการังกิ่ง มีลักษณะเป็นกิ่งก้านแตกแขนงคล้ายกิ่งไม้ เช่น ปะการังเขากวาง • ปะการังกลีบซ้อน เป็นแผ่นซ้อนกันคล้ายใบไม้ เช่น ปะการังลายดอกไม้ • ปะการังเคลือบ เติบโตคลุมไปตามพื้นผิวที่มันห่อหุ้มอยู่ เช่น ปะการังผิวเกล็ดน�้ำแข็ง • ปะการังแผ่น มีลักษณะเป็นแผ่นแนวราบคล้ายโต๊ะ เช่น ปะการังเขากวางโต๊ะ • ปะการังเห็ด มีลักษณะเป็นปะการังก้อนเดี่ยวๆ เช่น ปะการังเห็ด คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 142

142 24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

รูปที่ 7.2 ลักษณะรูปร่างภายนอกของปะการังทั้ง 7 แบบ

ปะการังสมอง

ปะการังเคลือบ

ปะการังเห็ด

ปะการังลายดอกไม้

ปะการังดอกกะหล�ำ่

ปะการังเขากวาง

ปะการังดอกโต๊ะ

143

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 143

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

ในแนวปะการังหนึง่ ๆ จะมีรปู แบบของลักษณะทางกายภาพ หรือสภาพแหล่งทีอ่ ยูย่ อ่ ยต่างกัน ในบริเวณต่างๆ ของแนวปะการัง ปัจจัยหลักที่เป็นตัวก�ำหนดลักษณะเหล่านี้คือ ทิศทางของลมซึ่งมี อิทธิพลต่อคลืน่ และกระแสน�ำ้ ผลของคลืน่ ลมนีเ้ ป็นตัวก�ำหนดลักษณะทางกายภาพทีแ่ นวปะการังได้ รับ ท�ำให้สิ่งมีชวี ิตในแนวปะการังต้องมีการปรับตัวในการด�ำรงชีวิตอยู่ในบริเวณต่างๆ แตกต่างกันไป โดยทั่วไปพื้นที่ในแนวปะการังสามารถแบ่งออกเป็น 3 เขต คือ ปะการังแนวราบ (reef flat) ปะการัง แนวขอบสัน (reef crest) และปะการังแนวลาดชัน (reef slope) อย่างไรก็ตาม ในแนวปะการังบาง แห่งก็อาจจะมีบริเวณอื่นๆ อีก เช่น บริเวณแอ่งทะเลสาบ หรือบริเวณขอบนอกแนวปะการังซึ่งจะ สามารถพบสัตว์ที่ชอบน�ำ้ นิ่งและได้รับอิทธพลของคลื่นลมน้อย

รูปที่ 7.3 รูปแบบทั่วไปของการแบ่งบริเวณต่างๆ ของแนวปะการัง (ดัดแปลงจาก : สถาบันวิจัยชีววิทยาและประมง ภูเก็ต, 2538)

แนวปะการังบริเวณเกาะเต่า

จากการศึกษาความหลากหลายของชนิดปะการังแข็งในเบื้องต้นพบปะการังแข็งอย่างน้อย 40 สกุล จาก 13 วงศ์ โดยส่วนใหญ่อยู่ในวงศ์ Acroporidae ได้แก่ ปะการังเขากวาง (Acropora spp.) และปะการังผิวเกล็ดน�้ำแข็ง (Montipora spp.) รองลงมาเป็นวงศ์ Faviidae ได้แก่ ปะการัง วงแหวน (Favia spp.) ปะการังช่องเหลี่ยม (Favites spp.) และปะการังรังผึ้ง (Goniastrea sp.) เป็นต้น วงศ์ Fungiidae ได้แก่ ปะการังดอกเห็ด (Fungia spp.) และวงศ์ Siderastreidae ได้แก่ ปะการังลายดอกไม้ (Pavona spp.) เป็นต้น

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 144

144 24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

วงศ์ Pocilloporidae

Pocillopora damicornis

ปะการังดอกกะหล�ำ่

Cauliflower coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นลักษณะกึ่งก้อนหรือพุ่ม มองดูคล้ายดอกกะหล�่ำ มีฐานเหมือนต้นไม้ยึด ติดกับพื้น ส่วนบนแตกกิ่งก้านเป็นพุ่ม บนกิ่งมี ลักษณะเป็นปุ่มปม มีโพลิปสีนำ�้ ตาลเห็นชัดตัด กับสีของโครงสร้างหินปูนที่มีสีอ่อนกว่า นิเวศวิทยา : พบได้ทวั่ ไปบริเวณแนวปะการังที่ ระดับน�ำ้ ไม่ลึกมากนัก

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Acroporidae

Montipora digitata

ปะการังผิวเกล็ดน�้ำแข็ง

Fine spined coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นกิ่งแตกแขนงชี้ขึ้นเหมือน นิ้วมือ ตัวปะการังมีขนาดเล็กมากและอยู่จม ลงไปจากผิวท�ำให้ผิวมีลักษณะเป็นกิ่งเรียบ โค โลนีที่อยู่ในบริเวณน�้ำตื้นมักมีกิ่งสั้น และหงิก งอ ส่วนโคโลนีทอี่ ยูใ่ นบริเวณน�ำ้ ลึกอาจมีกงิ่ ยาว มากกว่าหลายเท่า นิเวศวิทยา : พบได้ไม่บอ่ ยบริเวณแนวปะการัง ตั้งแต่ปะการังแนวราบออกไป

ภาพโดย: ศักดิ์อนันต์ ปลาทอง

145

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 145

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

วงศ์ Acroporidae

ปะการังผิวเกล็ดน�้ำแข็ง

Montipora sp.

Fine spined coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นแบบแผ่นตัง้ ทีม่ ว้ นตัวเป็น รูปดอกจอก คอรอลไลท์มีขนาดเล็กฝังตัวบน โคโลนีทั้งสองด้าน โพลิปด้านบนเจริญมากกว่า ด้านล่าง ผิวปกคลุมด้วยแท่งพาพิลลี (papillae) มีลักษณะเป็นปุ่มนูนเล็กๆ กระจายอยู่โดยทั่ว มองคล้ายเกล็ดน�้ำแข็ง โดยทั่วไปมีสีน�้ำตาล นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณด้านบนของ ปะการังแนวลาดชัน (upper reef slope)

ภาพโดย: Chad Scott

วงศ์ Acroporidae

ปะการังผิวเกล็ดน�้ำแข็ง

Montipora sp.

Fine spined coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นแบบกึ่งทรงกลม และมี ขนาดใหญ่ ผิวไม่เรียบ หรือเป็นเนินกลมมนไม่ สม�ำ่ เสมอ คอรอลไลท์ (corallite) ส่วนใหญ่เป็น แบบฝังตัว ผิวปกคลุมด้วยแท่งพาพิลลี (papillae) มีลกั ษณะเป็นปุม่ นูนเล็กๆ กระจายอยูโ่ ดย ทั่ว สีโดยทั่วไปมีสีน�้ำตาลเข้ม ถิ่นอาศัย : พบได้ทั่วไป บริเวณแนวปะการังที่ ระดับน�ำ้ ลึกไม่มากนัก

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 146

146 24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

วงศ์ Acroporidae

Acropora horrida

ปะการังเขากวาง

Staghorn coral ลักษณะ : โคโลนีที่พบมักเป็นแบบพุ่มหลวมๆ กิ่ ง หลั ก ของโคโลนี มี ก ารแตกกิ่ ง แบบไม่ สม�่ำเสมอ หากอาศัยอยู่ในบริเวณน�้ำใส คอ รอลไลท์ไม่สม�่ำเสมอ และพื้นผิวของกิ่งค่อน ข้างหยาบ นิเวศวิทยา : พบได้นอ้ ยบริเวณแนวปะการังน�ำ้ ตื้น และลากูน ซึ่งน�้ำค่อนข้างขุ่น

ภาพโดย: ศรีสกุล ภิรมย์วรากร

วงศ์ Acroporidae

Acropora formosa

ปะการังเขากวาง

Staghorn coral ลั ก ษณะ : โคโลนี แ ตกแขนงเป็ น กิ่ ง ยาวตั้ ง ขึ้นเหมือนเขากวาง ความยาวกิ่งไม่เกิน 20 เซนติ เ มตร ปลายกิ่ ง มี ค อรอลไลท์ เ ป็ น ทรง กระบอกขนาดใหญ่ ด้ า นข้ า งรอบกิ่ ง มี ค อ รอลไลท์ขนาดเล็กขนาดใกล้เคียงกัน นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไป บริเวณแนวปะการัง ระดับน�้ำตื้นที่ไม่ได้รับคลื่นลมรุนแรงไปจนถึง ระดับน�ำ้ ลึกปลายแนว

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

147

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 147

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

วงศ์ Acroporidae

Acropora valenciennesi

ปะการังเขากวาง

Staghorn coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นพุ่มรูปโต๊ะ กิ่งแต่ละกิ่งมี ขนาดและระยะห่างเท่าๆ กัน ปลายกิ่งทั้งหมด ชีข้ นึ้ บนทัง้ กิง่ ทีอ่ ยูด่ า้ นในและรอบนอก เรเดียล คอรอลไลท์ (radial corallite) เป็นท่อขนาด เล็กขนาดเท่าๆ กัน เรียงตัวเป็นแถวอย่างเป็น ระเบียบตลอดความยาวของกิ่ง โคโลนีอาจมี หลายสีผสมกัน เช่น สีน�้ำตาล สีฟ้าและสีเขียว โดยส่วนปลายของกิ่งจะมีสีที่ซีดกว่า นิเวศวิทยา : พบได้ทวั่ ไปทัง้ บริเวณด้านบนและ ด้านล่างของปะการังแนวลาดชันทีค่ ลืน่ ลมค่อน ข้างสงบ (upper and lower reef lope)

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Acroporidae

Acropora latistella

ปะการังโต๊ะ

Table coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นทรงพุ่มหรือเป็นช่อ (corymbose) บางส่วนของช่ออาจโตซ้อนขึ้นเป็น ชั้นมองผิวเผินเหมือนรูปทรงโต๊ะ ลักษณะกิ่ง ผอมเรียว เรียงตัวค่อนข้างแน่น คอรอลไลท์รอบ กิ่งขนาดเท่ากันท�ำให้มีลักษณะเป็นระเบียบ หนวดมักจะยื่นออกมาในตอนกลางวัน นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไป โดยเฉพาะบริเวณ แนวปะการังน�้ำตื้นที่น�้ำค่อนข้างขุ่น

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 148

148 24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

วงศ์ Acroporidae

Acropora hyacinthus

ปะการังโต๊ะ

Table coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นแผ่นโต๊ะราบขนาดใหญ่ มองจากด้านบนของโต๊ะจะเห็นว่ามีลักษณะ ที่ ป ระกอบด้ ว ยกิ่ ง ในแนวระนาบที่ มี กิ่ ง ย่ อ ย เดี่ยวขึ้นมายาวไม่เกิน 2 เซนติเมตร กิ่งย่อยนี้มี ลักษณะเป็นตุ่มหรือแท่งแน่น และคอรอลไลท์ รอบกิ่งเรียงกันเหมือนกลีบกุหลาบ นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไป บริเวณแนวปะการัง ระดับน�ำ้ ตื้นแถวแนวขอบ (reef crest) ไปถึง แนวลาดชัน (reef slope)

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Acroporidae

Astreopora sp.

ปะการังผิวกรวย

Conical face coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นทรงกลม คอรอลไลท์สั้น และมีมาก แผ่นหินปูนทีก่ นั้ ในแนวรัศมี (septa) มีช่องว่างเท่าๆ กัน คอลัมเมลลา (columella) สังเกตเห็นได้ชัดเจน มีความหนาและแข็งแรง ผนังของคอรอลไลท์มีรู หนวดจะยื่นออกมา เฉพาะในตอนกลางคืน นิเวศวิทยา : พบได้น้อยบริเวณแนวปะการัง ในเขตน�ำ้ ตื้น

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

149

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 149

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

วงศ์ Poritidae

Porites lutea

ปะการังโขด ปะการังก้อน

Kidney coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นก้อนตั้งแต่ขนาดเล็กถึง ขนาดใหญ่ 3-5 เมตร โดยทั่วไปมีผิวเรียบ ช่อง คอรอลไลท์มขี นาดเล็กและตืน้ มักเห็นเป็นช่อง 5-6 เหลี่ยมอยู่ติดกัน โดยมีผนังบางๆ คั่น โพลิ ปมีขนาดเล็กมากและมักจะยืน่ โพลิปออกมาใน ช่วงเวลากลางคืน โดยทั่วไปมีสีครีมหรือเหลือง นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณแนวปะการัง ตั้งแต่ปะการังแนวราบ (reef flat) ไปจนถึง ปะการังแนวลาดชัน (reef slope)

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Poritidae

Porites lobata

ปะการังโขด ปะการังก้อน

Kidney coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นแบบกึ่งทรงกลม และมี ขนาดใหญ่ ผิวไม่เรียบ หรือเป็นเนินกลมมน ไม่ สม�่ำเสมอ ช่องคอรอลไลท์มีขนาดเล็กและตื้น โดยทั่วไปมีสีครีมหรือเหลือง แต่อาจจะมีสีที่ อ่อนกว่าหากอยู่ในบริเวณน�ำ้ ตื้น นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณปะการังแนว ราบ (reef flat) และบริเวณลากูน

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 150

150 24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

วงศ์ Poritidae

Porites rus

ปะการังผิวยู่ยี่

Kidney coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นแบบกึ่งก้อนที่มีแท่งหนา บิดเบี้ยวยื่นขึ้นมา ช่องคอรอลไลท์มีขนาดเล็ก และตื้น โดยมีผนังบางๆ คั่น โดยทั่วไปมีสีครีม หรือเหลือง นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณแนวปะการัง ในเขตน�ำ้ ตื้น

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Poritidae

Porites cylindrica

ปะการังนิ้วมือผิวเรียบ

Kidney coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นแบบกิ่ง บางครั้งมีฐานโค โลนีเป็นแบบเคลือบ มีผวิ เรียบ ช่องคอรอลไลท์ มีขนาดเล็กและตื้น โดยมีผนังบางๆ คั่น โดย ทั่วไปมีสีครีม เหลืองหรือเขียว นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณแนวปะการัง น�้ ำ ตื้ น ลากู น หรื อ ขอบด้ า นนอกของแนว ปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

151

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 151

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

วงศ์ Poritidae

ปะการังดอกไม้ทะเล

Goniopora sp.

Anemone coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นก้อน หรือแท่งสั้นๆ โพลิ ปมีขนาดใหญ่และยืดยาวออกมาเห็นได้ชัด มี หนวด 24 เส้น โพลิปมีสีน�้ำตาล สีเหลือง หรือ สีเขียว มักยื่นออกมาทั้งช่วงเวลากลางวันและ กลางคืน นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณแนวปะการัง ที่น�้ำค่อนข้างขุ่น

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Siderastreidae

Psammocora digitata

ปะการังลายกลีบดอกไม้

Petal-like coral ลักษณะ : โคโลนีมีทั้งแบบแผ่นหรือแบบแท่ง ตรง คอรอลไลท์มขี นาดเล็กและตืน้ แผ่นหินปูน ที่กั้นในแนวรัศมี (septa) ล�ำดับแรกมี petaloid ยื่นอย่างโดดเด่น โดยทั่วไปมีสีน�้ำตาล หรือม่วง มีรปู แบบการเจริญเติบโตแตกต่างจาก ปะการังลายกลีบดอกไม้ชนิดอืน่ อย่างเห็นได้ชดั นิเวศวิทยา : พบได้น้อยบริเวณแนวปะการัง แนวลาดชัน (reef slope)

ภาพโดย: ศักดิ์อนันต์ ปลาทอง คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 152

152 24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

วงศ์ Agariciidae

Pavona decussata

ปะการังลายดอกไม้

Flower coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นแผ่นตั้งในแนวดิ่ง มีสี น�้ำตาล สีครีม สีเหลือง หรือเหลือบเขียว มีคอ รอลไลท์อยู่ทั้งสองข้าง แผ่นหินปูนที่กั้นในแนว รัศมี (septa) เชือ่ มต่อกันระหว่างโพลิป โพลิปมี ขนาดเล็กมักจะยื่นออกมาในช่วงเวลากลางคืน นิเวศวิทยา : พบได้ทวั่ ไปบริเวณแนวปะการังที่ ระดับน�ำ้ ไม่ลกึ มากนักไปจนถึงปะการังแนวลาด ชัน (reef slope)

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Agariciidae

Pavona frondifera

ปะการังลายดอกไม้

Flower coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นแผ่นหนา หรือแผ่นบาง ที่บิดเบี้ยว โดยแต่ละแผ่นมีสันยื่นออกมาทาง ด้านข้างทั้งสองด้าน ลักษณะเป็นร่องตื้นๆ ฐาน โคโลนีแคบ คอรอลไลท์ลกึ และเรียงตัวเป็นแนว อยู่ในร่องตื้นๆ แผ่นหินปูนที่กั้นในแนวรัศมี (septa) เชื่อมต่อกันระหว่างโพลิป โคโลนีมีสี น�้ำตาลอ่อน หรือน�้ำตาลเข้ม นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณแนวปะการัง น�้ำตื้น

ภาพโดย: Chad Scott

153

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 153

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

วงศ์ Agariciidae

Leptoseris sp.

ปะการังลายดอกไม้

Flower coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นแผ่นบางที่บิดเบี้ยว ฐาน โคโลนีแคบ คอรอลไลท์มีขนาดใหญ่ และมีอยู่ เพียงด้านเดียวของโคโลนี แผ่นหินปูนที่กั้นใน แนวรัศมี (septa) เชือ่ มต่อกันระหว่างโพลิป โค โลนีมีสีน�้ำตาลอ่อน หรือน�้ำตาลเหลือง นิเวศวิทยา : พบได้น้อยบริเวณด้านล่างของ แนวปะการังแนวลาดชัน (lower reef slope)

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Agariciidae

Pachyseris sp.

ปะการังลายลูกฟูก

Serpent coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นกึ่งก้อนหรือแผ่แบนออก เป็นแผ่น คอรอลไลท์อยู่ระหว่างร่องตามความ ยาวเรียงกันเป็นแถว ผนั้งกั้นระหว่างร่องมี ลักษณะเป็นสันยาวลาย และมีสนั ตามแนวรัศมี ลักษณะคล้ายคลืน่ โดยทัว่ ไปมีสนี ำ�้ ตาลอมแดง นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณแนวปะการัง น�้ำตื้น หรือบริเวณขอบด้านล่างของปะการัง แนวลาดชัน (lower reef slope)

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 154

154 24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

วงศ์ Fungiidae

Cycloseris sp.

ปะการังดอกเห็ด

Mushroom coral ลักษณะ : โพลิปค่อนข้างกลม ด้านล่างแบน เรียบ ตรงกลางด้านบนยกตัวสูงขึน้ มาคล้ายโดม ไม่ยึดติดกับพื้น มีเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 10 เซนติเมตร ฟันบนแผ่นหินปูนที่กั้นในแนว รัศมี (septa) เป็นรูปสามเหลี่ยมละเอียดขนาด เล็ก โดยทั่วไปมีสีครีมหรือสีน�้ำตาล นิเวศวิทยา : พบได้น้อยบริเวณลากูนในแนว ปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Fungiidae

Fungia sp.

ปะการังดอกเห็ด

Mushroom coral ลักษณะ : โพลิปค่อนข้างกลม อาศัยอยู่แบบ เดี่ยวๆ คล้ายดอกเห็ด ไม่ยึดติดกับพื้น (ยกเว้น ระยะของการเจริ ญ ) มี เ ส้ น ผ่ า นศู น ย์ ก ลาง ประมาณ 15-20 เซนติเมตร ฟันบนแผ่นหินปูน ที่กั้นในแนวรัศมี (septa) เป็นรูปสามเหลี่ยม ปลายแหลม costal spine สูง เรียบ และเป็น ทรงกรวย ระหว่างสันมีหนวดหดตัวแทรกอยู่ โดยทั่วไปมีสีครีมหรือสีน�้ำตาลอมชมพู นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณปะการังแนว ลาดชัน (reef slope) และบริเวณลากูน

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

155

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 155

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

วงศ์ Fungiidae

ปะการังดอกเห็ด

Ctenactis sp.

Mushroom coral ลักษณะ : โพลิปเรียวยาว อาศัยอยู่แบบเดี่ยวๆ คล้ายดอกเห็ดรูปรี ไม่ยึดติดกับพื้น มีขนาด ความยาวประมาณ 30-40 เซนติเมตร มีร่อง ยาวตามความยาวตัวและมีปากอยู่ตรงกลาง มี แผ่นหินปูนทีก่ นั้ ในแนวรัศมี (septa) ทอดตัววิง่ ไปหาขอบ ระหว่างสันมีหนวดหดตัวแทรกอยู่ โดยทั่วไปมีสีครีม หรือสีน�้ำตาลอมเขียว นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณปะการังแนว ลาดชัน (reef slope) และบริเวณลากูน

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Fungiidae

ปะการังบูมเมอแรง

Herpolitha sp.

Boomerang coral ลักษณะ : รูปร่างเรียวยาวคล้ายเห็ดรูปรี ไม่ ยึดติดกับพื้น มีปะการังอาศัยอยู่เป็นโคโลนี มี ขนาดความยาวประมาณ 30-40 เซนติเมตร มีร่องยาวตามความยาวตัว คอรอลไลท์อยู่ใน ร่องตรงกลางและด้านข้างโดยเรียงตัวเป็นแนว เข้าหาแกนกลาง ไม่ยึดติดกับพื้น โดยทั่วไปมีสี น�้ำตาลอมเขียว นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณปะการังแนว ลาดชัน (reef slope) และบริเวณลากูน

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 156

156 24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

วงศ์ Fungiidae

Sandalolitha robusta

ปะการังชาม

Bowl coral ลักษณะ : รูปร่างกลมหรือรีคล้ายเห็ด ไม่ยึด ติดกับพื้น มีปะการังอาศัยอยู่เป็นโคโลนี ด้าน บนยกตัวสูงขึ้นมาคล้ายโดม แผ่นหินปูนที่กั้น ในแนวรัศมี (septa) ของแต่ละคอรอลไลท์เชือ่ ม ต่อกันและยกตัวไม่สูงมาก โพลิปจะยื่นหนวด ออกมาเฉพาะในเวลากลางคืน นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณแนวปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Oculinidae

Galaxea sp.

ปะการังกาแล็กซี่

Galaxy coral ลั ก ษณะ : โคโลนี ส ่ ว นใหญ่ เ ป็ น ก้ อ นขนาด ประมาณ 15 เซนติเมตร หรือเคลือบไปบนหิน หรือปะการังชนิดอื่น มีคอรอลไลท์เป็นท่อทรง กระบอกยกตัวสูงขึน้ มา ตรงกลางปากกระบอก มีแผ่นหินปูนที่กั้นในแนวรัศมีภายในแต่ละช่อง (septa) ปลายแหลมยื่นขึ้นมา มักยื่นโพลิป ออกมาในช่วงเวลากลางวัน โดยทั่วไปมีสีเขียว หรือน�้ำตาล นิเวศวิทยา : พบได้ทวั่ ไปบริเวณแนวปะการังที่ มีคลื่นไม่แรงมากนัก

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

157

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 157

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

วงศ์ Pectiniidae

Pectinia lactusa

ปะการังแผ่นเปลวไฟ

Lattuce coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นรูปทรงกึ่งทรงกลม และ สร้างตัวเองเป็นแผ่นหนา อาจมีโคโลนีกว้าง กว่า 1 เมตร มีรอยเว้ายาวและมีผนังต่อเนื่อง กัน โดยความสูงเท่ากัน รอยเว้านี้เป็นร่องยาว ที่ต่อเนื่องไปถึงขอบ นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณแนวปะการัง ตั้งแต่ปะการังแนวราบ (reef flat) ไปจนถึง ปะการังแนวลาดชัน (reef slope)

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Mussidae

ปะการังถ้วยสมอง

Lobophyllia flabelliformis

Lobed cup coral ลักษณะ : โคโลนีรูปกึ่งทรงกลม แบบ phaceloid หรือ flabello-meandroid แบบต่อ เนือ่ งสัน้ ๆ คอรอลไลท์มขี นาดใหญ่ มีแผ่นหินปูน ทีก่ นั้ ในแนวรัศมีภายในแต่ละช่อง (septa) หนา และใหญ่ มีซคี่ มยกตัวขึน้ สูง โคโลนีมสี นี ำ�้ ตาล สี เหลือง หรือสีเทา นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณส่วนบนของ ปะการังแนวลาดชัน (upper reef slope)

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 158

158 24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

วงศ์ Mussidae

Symphyllia recta

ปะการังสมอง

Large brain coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นแบบกึ่งทรงกลม แบบ meandroid ยาวต่อเนื่องเป็นร่อง คอรอลไลท์ เป็นร่องใหญ่ มีความกว้างประมาณ 12-15 มิลลิเมตร บริเวณขอบของแผ่นหินปูนที่กั้นใน แนวรัศมีภายในแต่ละช่อง (septa) เป็นหนาม ขนาดใหญ่ ผนังโพลิปมีขอบเขตหนาเด่น พบ ได้หลายสี เช่น สีน�้ำตาล สีเทาหรือสีเขียว โดย สีของผนังและสีภายในร่องจะแตกต่างกันอย่าง เห็นได้ชัด นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณส่วนบนของ ปะการังแนวลาดชัน (upper reef slope)

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Merulinidae

Hydnophora microconos

ปะการังหนามขนุน

Jack fruit spine coral ลักษณะ : โคโลนีมีทั้งชนิดที่เป็นกิ่ง แบบก้อน และแบบเคลือบพื้น โดยผนังด้านในของคอ รอลไลท์จะยกตัวสูงขึ้นมากกว่าผนังด้านข้าง มี ลักษณะเป็นหนามคล้ายหนามขนุน มักยื่นโพลิ ปออกมาในช่วงเวลากลางคืน นิเวศวิทยา : พบบริเวณแนวปะการัง ตั้งแต่ ปะการังแนวราบ (reef flat) ไปจนถึงปะการัง แนวลาดชัน (reef slope)

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

159

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 159

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

วงศ์ Merulinidae

ปะการังใบร่องหนาม

Merulina sp.

