UDHËZUES PËR PROGRAMIN PARASHKOLLOR by Albanian Community Centre

UDHËZUES PËR PROGRAMIN PARASHKOLLOR NË NDIHMË TË ZHVILLIMIT EDUKATIV DHE SOCIAL TË FËMIJËVE ROMË DHE EGJIPTIAN DHE LEHTËSIMIT TË INTEGRIMIT TË TYRE NË SISTEMIN SHKOLLOR

Fëmijët gati për shkollë, shkolla gati për fëmijët rrjeti i

CCTFF

“SOT PËR TË ARDHMEN”

Useful to albanian women

NË DOBI TË GRUAS SHQIPTARE

www.albaniancommunitycentre.org

Udhëzuesi për programin parashkollor Ky udhëzues u arrit nën angazhimin e Rrjetit të Qendrave Komunitare “Sot për të Ardhmen” Durrës dhe Elbasan, me ndihmën e UNICEF dhe Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës. Falenderimet më të sinqerta u shkojnë stafeve të qendrave komunitare, fëmijëve Romë, prindërve Romë, mësuesve të shkollave 9-vjecare, Durrës dhe Elbasan, Drejtorive Arsimore, Institutit të Kurrikulave, Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës dhe UNICEF për implementimin e suksesshëm të programit parashkollor për fëmijët Romë 2010-2012, projekt i cili është baza e hartimit të këtij udhëzuesi.

Ky udhezues eshte realizuar nen kujdesin e vecante , te Znj. Nora Malaj, Zv/Ministre e Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës dhe UNICEF Kontaktoni në çdo moment

Të gjitha fotot, thëniet e publikuara në këtë udhëzues janë me miratimin e fëmijëve dhe prindërve të tyre. Asnjë material i këtij udhëzuesi nuk mund të ribotohet pa miratimin e Qendrës Komunitare “Sot për të Ardhmen”

Info@albaniancommunitycentre.org www.facebook.com/qendrakomunitare @Qendrakomunitare www.youtube.com/albaniawomen

Për informacion të mëtejshëm vizitoni faqen tonë www.albaniancommunitycentre.org Për informacion të mëtejshëm vizitoni gjithashtu faqen www.unicef.com Institucione shtetërore www.mash.gov.al

Partnerë & Donatorë

Spine width supplied - 5.7mm

Falenderim

Falënderimet shkojnë për: Udhëheqës në hartimin e Udhëzuesit: Ass. Prof. Dr. Pranvera Kamani Grupi realizues i udhëzuesit: Fabiola Laco Egro Drejtore e Shoqatës “Në Dobi të Gruas Shqiptare” Rrjeti i qendrave komunitare “Sot për të Ardhmen"

Menada Petro Departamenti Social i Qendrës Komunitare “Sot për të Ardhmen”, Durrës

Afërdita Gjoka Departamenti Social i Qendrës Komunitare “Sot për të Ardhmen”, Durrës

Manjola Stefani Koordinatore, Shoqata “Në Dobi të Gruas Shqiptare” Aurora Prifti, Koordinatore e shoqates “Në Dobi të Gruas Shqiptare”

Falenderime të veçanta shkojnë për këshillimet, sugjerimet nga kolegët tanë nga organizata partnere dhe donatorë, të cilët na kanë mbështetur në punën tonë të përditshme dhe në sipërmarrje të tilla.

Bukuroshe Manaj

Ndihmuan në realizim

Specialiste për edukimin e fëmijëve, Elbasan

Marsida Dylgjeri Departamenti Psikosocial i Qendrës Komunitare “Sot për të Ardhmen”, Elbasan

Program i “Në Dobi të Gruas Shqiptare”

Klodi Mele Kurator arti

Ergys Temali Dizenjues, Specialist Informacioni dhe Teknologjie

Useful to albanian women

NË DOBI TË GRUAS SHQIPTARE

STRUKTURA

I - Hyrje • Kuadri i politikave arsimore dhe sociale • Përfshirja e fëmijëve romë në arsimin parashkollor • Qëllimi i udhëzuesit parashkollor • Programi “Fëmijët gati për shkollë, shkolla gati për fëmijët” II TARGETI I FËMIJËVE ROMË DHE EGJIPTIANË • Komunitetet Rom dhe Egjiptian • Konteksti i jetesës së fëmijëve Romë dhe Egjiptianë • Konkluzione III INSTITUCIONET PUBLIKE E JOPUBLIKE PARASHKOLLORE SOT, METODAT E ZHVILLIMIT TE PROGRAMIT MESIMOR ME PARASHKOLLORET 1. Zhvillimi gjuhësor • Didaktika e zhvillimit gjuhësor të fëmijëve në kopsht • Nevoja e mësimit • Zhvillimi gjuhësor në kurrikulën e arsimit parashkollor • Fjalori dhe gjuha • Zhvillimi i të lexuarit • Modele të suksesshme • Strategjitë e të lexuarit dhe të treguarit të përrallës • Linja kurrikulare e zhvillimit gjuhësor 2. Zhvillimi matematikor • Aftësitë numerike që demostrojnë fëmijët 5-6 vjeç • Fëmijët familjarizohen me numrat • Fëmijët vëzhgojnë, krahasojnë objektet • Fëmijët rreshtojnë dhe klasifikojnë objekte • Linja kurrikulare e zhvillimit matematikor 3. Zhvillimi shkencor (intelektual) • Mësojnë të parashikojnë • Mësojnë të kategorizojnë • Mësojnë të vëzhgojnë • Mësojnë të përdorin mjete • Karakteristikat e nxënies në këtë moshë, për shkencat shoqërore • Linja kurrikulare e zhvillimit shkencor 4. Zhvillimi social dhe kulturor i fëmijës • Edukimi Qytetar • Teknika të ndryshme për realizimin e edukimit qytetar me fëmijët Romë • Shoqërizimi • Zhvillimi shoqëror dhe zhvillimi emocional • Kultura ime • Përfshirja e historisë dhe kulturës vendore rome • Pasqyrë e moduleve pedagogjike

STRUKTURA

• Komunikimi • Ndërtimi i personalitetit • Disa këshilla për ta bërë punën më të thjeshtë 5. Zhvillimi fizik, shendetsor dhe artistik • Qëllimet fizike dhe shëndetësore dhe strategjitë e të mësuarit • Edukimi fizik • Zhvillimi fizik dhe koordinimi Përdorin aftësitë motore të mëdha me qëllim dhe koordinim • Strategjitë e mësuesit për të nxitur te fëmijët aftësitë motore të mëdha • Strategjitë e mësuesit për të zhvilluar lëvizjet motore fine • Reagimi ndaj ngacmuesve të jashtëm • Strategjitë e mësuesit për të zhvilluar shqisat • Edukimi shëndetsor • Shëndeti - Praktikojnë sjellje të shëndetshme • Strategjitë e mësuesit që ndihmojnë fëmijët për të zhvilluar sjellje të • Planifikimi javor, mujor dhe vjetor • Edukimi artistik • Fushat artistike për të punuar me fëmijët • Aktivitete që mund të organizohen: • Mundësitë e përfshirjes së kulturës rome në kurrikulën e arteve • Linja kurrikulare e zhvillimit artistik IV ETIKA PROFESIONALE NE ZHVILLIMIN E PROGRAMIT MESIMOR PER PARASHKOLLORET DHE CIKLIN E ULET • Edukimi prindëror • Disa këshilla për prindërit • Krijimi dhe nxitja e raporteve midis Familjes, shkollës • Dhe punonjësit social apo Psikologut • Roli i mësuesit • Roli i psikologut /punonjesit social • Puna me komunitetin • Rekomandime • Komunikimi i drejtë V REKOMANDIME PËR INSTITUCIONE TË NDRYSHME VI BIBLIOGRAFIA

I - HYRJE

courtesy of Apple In c

Kuadri i politikave arsimore dhe sociale Përfshirja e fëmijëve romë në arsimin parashkollor Qëllimi i udhëzuesit parashkollor Programi “Fëmijët gati për shkollë, Shkolla gati për fëmijët”

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR 6

Kuadri i politikave arsimore dhe sociale Znj. Nora Malaj Zv.Ministre Ministria e Arsimit dhe Shkencës Në vazhdën e politikave sociale dhe në veçanti të politikave arsimor të realizuara në 20 vitet e fundit, po bëhen përpjekje për institucionalizimin e edukimit të fëmijëve të shtresave të margjinalizuar. Këto politika mbështeten në studime afatgjata të realizuara në shumë shoqëri të zhvilluara, në shoqëri në zhvillim dhe shoqëri prapambetura. Këto studime kanë treguar se sigurimi i edukimit parashkollor për fëmijët, ka dobi shumëplanëshe: - Në atë të parapërgatitjes së tyre për shkollë duke siguruar potencialisht parakushtet për suksesin e tyre në shkollën fillore; - Në atë të uljes së varfërisë, pasi fëmijë që kanë ndjekur arsimin parashkollor kanë më shumë shanse të studiojnë dhe të punësohen; - Në drejtim të emancipimit të gruas, e cila duke u lehtësuar nga shoqëria në plotësimin e rolit të saj mëmësor, mund të ketë hapësira për të qenë një forcë produktive. Nisur nga këto gjetje, politikat arsimore janë orientuar me përparësi në sigurimin të shërbimit të edukimit parashkollor, për të gjithë fëmijët 3-5 vjeçarë, e në veçanti të fëmijëve të shtresave të margjinalizuara të shoqërisë. Sigurimi i parimit gjithëpërfshirës që do të thotë ofrimi i një procesi mësimor-edukativ, të barabartë, cilësor e përfshirës, edhe për fëmijët që janë të margjinalizuar, siç ndodh shpesh me fëmijë të komuniteteve rom apo egjiptian, përbën një sfidë për edukimin parashkollor. Është detyrë e institucionit parashkollor (kopshte, klasa përgatitore) të sigurojë mjedise të përshtatshme që mbështesin zhvillimin holistik të fëmijëve parashkollorë. Kopshti në mbështetje të edukimit familjar si dhe komponent komplementar i këtij edukimi, realizon me sukses zhvillimin psikofizik, emocional, shoqëror dhe intelektual të fëmijës.

Ass.prof. Dr. Pranvera Kamani Një nga kërkesat bazë të shkollës mbi të cilat ngrihet baza e dijes që ka të bëjë me formimin e njohurive, e shprehive, e aftësive dhe qëndrimeve të domosdoshme për të përballuar jetën është padyshim dhe mësimi i gjuhës shqipe. Përfshirja e fëmijëve romë në këtë proces nuk është aq i thjeshtë, sidomos në klasën e parë. Fëmijët romë që nuk kanë ndjekur më parë qoft një vit përgatitor parashkollor, në klasën e parë, vetëm pas semestrit të parë, pra afërsisht pas 5 muajsh, fëmijët e vegjël romë fillojnë të shkruajnë, të flasin dhe të mendojnë në gjuhën shqipe, pasi në pjesën më të madhe të tyre, ata përdorin vetëm gjuhën rome. Ky tregues por dhe shumë të tjerë që lidhen me socializmin e fëmijëve në klasën e parë, përfshirjen dhe pranimin e tyre të natyrshëm si pjesë integronte e kolektivit të fëmijëve, krijimin e marrëdhënieve dhe raporteve të përshtatshme me mësuesen dhe bashkëmoshtarët, për të gjithë fëmijët e në veçanti për fëmijët romë e kanë zanafillën në kopsht. Ndjekja e institucionit parashkollor, nga fëmijët romë është e një rëndësie shumë të madhe. Studimet kanë treguar se ndjekja e rregullt e kopshtit të fëmijëve, mosha 35 vjeç si forma më e mirë, më e plotë e edukimit të fëmijës parashkollor ka dobi të shumta në jetën e rritur të fëmijës. Në veçanti dobia e menjëhershme është përparimi i mirë në vitet e para të shkollimit. Për fëmijët romë, ndjekja e kopshtit apo dhe klasës përgatitore është shumë herë më e dobishme pasi i jep mundësi të njoh gjuhën shqipe më parë dhe çka është shumë e rëndësishme për këtë moshë, të socializohet me bashkëmoshatarët, më të rriturit, të kuptojë marrëdhëniet që ekzistojnë në kolektivitet, të mësoj rregullat e bashkëveprimit dhe të komunikimit midis bashkëmoshatarëve dhe fëmijëve me të rriturit.

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Përfshirja e fëmijëve romë në arsimin parashkollor

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Qëllimi i udhëzuesit parashkollor Znj. Fabiola Laço Egro Drejtore e Shoqatës “Në Dobi të Gruas Shqiptare” Rrjeti i qendrave komunitare “Sot për të Ardhmen" Ky udhëzues është hartuar bazuar në kurrikulat shtetërore për institucionet parashkollorë, përvojat të sjella nga organizata të ndryshme të shoqërisë civile që punojnë në fushën e edukimit dhe trajtimit të fëmijëve, dhe sidomos përvojës së qendrave komunitare “Sot për të Ardhmen” Durrës dhe Elbasan të Shoqatës “Në Dobi të Gruas Shqiptare”, gjatë implementimit të projektit dyvjeçar “Fëmijët gati për shkollë, shkolla gati për fëmijët”, financuar nga UNICEF. Udhëzuesi ka në vëmendje fëmijët parashkollorë të moshës 3-5 vjeç, Romë dhe Egjiptian. Qëllimi i tij është të ofrojë një praktikë të punës me këtë grup-moshë dhe të këtyre minoriteteve, si ndërthurje të minoriteteve dhe grupmoshave në nevojë dhe risk. Programi parashkollor ofron në radhë të parë, parapërgatitjen e fëmijëve për të lehtësuar procesin e integrimit në sistemin shkollor. Përpos këtij objektivi kryesor, ky udhëzues është ideuar të jetë më gjerë se kaq, duke bërë të mundur mirëqenien gjithëpërfshirëse të fëmijëve. 1. Edukim social dhe kulturor të fëmijëve 2. Ndërtim të karakterit dhe sjelljes 3. Mbështetje psikologjike të vazhdueshme 4. Rritje të aftësive personale dhe ndërvepruese 5. Ndërtim të tipareve të vetëvlerësimit, vetëbesimit, sigurisë, të menduarit në mënyrë të pavarur, shoqërizimit 6. Nxitje të karakteristikave krijuese dhe origjinalitetit 7. Kuptueshmëri të botës që i rrethon 8. Kuptueshmëri mbi të drejtat e fëmijëve 9. Krijimin e raporteve të drejta prindër - fëmijë me shkollë-mësues

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

10. Edukimin prindëror mbi të drejtat dhe liritë, nevojat dhe kërkesat, mbi të kuptuarin e botës së fëmijëve dhe nxitjen e tyre 11. Trajnimin e mësuesve të klasave të para për lehtësimin e procesit të integrimit dhe mbarëvajtjes në shkollë, nevojat e veçanta të këtyre fëmijëve, eliminimin e të menduarit, sjelljes dhe veprimeve diskriminuese, promovimin e kulturës rome dhe egjiptiane etj.

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Programi “Fëmijët gati për shkollë, Shkolla gati për fëmijët” Në Qershor të 2010, Qendrat Komunitare “Sot për të Ardhmen” në Durrës dhe Elbasan, filluan implementimin e projektit “Fëmijët gati për shkollë, Shkolla gati për fëmijët”, me qëllimin kryesor të regjistrimit të 150 fëmijëvë Rom dhe Egjiptian në shkollat publike të qyteteve të Durrësit dhe Elbasanit, ndjekjen e tyre në këto shkolla për mosbraktisjen e saj si dhe dhënien e rekomandimeve për ndërhyrje në kurrikulat për parashkollorët duke evindentuar vështirësitë gjatë punës me këtë target grup. Objektivi i përgjithshëm i programit është të rrisë mundësitë për integrimin në arsimin publik, trajnim dhe ndërgjegjësim të komunitetit për të drejtat e njeriut, vecanërisht për të drejtat e fëmijëve për arsim, përmirësimin e marrëdhënieve ndërkulturore dhe ndëretnike mes komuniteteve Rome dhe Shqiptare.

Partnerët, Bashkëpunëtorët dhe Përfituesit Në implementimin e këtij programi Qendrat Komunitare nuk kanë operuar të vetme. Ky program financohet nga UNICEF dhe ka përfshirë aktorë të tillë si: - Ministria Arsimit - Instituti Kurrikulave - Drejtoritë Arsimore, Durrës dhe Elbasan - Shkollat 9 vjeçare (Durrës - “E Re”, “14 Nëntori”, “Hasan Koci”, “Qemal Mici”, “Eftali Koci”; “Jusuf Ferra”; Elbasan - “Hamit Mullisi”, “Qemal Haxhihasanni”, “Sulejman Domi) Të gjithë këta aktorë me ndërhyrjen, ndërmjetësimin dhe bashkëpunimin e Qendrave Komunitare i vijnë në ndihmë: - Fëmijëve Romë dhe Egjiptianë - Grave dhe nënave Rome dhe Egjiptiane - Komunitetit Rom dhe Egjiptian - Mësuesve të klasave të para dhe të dyta që punojnë me këta fëmijë - Institucioneve publike, dhe shoqërisë civile që punojnë me këta fëmijë 10

Në Qendrat Komunitare janë trajtuar 150 fëmijë Romë dhe Egjiptianë, të cilët kanë ndjekur kursin e parashkollorit si dhe janë regjistruar në shkollat publike të qyteteve Durrës dhe Elbasan, duke respektuar largësinë nga shkollat përkatëse. 100% e rasteve janë regjistruar dhe vazhdojnë të ndjekin procesin mësimor respektivisht në klasat e para dhe të dyta të shkollave publike. Programi parashkollor është implementuar i ndërthurur me edukim social, qytetar, shëndetsor, edukativ, arsimor, edukim psikosocial, antidiskriminues dhe mbi të gjitha me edukim mbi të drejtat dhe liritë e fëmijëve, si dhe një fokus i veçantë i është kushtuar ndërtimit të karakterit dhe forcimit të personalitetit të fëmijëve. Gjatë implementimit të programit janë zhvilluar trajnime dhe tryeza të rrumbullakta për rrahje mendimesh dhe diskutim idesh me mësuesit e klasave të para të shkollave, me të cilat Qendrat komunitare kanë marrëveshje bashkëpunimi. Kështu janë trajnuar: 81 mësues (35 mësues në Elbasan dhe 46 mësues në Durrës). Qëllimi i këtyre trajnimeve dhe tryezave ka qenë përmirësimi i procesit të mësimdhënies dhe mënyrat e trajtimit të fëmijëve të komuniteteve Rom dhe Egjiptian. Ngritja e kapaciteteve të stafit pedagogjik dhe koordinimi i punëve mes prindërve, nxënësve dhe mësuesve për një mbarëvajtje sa më të mirë të këtij procesi. Qendrat komunitare “Sot për të Ardhmen” kanë në qendër të punës së tyre dhe krijimin e marrëdhënieve me prindërit, për t`i shërbyer sa më mirë fëmijëve, si dhe për të përmbushur nevojat e tyre. Kështu në Qendra punohet me nënat Rome dhe Egjiptiane në drejtim të higjenës, mirërritjes së fëmijëve, ushqyerjes së tyre si dhe për rëndësinë e proceseve mësimore, duke i kushtuar më shumë vëmëndje kësaj të fundit dhe duke theksuar anët negative të braktisjes së shkollës.

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Rezultate të arritura

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Kështu janë trajnuar: - 60 nëna si dhe 56 gra të komunitetit Rom dhe Egjiptian, të cilat nuk kanë pasur domosdoshmërisht fëmijët në këtë qendër. Gjithashtu, gratë e këtyre komuniteteve kanë përfituar dhe nga linja 24 orëshe kundër dhunës në familje. Në veçanti, me 60 nënat Rome janë zhvilluar dhe dy trajnime të fushës ligjore, gjatë të cilave juristet e qendrave ka transmetuar informacione dhe mbështetje ligjore për probleme të ndryshme që shqetësojnë komunitetet e tyre në përgjithësi dhe të nënave në veçanti. - 10 nëna janë regjistruar dhe kanë ndjekur kursin e rrobaqepsisë të zhvilluar në qendrën komunitare të Durrësit si dhe 5 të tjera kanë ndjekur kursin e kuzhinës. - 5 nëna të tjera kanë ndjekur kursin parashkollor dhe më pas një kurs kundër analfabetizmit në qendrën e Durrësit, për të mësuar të shkruajnë e të lexojnë, por duke ruajtur anonimitetin e tyre. Qendrat komunitare zhvillojnë dhe aktivitete të tjera sensibilizuese dhe ndërgjegjësuese për problemet që shqetësojnë komunitetin Rom dhe atë Egjiptian. Kështu, përmendim aktivitetet e 1 Qershorit, të ditës kundër diskriminimit, të ditës kundër punës së zezë të fëmijëve, të ditës së nënshkrimit të konventës për të drejtat e fëmijëve, të 16 ditëve kundër dhunës në familje si dhe të festave të fundvitit duke shpërndarë informacione të ndryshme, fletëpalosje me të drejtat e fëmijëve dhe të komuniteteve, fletushka, postera si dhe dokumentarë, apo spote publicistike për të transmetuar mesazhin “Të ndryshëm, por të njëjtë”. Në këto aktivitete përmendim rreth 347 përfitues.

II - TARGETI I FËMIJËVE ROMË DHE EGJIPTIANË

Komunitetet Rom dhe Egjiptian Konteksti i jetesës së fëmijëve Romë dhe Egjiptianë Konkluzione

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

II Targeti i Fëmijëve Romë dhe Egjiptianë

Komunitetet Rom dhe Egjiptian Komunitetet Rom dhe Egjiptian janë dhe minoritete që reflektojnë më shumë probleme në shoqëri duke u karakterizuar nga shkalla e lartë e varfërisë, numri i madh i papunësisë, mungesa e arsimimit dhe e shërbimeve e si rrjedhojë dhe mungesa e aksesit në shoqëri. Ky komunitet shënon dhe numrin më të madh të analfabetëve dhe të atyre që braktisin shkollën. Varfëria midis këtyre dy komuniteteve (rome dhe egjiptiane) është shumëdimensionale dhe e vazhdueshme. Këto komunitete vuajnë nga të ardhura të pakta dhe kushte shumë të keqija jetese, nuk kanë akses në shërbimet publike si kujdes shëndetsor dhe arsimim, në tregun e punës, në regjistrimin civil dhe siguri të jetës, u mungojnë kushtet më minimale për të jetuar, duke thelluar një problem madhor që është mungesa e strehimit, familjet e tyre janë numeroze dhe kushtet janë tërësisht të papërshtatshme. Për sa i përket arsimimit, braktisja e shkollës dhe mos frekuentimi i saj janë fenomene që i kanë prekur thuajse të gjithë fëmijët romë dhe egjiptianë të moshës 5-16 vjec, të cilët janë analfabetë. Por një fenomen tjetër që ekziston midis këtyre dy komuniteteve është se: nga përjashtimi social, në përfshirjen sociale, rezulton se pjesa më e madhe e fëmijëve romë nga mosha 6 deri 18 vjec nuk kanë vajtur kurrë në shkollë. Situata social-ekonomike dhe kushtet në të cilat jetojnë këto dy komunitete i kanë bërë të përjashtuar dhe të diskriminuar nga pjesa tjetër e shoqërisë.

Faktorët migratorë Komunitetet Rom dhe Egjiptian karakterizohen nga lëvizja migratore. Për fëmijët e këtyre komuniteteve lëvizja migratore limiton mundësitë për edukim dhe akses më të mirë në shërbimet shëndetësore, rrit rrezikun e abuzimit seksual apo/dhe shfrytëzimit në punë, rrit nivelin e diskriminimit, limiton apo marrjen e dokumentacionit ligjor si çertifikatë lindjeje, vërtetime, dëftesa shkolle etj., rrit nivelin e braktisjes së shkollës, dhe shkakton izolim social dhe psikologjik.

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Konteksti i jetesës së fëmijëve Romë dhe Egjiptianë

Kushtet e jetesës Fëmijët Romë dhe Egjiptianë jetojnë kryesisht në familje me shumë anëtarë. Një pjesë e madhe e tyre jetojnë në kushte shumë të vështira, në barraka ose në ambiente të mbipopulluara, në mungesë të plotë të infrastrukturës, kushteve të higjenës dhe sigurisë.

Kushtet ekonomike Familjet Rome dhe Egjiptiane jetojnë në varfëri ekstreme. Punësimi i tyre është në pjesën më të madhe të rasteve në të zezë, i paqëndrueshëm dhe në punë diskriminuese. Të ardhurat për familje janë minimale. Varfëria, kushtet e jetesës, numri i madh i anëtarëve të familjes, i detyrojnë fëmijët romë të punojnë duke lypur, mbledhur hekurishte etj. Puna e zezë e tyre rrit braktisjen e shkollës, ose / dhe mos hyrjen në shkollë, izolimin social dhe psikologjik, rrezikun e abuzimit seksual, rrezikun e kriminalizimit etj.

Kushtet sociale Kushtet e jetesës, lëvizja migratore, kushtet ekonomike janë faktorë që ndikojnë në rritjen e abuzimit dhe dhunës në familje dhe shoqëri. Fëmijët romë janë të riskuar ndaj dhunës fizike dhe psikologjike, abuzimit seksual, rrezikut të kriminalizimit. Këto faktorë nxisin paqëndrueshmëri emocionale, efekte psikologjike në shëndetin mendor, izolim dhe pasiguri. 15

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR 16

Konkluzione Për të minimizuar risqet, për të krijuar kushte lehtësuese në mirëqënien e këtyre fëmijëve, del e nevojshme të ndërhyhet në sa vijon: - Integrimin e fëmijëve në sistemin arsimor duke filluar me programet parashkollore për të lehtësuar këtë proces, si dhe për të minimizuar fenomenin e braktisjes së shkollës nga njëra anë, dhe nga ana tjetër për të edukuar prindërit e tyre me nevojën për arsimim. - Prezantimin dhe njohjen e tyre me të drejtat dhe detyrat e fëmijëve, duke i bërë pjesë të edukimit qytetar dhe edukativ. - Përgatitjen e fëmijëve romë dhe rrjedhimisht prindërve të tyre, fëmijëve të tjerë dhe mësuesve për të krijuar marrëdhënie bashkëjetese, përshtatjeje, tolerimi, integriteti dhe diversiteti kulturor në shkollë. - Në aspektin e përgatitjes së fëmijëve për të hyrë në sistemin shkollor, një vëmëndje e madhe fokusohet në mirëqënien e tyre psikosociale për të përballuar, pranuar dhe zhvilluar integrimin e tyre social në kontekstin e ri të shkollës. Puna për rritjen e mirëqënies psikosociale të fëmijëve konsiston në trajtimin psikologjik të tyre, veprimtari sociale, kulturore, artistike dhe sportive. - Komunikimi me fëmijët duhet të ngrihet në bazë të modeleve të etikës qytetare, bazuar në themelet e bashkëpunimit miqësor, besimit reciprok dhe normave që rregullojnë respektin reciprok. - Takime dhe trajnime periodike me prindërit, mbi rëndësinë e procesit, dhe mirëqënien e fëmijëve të tyre, për të qenë partnerë në këtë proces, si dhe takime dhe trajnime periodike me mësuesit e klasave të para, për të vazhduar dhe lehtësuar procesin e integrimit në sistemin shkollor të këtyre fëmijëve.