Spiny cabbage coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นแผ่นแบนในแนวราบ กลางแผ่นมักแตกกิ่งชูขึ้นมา ผิวเป็นร่องยาว ลากจากตรงกลางแผ่นออกมาสู่ขอบแผ่นด้าน นอก บนสันระหว่างร่องมองเห็นแผ่นหินปูนที่ กัน้ ในแนวรัศมีภายในแต่ละช่อง (septa) ชัดเจน โคโลนีสว่ นใหญ่มสี นี ำ�้ ตาลซีด มักยืน่ หนวดออก มาในเวลากลางคืน นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณแนวปะการัง ตั้งแต่ปะการังแนวราบ (reef flat) ไปจนถึง ส่วนล่างของปะการังแนวลาดชัน (reef slope)

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Faviidae

Favia sp.

ปะการังวงแหวน

Ring coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นแบบก้อนหรือกึ่งก้อน ผนังของแต่ละโพลิปไม่ใช้ร่วมกัน (plocoid) โดยผนังจะยกตัวขึ้นมาเหมือนวงแหวน คอ รอลไลท์รูปทรงถ้วย ซึ่งบางคอรอลไลท์อาจ จะมีการบิดเบี้ยวบ้าง แต่ละช่องขนาดตั้งแต่ 2.5-13 มิลลิเมตร โพลิปมักยื่นออกมาในช่วง เวลากลางคืน นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณแนวปะการัง ตั้งแต่ปะการังแนวราบ (reef flat) ไปจนถึง ปะการังแนวลาดชัน (reef slope)

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 160

160 24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

วงศ์ Faviidae

Favites sp.

ปะการังช่องเหลี่ยม

Large star coral ลักษณะ : โคโลนีส่วนใหญ่เป็นก้อนครึ่งทรง กลม มักมีส่วนบนปูดขึ้นมารูปร่างไม่แน่นอน คอรอลไลท์ ที่ อ ยู ่ ติ ด กั น มี ก ารใช้ ผ นั ง ร่ ว มกั น (cerioid) แต่ละคอรอลไลท์จะเป็นเหลี่ยมไม่ เป็นวงกลมท�ำให้มองเหมือนเป็นช่องเหลี่ยม แต่ละช่องมีขนาดประมาณ 7-25 มิลลิเมตร มัก ยื่นโพลิปออกมาในช่วงเวลากลางคืน นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณแนวปะการัง ตั้งแต่ปะการังแนวราบ (reef flat) ไปจนถึง ปะการังแนวลาดชัน (reef slope)

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Faviidae

Goniastrea aspera

ปะการังรังผึ้ง

Honey comb coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นแบบทรงกลมหรือแบบ เคลือบ คอรอลไลท์ที่อยู่ติดกันจะมีการใช้ผนัง ร่วมกัน (cerioid) คอรอลไลท์เป็นเหลี่ยม เส้น ผ่านศูนย์กลางประมาณ 7-10 มิลลิเมตร ผนัง หนา แผ่นหินปูนที่กั้นในแนวรัศมีภายในแต่ละ ช่อง (septa) แบ่งออกเป็น 2 อันดับ มีการ สลับกันระหว่างสั้นและยาวอย่างเป็นระเบียบ ผนังคอรอลไลท์เป็นแนวสันเด่นชัด โพลิปมัก ยื่นออกมาในช่วงเวลากลางคืน นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณแนวปะการัง ในเขตน�ำ้ ขึ้นน�้ำลง

ภาพโดย: ศรีสกุล ภิรมย์วรากร

161

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 161

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

วงศ์ Faviidae

Platygyra daedalea

ปะการังสมองลายตาข่าย

Brain coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นก้อนแบบครึ่งทรงกลม หรื อ เคลื อ บ มี ค อรอลไลท์ เ ป็ น ร่ อ งยาวไม่ มี ขอบเขต มองดูคล้ายสมอง ขนาดของร่องกว้าง ประมาณ 5 มิลลิเมตร ผนังคั่นร่องมีสันโค้งมน มักยื่นโพลิปออกมาในช่วงเวลากลางคืน นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณปะการังแนว ราบ (reef flat) ไปจนถึงปะการังแนวลาดชัน (reef slope)

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Faviidae

Leptoria phrygia

ปะการังสมองร่องเล็ก

Brain coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นก้อนแบบครึ่งทรงกลม หรื อ เคลื อ บ มี ค อรอลไลท์ เ ป็ น ร่ อ งยาวไม่ มี ขอบเขต มองดูคล้ายร่องสมองที่ค่อนข้างมี ระเบียบ ขนาดของร่องกว้างประมาณ 3-4 มิลลิเมตร ผนังคั่นร่องมีสันโค้งมน มักยื่นโพลิป ออกมาในช่วงเวลากลางคืน โคโลนีสว่ นใหญ่มสี ี น�้ำตาลอ่อน หรือสีเขียว นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณด้านบนของ ปะการังแนวลาดชัน (upper reef slope)

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 162

162 24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

วงศ์ Faviidae

Diploastrea heliopora

ปะการังดาวใหญ่

Double-star coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นก้อนครึ่งทรงกลม มีคอ รอลไลท์กลมหรือเป็นเหลี่ยมเล็กน้อยยกตัวนูน ขึ้น ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 1 เซนติเมตร มี แผ่นหินปูนที่กั้นในแนวรัศมีภายในแต่ละช่อง (septa) เป็นหนามคม สีที่พบมักเป็นสีน�้ำตาล อมเขียว โพลิปมักยื่นออกมาในช่วงเวลากลาง คืน นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณปะการังแนว ราบ (reef flat) ไปจนถึงปะการังแนวลาดชัน (reef slope)

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Faviidae

Echinopora lamellosa

ปะการังช่องหนาม

Spiny pored coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นแผ่นบาง มีคอรอลไลท์ กลม ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 2.5-4 มิลลิเมตร มีแผ่นหินปูนที่กั้นในแนวรัศมีภายในแต่ละช่อง (septa) เป็นหนามคม สีที่พบมักเป็นสีน�้ำตาล เข้ม หรือสีน�้ำตาลอมเขียว โคโลนีอาจมีขนาด ใหญ่มากกว่า 5 เมตร โพลิปมักยื่นออกมาใน ช่วงเวลากลางคืน นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณแนวปะการัง เขตน�้ำตื้น

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

163

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 163

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

วงศ์ Caryophylliidae

ปะการังลูกโป่งใหญ่

Plerogyra sinuosa

Rounded bubblegum coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นแบบ flabello-meandroid แบบต่อเนื่อง เนื้อเยื่อซีนอสเตียม (coenosteum) มีสีเหลืองหรือสีเขียว โดยจะ โป่งออกมาคล้ายผลองุ่น คอรอลไลท์ไม่แตกกิ่ง แต่จะติดอยู่กับฐาน นิเวศวิทยา : พบได้น้อยบริเวณแนวปะการังที่ คลื่นลมค่อนข้างสงบ และน�้ำค่อนข้างขุ่น

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Caryophylliidae

Euphyllia ancora

ปะการังหนวดถั่ว

Hammer coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นแบบ flabello-meandroid แบบต่อเนื่อง เนื้อเยื่อซีนอสเตียม (coenosteum) มีสเี ทาอมฟ้า หรือน�ำ้ ตาลอ่อน โดยจะโป่งออกมาคล้ายเมล็ดถัว่ คอรอลไลท์ไม่ แตกกิ่ง แต่จะติดอยู่กับฐาน นิเวศวิทยา : พบได้นอ้ ยบริเวณแนวปะการังน�ำ้ ตื้นที่มีคลื่นลมปานกลาง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 164

164 24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

วงศ์ Dendrophylliidae

Turbinaria sp.

ปะการังจาน

Disc coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นแผ่นหนาพับไปมาคล้าย ช่อผักกาดขนาดใหญ่ ผิวทางด้านนอกเรียบไม่มี calcice (มีเฉพาะทางผิวด้านในและขอบด้าน บน) แต่ละ calcice มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง ประมาณ 5 มิลลิเมตร ขณะยังมีชีวิตมีสีเทา อมน�ำ้ ตาล นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปบริเวณแนวปะการัง ในเขตน�ำ้ ตื้นที่น�้ำค่อนข้างขุ่น

ภาพโดย: Chad Scott

วงศ์ Dendrophylliidae

Tubastrea faulkneri

ปะการังถ้วยส้ม

Orange sun coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นกิ่ง เป็นปะการังที่ไม่มี สาหร่ายซูแซนเทลลี (azooxanthellate) ใน เนื้ อ เยื่ อ ผนั ง ของคอรอลไลท์ แ ละช่ อ งว่ า ง ระหว่างคอรอลไลท์เชื่อมต่อกันจนเกือบราบ โพลิปและหนวดมีสีส้ม นิเวศวิทยา: พบได้ทวั่ ไปบริเวณใต้กองหินใต้น�้ำ หรือเรือจม กินแพลงก์ตอนสัตว์ทลี่ อ่ งลอยอยูใ่ น มวลน�ำ้ เป็นอาหาร โดยการยืน่ หนวดออกมาจับ

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

165

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 165

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

ปะการัง Coral

วงศ์ Dendrophylliidae

Tubastrea micrantha

ปะการังกิ่งด�ำ

Black sun coral ลักษณะ : โคโลนีเป็นกิ่ง ไม่มีสาหร่ายซูแซน เทลลี (azooxanthellate) ในเนื้อเยื่อ ผนัง ของคอรอลไลท์และช่องว่างระหว่างคอรอลไลท์ เชื่อมต่อกันจนเกือบราบ โพลิปและหนวดมีสี ด�ำอมเขียว นิเวศวิทยา: พบได้ทวั่ ไปบริเวณใต้กองหินใต้นำ�้ หรือเรือจม กินแพลงก์ตอนสัตว์ทลี่ อ่ งลอยอยูใ่ น มวลน�ำ้ เป็นอาหาร โดยการยืน่ หนวดออกมาจับ

ภาพโดย: Chad Scott

วงศ์ Dendrophylliidae

ปะการังเฮ็ทเทอโรแซมเมีย

Heteropsammia sp.

Walking dendro coral ลักษณะ : อาศัยอยู่แบบเดี่ยวๆ ไม่ยึดเกาะกับ พื้นผิว มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 2.5 เซนติเมตร โดยทัว่ ไปมีสเี ทา สีสม้ อมน�ำ้ ตาลหรือ สีเขียวอ่อน บางครั้งอาจพบหลายคอรอลไลท์ อยู่บนตัวเดียวกัน มักยื่นหนวดออกมาในเวลา กลางคืน อาจมีหรือไม่มีสาหร่ายซูแซนเทลลี ในเนื้อเยื่อ ขึ้นอยู่กับระดับความลึกที่อาศัยอยู่ นิเวศวิทยา: พบได้ทั่วไปบริเวณพื้นทะเลที่เป็น ทราย ตั้งแต่ระดับความลึก 20 เมตรเป็นต้นไป มักพบหนอนถั่ว (sipunculid worm) เจาะรู และอาศัยอยู่ในคอรอลไลท์

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 166

166 24/11/2557 13:34

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

ปลา ในแนวปะการัง

Reef Fish

167

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 167

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 168

168 24/11/2557 13:34

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish แนวปะการังเป็นบริเวณที่มีความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตสูง ซึ่งไม่มีบริเวณใดในทะเลที่พบ ว่ามีสตั ว์เข้ามาอยูอ่ าศัยได้มากกว่าบริเวณทีม่ แี นวปะการังสมบูรณ์ สาเหตุทแี่ นวปะการังมีความหลาก หลายของสิ่งมีชีวิตสูงเนื่องจากแนวปะการังมีความหลากหลายของแหล่งที่อยู่อาศัยที่เป็นซอก เป็น หลืบ เป็นโพรง ท�ำให้ปะการัง 1 ก้อน สามารถเป็นแหล่งหลบภัยและแหล่งอาศัยของสัตว์ได้หลาย ชนิด ซึ่งเมื่อมีสัตว์เข้ามาอาศัยอยู่หลายชนิดก็จะท�ำให้เกิดความหลากหลายของแหล่งอาหาร ท�ำให้ มีสัตว์จำ� นวนมากเข้ามาใช้ประโยชน์จากบริเวณนี้ (Goldman and Talbot, 1976) ปลาเป็นสัตว์มีกระดูกสันหลังกลุ่มเด่นที่สุดที่พบได้ตามแนวปะการัง ความหลากหลายของ ชนิด รูปร่าง สีสัน ตลอดจนแง่มุมทางพฤติกรรมและรูปแบบการด�ำรงชีวิตที่น่าสนใจของปลาช่วยส่ง เสริมให้แนวปะการังมีชวี ติ ชีวาและความสวยงาม พบว่ามีปลาประมาณ 4,000 ชนิดทีอ่ าศัยอยูต่ ามแนว ปะการังหรือแหล่งทีอ่ ยูบ่ ริเวณชายฝัง่ จ�ำนวนชนิดปลาในเขตภูมภิ าคย่อยๆ ของโลกมีจำ� นวนแตกต่าง กันไป ยกตัวอย่างเช่น บริเวณคาบสมุทรอินโด-มาเลย์ (ประกอบด้วย มาเลเซีย ฟิลิปปินส์ อินโดนีเซีย และนิวกินี) พบได้สูงสุดคือประมาณ 2,700 ชนิด บริเวณ Great Barrier Reef ประเทศออสเตรเลีย พบได้ประมาณ 1,500 ชนิด ในหมู่เกาะแคโรไลน์พบได้ประมาณ 1,120 ชนิด บริเวณหมู่เกาะมัลดีฟ พบได้ประมาณ 985 ชนิด (อุกกฤต, 2550) บริเวณทะเลแดงพบได้มากกว่า 1,000 ชนิด บริเวณ หมู่เกาะ Hawaii ประเทศสหรัฐอเมริกาพบได้ประมาณ 570 ชนิด (Kuiter and Debelius, 2006) ส�ำหรับในน่านน�้ำไทยคาดว่ามีปลาในแนวปะการังไม่น้อยกว่า 1,000 ชนิด ซึ่งสามารถพบได้ทางฝั่ง ทะเลอันดามันประมาณ 900 ชนิด และพบทางฝั่งทะเลอ่าวไทยประมาณ 400 ชนิด (อุกกฤต, 2550) ปลาในแนวปะการังแสดงความสัมพันธ์อย่างเด่นชัดกับความหลากหลายของถิ่นที่อยู่อาศัย (reef fish habitat relationship) เนื่องจากแนวปะการังมีลักษณะทางกายภาพและความสมบูรณ์ ทางชีวภาพที่ทำ� ให้เกิดความหลากหลายในถิ่นที่อาศัยและแหล่งอาหาร โครงสร้างของปะการังแต่ละ ชนิดสามารถเป็นถิ่นที่อยู่อาศัยส�ำหรับปลาขนาดต่างๆ ซึ่งอาจแบ่งเป็น 2 กลุ่ม คือกลุ่มปลาที่มีขนาด เล็กโดยเฉลี่ยและเจริญวัยเป็นปลาที่เจริญพันธุ์ในบริเวณแนวปะการัง และกลุ่มที่ 2 เป็นกลุ่มปลา วัยอ่อนที่เข้ามาเพื่อสร้างกลุ่มประชากรในบริเวณแนวปะการัง และปลาขนาดใหญ่ที่เป็นผู้ล่ามักจะ เคลือ่ นทีไ่ ปมาระหว่างแนวปะการังและบริเวณใกล้เคียง ปลาในแนวปะการังยังมีพฤติกรรมทีน่ า่ สนใจ ที่สามารถพบเห็นได้ง่าย และมีบทบาทต่อแนวปะการังมากคือ การกินอาหาร ซึ่งมีผลต่อความสมดุล และการพัฒนาของแนวปะการังโดยที่สำ� คัญๆ สามารถแบ่งออกได้ดังนี้ • การเป็นผูค้ วบคุมสมดุลของประชากรสิง่ มีชวี ติ ในแนวปะการัง ซึง่ เป็นบทบาททีส่ ำ� คัญอย่าง ยิง่ ของปลาในแนวปะการัง เนือ่ งจากมีผลต่อกระบวนการสร้างและสลายอันเป็นกระบวนการทีส่ ำ� คัญ ต่อการพัฒนาของแนวปะการัง ปลาจะท�ำหน้าทีค่ วบคุมสิง่ มีชวี ติ อืน่ ทีอ่ าจสร้างความเสียหายต่อแนว ปะการัง และควบคุมประชากรปลาด้วยกันให้อยู่ในภาวะสมดุล • การเป็นผูถ้ า่ ยทอดพลังงานจากระบบนิเวศหนึง่ สูร่ ะบบนิเวศอืน่ ๆ จากการกินอาหารทีห่ ลาก หลาย และมีการเคลื่อนย้ายแหล่งที่อยู่อาศัยจากแหล่งอาศัยหนึ่งไปสู่แหล่งอาศัยอื่น ท�ำให้ปลาเป็นผู้

169

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 169

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

ท�ำให้เกิดการถ่ายเทของพลังงานจากแนวปะการังไปยังแหล่งอาศัยอื่นๆ ด้วย • ปลาบางชนิ ด สามารถใช้ เ ป็ น ดั ช นี ชี้ วั ด ความสมบู ร ณ์ ข องแนวปะการั ง เช่ น ปลา ผีเสื้อ(Chaetodontidae) ที่กินโพลิปปะการังเป็นอาหาร สามารถชี้วัดถึงความสมบูรณ์ของปะการัง มีชีวิตและชนิดของปะการังที่ปลาเลือกกินได้ ปลาไหลมอเรย์ (Muraenidae) เป็นดัชนีชี้วัดความ สมบูรณ์ของแหล่งอาหาร เนือ่ งจากกลุม่ ปลาไหลมอเรย์เป็นผูล้ า่ และจะอาศัยอยูไ่ ด้ถา้ มีความสมบูรณ์ ของเหยื่อจ�ำพวกปลา หรือสิ่งมีชีวิตขนาดเล็ก และมีแหล่งหลบภัยที่มีลักษณะเป็นโพรงหรือซอกหิน ส่วนปลาที่กินปลาเป็นอาหาร เช่น ปลากะพง (Lutjanidae) ปลาเก๋า/กะรัง (Serranidae) ก็เป็นตัว ชี้วัดถึงความอุดมสมบูรณ์ของปลาที่เป็นเหยื่อได้เช่นกัน เราสามารถแบ่งลักษณะการใช้ประโยชน์ในแนวปะการังของปลาออกได้เป็น 4 ลักษณะ คือ 1. ปลาทีอ่ าศัยอยูใ่ นแนวปะการังตลอดชีวติ (Permanent Resident species) เป็นปลา ที่ใช้เวลาตลอดทั้งวงจรชีวิตตั้งแต่เกิด โต ผสมพันธุ์ และวางไข่ อยู่ในแนวปะการัง ได้แก่ ปลาสลิดหิน (Pomacentridae) และปลานกขุนทอง (Labridae) เป็นต้น 2. ปลาทีอ่ าศัยอยูใ่ นแนวปะการังเพียงบางช่วงของชีวติ (Temporal Resident species) เป็นปลาทีเ่ ข้ามาอาศัยอยูใ่ นแนวปะการังเพียงบางช่วงของชีวติ มีการเคลือ่ นย้ายออกจากแนวปะการัง ไปยังแหล่งอาศัยอื่น เช่น ปลากะพง (Lutjanidae) และปลาหางแข็ง (Carangidae) บางชนิด เป็นต้น 3. ปลาทีเ่ ข้ามาอาศัยหากินในแนวปะการังเพียงบางช่วงเวลา (Transients species) เป็น ปลาทีโ่ ดยปกติมกั อาศัยอยูใ่ นแหล่งอาศัยอืน่ ๆ และเข้ามาอาศัยหากินในแนวปะการังเป็นบางช่วงเช่น ช่วงน�้ำขึ้น ในช่วงกลางวัน หรือช่วงกลางคืน เช่น ปลาทรายขาว (Nemipteridae) 4. ปลาที่ผ่านเข้ามาในแนวปะการังโดยบังเอิญ (Casual species) เป็นปลาที่โดยปกติไม่ ได้มกี จิ กรรมการด�ำรงชีวติ ในแนวปะการัง แต่อาจมีการพบได้โดยบังเอิญขณะทีป่ ลาว่ายผ่านเข้ามาใน แนวปะการังนั้น เช่น ปลาวัว (Monacanthidae) บางชนิด หรือปลาจิ้มฟันจระเข้ (Syngnathidae) บางชนิด เป็นต้น

ความน่าสนใจของปลาในแนวปะการัง ปลาในแนวปะการังมีความหลากหลายทัง้ ในด้านของชนิดและพฤติกรรม พฤติกรรมส�ำคัญที่ น่าสนใจทีส่ ามารถพบเห็นได้งา่ ยจากการส�ำรวจ และมีบทบาทต่อแนวปะการังมากได้แก่ การกินอาหาร โดยเราสามารถจ�ำแนกปลาทีม่ พี ฤติกรรมการกินอาหารแตกต่างกันเหล่านีอ้ อกได้เป็นกลุม่ ใหญ่ๆ ได้แก่ 1. ปลาที่กินแพลงก์ตอนเป็นอาหาร (Planktivorous fishes) โดยส่วนมากพบว่ายหากิน อยูใ่ นมวลน�ำ้ และมักอยูร่ วมกันเป็นฝูงใหญ่ ในฝูงหนึง่ ๆ อาจจะมีปลาหลายชนิดว่ายปะปนกันอยู่ บาง ชนิดอาจว่ายรวมฝูงอยู่นิ่งๆ ในพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่งโดยไม่เคลื่อนฝูงไปไหน เช่น ปลาสลิดหินขนาดเล็ก (Pomacentridae) ในสกุล Neopomacentrus บางชนิดมีการอพยพเคลื่อนฝูงไปเรื่อยๆ เช่น ปลา กล้วยชนิดต่างๆ (Caesionidae) 2. ปลาที่กินพืชเป็นอาหาร (Herbivorous fishes) กลุ่มนี้พบเห็นได้ง่ายในบริเวณที่ คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 170

170 24/11/2557 13:34

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

น�้ำตื้นและแสงส่องถึงพื้น ตามแนวราบตอนบนของแนวปะการัง เนื่องจากมีความสมบูรณ์ของ สาหร่ายที่เป็นอาหาร ซึ่งโดยลักษณะการกินของปลาในกลุ่มนี้ได้แก่ การตอดกินสาหร่ายเส้นใยที่ เกาะกับพื้นผิว เช่น ปลาสลิดหิน (Pomacentridae) ในสกุล Dischistodus, Hemiglyphidodon และPlectroglyphidodon ปลาสลิดทะเล (Siganidae) และกลุม่ ทีค่ รูดกินทัง้ สาหร่ายและผิวปะการัง ได้แก่ ปลานกแก้ว (Scaridae) เป็นต้น 3. ปลาที่กินสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังขนาดเล็กเป็นอาหาร (Carnivorous fishes) ปลา ในกลุ่มนี้เป็นปลาที่มีจ�ำนวนสมาชิกมากที่สุดในแนวปะการัง พบแพร่กระจายอยู่ในทุกพื้นที่ของแนว ปะการังกินอาหารได้แก่ สัตว์จ�ำพวกกุ้ง ปู หอย หนอน ไข่และตัวอ่อนสัตว์นำ�้ อื่นๆ ปลาชนิดเด่นของ กลุม่ นีไ้ ด้แก่ ปลานกขุนทอง (Labridae) ปลาผีเสือ้ (Chaetodontidae) ปลาทราย (Nemipteridae) เป็นต้น 4. ปลาที่กินทั้งพืชและสัตว์ (Omnivorous fishes) เป็นปลาที่สามารถกินอาหารได้ หลากหลาย มักจะพบได้บริเวณแนวราบตอนบนของแนวปะการัง ปลาในกลุ่มนี้ ได้แก่ ปลาสลิดหิน (Pomacentridae) 5. ปลาทีก่ นิ ปลาเป็นอาหาร (Piscivorous fishes) ปลากลุม่ นีเ้ ป็นปลาทีค่ วบคุมและรักษา ความสมดุลของประชากรปลาในแนวปะการัง โดยเป็นผู้คัดเลือกประชากรปลาเหยื่อที่อ่อนแอออก จากธรรมชาติ ปลาในกลุ่มนี้ส่วนใหญ่เป็นปลาที่มีคุณค่าทางเศรษฐกิจ เช่น ปลากะพง (Lutjanidae) ปลาเก๋า (Serranidae) และปลาหางแข็ง (Carangidae) เป็นต้น

ความหลากหลายของปลาในแนวปะการังบริเวณเกาะเต่าและเกาะนางยวน จากการส�ำรวจชนิดและความชุกชุมของปลาในแนวปะการังบริเวณเกาะเต่า และเกาะนาง ยวน จ�ำนวน 56 สถานี และจากการรวบรวมรายงานการส�ำรวจความชุกชุมของชนิดปลา พบปลา ในแนวปะการังอย่างน้อย 261 ชนิด 139 สกุล จาก 61 วงศ์ เป็นกลุ่มปลากระดูกอ่อนจ�ำพวกปลา ฉลามและกระเบนจ�ำนวน 6 ชนิด และปลากระดูกแข็ง 255 ชนิด โดยปลาวงศ์เด่นที่พบได้แก่ วงศ์ ปลาสลิดหิน (Pomacentridae) พบจ�ำนวน 36 ชนิด วงศ์ปลานกขุนทอง (Labridae) 24 ชนิด วงศ์ ปลาเก๋า/กะรัง (Serannidae) 22 ชนิด วงศ์ปลาบู่ (Gobiidae) 20 ชนิด วงศ์ปลาอมไข่ (Apogonidae) และวงศ์ปลาหางแข็ง (Carangidae) วงศ์ละ 10 ชนิด วงศ์ปลานกแก้ว (Scaridae) และวงศ์ ปลาทราย (Nemipteridae) วงศ์ละ 9 ชนิด วงศ์ปลากะพง (Lutjanidae) 8 ชนิด วงศ์ปลาสลิดทะเล (Siganidae) วงศ์ปลาผีเสื้อ (Chaetodontidae) และวงศ์ปลาหมูสี (Lethrinidae) วงศ์ละ 7 ชนิด ตามล�ำดับ ซึ่งกลุ่มปลาที่พบมากทั้งชนิดและปริมาณและพบได้ทุกสถานีที่ส�ำรวจ ได้แก่ วงศ์ปลาสลิด หิน (Pomacentridae) และวงศ์ปลานกขุนทอง (Labridae) เมือ่ พิจารณาความชุกชุมของปลาตามพฤติกรรมการกินอาหาร พบว่ากลุม่ ปลาทีก่ นิ อาหารได้ หลากหลาย (Omnivorous fish: Omn) เป็นกลุ่มที่มีความชุกชุมของตัวปลาโดยเฉลี่ยมากที่สุด พบมี ความชุกชุมโดยเฉลี่ย 1,710±590.0 ตัว/1,000 ตารางเมตร หรือคิดเป็น 52.14 เปอร์เซ็นต์ของปลาที่ พบทั้งหมด ส่วนใหญ่เป็นปลาในวงศ์ปลาสลิดหิน (Pomacentridae) และปลากระบอก (Migilidae)

171

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 171

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:34

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

ชนิดที่ส�ำคัญได้แก่ ปลาสลิดหินหูด�ำ (Pomacentrus alexanderae) ปลาสลิดหินเหลือง (Pomacentrus moluccensis) ปลาสลิดหินเทาหางขาว (Pomacentrus chrysurus) ปลาสลิดหินนีออน (Pomacentrus coelestis) ปลาสลิดหินจุดฟ้า (Pomacentrus grammorhynchus) และปลา กระบอกหางฟ้า (Valamugil seheli) เป็นต้น ซึ่งพบได้ทุกเกือบทุกสถานีที่ท�ำการส�ำรวจ รองลงมาเป็นกลุม่ ปลาทีก่ นิ แพลงก์ตอนเป็นอาหาร (Planktivorous fish; Plk) ได้แก่ ปลาใน วงศ์ปลาสลิดหิน (Pomacentridae) ชนิด ปลาสลิดหินหางพลิ้วสีเงิน (Neopomacentrus anabatoides) และปลาสลิดหินหางพลิ้วธรรมดา (Neopomacentrus cyanomos) และวงศ์ปลากล้วย (Caesionidae) ได้แก่ ปลากล้วยหางเหลือง (Caesio cuning) และปลากล้วยแถบเขียว (Caesio caerulaurea) พบมีความชุกชุมโดยเฉลี่ย 744±714.4 ตัว/1,000 ตารางเมตร หรือคิดเป็น 22.67 เปอร์เซ็นต์ของปลาที่พบทั้งหมด กลุ่มปลาที่กินสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังขนาดเล็กเป็นอาหาร (Carnivorous fish; Inv) ได้แก่ ปลาในวงศ์ปลานกขุนทอง (Labridae) ปลาผีเสื้อ (Chaetodontidae) ปลาทราย (Nemipteridae) ปลาอมไข่ (Apogonidae) ปลาแพะ (Mullidae) และปลาบู่ (Gobiidae) พบมีความชุกชุมโดยเฉลี่ย 388±223.5 ตัว/1,000 ตารางเมตร หรือคิดเป็น 11.83 เปอร์เซ็นต์ของปลาที่พบทั้งหมด กลุ่มปลาที่กินพืชเป็นอาหาร (Herbivorous fish; Plt) ได้แก่ ปลาในวงศ์ปลานกแก้ว (Scaridae) ปลาสลิดทะเล (Siganidae) และปลาขี้ตังเบ็ด (Acanthuridae) พบมีความชุกชุมโดย เฉลี่ย 243±249.1 ตัว/1,000 ตารางเมตร หรือคิดเป็น 7.40 เปอร์เซ็นต์ของปลาที่พบทั้งหมด และกลุ่มปลาที่กินปลาเป็นอาหาร (Piscivorous fish; F) ได้แก่ ปลาในวงศ์ปลาเก๋า/กะรัง (Serranidae) ปลากะพง (Lutjanidae) ปลาสาก (Sphyraenidae) ปลาหมูสี (Lethrinidae) ปลา หางแข็ง (Carangidae) และปลาอมไข่ (Apogonidae) ในสกุล Cheilodipterus spp. เป็นต้น เป็น กลุ่มปลาที่พบมีความชุกชุมน้อยที่สุด พบโดยเฉลี่ย 196±188.0 ตัว/1,000 ตารางเมตร หรือคิดเป็น 5.97 เปอร์เซ็นต์ของปลาที่พบทั้งหมด แต่ส่วนใหญ่เป็นปลาที่มีค่าทางเศรษฐกิจ

รูปที่ 8.1 สัดส่วนเปอร์เซ็นต์ความชุกชุมของปลาในแนวปะการังบริเวณเกาะเต่า และเกาะนางยวน จ�ำแนกตามพฤติกรรมการกินอาหาร คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 172

172 24/11/2557 13:34

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Carcharhinidae

Carcharhinus melanopterus

ฉลามครีบด�ำ

Blacktip reef shark ลักษณะ : ล�ำตัวเรียวยาว ส่วนหัวแบนลาดเล็ก น้อยและมีปากกว้าง ตามีขนาดเล็ก ด้านหน้ามี ช่องจมูกขนาดเล็ก ครีบหลังอันแรกและครีบหูมี ขนาดใหญ่ ครีบหลังอันทีส่ องอยูต่ รงกับครีบก้น และมีขนาดใกล้เคียงกัน ครีบหางยาว แพนบน ยื่นยาวออกไปกว่าแพนล่างมาก พื้นผิวล�ำตัว ด้านบนมีสีเทา ด้านล่างมีสีขาว บริเวณปลาย ครีบทุกครีบมีสีด�ำ นิเวศวิทยา : อาศัยอยูใ่ นทะเลทัว่ ไปและบริเวณ แนวปะการัง เป็นปลาที่ว่ายน�้ำอยู่ตลอดเวลา กินปลาอื่นเป็นอาหาร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Dasyatidae

Taeniura lymma

กระเบนจุดฟ้า

Bluespotted ribbontail ray ลักษณะ : ล�ำตัวแบนจากด้านบนลงล่าง ค่อน ข้างกลม ตาโปนโต มีช่องจมูกขนาดใหญ่อยู่ ทางด้านข้างของตา ด้านล่างมีปากเว้าโค้ง มี ช่องเหงือกจ�ำนวน 5 คู่ มีหางยาวเท่าๆ กับความ ยาวของล�ำตัว ทีโ่ คนหางมีเงีย่ งแหลมยาว 2 อัน พืน้ ผิวล�ำตัวเป็นเมือกลืน่ สีเหลืองทอง มีจดุ สีฟา้ แต้มอยู่ทั่วทางด้านบนของล�ำตัว ด้านข้างของ หางแต่ละด้านมีแถบสีฟ้าด้านละ 1 แถบ นิเวศวิทยา : อาศัยตามพืน้ ทรายในบริเวณแนว ปะการัง ขณะว่ายน�้ำจะใช้ครีบหูแผ่ออกทาง ด้านข้างโบกพลิ้วเป็นระลอก กินสัตว์หน้าดิน จ�ำพวก หอย ไส้เดือนทะเล กุง้ และปูเป็นอาหาร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

173

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 173

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Muraenidae

ปลาไหลมอเรย์ตาขาว

Gymnothorax thyrsoideus

White-eye moray ลักษณะ : ล�ำตัวเรียวยาว แบนข้าง จะงอยปาก ยืน่ ยาว ครีบหลังและครีบก้นยาวติดต่อกับครีบ หาง ส่วนหัวมีสนี ำ�้ ตาลคล�ำ้ ตามีสขี าว ล�ำตัวมีสี เหลือง-น�้ำตาล มีจุดสีน�้ำตาลไหม้ประอยู่ตลอด ล�ำตัว และครีบต่างๆ นิเวศวิทยา : อาศัยอยูเ่ ป็นคูห่ รือกลุม่ ขนาดเล็ก ในแนวปะการังตามซอกหิน โพรงหรือช่องว่าง ของปะการังโขด

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Ophichthidae

ปลาไหลงูมาร์เบิล

Callechelys marmorata

Marbled snake eel ลักษณะ : ล�ำตัวค่อนข้างกลม เรียวยาว จะงอย ปากยื่นยาว ล�ำตัวมีสีเหลืองอ่อน ส่วนหัวมีจุด สีด�ำประอยู่ทุกด้าน รูจมูกมีลักษณะเป็นท่อยื่น ออกมาทางด้านข้างของปลายจมูก ไม่มีครีบหู นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ตัวเดียวบริเวณลากูน และพื้นทะเลที่เป็นทรายตั้งแต่ระดับความลึก 1-15 เมตร โดยจะฝั่งล�ำตัวไว้ในพื้นทรายและ โผล่เพียงส่วนหัวขึ้นมา

ภาพโดย: Chad Scott คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 174

174 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Antennariidae

Histrio histrio

ปลากบ

ภาพโดย: ศิรชัย อรุณรักษ์ติชัย

Sargassum frogfish ลักษณะ : ล�ำตัวค่อนข้างกลม แบนข้าง ครีบ ท้องและครีบหูพัฒนาไปจนคล้ายขาของสัตว์ สะเทิ น น�้ ำ สะเทิ น บก ระหว่ า งตามี อ วั ย วะ พิเศษที่พัฒนาจากครีบหลังอันแรกยื่นออกมา คล้ายคันเบ็ด (illicium) ส่วนปลายมีเหยื่อ ล่อ (esca) ใช้โบกเพื่อล่อปลาเล็กให้เข้ามาใกล้ พอที่จะจับกิน พื้นล�ำตัวและครีบมีสีน�้ำตาล อมเหลือง มีแถบและจุดสีน�้ำตาลเข้มตลอดตัว และครีบต่างๆ นิเวศวิทยา : มักพบอยู่เดี่ยวๆ ตามสาหร่าย ทุ่น (Sargassum sp.) หรือสาหร่ายชนิดอื่นที่ ลอยอยู่ใกล้ๆ ผิวน�้ำ กินปลาและกุ้งขนาดเล็ก เป็นอาหาร

วงศ์ Mugilidae

Valamugil seheli

ปลากระบอกหางฟ้า

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

175

Bluespot mullet ลักษณะ : ล�ำตัวเรียวยาวทรงกระบอก ส่วนท้าย แบนด้านข้าง ครีบหางเว้าปลายแหลม จะงอย ปากทู่ ปากแบน มีฟันละเอียดที่ขากรรไกรบน และล่าง ครีบหลังแยกออกเป็นสองส่วน ครีบ หูสีเหลืองอยู่ใกล้กับช่องเปิดเหงือกด้านบน มี จุดสีดำ� ที่ฐานครีบ ล�ำตัวด้านล่างสีเงินวาว ด้าน หลังสีเทา นิเวศวิทยา : อาศัยในน�้ำกร่อย และน�้ำทะเล โดยมักอยู่รวมกันเป็นฝูงตามแนวชายฝั่ง และ แนวปะการัง บางครั้งพบบริเวณปากแม่น�้ำ กินสาหร่ายขนาดเล็ก สาหร่ายท่อ ไดอะตอม และซากสิ่งมีชีวิตที่ปะปนอยู่ในพื้นทราย หรือ พื้นโคลน

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 175

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Holocentridae

ปลาข้าวเม่าน�ำ้ ลึกฟันคู่

Myripristis hexagona

Doubletooth soldierfish ลักษณะ : ล�ำตัวแบนข้าง ตาโต พื้นผิวล�ำตัวมี สีแดงซีด เกล็ดมีขนาดค่อนข้างใหญ่และหยาบ ขอบเกล็ดมีสีแดงเข็ม ไม่มีหนามแหลมบริเวณ ขอบกระดู ก ปิ ด เหงื อ ก หลั ง ขอบกระดู ก ปิ ด เหงือกมีสีแดงคล�้ำ ครีบต่างๆ มีสีฟ้าปนแดง ปลายครีบสีแดง นิเวศวิทยา : มักหลบซ่อนอยูต่ ามซอกหิน หรือ ใต้ปะการังในเวลากลางวัน และออกหากินใน เวลากลางคืน กินแพลงก์ตอนสัตว์เป็นอาหาร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Holocentridae

Sargocentron rubrum

ปลากระรอกแดง

Redcoat ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมและแบนด้านข้าง แต่คอ่ น ข้างหนา บริเวณขอบกระดูกปิดเหงือกส่วนหน้า มีหนามแหลมขนาดใหญ่ ก้านครีบของครีบหลัง แข็งและมีขนาดใหญ่ ส่วนบนของหัวมีสแี ดง ล�ำ ตัวมีสขี าว มีแถบสีแดง 7–8 แถบ พาดตามความ ยาวของล�ำตัว ครีบหลังและครีบท้องมีสีแดง ครีบก้นใสขอบครีบด้านหน้ามีสแี ดง ครีบหางใส นิเวศวิทยา : มักหลบซ่อนอยู่เป็นฝูงตามซอก หิน หรือใต้ปะการังในเวลากลางวัน และออก หากินในเวลากลางคืน กินสัตว์หน้าดินขนาด เล็กจ�ำพวกกุ้งและปูเป็นอาหาร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 176

176 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Syngngathidae

Hippocampus sp.

ม้าน�้ำ

Sea horse ลักษณะ : ล�ำตัวยาว แบนข้าง ลักษณะเป็น ปล้องเรียงต่อกัน ส่วนล�ำตัวมี 11 ปล้อง ส่วน หางมี 38-41 ปล้อง จะงอยปากยาว ปลาย ยอดของหัวยกสูงขึ้นคล้ายเขา บนแผ่นกระดูก ปิดเหงือกมีสนั นูนพาดกลางและมีสนั แยกแขนง ออกตลอดแนว ล�ำตัวมีสีน�้ำตาลถึงด�ำ นิเวศวิทยา : มักพบอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นคู่ ตาม ปะการังอ่อน หรือกัลปังหา ที่ระดับความลึก ตั้งแต่ 15 เมตรเป็นต้นไป โดยจะใช้หางมวน รัดเอาไว้

ภาพโดย: Chad Scott

วงศ์ Syngngathidae

Doryrhamphus janssi

จิ้มฟันจระเข้

Janss’ pipefish ลักษณะ : ล�ำตัวเรียว ลักษณะเป็นปล้องเรียง ต่อกัน ส่วนล�ำตัวมี 16 ปล้อง ส่วนหางมี 21-23 ปล้อง จะงอยปากยาว ครีบหางมีขนาดใหญ่แผ่ ออกคล้ายพัด ล�ำตัวส่วนกลางมีสีส้ม หัวและ หางมีสีฟ้า ครีบหางสีด�ำ ขอบครีบสีขาวและมี จุดสีขาวตรงกลางครีบ นิเวศวิทยา : อาศัยอยูเ่ ดีย่ วๆ หรือเป็นคูบ่ ริเวณ แนวปะการังน�้ำตื้น หรือกองหินใต้น�้ำที่มีรอย แยก ที่ระดับความลึกตั้งแต่ 5-35 เมตร

ภาพโดย: Chad Scott

177

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 177

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Scorpaenidae

ปลาสิงโต

Pterois russelli Russell’s lionfish, Spotless lionfish ลักษณะ : ล�ำตัวค่อนข้างหนา ครีบหลังส่วนที่ เป็นก้านครีบแข็งยาว ครีบหูมีขนาดใหญ่และ แผ่กว้าง ล�ำตัว และครีบต่างๆ มีแถบสีนำ�้ ตาล พาดตลอดทั้งล�ำตัวและครีบ ยกเว้นครีบหลัง ส่วนท้าย ครีบก้นและครีบหางซึง่ มีลกั ษณะเป็น ครีบใสๆ ไม่มีแถบสี นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ตามแนวปะการังและ กองหินใต้น�้ำ ออกหากินทั้งเวลากลางวันและ เวลากลางคืน เป็นปลาที่อันตราย เนื่องจากที่ โคนของก้านครีบแข็งมีต่อมพิษและอาจท�ำให้ เสียชีวตได้หากถูกทิ่มแทง

ภาพโดย: Chad Scott

วงศ์ Scorpaenidae

Scorpaenopsis sp.

ปลาแมงป่อง

ภาพโดย: Chad Scott คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

Scorpionfish ลักษณะ : ล�ำตัวหนา แบนข้าง ครีบหูมีขนาด ใหญ่และหนา จะงอยปากค่อนข้างยาว ส่วน หัวมีกระดูกหนามแหลมอยู่ทั่วไป ครีบหลัง เป็นแบบตอนเดียวมีร่องบากระหว่างส่วนที่ เป็นก้านครีบแข็งและก้านครีบอ่อน มีต่อมพิษ บริเวณโคนครีบแข็ง บริเวณหัว ล�ำตัวและครีบ มีขนปกคุลม โดยเฉพาะบริเวณหัวซึง่ มีมากกว่า บริเวณอืน่ สีของตัวมีหลากหลายสีแต่สว่ นใหญ่ มีสีน�้ำตาลแดง นิเวศวิทยา : เป็นปลาที่พรางตัวอยู่กับก้อนหิน ในบริเวณหาดหิน หรือแนวปะการัง ที่ระดับ ความลึก 1-35 เมตร กินปลาและสัตว์น�้ำขนาด เล็กเป็นอาหาร กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 178

178 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Scorpaenidae

Scorpaenopsis sp.

ปลาแมงป่องหลังโหนก

Humpbacked scorpionfish ลักษณะ : ล�ำตัวอ้วนหนา บริเวณหลังนูนขึน้ มา เป็นโหนก ครีบหูมีขนาดใหญ่และหนา จะงอย ปากค่อนข้างยาว ครีบหลังเป็นแบบตอนเดียว มีร่องบากระหว่างส่วนที่เป็นก้านครีบแข็งและ ก้านครีบอ่อน มีต่อมพิษบริเวณโคนครีบแข็ง บริเวณหัว ล�ำตัวและครีบมีขนปกคุลม โดย เฉพาะบริเวณหัวซึ่งมีมากกว่าบริเวณอื่น สีของ ตัวมีสีน�้ำตาลอ่อนหรือสีเทา นิเวศวิทยา : มักพบอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นคู่ บน ซากปะการัง พืน้ ทะเลทีม่ สี าหร่ายปกคุลม หรือ ลากูน ที่ระดับความลึก 2-70 เมตร

ภาพโดย: Chad Scott

วงศ์ Synanceiidae

Inimicus didactylus

ปลากะรังหัวโขน

Bearded ghoul, Spiny devilfish ลักษณะ : ล�ำตัวอ้วนหนา ครีบหูมีขนาดใหญ่ และหนา โดยก้านครีบ 2 อันแรกแยกออกมา ต่างหากลักษณะคล้ายขาเดิน (walking legs) จะงอยปากค่อนข้างยาว ปลายจะงอยปาก แหงนขึ้นบน ตาอยู่บนหัวลักษณะโปนขึ้นมา หน้าครีบหลังมีหนามแข็ง 3 อัน ครีบหลังมีเพียง ครีบเดียว โดยแบ่งเป็นส่วนที่เป็นก้านครีบแข็ง และก้านครีบอ่อน และมีต่อมพิษบริเวณโคน ครีบแข็ง บริเวณหัว ล�ำตัวและครีบมีขนปกคุลม นิเวศวิทยา : มักพบอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นคู่ บน พื้นทราย ซากปะการังหรือโคลน ที่ระดับความ ลึก 5-40 เมตร

ภาพโดย: Chad Scott

179

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 179

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Serranidae

ปลากะรังลายเส้นขาว

Anyperodon leucogrammicus

White-line grouper ลักษณะ : หัวเรียวยาว ล�ำตัวแบนกว่าปลากะรัง ทัว่ ไป ปากกว้าง เฉียงขึน้ กระดูกขากรรไกรใหญ่ มุมปากยื่นเลยนัยน์ตา สีพื้นล�ำตัวมีสีเขียวหรือ สีเหลืองปนเทา มีแถบสีขาวพาดตามยาวล�ำ ตัว ระหว่างแถบมีจุดสีน�้ำตาลปนส้มกระจาย อยู่ทั่วไป ในปลาที่มีขนาดใหญ่แถบสีขาวจะ ค่อยๆ จางหายไป นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ ในแนวปะการัง พบบ่อยบริเวณที่มีปะการังหนาแน่น เนื่องจาก เป็นปลาที่ชอบหลบซ่อนตัว

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Serranidae

ปลากะรังหินสีน�้ำตาล

Cephalopholis boenak

Chocolate hind ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมแบนด้านข้าง กระดูกแก้ม อันหน้าโค้งมน ขอบหยักเป็นซี่ละเอียด ครีบ หลังอันแรกและอันที่สองยาวต่อเนื่องกัน พื้น ตัวมีสีน�้ำตาลเข้ม มีแถบสีน�้ำตาลเข้ม 7-8 แถบ พาดขวางล�ำตัว ครีบหางกลมมน มุมครีบมีสดี ำ� ขอบครีบมีสีฟ้า นิ เ วศวิ ท ยา : อาศั ย อยู ่ เ ดี่ ย วๆ ตามแนว ปะการังที่ไม่ค่อยสมบูรณ์ โดยมักพบนอนอยู่ บนปะการัง เมื่อตกใจจะว่ายไปหลบซ่อนอยู่ ตามซอกปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 180

180 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Serranidae

Cephalopholis formosa

ปลากะรังลายเส้นฟ้า

Bluelined hind ลักษณะ : ล�ำตัวป้อม ขากรรไกรบนยาวเลย บริเวณแนวหลังตา ส่วนปลายของกระดูกปิด เหงือกบริเวณส่วนท้ายมีหนามแบนๆ จ�ำนวน 3 อัน ครีบหางกลมมน ล�ำตัวมีสีน�้ำตาลเข้ม มี แถบสีฟ้าเล็กๆ พาดตามแนวนอนบนหัว ล�ำตัว และครีบต่างๆ นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ บริเวณแนว ปะการังทีไ่ ม่คอ่ ยสมบูรณ์ และมีปริมาณตะกอน ในมวลน�้ ำ ค่ อ นข้ า งสู ง มั ก พบอยู ่ ต ามซอก ปะการัง หรือโพรงหินใต้น�้ำ

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Serranidae

Epinephelus fasciatus

ปลากะรังบั้ง

Blacktip grouper ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมอ้วน มีหนามจ�ำนวน 3 อัน อยู่บริเวณตอนบนของกระดูกปิดเหงือก ส่วนท้าย หัว และล�ำตัวมีสีแดงอมชมพู มีแถบ สีแดงเข้มจ�ำนวน 5-6 แถบ พาดขวางล�ำตัว ขอบครีบหลังส่วนหน้ามีจุดสีด�ำแต้มอยู่ ครีบ ต่างๆ สีส้ม-แดง นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ มักพบบริเวณ ด้านนอกของปะการังแนวลาดชัน โดยจะหลบ อยู่ตามซอกหลืบของก้อนปะการัง หรือบริเวณ ชายฝั่ง และลากูน

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

181

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 181

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Serranidae

ปลากะรังเสือครีบยาว

Epinephelus quoyanus

Longfin grouper ลักษณะ : ล�ำตัวแบนด้านข้าง ขากรรไกรบนยาว เลยแนวหลังตา พืน้ ล�ำตัวมีสขี าว มีแต้มสีนำ�้ ตาล แดงรูปหกเหลี่ยมขนาดใหญ่ประอยู่ทั่วไปจาก หัวจนถึงหาง บริเวณใต้คอมีแถบสีน�้ำตาลแดง จ�ำนวน 2 แถบ พาดขวางไปถึงบริเวณส่วน ฐานของครีบหู นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ บริเวณแนว ปะการั ง ริ ม ชายฝั ่ ง ทะเลที่ มี ต ะกอนละเอี ย ด ปริมาณค่อนข้างสูง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Serranidae

Plectropomus maculatus

ปลากุดสลาด

Spotted coral grouper ลักษณะ : ล�ำตัวค่อนข้างยาว แบนข้าง หัวโต นัยน์ตาขนาดปานกลาง ปากกว้างและเฉียง ขึ้น พื้นล�ำตัวและครีบต่างๆ มีสีนำ�้ ตาลปนแดง หรือน�้ำตาลอมเขียว มีจุดสีน�้ำเงินกระจายอยู่ ทั่วตัว โดยจุดสีบนหัวจะเรียวยาวกว่าบริเวณ อืน่ ๆ ปลายหางมีสนี ำ�้ เงิน รอบดวงตามีวงแหวน สีนำ�้ เงิน นิเวศวิทยา : อาศัยอยูต่ ามแนวปะการังทีร่ ะดับ น�้ำลึกตั้งแต่ 5-50 เมตร โดยมักจะหลบซ่อนอยู่ ใต้โขดหินหรือปะการังโขด