III - INSTITUCIONET PUBLIKE E JOPUBLIKE PARASHKOLLORE SOT ,METODAT E ZHVILLIMIT TE PROGRAMIT MESIMOR ME PARASHKOLLORET 1. Zhvillimi gjuhësor • Didaktika e zhvillimit gjuhësor të fëmijëve në kopsht • Nevoja e mësimit • Zhvillimi gjuhësor në kurrikulën e arsimit parashkollor • Fjalori dhe gjuha • Zhvillimi i të lexuarit • Modele të suksesshme • Strategjitë e të lexuarit dhe të treguarit të përrallës • Linja kurrikulare e zhvillimit gjuhësor 2. Zhvillimi matematikor • Aftësitë numerike që demostrojnë fëmijët 5-6 vjeç • Fëmijët familjarizohen me numrat • Fëmijët vëzhgojnë, krahasojnë objektet • Fëmijët rreshtojnë dhe klasifikojnë objekte • Linja kurrikulare e zhvillimit matematikor 3. Zhvillimi shkencor (intelektual) • Mësojnë të parashikojnë • Mësojnë të kategorizojnë • Mësojnë të vëzhgojnë • Mësojnë të përdorin mjete • Karakteristikat e nxënies në këtë moshë, për shkencat shoqërore • Linja kurrikulare e zhvillimit shkencor 4. Zhvillimi social dhe kulturor i fëmijës • Edukimi Qytetar • Teknika të ndryshme për realizimin e edukimit qytetar Me fëmijët Romë

ㄲ

• Shoqërizimi • Zhvillimi shoqëror dhe zhvillimi emocional • Kultura ime • Përfshirja e historisë dhe kulturës vendore rome • Pasqyrë e moduleve pedagogjike • Komunikimi • Ndërtimi i personalitetit • Disa këshilla për ta bërë punën më të thjeshtë 5. Zhvillimi fizik, shendetsor dhe artistik • Qëllimet fizike dhe shëndetësore dhe strategjitë e të mësuarit • Edukimi fizik • Zhvillimi fizik dhe koordinimi Përdorin aftësitë motore të mëdha me qëllim dhe koordinim • Strategjitë e mësuesit për të nxitur te fëmijët aftësitë motore të mëdha • Strategjitë e mësuesit për të zhvilluar lëvizjet motore fine • Reagimi ndaj ngacmuesve të jashtëm • Strategjitë e mësuesit për të zhvilluar shqisat • Edukimi shëndetsor • Shëndeti - Praktikojnë sjellje të shëndetshme • Strategjitë e mësuesit që ndihmojnë fëmijët për të zhvilluar sjellje të • Planifikimi javor, mujor dhe vjetor • Edukimi artistik • Fushat artistike për të punuar me fëmijët • Aktivitete që mund të organizohen: • Mundësitë e përfshirjes së kulturës rome në kurrikulën e arteve • Linja kurrikulare e zhvillimit artistik

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR 18

III - INSTITUCIONET PUBLIKE E JOPUBLIKE PARASHKOLLORE Qëllimi i programit parashkollor përcaktohet nga përfytyrimi i ri që ka shoqëria për fëmijën. Sot fëmija konsiderohet një subjekt aktiv që përfshihet në bashkëveprimin e vazhdueshëm me bashkëmoshatarët, të rriturit dhe mjedisin social dhe kulturor ku bën pjesë. Ky përfytyrim për fëmijën kushtëzon disa nga tiparet karakteristike të institucioneve parashkollore. Ato janë: - Institucion edukativ i hapur: Zhvillimi harmonik i fëmijës realizohet nëpërmjet vazhdimësisë së edukimit. Programi parashkollor për fëmijët duhet të jetë i hapur ndaj familjes dhe të ndërtojë e të zhvillojë me të marrëdhënie besimi, bashkëpunimi dhe bashkërendimi të veprimtarisë. Gjithashtu është e rëndësishme që të bashkëpunohet ngushtësisht me institucione të tjera që merren me fëmijët. - Një mjedis i pasur në përvoja të reja dhe të ndryshme: Programi parashkollor duhet të zhvillohet në mjedise të përshtatshme që mbështesin zhvillimin holilstik të fëmijës parashkollor. Në mbështetje të edukimit familjar dhe si komponent komplementar i këtij edukimi , duhet të realizojë me sukses zhvillimin psikofizik, emocional, shoqëror dhe intelektual të fëmijës. Përfshirja e fëmijëve romë në këtë proces nuk është aq i thjeshtë. Fëmijët mësojnë të identifikojë ndjenjat dhe emocionet, të kontrollojë veprimet e tyre për t'i përshtatur më mirë kohës, vendit dhe mjedisit social. Loja është një ndër veprimtaritë e rëndësishme të programit, pasi ndihmon dhe mbështet realizimin e qëllimeve dhe objektivave të zhvillimit të fëmijëve. Fëmijët nxitet dhe drejtohen që të reagojnë dhe të shprehen duke përdorur mjete të ndryshme të komunikimit, aftësohen të reflektojnë ndaj një situate, të arsyetojnë, të vendosin, të kujtojnë ngjarje dhe fakte që lidhen me situatën e dhënë, të shprehin zgjedhjet dhe përshtypjet e tyre, mësojnë të mendojnë. - Një mjedis në funksion të zhvillimit të fëmijëve: Zhvillimi i programit parashkollor kërkon një organizim të caktuar të mjedisit dhe organizim të kohës që shpenzohet në të. Pajisjet dhe sistemimi i ambienteve duhet të

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

mundësojnë zhvillimin e veprimtarive të shumta me pjesëmarrjen e grupeve të ndryshme të fëmijëve. Hapësira organizohet në funksion të një fëmije që rritet dhe ndërgjegjësohet për rritjen e tij. Sistemimi i çdo ambienti duhet të dallojë në funksion të moshës, karakteristikave të fëmijëve dhe të lejojë nxitjen e forcimit të personalitetit dhe origjinalitetin e tyre krijues. Hapësirat duhet të jenë një mjedis që ndryshojnë, evoluojnë dhe pasurohen në vazhdimësi për të nxitur veprimtarinë e fëmijëve. Gjithashtu, organizimi dhe manaxhimi i kohës së edukimit arsimor me edukimin social, kulturor, fizik, artistik dhe qytetar duhet të ndërthuren sipas nivelit të vështirësisë që paraqesin dhe nga niveli i vëmendjes së fëmijëve.

1. Zhvillimi gjuhësor Didaktika e zhvillimit gjuhësor të fëmijëve në kopsht Përdorimi i thjeshtë i gjuhës për të plotësuar nevojat e përditshme të fëmijës, nuk është e mjaftueshme për të zhvilluar gjuhën e tyre. Prandaj një hapësirë të madhe i jepet zhvillimit të aktiviteteve që nxisin dialogun dhe komunikimin të vlerësuara në dy plane: së pari, në nevojën për t'i mësuar fëmijët të zhvillojnë aftësitë e tyre gjuhësore dhe së dyti në pasurimin e rrugëve dhe mënyrave për ta realizuar atë. Nevoja e mësimit Në programin parashkollor gjuha është mjet i domosdoshëm i komunikimit në të gjitha aktivitetet. Por vëmëndje duhet kushtuar mënyrës së saktë të veprimit për të realizuar një objektiv gjuhësor për fëmijët romë në bazë të njohjes së gjuhës shqipe që ata kanë. Në këto momente prania e mësueses është shumë e rëndësishme: si në marrëdhëniet mësuese/fëmijë si një dialoguese e drejtpërdrejtë roli i së cilës në planin afektiv, njohës e gjuhësor, është parësor; si në marrëdhëniet fëmijë/fëmijë që me praninë e saj është mbështetje dhe siguri për fëmijët parashkollor e në veçanti për fëmijën rom, të cilët kanë gjithmonë nevojë për të.

{

Në moshën parashkollore, fëmija arrin të kuptojë një mesazh të caktuar duke zhvilluar disa operacione: - Fillimisht ai e filtron mesazhin nëpërmjet asaj që njeh - më pas në ndihmë i vjen bashkëbiseduesi me interpretimin që i bën mesazhit - dhe së fundi fëmija merret me materialin gjuhësor ( fjalët, renditjen e tyre, etj).

Pra çdo mesazh jepet dhe perceptohet në një kontekst të caktuar. Procesi i të kuptuarit dhe të prodhuarit të mesazhit zhvillohet në prani të bashkëbiseduesve.

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Loja është domosdoshmëri Të gjitha lojërat që luhen nga fëmijët i shërbejnë zhvillimit gjuhësor, midis tyre po ndalemi në lojën simbolike. Këto lojëra janë spontane dhe luhen nga të gjithë fëmijët:

“Ti do bëhesh mami, unë do bëhem doktori” etj. Këto lojëra që kanë një subjekt të caktuar zhvillojnë tek fëmijët mënyra të reja të sjelljes dhe të të shprehurit nëpërmjet shpjegimeve dhe justifikimeve kontekstuale që vetë fëmijët japin gjatë zhvillimit të tyre. Në këto lojëra shumë e përdorura fjali urdhërore e të rriturve “mos e bëjë këtë gjë...” zhvillohet më tej në “mos e bëj këtë gjë sepse...”.

Po në formën e lojës mënyra të tjera që nxisin dhe zhvillojnë të folurin e fëmijëve janë leximet e përrallave, tregimeve dhe ritregimi i tyre nga fëmijët. Kjo gjë bëhet në disa mënyra: nëpërmjet të mësuarit përmendësh, të përsëriturit të tekstit ( duke ju referuar si model të krijosh një histori tjetër), të përfundosh një tregim të lënë në mes etj. Kjo mënyrë mund të përdoret me shumë sukses kur në klasë ke fëmijë romë që janë duke mësuar gjuhën shqipe. Diskutimi dhe argumentimi Një mënyrë tjetër që zhvillon të folurin dhe komunikimin është krijimi i situatave debatuese që kanë si objekt realizimin e: një detyre, një veprimi, një problemi, dhënien e një koncepti etj. Në të gjitha situatat që krijohen një rol të veçantë luan shumëllojshmëria e marrëdhënieve që krijohen midis fëmijës dhe të rriturve ( mësuesja, prindër) apo dhe midis vetë fëmijëve. Komunikimi midis të barabartëve (fëmijëve) edhe pse mbart probleme gjuhësore dhe njohëse evidenton një sërë elementesh pozitiv pasi pikërisht në këtë lloj komunikimi zhvillohet më mirë aftësia e fëmijës për të dhënë e marrë mesazhe paralele, për të riformuluar mendimin dhe për të përdorur modalitetet të ndryshme në komunikim. Por në të gjitha rastet, në lojën apo në debatin është e rëndësishme të krijohen situata të larmishme që të kenë njëkohësisht hapësira për t'u shprehur në prani të bashkëbiseduesit por edhe në mungesë të tij, t'i flas pa e parë (psh. në telefon).

Mënyra më e mirë për të zhvilluar pavarësinë e veprimeve dhe të mendimeve të fëmijës është - ta vendosësh fëmijën në qendër të komunikimit, - t'i nxitësh iniciativën - dhe me takt t'a korrigjosh. Të nxitësh komunikimin, para së gjithash do të thotë t'i japësh mundësinë fëmijës të komunikojë. Kjo do të thotë, siç u përpoqëm të evidentojmë, që të folurit përvetësohet në situata komunikuese dhe duhet të mësohet në situata analoge. E thënë ndryshe që të kesh dëshirë të flasësh duhet të kesh diçka për të thënë.

Zhvillimi gjuhësor në kurrikulën e arsimit parashkollor Përvetësimi i aftësive të mira të leximit dhe të shkrimit është e rëndësishme për suksesin e mëtejshëm të fëmijës në shkollë dhe në jetëNë arsimin parashkollor, zhvillimi gjuhësor, me komponentët që e përbën, është një ndër fushat shumë të rëndësishme të kurrikulit. Në të jepen qartë rrugët se si këto komponentë duhet të integrohen gjatë veprimtarisë mësimoreedukative ditore nëpërmjet: këndeve të veprimtarisë, zhvillimit të projekteve afatshkurtra dhe afatgjata; punës në grup të vogël dhe në grup të madh etj. Këto komponentë janë: Leximi shkrimi si burim kënaqësie dhe gëzimi Fjalori dhe gjuha e folur Zhvillimi fonetik Njohuri për shkrimin Germat dhe fjalët Kuptimi i bisedës dhe dialogut Të kuptuarit e librave dhe teksteve Në kurrikulën e arsimit parashkollor komponentët e mësipërm realizohen nëpërmjet veprimtarive gjuhësore të mëposhtme: Të folurit, të kënduarit, dhe lojërave me fjalët. Leximit me zë të lartë Tregimit të përrallave dhe tregimeve dhe recitimit Ritregimit Shkrimit Lojërave të ndryshme Emertimit dhe pershkrimit te figurave, objekteve, distancave Emertimit/percaktimit te veprimeve qe kryejne Ushtimeve te gjetjes se figurave ne tablo

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Që të flasësh duhet të kesh diçka për të thënë Këto janë disa drejtimet didaktike të mësuarit të të fo l u r i t n ë ko p s h t i n e fëmijëve të cilat duhet të shfrytëzohen në dobi të mësimit gjuhës shqipe nga fëmijët rom.

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Fjalori dhe gjuha Duke qenë se mësimi i gjuhës shqipe, për fëmijët romë që në moshën parashkollore, është shumë i rëndësishëm një aspekt po aq të rëndësishëm të zhvillimit gjuhësor të fëmijëve parashkollor, në atë të fjalorit dhe gjuhës. Para se të përdorin fjalë apo t'i bashkojnë, fëmijët janë shumë aktive në mësimin e gjuhës. Fëmijët kalojnë nga faza e komunikimit pa fjalë në oratorë të shkëlqyer. Mosha

Niveli i Fjalorit dhe Gjuhës

3-4 vjeç 4-5 vjeç

Përdorimi i gjuhës bëhet më kompleks. Fjalori i fëmijës: 900-1200 fjalë Fëmija di emrat e objekteve dhe njeh emrin e tij. Gjen objekte të ndryshm e nëpërmjet lojërave didaktike. Vizaton, vëzh gon e shpjegon shkarravin at, sip as idesë së tij. Fëmija përdor shkrimin si mënyrë për t’u sh prehur.

5-6 vjeç

Fëmijët flasin më q artë. Në këtë moshë zhvillimi gjuhësor, n ë njëfarë mënyre, sh përth en . Fëmijët dëgjojnë me vëmen dje, tregojnë përralla, përshkruajnë figurat, recitojn ë vjersha, bëjnë p yetje dhe përgjigjen rreth tyre. Ata mësojnë elemen tet e shkrimit duke kopjuar fjalë nga etiketa, shkruajnë emrin e tyre. Mesueset gjatë veprimtarisë mësimore-edukative duh et të nxisin këto zh villime tek fëmijët nëpërm jet in tegrimit të temave sip as fushave.

Përvetësimi i gjuhës nga fëmijët bëhet nëpërmjet kalimit të disa stadeve po shpejtësia e kapërcimit të tyre ndryshon nga një fëmijë tek tjetri. Në këtë kontekst përdoren 4 lloje fjalori:

O Fjalori që dëgjohet që ka të bëjë me fjalët që ne dëgjojmë dhe që na lejojnë të kuptojmë gjuhën e folur O Fjalori që flasim fjalët që ne përdorim për të shprehur me gojë atë që mendojmë O Fjalori i leximit fjalët që duhet të njohim në mënyrë që të kuptojmë atë që lexojmë O Fjalori i shkrimit fjalët që përdorim për të shprehur atë që mendojmë më shkrim

Fëmijët mësojnë fjalët e reja dhe strukturën e gjuhës në 4 mënyra: - nëpërmjet të folurit me moshatarë dhe të rriturit, nëpërmjet bashkëbisedimeve të lira dhe të qëllimshme. - nëpërmjet këngëve dhe rimave të shoqëruara edhe me lëvizje të duarve dhe trupit. - nëpërmjet dëgjimit të fjalëve të reja që përshkruajnë atë çka dëgjojnë - nëpërmjet dëgjimit të leximit të fjalëve me zë të lartë dhe bisedës rreth fjalëve të reja.

Këto aktivitete ndihmojnë dhe mbështesin një zhvillim të shpejtë gjuhësor për fëmijët romë, që nuk kanë njohuri të mëparshme për gjuhën shqipe.

Zhvillimi i të lexuarit

Leximi me zë të lartë

{

Leximi i librave i ndihmon në kuptimin e fjalëve të vështira apo kuptimin e fjalëve që nuk përdoren në jetën e përditshme. Frekuenca e përdorimit të fjalës së re, gjatë leximit të librit, ndikon në përdorimin e saj gjatë ritregimit. Leximi me zë i ndihmon fëmijët të mësojnë fjalët e reja në mënyra jo të qëllimshme. Leximi i një libri ndihmon në pasurimin e fjalorit të tyre të paktën me 10 fjalë që përsëriten.

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Përvetësimi i një fjalori të pasur qysh në moshën parashkollore ndihmon fëmijën të kuptojë rregullat e mëvonshme që jepen për të fituar aftësitë e leximit. Pra fjalori është një kusht i rëndësishëm për aftësitë e mëvonshme të leximit dhe shkrimit.

Pjesa më e madhe e fëmijëve e ka më të lehtë të përvetësojë të folurin nëpërmjet bisedave dhe leximeve. Në rastet kur fëmijët nuk përparojnë në këtë mënyrë që është më e natyrshme për të përvetësuar gjuhën, duhet të përdoren metoda më të drejtpërdrejta.

Modele të suksesshme Komunikimi i të rriturit më fëmijën duhet të bëhet nëpërmjet përdorimit të fjalive të plota. Fjalori i fëmijës parashkollor pasurohet duke përdorur si fillim ato fjalë që fëmijët i njohin dhe i përdorin dhe më pas i shtojnë fjalë të tjera.

“…. dalim jashtë?”,

Nëse fëmija thotë

“..dëshiron të dalim jashtë? Ne do të dalim jashtë menjëherë sa të kemi mbledhur të gjitha lodrat.”

Ju mund t'i përgjigjeni:

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Fëmija parashkollor duhet të nxitet të flasë për diçka

Përdorimi i përsëritur i fjalëve të reja

Fëmija duhet dëgjuar

Biseda me fëmijën du het të jetë e vazhdueshme

Zhvillimi i bisedave për ngjarje që kanë nd odhur në kohë të nd ryshme

Përdorimi i pyetje që kanë më shu më se një përgjigje Leximi i librave çdo ditë dhe biseda për librin para, gjatë dhe pas leximit Përdorimi këngëve, vjershave me rrimë dh e shoqërojini i tyre me lëvizje Përdorimi gjuhësore

lojëra

Sigurimi i librave interesant për moshën e fëmijëve.

Mësuesja duhet të zhvillojë veprimtari që nxisin kuriozitetin e fëmijëve dhe i bëjnë të ëndërrojnë. Një rast shumë i mirë është organizimi i veprimtarive gjatë të cilave fëmijët të eksplorojnë duke përdorur shqisat. Në këtë kontekst ata përdorin gjuh ën si m jet shprehës të ndjesive që kan ë përfituar duke shprehur çfarë m endojnë dhe çfa rë bëjnë. Një m ënyrë tjetër që i bënë fëm ijët të flasin është ndryshim i i m jedisit, pasurimi i tyre me sende të vërteta, të njohura që nxisin pyetje dhe diskutime. Të gjitha këto i japin fëm ijëve bagazhin e nevojshëm për të mësu arin e mëvonshëm. Nëse mësuesja i ka mësuar një fjalë të re fëmijëve, ajo duhet ta përdori këtë fjalë gjatë gjithë ditës, në kontekste të ndryshm e. Psh. nëse takoni fjalën “..gjigandi i tmerrshëm” mund të vazhdoni të thoni një “erë e tmerrshme” etj. Mësuesja duhet t’i kushtojë vëmendje asaj që fëmijët thonë apo përpiqen t’i thonë. Në këto raste mësuesja duhet të pyes fëmijën dhe të ketë du rim të dëgjoj përgjigjen. Më pas du het t’i kthej përgjigje, me kujdes, duke modeluar saktë dhe kuptueshëm atë që thotë. Mësuesja duhet të shpenzojë koh ën e duhur për të dëgjuar se çfarë thonë fëmijët dhe më pas t’u përgjigjet ashtu siç duhet. Gjatë një bashkëbisedimi duhet që mësuesja e fëmijëve parashkollor t’u kthejë 5 herë përgjigje, pyetjeve të fëmijës dh e ta nxisë që të përgjigjet me fjali sa më të gjata. Në rastin e fëmijëve ro më, mësuesja duhet të kujdeset që gjatë bisedës të sqarojë mirë kuptimin e fjalës. Si rregull, mësuesja duhet të zhvillojë biseda për ngjarje që për që kanë ndodhur dje, javën e kaluar dhe që mun d të ndod hin në të ardhmen. Në këto biseda ftohen fëmijët të përdorin imagjinatën e tyre dh e të mendojnë në mënyrë krijuese. Në këto biseda mësuesja mund të flas dhe për ngjarje që nuk kanë ndodhur por që mund të ndodhin. P ër shemb ull pyeten fëmijët në stinën e verës:”…sikur të ishe dimër çfarë duhet të veshim? Çfarë do të bëje? Me se do të luaje? etj. E rëndësishme është të nxitet fëmija të mend ojë. Të tilla pyetje janë ato të cilave mund t’u përgjigjesh në disa mënyra. Mund të përgjigjesh thjesht me një Po ose Jo. Por mu nd t’u përgjigjesh edhe me gjatë duke filluar me “..sikur…” duke i nxitur fëmijët të mendojnë në mënyrë krijuese dhe të shprehin idetë e tyre. Zhvillimi i bisedës gjatë leximit të librit jo vetëm i ndihmon fëmijët të praktikojnë aftësitë e tyre gjuhësore dhe të pasurojnë fjalorin por njëkohësisht i nd ihmon të kuptojnë përmbajtjen e pjesës. Pro grami parashkollor parashikon që gjatë ditës të zhvillohen seanca leximi me fëmijë të veçantë, me grupe të vogla fëmijësh dhe me gjithë klasën. Gjatë këtyre veprimtarive fëmijët mësojnë fjalë të reja, dëgjojnë forma të ndryshme të gjuhës dhe zhvillojnë dhe sensibilizohen ndaj ritmit, rimës dhe mod eleve gjuhësore. Sidomos për fëmijët romë që kanë një traditë të pasur në këngë, valle, përd orimi i tyre është motivues në mësimin e gjuhës. Zhvillimin i lojërave didaktike gjatë veprimtarisë në grup të vogël dhe në grup të madh. Psh. një lojë me 20 pyetje i ndihmon fëmijët të mësojnë të bëjnë pyetje si dhe të zhvillojnë arsyetimin. Loja e postës, Roza rozina etj Leximi në vazhd imësi i librave të reja ju shërb en fëmijëve për t’u njohur me ide dh e informacione të reja si dhe zgjeron informacionin e fëmijëve me fjalor të ri, me trajtimin gjuhësor të temave të ndryshme që shkojnë përtej përgjigjeve të shkurtra po ose jo.

Padyshim përralla është një ndër format më klasike dhe më të pëlqyeshme për Në raste të tjera, mësuesja përdor strategji të tjera, të fëmijët për t’u njohur me tërthorta, duke nxitur interesin e fëmijës nëpërmjet bisedave në qendrat e aktivitetit. Kështu mund të ndërhyjë fjalët e reja, me vlerat dhe dhe të ndihmojë në zhvillimin e një bisede midis fëmijëve që traditën gjuhësore që punojnë në qendrën e leximit, vizatimit, kuzhinës duke përdorur një gjuhë më të pasur në strukturë dhe fjalë të reja kalon nga një brez në tjetrin. Kjo mënyrë i ndihmon fëmijët të njihen dhe të përvetësojnë aftësi sociale si psh, si të miqësohen dhe të ndërtojnë marrëdhënie miqësie dhe shoqërie me të tjerët. Tregimi gojor mbështet zhvillimin gjuhësor, pasuron njohuritë dhe të kuptuarin e botës që i rrethon dhe gjithashtu ndihmon zhvillimin social-emocional të fëmijëve. Tregimi i përrallës nxit përfshirjen emocionale të fëmijëve në historinë që dëgjojnë pra në letërsinë që kjo histori përfaqëson. Të treguarit e përrallës i ndihmon fëmijët të njohin dhe përvetësojnë fjalorin dhe aftësi gjuhësore duke ju vënë në pah që fjala është mbartëse e mesazheve të caktuara. Psh. mësuesja planifikon t’u lexojë fëmijëve përrallën në fund të ditës apo kur shtrihen për të fjetur.

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Strategjitë e të lexuarit dhe të treguarit të përrallës Secila prej tyre ndërtohet mbi bazën e interesave të fëmijëve dhe synon në arritjen apo përvetësimin disa aftësive themelore. Ndonjëherë, strategjitë që përdoren janë pjesë e veprimtarive që përdoren në një kohë të caktuar të ditës.

Psh. duke ndjekur leximin e librit dhe figurave që e shoqërojnë ata kuptojnë që lexohet nga e majta në të djathtën.

Dëgjimi i ngjarjeve të treguara rritë nivelin e të kuptuarit të fëmijëve. Duke u përpjekur të kuptojnë atë që dëgjojnë, fëmijët fokusohen në përshkrimin e mjedisit ku ndodh ngjarja, në karakteristikat e personazheve dhe problemeve që kanë si dhe në vazhdimësinë e historisë. Ndërveprimi që zhvillohet midis treguesit të përrallës dhe dëgjuesit në fillim, gjatë dhe në përfundim të tregimit janë piketa të rëndësishme ku mbështetet të kuptuarit e pjesës.

Përdorimi i disa përrallave apo tregimeve i ndihmon fëmijët të bëjnë lidhjen e duhur midis fjalës, gjuhës dhe njohurive që duhet të kenë për librin e shtypur.

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Përgatitja e atm osferës për tregimin

Si të fillojmë

Mendoje veten si një tregimtar

Përzgjidh një përshtatshm e

ngjarje

të

Përgatitja për tregim

Evidentimi i detajeve personazheve të ngjarjes

të

Realizo një fillim sugjestionues të përrallës

Para se të fillojë tregimi sigurohu ni që klasa është e qetësuar që fëm ijët janë mjaftueshmërisht të qetë dhe ja në afër jush. Filloni tregimin me fjalë që tërheqin vëm endjen e fëm ijëve dhe m undohuni fillimisht të ulni zërin si një shenjë e fillimit që natyrshëm tulat zërat e të tjerëve për të lënë të d ëgjohet zëri i mësuesit. Gjithkush mund të tregojë. Nuk ka nevojë për materiale didaktike po r mjafton historia dh e imagjinata e treguesit dhe dëgjuesit. Ndoshta është më e vështirë se të lexuarit pasi nuk ka ilustrime, po r gjithsesi të treguarit mund të mësohet. Ja disa strategji që duhet të nd iqni për të qenë një tregues i mirë: mendoje vetën si një tregimtar; përzgjidh një histori që të përshtatet; parapërgatitu për një përvojë tregimtare Mendoje veten kur ke përdorur fjalë të tilla: “…një herë, kur unë… ” apo “…e mban mend kur..?”, në kontekstin e një përvoje që ka qenë e rëndësishme për ju. Ju ishit duke treguar një ngjarje. Si qenie ne kemi dëshirë të shprehim atë që mendojmë, të nd ajmë me të tjerët atë çka kemi përjetuar dhe gjithashtu të dëgjojmë ngjarje dhe histori. Po kështu janë edh e fëmijët e vegjël të cilët mezi presin t’u tregojnë mësueses, prindërve, vëllezërve dhe motrave atë çka kanë përjetuar gjatë ditës apo gjatë javës së fundit. Tregimi duhet të planifikohet. Mësuesi bën përzgjedhjen e pjesës, modifikon gjatësinë e tregimit dh e gjen rr ugën e përfshirjes së fëmijëve gjatë tregimit duke u bazuar në nevojat, interesat dhe aftësitë e fëmijëve të klasës. Padyshim përzgjedhja e ngjarjes është një ndër mo mentet më të rëndësishme pasi duhet të bëhet në përshtatje me nivelin e fëmijëve. Mësuesja du het të përçoj entuziazëm, pjesëmarrje dhe ndjeshmëri të lartë ndaj asaj që tregon . Të gjithë këto element, në procesin e tregimit, duken se janë ngjitës pasi sa më mirë të tregohet aq më e madh e është pjesëmarrja dhe vëmendja e fëmijëve. Më pas këto histori mu nd të jenë më të preferuarat për fëmijët dhe duke arritur që ata vetë ti tregojnë me lehtësi. Tregimi i përrallës kërkon të vendoset një ndërveprim midis treguesit dh e dëgjuesit. Në rastet kur tregimi nu k shoqërohet me ilustrime, fëmijët aktivizojnë më shumë imagjinatën. Si një tregimtar, mësuesja du het të përpiqet të mbaj të gjallë vëmendjen e fëmijëve. Në këtë rast mund t’ju nd ihm ojnë përvojat vetjake kur keni qenë fëmijë. Mun dohuni të përfytyroni atë çka keni ndjerë si dëgjues, mënyrën e përshkrimit të tipareve të personazheve apo mënyrën se si tregimtari ju përfshinte në tregimin e historisë. Gjithm onë kujton i se përvoja e tregimit është e vlefshm e vetëm nëse të dy palët, treguesi dh e dëgjuesit, janë seriozisht të angazhuar. Pasi të keni përzgjedhur pjesën provojeni disa herë para se t’ia tregoni fëmijëve. Krijon i një imazh të saktë të personazhit dhe përdorni fjalë të nd ryshme për ta karakterizuar. Mendoni se si personazhi flet dhe vepron. Ushtrohu në paraqitjen dhe portretizimin e person azhit. Fillo përrallën me fjalinë tashmë të njohur “Një herë e një kohë ose ...shumë kohë më parë, në një vend larg, shumë larg prej këtej…,” me qëllim që t’ju bëni të ditur fëmijëve se nga realiteti ata do të kalojnë në një kohë tjetër që duhet të imagjino jnë. Sapo filloni fokusoh uni në përcaktimin e atmosferës në të cilën zhvillohet ngjarja si dhe prezanton i personazhet, vendin ku veprojnë dhe historinë. Nxisni imagjinatën e fëmijëve duke përshkruar në detaje vendet, tingujt, shijet etj.

Struktura e ngjarjes

Përgatitja tregimit

përfundimit

të

Në përgjithësi përrallat mbarojnë me një frazë të njohur që ju bënë të ditur fëmijëve se përralla mbaroj dhe tani mund të kthehen në realitet. Një prej tyre është : “…dhe rrojtën të lumtur e u trashëguan …”.

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Në përgjithësi përrallat e fëmijëve kanë një stru kturë të caktuar tregimi. Në momentin që kjo strukturë është e qartë ju mund të tregoni ngjarje të ndryshme duke ndjekur ketë strukturë. Madje këtë mund ta bëni duke mos u përpjekur të memorizoni fjalët e ngjarjes po r me fjalët tuaja. E rëndësishme është ti jepni liri imagjinatës tuaj. Përshkru aji ngjarjet dhe mend o për gjuhën që duhet të përdorësh – fjalitë dhe fjalët përshkru ese të cilat kuptohen nga fëmijët. Më pas tregoje ngjarjen duke përcaktuar vend et ku do të ulësh dhe ngresh zërin, ku do të ndalosh për të krijuar efekt dhe ku duhet të tregosh shpejt. Përgatit modele të ndryshme të tregimit të historisë dhe thu aja dëgjuesve të ndryshëm.

Gjithçka që paraqitem synon të orientojë mësuesen që ta bëjë të këndshëm dhe sa më të bukur aktivitetin e leximit që ti motivojë sa më shumë fëmijët për të qenë dëgjues aktiv.

Linja kurrikulare e zhvillimit gjuhësor Nr

Linjat e studimit dhe kërkesat e gjuhës shqipe në arsimin parashkollor Komunikimi -Përdorimi i pyetjeve të thjeshta si dh e komunikimi në mënyrë të kuptueshme me moshatarët -Marrja pjesë në në biseda dhe dëgjimi i n gjarjeve dhe historive . -Diskutimi me d ëshirë i fëmijëve. -Formulimi i mendimeve dhe fjalive du ke përdorur fjali jo të sakta. -Diskutimi rreth karakteristikave, ngjarjeve dhe ideve, por me m endime të shkëputura -Respekti për të tjerët kur flasin Të menduarit -Të folurit në bisedë -Përdorimi i të folurit dhe aftësia për të lidhur një ide të tijën -Përdorimi i bisedës për të imagjinuar dhe përvojat e së ardhmes -Përmbledhja e përv ojave personale, du ke i lidhur me m aterialet që i lexohen -Të mbajturit mend me saktësi i ngjarjeve të jetuara dhe mban qëndrim ndaj ndodhive

Linja stu dimi dhe kërkesa të mundshme nga gjuha rome për moshat 3-6 vjeç

Id e dhe tema të përb ashkëta

Materiale burimore

Komunikimi -Përdorimi i pyetjeve të thjeshta si dhe komunikimi në mënyrë të kuptueshme m e moshatarët -Marrja pjesë në në biseda dhe dëgjimi i ngjarjeve dhe historive . -Diskutimi m e dëshirë i fëm ijëve. Diskutimi rreth karakteristikave, ngjarjeve dhe ideve, por m e mendime të shkëputura -Rrespekti për të tjerët kur flasin

-Përvojat jetësore të fëmijëve romë në gjuhën e tyre

-Përralla rome të njohura, të cilat fëmijët mund t’i th onë dhe në shqip

Të menduarit -Të folurit në bisedë -Përdorimi i të folurit dhe aftësia për të lidhur një ide të tijën -Përmbledhja e përvojave personale, duke i lidhur m e materialet që i lexohen -Të mbajturit m end me saktësi i ngjarjeve të jetuara dhe mban qëndrim ndaj ndodhive

- Ngjarje nga jeta personale e fëmijës, udhëtimet, ditëlindjet, festat, veshjet dhe diskutime për to.