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 182

182 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Serranidae

Diploprion bifasciatum

ปลากะรังเมือกแถบด�ำ

Barred soapfish ลักษณะ : ล�ำตัวแบน ปากกว้าง ขากรรไกร ยาวถึงแนวกึ่งกลางตา ครีบหลังเป็นรอยเว้าลึก ปลายครีบหลัง ครีบก้นและครีบหางกลม ตลอด ล�ำตัวมีสเี หลืองสด มีแถบสีดำ� 2 แถบ พาดขวาง ล�ำตัว แถบแรกพาดผ่านตา แถบทีส่ องพาดผ่าน ครีบหลังผ่านกลางล�ำตัวไปยังท้องและฐานครีบ ก้น ขอบครีบท้องมีสีน�้ำตาล นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่บริเวณแนวปะการังที่ ตะกอนพื้นทะเลค่อนข้างละเอียด โดยมักซ่อน อยูต่ ามซอกหลืบของกองหิน และโพรงหินใต้นำ�้

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Apogonidae

Apogon cyanosoma

ปลาอมไข่เส้นเหลือง

Yellowstriped cardinalfish ลักษณะ : ล�ำตัวแบนข้าง ปากกว้าง ขากรรไกร บนยาวเลยขอบตา จะงอยปากสัน้ กว่าตา ล�ำตัว มีสฟี า้ อ่อนถึงชมพูขาวอมม่วง มีแถบสีเหลืองส้ม จ�ำนวน 6 แถบ พาดตามยาวล�ำตัวจากจะงอย ปากถึงโคนหาง โดยแถบที่อยู่บริเวณหลังตาจะ สั้นกว่าแถบอื่นๆ ครีบต่างๆ ใส และมีสีเดียว กับล�ำตัว นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ เป็นคู่หรือเป็น กลุ่ม ในแนวปะการัง บริเวณกองหินใต้นำ�้ หรือ ซอกหลืบของปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

183

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 183

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Apogonidae

ปลาอมไข่

Apogon endekataenia

Candystripe cardinalfish ลักษณะ : ล�ำตัวแบนข้าง ปากกว้าง ขากรรไกร บนยาวเลยขอบตา จะงอยปากสัน้ กว่าตา ล�ำตัว มีสขี าว มีแถบสีนำ�้ ตาลแดงจ�ำนวน 6 แถบ พาด ตามยาวล�ำตัวจากจะงอยปากถึงโคนหาง และมี จุดสีน�้ำตาลแดงเรียงเป็นแถวแทรกอยู่ระหว่าง แถบ บริเวณโคนหางมีจุดสีดำ� ขนาดใหญ่ นิเวศวิทยา : อาศัยอยูเ่ ป็นกลุม่ ในแนวปะการัง บริเวณกองหินใต้นำ�้ หรือใต้ปะการังโขด

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Apogonidae

ปลาอมไข่

Apogon exostigma

Narrowstripe cardinalfish ลักษณะ : ล�ำตัวแบนข้าง เรียวยาว ปากกว้าง ขากรรไกรบนยาวเลยขอบตา ล�ำตัวมีสีชมพู อ่อน มีแถบสีน�้ำตาลแดงจ�ำนวน 1 แถบ พาด ตามยาวล�ำตัวจากจะงอยปากถึงโคนหาง โดย ส่วนหน้าจะมีขนาดกว้างกว่าส่วนท้าย บริเวณ โคนหางมีจุดสีน�้ำตาลแดง 1 จุด อยู่เหนือแถบ นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ในแนวปะการัง บริเวณกองหินใต้น�้ำ หรือใต้ ปะการังโขด

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 184

184 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Apogonidae

Apogon trimaculatus

ปลาอมไข่สามจุด

Three-spot cardinalfish ลักษณะ : ล�ำตัวแบนข้าง ส่วนหน้าค่อนข้าง กว้าง ปากกว้าง ขากรรไกรบนยาวเลยขอบ ตา ล�ำตัวมีสีชมพูอ่อน เกล็ดแต่ละอันมีแต้มสี ด�ำจางอยู่ตรงกลาง บนแผ่นปิดเหงือกมีจุดสีด�ำ 1 จุด ด้านหน้าของโคนหางมีจุดขนาดเล็ก 2-3 จุด บริเวณส่วนหน้าของครีบหลังทั้งสองมีแถบ สีด�ำพาดจากครีบลงมาถึงกลางล�ำตัว และมีอีก 1 แถบ บริเวณส่วนท้ายของครีบหลังอันที่สอง นิเวศวิทยา : อาศัยอยูเ่ ดีย่ วๆ หรือเป็นคู่ บริเวณ ซอกหลืบของปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Apogonidae

Archamia fucata

ปลาอมไข่ลายทแยง

Orangelined cardinalfish ลักษณะ : ล�ำตัวแบนข้าง ปากกว้าง ขากรรไกร บนยาวเลยขอบตา ล�ำตัวสีม่วงอ่อนหรือสีเงิน วาว ส่วนหัวสีส้ม มีแถบสีส้มขนาดเล็กพาด ตามขวางล�ำตัวประมาณ 23 แถบ ขอบตาด้าน บนและล่างมีเส้นสีฟ้า บริเวณคอดหางมีจุดสี ด�ำขนาดใหญ่ นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่รวมกันเป็นกลุ่มบริเวณ ในแนวปะการัง ตามซอกหิน และระหว่างกิ่ง ของปะการังเขากวาง บางครั้งอาจรวมฝูงกับ ปลากระดี่ทะเล (Pempheris vanicolencis) ที่อาศัยอยู่บริเวณเดียวกัน

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

185

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 185

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Apogonidae

ปลาอมไข่

Archamia zosterophora

Girdled cardinalfish ลักษณะ : ล�ำตัวแบนข้าง ปากกว้าง ขากรรไกร บนยาวเลยขอบตา ล�ำตัวสีเทาอ่อน บริเวณแผ่น ปิดเหงือกมีแถบสีแดงส้มพาดตามขวางจ�ำนวน 2 แถบ หน้าตามีแถบสีน�้ำตาลด�ำ กลางล�ำตัวมี แถบสีนำ�้ ตาลด�ำขนาดใหญ่พาดตามขวางล�ำตัว และมีจุดสีดำ� ขนาดเล็กที่บริเวณโคนหาง นิเวศวิทยา : อาศัยอยูร่ วมกันเป็นกลุม่ ตามแนว ปะการัง บริเวณซอกหิน และระหว่างกิ่งของ ปะการังเขากวาง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Apogonidae

ปลาอมไข่

Cheilodipterus artus

Wolf cardinalfish ลักษณะ : ล�ำตัวเรียวยาว ปากกว้าง ขากรรไกร บนยาวเลยขอบตา ล�ำตัวสีเงินใส มีเส้นสีนำ�้ ตาล แดงพาดตามความยาวล�ำตัวจ�ำนวน 8 เส้น ปลา เต็มวัยบริเวณโคนหางจะมีสีด�ำ ส่วนปลาที่ยัง ไม่เต็มวัยบริเวณโคนหางจะมีสีเหลือง และมี จุดสีดำ� 1 จุด นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่รวมกันเป็นกลุ่มตาม แนวปะการัง บริเวณระหว่างกิง่ ของปะการังเขา กวาง หรือตามถ�้ำใต้นำ�้

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 186

186 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Apogonidae

Cheilodipterus macrodon

ปลาอมไข่แปดเส้น

Eight-lined cardinalfish ลักษณะ : ล�ำตัวเรียวยาว ปากกว้าง ขากรรไกร บนยาวเลยขอบตา มีฟันเขี้ยวขนาดใหญ่บน ขากรรไกรบนและล่าง ล�ำตัวสีเงินใส มีเส้นสี น�้ำตาลแดงพาดตามความยาวล�ำตัวจ�ำนวน 8 เส้น ปลาโตเต็มวัยบริเวณโคนหางจะมีสีขาว และมีแถบสีนำ�้ ตาลอ่อนๆ ส่วนปลาทีย่ งั ไม่เต็ม วัยบริเวณโคนหางจะมีจุดสีดำ� ปรากฏอยู่ นิเวศวิทยา : มักพบอยูเ่ ดีย่ วๆ ตามแนวปะการัง บริเวณซอกของปะการัง หรือตามถ�้ำใต้น�้ำ

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Apogonidae

Cheilodipterus quinquelineatus

ปลาอมไข่ลายห้าเส้น

Five-lined cardinalfish ลักษณะ : ล�ำตัวเรียวยาว ปากกว้าง ขากรรไกร บนยาวเลยขอบตา ล�ำตัวสีเงินใส มีเส้นสีดำ� พาด ตามความยาวล�ำตัวจ�ำนวน 5 เส้น ปลาโตเต็มวัย บริเวณโคนหางจะมีสเี หลือง และมีจดุ สีด�ำ 1 จุด ส่วนปลาที่ยังไม่เต็มวัยจะมีจุดสีขาวขนาดเล็ก บริเวณด้านหลังของครีบหลังอันที่สอง นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม บริเวณแนวปะการัง ชายฝั่งทะเลหรือบริเวณ ลากูน

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

187

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 187

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Echeneidae

Echeneis naucrates

ปลาเหาฉลาม

Sharksucker ลักษณะ : ล�ำตัวเพรียวยาว ลักษณะทั่วไปอาจ ดูคล้ายกับปลาช่อนทะเล แต่บริเวณด้านบน ของหัวจะมีอวัยวะส�ำหรับดูด ล�ำตัวมีสีเทาอม ด�ำ มีแถบสีด�ำขอบสีขาวพาดตามความยาวตัว ตั้งแต่หัวถึงหาง นิเวศวิทยา : พบได้ทั่วไปในแนวปะการัง ปกติ มักจะเกาะติดหรือว่ายอยู่กับปลาฉลาม เต่า ทะเล กระเบนราหู หรือปลาขนาดใหญ่อื่นๆ บางครั้งอาจว่ายไล่ตามนักด�ำน�้ำ

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Carangidae

ปลาสีกุนจุดส้ม

Carangoides bajad

Orange-spotted trevally ลักษณะ : ล�ำตัวยาว แบนข้าง หัวด้านบนและ ด้านล่างมีความโค้งใกล้เคียงกัน ปลายจะงอย ปากยาว ครีบหูเรียวและยาว เกล็ดบริเวณ คอดหางเป็นสันแข็ง ครีบหางเป็นแฉกลึก ล�ำ ตัว หัวและครีบมีสีเหลืองทอง และมีจุดสีส้ม กระจายอยู่ทั่วตัว บางครั้งอาจพบปลาชนิดนี้ แบบที่มีล�ำตัวมีสีเงินแวววาว ส่วนหัวด้านบน และครีบมีสีเหลืองทอง บนล�ำตัวมีจุดสีเหลือง ทองกระจายอยู่ทั่วตัว นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ขนาดเล็กบริเวณชายฝัง่ ทะเล แนวปะการัง และ ด้านนอกของแนวปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 188

188 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Carangidae

Selaroides leptolepis

ปลาข้างเหลือง

Yellowstripe scad

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

ลักษณะ : ล�ำตัวป้อม นัยน์ตาโต ขอบของส่วน หัวโค้งนูนเล็กน้อย ครีบหลังแบ่งเป็น 2 ส่วน ครีบหูมีปลายเรียวแหลมยื่นยาวในระดับเดียว กับครีบหลังส่วนหลัง ครีบหางเว้าเป็นแฉกลึก เกล็ ด บริ เวณคอดหางเป็ น สั น แข็ ง ล� ำ ตั ว มี สีน�้ำเงินบริเวณหลัง ด้านข้างสีเงินแวววาว มี แถบสีเหลืองทองพาดตามแนวยาวของล�ำตัว จากขอบตาจนถึงคอดหาง ครีบต่างๆ ใส บน กระดูกปิดเหงือกมีแต้มสีดำ� 1 จุด นิเวศวิทยา : มักอยูร่ วมกันเป็นฝูงบริเวณผิวน�ำ้ ตามแนวชายฝั่ง หรือด้านบนของแนวปะการัง โดยจะกรองกินสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังขนาด เล็กที่ว่ายอยู่ในมวลน�้ำเป็นอาหาร

วงศ์ Lutjanidae

Lutjanus fulviflamma

ปลากะพงเส้นเหลืองข้างปาน

Blackspot snapper ลักษณะ : ล�ำตัวค่อนข้างยาวเพรียว แบนข้าง จะงอยปากค่อนข้างแหลม ปากกว้าง ปลายครีบ หลังและครีบก้นมน ปลายครีบหางตัดตรง หรือ เว้าเล็กน้อย ล�ำตัวสีขาว มีแถบสีเหลืองขนาด เท่าๆ กัน พาดตามความยาวตัวจ�ำนวน 6 แถบ ครีบก้นและครีบหางสีเหลือง บนเส้นข้างล�ำตัว ส่วนท้ายมีจุดสีดำ� 1 จุด นิ เวศวิ ท ยา : อาศั ย อยู ่ เ ป็ น กลุ ่ ม ขนาดเล็ ก บริเวณชายฝั่งทะเล แนวปะการัง ปากแม่น�้ำ และด้านนอกของแนวปะการังตัง้ แต่ระดับความ ลึก 3 - 5 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

189

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 189

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Lutjanidae

ปลากะพงข้างปาน

Lutjanus russellii

Russell’s snapper ลักษณะ : ล�ำตัวค่อนข้างยาวเพรียว จะงอยปาก ค่อนข้างยาว นัยน์ตาโตอยู่ชิดกับแนวสันหัว มี ฟันเขี้ยวบนขากรรไกรบนและล่าง ครีบหางตัด ตรง หรือเว้าเล็กน้อย บริเวณหลังและล�ำตัวส่วน บนมีสนี ำ�้ ตาล ส่วนท้องสีขาว ครีบท้องและครีบ ก้นสีเหลือง ฐานครีบหูมีสีด�ำ บนเส้นข้างล�ำตัว ส่วนท้ายมีจุดสีดำ� 1 จุด นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม บริเวณชายฝั่งทะเล แนวปะการัง ปากแม่น�้ำ และด้านนอกของแนวปะการังจนถึงระดับความ ลึก 80 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Lutjanidae

ปลากะพงแดงแถบน�้ำตาล

Lutjanus vitta

Brownstripe red snapper ลักษณะ : ล�ำตัวค่อนข้างยาว แบนข้าง ปาก กว้างเฉียงขึ้นเล็กน้อย ช่องว่างระหว่างตากับ ริมฝีปากบนมีขนาดใกล้เคียงกับความยาวของ ตา บริเวณหลังและล�ำตัวส่วนบนสีน�้ำตาล และ มีเส้นสีนำ�้ ตาลพาดเฉียงบริเวณเหนือเส้นข้างตัว ถัดลงมามีแถบสีน�้ำตาลเข้ม หรือด�ำพาดยาว ตามล�ำตัวจากหลังนัยน์ตาถึงโคนหาง ด้านบน ล�ำตัวส่วนล่างมีสีขาวอมชมพู มีเส้นสีน�้ำตาล พาดตามยาวล�ำตัว ครีบท้องมีสีขาว ส่วนครีบ อื่นๆ มีสีเหลือง นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ตามแนวปะการังและ บริเวณพื้นราบที่ระดับตั้งแต่ 10-40 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 190

190 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Caesionidae

Caesio caerulaurea

ปลากล้วยแถบเขียว

Blue and gold fusilier ลักษณะ : ล�ำตัวเพรียวยาว หัวค่อนข้างเล็ก มีฟันเขี้ยวซี่เล็กๆ บนขากรรไกรและเพดาน ปาก หลังและล�ำตัวด้านบนมีสีฟ้าอมเขียว มี แถบสีเหลืองพาดตามความยาวล�ำ ตัวตั้งแต่ บริเวณหลังตาจนถึงฐานครีบหาง ส่วนท้องมีสี ขาวเงิน ด้านในของฐานครีบหูมีจุดสีด�ำ ครีบ หางยาวเป็นแฉกลึก มีแถบสีด�ำกลางแพนหาง บนและล่าง นิเวศวิทยา : มักพบอยูเ่ ป็นกลุม่ บริเวณกลางน�ำ้ รวมกับปลากล้วยชนิดอื่นๆ ตามแนวปะการัง กองหินใต้น�้ำ และบริเวณชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Caesionidae

Caesio cuning

ปลากล้วยหางเหลือง

Redbelly yellowtail fusilier ลักษณะ : ล�ำตัวค่อนข้างลึก มีฟันเขี้ยวซี่เล็กๆ บนขากรรไกรและเพดานปาก หัว ล�ำตัวและ ส่วนหน้าของหลังมีสีน�้ำเงินปนฟ้า ท้องสีขาว อมแดงเรือ่ ๆ บริเวณหัวมีแถบสีฟา้ พาดตามยาว 2-3 แถบ ส่วนท้ายของหลัง ครีบหลังและครีบ หางมีสีเหลืองสด ครีบท้องสีขาว นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เป็นกลุ่มบริเวณแนว ปะการัง กองหินใต้น�้ำ และชายฝั่งทะเล

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

191

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 191

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Haemulidae

Diagramma pictum

ปลาสร้อยนกเขาหางเหยียด

Painted sweetlip ลักษณะ : ล�ำตัวค่อนข้างยาว แบนข้าง เกล็ด มีขนาดเล็ก ครีบหลังยาวตลอดล�ำตัวไม่มีรอย เว้าลึกกลางครีบ ครีบหางตัดตรง ล�ำตัวมีสีเทา ตลอดตัว มีจุดสีเหลืองปนน�้ำตาลเรียงตัวเป็น แถวตามแนวนอนตลอดล�ำตัวและครีบ โดย จุดสีบนครีบหลังและครีบหางจะมีสีเข้มกว่า บริเวณอื่น นิเวศวิทยา : อาศัยในทะเล บริเวณอ่าวที่คลื่น ลมสงบ และบริเวณปากแม่น�้ำที่พื้นทะเลเป็น โคลน รวมถึงบริเวณชายฝั่งทะเล และแนว ปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Haemulidae

ปลาสร้อยนกเขาดอกด�ำ

Plectorhinchus chaetodonoides

Harlequin sweetlip ลักษณะ : ล�ำตัวค่อนข้างสั้น แบนข้าง ครีบ หลังทั้งสองตอนเชื่อมต่อกัน ตอนหน้ามีก้าน ครีบแข็ง ตอนหลังเป็นครีบอ่อน ปลาอายุน้อย มีพื้นผิวล�ำตัวสีน�้ำตาลและมีแต้มสีขาวขอบด�ำ ขนาดใหญ่กระจายทั่วตัวและครีบ ปลาเต็มวัย มีพื้นผิวล�ำตัวสีขาวแกมเหลืองหรือแกมเขียว ส่วนท้องสีขาว มีจุดสีน�้ำตาลด�ำกระจายอยู่บน หัว ล�ำตัวและครีบ นิเวศวิทยา : มักพบอยู่เดี่ยวๆ บริเวณแนว ปะการั ง ที่ ส มบู ร ณ์ ปลาโตเต็ ม วั ย อาศั ย อยู ่ บริ เ วณน�้ ำ ลึ ก ตามกองหิ น หรื อ บริ เ วณที่ มี ปะการังโขดขนาดใหญ่

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 192

192 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Haemulidae

Plectorhinchus gibbosus

ปลาสร้อยนกเขาปากหมู

Harry hotlips ลักษณะ : ล�ำตัวค่อนข้างสัน้ แบนข้าง ริมฝีปาก หนา เกล็ดมีขนาดใหญ่ ขอบเกล็ดมีสีเข้ม ปลา เต็มวัยมีพื้นผิวล�ำตัวและครีบสีเทาหรือน�้ำตาล อ่อน จะงอยปากและหัวส่วนหน้ามีสีด�ำเทา ขอบแก้มและแผ่นปิดเหงือกมีสดี �ำ บริเวณล�ำตัว ส่วนหน้าและส่วนหลังมีแถบสีดำ� เทาขนาดใหญ่ นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่บริเวณกองหินใกล้กับ แนวปะการัง ในช่วงเวลากลางวันมักอยู่รวม กันเป็นฝูงขนาดเล็กตามถ�้ำหรือใต้ชะง่อนหิน พบบ่อยบริเวณที่มีน�้ำขุ่นและไหลแรง ปลาวัย เด็กพบอาศัยอยู่ในเขตน�้ำตื้น โดยว่ายเอาหัว ลงคล้ายเศษใบไม้

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Nemipteridae

Pentapodus setosus

ปลาสายรุ้ง ปลานกกะลิง

Butterfly whiptail ลักษณะ : ล�ำตัวรูปทรงกระสวย ล�ำตัวมีสีเทา สว่าง มีเส้นสีเหลืองทองพาดตามยาวจากตา ถึงด้านบนของโคนหาง และเชื่อมต่อกับเส้น สีเหลืองอ่อนที่ลากมาทางด้านล่างของล�ำตัว ลักษณะคล้ายอักษร V บริเวณคอดหางมีจุด สีด�ำ 1 จุด ปลาโตเต็มวัยครีบหางด้านบนจะยืด ยาวออกเป็นเส้น นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ขนาดเล็ก บริเวณพื้นทะเลที่มีดินตะกอน หรือ มีโคลนเล็กน้อย ไปจนถึงพื้นทราย และบริเวณ ใกล้กับแนวปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

193

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 193

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Nemipteridae

ปลาทรายขาวแถบโค้ง

Scolopsis bilineata

Two-lined monocle bream ลักษณะ : ล�ำตัวป้อม แบนข้าง บริเวณใต้ตามี หนาม 1 อัน ครีบหางเว้าเล็กน้อย ล�ำตัวด้านบน มีสีดำ� เทาหรือน�้ำตาลเหลือง ด้านล่างมีสีขาว มี แถบโค้งสีขาวขอบด�ำพาดจากใต้ตาไปถึงฐาน ครีบหลัง บนหัวมีเส้นสีเหลือง 3 เส้น ครีบหลัง ส่วนที่เป็นครีบแข็งมีสีเหลือง นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ขนาดเล็ ก ตามพื้ น ทราย และซากปะการั ง บริเวณขอบด้านนอกของแนวปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Nemipteridae

ปลาทรายขาวแถบขาว

Scolopsis ciliata

Whitestreak monocle bream ลักษณะ : ล�ำตัวค่อนข้างยาวหนา บริเวณใต้ ตามีหนาม 1 อัน ครีบหางเว้าเล็กน้อย ส่วนหัว และบริเวณล�ำตัวมีสเี ทาปนเขียว ข้างล�ำตัวมีจดุ สีส้มเรียงเป็นแถวจ�ำนวน 2-4 แถว บริเวณฐาน ครีบหลังมีแถบสีขาวพาดตามความยาวล�ำตัว นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ขนาดเล็กตามพื้นทราย บริเวณขอบด้านนอก ของแนวปะการัง และลากูน

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 194

194 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Nemipteridae

Scolopsis margaritifer

ปลาทรายขาวเกล็ดเงิน

Pearly monocle bream ลักษณะ : ล�ำตัวป้อม แบนข้าง บริเวณใต้ตามี หนาม 1 อัน บริเวณหลังมีสีเทาอมเขียว ล�ำตัว และส่วนท้องสีชมพู-ขาว บริเวณส่วนล่างของ ล�ำตัวมีจดุ สีเหลืองเรียงเป็นแถวยาวจ�ำนวน 2-3 แถว ฐานครีบหลังส่วนท้ายมีแถบสีขาวเล็กๆ 2 แถบ ครีบหูสีเหลือง นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ขนาดเล็ ก ตามพื้ น ทราย และซากปะการั ง บริเวณแนวปะการังริมฝั่ง และลากูน

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Nemipteridae

ปลาทรายขาวแถบน�้ำตาล

Scolopsis monogramma Monogrammed monocle bream ลักษณะ : ล�ำตัวป้อม แบนข้าง บริเวณใต้ตา มีหนาม 1 อัน ล�ำตัวมีสีเทาหรือขาว มีแถบสี น�้ำตาล 2 แถบ พาดตามความยาวตัว ระหว่าง ตามีแถบสีฟ้า ครีบหางสีเหลืองขอบครีบสีฟ้า นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ขนาดเล็กตามพื้นทรายบริเวณแนวปะการังริม ฝั่ง และลากูน

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

195

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 195

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Nemipteridae

ปลาทรายขาวคอขาว

Scolopsis vosmeri

Whitecheek monocle bream ลั ก ษณะ : ล� ำ ตั ว ป้ อ มและกว้ า ง แบนข้ า ง บริเวณใต้ตามีหนาม 1 อัน ล�ำตัวมีสีน�้ำตาลอม ม่วง กลางเกล็ดทุกเกล็ดมีจุดสีด�ำ ด้านหลังตา มีแถบสีขาวขนาดใหญ่พาดผ่านบริเวณกระดูก ปิดเหงือกถึงบริเวณท้ายทอย นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ขนาดเล็ ก ตามพื้ น ทราย และซากปะการั ง บริเวณแนวปะการังริมฝั่ง และลากูน

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Lethrinidae

ปลาหมูสีครีบยาว

Lethrinus erythropterus

Longfin emperor ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมและแบนด้านข้าง ปลาย ขากรรไกรจรดแนวรูจมูกคู่แรก ครีบหลังมีครีบ เดียวยาว ครีบหางเว้า ล�ำตัวมีสแี ดงหรือน�ำ้ ตาล เหลือง มีแถบสีขาวสว่างพาดตามขวางบนล�ำตัว จนถึงโคนหาง โดยมี 2 แถบ บริเวณโคนหางจะ เด่นชัดกว่าบริเวณอื่น นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ขนาดเล็กบริเวณแนวปะการังริมฝัง่ ลากูน และ ด้านนอกของแนวปะการังตั้งแต่ระดับความลึก 2-25 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 196

196 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Lethrinidae

Lethrinus lentjan

ปลาหมูสีแก้มแดง

Pink ear emperor ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมและแบนด้านข้าง ปลาย ขากรรไกรจรดแนวรูจมูกคูแ่ รก ช่องว่างระหว่าง ตานูน ครีบหลังมีครีบเดียวยาว ครีบหางเว้า ล�ำตัวมีสีเทาหรือสีเงิน ใต้ตามีแถบสีฟ้าเล็กๆ แผ่ ก ระจายอยู ่ ร อบ มี จุ ด สี ข าวบนเกล็ ด ทุ ก เกล็ด ขอบแผ่นกระดูกปิดเหงือกส่วนท้ายมี ขีดสีแดงสด นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ขนาดเล็กตามพืน้ ทราย บริเวณแนวปะการังริม ฝั่ง ลากูนและด้านนอกของแนวปะการังตั้งแต่ ระดับความลึก 10-50 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Mullidae

Parupeneus indicus

ปลาแพะอินเดีย

Indian goatfish ลักษณะ : ล�ำตัวเรียวยาว แบนข้างเล็กน้อย ใต้ คางมีหนวดที่ 2 เส้น ล�ำตัวมีสีฟ้าอมขาว สีเทา หรือสีน�้ำตาลซีด ส่วนท้องมีสีขาวซีดหรือชมพู ซีด มีจุดสีเหลืองรูปร่างรีขนาดใหญ่อยู่บนเส้น ข้างล�ำตัวระหว่างโคนครีบหลังทั้งสอง บริเวณ โคนหางมีจุดสีดำ� กลมขนาดใหญ่ นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ตามพื้นทราย หรือซากปะการังบริเวณแนว ปะการังริมฝั่ง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

197

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 197

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Mullidae

ปลาแพะลาย

Upeneus tragula

Black stripe goatfish ลักษณะ : ล�ำตัวค่อนข้างยาวและแบนด้าน ข้าง ส่วนหัวใหญ่ คอดหางเล็ก มีหนวดที่ใต้คาง ค่อนข้างยาว ครีบหางเว้าลึก ล�ำตัวมีสีขาวหรือ สีน�้ำตาล มีแต้มสีน�้ำตาลแดงกระจายทั่วส่วน หัวและล�ำตัว มีแถบสีเหลืองทองหรือสีน�้ำตาล พาดตามแนวยาวของล� ำ ตั ว จากจะงอยปาก จรดโคนหาง ครีบหลังทั้งสองมีแถบสีแดงคล�้ำ พาดขวาง บนครีบหางทั้งพูบนและล่างมีแถบ สีนำ�้ ตาลด�ำ 3-5 แถบ นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ตามพื้นทราย หรือซากปะการังในแนวปะการัง จนถึงระดับความลึก 25 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Chaetodontidae

Chaetodon lineolatus

ปลาผีเสื้อลายเส้น

Lined butterflyfish ลักษณะ : ล�ำตัวแบนรูปไข่ จะงอยปากยื่นเล็ก น้อย พื้นล�ำตัวสีขาวอมเทา มีเส้นสีม่วงอมด�ำ พาดขวางตามแนวของเกล็ดหลายเส้น ส่วนหัว มีแถบสีดำ� พาดตามขวางผ่านตา 1 แถบ และมี จุดสีขาวแต้มอยูบ่ นแถบเหนือตา 1 จุด ฐานครีบ หลังมีแถบด�ำพาดตามแนวโค้งลงไปยังฐานครีบ ก้น ครีบหูและครีบท้องสีขาว ครีบหลัง ครีบก้น และครีบหางมีสีเหลือง ขอบครีบหางมีสีด�ำซีด นิเวศวิทยา : อาศัยอยูเ่ ดีย่ วๆ หรือเป็นคู่ บริเวณ แนวปะการังที่มีความอุดมสมบูรณ์

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 198

198 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Chaetodontidae

Chaetodon octofasciatus

ปลาผีเสื้อแปดแถบ

Eightband butterflyfish ลักษณะ : ล�ำตัวกลม แบนข้าง จะงอยปากสั้น ก้านครีบก้นมีขนาดใหญ่และแข็ง โดยมีกา้ นครีบ แข็งอันที่สองยาวที่สุด ล�ำตัวมีสีเหลืองปนเขียว มีแถบสีนำ�้ ตาลไหม้ 8 แถบ พาดขวางล�ำตัว แถบ แรกพาดผ่านตาจรดบริเวณอก ครีบท้องและ ครีบก้นมีสีเหลือง ครีบหางสีขาว นิเวศวิทยา : มักพบอยู่เป็นคู่ หรือฝูงขนาดเล็ก ไม่เกิน 3-4 ตัว บริเวณแนวปะการังที่มีความ อุดมสมบูรณ์

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Chaetodontidae

Chaetodon wiebeli

ปลาผีเสื้อลายทแยง

Hongkong butterflyfish ลักษณะ : ล�ำตัวแบนข้างคล้ายรูปสี่เหลี่ยมผืน ผ้า จะงอยปากมีสีด�ำยื่นออกเล็กน้อย ล�ำตัว และครีบมีสเี หลืองทอง บนล�ำตัวมีแถบสีนำ�้ ตาล แดงพาดทแยงจ�ำนวน 14-15 แถบ บริเวณตา มีแถบสีดำ� พาดตามขวาง 1 แถบ ตามด้วยแถบ สีขาว 1 แถบ และแถบสีด�ำรูปคล้ายอานม้าอีก 1 แถบ ขอบครีบหางมีสขี าว ขอบครีบหาง ครีบ หลัง และครีบก้นมีสีด�ำ นิเวศวิทยา : อาศัยอยูเ่ ดีย่ วๆ หรือเป็นคู่ บริเวณ แนวปะการังที่มีความอุดมสมบูรณ์ ทั้งบริเวณ ชายฝั่งทะเล และแนวปะการังริมฝั่ง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

199

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 199

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Chaetodontidae

Parachaetodon ocellatus

ปลาผีเสื้อครีบจุด

Ocellate coralfish ลักษณะ : ล�ำตัวกลม แบนข้าง จะงอยปาก สั้น ล�ำตัวและครีบมีสีขาวเงิน มีแถบสีน�้ำตาล ส้มพาดตามขวางล�ำตัว 5 แถบ โดยแถบแรก พาดผ่านตา มีจุดสีด�ำคล้ายตาบริเวณโคนหาง และครีบหลัง นิเวศวิทยา : อาศัยอยูเ่ ดีย่ วๆ หรือเป็นคู่ บริเวณ ชายฝั่งทะเล และด้านในของแนวปะการังที่มี ฟองน�้ำอาศัยอยู่ ตั้งแต่ระดับความลึก 5-40 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Chaetodontidae

Heniochus acuminatus

ปลาโนรีครีบยาว

Longfin bannerfish ลักษณะ : ล�ำตัวแบนกว้าง จะงอยปากยื่นออก เล็กน้อย ปากมีขนาดเล็กอยู่ปลายสุดของหัว ก้านครีบแข็งอันที่ 4 ยื่นยาวออกไปเป็นเส้น ยาวเลยหาง ล�ำตัวมีสีขาวมุก จะงอยปากและ บริเวณระหว่างตามีสีด�ำ มีแถบสีด�ำอมม่วง ขนาดใหญ่พาดขวางล�ำตัว 2 แถบ ครีบหู ครีบ หลัง และครีบหางมีสีเหลือง นิเวศวิทยา : อาศัยอยูเ่ ป็นคู่ หรือเป็นกลุม่ ขนาด เล็กบริเวณแนวปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 200

200 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Chaetodontidae

Chelmon rostratus

ปลาผีเสื้อปากยาว

Copperband butterflyfish ลักษณะ : ล�ำตัวแบนข้างรูปสี่เหลี่ยม ปากยื่น ยาวออกเป็นท่อ ก้านครีบก้นมีขนาดใหญ่และ แข็ง พื้นผิวล�ำตัวมีสีขาวอมเหลือง มีแถบสี เหลืองจ�ำนวน 4–5 แถบ พาดขวางล�ำตัว แถบ แรกพาดผ่านตาจรดคาง แถบสุดท้ายอยูบ่ ริเวณ ท้ายล�ำตัว มีแต้มสีดำ� กลมขอบสีขาวทีท่ า้ ยครีบ หลัง บริเวณคอดหางมีแถบสีดำ� พาดขวาง นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ทั่วไปตามแนวปะการัง มั ก พบว่ า ยอยู ่ เ ป็ น คู ่ มี อ าณาเขตในการหา อาหารเป็นของตัวเอง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Pomacanthidae

Pomacanthus annularis

ปลาสินสมุทรวงฟ้า

Bluering angelfish ลักษณะ : ล�ำตัวแบนกว้าง ปากมีขนาดเล็ก และมีฟันซี่เล็กๆ กระดูกปิดเหงือกส่วนต้นแข็ง มีแถบสีฟ้าจ�ำนวน 7 แถบ พาดตามความยาว ล�ำตัว เหนือครีบหูมีวงแหวนสีฟ้า 1 วง มีแถบ สีฟ้า 2 แถบ พาดเฉียงจากจะงอยปากถึงฐาน ครีบหู หนามที่กระดูกปิดเหงือกส่วนต้นสีฟ้า ครีบหางมีสีขาว นิ เวศวิ ท ยา : อาศั ย อยู ่ เ ดี่ ย วๆ หรื อ เป็ น คู ่ บริเวณกองหินใต้น�้ำ และแนวปะการังที่มีซอก หรือโพรง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

201

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 201

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Pomacanthidae

ปลาสินสมุทรลายบั้ง

Pomacanthus sexstriatus

Sixbar angelfish ลักษณะ : ล�ำตัวแบน ริมฝีปากหนา ครีบหลัง ทัง้ สองเชือ่ มต่อกันตลอด ครีบท้องยาว ครีบก้น โค้งมน ครีบหางปลายโค้งเล็กน้อย พืน้ ผิวล�ำตัว สีเหลืองอมน�ำ้ ตาล ด้านหลังตามีแถบสีขาวพาด จากหลังลงมาถึงแก้ม กลางล�ำตัวมีแถบสีด�ำ 6 แถบ ปลายครีบหลัง ครีบก้นและครีบหางมีจุด สีฟ้ากระจัดกระจายอยู่ทั่วครีบ นิ เวศวิ ท ยา : อาศั ย อยู ่ เ ดี่ ย วๆ หรื อ เป็ น คู ่ บริเวณกองหินใต้น�้ำ และแนวปะการังที่มีซอก หรือโพรง

ภาพโดย: Chad Scott

วงศ์ Pomacentridae

ปลาสลิดหินแถบด�ำ

Amblypomacentrus breviceps

Black-banded demoiselle ลักษณะ : เป็นปลาสลิดหินขนาดเล็ก ล�ำตัวรูป ไข่ พืน้ ผิวสีเหลืองอ่อน มีแถบสีดำ� พาดตามขวาง 3 แถบ แถบแรกพาดผ่านตา ครีบหางมีเส้นสีดำ� ขนาดเล็กพาดขวางครีบจ�ำนวน 6-8 เส้น ปลา โตเต็มวัยปลายครีบหลังจะยืน่ ยาวออกเป็นเส้น นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ขนาดเล็ก บริเวณขอบของแนวปะการัง และ บริ เวณพื้ น ท้ อ งทะเลที่ เ ป็ น ทราย ทรายปน โคลน หรือทรายปนหอย ทีร่ ะดับความลึกตัง้ แต่ 2-35 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 202

202 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Pomacentridae

Abudefduf bengalensis

ปลาสลิดหินบั้งหางมน

Bengal sergeant ลักษณะ : ล�ำตัวแบนด้านข้าง ปากเล็กเฉียงลง ครีบหลังทัง้ สองตอนเชือ่ มต่อกันตลอด ครีบหาง เป็นแฉกปลายมน พืน้ ล�ำตัวมีสเี หลืองอมน�ำ้ ตาล มีแถบสีดำ� พาดขวางล�ำตัว 6-7 แถบ นิเวศวิทยา : ชอบอยูร่ วมกันเป็นกลุม่ ขนาดเล็ก ในแนวปะการัง บริเวณด้านบนของปะการังแนว ลาดชัน รวมถึงกองหินใต้น�้ำ

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Pomacentridae

Abudefduf sexfasciatus

ปลาสลิดหินบั้งหางกรรไกร

Scissortail sergeant ลักษณะ : ล�ำตัวแบนทางด้านข้าง เกล็ดตาม ล�ำตัวค่อนข้างใหญ่ ครีบหลังทั้งสองตอนเชื่อม ต่อกันตลอด ปลายครีบหลังและครีบก้นยื่น ยาวออกไปข้างหลัง พื้นล�ำตัวมีสีขาว มีแถบสี ด�ำพาดขวางล�ำตัว 5 แถบ ครีบหางมีแถบสีดำ� พาดตามยาวของครีบทั้งพูบนและล่าง นิเวศวิทยา : ชอบอยู่รวมกนเป็นกลุ่มบริเวณ แนวปะการัง และกองหินใต้นำ�้

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

203

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 203

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Pomacentridae

ปลาสลิดหินบั้งหางจุด

Abudefduf sordidus

Blackspot sergeant ลักษณะ : ล�ำตัวแบนด้านข้าง ปากเล็กเฉียงลง ครีบหลังทัง้ สองตอนเชือ่ มต่อกันตลอด ครีบหาง เป็นแฉกปลายแหลม พืน้ ล�ำตัวมีสนี ำ�้ ตาลเข้ม มี แถบสีด�ำพาดขวางล�ำตัว 5-6 แถบ บริเวณคอด หางมีแต้มสีดำ� 1 แต้ม นิเวศวิทยา : ชอบอยูร่ วมกันเป็นกลุม่ ขนาดเล็ก ในแนวปะการัง บริเวณด้านบนของปะการังแนว ลาดชัน รวมถึงกองหินใต้น�้ำ

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Pomacentridae

ปลาสลิดหินบั้งหลังเหลือง

Abudefduf vaigiensis

Indo-Pacific sergeant ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมแบนด้านข้าง มีปากขนาด เล็ก ขากรรไกรยาวถึงแนวขอบหน้าของดวงตา ขอบกระดูกปิดเหงือกส่วนหน้าเรียบ ปลายครีบ หลังและครีบก้นแหลม ครีบหางเว้าลึก ก้าน ครีบอันแรกของครีบท้องยื่นยาวออก พื้นล�ำ ตัวมีสีเทา บริเวณหลังเหนือเส้นข้างล�ำตัวมีสี เหลือง มีแถบสีด�ำ สีม่วงหรือสีน�้ำเงิน 5 แถบ พาดขวางล�ำตัว นิเวศวิทยา : ชอบอยู่รวมกันเป็นกลุ่มในแนว ปะการัง บริเวณด้านบนของปะการังแนวลาด ชัน รวมถึงกองหินใต้น�้ำ

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 204

204 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Pomacentridae

Amblyglyphidodon curacao

ปลาสลิดหินกลมลายบั้ง

Staghorn damselfish ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมแบนด้านข้าง รูปร่างเกือบ กลม เกล็ดมีขนาดใหญ่ ครีบหลังทั้งสองตอน เชื่อมต่อกันตลอด ครีบหางเว้า ล�ำตัวส่วนบน มีสีฟ้าอมเขียว ส่วนท้องมีสีขาว มีแถบสีเขียว เข้มพาดขวางล�ำตัว 5 แถบ ตั้งแต่หลังแผ่น ปิดเหงือกถึงคอดหาง ขอบครีบหางมีแถบสีดำ� พาดตามยาวของหางทัง้ พูบนและพูลา่ งจ�ำนวน พูละ 1 แถบ นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ในแนวปะการัง ไม่มี การอพยพย้ายถิ่น มักพบอยู่ตัวเดียวหรือเป็นก ลุ่มขนาดเล็ก

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Pomacentridae

Amblyglyphidodon leucogaster

ปลาสลิดหินกลมเกล็ดเงิน

Yellowbelly damselfish ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมและแบนด้านข้าง รูปร่าง เกือบกลม เกล็ดมีขนาดใหญ่สเี งินวาว ครีบหลัง ทั้งสองตอนเชื่อมต่อกันตลอด ท้องและครีบ ท้องมีสีเหลือง ฐานครีบหูมีแต้มสีด�ำ ขอบครีบ หลังและครีบก้นมีสดี ำ� ขอบครีบหางมีแถบสีดำ� พาดตามยาวของหางทัง้ พูบนและพูลา่ งจ�ำนวน พูละ 1 แถบ นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ในแนวปะการัง มักพบ อยู่ตัวเดียวหรือเป็นกลุ่มขนาดเล็ก

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

205

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 205

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Pomacentridae

ปลาการ์ตูนอินเดียนแดง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Pomacentridae

ปลาการ์ตูนอานม้า

Amphiprion perideraion

Pink anemonefish ลักษณะ : ล�ำตัวแบนข้าง ด้านบนโค้งจากหัว ไปถึงโคนหาง ครีบหลังทั้งสองตอนเชื่อมต่อ กันตลอด พื้นผิวล�ำตัวมีสีชมพูอมส้ม มีแถบสี ขาวพาดตามขวางผ่านแผ่นปิดเหงือก 1 แถบ บริเวณหลังมีแถบสีขาวพาดตามความยาวตัว จากระหว่างตาจรดโคนหาง นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ในแนวปะการังและ อาศั ย อยู ่ กั บ ดอกไม้ ท ะเลชนิ ด Heteractis magnifica บางครัง้ จะอาศัยอยูก่ บั ดอกไม้ทะเล ชนิดอื่นอีก 3 ชนิด คือ Heteractis crispa, Mactodactyls doreenis และ Stichodactyla gigantea มักพบตัวโตเต็มวัย 1 คู่ และ ลูกปลาหลายๆ ตัวอยู่ในดอกไม้ทะเลหนึ่งพุ่ม

Amphiprion polymnus

Saddleback clownfish ลักษณะ : ล�ำตัวเรียวและแบนข้าง แนวสัน หลังโค้งกว่าทางด้านท้อง ครีบหูแผ่กว้าง ครีบ หางมีขนาดใหญ่เป็นรูปโค้งมน พื้นผิวล�ำตัวมี สีด�ำ บริเวณขอบปากมีสีส้ม มีแถบสีขาวพาด ตามขวางผ่านด้านหลังตา 1 แถบ บริเวณกลาง หลังด้านบนและครีบหลังตอนท้ายมีสขี าว ขอบ ครีบหางมีสีขาว ครีบหูมีสีเหลือง นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่กับดอกไม้ทะเลในสกุล Stichodactyla ที่อาศัยอยู่บริเวณพื้นทราย ใกล้ๆ แนวปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 206

206 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Pomacentridae

Dascyllus reticulatus

ปลาสลิดหินคอด�ำ

Reticulate dascyllus ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมสัน้ มีสนี ำ�้ ตาลเข้มตลอดทัง้ ตัว มีแถบสีด�ำพาดจากจุดเริ่มต้นครีบหลังผ่าน ครีบหูมายังครีบท้อง 1 แถบ และบริเวณส่วน ท้ายของครีบหลังมายังครีบก้นอีก 1 แถบ แต่ สีจางกว่าแถบด้านหน้า ครีบท้องมีสีด�ำ นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ในแนวปะการัง โดยจะ อาศัยอยู่กับปะการังเขากวาง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Pomacentridae

Dascyllus trimaculatus

ปลาสลิดหินสามจุด

Threespot dascyllus ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมสัน้ มีสนี ำ�้ ตาลเข้มตลอดทัง้ ตัว ด้านข้างของล�ำตัวมีจุดสีขาว 1 จุด ปลาวัย เด็กมีสีดำ� เข้มและมีจุดสีขาว 3 จุด บริเวณหน้า ผาก 1 จุด และด้านข้างล�ำตัวข้างละ 1 จุด เมื่อ โตขึ้นจุดที่บริเวณหน้าผากจะหายไป ส่วนจุด ด้านข้างล�ำตัวมีสีจางลง นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ในแนวปะการัง โดยจะ อาศัยอยู่กับปะการังเขากวาง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

207

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 207

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Pomacentridae

ปลาสลิดหินแก้มชมพู

Dischistodus melanotus

Blackvent Damsel ลักษณะ : ล�ำตัวป้อม แบนข้าง ครีบหลังและ ครีบก้นมีขนาดใหญ่ พื้นผิวล�ำตัวมีสีขาว บนหัว และบนล�ำตัวส่วนหน้ามีสีน�้ำตาล บริเวณท้องมี แต้มสีน�้ำตาลด�ำขนาดใหญ่ บนแผ่นปิดเหงือก จดสีชมพูซีดขนาดใหญ่กระจายอยู่ทั่ว นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ บริเวณลากูน และแนวปะการัง จนถึงระดับความลึก 10 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Pomacentridae

ปลาสลิดหินหางแพน

Hemiglyphidodon plagiometopon

Lagoon damselfish ลักษณะ : เป็นปลาสลิดหินขนาดใหญ่ เมื่อโต เต็มทีม่ คี วามยาวประมาณ 15 เซนติเมตร ล�ำตัว ป้อม แบนข้าง ครีบหลังและครีบก้นมีขนาดใหญ่ พื้นผิวล�ำตัวส่วนหน้ามีสีเหลืองอมน�้ำตาล ส่วน ท้ายมีสีน�้ำตาลอมด�ำ นิ เวศวิ ท ยา : อาศั ย อยู ่ เ ดี่ ย วๆ บริ เวณที่ มี สาหร่ายปกคลุม และน�้ำค่อนข้างขุ่น ตามแนว ปะการังตั้งแต่ระดับน�้ำตื้นจนถึงระดับน�้ำลึก 20 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 208

208 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Pomacentridae

Neoglyphidodon nigroris

ปลาสลิดหินแก้มด�ำ

Black-and-gold chromis ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมสั้น แบนข้าง ครีบหลัง ทั้งสองตอนเชื่อมต่อกันตลอด ล�ำตัวส่วนหน้า มีสีน�้ำตาลด�ำ และอ่อนลงเรื่อยๆ ไปทางส่วน หาง ปลายครีบหลัง ครีบก้น และครีบหางมีสี เหลืองและเรียวแหลม บนแผ่นปิดเหงือกมีแถบ สีนำ�้ ตาลพาดตามขวาง 1 แถบ ฐานครีบหูตอน บนมีจุดสีดำ� 1 จุด ปลาโตเต็มวัยจะมีสีนำ�้ ตาล เข็มตลอดล�ำตัว นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ขนาดเล็ก บริเวณแนวปะการังและด้านนอก ของแนวปะการังตั้งแต่ระดับน�ำ้ ลึก 2-23 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Pomacentridae

Neopomacentrus anabatoides

ปลาสลิดหินหางพริ้วสีเงิน

Silver demoiselle ลักษณะ : ล�ำตัวค่อนข้างยาว ครีบหลังทั้งสอง ตอนเชือ่ มต่อกันตลอด ครีบหางเรียวยาว ปลาย ครีบทั้งพูบนและล่างยื่นยาวออก ล�ำตัวมีสีฟ้า อมเขียว ฐานครีบหูมีจุดสีดำ� ครีบหางสีขาวใส มีแถบด�ำขลิบที่ขอบบนและล่าง นิเวศวิทยา : อาศัยอยูเ่ ป็นกลุม่ ขนาดใหญ่ ตาม กองหินใต้นำ�้ และแนวปะการัง ในเวลากลางคืน จะหลบนอนอยู่ตามกิ่งก้านหรือซอกปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

209

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 209

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Pomacentridae

ปลาสลิดหินหางพริ้วธรรมดา

Neopomacentrus cyanomos

Regal demoiselle ลักษณะ : ล�ำตัวค่อนข้างยาว ครีบหลังทั้งสอง ตอนเชื่ อ มต่ อ กั น ตลอด ปลายครี บ หลั ง และ ครีบก้นยื่นยาวออกเป็นเส้นยาว ครีบหางเรียว ยาว ปลายครีบหางทัง้ พูบนและล่างยืน่ ยาวออก ล� ำ ตั ว มี สี ด� ำ มี จุ ด สี ข าวบริ เวณระหว่ า งก้ า น ครีบอ่อนของครีบหลังกับคอดหาง เหนือครีบ หูบริเวณจุดเริม่ ต้นเส้นข้างล�ำตัวมีจดุ สีดำ� 1 จุด นิเวศวิทยา : อาศัยอยูเ่ ป็นกลุม่ ขนาดใหญ่ ตาม กองหินใต้นำ�้ และแนวปะการัง ในเวลากลางคืน จะหลบนอนอยู่ตามกิ่งก้านหรือซอกปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Pomacentridae

ปลาสลิดหินลายกากเพชร

Plectroglyphidodon lacrymatus

Whitespotted devil ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมสั้น เกล็ดมีขนาดค่อนข้าง ใหญ่ พืน้ ผิวล�ำตัวมีสนี ำ�้ ตาล ขอบเกล็ดมีสดี ำ� ล�ำ ตัวส่วนท้าย คอดหาง และหางมีสีน�้ำตาลอ่อน หรือสีขาว ม่านตามีสีเหลืองส้ม หัว และล�ำตัว มีจุดสีฟ้ากระจายอยู่ทั่ว โดยเฉพาะในปลาที่ ยังไม่เต็มวัย นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ขนาดเล็กในแนวปะการัง โดยเฉพาะบริเวณ ที่มีปะการังเสื่อมโทรม โดยปลาแต่ละตัวจะมี อาณาเขตเป็นของตัวเอง และจะว่ายไล่ปลาอืน่ ที่เข้ามาในอาณาเขต