-Një prind rom, i motivuar do të shërbente shumë mirë si një burim informacioni me ngjarje nga jeta rom e, e cila duhe të nxitë të menduarit e fëmijëve

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Të shkruarit dhe lidh ja e tingujve me shkro njat -Shkrimi i emrit të tij m e shkro nja kapitale -Përdorimi i ngjyrave, lapsit në të shkruar -Identifikimi i m aterialeve që përdoren për të shkruar -Përdorimi i qartë i rimës në disa fjalë të thjeshta. -Shqiptimi qartë të gjitha tingujve të alfabetit -Identifikimi i disa shkronjave që ai i njeh -Identifikimi me gisht i shkro njës tek fjalët që kanë shkronjë të njëjtë (Shem bull: buka; byreku; brumi,etj)

Të shkruarit dhe lidhja e tingujve me shkronjat -Shkrim i i emrit të tij me shkronja kapitale -Përdorimi i ngjyrave, lapsit në të shkruar -Identifikimi i materialeve që përdoren për të shkruar -Përdorimi i saktë i rimës në disa fjalë të thjeshta. -Shqiptimi qartë i të gjith a tingujve të alfabetit -Idetifikimi i disa shkronjave që ai i njeh -Identifikimi me gisht i shkronjës tek fjalët që kanë shkronjë të njëjtë (Shembull: buka; byreku; brumi,etj)

Të lexuarit -Mbajtja e materialeve të shkruara në pozicionin e duhur të të lexuarit -Identifikimi i shkronjave të mëdha në mënyrë globale në një material të shkruar -Riprodhim i me zë i një teksti -Shpjegimi i vizatim eve të tij

Të lexuarit -Mbajtja e materialeve të shkruara në pozicion in e duhur të të lexuarit -Identifikimi i shkro njave të m ëdha në mënyrë globale në një material të shkruar -Riprodhimi me zë i një teksti -Shpjegimi i vizatimeve të tij

-Mund të përdoren tabëla me emra në gjuhën rome -Secili fëmijë shkruan emrin e tij në shqip dhe në gjuhën rome duke bërë dhe dallimet përkatëse mbi bazë të numri të shkronjave , si dhe veçorive të emrit të tij sipas gjuhës rom e. -Fjalë të ndry shme në gjuhën rome, por më shkronjë të njëjtë -Botime të ndry shme për fëmijët në gjuhën rom e -Vizatim e nga fëmijët romë

-Alfabeti ro m -Tabela me emra njerëzish romë -Etiketa me fjalë rome që kanë shkronja të njëjta

-Botime të ndryshme për fëmijët në gjuhën romë -Vizatime n ga fëmijët rom ë

2. Zhvillimi matematikor Sapo mësojnë të njohin numrat deri në dhjetë, fëmijët në parashkollor janë gati të mësojnë të numërojnë dhe t'i paraqesin ato nëpërmjet vizatimit apo nëpërmjet objekteve dhe numëratorëve. Fëmijët kanë karakteristika të ndryshme në këtë moshë për të mësuar. Disa prej fëmijëve i kapin më shpejt nocionet matematikore, kurse disa të tjerë kanë një progress më të njëtrajtshëm. Prandaj duhet të kihen parasysh elementët e mëposhtëm për të siguruar një zhvillim sa më të përshtatshëm me karakteristikat e fëmijës. - Numërimi - Njohja e numrave të njëpasnjëshëm - Numrat tek dhe çift - Mbledhje dhe zbritje - Monedhat - Format - Masat - Zgjidhja e problemeve

Aftësitë numerike që demostrojnë fëmijët 5-6 vjeç UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Num ërojnë deri në 30 dhe janë në gjendje të paraqesin numrat deri në 20. Pra, mund të asociojnë shifrën me numrin e objekteve. Grupo jnë objekte në grupe dh e i nu mërojnë një nga një. Dallojnë cili grup ka më shumë objekte. Ka fëmijë që ngurrojnë të nxjerrin përfun dime, por më të shumtët japin rezultate të mira për grupet deri në 10 objekte. E kuptojnë mbledh jen dhe zbritjen duke shtuar dhe hequr objekte. I përd orin nu mrat deri në 10 për të përcaktuar cili objekt është i pari, i dyti … i fun dit në rresht. Në mes të programit dinë të numëro jnë nga 10 deri te 1. Shu mica e fëmijëve të mo shës 6 vjeç i njohin nu mrat deri në 100 me dhjetëshe. Fillojnë të zgjidhin problem të thjeshta duke përdorur numr at. Psh. “nëse kam 2 mollë, shtoj dhe dy mollë të tjera, më bëhen katër mo llë dhe shkru ajnë 2+2=4 Janë në gjend je të përdorin nocionet e krahasimit si psh “më e madhe se”, “më e vogël se”, “më shumë se” “më pak se” për të përshkruar grupet e objekteve. Janë në gjend je të kuptojnë konceptin e numrit më të vogël se brenda numrave deri në 10. Psh. i përgjigjen saktë pyetjes: “kush është më i vogël 9 apo 3?”

E rëndësishme Vëmendja duhet kushtuar që fëmijët të mësojnë nëpërmjet objekteve, në mënyrë që të zhvillojnë qartë lidhjen midis mjedisit që i rrethon dhe koncepteve matematikore që po mësojnë. Qëllimi është të krijojnë vetëbesim kur flasin për numrat.

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Fëmijët familjarizohen me numrat Në këtë moshë fëmijët fillojnë të familjarizohen me numrat në dy mënyra: duke njohur numrat dhe duke numëruar më zë. Nga mosha 3 vjeç, fëmijët përdorin gishtat për të treguar numrin, megjithatë zakonisht fëmijët tregojnë 4 gishta dhe për numrin dy, tre dhe katër. Nga mosha 4 vjeç, numrat janë mësuar për rrjedhojë, dhe fëmijët nuk janë ende të familjarizuar me konceptin e të treguarit të sasisë me numrin e saktë të gishtave. Prandaj, fëmijët duhet të familjarizohen që në fillim të programit parashkollor me numrat, duke përdorur objektet dhe numërimin me zë. Shpesh, fëmijët numërojnë deri në dhjetë, por duke e filluar gjithmonë nga numri një. Ka fëmijë që numërojnë duke vëzhguar objektet, psh. “këtu kam gjashtë topa dhe këtu janë dhe ca të tjera, pra gjashtë, shtatë, tetë, nëntë. Nëntë topa janë. Rretho numrin që tregon sa objekte janë në secilën figurë.

Fëmijët vëzhgojnë, krahasojnë objektet Aftësia për të vëzhguar një objekt dhe për ta krahasuar me një objekt tjetër është një aftësi e rëndësishme matematikore, të cilën parashkollorët e zhvillojnë. Shumë prej fëmijëve e praktikojnë këtë aftësi duke parë format. Kështu që mund të përdorin çdo formë përreth nesh, si pllakat e dyshemesë për të numëruar, figurat në bluzat e tyre, vijat e trupit të një zebre në libër etj. Shiko format. Ngjyros formën më të madhe. Rretho formën më të vogël.

Ngjyros figurat. Rretho figurën më të vogël.

Fëmijët rreshtojnë dhe klasifikojnë objekte

Shembull: i nxisim fëmijët të mbledhin lapsat, fletoret, apo objekte të ndryshme sipas llojit, ngjyrës, madhësisë. Shembull: i nxisim fëmijët të rregullojnë klasën. ata i rreshtojnë lodrat sipas llojit, por edhe sipas karakteristikave të lodrave, psh., trenat sipas vagonave etj.

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Aftësi tjetër e rëndësishme e fëmijëve është rreshtimi dhe klasifikimi, si dhe ndërgjegjësimi i “e njëjtë” dhe “i ndryshëm”.

Shiko figurat në rresht. Rretho figurën që duhet vendosur në fund të rreshtit

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Linja kurrikulare e zhvillimit matematikor LINJAT

2. GJEOMET RIA DHE ORIENTI MI NË HAPËSIR Ë

NËNLINJAT

1. NUMRI 1.1 Numri 1.2 Veprimet me numrat

2.1 Fig urat dhe trupat gjeo met rikë 2.2 Marrëd hëniet hapësinore

KONCEPTET Kuptimi i numr it natyror deri në 20; Koncepti i numrit rreshtor; Vargu numerik; Leximi dhe shkrimi i numrave deri në 10; Krahasimi dhe rrad hitja e n umrave; Mbled hja e numr ave deri në 10; Zbritja brenda 10; Zbatime në situate; problemore të njoh ura nga fëmijët, me një veprim; Monedhat Figur at gjeometrike dydimensionale: katrori; trekënd ori; rr ethori; drejtkëndori;

OBJEKTIVAT

Fëmija të jetë i aftë: Të numëroje të paktën deri në 20 Të lexojë nu mërorët të paktën deri në 20. Të shkruajë numërorët të paktën deri në 10. Të kr ahasojë dy numra deri në 10 bazuar në dy grupe sendesh. Të renditë në rritje të paktën deri në 20 dhe në zbritje d uke filluar nga 10 Të mbledhë deri në 10 dy nu mra n atyrorë duke bashkuar dy grupe sendesh Të zbresë dy numra natyr orë duke e kon kretizuar me grupe sendesh (p.sh. 7 mollë heqim 2 mollë, mbeten 5 mollë). Të zgjidhë problema të thjeshta me një veprim, me mbledhje dhe zbritje, në situate konkrete që dalin nga jeta e përditshme e fëmijëve. Fëmija të jetë i aftë: Të emërtojë figurat gjeometrike dydimen sionale: katrori; trekëndori; rreth ori; drejtkëndori Të krijojë figurat gjeometrike Trupat gjeometrikë dydimen sionale:katrori; trekëndori; tredimen sionale: kubi; rreth ori; kuboidi; cilindri; sfera drejtkëndori, n ëpërmjet Orientimi për vizatimit me d orë të lirë, prerjes më vendndodhjen e gërshërë, palosjes duke për dor ur objekteve materiale të ndryshme (fije shkr ep se; në h apësirë, duke shko pinj etj) përdorur termat: p ara – Të gjejë forma ose pjesë të tyre, të pas; poshtë – lart; mbi – ngjashme me figurat gjeometrike nën; etj. dydimensionale dhe trupat gjeometr ikë Orientimi për dr ejtimin tredimensionale, që gjen den në mjed isin në hapësirë, duke rrethues. përd orur Të emërtojë trupat gjeometrikë termat: para – pas; tredimensionalë: kubi; poshtë – lart; mbi – nën; kuboidi; cilindri; sfera majtas d jathtas etj. Të përshkr uajë vendndodhjen e një objekti, duke ju referuar një objekti tjetër ose vetes së tij dhe duke përdor ur fjalë të jetës së përditshme (para pas; poshtë – lart; mbi – n ën; afër – larg etj) Të lëvizin në drejtime të caktuara, duke u orien tuar nga fjalët (para; d rejt; majtas; djathtas; prap a der ës; afër karriges; nën tavo linë; etj).

MATERIALET Mater iale të imta; materiale të riciklueshme; petëza; tabela manjetike; grafikë të numrave; ku ti me fo rma të ndryshme; birila; domino ; letr a bixhozi; numëratore me gogla; vargje me gogla; fletëpalosje për të lidhur numrin me sasinë; lodra të ndryshme; kuba; lapsa; fleta me dhe pa ngjyra; kavaleta p ikture; monedha të përgatitura vetë etj.

Petëza; tabela manjetike; kuti me for ma të ndr yshme; lodra të ndryshme; Kuba; lapsa; fleta me d he pa ngjyra; kavaleta pikture, monedha të përgatitura vetë, figu ra gjeo metrike me for ma dhe ngjyra të ndryshme; trupa gjeometrikë; mjete rrethanore; fije shkrep se; shkopinj didaktikë; etj.

3. MATJA 3.1 Gjatësia 3.2 M asa 3.3 Koha

4.1 Modele dhe krahasime të tyre 4.2 Cilësitë e për bashkët a të elementëve të një grupi tij

5. Regjistrimi dhe MBLEDH J grumbullimi i të A E TË d hënave DHËNA VE

Evidentimi i të dhënave Grumbu llimi i të dhënave Leximi i tabelave me të dhëna

Fëmija të jetë i aftë: Të kryejë mat je të gjatësive me n jësi jostan darde (hapi; pëllëmba; libri; shirita letre etj.) Të kr ahasojë masat e sendeve duke përdorur njësi jostandarde (mollë; laps; libr a; lodra; peshore lodër etj.) dhe shprehjet : më i rën dë se; po aq i rëndë; më i leh të se…. (p.sh çanta është më e rëndë se sa molla etj.) Të kr ahasojë gjatësitë e sendeve, duke përdorur terminlogjitë: më i gjatë se, po aq i gjatë sa…; më i stinët. Fjalët që tregojnë kohë: në mëngjes; në dr ekë etj. Renditja e ngjarjeve brenda një dite Lidhja e ngjarjeve me n jë kohë të caktuar (ditë; javë; muaj; stinë) me d itë të caktuara të javës; muajve dhe të stinëve (p.sh.të hënën shohim filmin në kopsht; në maj kam d itëlindjen; etj.)

Petëza; tabela manjetike; kuti me for ma të ndryshme; lodra të ndryshme; kuba; lap sa; fleta me dhe pa ngjyra; kavaleta picture;; mo nedh a të përgatitura vetë, figura gjeo metrike me for ma dh e ngjyra të ndry shme; trupa gjeometrikë; mjete rrethanore; fije shkrepëse; shkopinj didaktikë; peshor e lodër etj.

Fëmija të jetë i aftë:? Vazhdojnë renditjen duke zbuluar rregullin në modelin e dhënë, sipas formës, ngjyrës, madhësisë; volumit; peshës; gjatësisë. Të klasifikojnë grupe sendesh sipas një ose më shumë cilësive të për bashkëta.? Të krahasojnë një model me një tjetër, sipas rregullit të ndër timit të tyre (p.sh. ndr yshimi në ngjyrë; në r enditjen e formave; në renditjen e madhësive, peshave, gjatësive, etj) Fëmija të jetë i aftë: Të grumbullojnë të dhëna për veten e tyre, shokët dhe n ga mjedisi rrethues (10 fëmijë e kanë ditëlindjen në korrik, 3 n ë qershor, 2 në maj etj.). Lexon tabelat e grumbullimit të të dhënave (p.sh. për javën: 3 ditë me shi; 2 ditë me re; 1 ditë me diell dhe 1 ditë me erë)

Grupe sendesh, objektesh, letr a formati, lapsa, lap ustila, lapsa me ngjyra, kavaleta pikture etj.

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

4. MODELE, MARRËD HËNIE DHE FUNKSIO NE

Mënyra të thjeshta të matjes së gjatësisë dhe të peshës. Përdorimi i terminologjisë: më i gjatë se; po aq i gjatë …; më i shku rtër se. Klasifikimi sipas gjatësisë, volumit, peshës dhe lartësisë Renditja sipas gjatësisë, volumit, peshës dhe lartësisë. Përdorimi i terminologjisë: më i rëndë se; po aq i rëndë; më i lehtë se…. Përdorimi i kalendarit Dita; java; muaji; viti dhe stinët. Fjalët që tregojnë kohë: në mëngjes; në drekë etj. Renditja e ngjarjeve brenda një dite Lidhja e ngjarjeve me një kohë të caktuar (ditë; javë; muaj; stinë) Modelime sipas një rregulli të caktuar Krahasimi i modelimeve të ndryshme Klasifikimi i sen deve sipas një ose më shumë cilësive të përbashkëta

Grupe sendesh, objektesh, letr a formati, lapsa, lap ustila, lapsa me ngjyra, tabela për r egjistrimin e të dhënave etj

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

3. Zhvillimi shkencor (intelektual) Pse qielli është blu? Ku shkuan yjet? Fëmijët parashkollorë janë shkencëtarë nga natyra. pyetja pse? bëhet gjithmonë.

Natyra kurioze e fëmijë dhe dëshira e tyre për të luajtur e bën edukimin e tyre shkencor dhe intelektual të këndshëm. Edhe pse fëmijët marrin njohuri sipas niveleve dhe kohës së caktuar, sa vijojnë janë disa aftësi që ata i marrin duke luajtur. Mësojnë të parashikojnë Nëpërmjet lojrave dhe eksperimenteve të vogla, fëmijët mësojnë se disa ndryshime ndodhin për shkak të veprimeve të tyre. Atëherë, ata janë në gjendje të parashikojnë ndryshime të tilla si: “Çfarë do ndodhë me akullin, po ta lënë në diell?”, apo “Cila prej lodrave të tyre, noton në ujë?”. këto parashikime, fëmijët janë në gjendje t'i eksplorojnë vetë dhe të nxjerrin përfundime. Mësojnë të kategorizojnë Një aftësi e rëndësishme është kategorizimi i i objekteve në grupe sipas cilësive të tyre. Në fillim, fëmijët përgjithësojnë, psh. ata mund të mendojnë se çdo kafshë me katër këmbë është qen, por ndërsa mësojnë, dallojnë ngjashmëri dhe diferenca. Fëmijët mësojnë t'i dallojnë kafshët nga pamja e jashtme, psh. zogjtë kanë pendë dhe krahë, peshqit jetojnë në det, dhe merimangat kanë shumë këmbë. Mësojnë të vëzhgojnë Fëmijët janë kuriozë për çdo gjë që i rrethon. Ndërsa rriten, mësojnë 34

aftësitë e vëzhgimit. Kjo aftësi i ndihmon të parashikojnë dhe të kategorizojnë, si dhe të bëjnë lidhjet me informacionin që kanë. UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Mësojnë të përdorin mjete Duke përdorur objekte si kuba, tulla, topa etj., ata mësojnë të ndërtojnë, të ndryshojnë dhe të eksperimentojnë.

E rëndësishme Zhvillimi shkencor (intelektual) është pjesë e aktiviteteve të përditshme. Aftësitë që ata mësojnë u japin sensin e orientimit në botën që i rrethon. këto aftësi zhvillohen ngadalë. Prandaj, kërkesa e tyre për njohuri nëpëmjet PSEve është e rëndsishme.

Karakteristikat e nxënies në këtë moshë, për shkencat shoqërore - Kuptojnë që gjendja e mjedisit ndikon në shëndetin e njeriut dhe të ndjejnë nevojën e një mjedisi të shëndetshëm. - Kujdesen për gjallesat dhe mjedisin që i rrethon. - Japin shpjegime elementare për dukuritë, proceset natyrore dhe zbatimet e thjeshta teknike. Interpretojnë informacione të thjeshta, të dhëna në mënyrë vizuale dhe të shkruar. - Njohin teorikisht bazën materiale, proceset e punës dhe teknikat në realizmin e një punimi. - Vëzhgojnë elementet në një punim apo krijim. - Përshkruajnë dhe interpretojnë karakteristikat e punimit të kryer.

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Linja kurrikulare e zhvillimit shkencor

Linjat A. INVESTIGIMI SHKENCOR, ARSYETIMI DHE LOGJIKA

B. FORCA, LËVIZJ A DHE ENERGJIA

C. MATERIALET

D. PROCESET JETËSORE?

E. NDËRMARRË DHËNIA NË TOKË, HAPËSIRË DH E SISTEM E. NDRYSHIMET DHE CIKLI JETËSOR

ZHVILLIMI SHKENCOR Objektivat e nxënies Nxënësit do të mësohen me vëzhgimin Nxënësit d o të vëzhgo jnë dhe të kuptojnë që qeniet njerëzo re kanë shqisa, nd jesi duke përfshirë të parin, nuhatjen, dëgjim, pr ekje, shije. Nxënësit do të vëzh gojnë dhe d o të kuptojnë që magnetet veprojnë në disa materiale, duke i bërë ato të lëvizin pa i pr ekur dhe kanë një zbatim shu më të për dorshëm. Nxënësi do të vëzhgojë dhe të kup tojë që objektet mund të përshkruhen në bazë të veçorive të tyre fizike. Nxënësi do të vëzhgojë dh e të kuptojë që uji ka veti që e bëjnë të dallohet dhe të shijohet

Nxënësi do të investigojë dhe të kuptojë nevojat bazë dhe proceset jetësore të bim ëve dhe të kafshëve.

Nxënësi do të vëzhgojë dhe të kuptojë që hija ndodh, vjen si rezultat kur drita është e bllokuar nga një objekt. Nxënësi do të vëzhgojë dhe të kuptojë shembuj të thjeshtë, prototipe, nga jeta e tij e përditshme

Nxënësi do të vëzhgojë dhe të kuptojë që ndryshimet ndodhin vazhdimisht dhe shpejtësia e e tyre mund të jetë e

F. BURIMET

Nxënësi do të vëzhgojë dhe të kup tojë që materialet mund rip ërdoren, riciklohen, dhe të ruhen, konservohen.

Konceptet bazë Pesë shqisat Organet e shqisave Përshkrimi i n djesive

Manjetizim/ jo man jetizim metal/jo metal

Ngjyrat bazë; Figurat (rreth, trekëndësh, katror) Format (fleksibël, fortë, drejtë e harkuar) Ndjesitë (e ash për, e lëmuar, fortë butë); Masa relative dhe pesha ( i madh i vogël, i gjerë, i ngushtë, e rëndë e lehtë, e hollë, e gjatë, shkurtër; Pozicioni dhe shpejtësia (sipër, poshtë, brenda- jashtë, majtas- djathtas, shpejtngadalë Uji merr form a të ndryshme (lëng, gaz, i ngurtë) shiu disa materiale notojnë qëndrojnë sipër ujit ndërsa disa zhyten Gjallesat ndryshojnë Cikli jetësor Pasardhësit Të ngjashëm /identik Identifikimi nëpërm jet emrit Hija natyrale Hija artificile. Vëzhgim i i motit; Format dhe përmasat e ndryshme Rritja e kafshëve dhe të bimëve; Rutina shkollë shtëpi; Katër stinët; 12 muaj e vitit; 7 ditë e javës. Sendet ndryshojnë herëpashere, ndryshme si: ngadalë, shpejt vazhdimisht; Ndryshim et mund të njihen shikoh en, dhe mund të maten. Identifikim m aterialesh Përshkrimi materialeve Ruajmë ujin dhe energjinë në shtëpi dhe në shkollë.

4. ZHVILLIMI SOCIAL DHE KULTUROR i FËMIJËS UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Tendencat diskriminuese në shoqëri ndaj komuniteteve etnike të diskriminuara, siç jane romët, kane disa llojpasojash: shoqërore, ekonomike dhe psikologjike. Mësimi i fëmijëve me idenë e diversitetit duhet të jetë prioritet për mësimdhënësit në çdo situatë. Nga ata mund të kërkohet të përshkruajnë se si festuan ngjarje të ndryshme, marrëdhëniet me anëtarët e komunitetit, njerëz të rëndësishëm për të cilët ata mësuan apo vendet për të cilat dëgjuan e të cilat ilustrojnë kulturën e tyre. Në këto situata, mësimdhënësit duhet të sigurohen që është shmangur etiketimi.

Edukimi Qytetar Objekti themelor i kësaj fushe është t`u mësojë fëmijëve të jetojnë dhe të veprojnë së bashku pavarësisht kulturave apo komuniteteve të cilave i përkasin. Secili fëmijë të mësohet si të bashkëveprojë me të tjerët, si të shfrytëzojë së bashku mjedisin që e rrethon si të krijojë raporte dhe marrëdhënie më të ngushta me shokët. Në këtë proçes fëmija fillon të krijojë personalitetin e tij në disa drejtime: - Në rrafshin emocional. Zhvillimi i aftësisë për të njohur dhe shprehur emocionet dhe ndjenjat; rritja dhe edukimi i ndjenjës së besimit, miqësisë dhe bashkëpunimit pa u ndalur në dallimet raciale apo kulturore - Në rrafshin social. Njohja e fëmijës me mjedisin social që e rrethon, duke filluar nga ai i afërt për t`u shtrirë më tej. Njohja me mjedisin kulturor, me kulturat e ndryshme dhe me traditat e secilës kulturë. Këto mund të realizohen dhe nëpërmjet veprimtarive që integrojnë dhe fusha të tjera të edukimit - Në rrafshin etiko-moral. Zhvillimi i marrëdhënieve shoqërore mbi bazën e njohjes dhe respektimit të vlerave morale dhe dinjitetit të secilit. Edukimi i ndjenjës së pavarësisë së mendimit dhe veprimit, i ndjenjës së përgjegjësisë për grupin ku bën pjesë dhe pranimi i anëtarëve të tjerë të grupit. Veprimtaritë e kopshtit që bëhen në kuadër Aftësitë e përvetësuara gjatë edukimit të këtij edukimi rekomandohet të zhvillohen në qytetar: prani të prindërve apo me bashkëpunimin e tyre. - Fëmija pranon dhe respekton rregullat e jetës kolektive - Pranon dhe respekton anëtarët e tjerë të grupit ku bën pjesë - Zbaton rregullat elementare të sigurisë

Katër konceptet themelore ne edukimin qytetar jane: Drejtësi, Autoritet, Privatësi dhe Përgjegjësi. Ndjenja e vetëdijes më të madhe,

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

përgjegjësia më e madhe dhe njohuritë e reja janë përfitime pozitive të edukimit qytetar për nxënë-sit. Zakonisht aksioni konkret është më pak i rëndësishëm sesa ndjenja qe përjetohet dhe që ka ndikim në formimin e qëndrimeve të ardhme. Në edukimin qytetar rezultate positive jep dhe puna me grupe apo ekipe, por si mund të realizohet kjo? Roli i mësuesit është t`I drejtojë fëmijët në hapat e parë. Më kalimin e kohës ata fillojnë dhe i formojnë vetë grupet varësisht nga problem, detyra dhe interest e tyre. Ndiqni tabelat e mëposhtme:

Vrojtues 1. i mbikëqyrë dhe i dëgjon të tjerët 2. Mendon për punën ecila duhet të bëhet

Pjesëmarrës 1. i vrojton dhe i dëgjontë tjerët. 2. Mendon për punën e cila duhet të bëhet. 3. Jep ide. 4. Parashtron pyetje. 5. i përgjigjet pyetjeve 6. Punon mirë me të tjerët.

Ndihmues 1. i vrojton dhe i dëgjo n të tjerët. 2. Mendon për punën e cila duhet të bëhet. 3. Jep ide. 4. Parashtron pyetje. 5. i përgjigjet pyetjeve 6. Punon mirë me të tjerët. 7. Informon prindërit. 8. i mban punët nën kontroll 9. Secili punon në problemin e dhënë. 10. i lavdëron dhe i nxit të tjerët.

Teknika të ndryshme për realizimin e edukimit qytetar me fëmijët Romë Përdorni sa më shpesh nevojat e brendshme të fëmijëve që të këndojnë, vallëzojnë dhe të aktrojnë.

Nxitja e lirisë së të shprehurit dhe të folurit

Thjesht, kur fëmijët këndojnë, vallëzojnë ose aktrojnë, ata dërgojnë porosi drejt mjedisit, e njoftojnë dhe e përjetojnë atë. E gjitha kjo na con drejt socializimit, shoqerimit, solidaritetit. Nxitja e të menduarit kreativ. Teknika “stuhi idesh” Stuhia e ideve është teknikë e shpeshtë të cilën e përdorim gjatë punës 38

Kritikat ndaj ideve të fituara vijonë më vonë, ndërsa vazhdohet me selektimin sipas ndonjë kriteri (jo të pranueshme, të pranueshme, jo të realizueshme, të realizueshme, jo të zakonshme, të zakonshme) Nëse nxënësve u krijojmë klimë të favorshme shkollore dhe - Të gjitha idetë shënohen dhe janë të u japim hapësirë ku ata do të dobishme. - Lejo që mendimet të rrjedhin munden lirisht t'i shfaqin lirshëm. pikëpamjet e tyre, aq më e madhe - Kombino, plotëso, përmirëso, zhvillo do të jetë mundësia për të ide të të tjerëve. formuar qëndrime të cilat në të - Sa më shumë ide, aq më mirë. - Mos kritiko, mos gjyko, por vetëm ardhmen do të kontribuojnë për drejto mendimet e nxënësve pjesëmarrjen e tyre aktive qytetare.

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

me nxënës. Ajo është e shkëlqyeshme për nxitjen e mendimit kreativ dhe për grumbullimin e një numri të madh të ideve për zgjidhjen e problemeve.

Përfshirja e prindërve Një teknikë tjetër positive është dhe përfshirja e prindërve gjatë orëve të mësimit të edukimit qytetar, sipas profesioneve por dhe për të dhënë ide apo për të bashkëbiseduar rreth temave te ndryshme, dhe ndonjëherë dhe duke i dhënë atyre rolin e drejtuesit dhe të orientuesit të fëmijëve në një orë mësimi. Këtu prindërit Romë mund të sjellin kulturën e tyre dhe të informojnë dhe të tjerët rreth saj. Apo historinë e popullit Rom e cila fatkeqësisht nuk është e përfshirë në kurrikulat dhe në lëndën e historisë tëk asnjë klasë. Teknika të tjera Realizimi i programit mësimor bëhet përmes metodave aktive të punës, siç janë: debatet, luajtja e roleve dhe shumë të tjera, të cilat janë pjesë e mësimit interaktiv. Fëmijët, të drejtuar nga mësuesit apo edukatorët, shfaqin sociodrama në të cilat luajtja e roleve përkon me rolet e jetës reale, bëjnë veshjet, pikturojnë, bëjnë diskutime, debatojnë, mbledhin informata dhe përpunojnë projektet e tyre për probleme të ndryshme. Në këtë mënyrë nxënësit bëhen pjesëmarrës aktiv në procesin e arsimit dhe partnerë të barabartë në ndërtimin e politikës edukativo-arsimore në shkollë dhe, më gjerë, në ndërtimin e një bashkësie demokratike. Kjo teknikë mund të përdoret dhe për njohjen e popullsisë rome dhe

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Qyteti me drita është një teknikë sa argëtuese dhe educative. Fëmijët vihen të vizatojnë ose të bëjnë në maket me ndihmën e mësuesit se si do ta donin ata qytetin e tyre dhe se cfarë do të donin të ndryshonin. Kjo i bën ata të zhvillojnë fantazinë dhe mendimin kritik.

vendbanimeve të tyre, ku fëmijët Rom mundohen të nxjerrin dhe të japin më të mirën e kulturës dhe komunitetit të cilit i përkasin. Pra si shihet komuniteti rom nga fëmijët e tjerë dhe si shihet ai nga vetë ata. Kjo lojë bën që fëmijët e tjerë të korrigjojnë paragjykimet dhe diskriminimet e tyre me baza të panjohura për ta dhe rrit vlerësimin dhe vetëbesimin tek fëmijët Rom.

Shoqërizimi Shoqërizimi i ndihmon fëmijët të njohin mjedisin social që i rrethon, mjedisin kulturor dhe traditat, si dhe të zhvillojnë kuptimin për komunitetin. Zhvillimi emocional ka të bëjë me aspektin si ndjehet fëmija për vetveten dhe për botën që e rrethon, si i shpreh ndjenjat, emocionet ndaj vetes dhe të tjerëve. Po ashtu përmes zhvillimit emocional të fëmijës bëhet rritja dhe edukimi i ndjenjës së besimit, miqësisë dhe bashkëpunimit. Zhvillimi i emocioneve ndikohet nga mjedisi shoqëror dhe mënyra se si njerëzit i përgjigjen atyre. Këto dy aspekte, zhvillimi shoqëror dhe zhvillimi emocional janë shumë ngushtë të lidhura dhe të ndërvarura nga njëra-tjetra. Realizimi teorik dhe praktik i këtyre apekteve bëhet edhe përmes standardeve më të përgjithësuara, përmes indikatorëve dhe aktiviteteve që e konkretizojnë këtë ndërvarësi. Kur fëmijët ndjehen mirë për veten dhe zhvillojnë relacione pozitive me të tjerët përreth, ata do të jenë në gjendje të përjetojnë, kuptojnë, njohin dhe shprehin emocionet duke qenë të aftë edhe t'i kontrollojnë ato. Përmes një zhvillimi të duhur social e emocional fëmijët kanë gjasa që: - Të jenë më të suksesshëm në situata grupore, në shkollë dhe në komunitet - Të jenë më të koncentruar në mësim - Të komunikojnë ndjenjat e tyre në mënyrë më efektive - Të ndihen mirë dhe lirshëm, pavarësisht gjinisë - Të kenë vetëbesim dhe ta çmojnë veten - Të jenë të aftë për të krijuar lidhje të forta emocionale me të tjerët

Zhvillimin shoqëror të fëmijës mund ta përmbledhim dhe në tabelën e mëposhtme:

Fëmija flet lirshëm me persona të afërm për veten e tij/ saj, shtëpinë dhe komunitetin. Nxitni fëmijën të flasë dhe dëgjoni me kujdes kur ai/ajo tregon për veten e tij/saj, shtëpinë dhe komunitetin. Stim uloni fëmijën të flasë për anëtarët e shtëpisë dhe komu nitetit dh e sfidoni atë të flasë pa u ndikuar nga stereotipet racore dhe diskriminimi apo nferioriteti. Fëmija parashtron pyetje për ndonjë person të cilin e sheh për herë të parë në afërsinë e tij/saj dhe nuk e njeh. Prezantoni fëmijës personin për të cilin pyet dhe përgjigjuni pyetjes së fëmijës rreth personit.

Ndërveprimi me të tjerët

Koncepti për veten

Vetëkontrolli emocioneve

Fëmija përshëndetet me personat e njohur kur takohet në mjedise të ndryshme me zgjatje të dorës apo me shprehjet mirëmëngjesi, mirëdita, etj.

Fëmija tregon pozicionin e tij/saj në familje, në kopsht – shkollë, tregon për gjuhën që flet dhe vetveten.

Fëmija shpreh vetëkon troll në masë të konsiderueshme ndaj emo cioneve të tij/saj, si ndaj: gëzimit, dashurisë, zemërimit, pikëllimit, frikës, etj.

Çdoherë që takoheni me fëmijën, përshëndeteni atë. Kërkoni nga fëmija që të njëjtën gjë ta bëjë edhe me persona të tjerë të njohur.

Nxitni fëmijën të tregojë për pozitën e tij/saj në familje, kopsht etj. Dëgjoni me kujdes dhe aktivisht kur fëmija shpreh mendimin e vet dhe tregoni interesim kur ai/ajo bën këtë. Stimu loni fëmijën të flasë pa bërë dallime racore dhe pa u ndikuar nga opinion apo inferioriteti etnik.

Fëmija shoqërohet me bashkëmoshatarë - ka shokë në lagje, në kopsht - shkollë, etj. Krijoni mundësi që fëmija të shoqërohet me bashkëmoshatarë të rreth it të tij/saj. Nxitni aktivitete në të cilat fëmija (djalë dhe vajzë) do të marrë pjesë në veprimtari të përbashkëta.

Fëmija bëhet i vetëdijsh ëm për identitetin personal, bisedon rreth vetvetes dhe ideve të tij/saj. Mundësoni fëmijës që nëpërmjet lojës dhe bisedës t’i shprehë vlerat personale, idetë, rolin, detyrat e tij/saj. Dëgjoni me kujdes dhe inkurajoni fëmijën (djalë dhe vajzë) kur shpreh mendimin e tij/saj pa u ndiku ar nga diskriminimi

Lejoni fëmijës të shprehë emo cionet e tij/saj dhe e mbështetni fëmijën kur shpreh vetëkontroll, p.sh. lavdërojeni...

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Dallimi mes personave

Fëmija e kupton sjelljen e drejtë dhe të gabuar d he varësisht nga sjellja reagon emo cionalisht. Lavdëroni fëmijën dhe jepni ku rajë kur me kohë kupton sjelljen e gabuar dhe kërkon falje në mënyrë të duhur. Bisedoni me fëmijën (djalë dhe vajzë) se si ndikon sjellja e tyre te të tjerët.

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Disa fusha për shoqërizim mund të jenë: Objektivat Objektivat afatgjatë: - Të krijojë marrëdhënie pozitive mebashkëm oshatarët, të rriturit, tënjohur dhe të panjohur; - të qëndrojë në shoqëri m e bashkëmoshatarët, pa i shqetësuar ata; - të zb atojë rregullat dhe të ndajë lojërat.

Aktivitetet - Të qëndrojë në grup pa prezencën e një të rrituri për 10 minuta; - të përshëndesë: mirëmëngjes e mirupafshim; - të tregojë si ka kaluar para një dite;

Rezultatet - Qënd ro n 3-5 minu ta pa prezencën e një të rrituri në rreth 75 % të rasteve; - përshëndet kur ia kërkon në rreth 75% të rasteve;

Sfidat Ankohet sh pesh, dhe nuk qendron dot gjate ne klase. Ngacmon shoket e tjere dhe krijon shpesh pakenaqesi tek te tjeret.

- tregon me ndihmë; - të ndajë lojën me një fëmijë tjetër;

Objektivat afatshkurtër:

- të luajë në role;

- Të respektoje të tjerët në aktivitete të përbashkëta; - të përdorë fjalët e edukatës; - të marrë pjesë në biseda, pa i monopolizuar ato; - të marrë pjesë në lojëra të përb ash këta me 2-3 fëmijë gjatë 10-15 minutave; - të marrë pjesë në një aktivitet grupi për 15 minu ta; - të zbatojë rregullat dhe të iniciojë të reja.

- të respektojë shokët; - të vendosë rregulla të reja loje; - të zbatojë urdhërat e një të rrituri.

- ndan lojërat me fëmijë të tjerë në rreth 50% të rasteve; - nuk arrin të vendo së rregulla të reja; - në 20% të rasteve zbaton urdhërat vetë dhe në rreth 80 % me ndihmë

Shokë të shkollës me të cilët shkëmben letra Fokusi i modulit është në shkëmbim të informacioneve (dokumente të shkruara, fotografi, vizatime, audio dokumente, video etj.) ndërmjet nxënësve/klasave nga dy ose disa qytete ose egjione të ndryshme. Për nga fleksibiliteti i tij, ky modul mund të shihet si aktivitet paralel me module të tjera. Temat e shkëmbimeve mund të zhvillohen vazhdimisht. Moduli kontribuon në zhvillimin e kompetencave të komunikimit, gjuhësisë dhe kompetencave social-kulturore. Korrespondenca u mundëson nxënësve që të reflektojnë për marrëdhëniet në mes të një territori dhe kulturës(kulturave) të lidhur(a) me të. Marrëdhëniet në mes të veçorive gjeografike dhe kulturore mund theksohen në këtë lloj të aktiviteteve.

Kultura ime

"Ne i trajtojmë të gjithë në të njëjtën mënyrë, pa marrë parasysh dallimet etnike”

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Kjo të çon në qartësimin e faktit që natyra e veprimtarive duhet të jetë jo Përfshirja sa më aktive e fëmijëve vetëm përfshirëse, por edhe të prekë Rom si dhe rritja e efektivitetit të të probleme që ata i shqetësojnë çdo nxënit të këtyre fëmijëve do të ditë. arrihej vetem atëherë, kur të gjithë Më poshtë do të analizojmë disa fëmijet të përshihen në veprimtari që i bëjnë ata të kuptojnë se shkolla nga keqkuptimet e zakonshme në lidhje me menaxhimin e diversitetit i mirëpret dhe se bën të gjithë kulturor dhe çështjeve të identitetit në përpjekjet që ata të jenë plotësisht aktivitetet arsimore të realizuara në të motivuar për të marrë pjesë. klasa që përfshijnë fëmijë romë dhe do të japim kundër-argumente dhe rekomandime praktike për mësimdhënësit. Mësues Shkolle

Qasja e njëjtë ndaj të gjithë nxënësve nuk do të thotë që të gjithëve i duhet ofruar një "trajtim i barabartë".Kur dallimet në mes të nxënësve janë të dukshme dhe, sidomos në rastin e nxënësve romë, ku dallimet kulturore janë të kombinuara me një pozitë të pafavorshme nga pikëpamja socioekonomike, praktika e të mos bërit dallime mund të gjeneroj frustrim, vetëizolim, madje edhe qëndrime agresive, dhe mund të zvogëloj motivimin e nxënësve për mësim. Prandaj, është thelbësore që aktivitetet arsimore të theksojnë, në mënyrë të balancuar, se ka edhe dallime edhe ngjashmëri në mes të nxënësve. Tri aspekte duhet të merren parasysh kur duam të mësojmë nxënësit që të luftojnë paragjykimet dhe diskriminimin, të familjarizohen me dallimet dhe ngjashmëritë në mes njerëzve: Edhe nëse kjo ndonjëherë nuk vërehet, nxënësit nuk i injorojnë dallimet, duke përfshirë edhe ngjyrën e lëkurës. Edhe nëse ata nuk e bëjnë këtë në mënyrë eksplicite, nxënësit e pyesin veten se për çfarë arsye njerëzit janë të ndryshëm. Kur ata i shtrojnë këto pyetje, shmangia e përgjigjes është vendim i gabuar që mund të ndikojë në marrëdhëniet dhe qëndrimet 43

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

reciproke në klasë dhe mund të pengojë shtrimin e pyetjeve në të ardhmen. Një mënyrë për t'u shpjeguar fëmijëve të vegjël dallimet në ngjyrë të lëkurës është t'u tregohen fotografi me njerëz nga vende të ndryshme, me ngjyra të ndryshme të lëkurës dhe t'u shpjegohet se dallimet mund të vijnë nga paraardhësit tanë, mund të kenë lidhje me pigmentin e lëkurës apo rrezatim të diellit. Diskutimi i dallimeve nuk i rrit paragjykimet. Diskutimi për dallime mund të gjenerojë pyetje që mund të çojnë në tejkalimin e paragjykimeve dhe zvogëlimin e efektit të stereotipeve që mësohen që nga moshat e hershme. Nuk është e mjaftueshme të theksohen ngjashmëritë në mes të njerëzve. Mesazhi i një mësimdhënësi që injoron ndryshimet dhe thekson vetëm ngjashmëritë rrezikon që fëmijët mund të kuptojnë se njerëzit që janë të ndryshëm pranohen nga të tjerët vetëm falë ngjashmërive. Është e rëndësishme të përqëndroheni në aspektet e përbashkëta dhe të ngjashme, por në të njëjtën kohë të shpjegoni që shpesh gjërat e përbashkëta manifestohen ndryshe në momente të ndryshme, vende të ndryshme ose tek njerëz të ndryshëm. Hapat për të theksuar ngjashmëritë dhe dallimet 1. Preferohet të përgatitet diskutim me nxënësit në lidhje me ngjashmëritë dhe dallimet mes njerëzve duke u tërhequr vëmendjen atyre për ngjashmëritë dhe dallimet në mes objekteve që perceptohen nga shqisat e ndryshme. 2. Pastaj mund të vazhdoni duke theksuar dhe diskutuar dallimet dhe ngjashmëritë në mes të njerëzve, duke iu referuar karakteristikave fizike, moshës, gjinisë, sjelljes, aktiviteteve, etj. Kjo mund të bëhet shumë lehtë përmes një loje. Shembull i një aktiviteti interaktiv: Magneti. Aktiviteti fillon nga vetitë e një magneti që tërheq objektet metalike të cilat kanë përbërje të ngjashme. Nxënësit ulen në rreth. Një nga nxënësit është në mes. Ai/ajo duhet të zgjedh një koleg duke përshkruar një element të veçantë për shembull, nxënësi X mban syze. Kështu nxënësi X bëhet magnet. Të gjithë nxënësit që kanë këtë veçori (mbajnë syze) duhet të ulen më afër atij/asaj. Ata që nuk mbajnë syze duhet të ulen në karrige tjera. Përderisa nxënësit lëvizin, nxënësi në qendër ulet dhe një fëmijë tjetër mbetet pa karrige. Ky fëmijë bëhet magneti për rradhën e ardhshme të lojës. Në fund, duhet të mbahet një diskutim në lidhje me ngjashmëritë dhe dallimet. 3. Hapi tjetër është të gjeni mundësi të përshtatshme për të diskutuar ndryshimet kulturore dhe etnike, duke iu shmangur përforcimit të stereotipeve. Është e rëndësishme t'i referoheni diversitetit të dukshëm në nivelin e komunitetit, por edhe në një nivel më të lartë, duke i'u referuar karikaturave, fotografive nga pjesë të ndryshme të botës, etj. Nuk është ide e mirë t'i referoheni drejtpërdrejtë diversitetit brenda klasës. 4. Një metodë shumë efikase për t'iu qasur kësaj çështje edhe më thelbësisht është të krijoni histori për karaktere të ndryshme të imagjinuara, duke ilustruar ngjashmëritë dhe dallimet që paraqiten në jetë të vërtetë. Procesi duhet t'u ofroj nxënësve mundësi për të bërë pyetje dhe për të kontribuar në zhvillimin e tregimit. Për shembull, ata mund të zgjedhin dy grupe të shoqërisë dhe gjysma e klasës mund të përqëndrohet në gjetjen e ngjashmërive, ndërsa gjysma tjetër mund të përqëndrohet në gjetjen e dallimeve. Grupet pastaj i paraqesin njëri tjetrit konkludimet dhe kjo mund të përfundojë me një reflektim mbi rreziqet që lidhen me stereotipe.

Përfshirja e historisë dhe kulturës vendore rome UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Përse të përfshihet historia dhe kultura vendore? Fëmijët romë shpesh e kanë të vështirë të përshtaten në mjedisin e shkollës për shkak të paragjykimeve të përhapura, pritjeve të ulëta të mësimdhënësve, dhe për shkak se shkollat zakonisht nuk përfshijnë elemente që ata i njohin nga ambienti i tyre kulturor. Një zgjidhje për të mbështetur integrimin e suksesshëm në mjedisin shkollor të fëmijëve romë, është zhvillimi i aktiviteteve arsimore që ndikojnë në përfshirjen në shkollë të elementeve kulturore të këtyre komuniteteve, dhe duke inkurajuar të gjithë fëmijët që të bashkëpunojnë dhe të mbështesin njëri-tjetrin në mësim. Si të bëhet kjo? Natyrisht, duke marrë parasysh diversitetin e komuniteteve Rome, është e pamundur të përcaktohen detajet e aktiviteteve që duhet të zbatohen. Megjithatë, është e mundur të propozohet një metodologji, e bazuar në qasje konstruktive pedagogjike, që angazhon fëmijët dhe prindërit ose anëtarët e tjerë të komunitetit në mënyrë aktive në procesin e të mësuarit dhe për të cilën përmbajtja konkrete mund të përcaktohet në nivel lokal, në frymën e respektit për kulturën lokale dhe për njerëzit në komunitetet lokale. Kjo metodologji është mund të përdoret në klasa të përziera që përfshijnë fëmijët romë, në shkollat fillore dhe të mund të përshtatet për arsim të ciklit të ulët. Metodologjia mbështet zhvillimin e aktiviteteve arsimore që përfshijnë edhe objektiva të veçanta kurrikulare edhe referenca vendore të kulturës rome. Mësimdhënësit mund të zhvillojnë dhe zbatojnë aktivitete arsimore që lidhen me qëllime të mësimit të cilat tanimë ekzistojnë në kurrikul (leximi/shkrimi, gjuha dhe letërsia, matematika, historia, gjeografia, gjuhë të huaja, arti), por edhe të zhvillojnë kompetencat ndër-kulturore të nxënësve të tyre. Këto kompetenca janë: - njohuri për kulturën rome dhe kuptimi i shkaqeve historike për pabarazi shoqërore, - aftësi ndërkulturore të komunikimit; - aftësi të bashkëpunimit dhe aftësi të vendimmarrjes - vlerësimi i diversitetit kulturor dhe qëndrimeve të ndërsjella pozitive. - Identiteti kulturor pozitiv dhe vetë-respekt i rritur, në rastin e fëmijëve romë

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Pasqyrë e moduleve pedagogjike Ky seksion paraqet shembuj konkret të veprimtarive të strukturuara arsimore të cilat mund të zbatohen në klasë të përziera. 

Objektivat e përgjithshm e Mësimi dhe kuptimi i aspekteve specifike të mënyrës së jetesës rome,

    



Pregatitja dhe realizimi i një interviste me tregimin e jetës së një personi rom,

     



Zhvillim i i kapacitetit për të dëgjuar njerëzit nga kultura të ndryshme.

 



Objektivat specifike mësimi, nëpërmjet hulumtim it, i aspekteve specifike të jetës së komuniteteve rom, identifikim i i elementeve specifike për jetën e këtij komuniteti; njohja m e njerëz në lagje; mësimi si të realizohet një intervistë; zhvillim i i kapacitetit për të dëgjuar me kujdes; mësimi si të punohet në grupe; mësimi si të bëhet një përm bledhje dhe një portret; zhvillimi i qëndrimit kritik dhe vetë-kritik; mësimi i mbështetjes së një pikëpamje me argumente; mësimi si të shtrohen pytjet në mënyrën e duhur nxitja e interesit për komunikim m e njerëz nga ku ltura të ndryshme; respektim i mendimeve të ndryshme; nxitje e kurreshtjes për aspekte të n dryshme që janë specifike për jetë të njerëzve nga kultura të ndryshme; kontributi ndaj shpërndarjes së aspekteve të caktuara kulturore të komuniteteve rom

Plani i aktiviteteve Moduli do të realizohet brenda 5 javëve: 1 javë për përgatitje, 3 javë për të zhvilluar aktivitetet dhe 1 javë për sin tezë. Planifikimi me orë është paraqitur në pikën 4, Përshkrimi i aktiviteteve. Aktiviteti mund të vazhdoj gjatë periudhave të ardhshme të mësimit, d uke e ndryshuar temën e përgjithshme në një më të veçantë: për shembull, realizoni një intervistë për traditat e komuniteteve rome Faza e përgatitjes Prezantim i i temës së modu lit;  Prezantim i i objektivave dhe shtjellim i i udhëzimeve për aktivitetet që synojnë realizimin e një interviste për një tregim të jetës me një rom ,  Ndarja në pesë grupe të punës dhe përcaktim i i rolit të çdo personi  Formulimi i qëllim it të parë në këtë fazë: kërkimi, identifikimi dhe propozimi i të intervistuarit Kohë zgjatja: 1 orë.

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Faza e implementimit  Puna kërkimore. Zgjedhja e një “të intervistuari” përfsh in një hetim të mëparshëm të kryer nga nxënësit në komunitet. Në kërkimin e tyre për personin që do të intervistojnë, çdo grup ë duhet të vizitoj një rrugë të vogël ose një zonë të vogël në lagje dhe të diskutoj me banorët  Zhvillohen diskutim e dhe debate në klasë për zgjedhjen e një të intervistuari. Vendimi mirret bashkërisht  Trajnimi i nxënësve në teknikat e intervistimit  Dëgjim aktiv;  Formulimi i qartë i p yetjeve  Respekti për të intervistuarin  Ftohet personi  Pyetjet që do t`i shtrohen të intervistuarit formulohen në klasë  Intervistë në klasë për tregim in e jetës të një anëtari të komunitetit romë, Kohë zgjatja: më së paku 3 javë: - 1 javë për hulumtim - 1 javë për prezantim të rezultateve dhe tranjim në histori gojore: 1-2 orë për prezantim dhe përzgjedhje të të intervistuarit, 1 orë për trajnim në histori gojore; - 1 javë për intervistë: 1 për ftesë personit, 1-2 orë për formulim të pyetjeve, 2 orë p ër intervistë. Faza e kon solidimit dhe sintezës  Përmledhje e intervistës. Diskutim i i temave të paraqitura në tregim  Sintezë e informatave të lidhura me komunitetin rom,  Shpërndarja e rezultateve të punës: në gazetë të shkollës, faqe të internetit, etj Kohë zgjatja: 2 orë. Materialet letër dhe stilolapsa.

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Historia vendore Ndër temat në kurrikulën e viteve të fundit të sh kollës fillore, janë edhe temat që lidhen me histori dhe orientim në kohë. Në fakt, njohja e historisë paraqet një element të rëndësishëm në procesin e ndërtim it të identitetit. Historia e romëve, zakonisht nuk pasqyrohet në kurrikulën shkollore. Ky fakt mund të kontribuoj në përforcimin e qëndrimeve negative ndaj shkollës të fëmijëve rom, dhe familjeve të tyre. Të mësuarit vetëm për të tjerët do të përforcojë besim in se shkolla nuk u përket atyre. Në të kundërtën, futja e elementeve që lidhen me historinë e të gjitha kom uniteteve, përfshirë romët, mund të ketë një ndikim pozitiv në perceptimin e shkollës nga ana e fëmijëve dhe familjeve të tyre. Në të njëjtën kohë, kjo mund të përcaktojë një qëndrim pozitiv të fëm ijëve tjerë. Objektivat e përgjithshme Objektivat specifike  

Mësimi i nocioneve që lidhen me historin ë vendore të komunitetit rom,



Mësimi i shkrim it të sintezës së rezultateve të hulumtimit;

      



Të qenurit mendje hapur ndaj historisë së komuniteteve tjera.

    



mësimi i rëndësisë së historisë, të kaluarës në mënyrën në të cilën matet koha; identifikim i dhe mësimi i elementeve që lidhen me historinë vendore kom uniteteve rome identifikimi dhe njohja institu cioneve dhe njerëzve që janë “bartësit” e historisë vendore; njohja e dokumenteve që m und të jenë burim i informatave për historinë vendore në përgjithësi dhe atë të kom unitetit rom , në veçanti; mësimi i punës n ë grupe; mësimi i planfikimit të një aktiviteti dhe organizimit të punës; mësimi i kom unikimit gojor në m ënyrë që të merren informata specifike; mësimi i shkrimit të ideve kryesore të diskutimit; mësimi i transm etimit të qartë të informatave tek të tjerët; mësimi si të bëhet sinteza; mësimi i rregullave të shkrimit të një punimi; mësimi si të arrihet një përfundim; respektimi i mendimeve të të tjerëve; nxitja e kurreshtjes për historinë vendore të komuniteteve rome, zvogëlimi i ndikimit të stereotipeve për romë, kuptimi i shkaqeve historike dhe shoqërore të situatës së vështirë të shumë anëtarëve të komunitetit rom, pranimi i përgjegjësisë së përgjithshme të shoqërisë për situatën e komunitetit rom

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Plani i aktiviteteve Ky m odul zgjat së paku 6 javë: 1 javë për përgatitje, 3 javë për punë jashtë shkollës dhe 2 javë për dokum entin përfundimtar. Periudha mund të zgjatet në përputhje me orarin e shkollës dhe kontekstet specifike të klasës. Faza e përgatitjes  Diskutimi në klasë i asaj që nxënësit e konsiderojnë fakt historik, në rolin që luan historia në aspekte të ndryshme të jetës dhe çfarë mund të bëhet objekt i hulumtim it historic. Identifikimi d he përcaktimii temës së modulit rreth historisë lokale. Propozimi të studiohet historia e komunitetit rom,  Puna në grupe në m etodat e identifikimit që përdoret për hulumtime historike: hulumtimi dhe stu dimi i dokumenteve; diskutimi m e person a të caktuar nga komuniteti (njerëz të moshuar, dëshmitarë të m undshëm o se aktorë të ngjarjeve të caktuara historike; mësimdhënësit e historisë; bibliotekarët;njerëzit që punojnë në muze etj.)  Ndarja në grupe të punës duke u bazuar në aktivitetet kërkimore. Definimi i roleve të çdo anëtari të gr upit (për shembull: njëri është përgjegjës për të marrë shënime, një për të fotografuar, etj.) Kohë zgjatja: 2-3 orë. Faza e implementimit  Prezantim i i rezultateve të hulumtimit. Diskutim i për tema të ndryshme. Identifikimi dhe analiza e elementeve që lidhen me historinë vendore të komuniteteve rom,  Realizimi i doku mentit përfundimtar m e sintezën e rezultateve të hulumtimit, i cili paraq et rindërtimin e historisë vendore të komuniteteve rom, ash kali apo egjiptian: tekste të shkruara nga nxënësit, të bazuara në doku mente historike, fotografi, kolazhe; Kohë zgjatja: 4-5 orë Materialet Dokumente historike nga libraritë ose arkivat: fragmente nga gazetat, fotografitë, librat, dokumentet, letrat dhe stilolapsat, makinë për fotokopjim , kompjuteri për dokumentin përfundimtar, aparat fotografik.

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Traditat vendore

Shumë shpesh dallimet kulturore kanë qenë burim i përjashtimit nga shumica e popullatës. Në të njëjtën kohë, nën presion in e qëndrimeve përjashtuese dhe politikave asimiluese, shumë komunitete janë përpjekur të ruajnë identitetin e tyre duke përdorur strategji të n dryshme: duke ruajtur organizimin e brendshëm të strukturuar mirë, kanë bërë ndarje të qartë se si e përfaqësojnë veten ndaj të tjerëve dhe jetën e bredshme të komunitetit të tyre. Kjo jetë e brendshme e kom unitetit, me rregulla të rrepta dhe respekt për tradita, për shumë vite është konsideruar si trashëgim i e hapur vetëm për anëtarët e komunitetit, sekret që duhet mbajtur për hir të zhvillimit dh e kohezionit të kom unitetit. Ky aspekt, së bashku me faktorët e tjerë sh oqëror, ekonomik dhe kulturor, ka krijuar situatë ku traditat e romëve, njihen pak nga tjerët. Objektivat e përgjithshme Objektivat specifike  Të m ësohen elementet e veçanta për  të mësohen karakteristikat e veçanta traditat e komunitetit rom, kulturore të romëve,  të mësohet për m jedisin shoqëror dhe kulturor të komunitetit lokal;  të mësohet si të realizohet një eksp ozitë;  Të zhvillohen aftësitë për kom unikim,  të mësohet si të hulumtohen dhe të bashkëpunim dhe aftësitë artistike; komunikohen informacionet;  të mësohet puna në ekipe;  të mesohet si të bëhet përmbledhja dhe sitentizimi;  të mësohet marrja e vendimeve në mënyrë demokratike;  të zhvillohen aftësitë artistike;  Të zhvillohet besimi në vetvete dhe  të mësohet marrja e përgjegjësisë; respekti për diversitet kulturor.  krijimi i respektit për kultura të ndryshme; krijimi i vlerësimit të karakteristikave kulturore të romëve Plani i aktiviteteve Aktivitetet në këtë m odul duhet të planifikohen për së paku dy muaj. Para se të paraqes temën nxënësve, mësim dhënësi duhet të kontaktoj prindërit dhe anëtarët e komunitetit për të siguru ar efikasitetin e aktiviteteve. Prezantimi i temës dhe planifikimi me nxënës ¦ Mësim dhënësi paraqet temën: klasa do të organizon një ekspozitë mbi traditat e komunitetit vendor; ¦ Diskutimi me klasën mbi njohuritë e tyre për traditat e grupeve të ndryshme, duke përfshirë romët. Diskutimi m bi atë se si mund të mësojnë më shumë, në mënyrë q ë të organizojnë ekspozitë; ¦ Identifimi i burimeve të m undshme të informacionit: prindërit, anëtarët e komunitetit, ngjarjet në komunitet (martesat, festat etj), biblioteka etj. ¦ Ndarja e detyrave dhe planifikim i i aktiviteteve; Kohëzgjatja: 1-2 orë Mbledhja e informatave për traditat e romëve  Hulumtimi në kom unitete në grupe të përziera;  Studimet individuale, d iskutimi me prindërit;  Ftesa e një romi për të diskutuar në klasë për traditat e tyre;  Sinetza e rezultateve.