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 210

210 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Pomacentridae

Pomacentrus alexanderae

ปลาสลิดหินหูดำ�

Alexander’s damsel ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมสั้น ครีบหลังทั้งสองตอน เชือ่ มต่อกันตลอด ครีบหางมนและเว้าตรงกลาง พื้นผิวล�ำตัวและครีบต่างๆ มีสีเทา บริเวณฐาน ครีบหูมีจุดสีด�ำขนาดใหญ่ ปลายก้านครีบแข็ง ของครีบหลังมีสีด�ำ นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เป็นกลุ่มบริเวณลากูน และด้านนอกของแนวปะการังตัง้ แต่ระดับความ ลึก 5-30 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Pomacentridae

Pomacentrus chrysurus

ปลาสลิดหินเทาหางขาว

Whitetail damsel ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมสั้น ครีบหลังทั้งสองตอน เชือ่ มต่อกันตลอด ครีบหางมนและเว้าตรงกลาง รอบดวงตามีสีส้ม ครีบหางสีขาว ปลาโตเต็มวัย มีพื้นผิวล�ำตัวสีเทาอมด�ำ ครีบหลังและล�ำตัว ด้านบนมีสีน�้ำตาล ปลาที่ยังไม่เต็มวัยมีพื้นผิว ล�ำตัวสีเทาอมด�ำ หัวและครีบหลังส่วนหน้ามีสม้ ครีบหลังส่วนท้ายมีจุดสีด�ำขอบขาว นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ขนาดเล็ ก บริ เวณพื้ น ทรายในแนวปะการั ง และลากูน

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

211

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 211

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Pomacentridae

Pomacentrus coelestis

ปลาสลิดหินนีออน

Neon damsel ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมสั้น ครีบหลังทั้งสองตอน เชื่อมต่อกันตลอด ครีบหางแหลมและเว้าตรง กลาง พื้นผิวล�ำตัวมีสีน�้ำเงินสว่าง ครีบก้นและ ครีบหางสีเหลืองอ่อน เหนือครีบหูบริเวณจุดเริม่ ต้นเส้นข้างล�ำตัวมีจุดสีนำ�้ เงินเข้ม 1 จุด นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เป็นกลุ่ม บริเวณพื้น ทราย หรือซากปะการังใกล้กับแนวปะการัง จนถึงระดับความลึก 12 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Pomacentridae

ปลาสลิดหินเทาโมลุกกะ

Pomacentrus cuneatus

Wedgespot damsel ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมสั้น ครีบหลังทั้งสองตอน เชือ่ มต่อกันตลอด ครีบหางมนและเว้าตรงกลาง พื้ น ผิ ว ล� ำ ตั ว มี สี เ ทาอมน�้ ำ เงิ น ขอบเกล็ ด มี สี ด�ำ ปลายก้านครีบแข็งของครีบหลังมีสีน�้ำเงิน บริเวณฐานครีบหูมีจุดสีด�ำ เหนือครีบหูบริเวณ จุดเริ่มต้นเส้นข้างล�ำตัวมีจุดสีดำ� 1 จุด นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ขนาดเล็กบริเวณแนวปะการัง รวมถึงบริเวณที่ น�้ำค่อนข้างขุ่นและพื้นเป็นทราย

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 212

212 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Pomacentridae

Pomacentrus grammorhynchus

ปลาสลิดหินจุดฟ้า

Bluespot damsel ลักษณะ : เป็นปลาสลิดหินขนาดค่อนข้างใหญ่ เมือ่ โตเต็มทีม่ คี วามยาวประมาณ 12 เซนติเมตร ล�ำตัวป้อมสั้น ครีบหลังทั้งสองตอนเชื่อมต่อกัน ตลอด ครีบหางมนและเว้าตรงกลาง พื้นผิวล�ำ ตัวมีสีน�้ำตาลเข้มหรือน�้ำตาลเหลือง บนแผ่น ปิดเหงือกมีจดุ สีมว่ งอ่อนหรือสีมว่ งอมชมพู โคน หางด้านบนมีจุดสีฟ้าสว่าง นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ขนาดเล็ก บริเวณแนวปะการังรอบๆ ปะการัง กิ่ง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Pomacentridae

Pomacentrus moluccensis

ปลาสลิดหินเหลือง

Lemon damsel ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมสั้น ครีบหลังทั้งสองตอน เชือ่ มต่อกันตลอด ครีบหางมนและเว้าตรงกลาง พื้นผิวล�ำตัวและครีบต่างๆ มีสีเหลืองสด เหนือ ครีบหูบริเวณจุดเริม่ ต้นเส้นข้างล�ำตัวมีจดุ สีคล�ำ้ เล็กๆ 1 จุด บริเวณใต้ตาและบนแผ่นปิดเหงือก มีจุดสีชมพู ขอบครีบก้นมีด�ำ นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เป็นกลุ่มเล็กๆ ในแนว ปะการัง บริเวณปะการังเขากวาง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

213

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 213

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Pomacentridae

Stegastes obreptus

ปลาสลิดหินหางส้อม

Western gregory ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมสั้น แบนข้าง ครีบหลัง ทั้งสองตอนเชื่อมต่อกันตลอด ปลายครีบหลัง ครีบก้น และครีบหางเรียวแหลม ครีบหางเป็น แฉกลึก ขอบเกล็ดทุกเกล็ดมีสดี ำ� ครีบหลังส่วน หน้ามีจดุ สีดำ� 1 จุด ปลาโตเต็มวัยมีพนื้ ผิวล�ำตัว สีน�้ำตาล ส่วนปลาที่ยังไม่เต็มวัยมีพื้นผิวล�ำตัว สีเหลืองทอง นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ขนาดเล็ก บริเวณชายฝัง่ ทะเล และแนวปะการัง ตั้งแต่ระดับความลึก 2-6 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Labridae

Cheilinus chlorourus

ปลานกขุนทองจุดแดง

Floral wrasse ลักษณะ : ล�ำตัวป้อม แบนข้าง ริมฝีปากหนา ครีบหลังทัง้ สองตอนเชือ่ มต่อกันตลอด ครีบหาง กลมหรือเป็นสามแฉก พื้นผิวล�ำตัวมีสีน�้ำตาล เหลือง หรือน�้ำตาลอมเขียว มีจุดสีชมพูเรียง เป็นแถวตามความยาวตัว บริเวณหลังและหาง มีแต้มสีขาว ครีบท้องและครีบก้นสีนำ�้ ตาล ครีบ หางสีนำ�้ ตาลคล�้ำ ปลายครีบสีชมพู นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ บริเวณพื้นทราย หรือซากปะการังในแนวปะการัง และชายฝั่ง ทะเลตั้งแต่ระดับความลึก 2-30 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 214

214 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Labridae

Cheilinus fasciatus

ปลานกขุนทองลายพาด

Redbreast wrasse ลักษณะ : ล�ำตัวกว้าง แบนข้าง เกล็ดตามตัวมี ขนาดใหญ่ ครีบหลังทัง้ สองติดต่อกันตลอด ครีบ ท้องมีขนาดเล็ก ครีบหางเว้า ปลายครีบหางทั้ง พูบนและพูล่างยื่นยาวออก พื้นผิวล�ำตัวส่วน หน้ามีสสี ม้ อมแดง บริเวณแก้มมีสแี ดง บนล�ำตัว และครีบหางมีแถบสีด�ำและสีขาวพาดขวาง จ�ำนวน 7-8 แถบสลับกัน นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ บริเวณพื้นทราย หรือซากปะการังในแนวปะการัง และชายฝั่ง ทะเลตั้งแต่ระดับความลึก 3-40 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Labridae

Epibulus insidiator

ปลานกขุนทองปากยื่น

Slingjaw wrasse ลักษณะ : ล�ำตัวกว้าง แบนข้าง ครีบหลังทัง้ สอง ติดต่อกันตลอด ครีบหางเว้า ครีบท้องยาวปลาย ครีบหางทั้งพูบนและพูล่างยื่นยาวออก ปากมี ลักษณะยื่นยาวออกมาเป็นท่อ ส่วนหัวมีสีขาว ล�ำตัวสีด�ำ บริเวณหลังมีแถบสีส้มพาดจากหัว ถึงกลางหลัง กลางล�ำตัวมีแถบสีเหลืองพาดตาม ขวางจ�ำนวน 1 แถบ ขอบเกล็ดมีสีด�ำ หลังตามี เส้นสีดำ� ยาว 1 เส้น ปลาที่ยังไม่เต็มวัยมีพื้นผิว ล�ำตัว และครีบสีเหลืองสด นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ บริเวณแนว ปะการังที่มีความอุดมสมบูรณ์ และด้านนอก ของแนวปะการังจนถึงระดับความลึก 42 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

215

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 215

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Labridae

Halichoeres argus

ปลานกขุนทองลายจุด

Argus wrasse ลักษณะ : ล�ำตัวเรียวยาว หัวแหลม ปากเล็ก ล�ำตัวส่วนบนมีสีม่วงอมแดง บนเกล็ดมีแต้ม สีเขียวรูปสี่เหลี่ยมอยู่กลางเกล็ดเรียงเป็นแถว ตลอดความยาวตัว ส่วนหัวมีสีเขียวและมีเส้น สีชมพูอมแดงพาดทัง้ แนวนอนและแนวตัง้ ครีบ หลัง ครีบก้น และครีบหางมีสีม่วงอมแดง มีจุด สีเขียวประอยู่ทั่วครีบ นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เป็นกลุ่มบริเวณแนว ปะการังที่มีหญ้าทะเล หรือสาหร่ายขึ้นปกคลุม

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Labridae

ปลานกขุนทองเขียวอ่อน

Halichoeres chloropterus

Pastel-green wrasse ลักษณะ : ล�ำตัวเรียวยาว หัวแหลม ปากเล็ก ปลาวัยเด็กมีล�ำตัวสีเขียวสด ปลาโตเต็มวัยเพศ ผู้ มีลายคล้ายตารางหมากรุกสีเขียวขอบชมพู บริเวณล�ำตัวส่วนหน้า ส่วนปลาเพศเมียมีล�ำตัว สีเขียวซีด บนเกล็ดมีจุดสีม่วงขนาดเล็ก และ มีแต้มสีด�ำขนาดใหญ่บริเวณกลางล�ำตัว ฐาน ครีบหูมีสีเหลือง นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ ตามพื้นทราย และซากปะการั ง บริ เวณด้ า นในของแนว ปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 216

216 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Labridae

Halichoeres marginatus

ปลานกขุนทอง

Dusky wrasse ลักษณะ : ปลาเพศผู้ มีล�ำตัวสีน�้ำตาลแดงอม เขียว ล�ำตัวส่วนหน้ามีเส้นสีน�้ำเงินเข้มพาดตาม ยาว ฐานครีบหางและขอบครีบหางมีสีน�้ำตาล เขียว กลางหางมีเส้นสีน�้ำเงินประตามขวางอยู่ ในแถบสีแดงขอบฟ้า ปลาเพศเมีย ล�ำตัวมีสี ด�ำ มีเส้นสีขาวพาดตามความยาวล�ำตัวจ�ำนวน มาก ครีบหางมีสีขาว ครีบหลังมีจุดสีด�ำ 3 จุด นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ขนาดเล็ก บริเวณแนวปะการังและด้านนอก ของแนวปะการังจนถึงระดับความลึก 30 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Labridae

Halichoeres scapularis

ปลานกขุนทองขาวแถบด�ำ

Zigzag wrasse ลักษณะ : ล�ำตัวเรียวยาว หัวแหลม ปากเล็ก ครี บ หลั ง ทั้ ง สองตอนเชื่ อ มต่ อ กั น ครี บ หาง เป็นรูปโค้งเล็กน้อย หัว ล�ำตัวและครีบมีสีขาว หน้าตามีแถบสีเหลืองพาดจากจมูกมายังตา หลังตามีแถบสีดำ� รูปซิกแซกพาดตามความยาว ล�ำตัวจนถึงโคนหาง นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ขนาดเล็ก บริเวณพื้นทรายและซากปะการังใน เขตน�้ำตื้นของแนวปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

217

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 217

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Labridae

ปลานกขุนทองแถบเขียว

Halichoeres vrolikii Indian ocean pinstriped wrasse ลักษณะ : ล�ำตัวเรียวยาว หัวแหลม ปากเล็ก ครีบหลังทั้งสองตอนเชื่อมต่อกัน ครีบหางเป็น รูปโค้งเล็กน้อย บนเกล็ดมีสีน�้ำตาลแดงล้อม รอบด้วยสีเขียว บริเวณหลังมีแถบสีเขียวพาด ตามขวาง 4 แถบ บนหัวมีแถบสีเขียวและสีชมพู อมแดง ฐานครีบหูมีสีเหลือง ครีบหลัง ครีบก้น และครีบหางมีสีแดง ภายในครีบมีจุดสีเขียว ขอบฟ้าเรียงเป็นแถว นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ ในแนวปะการัง ตั้งแต่ระดับความลึก 2-20 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Labridae

ปลานกขุนทองปากหมู

Hemigymnus melapterus

Blackeye thicklip ลักษณะ : ล�ำตัวเรียว แบนทางด้านข้าง ตาโต ริมฝีปากหนา ครีบหลังทั้งสองตอนเชื่อมต่อกัน ตลอด ครีบหูบางใส ปลายหางตัดตรง พื้นผิว ล�ำตัวส่วนหน้ามีสีเขียวอมชมพูอ่อน กลางล�ำ ตัวมีแถบสีขาวคาดตามขวาง ล�ำตัวส่วนท้ายมี สีเขียวคล�้ำ บนเกล็ดมีเส้นหรือจุดสีด�ำ หลังตา มีจุดสีด�ำซีดขนาดใหญ่ นิเวศวิทยา : อาศัยอยูเ่ ดีย่ วๆ ตามพืน้ ทรายหรือ ซากปะการังใกล้แนวปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 218

218 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Labridae

Oxycheilinus digrammus

ปลานกขุนทองแก้มลาย

Cheeklined wrasse ลักษณะ : ล�ำตัวเรียวยาวสีชมพูอมแดง หัวด้าน บนโค้งนูน บริเวณหน้ามีขีดสีแดงพาดผ่านตา ตามแนวนอน บนแก้มมีขีดสีแดงพาดตามแนว เฉียง 8-9 ขีด เกล็ดบนล�ำตัวมีขีดสีแดงสั้นๆ พาดตามขวาง ครีบหางมีสีเหลืองอมเขียว ตรง กลางครีบมีสีฟ้า นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ ในแนวปะการัง กินสัตว์มีเปลือกขนาดเล็กจ�ำพวกหอย กุ้ง เม่น ทะเล และปลาขาดเล็กเป็นอาหาร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Labridae

Thalassoma lunare

ปลาเขียวพระอินทร์

Moon wrasse ลักษณะ : ล�ำตัวค่อนข้างยาว แบนข้าง ปากเล็ก สามารถยืดหดได้ ริมฝีปากหนา ปลายครีบหูมน ครีบหางเว้าเป็นวงพระจันทร์ ล�ำตัวสีนำ�้ เงินปน เขียวและมีเส้นสีแดงพาดตามแนวขวางตลอด ล�ำตัว บริเวณหัวมีแถบสีเขียวพาดอยู่ทั่วไป นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม บริเวณชายฝั่งทะเล และแนวปะการังด้านที่มี คลื่นลมไม่รุนแรง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

219

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 219

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Scaridae

ปลานกแก้วสีเพลิง

Scarus ghobban

Blue-barred parrotfish ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมหนา ฟันบนขากรรไกรด้าน ซ้ายและขวาเชื่อมติดกันคล้ายจะงอยปากนก แก้ว ส่วนหัวทู่ ปากสามารถยืดออกได้เล็กน้อย ล�ำตัวมีสีน�้ำตาล มีแถบสีฟ้าพาดขวางบนล�ำตัว 2-4 แถบ และพาดตามแนวนอนบนส่วนหัว และบริเวณตา 3 แถบ บนริมฝีปากบนและใต้ คางอีกบริเวณละ 1 แถบ นิเวศวิทยา : อาศัยอยูเ่ ดีย่ วๆ บริเวณลากูนด้าน ทีต่ ดิ ต่อกับทะเล แนวปะการัง และกองหินใต้นำ�้ ที่มีสาหร่ายปกคลุม

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Scaridae

ปลานกแก้วหางเหลือง

Scarus hypselopterus

Yellow-tail parrotfish ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมหนา ฟันบนขากรรไกรด้าน ซ้ายและขวาเชื่อมติดกันคล้ายจะงอยปากนก แก้ว ปลาโตเต็มวัยมีลำ� ตัวสีเขียว กลางล�ำตัวมี แถบสีนำ�้ ตาลแดงขนาดใหญ่ ครีบหางสีฟา้ ฐาน ครีบสีเขียว หัวมีสเี ขียวและมีเส้นสีแดงลากออก เป็นรัศมีจากตา มีแถบสีเขียวลากจากด้านหลัง ตามายังด้านหลังของครีบหู นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ ในแนวปะการัง และบริเวณซากปะการังที่มีสาหร่ายปกคลุม ตั้งแต่ระดับความลึก 10-30 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 220

220 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Scaridae

Scarus prasiognathos

ปลานกแก้วแก้มเขียว

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

Greenthroat parrotfish ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมหนา ฟันบนขากรรไกรด้าน ซ้ายและขวาเชื่อมติดกันคล้ายจะงอยปากนก แก้ว เกล็ดมีขนาดค่อนข้างใหญ่ ปลาเพศผู้มี ล�ำตัวสีเขียวอมฟ้า บริเวณหน้าผากมีสีเหลือง อมเขียว คางและแก้มมีสีเขียวอมฟ้า ปลาเพศ เมียมีล�ำตัวสีน�้ำตาลแดงและมีจุดสีขาวขนาด เล็กกระจายอยู่ทั่วตัว ส่วนหัวมีสีน�้ำตาลแดง สดกว่าบริเวณอื่น นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ ในแนวปะการัง แนวปะการังที่มีสาหร่ายปกคลุม ตั้งแต่เขต น�้ำตื้นจนถึงระดับความลึก 20 เมตร พบบ่อย บริเวณเขตน�ำ้ ตืน้ บางครัง้ หากินอยูร่ วมกับปลา นกแก้วชนิดอื่น

วงศ์ Scaridae

Scarus quoyi

ปลานกแก้วคางลาย

Greenblotched parrotfish ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมหนา ล�ำตัวและครีบมีสี เขียวอมน�้ำเงิน ครีบหูมีสีฟ้า ขอบเกล็ดมีสีแดง อมชมพู บนหัวมีสนี ำ�้ ตาลเหลือง แผ่นปิดเหงือก ส่วนบนมีสีส้ม ส่วนล่างมีสีม่วง (ด้านหน้ามี ลักษณะเป็นเส้น) บนแก้มและปลายจะงอยปาก มีสเี ขียวอมฟ้า บริเวณตามีเส้นสีเขียวอมฟ้าลาก พาดตาตามแนวนอน กลางครีบหลังและครีบ ก้นมีสีน�้ำตาลเหลือง นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ ในแนวปะการัง แนวปะการั ง ที่ มี ส าหร่ า ยปกคลุ ม พบบ่ อ ย บริเวณเขตน�ำ้ ตืน้ บางครัง้ หากินอยูร่ วมกับปลา นกแก้วชนิดอื่น

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

221

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 221

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Scaridae

ปลานกแก้วหน้าลาย

Scarus rivulatus

Rivulated parrotfish ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมหนา ปลาเพศผู้มีล�ำตัว สีเขียวอมฟ้า ครีบหูมีสีเขียวสว่าง ส่วนหัวมีสี ส้มและมีเส้นสีเขียวกระจายอยู่คล้ายลายคลื่น ทั้งด้านบนและล่าง บริเวณแผ่นปิดเหงือกหน้า ครีบหูมีสีส้มสว่าง ปลาเพศเมียมีพื้นล�ำตัวและ ครีบสีเทาซีด บริเวณท้องมีแถบสีขาว 2-3 แถบ นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ขนาดใหญ่ บริเวณแนวปะการังที่มีสาหร่าย ปกคลุม

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Gobiesocidae

ปลาอกดูดเม่นทะเล

Diademichthys lineatus

Urchin clingfish ลักษณะ : ล�ำตัวเรียวยาว จะงอยปากยาวแหลม คล้ายปลาเข็ม ครีบหลังและครีบก้นอยู่ค่อน ไปทางด้านท้าย ตลอดทั้งตัวมีสีแดงเข้ม ล�ำตัว ส่วนบนมีแถบสีขาวพาดตามความยาวตัวจาก จะงอยปากจรดโคนหางจ�ำนวน 2 แถบ บริเวณ ฐานครีบหางมีจุดสีเหลือง นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ ร่วมกับเม่นทะเล หนามยาว (Diadema setosum) หรือระหว่าง กิ่งของปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 222

222 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Gobiidae

Amblyeleotris steinitzi

ปลาบู่กุ้งขาวบั้งทแยง

Steinitz’ prawn-goby ลักษณะ : ล�ำตัวทรงกระบอกเรียวยาว ปาก กว้าง พื้นล�ำตัวมีสีขาว มีแถบสีน�้ำตาล 5 แถบ พาดขวางหัวและล�ำตัว บนล�ำตัวมีแถบขนาด เล็กสีสม้ แทรกอยูร่ ะหว่างแถบสีนำ�้ ตาล ม่านตา มีสีด�ำ บนครีบหลังทั้งสองมีจุดสีเหลืองเล็กๆ ประอยู่ทั่ว นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ในรูร่วมกับกุ้งดีดขัน บริเวณพืน้ ทรายในเขตน�้ำตืน้ แนวปะการัง และ เขตน�้ำลึกด้านนอกแนวปะการัง ตั้งแต่ระดับ ความลึก 6-35 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Gobiidae

Amblygobius bynoensis

ปลาบู่ไบโน

Bynoe goby ลักษณะ : ล�ำตัวทรงกระบอก พืน้ ล�ำตัวสีนำ�้ ตาล อ่อน มีแถบสีน�้ำตาลด�ำขอบขาวพาดตามยาว จากปลายจะงอยปากถึงบริเวณกึ่งกลางล�ำตัว จ�ำนวน 3 แถบ ถัดไปมีแถบสั้นๆ สีนำ�้ ตาลด�ำ พาดตามขวางตัว มีจดุ สีดำ� บริเวณโคนหาง 1 จุด นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นคู่ร่วม กับกุ้งดีดขัน บริเวณขอบของแนวปะการังใน เขตน�้ำตื้น ที่เป็นพื้นทราย รวมทั้งบริเวณที่น�้ำ ค่อนข้างขุ่น

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

223

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 223

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Gobiidae

ปลาบู่แถบขาว

Amblygobius phalaena

Whitebarred goby ลักษณะ : ล�ำตัวทรงกระบอก ครีบทุกครีบมี ขนาดใหญ่ พืน้ ล�ำตัวมีสนี ำ�้ ตาลอ่อนหรือน�ำ้ ตาล เข้มอมม่วง มีแถบสีน�้ำตาลเขียวพาดตามยาว จากปลายจะงอยปากถึงล�ำตัวส่วนหน้า ถัดไป มีแถบสีน�้ำตาลด�ำขอบขาวพาดขวางตัวจ�ำนวน 5 แถบ มีจุดสีดำ� บริเวณครีบหลังอันแรก 1 จุด เหนือครีบหูและบนแผ่นปิดเหงือกส่วนบนมีจดุ สีด�ำแต้มอยู่ 2-3 จุด บนครีบหางใกล้โคนหางมี จุดสีดำ� 1 จุด นิเวศวิทยา : อาศัยอยูเ่ ดีย่ วๆ หรือเป็นคู่ บริเวณ ด้านในของแนวปะการังที่พื้นเป็นทราย หรือ ซากปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Gobiidae

Cryptocentrus cinctus

ปลาบู่กุ้งเหลือง

Yellow shrimp goby ลักษณะ : ล�ำตัวทรงกระบอกเรียวยาว มีสี 2 แบบ คือ สีเหลืองเข้ม และสีเทา โดยทั้งสอง แบบจะมีจุดสีฟ้าขนาดเล็กกระจายอยู่ทั่วไป ตามหัว ครีบหลัง ครีบก้นและครีบท้อง มีแถบสี เทาอ่อนๆ พาดขวางล�ำตัวจ�ำนวน 4-5 แถบ ริม ฝีปากบนมีแถบสีน�้ำตาลด�ำพาด 1 แถบ นิเวศวิทยา : อาศัยอยูเ่ ดีย่ วๆ หรือเป็นคูใ่ นรูรว่ ม กับกุ้งดีดขัน บริเวณพื้นทรายในเขตน�้ำตื้น แนว ปะการัง และเขตน�้ำลึกด้านนอกแนวปะการัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 224

224 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Gobiidae

Cryptocentrus leptocephalus

ปลาบู่กุ้งแต้มชมพู

Pink-speckled shrimp goby ลักษณะ : ล�ำตัวทรงกระบอกเรียวยาว พื้น ล�ำตัวมีสีน�้ำตาลอ่อนอมเขียว มีแถบสีน�้ำตาล พาดขวางล�ำตัว 6-7 แถบ มีจุดสีชมพูอมแดง และจุดสีขาวขนาดเล็กบนหัว ล�ำตัวส่วนบน และครีบหลัง นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ในรูร่วมกับกุ้งดีดขัน บริเวณพื้นทราย และพื้นโคลนในแนวปะการัง จนถึงระดับความลึก 10 เมตร รวมทั้งบริเวณ ใกล้ป่าชายเลน