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Organizimi i ekspozitës ¦ Definimi i kontributit i çdo nxënësit për ekspozitë; ¦ Përgatitja: realizimi i vizatimeve, kolazheve, fotografive; teksteve, përzgjedhja e objekteve tradicionale, përgatitja e sfondit muzikor, etj; ¦ Vendimi mb i strukturën e ekspozitës; ¦ Organizimi i ekspozitës; ¦ Diskutimi dhe vlerësimi përfundimtar në klasë, reflektimi mbi procesin e nxënies. Kohëzgjatja: 1 orë për marrjen e vendim it, 1 muaj për përgatitijen d he organizim in e ekspozitës, 1 mbasdite për ekspozitë, 2 orë për vlerësim. Rezultatet. Vlerësimi. Perspektivat Ky modul sugjeron një seri të aktiviteteve të lidhura me disa elemente të planit mësimor të shko llës fillore: njohja e mjedisit shoqëror dhe kulturor, shprehja me shkrim, arsimi artistik. Mund të ketë ndikim pozitiv në kuptim të gjërë në marrëdhëniet në mes të shkollës dhe komunitetit rom, apo në mes të komuniteteve të ndryshme. Natyrisht, cilësia e vizatimeve dhe punimeve të tjera nuk është e rëndësishme. Më me rëndësi është procesi i mësimit gjatë këtyre aktiviteteve. Rezultati konkret – ekspozita, rezultat për të cilin nxënësit janë përgjegjës, motivon dhe rrit kohezionin në klasë duke përmirësuar m arrëdhën iet në mes romëve dhe nxënësve tjerë.

Modulet e shembujve të mësipërm mund të përdoren dhe për tema të tjera si për shembull për përrallat e ndryshme nga kultura Rome, për organizime shfaqjesh të ndryshme me element nga kjo kulture, etj.

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Komunikimi Kur mësuesit komunikojnë ngrohtë dhe motivojnë nxënësit, ata janë më të prirur të angazhohen në mësim, ta pëlqejnë lëndën dhe ta kuptojnë atë. Fëmijët imitojnë dhe i bartin këto modele të komunikimit në ambiente të ndryshme prandaj realizimi i këtij standardi duhet t'i kushtojë rëndësi trajtimit dhe inkuadrimit të barabartë të fëmijëve. Megjithatë ne do të ndalemi në aspektin e komunikimit shkollë familje. Nga bisedat dhe takimet me mësuesit dhe me drejtorët e shkollave na ka rezultuar se: në rastet e shkollave të qytetit, veçanërisht në ato në qendër, biseda me anë të telefonit, në veçanti me celular, është një mënyrë e shpeshtë komunikimi midis prindërve dhe mësuesve. Në shkollat ku komuniteti banon afër, zakonisht prindërit vijnë në shkollë në rastet kur i kërkohet nga mësuesi nëpërmjet fëmijës. Mësuesit nuk na bëjnë kurrë vizita në shtëpi.....

....nuk na lajmërojnë për përparimin e fëmijës, por e marrin këtë informacion nëse mësuesi na kërkon të shkojmë në shkollë, ose duke shfletuar fletoret e fëmijëve.

Prindërit rom kujtojnë raste kur mosmarrëveshjet kanë ndodhur për shkak të mënyrës se si mësuesit i kanë trajtuar fëmijët e tyre. Megjithatë, në përgjithësi, prindërit rom konfirmojnë se komunikimi midis tyre dhe mësuesve është përmirësuar me kalimin e kohës. Diskriminimi është më i pakët krahasuar me të shkuarën. “Pse duhet të shkoj në shkollë nëse s'ma kërkon mësuesi?”

Fëmijë Rom Kjo do të thotë se ka ende shumë boshllëqe në komunikimin mes dy “grupeve” mësuesit dhe familjes. Por cfarë mund të bëhet? Një rol shumë të rëndësishëm në rregullimin e këtij komunikimi padyshim që kanë mësuesit. Ata duhet te jenë si prindër të dytë edhe për fëmijët Rom por dhe si një model dhe udhëheqës të prindërve të këtyre fëmijëve. Pra, rekomandohen: 52

Situata ekonomike e shumë familjeve romë është me të vërtetë e keqe. Ata gjithashtu kanë probleme sociale si divorci, fenomen i cili ndikon negativisht tek mirëqenia e fëmijëve

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

- Vizita të mësuesve nëpër shtëpi, takimet me prindërit nuk është e thënë të zhvillohen domosdoshmërisht Brenda në klasë apo Brenda në shkollë. Vetë fjala “takim me prindër” e lejon këtë hapësirë ( nuk është “takim me mësuesit”) - Duhet të përdoret një fjalor i njëjtë me të gjithë prindërit dhe nuk duhet të përmbajë fjalë apo gjeste që të transmetojnë tëk prindërit diskriminim, përbuzje - Të diskutohet me prindërit se si të arrihen rezultatet e dëshiruara - T`I transmetohet atyre vlerësim, respect dhe besim se ata mund t`ja dalin dhe se ata janë mësuesit më të mirë për fëmijët e tyre - Të ftohen në shkollë gjatë orëve të mësimit - Të përfshihen në bordet apo komitetet e prindërve dhe tu kërkohet kontributi i tyre ne mendime, ide, etj Të gjitha këto mund të reduktohen nëse mësuesi bashkëpunon me punonjësin social, psikologun, apo një ndërmjetësues të komunitetit Rom. Shpesh herë komunikimin mes palëve e rregullon një palë e tretë qe njeh specifikat e këtij komuniteti, si dhe që ka marrëdhenie të mira me fëmijët Rom, pa e venë atë në vështirësi ne lidhje me mësuesit dhe shkollën.

Drejtor shkolle

Prindërit rom e përshkruajnë gjendjen e tyre ekonomike si shumë të vështirë. Shumica e tyre shesin në tregje te hapur, mbledhin hekurishte dhe punojnë në mirëmbajtje dhe pastrimin e rrugëve. Fëmijët Romë trajtohen keq dhe është e ndaluar që një klasë të ketë shumë prej tyre ... Thonë se ata shkaktojnë probleme nëse ndodhen bashkë në të njëjtin vend.

Sipas prindërve Rom, diskriminimi i fëmijëve pikaset duke vërejtur fëmijët të cilët i ulin në bankat e rreshtave të fundit të klasës, duke patur pritshmëri se ata do të dalin me rezultate të këqia, duke i vleresuar ata me nota 53

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

të ulta dhe duke mos këmbëngulur që këta fëmijë të mësojnë dhe të ndjekin mësimin, por eksperienca jonë na ka treguar se nëse fëmijët Rom kanë vëmendjen e duhur dhe i kushtohet koha e duhur ata mund të jenë nxënës shumë të mirë dhe nëse nga mësuesit punohet kundër diskriminimit të tyre brenda klasës dhe shkollës kjo rrit shumë propabilitetin që ata të kenë rezultate të mira. Fjalët pozitive, vlerësimi dhe vënia në dukje e afësive të tyre, sidomos dhe te komuniteteve të tyre (si talenti për muzikën etj), organizimi dhe pjesëmarrja e tyre ne aktivitete të ndryshme, dhënia e certifikatave për pjesëmarrje, etj sigurisht që vlerësohen shume dhe rregullon komunikimin mes fëmijëve mësuesve prindërve.

Ndërtimi i personalitetit Fëmijët kanë karakteristikat e sjelljes së moshës dhe sfidat e krijimit të personalitetit të tyre Ata janë duke zhvilluar personalitetin e tyre e duke treguar më shumë zhvillim intelektual nëpërmjet: Egocentrizmit. Një parashkollor është qendra e botës. Fëmija juaj beson që çdo gjë në botë është duke u rrotulluar rreth tij; Pavarësisë. Një parashkollor dëshiron të vishet vetë dhe dëshiron t'ju ndihmojë ju në punët e shtëpisë apo të kopshtit. Kini durim që ta lini fëmijën 45 vjeçar t'i praktikojë këto aftësi; Krijimtarisë. Imagjinata është gjithnjë në lëvizje. Bota e fëmijës 4-5 vjeçar është e mbushur me gjëra magjike gjatë gjithë kohës; “Pse?”-së Parashkollorët 4-5 vjeçarë janë në përpjekje të vazhdueshme për të mësuar gjithçka mbi mjedisin që i rrethon; ata dëshirojnë të pyesin gjithnjë “Pse?”. Gjeni kohën e duhur si edukatorë dhe prindër për të ndihmuar fëmijët të mësojnë rreth shkaqeve të ngjarjeve që ndodhin rrotull tyre; Shoqërizimit. Parashkollorët janë duke mësuar të jenë shoqërues të mirë ose shokë për fëmijët e tjerë të moshës së tyre. Kopshti dhe qendrat ditore ofrojnë mundësi të mrekullueshme për fëmijët 4-5 vjeçarë që të mësojnë aftësitë e rëndësishme sociale; Dëgjimit. Parashkollorët duhet të mësojnë të dëgjojnë të tjerët me interes. Modeli i përshtatshëm i sjelljes së dëgjimit për parashkollorët është të dëgjuarit tuaj aktiv kur ata tregojnë rreth ditës së tyre, shokëve dhe zbulimeve që kanë bërë;

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Aftësive motore. Parashkollorët 4-5 vjeçarë janë duke mësuar lëvizje komplekse të tilla si kërcimi, ngjitja dhe hedhja. Lërini fëmijët t'i praktikojnë këto lëvizje dhe të argëtohen; Aventurave. Fëmijët mund të jenë shumë aktivë gjatë kësaj moshe. Kujdesuni për sigurinë e tyre duke u vënë mbrojtëset kur udhëtojnë me biçikletë dhe duke bërë në mënyrë të rregullt kontrollin e pajisjeve të lojës; Gjuhës. Drejtshqiptimi përmirësohet shumë në këtë periudhë të zhvillimit të parashkollorit. Mos u alarmoni nëse fëmijët lënë jashtë fjalës ndonjë bashkëtingëllore rastësisht; Parimeve. Parashkollorët 4-5 vjeç janë duke mësuar ndryshimin midis të drejtës dhe të gabuarës. Ju mund t'i ndihmoni ata të fitojnë vlerat e së drejtës dhe t'u bëni të qarta kufizimet e nevojshme lidhur me gabimet; Realitetit përkundër fantazisë. Parashkollorët 4-5 vjeç duhet të mësojnë ndryshimin midis realitetit dhe fantazisë. Në përfundim të viteve të edukimit parashkollor, fëmijët duhet të kenë një të kuptuar të mirë të së kaluarës, të tashmes dhe të ardhmes; Fobive. Frika nga gjërat e reja, veçanërisht nga shenjat dhe zërat e panjohur, është e zakonshme në këtë moshë. Jini mbështetës ndërsa përpiqeni të lehtësoni frikën irracionale; Aleancës së varfër sportive. Parashkollorët 4-5 vjeç mësojnë të ndjekin rregulla të thjeshta në lojërat që luajnë, por ata dëshirojnë që të fitojnë gjithnjë dhe të jenë në “vend të parë”. Loja e ndershme është diçka që e mësojnë në vitet e mëvonshme të zhvillimit të tyre; Përshtypjeve të forta. Parashkollorët 4-5 vjeç ndikohen shumë nga ato që shohin. Është e rëndësishme që të vrojtoni aktivisht ndaj ç'objekteve apo fenomeneve janë duke u ekspozuar fëmijët tuaj, në media apo në botën reale; Kuriozitetit seksual. Është normale që parashkollorët 4-5 vjeç të angazhohen në zbulimin seksual. Ndihmojini fëmijët e kësaj moshe të mësojnë çfarë është e përshtatshme dhe çfarë jo. Mosdiskriminimit dhe pranimit. Fëmijët janë pranues dhe tolerantë ndaj ndryshimeve që ekzistojnë ndërmjet tyre. Fëmijët nuk paragjykojnë dhe nuk e veçojnë njëri-tjetrin bazuar në ndryshimet që çdonjëri prej tyre paraqet. Ata mbështesin dhe ndihmojnë pa kushte shokun që ka nevojë dhe rrinë e luajnë së bashku pavarësisht nëse mund të jenë të ndryshëm për nga origjina, ngjyra e lëkurës, niveli i aftësive, pamja fizike etj. Meqenëse fëmijët imitojnë sjelljet e të rriturve, mësuesit duhet të jenë të kujdesshëm që të mos ekspozojnë qëndrime diskriminuese ndaj dallimeve midis individëve të grupit. Balancës gjinore. Është e rëndësishme që fëmijët të zhvillojnë rolet e tyre gjinore pa kufizime dhe etiketime lidhur me stereotipat gjinorë. Nuk është

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

e domosdoshme që djemtë dhe vajzat të zhvillojnë patjetër sjellje tipike të gjinisë së cilës i përkasin, përfshirë këtu veshjet, lojërat, pjesëmarrjen në aktivitete etj Ashtu sic e theksuam dhe me lartë një aspekt i rëndësishëm është dhe diskriminimi i cili mund të zbutet nëpërmjet rritjes së pranimit, ndërgjegjësimit dhe sensibilizimit nga ana e mësuesve dhe edukatorëve, por dhe nëpërmjet rritjes së vetëbesimit dhe vetëvlërësimit të fëmijëve. Si mund të realizohen këto? Ndryshimi duhet të fillojë me mësuesit dhe edukatorët, të cilët më pas do të edukojnë dhe drejtojnë sjelljet e komuniteteve të ndryshme. Ja një ushtrim për trajnimin e mësuesve dhe edukatorëve që do të kenë në klasat e tyre fëmijë Rom, por dhe që mund të përshtatet dhe për komunitete të tjera: Një ushtrim për të ngritur vetëdijen rreth pabarazisë dhe diskriminimit: bëni një hap përpara Objektivat: - Promovimi i ndjeshmërisë ndaj të tjerëve të cilët janë të ndryshëm dhe ballafaqohen m e paragjykime e diskriminim ; - Ngritja e vetëdijes rreth diskriminim it dhe mundësive të pabarabarta në shoqëri; - Edukimi rreth pasojave të mundshme m bi individë që mund tì përkasin një grupi të caktuar shoqëror ose kulturor. Procedura: Pjesëmarrësit ndahen në dy grupe prej 20 personave. Secili pjesëmarrës zgjedh një kartë të rolit me shans. Atyre ju kërko het të mos ia tregojnë askujt tjetër. Për tì ndihmuar pjesëm arrësit të thellohen në rolin e tyre, fasilitatori ju lexon pyetjet në vijim, dhe iu jep pjesëmarrësve kohë të reflektojnë: o Si ka qenë fëmijëria juaj? Në çfarë lloj shtëpie keni jetuar? Çfarë lojërash keni luajtur? Çfarë pune kanë bërë prindërit tuaj? o Si është jeta juaj e përditshme tani? Ku shoqëroheni? Çfarë bën i në mëngjes, pasdite, në m bërmje? o Çfarë stili të jetesës keni? Ku jetoni? Sa fitoni çdo muaj? Ç`bëni në kohën e lirë? Ç`bëni gjatë pushimeve? o Ç`ju bën të ndiheni të gjallë dhe nga çfarë frikësoheni? Më pas, pjesëm arrësve ju kërkohet të rreshtohen afër njëri tjetrit (si në vijë startuese). Fasilitatori ju shpjegon pjesëm arrësve se ata duhet të bëjnë një hap përpara nëse përgjigja e tyrë është “po” në deklaratat të cilat po lexohen. Përndryshe, ata duhet të qëndrojnë në vend dhe të mos lëvizin. Deklaratat lexohen një nga një dhe pjesëmarrësve ju jepet kohë për të lëvizur. Në fund, pjesëmarrësit ftohen të m bajnë në mend pozicionin e tyre të fundit dhe ju jepen disa minuta për të dalë nga roli i tyre para informimit në seancën plenare. Informimi: Pjesëmarrësit pyeten rreth asaj çfarë ka ndodhur dhe se si ndihen ata rreth aktivietit, më pas vazhdohet me çështjet e ngritura dhe bisedohet rreth asaj se çfarë kanë mësuar. 1. Si janë nd ier njerëzit duke m arrë –ose mos marrë, një hap përpara? 2. Për ata të cilët kanë bërë hapa para shpesh, kur e kanë vërejtur se të tjerët nuk kanë lëvizur shpesh si ata? 3. A është ndier dikush se ka pasur mom ente kur të drejtat e tyre të njeriut janë injoruar? 4. A munden njerëzit tì qëllojnë kartat e roleve të njëri - tjetrit? (Njerëzit m und tì zbulojnërolet e tyre në këtë pjesë të diskutimit) 5. Sa lehtë ose vështirë ishte të luhen rolet e ndryshme? Si e kanë im agjinuar të jetë personi të cilin e kanë luajtur ata? 6. A e reflekton ky ushtrim shoqërinë në një mënyrë? Si? 7. Cilat të drejta të njeriut janë në rrezik për secilin prej roleve? A mundet dikush të thotë se të drejtat e njeriut nuk janë respektuar në rastin e tyre ose se ata nuk kanë pasur qasje në ato? 8. C ilët hapa të parë mund të mirren për të adresuar pabarazitë në shoqëri?

Disa këshilla për ta bërë punën më të thjeshtë

Ndjenja e përkatësisë në një grup, solidariteti dhe perceptimi i përkrahjes që ndërlidhen me të qenurit pjesë e një grupi përfaqësojnë nxitje të rëndësishëm dhe faktorët motivues pozitiv që mund të rrisin vetë-respektin dhe besimin në sukses. Për të bërë një ndjenjë të grupit ju mund të përdorni një nga ushtrimet e shumta që janë në dispozicion. Gjithashtu mund të organizoni një lojë të volejbollit nëse grupi është mjaft i madh dhe nëse keni qasje në një fushë dhe top. Por, duhet të jetë një lojë e veçantë ku pjesëmarrësit kalojnë nga njëri ekip në tjetrin çdo pesë minuta në mënyrë që në fund të gjithë të kenë luajtur për të dy ekipet. Mund të funksionojnë edhe lojra të tjera sportive. Volejbolli ka përparësinë pasi e luajnë edhe djemtë edhe vajzat dhe ndihmon në theksimin e nevojës për përkrahjen e njëri tjetrit. Por, para se të një lojë të tillë, sigurohuni që nuk ka ndonjë çështje kulturore që duhet të konsideroni (për shembull djemtë dhe vajzat të luajnë së bashku).

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Krijoni një atmosferë pozitive, inkurajoni nxënësit në klasën tuaj të mendojnë dhe veprojnë si një ekip, me qëllim të përbashkët dhe jo si individë me qëllime konkurruese dhe të ndryshme.

Që në fillim, bëjeni Të qartë qëllimin:

Studimet tregojnë se ky është një Sigurohuni që të gjithë nga faktorët kryesor që kontribuojnë në nxënësit ndjehen të ndërtimin e vetë-besimit dhe kanë një veçantë dhe të vlerësuar efekt pozitiv në mësim dhe sukses në përgjithësi. Fëmijët kanë nevojë për një të rritur i cili nuk i injoron problemet e tyre, por fokusohet në fuqitë e tyre. Ju mund të siguroheni që kjo të ndodh duke u përgjigjur në pyetjet e tyre dhe duke u siguruar që nevojat dhe opinionet e të gjithëve merren parasysh. Mos i krahasoni ata (mos thoni: "nuk je i mirë sa..."), mos krijoni hierarki brenda grupit me komentet dhe vlerësimet tuaja. Vetë-respekti i lartë është i lidhur me aftësi të mira për zgjidhjen e problemeve. Për shembull, nëse një detyrë shihet si shumë e vështirë, por edhe nëse shfaqen probleme brenda grupit, në vend që të nxitoni të ofroni 57

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR 58

Ndihmojini nxënësit të zhvillojnë aftësi që të mendojnë, zgjidhin probleme dhe marrin vendime në mënyrë të pavarur

zgjidhje, ose të merrni vendimin që ju e konsideroni të përshtatshëm, pyetni ata për të sugjeruar zgjidhje, alternativa. Mos u brengosni nëse atyre nuk u bien në mend zgjidhje menjëherë; mund të ndihmoni duke i pyetur ata të mendojnë për disa zgjidhje të mundshme.

Për shembull, një koment që Mos jepni komente shpesh tingëllon akuzues është, "Provo gjykuese, zgjidhni më shumë dhe mundohu më shumë”. formulime pozitive Fëmija mund të ketë provuar shumë dhe ende e sheh detyrën si shumë të vështirë. Në vend të kësaj thoni, "Duhet të zhvillojmë strategji më të mira për të të ndihmuar të mësosh këtë." Ata do të ndjejnë më pak nevojën të japin justifikime, kur problemi formulohet si problem me strategji që duhet të ndryshojnë e jo si diçka e mangët me ta ose me motivimin e tyre. Kjo qasje gjithshtu përforcon aftësitë e zgjidhjes së problemeve. Theksoni anët e forta të çdo nxënësi dhe nxirrni në pah aspektet positive. Çdonjëri ka diçka me të cilën mund të lavdërohet dhe vlerësohet publikisht. Përdorni përforcime pozitive për të inkurajuar dhe shpërblyer sjelljen e mirë. Përforcimi pozitiv përforcon atë që është bërë mirë në vend se të përqëndrohet në atë që është bërë gabim. Kjo rrit gjasat që sjellja do të përsëritet. Ju mund të tregoni mbështetjen tuaj për veprat dhe cilësitë pozitive, në publik dhe privatisht, nëpërmjet entuziazmit, inkurajimit përshkrues, e madje edhe përmes disa shpërblimeve të vogla simbolike. Të gjithë e kemi një nevojë të lindur për të ndihmuar të tjerët. Sigurimi i Ofroni mundësi për mundësive për të ndihmuar të tjerët ndihmë të ndërsjellë është mënyrë shumë konkrete për të prezantuar aftësitë më të mira të çdonjërit dhe për të theksuar se ata kanë diçka për t`i ofruar botës së tyre. Ndihma e të tjerëve është mënyrë e sigurt për të rritur vetëbesimin. Megjithatë, ju duhet të siguroheni që të gjithë të kenë mundësinë të Sigurohuni që mësimi të ndihmojnë dikë tjetër në klasë, jo vetëm lidhet me jetën dhe të marrin ndihmë nga të tjerët. kulturën e nxënësve Megjithëse ndonjëherë është

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

vështirë të bëhet, në këtë mënyrë ju do të arrini disa rezultate pozitive: mësimi do të jetë më efektiv dhe do të favorizojë kuptimin e jo mësimin përmendësh, kjo do të zhvillojë motivimin e tyre për të mësuar dheaftësitë e tyre të të mësuarit, dhe do të çojë tek përforcimi i vetë-respektit të tyre. Nga kjo perspektivë, çdo lidhje pozitive që ju mund të bëni me jetën kulturore të komuniteteve rom dhe egjiptian do të jetë veçanërisht e vlefshme. Shumë prej fëmijëve romë dhe Nxitni shprehje të egjiptianë janë "mësuar" nga mjedisi i pritshmërive, formulim tyre se ata duhet kenë pritshmëri të të qëllimeve dhe ulëta nga jeta. Do të jetë mirë tì shqyrtim të të arriturave inkurajoni ata që të mendojnë se çfarë duan nga e ardhmja, të projektojnë veten në të ardhmen dhe të shprehin se si dëshirojnë ata që ajo të jetë, e jo si njerëzit zakonisht u thonë që do të jetë. Inkurajoni ata të kapërcejnë Zhvillimi i vetë-kontrollit pengesat mendore dhe të besojnë se shkon dorë për dorë me mund të arrijnë atë që duan. Kjo mund të vetërespektin. përforcohet duke bërë plane të arritshme, afat-shkurte dhe duke theksuar çdo sukses, edhe sukseset e vogla. Do ishte mirë të filloni çdo seancë me një moment kur së paku disa nxënës (por sigurohuni që të gjithë të kenë mundësinë e tyre) përgjigjen në pyetje si: "Çfarë keni bërë gjatë javës së kaluar që ju ka bërë të ndjeheni krenar për veten? Pse?” - Kur analizoni opsionet që keni për tù ballafauar me një situatë kritike, mos harroni se qëndrimi ose sjellja negative me siguri është një reagim ndaj frikës dhe mungesës së besimit që është mbjellur në zemrat dhe mendjet e pjesëmarrësve gjatë përvojave të tyre të mëparshme. - Gjithashtu është e rëndësishme të mos kërkoni shumë nga vetja. Ju me siguri mund të bëni një ndryshim të madh për nxënësit në klasën tuaj por nuk është realiste të mendoni se do të ndryshoni çdo gjë, për të gjithë, brenda një periudhe të shkurtër kohore. Së fundi, të gjitha këto këshilla duhet të zbatohen duke pasur parasysh veçoritë e ndryshme kulturore. - Jeni fleksibil dhe merrni parasysh se ndonjëherë kultura mund tì parandalojë nxënësit që të angazhohen në aktivitetet që ju sugjeroni dhe të veprojnë në mënyrën që ju e prisni. Në disa raste ju mund të respektoni këtë dhe të përshtatni aktivitetet dhe kërkesat tuaja, ndërsa në raste tjera, nëse veçoritë kulturore janë në kundërshtim me vlera themelore të pranuara

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR 60

universalisht (p.sh. barazia gjinore), ju duhet të tregoni pozicionin tuaj në mënyrë të vendosur. - Mund t`iu shmangeni situatave të vështira duke vendosur që në fillim, në marrëveshje dhe me përfshirjen aktive të nxënësve, disa rregulla bazë për sjellje dhe komunikim.

5. ZHVILLIMI FIZIK, SHENDETSOR DHE ARTISTIK

Në fushën e zhvillimit fizik dhe shëndetësor edukatoret dhe prindërit duhet të vlerësojnë se ekzistojnë tre komponentë: zhvillimi fizik dhe koordinimi, shëndeti, ruajtja dhe kujdesi, si dhe strategjitë e të mësuarit. Procesi i zhvillimit të fëmijës në fushën e zhvillimit fizik dhe lëvizor, është paraqitur më poshtë sipas këtyre nënfushave: Zhvillimi i aftësive lëvizore bazike: në të cilën fëmijët fitojnë aftësi për të kontrolluar lëvizjet e trupit të tyre, aftësi të ekuilibrit, të koordinimit të lëvizjeve të tyre (të ecurit, të vrapuarit, të kërcyerit, të hedhurit, ngjitja apo zbritja e shkallëve etj). Zhvillimi i aftësive lëvizore fine: në të cilën fëmijët fitojnë aftësi të kontrollit të duarve dhe gishtave, aftësi të koordinimit sy-dorë, dhe aftësi të manipulimit të objekteve të ndryshme të përdorimit ditor (të kapurit, mbërthimi apo zbërthimi i kopsave, lidhëseve të këpucëve, zinxhirëve të veshjeve, të vizatuarit, të shkruarit, krijimi i formave të ndryshme me plastelinë, brumë etj).

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Qëllimet fizike dhe shëndetësore dhe strategjitë e të mësuarit

Edukimi fizik Zhvillimi fizik dhe koordinimi - Përdorin aftësitë motore të mëdha me qëllim dhe koordinim Fëmijët adhurojnë të lëvizin dhe të eksplorojnë mjedisin përreth tyre. Arritja i referohet aftësive të fëmijëve për të manipuluar në mënyrë të qëllimshme me trupin e tyre nëpërmjet ushtrimit të muskujve të mëdhenj. Tre treguesit kryesorë të vlerësimit janë : Treguesit femija Lëviz nga një pikë në një tjetër. Kontrollon lëvizjet trupore.

Përdor lëvizjet e muskujve të mëdhen

Shembujt femija • Vrapon, shëtit, kërcen dhe hidhet me një këmbë. • Paloset, shtriqet, kthehet para mbrapa • Rrotullo n trupin në një drejtim • "Ndalon" ose "ngrin" kur jepen komandat e lojërave • Qëndron në një këmbë. • Godet topin me duar ose me një m jet, • Pret topin me duar; • Pedalon një mjet me 2 o se 3 rrota.

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Strategjitë e mësuesit për të nxitur te fëmijët aftësitë motore të mëdha • Të parashikojë kohë dhe hapësire të gjerë për lojëra lëvizore brenda dhe jashtë mjedisit të shkollës; • Të sigurojë një sërë mjetesh statike si rrëshqitëse, shkallë ngjitëse blloqe të mëdha, biçikletë për fëmijët që të zbulojnë dhe të krijojnë vetë lojëra të ndryshme; • Të mundësojë që për arsye sigurie, sipërfaqet e lojërave të jenë të lëmuara; • Të sigurojë një sërë mjetesh për veprimtari brenda kasës (p.sh. blloqe të gjera, topa etj. për lojëra që zhvillojnë aftësitë motore të mëdha; • Të angazhojë fëmijët në veprimtari të tilla që zhvillojnë muskujt e mëdhenj si imitimi i lëvizjeve të insekteve ose kafshëve (flutura, elefanti, luani etj). • Të krijojë në vazhdimësi mundësi në planifikimin ditor për lëvizje dhe veprimtari të ndryshme brenda dhe jashtë, si dhe për lojëra sipas dëshirës. Këto veprimtari të shpërndara në mjediset e kopshtit në qendra të ndryshme bëjnë që fëmijët marrin pjesë në veprimtari që iu përshtaten interesave dhe nivelit të aftësive. Zakonisht ato marrin një kohë të paktën 5-10 minuta. • Të planifikojë në bazë të përvojës lëvizje që i lejojnë fëmijët të marrin pjesë në bazë të aftësive. • Të inkurajojë fëmijët të kërcejnë aq kohë sa munden ose të vallëzojnë sipas dëshirës; • Të përshtatin pajisjet për veprimtaritë e ndryshme, ku fëmijët të marrin pjesë në bazë të aftësive • Të angazhojë fëmijët në veprimtari lëvizore të shoqëruara nga muzika ose ritmi. Përdorin aftësitë motore fine me qëllim dhe kontroll Gjatë viteve të qëndrimit në kopsht, fëmijët fillojnë të ndërtojnë lëvizjet motore fine dhe duart e tyre forcohen. Në mënyrë individuale në këtë moshë shfaqen një sere aftësish që i përkasin lëvizjeve motore fine. Këtu janë katër tregues që vlerësojnë se si një fëmijë shfaq aftësitë motore fine dhe kontrollin e tyre:

Treguesit femija     Përdor gishtat dhe duart për të plotësuar kërkesat e lëvizjeve motore fine

  

Përdor mjetet në mënyrë funksionale

    

Shfaq koordinim et e muskujve të fytyrës

   

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Zhvillo n dhe përmirëson kërkesat e lëvizjeve motore fine

Shembujt femija Shtrydh sfungjer të lagët, hap e m byll një tapë shisheje; Punon me plastelinë ose baltë; Përdor duart dhe gishtat për të hapur e mbyllur kopsat e rrobave, përdor mbajtësen e letrës etj. Me sh pejtësi hap e m byll kopsat, zinxhirin tek veshjet e tij Përshkon rruazat në fill, formon me makarona formën "O" Klasifikon format e vogla n ë kuti ndarëse form ash’ Ndërton me blloqe të vogla for ma të ndryshm e (blloqe që lidhen me njëra - tjetrën) Lustron këpucët Mban letrën me një dorë dhe pret me tjetrën. Përdor furçat, gërshërët, setin e ushqim it. Mban mjetet e shkrimit me gishta për të shkruar ose për të vizatuar Përdor mjete të thjeshta teknike (çekiçi) nën mbikëqyrjen e m ësuesit Tenton të mbyllë një sy Bën flluska me gojë, ose shuan qiririn Imiton ose bën fytyra qesharake Flet qartë kur është i motivuar të kërkojë diçka

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Strategjitë e mësuesit për të zhvilluar lëvizjet motore fine • Të hartojë planin ditor në mënyrë të tillë që fëmijët të kenë kohë të plotë për t'u marrë me veprimtari. • Të modelojë veprimtari të tilla që i ftojnë fëmijët në pjesëmarrje aktive, si dhe të angazhohet bashkë me fëmijët në lojë. • Të sigurojë një sërë mjetesh që mundësojnë punën e fëmijëve në klasifikim dhe numërim, në qendrën e matematikës. • Të pajisë dhe të menaxhojë mirë qendrën e shkrimit (p.sh. me lapsa, shkronja alfabeti, kapëse letrash, magnetofon, marker të madhësive të ndryshme, lloje të ndryshme letrash, blloqe shënimesh, fletore, receta ose rregulla të shkruara) ku fëmijët të eksplorojnë dhe të eksperimentojnë me të shkruarin. • Të ketë një larmi mjetesh për fëmijët të cilët mund të punojnë nën mbikëqyrjen e mësuesit në Qendrën e veprimtarive me konstruksione. • Të pajisë Këndin e ujit (enë me ujë) me sfungjerë, gota plastike të tejdukshme me forma të ndryshme dhe të shkallëzuara që fëmijët të shohin sasinë e ujit që përdorin. • Të sigurojë te Këndi i artit një shumëllojshmëri mundësish për fëmijët për të eksperimentuar me materialet e artit (p.sh. ngjyrosje, punë me plastelinë, gërshërë, ngjitëse, materiale me të cilat bëhet kolazh). Fokusi duhet të jetë te krijimtaria që shpalosin vetë fëmijët. • Të zhvillojë veprimtari me lojëra argëtuese si rebuse, formim figurash etj. • Të krijojë Qendrën e blloqeve në një mjedis të qetë të klasës, ku nuk para lëvizin shumë fëmijët, me shumë hapësirë e cila mund të shërbejë për ndërtimin dhe realizimin e projekteve të tyre. • T'u shërbejë fëmijëve ushqime sipas traditës familjare që ata të kenë mundësi të mbushin goten vetë, t'i shërbejnë vetvetes dhe të përdorin setin e ngrënies lugë, pirun, shtrimin e tryezes. • Të angazhojë fëmijët në lojëra me gishta, këngë, veprimtari ritmike dhe histori që përfshijnë lëvizje, imitime fytyrash, kafshësh etj. • Të mbështesë fëmijët që të vishen vetë, te lajne duart, të lajnë dhëmbët, të pastrohen etj. Reagimi ndaj ngacmuesve të jashtëm (Fëmija përdor shqisat në funksion të mjedisit) Arritja i referohet aftësive të fëmijëve për të marrë informacion nga mjedisi i jashtëm nëpërmjet shqisave të tyre. Katër janë treguesit kryesorë për këtë aftësi:

Treguesit femija

Shfaq ndërgjegjësim për pjesët e trupit

Shfaq ndërgjegjësim hapësinor

Shfaq ndërgjegjësim kohor

Të prekurit • Identifikon objekte të fshehura nëpërmjet prekjes • Merr pjesë n ë lojëra të ndryshm e si ngjyrosje me gishta, punë me plastelinë, me rërë etj. Të dëgjuarit • Ndjek udhëzimet e dhëna gojarisht ndërsa po luan në lojë • i përgjigjet zhurmave të mjedisit (reagon kur i thërritet emri, vëzhgon dhe heton zhurma të pazakonta si sirena, gota që thyhet. Të shikuarit • Gjen detaje në librat e ilustruar për fëmijë. • Rregullon objektet sipas ngjyrës, madhësisë, përmbajtjes dhe formës. • Godet topin në shenjë • Ndjek një linjë m e gisht ose me laps. Të nu haturit • Thotë, "Ky m arker m ban erë alkool" • Thotë, "Po nuhas kokoshka të pjekura" Të shijuarit • Lëpin me kënaqësi një akullore në kaush • Mbetet i kënaqur mbas shijimit të ushqimit • Identifikon pjesët e trupit nëpërmjet lojës me gishta dhe këngëve • Krijon forma të ndryshme me trupin e tij (p.sh . bën një rreth me gishta, b ën një urë me një fëmijë tjetër). • Imiton lëvizjet e kafshëve me pjesët e trupit (p.sh. rrëshqet në tokë si gjarpri, hap krahët si shqiponjë) • Lëviz trupin para, m brapa, anash, ngrihet lart, ulet poshtë. • Luan lojëra në të cilat janë përfshirë lëvizjet e trupit dhe drejtimet. • Lëviz në dhom ë pa penguar të tjerët dhe pa u përplasur me mobilimet e saj. • Gjen zgjidhje për të dalë nga labirinti, dhe për të kapërcyer pengesat. • Vendos blloqet ne një hapësirë të caktu ar • Lëviz trupin sipas një ritmi • Rregullon lëvizjet e trupit sipas ritmit dhe kohës • Kap një top në ko hën e caktuar • Ndjek sekuencat ose pjesët e një kënge ose bën lojëra me gishta

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Shfaq ndërgjegjësim të shqisave

Shembujt femija

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Strategjitë e mësuesit për të zhvilluar shqisat • Të sigurojë një tabelë për shqisat, si dhe materiale të ndryshme që shërbejnë për t'u eksploruar në mënyrë të rregullt dhe periodike. Këto material ndryshojnë herë pas here duke u zëvendësuar me të reja. • Të angazhojë fëmijët të dëgjojnë, të hetojnë dhe të imitojnë tingujt, zhurmat e natyrës dhe të mjedisit përreth. • T'u sigurojë fëmijëve mundësinë të luajnë me instrumente muzikorë ose të bëjnë vetë instrumente me objekte që ndodhen në mjedis. • T”u kërkojë fëmijëve të gjejnë detaje në librat e ilustruar, gjatë tregimit të një përralle ose historie. • T'u japë detyra fëmijëve të kryejnë koleksione, klasifikime, ndarje të objekteve sipas ngjyrës, madhësisë, formës etj. • Të angazhojë fëmijët në lojëra me objektiv (të godasin me top shishet etj.) • Të inkurajojë fëmijët të identifikojnë nuhatjen (p.sh. të ekzaminojnë fruta të ndryshme dhe të diskutojnë aromat e tyre, të organizojë një lojë ku të gjejnë artikujt sipas aromës). • T'u prezantojë fëmijëve përvoja gatimi në klasë në mënyrë që ata të mund të prekin, shijojnë, nuhasin lloje të ndryshme ushqimesh. • Të organizojë bashkëbisedime rreth pëlqimeve të të ngrënit (shijon si …ose nuk më pëlqen). • Të angazhojë fëmijët në muzikë dhe në lëvizje ekspresive që mund të zhvillojnë gjymtyrët e ndryshme të trupit. • Të angazhojë fëmijët me sa më shumë lojëra ritmike ose lojëra të tjera ku ai ose ajo ka nevojë të zbatojë drejtimet ose të përmirësojë një sekuencë lëvizjeje. • Të zhvillojë sa më shumë lojëra jashtë kopshtit.

Edukimi shendetsor SHËNDETI - Praktikojnë sjellje të shëndetshme Fëmijët nuk mund të zhvillojnë vetë sjellje të shëndetshme, nevojitet që këto sjellje të mësohen dhe të mbështeten nga të rriturit. Arritja reflekton në sjelljet që do dëshironim të kenë fëmijët me qëllimet vëna në programin e parashkollorit. Tre janë treguesit kryesorë të vlerësimit për këtë aftësi

Treguesit femija

Zgjedh të marrë pjesë veprimtari fizike ditore

Tregon forcën dhe rezistencën e trupit

• Menaxhon tualetin; • Lan dhe fsh in duart; • Mbulon hundën dhe gojën kur teshtin; • Përdor sham inë. • Luan me lodrat e oborrit; • Angazhohet në lojëra aktive; • Del për shëtitje me anëtarët e familjes; • Merr pjesë në lojëra brenda dhe jashtë klasës • Ngjitet dhe zbret vetë nga rrëshqitësja; • Zbraz ujin nga një broke; • Mban vetë pajisjet e lojërave nga një kënd në një tjetër; • Angazhohet në veprimtari lëvizore të ndrysh me.

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Shfaq pavarësi në higjienën personale

Shembujt femija

Strategjitë e mësuesit që ndihmojnë fëmijët për të zhvilluar sjellje të shëndetshme • Të modelojë sjelljeje të shëndetshme dhe të japë shembuj shpjegues përse ne i bëjmë këto (p.sh. themi, “unë gjithmonë i laj duart përpara se të ha bukë, sepse nuk dua që të sëmurem”) • Të sigurojë që klasa është e pajisur me peshqirë, kartë-peceta, letra higjienike etj., si edhe këta artikuj të jenë në përdorim për fëmijët. • Të demonstrojë ngrohtësi ndaj nevojave të fëmijëve për të ndjekur rregullat e tualetit dhe të lejojë fëmijët të kenë pavarësi për të bërë rregulla vetë. • Të tregojë entuziazëm për veprimtaritë fizike dhe të marrë pjesë bashkë me fëmijët në lojëra. • Të organizojë lojëra dinamike brenda dhe jashtë klasës, në mënyrë të rregullt. • Të angazhojë gjatë ditës fëmijët në bashkëbisedime rreth rëndësisë së shëndetit.

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

PLANIFIKIMI JAVOR, MUJOR DHE VJETOR Temat Sa shumë jam rritur

Zhvillimi fizik dhe shëndeti

Aftësitë Të mësuarit për tu fokusuar në trupin e tyre, historinë e rritjes dhe zhvillimit fizik personal të tyre

Temat Lojëra lëvizore: 1. Këndi i shtëpisë 2. Familja në birrila

Aftësitë Lojëra lëvizore, aktivitete të ndryshme

Shtator: 1. EMRI IM ËSHTË i VEÇANTË Udhëzimet Tema “Emri im është i veçantë” lidhet me çka fëmija mëson për veten dhe botën që e rrethon. Në moshën 4-5 vjeç fëmija është duke krijuar përm es un-it të vet identitetin e tij. Ai tashmë ka një histori të lindjes dhe zhvillimit p ersonal si qenie njerëzore që mund ta shohë mjaft mirë përmes kujtesës së prindërve, të vetes, të shokëve dhe një album i të thjeshtë fotosh. Fokusohuni si mësuese në pyetjet e m ëposhtme: • Si lind një fëmijë? • Si rritet ai? • Kur ecën, flet dhe ha vetë? • Si kujdeset familja për sh ëndetin e fëm ijëve? • Tregoni albume, foto dhe histori të veçanta me familjen tuaj Mësuesja ndalet ed he te kujdesi që secili fëmijë duhet të tregojë për shëndetin e vet duke i njohur ata me vaksinat, rregullin e duarve të pastra etj. Tregojini atyre se disa fëmijë rriten dhe zhvillohen m ë ngadalë sesa disa fëmijë të tjerë, se si disa shfaqin probleme gjatë lindjes ose më pas. Të tjerë fëmijë mund të kenë vështirësi kur flasin, ecin shohin, dëgjojnë, por pavarësisht të gjitha këtyre, të gjithë fëmijët janë të barabartë dhe kanë të njëjtat të drejta dhe kanë nevojë të ndihmohen prej të gjithëve, shokë shoqe mësues e prindër e të tjerë. Ilustroni me shembuj. Tetor: 2. FAMILJA IME Udhëzimet Gjatë piknikut "Dita e familjes" jepini çdo fëmije mundësi, që ata luajnë me familjen e tyre d uke u treguar të tjerëve të veçantën e familjes së tyre. Ndërkohë fëmijët e tjerë do të gjejnë se çfarë loje janë duke zhvilluar. Këndi i shtëpisë Në një qoshe të klasës krijoni një kënd për fëmijët për të luajtur shtëpish. Ju mund të shtoni objekte në këndin e shtëpisë herë pas here. Sigurohuni që të gjitha shishet dhe kutitë janë bo sh dhe të pastra duke u krijuar fëm ijëve një mjedis familjar të ngjashëm me atë që janë mësuar të shohin për ditë në shtëpinë e tyre si: shishe plastike, shishe e larësit të enëve, shishe sap uni, kuti drithërash, kuti të ushqimeve të ndryshm e, jastëk me përmasa të ndryshme, hapëse plastike, dorashka furre, peshqirë dore, lloje pëlhurash për të larë, shishe shampoje, sapun për bebe, shishe llaku, shalle, këpucë, lugë këpucësh etj. Familja në birrila Gjeni dhjetë shishe 2 litërshe. Mbushni më pak se gjysm ën e shisheve m e ujë dhe mbyllini m e kapak mirë e mirë. Më pas zbukuroni shishet si njerëz, duke i shtuar fije të ndryshme për flokët, vizatoni sytë, hundën dhe buzët. Vendosini shishet lart në këmbë sikur të ishin birrila dhe fëmijët do të hedhin topin mbi to

Materialet Albume dhe fletëpalosje me fokus trupin dhe shëndetin.

Materialet Postera, albume me aktivitete fam iljesh në kohën e lirë, Mjedise shtëpie të organizuara në një kënd të kopshtit të pajisura me materiale të ndryshme shishe plastike, shishe e larësit të enëve, shishe sapuni, kuti drithërash hapëse plastike, dorashka furre, peshqirë dore, lloje pëlhurash për të larë, shishe shampoje, sapun për bebe, shishe llaku, shalle, këpucë, lugë këpucësh etj Birrila, Lapsa me ngjyrë, fije akriliku, top etj

1. Si mbahet pastër trupidemonstrim larje kukullash; 2. Si lahen dhëmbët.

Aftësitë Të mësuarit për t’u fokusuar në pastërtinë dhe higjienën vetjake dhe llojshmërinë e sëm undjeve që vijnë nga duart e papastra

Nëntor 3. TRUP I YNË Udhëzimet Si mbahet pastër trupi Prop ozojmë të sillni dy kukulla në tryezën e e punës suaj. Po ashtu edhe një enë me ujë, sapun, sfungjer dhe peshqir. Më pas kërkojuni fëm ijëve të demonstrojnë se si mu nd të lahen kukullat. Ata do të përcjellin gjatë demonstrimit modelin e pastrimit dhe të larjes së tyre. Më pas mun d të bashkëbisedoni rreth kujdesit që duhet treguar për pastërtinë dhe higjienën vetjake. Si lahen dhëmbët • Tregojuni fëmijëve të grupit tuaj se si duhet të lahen dhëm bët e tyre. Merrni një pako me furçë dhe pastë dhëm bësh dhe mundësisht thërrisni atë ditë edhe dentistin e shkollës. Kërkojuni fëmijëve të fërkojnë dhëmbët me furçë dhe njëkohësisht të sh ohin në pasqyrë veprimin që kryejnë. Përsëriten i këtë veprimtari gjatë gjithë javës. • Po ashtu, gjëzat shërbejnë për të nxitur problem zgjidhjen te fëmijët. P.sh Kush më blen E më përdor Ia zbardh dhëmbët Si dëborë Pisanjosët s’i kam xhan A e dini cila jam? (furça e dhëmbëve)

Materialet Sapun, Peshqir, Sfungjer

Pastë dhe furçë, Dhëmbësh

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Zhvillimi fizik dhe shëndeti

Temat

Figura ose karta me furçë dhëmbës

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Temat

Zhvillimi fizik dhe shëndeti

1. Veprimtari arti në lëvizje: "Pikturë me këmbë" 2. Luajmë së bashku - Loja e bilbilit 3. Lojëra dëgjimore

Aftësitë: Lëvizjet motorë, përdorim i i gishtave të këmbës dhe të dorës

Zhvillimi i aftësive të lojës dhe kujdesit për veten

Dhjetor 4. PESË SHQISAT Udhëzimet Përdorimi i strategjive të ndryshm Aktivitete arti me lëvizje “Pikturë m e këmbë” Fëm ijët parashkollorë shpesh herë përfshihen në p ikturim me gishta. Por, për këtë aktivitet ata do të përdorin aftësitë ndijore-lëvizore dhe problem- zgjidhjen për të mundësuar veten e tyre se si të pikturojnë me këmbë. Në këtë aktivitet mësuesja këshillohet të gjejë edhe një ndih mës të rritur. Mësuesja para se të zhvillo jë këtë aktivitet në grup duhet t’i dërgojë shënim në shtëpi prindërve të fëm ijëve. Shpjegoni se fëmijët e tyre do të m arrin pjesë në një eksperiencë pikture të veçantë dhe të çrregullt dh e u kërko ni atyre të dërgojnë fëmijët e tyre në kopsht në rroba të vjetra. Këshillohet gjithashtu si një ide e mirë që të ketë rroba pune në dispozicion të çdo fëmije.

Materialet Gazeta, letra muri rule, bojë temperë bojë (2 ngjyra të kundërta), pastrues, të paktën 4 enë të mëdha, peshqir për pastrim, muzikë instrumentale për çlodhje

Përgatitja e zonës së pikturimit bëhet që më parë me kujdes, duke vendosur një fletë të gjatë m urale në dysheme në mënyrë që asnjë të mos dalë nga zona e pikturimit dhe të gjithë të lëvizin lirshëm. Merrni kohë për t’u siguruar që letra është ngjitur poshtë. Kjo do të bëjë një dallim të madh kur veprimtaria është në zhvillim e sipër. Vendosni një legen me ujë të ngrohtë dhe me sapun n ë fund të letrës murale. Në anën tjetër, vendosni sfungjerë të hollë të lagur dhe disa lloj pëlhurash. Përdorni bojë temperë, bojë mix si vend ku fëmijët do të fusin këmbët. Sfungjerët pastrues brenda përzierjes së bojës do të mbrojnë fëmijët nga rrëshqitjet në bojë dh e nga marrja e më shumë boje në këmbët e tyre! Mësuesit dhe fëmijët mblidhen së bashku dhe fl asin për llojet e ndryshme të mjeteve që përdorin njerëzit që piktu ro jnë. Filloni diskutim in duke thënë, “Ndonjëherë ne kemi përdorur një furçë për të pikturuar. Ndonjëherë ne kemi përdorur gishtat tanë dhe duart. A mendoni se ne mund të pikturojmë me këmbët tona?” Inkurajoni fëmijët të mendojnë për mënyrat se si ata mund të pikturojnë me këmbët e tyre. Fëmijët duhet të zhysin gishtërinjtë e zhveshur në bojë dhe më pas të bëjnë stampa m e shputën e këmbës. Ose pse jo, vallëzimi me këmbët e zbathura në bojë na sjell kënaqësi dhe ju mund tua sugjeroni fëmijëve një kërcim të tillë! Vendosni në sfond një muzikë instrumentale të qetë e cila i ndihmon fëmijët të hedhin hapa të kujd esshëm me sfungjerin ngjyrosë në sh putat e tyre dhe të kërcejnë sipas mënyrës së tyre në letrën e shtruar në dyshem e. Ndihmoni dy ose tre fëmijë për të hequr këpucët e tyre dhe çorapet dhe i palosni pantallonat e tyre (mos harroni, ju mund të bashkoheni me ta). Tregojuni fëmijëve se muzika i bën të lëvizë trupat e tyre ashtu si vallëzojnë edhe ngjyrat me këmbët e tyre. Mos u habisni nëse disa fëm ijë do të duan më shumë bojë dhe të vallëzojnë pa pushim. Pasi fëmijët parashkollorë të vallëzojnë dhe pikturojnë, sugjeroni mënyra të tjera, të ndryshme që ata mun d të përdorin me këmbët e tyre. Për shembull, ju mund të pyesni duke nxitur kërkimin e tyre, “Çfarë do të nd odhte, nëse ju do të pikturonit m bi majat e gishtërinjve tuaj? Si do të dukej piktura nëse keni përdorur vetëm pjesën anësore të këm bës

Legen me ujë të ngrohtë, sfungjer, lloje të ndryshme pëlhurash etj

Magnetofon ose kompjuter, CD me muzikë të gjinive të ndryshme etJ.

Zhvillimi fizik dhe shëndeti

Aftësitë Të mësuarit për t’u fokusuar në lojërat e tyre, llojet e sporteve dhe llojshmërinë e sëm undjeve stinore Temat 1.Koordinim lëvizjesh sy-veshdorë • Kapja e mollës • Paso mollën 2. Forcim i lëvizjeve motore fine •Mollë prej plastelin e • Molla e stampuar • Pema e mollës • Ngjyrosje e mollës • Kolazh me fara mollësh

Aftësitë koordinim lëvizjesh syveshdorë

Forcim i lëvizjeve motore fine

Janar 5. STINË Udhëzimet Tema e stinëve është shumë e lidhu r me problemet e shëndetit dhe aktivitetet e ndryshme fizike. Mësuesja orienton fëmijët të përqendrohen tek lojërat apo sportet që ata zhvillojnë në natyrë gjatë pranverës, verës, vjeshtës dhe dimrit. Më poshtë keni disa çështje në të cilat mund të ndaleni gjatë bashkëbisedimit me fëmijët: 1. Cilat janë lojërat që zhvilloni në stinë të ndryshme? 2. Cilat janë spo rtet që pëlqeni më shumë? 3. Kur rrezikojm ë të sëmuremi më shumë dhe pse? Ju mund të jepni mjaft informacion për sëmundjet e stinës si p.sh. gripi dhe të ftohurit gjatë d imrit apo dhimbjet e barkut gjatë verës. Po ashtu mund të flisni për efektet e qëndrimit në diell për një kohë të gjatë në pushimet e verës. Fletët e p unës mund të plotësojnë bashkëbisedimin mbi temën e stinëve dhe zhvillimin fi zik të fëmijëve. Shkurt 6. MOLLA Udhëzimet Përfshin vep rimtari ekstra që përshtaten me kategoritë e tjera, duke i integruar në kohën gjatë ngrënies, udhëtimeve në terren dhe të tjera. Kapja e mollës Kjo lojë është mjaft e pëlqyeshme për fëmijët. Vendosni mollë të vogla në një shportë dhe lërini fëmijët të përpiqen për t’i m arrë ato me gojët e tyre. Këshillë: Përdorni mollë të vogla ose mollë me feta për fëmijë më të vegjël, sepse gojët e tyre nuk mund të kafshojnë një mollë të plotë. Paso mollën Fëmijët vendosen në formë rrethi ulur ose në këmbë. Loja fi llon men jëherë sa dëgjojnë mu zikën, ndërkohë fëmijët pasojnë mollën tek njëri-tjetri deri sa muzika pushon. Në momentin e ndalimit të muzikës, ai ose ajo fëmijë që ka mollën n ë dorë e dërgo n atë në qendër të rrethit ku është vendosur një kosh. Mollë prej plasteline Fëmijët përdorin plastelinë të kuqe ose të gjelbër për të bërë një ose disa mollë. Më pas i vendosin në këndin e artit për t’i tharë dhe me to p ërdorin në matematikë për të numëruar se sa m ollë ka bërë secili fëmijë. Pema e mollës Jepuni çdo fëmije një formë peme dhe një stampë në formën e mollës, bojëra të kuqe, jeshile, ose të verdhë, kujdes m os të jenë toksike. Fëmijët vendosin “mollë” mbi pemë me ndihm ën e stampuesit, ngjisin dhe gjethe në pemë po të jenë reale aq më m irë. Pas përfundimit të punim it pyesni fëm ijët se “sa kokrra molle” kanë vendosur në pemën e tyre. Kolazh me fara mo llësh Ruan i farat e mollës në një letër (zarf). Lërini ato të thahen dhe pasi keni gru mbulluar shum ë, jepuni fëmijëve ngjitës për të bërë kolazhin në një copë letër sipas fantazisë së tyre.

Materialet Karta me lojëra dhe sporte të ndryshme, postera për sh ëndetin, fletë pune

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Temat 1. Lojërat që zhvillojm ë në stinë të ndryshme; 2. Sportet që pëlqej më shumë; 3. Kur rrezikojmë të sëm uremi më shumë dhe pse?

Materialet

Mollë, thikë, pjata Baltë, plastelinë, stampa molle etj

Fara mollësh, pemë plastike, ko krra molle plastike etj.

1. Kujdesi për shëndetin

Aftësitë e kujdesit për shëndetin

Zhvillimi fizik dhe shëndeti

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Temat

Temat 1. Lojë me numra Aftësitë Të mësuarit për t’u fokusuar në numra dhe sasi të ndryshme gjatë kohës që fëm ijët luajnë dhe argëtohen, zhvillojnë sporte etj

Mars 7. i MADH DHE i VOGËL Udhëzimet Mësuesja ka mundësi të shumta të japë shembuj nga jeta e përditshm e mbi zhvillimin fi zik të njerëzve dhe kafshëve duke përdorur termat i madh dhe i vogël. Ajo mund të përdorë krahasimet se çfarë është në gjendje të bëjë një fëmijë i vogël dhe një tjetër i madh, ku janë dallimet fi zike, si është shëndeti i tyre etj Bashkëbisedimi mund të fokusohet në temat e mëposhtm e: • Si e mbrojmë shëndetin kur jemi të vegjël? • Si kujdesen prindërit për shëndetin tonë? • Po mësueset në kopsht? • Përse u shërben të vegjëlve kujdesi i të rriturve? Tregojini grupit tuaj se disa fëmijë kanë nevojë gjithmonë për kujdesin e m ë të rriturve, se ata e kanë të vështirë të ecin pa ndihm ën e tyre, të shkojnë në kopsht, të shkojnë në tualet, të ushqehen, të lahen, të kujdesen për veten etj. si këto. Kërkoju fëmijëve të sjellin shembuj nga jeta familjare apo shoqërore, ku ata ose të afërm të tyre kanë pasur nevojë për ndihmën e të tjerëve për të realizu ar një proces apo detyrë. Pr ill 8. TË NJOHIM NUMRAT DUKE NUMËRUAR Udhëzimet Për t’i familjarizuar fëmijët m e numrat, mësuesja m und të përdorë edhe aktivitetet sportive apo të lojës në mjedise të ndrysh me të kopshtit, brenda dhe jashtë. • Mjetet e sportit duhet të jenë një nga sasitë që mësuesja së bashku me fëmijët numërojnë (topat, birrilat, balonat, çantat etj.) • Në lojëra të ndryshme mund të vendoset një tabelë për të shënuar pikët e secilës skuadër, gjë i njeh natyrshëm fëmijët me përdorimin e numrit • Posterat që ?asin për higjienën e dhëmbëve, temperaturën e mjedisit etj. janë mundësi që prodhojnë situata dhe kërkesa për t’u thelluar në konceptin e numrit • Ne mund të zhvillojmë bashkëbisedime me fëmijët sesa herë ata kanë qenë vizitë te doktori, dentisti duke lidhur numrin me kohën • Një tjetër element që mu nd të bëhet shkas i thellimit në konceptin e numrit mund të jetë pirja e ilaçeve të ndryshme, sasia e tyre etj.

ZHVILLIM FIZIK DHE SHENDETI

Materialet

Postera për rritjen dhe zh villimin e njeriut nga vegjëlia në moshë të rritur, mjedise lojërash fizike që nxisin zgjatjen e trupit dhe forcim të muskujve etj.

Materialet Mjete sportive, postera shëndeti etj

Maj 9. TRANSPORT Udhëzimet

Lojëra: Lojëra të ndryshme Mënyra më e mirë për të mësuar fëmijët, është kur ai lëvizore realizohet në një mënyrë interesante dhe argëtuese dhe kjo 1. H apësira im e e gjë zhvillohet më së miri në parashkollor nëpërmjet lojërave ndërtimit nxitëse dhe emocionuese. 2. Transporti gjatë Më shumë veprimtari për transportin kohës së Përfshihen veprimtari ekstra që nuk përshtaten me kategoritë pushimeve; e tjera, duke i integru ar në kohën gjatë ngrënies, udhëtime në 3. Ç farë do të terren, dhe më shumë! vendosni në Hapësira ime e ndërtimit valixhen tuaj? Vendosni zhavorr, rërë, dhe m ateriale të tjera në një sipërfaqe të sheshtë, ndërkohë jepuni fëmijëve buld ozerë dhe kamionë lodre për të zhvendo sur gurë të mad hësive të ndrysh me. Transporti gjatë kohës së pushimeve Sillni kuti të ndryshme në klasë nga ato që përdoren për ambalazhin e pajisjeve elektronike të cilat m und t’i përdorni si anije, autobusë, aeroplanë dhe makina. Pasi fëmijët t’i ken ë zbukuruar sipas dëshirës së tyre do t’i përdorin për n jë udhëtim në vendin që kanë caktuar për pushime. Çfarë do të vendosni në valixhen tuaj? Gjatë kësaj loje në grup është koha e përforcimit të “ABC”. Vendosini fëmijët në rreth dhe përmendni emrin e një fëmije që ? llon me shkronjën “A” A-Ana “çfarë do të vendosësh në valixhen tënde?” Qershor 10. TRENI, NGJYRAT Temat Udhëzimet 1. Të mësuarit për të Udhëtimet janë pjesë e rëndësishme e aktivitetit ?zik. ngarë biçikletën, Duke vizituar qytete dhe fshatra të vendit, por edhe monopatinën dhe të tjera jashtë tij, fëmijët provojnë të bëjnë lëvizje të shumta që mjete sportive për fëmijë; u forcojnë muskujt d he i bëjnë ata aktivë në jetën e 2. Ekskursion në mjedise përditshme. Ju mund të ? isni rreth mjediseve që ata të ndryshme ku fëmijët vizitojnë ku r shkojnë në vende të tjera, shëtitje që luajnë dhe argëtohen, bëjnë në një mal ose në bregdet, ajrin e pastër që zhvillojnë sporte etj thithin, kënaqësinë estetike që provojnë nga bukuritë natyrore. 3.Veprimtari lojërash në mjedise të ndryshme të Mësuesja m und të kalojë nga mjetet e transportit të kopshtit, brenda dhe përgjithshëm në gjëra që janë më të lidhura m e fëmijët jashtë. si biçikleta, monopati etj. Aftësitë Të mësuarit për të ngarë biçikletën m onopatinë dhe të tjera m jete sportive për fëmijë, Bërja e vizitave në mjedise të ndryshme ku fëmijët luajnë dhe argëtohen, zhvillojnë sporte etj.