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Gobiidae

Ctenogobiops pomastictus

ปลาบู่กุ้งจุดทอง

Gold-specked prawn-goby ลักษณะ : ล�ำตัวทรงกระบอกเรียวยาว พืน้ ล�ำตัว มีสีขาว มีจุดรูปรีสีน�้ ำตาลเรียงเป็นแถวตาม ความยาว โดยแถวกลางล�ำตัวจะมีจดุ สีสม้ แทรก สลับอยูก่ บั จุดรูปรีสนี ำ�้ ตาล และมีจดุ สีฟา้ ขนาด เล็กกระจายอยูร่ อบๆ จุดสีนำ�้ ตาล บนครีบหูใกล้ โคนครีบมีจุดสีขาว 1 จุด นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ในรูร่วมกับกุ้งดีดขัน บริเวณพื้นทรายในแนวปะการัง ตั้งแต่ระดับ ความลึก 2-25 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

225

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 225

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Gobiidae

ปลาบู่จิ๋ว

Eviota pellucida

Pellucida pygmy goby ลักษณะ : เป็นปลาบูข่ นาดเล็ก ขนาดความยาว ตัวประมาณ 2.5 เซนติเมตร ล�ำตัวทรงกระบอก เรียวยาว ล�ำตัวส่วนบนและล่างใส กลางล�ำตัว มีแถบสีแดงพาดตามความยาวตัวตั้งแต่ปลาย จะงอยปากจนถึงโคนหาง มีเส้นสีเหลืองสด พาดตามความยาวตัวจากหลังตาถึงกลางตัว จ�ำนวน 2 เส้น นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ขนาดเล็ก บริเวณใต้รม่ เงาของปะการังหรือกอง หินใต้น�้ำใกล้แนวปะการัง ตั้งแต่ระดับความลึก 3-20 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Gobiidae

ปลาบู่จิ๋วแถบหางจุด

Eviota sebreei

Sebree’s pygmy goby ลักษณะ : เป็นปลาบูข่ นาดเล็ก ขนาดความยาว ตัวประมาณ 2.5 เซนติเมตร ล�ำตัวทรงกระบอก เรียวยาว ล�ำตัวส่วนบนและล่างใส กลางล�ำตัว มีแถบสีน�้ำตาลด�ำพาดตามความยาวตัวตั้งแต่ ปลายจะงอยปากจนถึงโคนหาง ด้านบนของ แถบสีด�ำมีจุดสีขาวประมาณ 8-9 จุด ม่านตา มีสีดำ� บริเวณโคนหางมีจุดสีดำ� ขอบขาว 1 จุด นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เป็นกลุ่มขนาดเล็ก บน พื้นผิวของปะการังโขด

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 226

226 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Gobiidae

Fusigobius inframaculatus

ปลาบู่ทรายจุดลึก

Blotched sand goby ลักษณะ : ล�ำตัวทรงกระบอก ส่วนหน้ากว้าง ส่วนหางเรียวเล็ก พื้นผิวล�ำตัวและครีบใสไม่มี สี มีจุดสีส้มขนาดเล็กกระจายอยู่ทั่วบริเวณหัว ล�ำตัวและครีบ บริเวณล�ำตัวมีแต้มสีด�ำขนาด ใหญ่ 4-5 แต้ม โคนหางมีจุดสีด�ำขนาดใหญ่ 1 จุด และมีจุดสีขาวด้านหน้า 1 จุด ปลายครีบ หลังอันแรกมีลักษณะยื่นยาวออกเป็นเส้น นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ ตามพื้นทราย บริเวณขอบแนวปะการังตั้งแต่ระดับความลึก 5-25 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Gobiidae

Istigobius decoratus

ปลาบู่ทรายเส้นน�ำ้ ตาล

Decorated goby ลักษณะ : ล�ำตัวทรงกระบอก เรียวยาว พื้นผิว ล�ำตัวมีสีขาวหรือน�้ำตาลอ่อน มีเส้นสีน�้ำตาล จางๆ ขนาดสั้นๆ ประอยู่ตลอดส่วนหัว ล�ำตัว และครีบ กลางล�ำตัวมีจุดสีน�้ำตาลเข้มเรียงเป็น แถวตามความยาวตัวสลับกับจุดสีขาว นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ ตามพื้นทราย บริ เวณลากู น และขอบด้ า นนอกของแนว ปะการัง จนถึงระดับความลึก 25 เมตร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

227

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 227

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Gobiidae

Valenciennea muralis

ปลาบู่ทรายเส้นชมพู

Mural goby ลักษณะ : ล�ำตัวทรงกระบอก ค่อนข้างอ้วนป้อม กว่าปลาบู่ทั่วไป หัวโต ปากกว้าง พื้นล�ำตัวมีสี ขาว มีแถบสีแดงอมฟ้าพาดตามความยาวล�ำตัว ตั้งแต่หัวจรดคอดหางจ�ำนวน 2-3 แถบ ปลาย ครีบหลังอันแรกมีจุดสีด�ำ 1 จุด นิเวศวิทยา : ปลาเต็มวัยมักอยู่เป็นคู่บริเวณ พื้ น ทราย หรื อ ซากปะการั ง ในแนวปะการั ง ส่วนปลาวัยเด็กมักอยู่เป็นกลุ่มขนาดเล็ก กิน สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังขนาดเล็กบนพื้นทะเล เป็นอาหาร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Ephippidae

Platax orbicularis

ปลาค้างคาว

Orbicular batfish ลักษณะ : ล�ำตัวแบนข้าง ป้อมสั้น พื้นล�ำตัว มีสีเทาปนน�้ำตาลอ่อน มีแถบหนาสีน�้ำตาลปน เหลืองพาดขวางล�ำตัวจ�ำนวน 3 แถบ และมีจุด สีดำ� ขนาดเล็กกระจายอยูบ่ ริเวณล�ำตัวส่วนท้าย ครีบท้องมีสีด�ำ ขอบครีบหลัง ครีบก้นและครีบ ก้นมีสีน�้ำตาลด�ำ นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม ขนาดเล็กบริเวณเขตน�ำ้ ตืน้ ตามแนวชายฝัง่ แนว ปะการัง หรือปากแม่น�้ำที่มีแหล่งก�ำบัง

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 228

228 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Ephippidae

Platax teira

ปลาหูช้างครีบยาว

Longfin batfish ลักษณะ : ล�ำตัวแบนข้าง ป้อมสั้น พื้นผิวล�ำตัว มีสีเทาปนน�้ำตาลอ่อน มีแถบหนาสีน�้ำตาลปน เหลืองพาดขวางจ�ำนวน 3 แถบ ครีบท้องมีสี เหลืองหรือด�ำ ขอบครีบหลัง ครีบก้นและครีบ ก้นมีสีน�้ำตาลด�ำ เหนือฐานครีบท้องตอนท้าย มีแต้มสีน�้ำตาลด�ำข้างละ 1 แต้ม นิเวศวิทยา : ปลาโตเต็มวัยอาศัยอยูเ่ ป็นกลุม่ ใน ทะเลบริเวณที่มีแหล่งก�ำบัง เช่น แนวปะการัง ซากเรือจม หรือแท่นขุดเจาะน�ำ้ มัน เป็นต้น ส่วน ปลาขนาดเล็กมักพบหลบซ่อนอยูต่ ามวัสดุลอย น�้ำ กินสาหร่าย สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง และ ปลาขนาดเล็กเป็นอาหาร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Siganidea

Siganus canaliculatus

ปลาสลิดทะเลจุดขาว

White-spotted spinefoot ลักษณะ : ล�ำตัวรูปรี แบนด้านข้าง ส่วนบน ของหัวนูนเล็กน้อย ริมฝีปากหนา ครีบหางเว้า เล็กน้อย ล�ำตัวส่วนบนมีสีน�้ำตาลปนเขียว ส่วน ท้องมีสเี งิน มีแต้มสีดำ� ทีป่ ลายกระดูกปิดเหงือก เหนือครีบหู และจุดสีขาวค่อนข้างใหญ่เป็นลาย ประตามล�ำตัว นิเวศวิทยา : ปลาเต็มวัยมักพบอยู่เป็นกลุ่ม ขนาดเล็ ก บริ เวณแนวปะการั ง ที่ มี ส าหร่ า ย ปกคลุม ส่วนปลาวัยเด็กมักอาศัยอยู่บริเวณ แหล่งหญ้าทะเล ปากแม่น�้ำ และป่าชายเลน

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

229

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 229

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Siganidea

ปลาสลิดทะเลเหลืองจุดฟ้า

Siganus corallinus

Blue-spotted spinefoot ลักษณะ : ล�ำตัวรูปรี แบนด้านข้าง ส่วนบนของ หัวนูนเล็กน้อย ริมฝีปากหนา จะงอยปากแหลม ครีบหางเว้าชัดเจน ปลายครีบหางแหลม ครีบ หูมีขนาดค่อนข้างใหญ่ ล�ำตัวและครีบทุกครีบ สีเหลืองสด อาจมีแถบหรือแต้มสีเข้มเล็กน้อย มีจุดสีน�้ำเงินขนาดเล็กกระจายอยู่ทั่วตัว ตั้งแต่ หัวถึงโคนครีบหาง ในปลาที่โตไม่เต็มที่ มีล�ำตัว สีเหลืองแต่ไม่มีจุดสีน�้ำเงิน นิเวศวิทยา : ปลาเต็มวัยมักพบอยูเ่ ป็นคูบ่ ริเวณ แนวปะการังที่มีสาหร่ายปกคลุม ส่วนปลาวัย เด็ ก มั ก พบเป็ น กลุ ่ ม บริ เวณน�้ ำ ตื้ น ตามแหล่ ง หญ้าทะเล

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Siganidea

ปลาสลิดทะเลจุดส้ม

Siganus guttatus

Orange-spotted spinefoot ลักษณะ : ล�ำตัวรูปรี แบนด้านข้าง ส่วนบนของ หัวนูนเล็กน้อย ริมฝีปากหนา ครีบหางเว้าเล็ก น้อย บริเวณหลังมีสีน�้ำตาล ด้านข้างและท้อง สีนำ�้ ตาลอ่อน มีจดุ สีสม้ ทองจ�ำนวนมากประอยู่ ตลอดล�ำตัวและที่ครีบต่างๆ มีแต้มสีทองขนาด ใหญ่ทปี่ ลายฐานครีบหลัง ครีบหลังและครีบก้น มีสีเหลืองทอง ครีบท้องและครีบหางสีเทา นิเวศวิทยา : ปลาเต็มวัยมักพบอยู่เป็นกลุ่ม ขนาดเล็ ก บริ เวณแนวปะการั ง ที่ มี ส าหร่ า ย ปกคลุ ม ส่ ว นปลาวั ย เด็ ก มั ก พบบริ เวณปาก แม่น�้ำและป่าชายเลน

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 230

230 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Siganidae

Siganus javus

ปลาสลิดทะเลแถบ

Streaked spinefoot ลักษณะ : ล�ำตัวรูปรี แบนด้านข้าง ส่วนบน ของหัวนูนเล็กน้อย ริมฝีปากหนา ครีบหางเว้า เล็กน้อย พื้นผิวล�ำตัวด้านบนมีสีม่วงอมด�ำและ ค่อยจางลงมาเป็นสีเทา ข้างล�ำตัวส่วนบนมีจุด ขาวประทั่วไป ส่วนล่างมีลายสีขาวพาดตาม ความยาวตัว ครีบหางมีสีอมด�ำ ส่วนครีบอื่นๆ มีสีเหลืองอ่อน นิเวศวิทยา : มักพบอยู่เป็นกลุ่มขนาดเล็ก บริ เ วณแนวปะการั ง และกองหิ น ใต้ น�้ ำ ที่ มี สาหร่ายปกคลุม ชายฝั่งทะเลหรือบริเวณปาก แม่น�้ำ

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Siganidea

Siganus virgatus

ปลาสลิดทะเลหน้าด�ำ

Barhead spinefoot ลักษณะ : ล�ำตัวรูปรี แบนด้านข้าง ส่วนบนของ หัวนูนเล็กน้อย ริมฝีปากหนา ครีบหางเว้าเล็ก น้อย พื้นผิวล�ำตัวด้านบนมีสีเหลืองไพล มีเส้น และจุดสีน�้ำเงินแต้มทั่วตัว มีลายบั้งสีน�้ำตาล ไหม้พาดเป็นแนวเฉียงจากหัวผ่านตาและแก้ม จ�ำนวน 2 แถบ นิเวศวิทยา : ปลาเต็มวัยมักพบอยู่เป็นกลุ่ม ขนาดเล็ ก บริ เวณแนวปะการั ง ที่ มี ส าหร่ า ย ปกคลุม ส่วนปลาวัยเด็กมักอาศัยอยู่บริเวณ ป่าชายเลน

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

231

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 231

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Acanthuridae

ปลาขี้ตังเบ็ดเส้นหยัก

Acanthurus mata

Elongate surgeonfish ลักษณะ : ล�ำตัวรูปรี แบนข้าง พื้นล�ำตัวและ ครีบต่างๆ มีสีน�้ำตาล บนล�ำตัวและหัวมีแถบ สีฟ้าพาดตามแนวนอนหลายเส้น ริมฝีปากบน มีสีเหลือง ด้านหลังตามีสีเหลือง และมีแถบสี เหลือง 2 แถบพาดผ่านไปถึงส่วนหน้าของตา บริเวณคอดหางมีหนามพับอยู่ในร่องด้านละ 1 อัน รอบๆ หนามมีสีขาว นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่ม บริเวณปะการังแนวลาดชัน และบริเวณใกล้ๆ แนวปะการังที่น�้ำค่อนข้างขุ่น หรือบริเวณกอง หินใต้น�้ำ

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Acanthuridae

ปลายูนิคอร์นหนามส้ม

Naso lituratus

Orangespine unicornfish ลักษณะ : ล�ำตัวเรียวยาวมีสีเทาเข้ม-ด�ำ ครีบ หลังสีดำ� บริเวณขอบครีบด้านนอกมีสขี าว ส่วน ฐานครีบมีสีฟ้า ครีบก้นสีส้ม บริเวณคอดหาง มีหนามสีส้มที่พับเก็บอยู่ในร่องด้านละ 2 อัน หางมีสีขาวล้อมรอบด้วยสีด�ำ ปลายแพนหาง บนและล่างของปลาเพศผูท้ โี่ ตเต็มวัยมีลกั ษณะ เป็นเส้นยื่นยาวออกมา นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่บริเวณแนวปะการัง และกองหินใต้น�้ำ พบได้ตั้งแต่บริเวณผิวน�้ำถึง พื้นทะเล กินสาหร่ายเป็นอาหาร โดยส่วนใหญ่ เป็นสาหร่ายสีน�้ำตาลชนิด Sargassum และ Dictyota

ภาพโดย: Chad Scott คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 232

232 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Acanthuridae

Naso unicornis

ปลายูนิคอร์นหนามฟ้า

Bluespine unicornfish ลักษณะ : ล�ำตัวเรียวยาวมีสเี ขียว-เทา ครีบหลัง และครีบก้นมีสีเหลืองขอบครีบสีฟ้า บริเวณ หน้าตามีส่วนที่คล้ายเขา (horn) จ�ำนวน 1 อัน ยื่นออกมาด้านหน้าแต่ไม่ยาวเลยปาก บริเวณ คอดหางมีหนามสีฟา้ ทีพ่ บั เก็บอยูใ่ นร่องด้านละ 2 อัน ปลายแพนหางบนและล่างของปลาที่โต เต็มวัยมีลักษณะเป็นเส้นยื่นยาวออกมา นิ เวศวิ ท ยา : อาศั ย อยู ่ เ ป็ น กลุ ่ ม ขนาดเล็ ก บริเวณแนวปะการังและกองหินใต้น�้ำ พบได้ ตั้งแต่บริเวณผิวน�ำ้ ถึงพื้นทะเล กินสาหร่ายเป็น อาหาร โดยส่วนใหญ่เป็นสาหร่ายสีน�้ำตาลชนิด Sargassum

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Sphyraenidae

Sphyraena barracuda

ปลาสากใหญ่

Great barracuda ลักษณะ : เป็นปลาขนาดใหญ่ ล�ำตัวเพรียวยาว สีเทาเงิน ปากแหลม ขากรรไกรล่างยื่นยาวกว่า ขากรรไกรบน มีฟนั เขีย้ วแหลมคมแข็งแรงบนขา กรรไกรบนและล่าง มีจดุ หรือแต้มสีคล�ำ้ บริเวณ กลางล�ำตัว ครีบหางมีลักษณะเป็นแผ่นใหญ่ มี สีด�ำ ปลายครีบมีสีขาว ครีบหลังและครีบก้นมี สีด�ำขอบครีบสีขาว นิเวศวิทยา : เป็นปลาผิวน�ำ้ ทีอ่ าศัยในน�ำ้ กร่อย และน�ำ้ ทะเล แพร่กระจายจนถึงระดับความลึก ประมาณ 100 เมตร ปลาวัยเด็กมักพบบริเวณ ป่าชายเลน ปากแม่นำ�้ และบริเวณเขตน�ำ้ ตืน้ ใน แนวปะการัง กินปลา และกุ้งเป็นอาหาร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

233

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 233

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Sphyraenidae

Sphyraena flavicauda

ปลาสากหางเหลือง

Yellowtail baracuda ลักษณะ : เป็นปลาขนาดกลาง ล�ำตัวเพรียว ยาวสีเทาหรือเทาอมเหลือง ปากแหลม ขา กรรไกรล่างยืน่ ยาวกว่าขากรรไกรบน มีฟนั เขีย้ ว แหลมคมแข็งแรงบนขากรรไกรบนและล่าง ด้าน ข้างล�ำตัวมีแถบสีเหลืองหรือน�้ำตาลพาดกลาง ล�ำตัวตามความยาวจ�ำนวน 1 แถบ เหนือแถบ ด้านบนมีแถบสั้นๆ พาดเฉียงกับแนวล�ำตัว 1012 แถบ ครีบหางมีสีเหลือง นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่รวมกันเป็นกลุ่มขนาด ใหญ่ในแนวปะการัง ตัง้ แต่ความลึก 2-25 เมตร กินสัตว์น�้ำขนาดเล็กจ�ำพวกปลา หมึก และกุ้ง เป็นอาหาร

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Balistidae

Balistoides viridescens

ปลาวัวยักษ์

Titan triggerfish ลักษณะ : เป็นปลาวัวที่มีขนาดใหญ่ ล�ำตัวสั้น รูปไข่ แบนด้านข้าง เกล็ดเป็นแผ่นกระดูกคล้าย ตุ่มหนามเล็กๆ เรียงต่อกัน ปากเล็ก หัวแหลม ครีบหลังอันแรกมีก้านครีบแข็ง บนล�ำตัวมีสี กระด�ำกระด่าง เกล็ดมีสีด�ำขอบสีขาว บริเวณ คอดหางมีสีขาวสว่างกว่าบริเวณอื่น ริมฝีปาก บนมีแถบสีด�ำยาวพาดเฉียงมาที่มุมปากคล้าย หนวด ครีบต่างๆ มีสีเหลืองอ่อน ขอบครีบสีด�ำ นิเวศวิทยา : อาศัยอยูบ่ ริเวณแนวปะการังและ กองหินใต้นำ�้ ทีร่ ะดับความลึก 1-40 เมตร หากิน ตามล�ำพังหรือเป็นคู่บริเวณพื้นทราย บางครั้ง จะมีนิสัยก้าวร้าวและอาจจู่โจมนักด�ำน�้ำ โดย เฉพาะช่วงดูแลไข่

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 234

234 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Balistidae

Pseudobalistes flavimarginatus

Yellowmargin triggerfish

ปลาวัวขอบครีบหลือง ปลาวัวหน้านวล

ลักษณะ : เป็นปลาวัวที่มีขนาดใหญ่ ล�ำตัวสั้น รูปไข่ แบนด้านข้าง ไม่มเี กล็ดบนแก้ม บนล�ำตัว มีเกล็ดขนาดใหญ่สีด�ำขอบสีขาว ครีบหลังอัน แรกมีก้านแข็ง บริเวณคอดหางมีสันแข็งขนาด เล็ก 5-6 แถว บริเวณหน้ามีสีเทา ริมฝีปากบน และอกมีสีส้มอมชมพูอ่อน ขอบครีบหลังและ ครีบก้นมีสีเหลือง-ส้ม ขอบครีบหางแพนบน และแพนล่างมีสีส้ม ปลาขนาดใหญ่ปลายแพน หางบนและล่างยื่นยาวออกมาเล็กน้อย นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่บริเวณด้านในของแนว ปะการัง กองหินและบริเวณปากแม่น�้ำ หากิน ตามล�ำพังหรือเป็นคู่บริเวณพื้นทราย ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Monacanthidae

Aluterus scriptus

ปลาวัวหางพัด

Scribbled leatherjacket filefish ลักษณะ : ล�ำตัวแบนทางด้านข้าง พื้นล�ำตัวสี เขียวไพลแต้มด้วยจุดสีดำ� และลายเส้นสีฟา้ ปาก ยืน่ ออกมาด้านหน้า ครีบหางยาว เมือ่ คลีอ่ อกมี รูปร่างคล้ายพัด ปลาโตเต็มวัยอาจมีความยาว ได้ถึง 1.2 เมตร นิเวศวิทยา : ปลาวัยเด็กมักอยู่ตามดงสาหร่าย และแนวปะการังน�้ำตื้น ปลาโตเต็มวัยมักอาศัย อยู่บริเวณที่น�้ำลึกลงไป

ภาพโดย: Chad Scott

235

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 235

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Monacanthidae

ปลาวัว

Pseudomonacanthus macrurus

Strap-weed file-fish ลักษณะ : ล�ำตัวแบนบาง ปากเล็ก ตาเล็ก ครีบหลังตอนหน้ามีเงี่ยงแข็ง 1 อัน ครีบหูเล็ก ใต้ ป ากลงมาเป็ น แผ่ น หนั ง ค่ อ นข้ า งใหญ่ ซึ่ ง เปลี่ยนแปลงมาจากครีบท้อง หางแผ่ได้กว้าง เป็นรูปพัด พื้นผิวล�ำตัวสีม่วงอ่อนแต้มด้วยจุด สีด�ำอมม่วงทั่วล�ำตัว นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ ใกล้พื้นทะเลที่ เป็นดินทรายปนโคลนหรือตามกองหินใต้น�้ำ

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Ostraciidae

Ostracion cubicus

ปลาปักเป้ากล่อง

Yellow boxfish ลั ก ษณะ : ล� ำ ตั ว รู ป เหลี่ ย มคล้ า ยกล้ อ งที่ ประกอบด้วยแผ่นกระดูกรูปหกเหลี่ยม ปลา วัยเด็กมีรูปร่างเหมือนกล่อง พื้นตัวมีสีเหลือง เข้มและมีจดุ สีดำ� กระจายอยูท่ วั่ ปลาโตเต็มวัยมี ล�ำตัวยืดยาวขึ้น ทั่วตัวมีสีน�้ำตาลอมเหลือง จุด สีดำ� เปลีย่ นเป็นจุดสีขาวอมฟ้ามีวงสีดำ� ล้อมรอบ นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ ในแนวปะการัง หรือกองหินใต้น�้ำ พบบ่อยบริเวณที่เป็นโพรง หินหรือถ�้ำ

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 236

236 24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Tetraodontidae

Arothron nigropunctatus

ปลาปักเป้าหน้าหมา

Blackspotted puffer ลักษณะ : ล�ำตัวอ้วนสั้น ปากยื่น ตาโต ผิวล�ำ ตัวเรียบ ไม่มีหนาม พื้นตัวมีสีเทาหรือเทาอม น�้ำตาล มีจุดสีด�ำกระจายอยู่บนล�ำตัว บริเวณ รอบปากและตามีสีเทาอมเทาล้อมรอบ นิเวศวิทยา : อาศัยอยูเ่ ดีย่ วๆ ตามแนวปะการัง และกองหินใต้น�้ำ

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

วงศ์ Tetraodontidae

Arothron stellatus

ปลาปักเป้า

Starry toadfish ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมยาว จมูกเป็นท่อกลมสั้น ตากลม ปลายครีบหลังและครีบก้นมน ผิวล�ำตัว เรียบไม่มีหนาม ครีบหางตัดตรงหรือมน ล�ำตัว มีสีขาว มีจุดสีด�ำขนาดเล็กกระจายอยู่ตลอด ล�ำตัวหัวและครีบ บริเวณฐานครีบหูมีจุดสีด�ำ เข้มขนาดใหญ่ นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่ในน�้ำกร่อยและน�้ำทะเล บริเวณริมฝัง่ ทะเลและบริเวณแนวปะการังทีพ่ นื้ ท้องทะเลเป็นทราย

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข

237

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 237

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

ปลาในแนวปะการัง Reef Fish

วงศ์ Diodontidae

ปลาปักเป้าหนามทุเรียน

Cyclichthys orbicularis

Birdbeak burrfish ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมค่อนข้างแบนลง บนล�ำตัว มีหนามสัน้ ๆ รูปสามเหลีย่ มทีไ่ ม่สามารถพับเก็บ ได้ (fixed spine) ปกคลุม ส่วนหัว ล�ำตัว และ ครีบมีสีน�้ำตาลหรือน�้ำตาลแดง มีจุดสีน�้ำตาล เข้มขนาดใหญ่แต้มอยู่ทั่วไปทั้งส่วนหัว ล�ำตัว และครีบต่างๆ ตามีขนาดค่อนข้างใหญ่ นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ ตามพื้นทราย หรือซากปะการังบริเวณแนวปะการัง ตั้งแต่ ระดับความลึก 5-30 เมตร