Materialet Postera për kujdesin dhe sigu rinë në rrugë

Zhavorr, rërë, buldozer dhe kamion lodër etj.

Kuti am balazhi, zb ukurime të ndryshme

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Zhvillimi fizik dhe shëndeti

Temat

Valixhe ose çantë udhëtimi dhe veshje, libra apo materiale të tjera që merren me vete kur udhëton

Materialet

Foto, postera, mjete sportive për fëmijë si biçikletë dhe monopatinë

Tema e shëndetit me fëmijët mund të fokusohet te: • Ndjenjat dhe emocionet që ata provojnë gjatë udhëtimeve, por edhe para dhe pas • Mbresat që u kanë lënë udhëtime të ndryshm e • Përdorimi i mjeteve të transportit si aeroplani dhe anija kur i kanë për herë të parë Aktiviteti ?zik mund të përqendrohet n ë mësimin e biçikletës apo monopatinës etj

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Edukimi artistik Integrimi kurrikular i jep mundësi mësuesit të shfrytëzojë aftësitë ose interesat që fëmijët romë dhe egjiptiane mund të kenë në disa fusha për të rritur motivimin e tyre për të nxënit në përgjithësi. Kështu, integrimi i lëndës së edukimit artistic më matematiken, me vizatimin, me edukimin teknologjik është një mundësi e mirë për të rritur përfshirjen e nxënësve rom në veprimtari në të cilat ata mund të arrijnë suksesin. Suksesi në veprimtari të tilla do të kishte disa rrjedhoja pozitive. Ai do të rriste : 1.besimin e fëmijëve rom tek vetja dhe ndjenjën e vetëvlerësimit. 2.vëmendjen e fëmijëve të tjerë për mundësitë e fëmijëve rom, 3.dyshimet e fëmijëve jo rom në paragjykimet e tyre për paaftësitë e fëmijëve rom 4.mundësitë e pranimit të fëmijëve rom si individë që jeta thjesht i ka hedhur në numrin e fëmijëve të pafavorizuar, por jo me paaftësi të lindur dhe pa mundësi zhvillimi. Edukimi artistik përfshin një fushë të gjerë veprimtarish. Në këtë fushë përmblidhen te gjitha veprimtaritë që i japin mundësi fëmijës të komunikojë nëpërmjet paraqitjes vizuale, tingullit muzikor, shprehjes teatrale dhe dramatike, mjeteve audiovizive, etj. Komunikimi audioviziv është shumë i fuqishëm, mesazhet që marrin fëmijet janë të shumta dhe të larmishme. Edukimi artistik i njeh femijet me element të artit, u jep kenaqësi dhe mundësinë të zhvillojne dhuntitë artistike. Fushat e artit qe tradicionalisht zënë vend në procesin edukativ dhe arsimor te kopshtit, janë muzika, arti i aplikuar, grafika dhe vizatimi. Që për femijet rom dhe egjiptian muzika është një element i cili mund të përdoret edhe në pjesët e tjera të programit të kopshtit. Muzika është një element i rendësishëm në kulturen e romeve dhe egjiptianeve dhe si e tille ajo mund te sherbeje edhe si një për lëhtësimin e përvetesimit të programit duke e alternuar me element te tjerë. Në programin e edukimit artistik një vend të rëndësishem e ze edhe veprimtaria teatrale e cila është nje tjeter fushe që fëmijëve te kesaj moshe iu pelqen që të zhvillojnë. Nga ekspërienca fëmijet rome dhe egjiptine kanë realizuar pjesë teatrale te mrekullueshme. Fushat artistike për të punuar me fëmijët - Veprimtari vizatimore, grafike dhe aplikative: Vizatimi për fëmijet është një mjet i rëndësishem për të përshkruar dhe 74

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

kuptuar realitetin, nëpërmjet tij fëmijet mesijnë të përshkruajnë me figurë një mendim, një fjalë, një ngjarje. - Veprimtari muzikore, veprimtaria vokale, instrumentale dhe vallja: Përmbajtja e veprimtarisë muzikore përmbledh: njohjen dhe dallimin e tingujve muzikor, përdorimin e tingujve të zerit, përdorimin e njeteve dhe instrumentave te ndryshem dhe kryesisht atyre tradicional dhe elektronik. Kurse veprimtaria vokale: këngë të ndryshme pë fëmijë, lojra të kënduara, mesimi i shkronjave te alfabetit me këngë kjo ka qënë një metod shumë efikase për një ecuri të mirë të procesit mesimor ne te gjitha fushat. Ku nëpërmjet muzikimit të përrallave, të tregimeve, vjershave të thjeshta procesi i te nxenit tek fëmijet rom dhe egjiptian ka qënë me produktiv. - Degjimi muzikor: Identifikimi i tingujve të realitetit që rrethon fëmijën; degjimi i melodive te ndryshme; Përvetësimi i artit të dëgjimit muzikor; zgjatja e një tingulli, intesiteti, lartësia, fragmente këngësh dhe perceptimi dhe riprodhimi i ritmit, i melodisë. - Veprimtaria dramatike: Ka si qëllim të zhvilloje tek fëmijet predispozitat e lojës teatrale, të zhvillojë imagjinatën, dëshireën për tu shprehur dhe për të vepruar në kuadrin e një loje teatrore. - Thurrjet, punime me kashtë, ekspozimet, veshjet tipike etj. Ka si qëllim ruajtjen e tradites se komunitetit rom dhe egjiptian, promovon kulturen, veshjet tradicionale dhe punimet artizanale kryesisht ato prej kashte. - Arti aplikativ: Fëmija duhet: . Të përceptojë marëdhënie afektive me materialet ne dispozicion. . të ndërtojë dicka sipas dëshirës apo imagjinatë së tij vetjake. . të provojë alternative të ndryshme përpunimi; të përdorë teknika të vizatimit, modelimit kolazhit, të përdorë produktet e realizuara, të shprehet në një punim që nxit imagjinatën dhe të konstatojë rezultatet e arritura

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Aktivitete që mund të organizohen:

Fëmijet nd ihmohen për: Të zhvillojë aftësitë krijuese Të ushtrohen në përdorimin e teknikave te thurjes, dhe promovimi i tradites rome

Fëmijet nd ihmohen për: Të kënaqen duke mbledhur dhe ngjitur objekte. Të ushtrohen me teknikat e prerjes, ngjitjes qepjes. Të mësojë të shkruaj fjalë të shkurtra. Të fillojë të tregoje tregime për gjërat që kanë ndodhur.

Shporta me karton dhe thurje Zhvillimi i aktivitetit Ndertoni nje rreth prej kartoni. Pritet kartoni ne 12 pjese duke ruajtur rrezen e tij e cila do te jete dhe baza e shportes. Me pas thurni koshin,duke punuar me fije leshi, spango lecka te prera gjate dhe te holla. Filloni thurjen nga baza e koshtit duke u ngjitur lart. Radhen e fundit të thurjes, bëjeni duke përdorur një gjilpërë me fije të cilën duhet ta kaloni ne te gjitha vrim at e hapura në këtë mënyrë jeni të sigurtë që thurja nuk do të prishet.

Libri që kam bërë vetë Zhvillimi i aktivitetit Prisni 3 faqe nga një kuti kartoni dhe ngjyroseni me bojra uji m e ngjyra te ndryshm e. Prisni piktura, fotografi nga një revistë ose dhe mund ti vizatoni vetë. Ngjisni nga një fo tografi ne cdo faqe. Bëni dy vrim a në njërn anë të cdo faqeje. Lidhini faq et me njera-tjetren duke kaluar spangon nëpër vrim at e hapura. Lëreni fëmijen te kthejë faqet dhe të th otë ose të shkruajë emrat e objekteve, ose të ndërtojë ngjarje rreth figurave.

Materialet Karton, fije leshi, spang, gjilpërë, lecka të prëra hollë dhe te gjata.

Materialet Karton, bojra uji, , gërshërë, ngjitës, një go zhdë për të hapur vrimat, sp ango, gazeta dhe revista te vjetra për fëmijet.

Mundësitë e përfshirjes së kulturës rome në kurrikulën e arteve UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Komuniteti rom në shekuj ka ruajtur dhe transmetuar kulturën dhe traditën vet, edhe pse ata janë gjithmonë në lëvizje. Pikërisht kjo kulturë dhe traditë përmes këtij projekti do të bëhet përfshihet dhe do “Mësuesja ime do që unë gjithmonë të këndoj, të gjejë hapësira edhe në kurrikulën e duke thënë se të gjithë romët arsimit parashkollor dhe atë të CF. Dinë të këndojnë shumë mirë”. Si do të mundet mësuesi ta Nxënëse rome përfshijë dhe bëjë pjesë të planit të tij individual në lëndët e arteve pikërisht të edukimit muzikor dhe edukimit figurativ? 1. Mësuesit duhet të kenë një njohje shumë të mirë të kurrikulës së arsimit parashkollor dhe CF. Duke njohur shumë mirë programet e arteve mësuesit do të përshtatin kulturën rome në momente të përshtatshme. Kështu në planin e veprimtarive të shkollës (në ato shkolla ku ka një % të konsiderueshme të komunitetit&fëmijëve rom, si shkolla 9-vjeçare “Bajram Curri ku 50% e nxënësve të shkollës janë rom) mësuesi planifikon edhe një veprimtari për këto nxënës, të cilët transmetojnë pjesë të kulturës së tyre. 2. Mësuesit duhet të grumbullojnë këngë të ndryshme rome për fëmijë, për ti përfshirë ato edhe në veprimtaritë që organizon shkolla. Mësuesit të edukimit muzikor dhe figurativ i del si detyrë të njohë dhe sjellë në veprimtaritë artistike muzikore apo figurative këngë, valle, traditën në veshje, ngjyra, punë artistike të cilat ekspozohen në një kënd të shkollës për të treguar vlerat e këtij komuniteti. 3. Mësuesit duhet të dinë tregime, përralla, apo ngjarje shumë domethënëse për kulturën dhe jetën rome, për t'i përgatitur si një pjesë e vogël teatrale me fëmijët. Të njohësh historinë e një fisi, kombi apo vendi nuk është aq e lehtë. Këtë gjë mësuesit mund ta përftojnë përmes takimeve me prindër të këtij komuniteti duke bërë të tyret: historitë, përrallat, personazhet kryesore të këtij komuniteti. 4. Mësuesit duhet të njohin shumë artin e romëve dhe disa karakteristika të punëve të tyre artizanale për të nxitur tematika të ndryshme gjatë orës së edukimit figurativ. Punët e dorës së romëve kanë të bëjnë konkretisht me punë artizanale siç

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR 78

janë: thurja e kanistrave, bërja e sistrave, thurjet shumëngjyrëshe etj. Kështu mësuesit duhet të njohin këtë lloj arti ose artizani për t'ua shpjeguar fëmijëve dhe bërë pjesë e artit të përgjithshëm. Krijimi i një këndi me ekspozita të ndryshme të punëve të këtyre fëmijëve është e domosdoshme dhe zhvillon kulturat brenda një shkolle. 5. Mësuesit duhet të dinë disa nga vallet tipike të romëve, veshjet dhe lëvizjet e tyre. Muzika dhe kultura rome është sa e pasur aq edhe e larmishme. Duke njohur vallëzimet tipike të tyre, mësuesit sjellin në klasë një pjesë të kulturës së tyre artistike, duke i nxjerrë në pah vlerat e tyre dhe duke veçuar karakteristikat e kësaj kulture. 6. Mësuesit duhet të nxisin fëmijët të sjellin instrumente muzikore tipike rome, të prodhuara nga vetë ata apo nga prindërit e tyre. Gjithashtu romët janë edhe bërës të shumë veglave muzikore që ata i përdorin gjatë shoqërimit të këngëve dhe valleve të tyre. Kështu njohja dhe përdorimi i tyre do të ishte shumë i rëndësishëm gjatë veprimtarive të ndryshme artistike. 7. Mësuesit duhet të nxisin fëmijët që përmes artit fëmijët të shprehin botën e tyre emocionale dhe shpirtërore, duke nxjerrë në pah kulturën rome. Çdo kulturë ka karakteristikat e veta të cilat çdo fëmijë rom duhet ti dijë ti shpalosë ato shumë mirë dhe pa droje. Kështu nxitja për të reflektuar apo shpjeguar kulturën e vet është një nga kërkesat që mësuesi duhet të ketë parasysh gjatë përdorimit të programit apo përfshirjes së kësaj kulture në kurrikul. Bota emocionale dhe krenaria për këtë kulturë duhet të shfaqet me të gjitha dimensionet e fëmijëve. Vizatimi i flamurit, i motiveve rome, thurja etj., duhet të jenë pjesë e pandashme e asaj pjese të kurrikulës që mësuesit do të përdorin në orë të veçanta. 8. Mësuesit duhet të inkurajojnë fëmijët që të ndjehen krenarë për kulturën dhe traditat e tyre. Përrallat, tregimet, historia, arti, kultura, muzika etj., të gjitha duhet të jenë pjesë e krenarisë dhe zhvillimit të kulturës rome edhe në shkollë. Kjo bën që ata të mos ndjehen të veçuar apo jo të barabartë, por shpalosin me krenari pjesë të historisë, traditave, zakoneve, artit dhe muzikës së tyre.

Nr. Linjat e studimit dhe kërkesat e arteve në arsimin parashkollor 1.

Drama  Të tregojnë që pjesët teatrale, janë situata ku ata marrin pjesë dhe luajnë;  Të punojnë në grup me të tjerët gjatë dram atizimit të një pjese teatrale;  Të përdorin imagjinatën gjatë lojës teatrale;  Të trego jnë që prezantimi skenik zhvillohet nga disa personazhe që quhen aktorë;  Të tregojnë se një prezantim skenik përfshin karaktere (personazhe) kryesore dhe të përgjithshme;  Të shpjegojnë se kostumet, tingujt dhe muzika mund të jenë pjesë e mjaft prezantimeve skenike që ata shikojnë p.sh: kecat dhe ujku, borëbardha, etj.;  Të përshkruajnë pjesët që luajnë në mjedisin e tyre;  Të sjellin shembuj të pjesëve teatrale (për fëmijë) që shiko jnë në shtëpi, komunitet etj.;  Të shpjegojnë efektet që krijon një pjesë teatrale tek ata;  Të marrin pjesë në diskutimet rreth një përvoje që ata kanë në interpretimin e një pjese teatrale;

Linja studimi dhe kërkesa mundshme nga kultura rome për moshat 3-6 vjeç Drama  Të tregojnë që pjesët teatrale, janë situata ku ata marrin pjesë dhe luajnë;  Të pu nojnë në grup me të tjerët gjatë dramatizimit të një pjese teatrale me temë rom e;  Të përdorin imagjinatën gjatë lojës teatrale;  Të tregojnë që prezantimi skenik zhvilloh et nga disa personazhe që quhen aktorë;  Të shpjego jnë si kostumet, tingujt dhe muzika mund të jenë p jesë e mjaft prezantimeve skenike q ë ata luajnë dhe shikojnë;  Të përshkruajnë pjesët që luajnë në mjedisin e tyre;  Të sjellin shembuj të pjesëve teatrale rome (për fëmijë) që shikojnë në shtëpi, komunitet etj.;  Të marrin pjesë në diskutim et rreth një përvoje që ata kanë në interpretimin e një pjese teatrale me temë rome;

Ide dhe tema të përbashkëta

Materiale burimore

Përralla të ndryshme rome.

Përralla të thjeshta, ku përmbajtjet mun d ti tregojnë edhe në shqip, duke bërë krahasime apo gjetur ndonjë të përbashkët.

Ritet e një feste rome : mjediset, veshjet, muzika, këngët, historitë etj.

Skenim i i një historie shum ë të njohur rome për fëmijë (duke e luajtur atë në gjuhën rome, me veshjet rome dhe në mjedisin rom të përshtatur në një miniskenë)

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Linja kurrikulare e zhvillimit artistik

Motivimi i një prindi, për tregimin e demonstrimi n e një feste shumë të njohur rome p.sh: Festa e Shëngjergjit.

KURRIKULA E ZHVILLIMIT ARTISTIK

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR 80

Muzika  Të dallo jnë tingujt natyralë dhe muzikorë;  Të përdorin me fjalët e veta tinguj, zhurma, duke përmendur disa nga karakteristikat dhe cilësitë e tyre;  Të krijojnë tinguj të ulët - të lartë, fortë- të butë, të gjatë – të shkurtër;  Të zhvillojnë ndjenjën ritmike përmes fjalive me fjalë 2-3-4 rrokësh, në muzikë dhe në mjedis;  Të zhvillojnë m odele ritmike të marra nga fjalitë, nga muzika apo m jedisi;  Të eksperim entojnë me zë dhe instrum ent, duke krijuar dhe imituar;  Të dallo jnë zërin që flet dhe zërin që këndon;  Të dallojnë nd ryshimet midis zërave të tij/saj dhe zërave të tjerë;  Të dallo jnë ndryshimet e tingujve p.sh: midis instrumenteve;  Të zbatojnë karakterin shpejt – ngadalë në këngë apo lojëra muzikore;  Të këndojnë këngë të thjeshta për fëmijë, me tematikë të ndryshme: shoqërore, natyra, familja, kopshti etj.;  Të luajnë dhe këndojnë lojëra muzikore;  Të dëgjojnë muzikë m e dëshirë;  Të përgjigjet pjesëve m uzikore që dëgjon në mënyrë verbale ose joverbale (p.sh me lëvizje trupore ose vizatime të ndryshm e).

Muzika  Dallojnë tingujt natyralë dhe m uzikorë;  Përdorin me fjalët e veta tinguj, zhurma, duke përmendur disa nga karakteristikat dhe cilësitë e tyre;  Krijojn ë tinguj të ulët - të lartë, fortë- të butë, të gjatë – të shkurtër;  Zhvillojnë ndjenjën ritmike përmes fjalive me fjalë 2-3-4 rrokësh, në muzikë dhe në m jedis;  Zhvillojnë modele ritmike të m arra nga fjalitë, nga muzika apo mjedisi i tyre rom;  Eksperimentojn ë me zë dhe instrument, duke krijuar dhe imituar;  Dallojnë zërin që flet dhe zërin që këndon;  Të dallojnë ndryshim et midis zërave të tij/saj dhe zërave të tjerë;  Të dallojnë ndryshim et e tingujve p.sh: midis instrumenteve karakteristike rome që ata njohin;  Të zbatojnë karakterin shpejt – ngadalë në këngë apo lojëra muzikore rom e;  Të këndojnë këngë të thjeshta për fëmijë, nga me tematikë të ndryshme rome: shoqërore, natyra, familja etj.;  Të luajnë dhe këndojnë lojëra m uzikore rome;  Të dëgjojnë muzikën rome;  Të përgjigjet pjesëve m uzikore rome në mënyrë verbale ose joverbale (p.sh m e lëvizje trupore ose vizatime të ndryshme).

Mu zika rome për fëmijë.

Këngë rome për këtë grupmoshe:

Përvoja jetësore të fëmijëve romë nga festa të ndryshme në komunitet.

1. .ninulla 2. këngë për fëmijë 3. p ër natyrën

Instrument et e ndryshme që ata përdorin. Kënga him n. Lojëra muzikore rome me këndim (nëse ka).

të cilat fëmijët mund ti këndojnë edhe në shqip. Përdorim ii instrumentev e gjatë këndimit.

Arti figurativ  Të përdorin mjete, materiale dhe teknika të ndryshme gjatë p unëve të tyre;  Të përzgjedhin materialet e duhura të artit dhe mjetet që u duhen;  Të shpjegojnë kuptimin e fjalëve: vija, ngjyra, forma;  Të përcaktojnë lloje të ndryshme vijash në m jedisin që i rrethon dhe në punët e tyre të artit;  Të përcaktojnë ngjyrat: të ngrohta (kuqe, verdhë, portokalle) - të ftohta (blu, jeshile, lejla), në m jedisin që e rrethon dhe në punët e tyre të artit;  Të përcaktojnë disa forma (gjeometrike dhe natyrore) në mjedisin që e rrethon apo në punët e tyre të artit;  Të krijojnë m odele të ndryshme me plastelinë;  Të kërkojnë për modele në m jedisin që e rrethon apo në punët e tyre të artit;  Të diskutojnë punët e artit, të vetat apo nga libra ilustrativë;  Të shpjegojnë punët e tyre të artit dhe të tjerëve;  Të përshkruajnë disa lloje të artit figurativ;  Të shpjegojnë punët (krijimet) me dëshirë dhe kuriozitet;  Të reflektojnë mbi punët e veta dhe të tjerëve;  Të diskutojnë për artin figurativ në komunitetin e tyre.

Arti figurativ  Të përdorin mjete dhe m ateriale të ndryshme gjatë pu nëve të tyre;  Të përzgjedhin materialet dh e mjetet që u duhen për të pu nuar punë të ndryshme të në klasë apo dhe artit rom ;  Të shpjegojnë kuptimin e fjalëve: vija, ngjyra, forma;  Të përcaktojnë lloje të ndryshme vijash në mjedisin që i rrethon dhe në punët e tyre të artit;  Të përcaktojnë ngjyrat: të ngrohta (kuqe, verdhë, portokalle) - të ftohta (blu, jeshile, lejla), në mjedisin që jetojnë, veshjet rome, apo dh e në zbukurim et apo orenditë shtëpiake;  Të përcaktojnë disa forma (gjeometrike dhe natyrore) në m jedisin ku ata jetojnë;  Të krijojnë punë të ndry shme m e plastelinë, thupra etj du ke sjellë m odele nga m jedisi i tyre rom;  Të diskuto jnë punët e artit të tyre (krijimet) me dëshirë dhe kuriozitet;  Të përshkruajnë disa lloje të artit të tyre;  Të diskuto jnë për artin e tyre rom në komu nitetin e tyre.

Veshjet rome – motive dhe karakteristika të tyre (ngjyrat, format etj).

Përdorimi i mjeteve si lapsi në shkruajtjen e emrit të tyre. Shtëpitë e romëve: karakteristika të zbukurimeve dhe orendive. Shtegtimet e romëve: natyra e shprehur përmes ngjyrave.

Flamuri rom – ngjyrat (lapsa m e ngjyra ose bojëra uji)

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Shtëpitë – orendi të ndry shme Emra romë – tabelë me em ra të ndry shëm Zbukuri me rome – mod ele

Punë artizanale si: kanistra të thurura, dekorime, punë në metale etj.

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR 82

Vallëzimi  Të zhvillojnë në mën yrë të vetëdijshme gjatë vallëzimit, veprim et që lidhen m e trupin, hapësirën dhe lëvizjet e vallëzimit;  Të vallëzojnë duke zbatuar gjatë kërcimit një shumëllojshmëri dinamikash si p.sh: shumë shpejt, shumë ngadalë etj.;  Të kërcejnë duke mbajtur saktë kohën (p.sh përmes goditjeve me shuplaka);  Të kontrollojnë hapësirën që i duhet për të vallëzuar;  Të vallëzojnë duke zbatuar termat: afër, larg, përmes, në mes, në qendër, mbrapa, nën, mbi, brenda, rreth e qark, udhëheqës, ndjekës;  Të demonstrojnë lëvizje të ndryshme, qoftë edhe të kopjuara;  Të shprehin përmes kërcimit: imagjinata, ndjenja etj.;  Të im provizojnë modele të ndryshme kërcimi si: bashkëkohore, popullore, etj.;  Të shpjegojnë vallëzime të ndry shme me dëshirë dhe kuriozitet;  Të reflektojnë rreth vallëzimeve të ndryshme që kërcejnë apo shikojnë;  Të zbulojnë lidhjet e vallëzimit me arte të tjera si: dramën, muzikën, artin figurativ etj;  Të diskutojnë even imentet e vallëzimit që janë bërë në komunitet.

Vallëzimi  Të zhvillojnë në mënyrë të vetëdijshme gjatë vallëzimit, veprimet që lidhen me trupin, hapësirën dhe lëvizjet e vallëzimit;  Të vallëzojnë duke zb atuar gjatë kërcimit një shumëllojshmëri dinam ikash si p.sh: shumë shpejt, shumë ngadalë etj.;  Të kërcejn ë duke mbajtu r saktë kohën (p.sh përm es goditjeve me shuplaka);  Të vallëzojnë duke zb atuar termat: afër, larg, përmes, në m es, në qendër, mbrapa, nën, m bi, brenda, rreth e qark, udhëheqës, ndjekës;  Të demonstro jnë lëvizje të nd ryshme, nga valle të nd ryshme rome;  Të improvizojnë m odele të nd ryshme kërcimi nga kultura rome, bashkëkohore, popullore, etj.;  Të flasin rreth vallëzimeve të nd ryshme që kërcejnë apo shikojnë;  Të diskuto jnë festat e vallëzimit që janë bërë në m jedisin e tyre rom.

Vallet rome -karakteristika të tyre. Lëvizjet e trupit – sipas muzikës rome. Veshjet rome gjatë festave apo ceremonive të ndryshme rome.

Vallet rome – motivimi i një prindi rom për të demonstruar valle rom e.

Sjellja e një veshje rome në kopsht p ër tu njohur më mirë.

IV - ETIKA PROFESIONALE NE ZHVILLIMIN E PROGRAMIT MESIMOR PER PARASHKOLLORET DHE CIKLIN E ULET

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Përtej njohurive dhe aftësive dhe nëpërmjet tyre, shkolla synon një ndikim të fortë në formimin e karakterit të nxënësve, duke u përqendruar në rrënjosjen e qëndrimeve, vlerave dhe bindjeve vetjake. Gama e tyre është shumë e gjerë dhe përfshin, ndër të tjera, mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe të fëmijëve, në veçanti, mospranimin dhe mos ushtrimin e çfarëdo lloj diskriminimi, respektimin dhe zhvillimin e vlerave kombëtare,mbrojtjen e mjedisit në të gjithë larminë e tij etj. Treshja klasike e kurrikulës është: e vërteta, e bukura dhe e mira. Keqkuptimi radicional ndan prerazi të vërtetën si objekt të shkencave të natyrës; të bukurën si eskluzive të arteve, përfshirë dhe letërsinë: të mirën, privilegj të edukimit qytetar, por, deri diku, edhe të shkencave shoqërore. Në të gjitha fushat e të nxënit, në çdo lëndë, mësuesit duhet t'i japin mundësinë secilit nxënës të ushtrohet që të mbajë qëndrim etik ndaj ngjarjeve, dukurive dhe pikëpamjeve e sjelljeve në klasë, në shkollë dhe në shoqëri. Secili nxënës duhet të bëhet i aftë: - Të vlerësojë sjelljet, veprimet dhe qëndrimet e tij dhe të të tjerëve, të individëve ose të institucioneve, në të shkuarën dhe në të tashmen, nga pikëpamja e dobisë së përbashkët për komunitetin, kombin e më gjerë. - Të jetë pjesëmarrës aktiv i veprimtarive dhe i lëvizjeve të cilat synojnë përmirësime në shkallë komuniteti, vendi, rajoni dhe më gjerë. Misioni i shkollës është të edukojë një qytetar që ndjek ngjarjet jo thjesht për kureshtje ose me keqardhje pasive, por që është veprues për ndryshime të dobishme. Për këtë qëllim, çdo mësues duhet të shtrojë para nxënësve sistematikisht pyetje, të tilla si: A mendoni se kjo është e drejtë? A sjell kjo dobi ose dëm për vete dhe për komunitetin? Çfarë duhej bërë? Çfarë duhet bërë? Çfarë mund të bëjmë? etj. Por, cilat do të jenë kriteret e gjykimeve etike? Si do të përcaktohen këto kritere? A ka kritere të tilla të pranuara nga të gjithë, apo secili prej nesh, pra edhe nxënësi ose mësuesi, mund të përcaktojnë kriteret që dëshirojnë në mënyrë subjektive?