ภาพโดย: Chad Scott

วงศ์ Diodontidae

ปลาปักเป้าหนามทุเรียน

Diodon liturosus Black-blotched porcupinefish ลักษณะ : ล�ำตัวป้อมค่อนข้างแบนลง บนล�ำตัว มีหนามทีพ่ บั เก็บได้ (movable spine) ปกคลุม ล�ำตัวบริเวณหลังและด้านข้างมีสีน�้ำตาลอ่อน ด้านท้องสีขาว บริเวณหัวมีแถบสีด�ำขอบขาว ด้านละ 3 แถบ และด้านหลังล�ำตัว 4 แถบ นิเวศวิทยา : อาศัยอยู่เดี่ยวๆ บริเวณแนว ปะการัง โดยปกติชว่ งเวลากลางวันจะหลบซ่อน ตัวอยูต่ ามชะง่อนหินใต้นำ�้ และจะออกหากินใน เวลากลางคืน

ภาพโดย: วินัย ปราณสุข คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 238

238 24/11/2557 13:35

เต่าทะเล Sea turtle

เต่ า ทะเล Sea turtle 239

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 239

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

เต่าทะเล Sea turtle

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 240

240 24/11/2557 13:35

เต่าทะเล Sea turtle

เต่าทะเล Sea turtle เต่าทะเลเป็นสัตว์เลือ้ ยคลานทีม่ กี ระดูก อดีตเต่าทะเลจ�ำนวนมากต้องถูกล่าเพื่อน�ำเนื้อ

สันหลัง มีวิวัฒนาการมาจากเต่าที่อาศัยอยู่ใน หนองน�้ำจืดยุคเดียวกับไดโนเสาร์ มีชีวิตในยุค ครีตาเซียส (Cretaceous) เมื่อประมาณ 130 ล้านปีมาแล้ว โดยเพื่อลดการแก่งแย่งของแหล่ง อาหารที่มีจ�ำกัดบนบกจึงเริ่มย้ายลงสู่ทะเล ซึ่ง ท�ำให้เต่าทะเลมีโอกาสที่จะด�ำรงชีพและขยาย พันธุ์ได้มากขึ้น และมีวิวัฒนาการเรื่อยมาจนถึง ปัจจุบัน ปัจจุบันทั่วโลกมีเต่าทะเลเหลืออยู่เพียง 8 ชนิด จาก 2 วงศ์ ซึ่งในเขตน่านน�ำ้ ไทยเท่าที่ มีรายงานมีเต่าทะเลทั้งหมด 5 ชนิด ได้แก่ เต่า ทะเลในวงศ์ Dermochelyidae ซึ่งมีเพียงเต่า มะเฟือง (Leatherback turtle: Dermochelys coriacea) เพียงชนิดเดียว และเต่าทะเลในวงศ์ Cheloniidae ได้แก่ เต่าตะนุ เต่าแสงอาทิตย์หรือ เต่าเขียว (Green turtle: Chelonia mydas) เต่ากระ (Hawksbill turtle: Erethmochelys imbricata) เต่าหัวฆ้อน (Loggerhead turtle: Caretta caretta) และเต่าหญ้าหรือเต่าสังกะสี (Olive ridley turtle: Lepidochelys olivacea) เต่าทะเลทั่วโลกมีแนวโน้มลดลงอย่าง ต่อเนื่องอันเป็นผลกระทบโดยตรงจากมนุษย์ ใน

241

และไข่มาบริโภค กระดองและซากเต่าทะเลถูก น�ำมาแปรรูปเป็นเครือ่ งประดับ กอปรกับการเก็บ ไข่เต่ามาบริโภคท�ำให้เต่าทะเลที่เจริญเติบโตไป เป็นพ่อแม่พันธุ์ลดจ�ำนวนลงอย่างรวดเร็ว อีกทั้ง กิจกรรมของมนุษย์บริเวณทะเลและชายฝั่งที่ส่ง ผลกระทบในเชิงลบ เช่น ท�ำให้แหล่งวางไข่ แหล่ง ทีอ่ ยูอ่ าศัย และแหล่งหากินของเต่าทะเลมีจำ� นวน ลดลง นอกจากนี้สภาวะแวดล้อมที่เสื่อมโทรมลง ยังส่งผลให้ประชากรเต่าทะเลมีความอ่อนแอลง อนาคตของเต่าทะเลจึงขึ้นอยู่กับการกระท�ำของ มนุษย์เป็นหลัก โดยเริ่มจากการสร้างจิตส�ำนึก ในการอนุรักษ์ สู่การปฏิบัติและการบังคับใช้ มาตรการในการอนุรกั ษ์จากพืน้ ทีเ่ ล็กๆ ไปสูค่ วาม ร่วมมือในระดับประเทศและภูมิภาค จึงจะเป็น หลักประกันความอยูร่ อดของเต่าทะเลในอนาคต (มิคมินทร์ และก้องเกียรติ, 2551) ส�ำหรับเต่าทะเลที่พบบริเวณเกาะเต่า และเกาะนางยวนเท่ า ที่ มี ร ายงานการพบมี ทั้งหมด 2 ชนิด คือ เต่าตะนุ เต่าแสงอาทิตย์หรือ เต่าเขียว (Green turtle: Chelonia mydas) และเต่ากระ (Hawksbill turtle: Eretmochelys imbricata)

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 241

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

เต่าทะเล Sea turtle

วงศ์ Cheloniidae

Chelonia mydas

เต่าตะนุ เต่าแสงอาทิตย์ เต่าเขียว

Green turtle ลักษณะ : เป็นเต่าทะเลขนาดค่อนข้างใหญ่ หัว ป้อมสั้น ปากสั้น เกล็ดเรียงต่อกันโดยไม่ซ้อน กัน กระดองหลังโค้งนูนเล็กน้อย ท้องแบนราบ ขาทั้ง 4 แบน เป็นใบพาย ขาคู่หลังมีขนาดเล็ก กว่าขาคู่หน้า ขาคู่หน้ามีเล็บแหลมข้างละเล็บ เกล็ดแต่ละเกล็ดของกระดองมีสีน�้ำตาลแดง หรือน�้ำตาลอมเขียว ขอบเกล็ดมีสีอ่อนๆ เป็น รอยด่างและมีลายเป็นเส้นกระจายออกจากจุด สีแดงปนน�้ำตาลคล้ายกับแสงของพระอาทิตย์ นิเวศวิทยา : พบในเขตน�้ำตื้นใกล้ชายฝั่งหรือ ตามเกาะต่างๆ กินหญ้าทะเลและสาหร่ายทะเล เป็นอาหารหลัก และสัตว์น�้ำขนาดเล็กทั่วไป เช่น ปลาหรือแมงกะพรุน เป็นอาหารรอง

ภาพโดย: ศิรชัย อรุณรักษ์ติชัย

วงศ์ Cheloniidae

เต่ากระ

Eretmochelys imbricata

Hawksbill turtle ลักษณะ : เป็นเต่าทะเลขนาดกลาง จะงอยปาก แหลมงองุ้มคล้ายกับจะงอยปากของนกเหยี่ยว มีเกล็ดบริเวณหัวด้านหน้า 2 คู่ และเกล็ดบริเวณ ด้านข้างๆละ 4 เกล็ด กระดองมีลวดลายและ สีสันสวยงาม ขอบกระดองเป็นหยักโดยรอบ นิเวศวิทยา : พบในเขตน�้ำตื้นใกล้ชายฝั่งหรือ ตามเกาะต่างๆ กินสาหร่ายทะเล หญ้าทะเล และสัตว์น�้ำประเภทต่างๆ เป็นอาหาร รวมถึง ปะการังด้วย

ภาพโดย: Chad Scott คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 242

242 24/11/2557 13:35

เอกสารอ้างอิง กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง. 2548. ที่ดินชายทะเลและพื้นที่ชายฝั่งทะเล. เอกสารเผยแพร่ ฉบับที่ 4. ส่วนจัดการที่ดินชายฝั่งทะเล, ส�ำนักอนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง. หน้า 5-46. กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง. 2550. สถานภาพทรัพยากร และคู่มือปฏิบัติการ การศึกษา ระบบนิเวศทะเลสาบสงขลา และพืน้ ทีใ่ กล้เคียง ในเขตอ่าวไทยตอนล่าง ระบบนิเวศปะการัง. ศูนย์วิจัยทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งอ่าวไทยตอนล่าง. 85 หน้า. กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง. 2551. ฐานข้อมูลปะการังเทียมของประเทศไทย. เอกสารเผย แพร่ ฉบับที่ 37. ส�ำนักอนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง. 132 หน้า กาญจนภาชน์ ลิ่วมโนมนต์, ธิดารัตน์ น้อยรักษา และชัชรี แก้วสุรลิขิต. 2550. สาหร่ายทะเล บริเวณ เกาะครามและเกาะใกล้ เ คี ย ง. โครงการอนุ รั ก ษ์ พั น ธุ ก รรมพื ช อั น เนื่ อ งมาจาก พระราชด�ำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี. สวนจิตรลดา กรุงเทพ.

112 หน้า. จ�ำลอง โตอ่อน. 2546. โครงสร้างประชาคมสัตว์ทะเลหน้าดินบริเวณอ่าวศรีราชา จังหวัดชลบุรี. วารสาร วิจัยวิทยาศาสตร์, 2(3). หน้า 213-232. ณิฎฐารัตน์ ปภาวสิทธิ. 2544. ความส�ำคัญของสัตว์ทะเลหน้าดิน. คู่มือธุรกิจเพาะเลี้ยงสัตว์น�้ำ ผลิตภัณฑ์ส�ำหรับสัตว์น�้ำและอุตสาหกรรมทะเลส่งออก. สถาบันวิจัยทรัพยากรทางน�้ำ, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. หน้า 47-48. ธรณ์ ธ�ำรงนาวาสวัสดิ์ และพันธุ์พิทย์ วิเศษพงศ์พันธุ์. 2550. คู่มืออันดามัน: ปูทะเลไทย. ส�ำนักงาน พัฒนาการวิจัยการเกษตร (องค์การมหาชน). กรุงเทพ. 336 หน้า. ธรณ์ ธ�ำรงนาวาสวัสดิ์ และอนุวัต สายแสง. 2550. คู่มืออันดามัน: ปลาแนวปะการัง. ส�ำนักงาน พัฒนาการวิจัยการเกษตร (องค์การมหาชน). กรุงเทพ. 346 หน้า. ธรณ์ ธ�ำรงนาวาสวัสดิ์, ธีระพงศ์ ด้วงดี และณรงค์พล สิทธิทวีพัฒน์. 2551. คู่มืออันดามัน: หอยทะเล ไทย. ส�ำนักงานพัฒนาการวิจัยการเกษตร (องค์การมหาชน). กรุงเทพ. 328 หน้า. ธรณ์ ธ�ำรงนาวาสวัสดิ,์ ปริญญา ลิมป์วริ ยิ ะกุล และไพลิน จิตรชุม่ . 2550. คูม่ อื อันดามัน: กุง้ ทะเลไทย. ส�ำนักงานพัฒนาการวิจัยการเกษตร (องค์การมหาชน). กรุงเทพ. 303 หน้า. ธีระพงศ์ ด้วงดี, กิติธร สรรพานิช และไพลิน จิตรชุ่ม. 2550. หอยทะเล บริเวณเกาะครามและเกาะ ใกล้เคียง. โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชด�ำริ สมเด็จพระเทพรัตน ราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี. สวนจิตรลดา กรุงเทพ. 76 หน้า. นรินทร์รตั น์ คงจันทร์ตรี. 2542. ชนิดและการแพร่กระจายของปะการังแข็งวงศ์ Faviidae (Cnidaria: Scleractinia) ในจังหวัดชลบุรีและระยอง. ภาควิชาวาริชศาสตร์, คณะวิทยาศาสตร์, มหาวิทยาลัยบูรพา. 109 หน้า. มาลินี ฉัตรมงคลกุล และชิดชัย จันทร์ตั้งสี. 2548. แพลงก์ตอน (Plankton). ภาควิชาชีววิทยา คณะ วิทยาศาสตร์, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. 351 หน้า.

243

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 243

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

มิคมินทร์ จารุจินดา และก้องเกียรติ กิตติวัฒนาวงศ์. 2551. เต่าทะเล ชีววิทยาและการอนุรักษ์. สถาบันวิจัยและพัฒนาทรัพยากรทางทะเล ชายฝั่งทะเล และป่าชายเลน. 84 หน้า. ลัดดา วงศ์รัตน์. 2543. แพลงก์ตอนสัตว์. มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. กรุงเทพมหานคร. 787 หน้า. ลัดดา วงศ์รัตน์. 2544. แพลงก์ตอนพืช. มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. กรุงเทพฯ. 851 หน้า. วรินธา วศินะเมฆินทร์, อมรรัตน์ กลัดกลีบ, พัสกร ต่อวิญญา และวิทยา โกษาผล. 2551. ปรากฏการณ์ น�้ำเปลี่ยนสีบริเวณปากแม่น�้ำท่าจีน จังหวัดสมุทรสาคร. ประมวลผลงานวิจัย การประชุม วิชาการวิทยาศาสตร์ทางทะเล. กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง, กระทรวงทรัพยากร ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. หน้า 45-54. วันวิวาห์ วิชิตวรคุณ. 2544. สัตว์ทะเลหน้าดินขนาดใหญ่บริเวณป่าชายเลนบ้านคลองโคน จังหวัด สมุทรสงคราม. วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต ภาควิชาวิทยาศาสตร์ทางทะเล บัณฑิต วิทยาลัย จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. วัลภา ทองดียิ่ง, พัชราภรณ์ เยาวสุต, นงนุช ศิลปสาร และณรงค์ฤทธิ์ เลิศเกษตรวิทยา. 2551. ประชาคมสัตว์หน้าดินขนาดใหญ่บริเวณพื้นที่ชุ่มน�้ำดอนหอยหลอด จังหวัดสมุทรสงคราม. ประมวลผลงานวิจัย การประชุมวิชาการวิทยาศาสตร์ทางทะเล 2551. กรมทรัพยากรทาง ทะเลและชายฝั่ง, กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. หน้า 243-252. วิ สุ ท ธิ์ ใบไม้ และรั ง สิ ม า ตั ณ ฑเลขา (บรรณาธิ ก าร). 2550. ลมหายใจหมู ่ เ กาะทะเลใต้ . โครงการ BRT. โรงพิมพ์กรุงเทพ จ�ำกัด. กรุงเทพฯ. 208 หน้า. สมหมาย เจนกิจการ. 2550. ปลาทะเล บริเวณเกาะครามและเกาะใกล้เคียง. โครงการอนุรักษ์ พันธุกรรมพืชอันเนือ่ งมาจากพระราชด�ำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี. สวนจิตรลดา กรุงเทพ. 52 หน้า. สมเกียรติ สุนทรพิทักษ์กูล, วีระชาติ เทพพิพิธ และทิพวรรณ เศรษฐพรรค์. 2543. คู่มืออุทยานแห่ง ชาติ ล�ำดับที่ 2 : การส�ำรวจเต่าทะเล. ส่วนอุทยานแห่งชาติทางทะเล, กรมป่าไม้. 48 หน้า. สมโภชน์ อัคคะทวีวฒ ั น์. 2547. คูม่ อื ประชาชน การจ�ำแนกชนิดสัตว์นำ�้ ทีเ่ ป็นอาหารปลอดภัย (Food Safety). กรมประมง, กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. กรุงเทพ. 162 หน้า. สุชนา ชวนิชย์ และวรณพ วิยกาญจน์. 2552. ปะการัง. โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอัน เนื่องมาจากพระราชด�ำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี. สวนจิตรลดา กรุงเทพ. 90 หน้า. สุพจน์ จันทราภรณ์ศิลป์, ก้องเกียรติ กิตติวัฒนาวงศ์ และพงศ์ธีระ บัวเพ็ชร. 2551. เกาะพระทอง ระบบนิเวศและความหลากหลายทางชีวภาพ. สถาบันวิจัยและพัฒนาทรัพยากรทางทะเล ชายฝั่งทะเล และป่าชายเลน. 303 หน้า. สุวลักษณ์ นาทีกาญจนลาภ. 2535. ปะการัง. โรงพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. 33 หน้า. สุนีย์ สุวภีพันธ์. 2527. แพลงก์ตอนในอ่าวไทย: คู่มือศึกษาแพลงก์ตอนสัตว์. เอกสารเผยแพร่ฉบับที่ 9. สถานีวิจัยประมงทะเล, กองประมงทะเล, กรมประมง. สุรินทร์ มัจฉาชีพ. 2547. สัตว์ชายฝั่งทะเลไทย. ส�ำนักพิมพ์แพร่วิทยา. 310 หน้า. สุเทพ เจือสะออง, ศุภวัตร กาญจน์อดิเรกลาภ, สุธดิ า กาญจน์อดิเรกลาภ และศุภฤกษ์ ราชมณี. 2551. ประชาคมสัตว์พนื้ ทะเลขนาดใหญ่บริเวณนิคมอุตสาหกรรมแหลมฉบัง จังหวัดชลบุร.ี ประมวล คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 244

244 24/11/2557 13:35

ผลงานวิจัย การประชุมวิชาการวิทยาศาสตร์ทางทะเล 2551. กรมทรัพยากรทางทะเลและ ชายฝั่ง, กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. หน้า 145-157. เสาวภา อังสุภานิช. 2537. เอกสารค�ำสอน วิชานิเวศวิทยาชายฝัง่ (Coastal Ecology). ภาควิชาวาริช ศาสตร์ คณะทรัพยากรธรรมชาติ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตหาดใหญ่ สงขลา. อัมพันธ์ พินธุกนก, ราเมศวร์ สุขพุม่ และศิรชิ ยั เรืองฤทธิ์ (บรรณาธิการ). 2541. หญ้าทะเล. ส�ำนักงาน นโยบายและแผนสิ่งแวดล้อม, กระทรวงวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยีและสิ่งแวดล้อม. 20 หน้า. อานนท์ อุปบัลลังก์ และเสาวภา อังสุภานิช. 2538. การแพร่กระจายของแพลงก์ตอนสัตว์ในคลอง พะวง ทะเลสาบสงขลาตอนนอก. วารสาร วาริชศาสตร์ 1(2): 11-16.

Allen, G.R. and Steene, R. 1994. Indo-Pacific coral reef field guide. Tropical Reef Research. 378 pp.

Allen, G., Steene, R., Humann, P. and Deloach, N. 2003. Reef fish identification Tropical Pacific. New World Publications, Inc. 457 pp.

Ahyong, S.T. 2001. Revision of the Australian stomatopod crustacea. Australian Museum. 326 pp.

Ahyong, S.T., Chan, T.Y. and Liao, Y.C. 2008. A catalog of the mantis shrimps (Stomatopoda) of Taiwan. National Taiwan Ocean University. 190 pp.

Arnold, P.W. and Birtles, A. 1989. Soft-sediment invertebrates of Southeast Asia and Australia: Course notes from a workshop held at James Cook University.

Australian Institute of Marine Science. 272 pp.

Aungtonya, C., Thaipal, S. and Bussarawit, S. 2002. A list of polychaetes (Annelida) in the reference collection database of the Phuket Marine Biological Center, Thailand proceedings of the international workshop on the polychaetes of the Andaman sea. (eds. Eibye-Jacobsen, D.), 3 June – 27 August 1997. Phuket Marine Biological Center, Department of Fisheries. p. 21-32.

Banner, A.H. and Banner, D.M.. 1966. The alpheid shrimp of Thailand. Monogr. Siam Soc., (3): p. 1-168.

Barnard, J.L. 1969. The families and genera of marine gammaridean amphipoda.

Smithsonian Institution Press. 535 pp.

Chavanich, S., Harris, L.G. and Viyakarn, V. 2010. Nudibranchs of Thailand. Biodiversity Research and Tranning Program (BRT Program). 104 pp.

Collins, J. 1994. Tropical shoreline: Biology and Ecology. In Pacific islands and tropical shoreline. UNESCO Project: Marine science curriculum materials for South Pacific scools. 75 pp.

Colin, P.L. and Arneson, C. 1995. Tropical Pacific Invertebrates. Coral Reef Press. 296 pp.

Coppejans, E., Prathep, A., Leliaert, F., Lewmanomont, K. and Clerck, O.D. 2010.

245

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 245

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

Seaweeds of Mu Ko Tha Lae Tai (SE Thailand) Methodologies and field guide to the dominant species. Biodiversity Research and Tranning Program (BRT Program). 274 pp.

David, W. and Claudia, M. 1998. Pacific coast pelagic invertebrates: A guide to the common gelatinous animals, Monterey bay aquarium. 112 pp.

Day, J.H. 1967. A monograph on the polychaeta of Southern Africa. part 1. Errantia and part 2. Sedentaria. Trustees of the Bristish Museum (Natural History), London.

458 pp.

Debelius, H. 1996. Nudibranchs and sea snails Indo-Pacific field guide. IKAN-Unter wasserarchiv. 321 pp.

Debelius, H. 1999. Crustacea guide of the world. IKAN-Unterwasserarchiv. 321 pp.

Eibye-Jacobsen, D. 2002. Proceedings of the international workshop on polychaetes of the Andaman sea, 3 June – 27 August, 1997. Phuket Marine Biological Center Special Publication, (24). 424 pp.

English, S., Wilkinton, C. and Baker, V. 1994. Survey manual for tropical marine resources. ASEAN-Australia Marine Science Project: Living coastal resources.

Australian Institute of Marine Science. 368 pp.

Fauchad, K. 1977. Polychaete worms: Definitions and keys to the Orders, Families and Genera. Natural History Museum of Los Angeles County, Science Series 28.

Fujioka, S. 1990. Illustrations of the Plankton of the Kuroshio-waters: Plankton in Amami- oshoma island coastal waters.

Goldman, B. and Talbot, F.H. 1976. Aspect of the ecology of coral reef fishes In : Jones O.A. and Endean, R.(eds.) Biology abn/nd geology of coral reefs, Vol.3 : biology 2. Academic Press, New York. p.125-154.

Harkantra, S.N. 1982. Studies on sublittoral macrobenthic fauna of the inner Swansea bay. Indian J.mar.Sci. 10: p. 75-78.

Horner, R.A. 2002. A Taxonomic guide to some common marine phytoplankton.

Biopress Limited. 195 pp.

Imbach, M.C. 1967. Gammaridean amphipoda from the South China sea. Naga Report volume 4 part 1. p. 39-167.

Jones, D.S. and Morgan, G. 1994. A field guide to crustaceans of Australian waters.

Reed: Sydney and Western Australian Museum. 216 pp.

Kensley, B. and Schotte, M. 1989. Guide to the marine isopod crustaceans of the Caribbean. Smithsonian Institution Press. 380 pp.

Kuiter, R.H. 1993. Coastal fishes of South-Eastern Australia. Crawford House Press Pty Ltd. 437 pp. คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 246

246 24/11/2557 13:35

Kuiter, R.H. and Debelius, H. 2001. Surgeonfishes, Rabbitfishes and their ralatives. TMC Publishing. 208 pp.

Ng, P.K.L. and Davie, P.J.F. 2002. A checklist of the brachyuran crabs of Phuket and western, Thailand. Phuket Marine Biological Center Special Publication 23(2): p. 369-384.

Nilsen, A.J. and Fossa, S.A. 2002. Reef Secrets, Starting Right, Selecting Fishes and Invertebrates and Advanced Biotope Techniques. T.F.H. Publications.

Rathbun, M.J. 1910. The Danish Expedition to Siam 1899-1900. V. Brachyura. Kongelige Danske Videnskabernes Selskabs Skrifter, Kjøbenhavn, (7) 5(4): p. 301-367.

Randall, J.E., Allen, G.R. and Steene, R.C. 1997. Fishes of the Great Barrier Reef and Coral sea. Revised and expanded edition. Periplus Editions (HK) Ltd. 557 pp.

Rizzo, A.E. and Amaral, A.C.Z. 2001. Environmental variables and intertidal beach annelids of Sao Sebastiao channel (State of Sao Paulo, Brazil). Rev. boil., (49). p. 3-4.

Satapoomin, U. 2000. A preliminary checklist of coral reef fish of the Gulf of Thailand, South China Sea. Raffles Bull. Zoo. 48(1): p. 31-53.

Scaps, P. 2006. Eight new records of coral reef fishes from the Gulf of Thailand, South China Sea. Phuket mar. biol. Cent. Res. Bull. 67: p. 53-62.

Sridith, K. 2002. The remnant of vegetation on a coastal sandbar in Songkhla Province, Peninsular Thailand. Thai For. Bull. 30: p. 49-58.

Sridith, K. and Laongpol, C. 2003. The preliminary study on some natural plant communities of the sandbars along eastern coast of peninisular Thailand.

Songklanakarin J. Sci. technol. 25(1): p. 103-113.

Tomas, C.R. 1997. Identifying marine phytoplankton. New York: Academic Press.

Veron, J. 2000. Corals of the world volume 1. Mary Stafford-Smith Scientific Editor and Producer. Australian Institute of marine Science. 463 pp.

Veron, J. 2000. Corals of the world volume 2. Mary Stafford-Smith Scientific Editor and Producer. Australian Institute of marine Science. 429 pp.

Veron, J. 2000. Corals of the world volume 3. Mary Stafford-Smith Scientific Editor and Producer. Australian Institute of marine Science. 490 pp.

Wells, F.E. and Bryce, C.W. 1993. Sea slugs of Western Australia. Western Australian Museum. 184 pp.

Yamaji, I. 1986. Illustrations of the marine plankton of Japan (3rd ed). Hoikusha Publishing Co. Ltd., Japan. http://www.chumporn.com http://www.fishbase.org http://www.jircas.affrc.go.jp/project/aquacult_Thailand/th/index.html http://www.oceansmile.com

247

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

�����1��������������������������������������������������������� .indd 247

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

24/11/2557 13:35

คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่ง เกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

�����1��������������������������������������������������������� .indd 248

248 24/11/2557 13:35