Edukimi prindëror UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Në një manual për shkollën, botim i UNICEF shkruhet: “Mos i ndani fëmijët tuaj në të mirë dhe në të këqinj! Këto krijesa të mrekullueshme, bëhen të mirë apo të këqinj vetëm nga ne!” Adler e konsideron shkollën si vendi i arsimit për të gjithë dhe si vendi ku merret aftësia për të përballuar jetën. Ndërkohë po sipas tij prindërit kanë një problem shumë të madh. Shumica e tyre duke ia lehtësuar jetën fëmijëve nuk i përgatisin ato për më tej. Këtë ai e konsideron “edukatë të mangët”. Dhe këtu ndalet shumë te fëmijët e llastuar dhe ata të braktisur. Përse duhet pjesëmarrja e prindit në edukimin e fëmijës në shkollë? - Prindi sjell situatën e fëmijës. - Prindi bëhet bashkëvendimarrës. - Prindi mund të jetë anëtar i Bordit. - Bashkëpunimi rrit mbështetjen e nxënësit. Çdo situatë e krijuar në shkollë është pasojë e një problemi social. Dhe socializimi i fëmijës nis nga familja. Që të kultivohet një gjeneratë është punë shumë e mundimshme, të edukohet edhe më vështirë, ndërsa që të krijohet qytetar i vërtetë është diçka që meriton mirënjohje të vërtetë. Prindërit më mire se kishdo duhet të dinë sesi mund ta përmirësojnë të nesërmen e tyre, të ardhmen e tyre e cila vjen nëpërmjet mirërritjes dhe miredukimit të fëmijëve sot. Themelet e kësaj diturie, aftësie dhe dëshire janë më të sigurta nëse ne fillojmë t'i vendosim që në moshën më të re. Në mjaft vende të zhvilluara është bërë realitet i ashtuquajturi “Edukim i prindërve”. Ky edukim përfshin punën e programuar të shkollës në përgjithësi e të mësuesve në veçanti, për rritjen e nivelit pedagogjik e psikologjik të prindërve. Disa këshilla për prindërit - Vetëm në bashkëpunim me shkollën mund të arrini rezultatet e duhura në edukimin dhe mësimin e fëmijëve. Mësuesi është bashkëpunëtori juaj i parë dhe mik i fëmijës suaj. Këshillohuni me të, mbështetni autoritetin e tij. Vërejtjet që keni për punën e mësuesit bëjini present në shkollë dhe jo në praninë e fëmijëve. - Detyrimisht ndiqni të gjitha mësimet e fëmijës si dhe takimet me prindët në shkollë. Nëse për këtë nuk keni mundësi komunikoni me mësuesin me letër ose me telefon. - Çdo ditë interesohuni për ecurinë e fëmijës suaj. Pyeteni:

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Gëzohuni nga sukseset, mos u demoralizoni nga ndonjë dështim që pëson fëmija juaj. - Kontrolloni rregullisht plotësimin e detyrave të shtëpisë dhe nëse është e mundur, jepini ndonjë ndihmë fëmijës, kur atij i duhet ajo. Ndihma dhe kontrolli nuk duhet të jenë të rreptë, të mbushur me moralizime, që e fyejnë fëmijën. Kryesorja është zgjimi i interesit për të mësuar. Duke kontrolluar detyrën e shtëpisë, përgëzojeni fëmijën nëse ai e ka kryer atë mirë. Pyeteni atë herë pas here:

- Përkrahni angazhimin e fëmijës për pjesëmarrjen e tij në zgjidhjen e problemeve të klasës e të shkollës. - Përpiquni të dëgjoni deri në fund tregimet e fëmijëve për veten, klasën, shkollën. Ndarja me to e emocioneve është një kërkesë e natyrshme e fëmijëve.

KUJDES Shumë herë prindërit dhe të rriturit qëllimisht apo jo qëllimisht bëjnë gjëra që mund të jenë shembull i keq për fëmijën dhe të rinjtë tjerë pranë nesh.

Disa këshilla praktike dhe të thjeshta UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

1- Mos më llastoni, unë e di se nuk mund të kem gjithçka 2- Mos më godisni, kjo më mëson se e goditura zgjidh gjithçka 3- Mos më bëni premtime që nuk mund t'i mbani, kjo më bën të humbas besimin te ju 4- Mos më bëni të ndihem i vogël, ndryshe unë do filloj të sillem si i madh 5- Mos bëni për mua gjëra që mund t'i bëj vetë, kjo më bën të ndihem gjithmonë bebe. 6- Mos më qortoni në sy të të tjerëve, unë do ju dëgjoj më mirë kur më flisni vetëm 7- Mos dyshoni tek unë, ndryshe do ndihem i fyer 8- Mos ju shmangni pyetjes time, ndryshe unë do pyes dikë tjetër 9- Mos u shqetësoni nëse ju marr ndopak nga koha juaj, rëndësi ka sa përfitoj unë gjatë kësaj kohe 10-Silluni me mua si me shokun tuaj, kështu dhe unë Do jem shok me ju

Më poshtë janë të përshkruara disa situata dhe këshilla Shembull i Keq për Fëmijët

me zë të lart i drejtohemi bashkëshortit apo fëmijëve sapo të ndihet cingërima e telefonit. Edhe pse ne mbase nuk e kemi vënë re, ne sapo u bëmë një shembull i keq i të gënjyerit pranë fëmijëve tanë. Kur ata na shohin duke mos e thënë të vërtetën ata do të mendojnë se qenka në rregull të gënjesh. Babai dhe nëna po e bëjnë. Po të ishim më të vetëdijshëm për rolin tonë si shembull për fëmijët, ne do t'i ishim shmangur këtij gabimi duke përdorur një mënyrë tjetër; duke i thënë bashkëshortit apo fëmijëve që nuk jemi në gjendje të flasim në këtë moment, e jo që nuk jemi në shtëpi;

"Thuaj që nuk jam këtu"

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Nuk Duhet të Bëjmë Premtime të cilat nuk mund t`I mbajmë

“Do të çoj në ëmbëltore nëse sillesh mirë!”

Për shembull, ne kurrë s'do të duhej t'iu themi kur nuk e kemi ndërmend vërtetë që të shkojmë atje. Edhe kjo është gënjeshtër, dhe nëse bëjmë diçka të tillë, fëmijët mund të humbasin besimin në gjithçka që u themi.

Mos u Grindni me Bashkëshorti(e)n në prezencë të fëmijëve Si do të ndihej një fëmijë po të shihte nënën dhe babin duke bërtitur madje ndoshta edhe duke sulmuar njëri - tjetrin? Çfarë tmerri do të përjetonin në atë moment. Dhe si do vepronin në atë moment. Dhe çfarë do mësonin të bënin pastaj? A do të mundnin ata të kthehen në lidhjen e dashur prindërore pasi të shohin fjalosjen e abuzimin fizik ndaj njëri - tjetrit? Nëse ne bëjmë një gabim të ngjashëm, grindje apo goditje ndaj njëri - tjetrit para fëmijëve tanë, ne duhet të jemi të sigurt të përfshijmë edhe fëmijët tanë në momentin e pajtimit madje edhe të kërkojmë falje para tyre për sjelljen tonë të papjekur Nuk ka rëndësi cfarë nëna dhe babai THOTË, por cfarë nëna dhe babai BËJNË, VEPROJNË.

Konsumimi i televizionit duhet të mësohet Ekspertët e kësaj fushe si mjekët, psikologët dhe sociologët vijnë në përfundimin e hidhur se shumë prindër, thjesht nuk kujdesen për shprehinë e shikimit televiziv për fëmijët e tyre. 1. Aparati televiziv nuk është "Baby sitter"(përkujdesje e fëmijës) 2. Konsumimi i programit televiziv duhet të bëhet në përputhshmëri me moshën e fëmijës 3. Fëmijët e vegjël nuk lejohen të shikojnë televizion vetëm. Ata kanë nevojë për "mbrojtjen e afërt" dhe sqarimin mbi emisionin nga një i rritur. 4. Nuk i lejohet fëmijës të zgjedhë programin televiziv në mënyrë të pakontrolluar. Sot ka televizione me "çelës" të cilat bllokojnë programe jo të preferuara për fëmijët. 5. Kujdes nga shokët/shoqet e fëmijës tënd që nuk kanë ndonjë kujdes prindëror. Filmat e ndaluara, si filmat pornografikë, kriminalistikë, lehtësisht mund të shikohen edhe te fqinji i afërt.

Krijimi dhe nxitja e raporteve midis Familjes, shkollës dhe punonjësit social apo Psikologut në të mirë të fëmijës

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

0-3 vjet: nuk ka shikim televiziv 3-6 vjet: shikimi në raste shumë të rralla 6-9 vjet: maksimal një gjysmë orë në ditë por, jo rregullisht 9-12 vjet: maksimal një orë në ditë por, jo rregullisht 12-15 vjet: maksimal një orë e gjysmë çdo dite, por jo rregullisht 15-18 vjet: maksimal dy orë në ditë, por jo rregullisht.

Bashkëpunimi me prindërit Qëllimi i standardit në këtë fushë është sigurimi i marrëdhënieve të tilla në mes të fëmijëve dhe të rriturve që t'u japin mundësi fëmijëve të zhvillojnë një të kuptuar të vetes dhe të tjerëve, në krijimin e një klime të karakterizuar nga mbështetja pozitive, ngrohtësia, respekti personal dhe përgjegjësitë. Standardi përcakton rolin e mësuesit si një lehtësues të bashkëveprimit të fëmijëve me njeri tjetrin, duke iu dhënë kështu mundësi atyre për zhvillimin e vetvlerësimit, kompetencave sociale dhe rritjes intelektuale. Mesuesi mbështet prindërit si edukatorët e parë të fëmijës dhe respekton kulturën dhe prejardhjen sociale të familjes. Kështu puna e mësuesit në programin parashkollor nuk mund të shihet e shkëputur nga ajo që duhet te vazhdojnë prindërit në shtëpi. Jo çdo gjë në lidhje me edukimin e fëmijës duhet t`i lihet në dorë mësuesit, por prindi dhe mësuesi duhet të jenë bashkpunëtorë shumë të mirë të njeri tjetrit, për të pasur rezultate sa më të mira. Për këtë mësuesi duhet të ketë kujdes në: A . Informacioni mbi fëmijën - Sigurohet mbledhja e informacionit në dobi të fëmijës dhe të familjes. - Para regjistrimit, prindërit shkruajnë historinë e zhvillimit të fëmijës dhe ky dokument ruhet në dosjen e secilit fëmijë. - Për të siguruar një trajtim të përshtatshëm dhe në mirëkuptim të plotë, midis mësuesve dhe prindërve, diskutohen aspekte të veçanta të zhvillimit të fëmijës. 89

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

- Prindërit njihen me dokumente të shkruara ku paraqitet puna e bërë në programin parashkollor - Dhënia e informatave të nevojshme për përparimin dhe vështirësitë e ngecjeve eventuale të fëmijëve. - informacioni ju jepet prindërve nëpërmjet librit të punës, paraqitjes së punimeve të fëmijëve, vendosjes në një vend tëdukshëm të programimit ditor dhe javor të punës edukative apo dhe formave të tjera. - Një proces orientimi të prindërve ku përfshihet njohja me ambjentet e brendshme dhe të jashtme te programit parashkollor, oraret për t'iu shpjeguar mënyrën se si funksionon institucioni. B. Realizimi i programit të edukimit parashikon mbështetjen dhe pjesëmarrjen e prindërve - Parashikohen veprimtari që të përmirësojë dhe të pasurojë aftësitë e prindërve si edukatorë. - Prindërit marrin pjesë në veprimtari të organizuara nga institucioni si: takime, seminare, punë në grupe, mbledhje e prindërve. - Stafi shkëmben me prindërit ide, mendime dhe praktika te dobishme për rritjen dhe edukimin e shëndetshëm të fëmijëve. - Veprimtaria e institucionit parashkollor respekton kulturën e fëmijëve dhe të familjeve të tyre. - Prindi në bashkëpunim me edukatore ndihmon për zhvillimin e veprimtarive edukative të veçanta; Përfshirjen e prindërve romë në tema të caktuara dhe proçese edukative, si psh; përfshirjen e tyre në krijimin e një këndi kulturor apo historik të popullit rom; në orën e mësimit të valleve nga komuniteti rom edhe për fëmijët ë tjerë; në orën e gatimevë tradicionale nga kultura të ndryshme; etj C. Ka mjete të ndryshme që sigurojnë komunikimin personel prind - Vendosjen e marrëdhënieve pozitive me prindërit - Vendosjen e besimit të prindërve tek mësuesi - Respektimin e rregullave të etikës dhe mosdiskriminimin (mënjanimin e sjelljeve apo fjalëve diskriminuese) - Trajtimin e barabartë të të gjithë prindërve - Takime të shpeshta me prindërit për mbarëvajtjen e fëmijëve dhe për t`i kërkuar atyre “ndihmë” dhe një rol sa më përfshirës dhe bashkëpunues në mirëedukimin e fëmijës

Bashkëpunimi me fëmijët

Mësuesi duhet të njoh shumë mirë kërkesat e programit parashkollor dhe të përpiqet që t'i përqasi këto kërkesa edhe ndaj realitetit gjuhësor të fëmijëve (psh komunikimi në gjuhë shqipe mund të gjejë pika takimi kur shfrytëzojnë komunikimin në gjuhën rome etj) . Mësuesi/ja mund të hartojë objektiva të nxëni, të përshtatshme për fëmijët romë, të cilët shfaqin dobësi të theksuara. E rëndësishme është që këta fëmijë duhet të jenë ata që do të përfshihen me përparësi në të gjitha lojërat, këndet e aktiviteteve dhe çka është e rëndësishme nxitjen dhe shoqërizimin e tyre me fëmijët e tjerë. Mësuesi/ja duhet të krijojë në klasë gjithmonë një mjedis të përshtatshëm, në të cilin fëmijët të lëvizin lirisht, të punojnë në grupe të përziera me fëmijë romë, si dhe të krijojnë mundësitë që ata të ndjehen mirë . Mësuesi/ja duhet të përdorë sa më shpesh vlerësime motivuese dhe nxitëse për fëmijët romë gjatë procesit të të nxënit të gjuhës shqipe. Kjo u jep atyre besim se mund të përparojnë. Krijimi i një dosje me punimet dhe krijimet personale, paraqitja e tyre tek prindërit konsiderohet si një teknikë vlerësimi shumë e frytshme, e cila u krijon shpresë për të mësuar dhe për të përballuar vështirësitë që ka mësimi i gjuhës shqipe.

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Roli i mësuesit

Roli i psikologut /punonjesit social Qëllimi kryesor i punës së specialistit të shërbimit psikologjik fokusohet në promovimin dhe zhvillimin mendor e fizik të fëmijëve, si dhe në ndihmesën dhe mbështetjen që jep për rritjen e cilësisë së procesit të mësimnxënies dhe mësimdhënies. Specialisti i shërbimit psikologjik është një person kyç në mbarëvajtjen e veprimtarisë mësimore edukative. Veprimtaria e tij zhvillohet në lidhje dhe bashkëpunim të ngushtë me stafin pedagogjik dhe me prindërit dhe komunitetin, si këshillimi me stafin, prindërit, këshillimi psikologjik individual, këshillimi psikologjik në grup, vlerësimi psikoedukativ, edukim special, veprimtari kualifikuese në ndihmë të stafit pedagogjik dhe prindërve

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Puna me komunitetin Edhe pse programet / institucionet parashkollore dhe shkollore në detyra dhe funksione të caktuara në kuadër të sistemit arsimor ato janë të lidhur fuqishëm me aktorët e tjerë lokal. Diagrami në vijim ilustron këtë marrëdhënie të ndërlikuar, por struktura e saj mund të jetë e ndryshme në kontekste të ndryshme. Zhvillimi i partneritetit në mes institucioneve paras h ko l l o re d h e s h ko l l o re , Projekt i financuar nga Unicef institucioneve të tjera lokale për parashkollorët, mosha 5-6 vjeç dhe aktorëve të komunitetit dhe komuniteteve etnike në pozitë UNICEF të pafavroshme paraqet një Qendra kontribut të madh për politikat e komunitare “SOT PËR TË ARDHMEN” sukseshme integruese. Partneriteti lidhet me besim, respekt MASH reciprok, pjesëmarrje dhe brengë për interesat e të gjitha palëve, duke pasur potencialisht DAR përfitime afat-gjata. Kjo do të thotë që shkollat duhet të gjejnë mënyrë për: - Krijimin dhe mirëmbajtjen e mekanizmave për konsultim dhe komunikim efektiv, - Përfshirjen në proceset vendimmarrëse, kurdo që është e mundëshme, të përfaqësusve të grupit të synuar (romët dhe egjiptianët), - Pranimin që është pjesë e përgjegjesisë të shkollës të përshtatet dhe përmirësohet në mënyrë të vazhdueshme për të adresuar në mënyrë sa më të mirë nevojat e të gjithë fëmijëve, përfshirë fëmijët romë, ashkali dhe egjitpianë. “Fëmijët gati për shkollë, shkolla gati për fëmijët”

Shkolla “E Re” DURRËS

Shkolla Shkolla “Eftali Koçi” “14 Nëntori” DURRËS DURRËS

Shkolla “Qemal Mici” DURRËS

Shkolla “Hasan Koçi” DURRËS

THE UNITED NATIONS CHILDREN'S FUND

Shkolla “Jusuf Ferra” DURRËS

Komiteti i prindërve

MINISTRIA E ARSIMIT DHE SHKENCËS

Psikologët e shkollave

DREJTORIA ARSIMORE, DURRËS

Shkolla Shkolla Shkolla "Qemal "Sul Domi" Haxhihasani” "Hamit Mullisi" ELBASAN ELBASAN ELBASAN

Shkolla "Abdyl Paralloi" ELBASAN

Një pyetje e rëndësishme lidhur me krijimin e partneriteve në mes komuniteteve, sidomos të ndjeshme në rastin e komuniteteve etnike në pozitë të pafavorshme është “me kë të diskutohet?”, “kush është përfaqësues legjitim i komunitetit?”. Përvoja tregon që alternativa më e mirë është lejimi i përfaqësimeve të shumta si dhe përfshirja sistematike, kurdo që është e 92

Gjatë krijimit të partneriteteve të punës në mes të institucioneve dhe organizatave të ndryshme duhet të merren parasysh disa kërkesa: - Partnerët duhet të ndajnë qëllimet e përbashkëta apo së paku duhet të jenë në përputhje me njëri-tjetrin; - Grupi i synuar (romët /egjiptianët) duhet të janë në qendër tëndërhyrjeve; - Duhet të ketë vullnet nga partnerët e ndryshëm dhe hierarkitë e tyre për t'u bashkuar në partneritete të tilla, si dhe koha dhe burimet duhet të alokohen për bashkëpunim; - Fryma e punës apo kultura organizative duhet të jetë në përputhje, apo duhet të ketë një motiv të fuqishëm për të qenë i hapur për t'u përshtatur me kultura tjera të punës; - Dhe në fund, duhet të ekzistojnë kanalet efektive të komunikimit dhe koha për të diskutuar, planifikuar, zbatuar dhe vlerësuar partneritetin. Nga këto sinergji do të përfitojnë jo vetëm fëmijët dhe prindërit, dhe familjet rome dhe egjitiane, por edhe të gjitha institucionet e përfshira në partneritet duke zbuluar mënyra të ndryshme të punës të përbashkët dhe duke plotësuar njëri-tjetrin.

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

mundur, të OJF-ve ekzistuese. Celësi tjetër për integrim të sukseshëm është rrjeëizimi dhe partneriteti në mes të institucioneve të ndryshme që kanë përgjegjësi apo që mund të kontribuojnë në përmirësimin e situatës të komuniteteve në pozitë të pafavorshme.

Rrjeti apo partneriteti i krijuar po ashtu do të ketë efekte të tjera pozitive, si: - Përgjigje më efektive për problemet më të vështira të romëve dhe egjiptianëve që nën qasjen klasike të fragmentuar, rrezikojnë jo vetëm të përjetësohen por edhe të zgjerohen në kohë; - Përdorimi më efikas i burimeve financiare; - Promovimi i frymës të ndarjes dhe bashkëpunimit më një efekt pozitiv të përgjithshëm në situatën vendore, jo vetëm në lidhje më romët dhe egjiptianët, por për gjithë komunitetin; - Kapacitet i ngritur për t'u marrë me sfidat e ardhëshme në mënyrë kreative dhe efektive. - Partneritetet po ashtu mund të jenë sfiduese. Krijimi i partneriteteve të sukseshme kërkojnë kohë dhe aftësi. Ruajtja e motivimit dhe entuziazmit është edhe një sfidë, sidomos nëse rezultatet pozitive nuk ndodhin shpejtë. Të gjithë aktorët relevant duhet të besojnë që përpjekjet e tyre janë të 93

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR 94

nevojshme. Kur krijoni partneritete lokale dhe ballafaqoheni me sfida, mos harroni që dobitë e partneritetit zakonisht peshojnë shumë më shumë se sfidat. Rekomandime Krijimi i ndenjës së nevojës dhe drejtimit të gjithë partnerët duhet të dinë që janë duke punuar drejt një qëllimi të vlefshëm. Po ashtu duhet të dijnë çfarë pritet nga ata. Vëmëndje ndaj takimeve dhe aktiviteteve fillestare përshtypjet e para janë shumë të dobishme. Njerëzit janë shpesh skeptik në mbledhjen e parë dhe mund të janë të dyshimtë për partnerë të tjerë. Vendosja e disa rregullave bazë me siguri që grupi do të ketë nevojë që të vendosë disa rregulla të veçanta lidhur me pjesëmarrje në mbledhje, diskutim, konfidencialitet, reflektime konstruktive dhe kontribute të pritshme. Inicimi i disa detyrave afatshkrutëra me mundësi të mira për sukses Sigurohuni që projektet fillestare të jenë reale dhe do të shihen si “fitues” te partnerët. Sfida periodike me fakte dhe informacione të reja Informacionet e reja (që do të mbledhni si partner) do të ndihmojnë për tù kuptuar më mirë situata juaj dhe të përmirësohet efektshmëria juaj. Hapësirë për mendimet, njohjet dhe shpërblimet pozitive. Njerëzit reagojnë në iniciativa pozitive në partneritet ashtu si bëjnë ata si individ Idetifikimi dhe përfshirja e njerëzve “të duhur” Të gjithë aktorët duhet të ndihen mikpritës si partner. Merrni parasysh tri grupe të veçanta: - Ata që janë të prekur dhe janë të interesuar për mbeshtetjen e integrimit të romëve dhe egjiptianëve; - Ata të cilët JANË të prekur, por NUK janë të interesuar; - Ata të cilët NUK janë të prekur, por JANË të interesuar. Për sa kohë që secili partner duhet të kuptojë dhe të pajtohet për rolin dhe përgjegjësitë e tyre, të gjithë partnerët duhet të kenë mundësi të marrin pjesë në cilindo vendim apo aktivitet ku kanë interes dhe ekspertizë. Lidershipi duhet të zgjidhet nga anëtarët e partneritetit. Dikush duhet të marrë përgjegjësinë fillestare për mbledhjen e anëtarëve. Por, pasi anëtarët të mblidhen, konsensusi është i nevojshëm për udhëheqje. Udhëheqja apo koordinimi përfshinë aftësinë për tì bërë njerëzit tì përkushtohen qëllimeve vullnetarisht dhe të pranojnë përgjegjësi. Metoda nga lart-poshtë në përgjithësi nuk do të funksionojë. Mbledhjet fillestare janë kyçe për sukses.

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

Krijimi i objektivave të arritshme - Për të arritur qëllimet, grupi duhet të krijojë qëllimet afatshkurta dhe afatgjata. Përqëndrohuni në të ardhmen gjatë krijimit të qëllimeve të qarta dhe të arritshme. Partnerët duhet të marrin përgjegjësi të caktuara që duhet tì kryejnë gjatë kohës së përcaktuar. Shumë shpesh partneritetet në këtë fazë ngecin për shkak të përvojave të tyre të kaluara dhe besimit të tyre çfarë grupi mund apo nuk mund të bëjë. Mos lejoni që e kaluara të udhëheq të ardhmen. Përdorni talentet - Ndërtoni partneritetin rreth interesave dhe fuqive të anëtarëve. Secili anëtar duhet të kontribuoj me talentet e tyre unike. Për shembull, disa mund të kenë përgjegjësi komunikimin me publikun ndërsa të tjerët mund të mbledhin informacione. Individët mund të ofrojnë ide dhe qasje të reja. Por, grupi ndan përgjegjësi për vendime dhe veprime, si dhe për suksese. Të gjithë anëtarët duhet të kanë mundësi të shprehin mendimet e tyre dhe të ofrojnë kritikë konstruktive. Inkurajimi i komunikimit dhe pjesëmarrjes - Partneritetet e sukseshme janë të ndërtuara në komunikim të pastër dhe të hapur. Diskutimi gjatë mbledhjeve dhe jashtë tyre duhet të jetë i sinqertë dhe i hapur. Partnerët duhet të dëgjojnë njëri-tjetrin dhe të ofrojnë reflektime konstruktive. Pjesëmarrja e balancuar po ashtu do të promovojë ndenjën e besimit dhe bashkëpunimit. Është me rëndësi të dakordohen procedurat e vendimmarrjes dhe të inkurajohet pjesëmarrja. Vendimet e marra me konsensus janë më efektive. Kjo nuk do të thotë që të gjithë do të jenë të kënaqur; por çdo kush mund të jetoj me vendimin. Megjithatë, duhet të përcaktohen procedurat alternative për situata kur konsensusi nuk mund të arrihet. Duke i marrë parasysh situatat e veçanta të partneritetit me institucione që kanë rregulla të ndryshme dhe ndonjëherë me fuqi të ulët vendimmarrëse, partnerët duhet të pajtohen për procedurat që do të jenë në pajtim me këto kufizime dhe të mos fajësojnë anëtarët për çështjet të cilat ata nuk mund tì ndërrojnë në mjedisin e tyre institucional. Tejkalimi i pengesave - Pa marrë parasysh sa janë bashkëpunues njerëzit në partneritetin tuaj, së fundi do të lindin disa probleme. Janë disa mënyra për tejkalimin e pengesave: - Parashikoni dhe parandaloni pengesat sa herë që është e mundur. Mënyra më e mirë është fitimi i kohës për tù njohur me mirë, krijimi i rrregullave bazë dhe dakordimi me rolet dhe përgjegjësitë individuale. - Mendoni një problem si sfidë të grupit (se sa si problem individual). Kemi prirje natyrale të fajësojmë individët për probleme. E vërteta është që

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

shumë probleme lindin sepse grupi lejon ato të ndodhin. - Kini kujdes me njerëz të vështirë. Kur ndodhin problemet me një person të caktuar keni kujdes mos të reagoni. Disa sjellje janë vetëm përçarje të vogla. Në anën tjetër, sjellje të caktuara përçarëse e ngadalësojnë përparimin.

REKOMANDIM i RËNDËSISHËM Riparimi i imazhit në reagimet e shkollës në lidhje me ankesat për keqtrajtim apo diskriminim ndaj romëve

Disa situata të hasura në lidhje me komunikimin me komunitetin Rom Mohimi - “Asnjë nga faktet e përmendura në ankesë nuk janë të vërteta; disa elemente mund të jenë të vërteta por janë të tepruara apo të nxjerrë jasht kontekstit” Fajësimi - “Është faji i tyre. Nuk mund të bëhet asgjë derisa romët apo egjiptianët nuk i ndryshojnë sjelljet dhe qëndrimet e tyre” Shmangja e përgjegjësisë - Provokimi “E dimë nga përvoja e kaluar se si reagojnë në situata të tilla, kështu që kemi bërë c`është e mundur për të shmangur rrezikun ndaj mësimdhënësve tanë”. Tërheqja “Vlerësimi jonë i parë ka konfirmuar raportin e juaj që disa nga mësimdhënësit në shkollat tona ndonjëherë shfaqin sjellje të papërshtatshme. E vlerësojmë që na keni tërhequr vëmendjen për këtë” Aksident “Në secilën shkollë, ndonjëherë mund të gjeni incidente fatkeqe, por ky është një rast i jashtzakonshëm për punën tonë” Qëllime të mira “Duhet t'i marrim parasysh prioritetet. Ne duam të sigurohemi që fëmijët janë të trajtuar mirë dhe marrin arsim cilësor, por natyrisht që nuk mund të kënaqim të gjithë.” Zvogëlimi i Ofendimit - Përkrahja “Cilësia e arsimit e ofruar nga mësimdhënësit tanë është e shkëlqyeshme; Ne kemi marrë nota të larta në të gjitha vlerësimet për vitet e kaluara.” Minimizimi “Kjo fare nuk përfaqëson punën që e bëjmë ne. Në çdo shkollë mund të ndodhin situata të tilla.” Diferencimi “Askush nuk mundet të matë aftësitë e mësimdhënësve apo cilësinë e punës në shkollë vetëm duke shikuar numrin e ankesave për diskriminim; ka edhe elementë të tjerë që duhet të merren parasysh.” Kalim “Çfarë jemi duke u munduar të bëjmë me përpjekje të mëdha është 96

UDHËZUESI I PARASHKOLLORIT

përmirësimi i cilësisë së përgjithshme të arsimit për të gjithë përfituesit.” Sulmi i paditësit - “Jeni duke i përdorur paratë që i merrni nga të huajt për të dëmtuar imazhin e shkollave dhe mësimdhënësve dhe jeni duke i dëmtuar të gjitha përpjekjet për të ndërtuar një situatë më të mirë në këto rrethana të vështira, në vend se t'i përdorni për një qëllim të mirë, ku familjet në kushte të vështira do të kishin përfituar apo t'i ndihmoni të dërgojnë fëmijët e tyre në shkollë.” Kompensimi “Në kuadër të shkollës kemi një numër të procedurave për të shqyrtuar rrethanat kur një situatë e tillë ndodhë, duke kontrolluar se a janë plotësuar standardet. Në rast të abuzimit, do të marrim masa të nevojshme për të kompensuar personin në fjalë.” Veprim korrigjues “Kemi marrë hapa për të korrigjuar këtë situatë. Po ashtu, kam kërkuar nga autoritetet vendore të shqyrtojnë mundësinë e ndryshimit të politikave aktuale për të parandaluar përsëritjen e situatave të tilla në të ardhmën.” Përulje “Jam i autorizuar në emër të drejtorit të shkollës dhe të gjithëmësimdhënësve, të shpreh keqardhjen tonë të thellë për situatën qe ka ndodhur. Nuk kemi arsye për të lejuar këtë të ndodhë, është faji jonë, kërkojmë falje dhe shprehim përuljen tona për gjithë familjen.” Komunikimi i drejtë Në mënyrë që të sigurohet një komunikim dhe bashkëpunim efektiv me komunitetet e romëve dhe egjiptianëve dhe me familjet e fëmijëve romë dhe egjiptianë është kyçe të përdoren kanalet dhe procedurat e përshtatshme të komunikimit. 1. Analizoni komunitetitn lokal për të identifikuar njerëzit apo strukturat që do ju mbështesin apo do ju kundërshtojnë. 2. Mos injoroni situatat e veçanta të familjeve dhe bëni përshtatjen e komunikimit në bazë të nevojave dhe mundësive të tyre. 3. Mos supozoni që prindërit romë dhe egjiptianë nuk janë të interesuar për përfshierjen në shkollë. 4. Mos e kufizoni përfshirjen e prindërve në mbledhje dhe organizoni takime me prindërit të cilat kanë për qëllim të ofrojnë: - Përvoja pozitive (të gjithë prindërit duhet të shohin sukseset e fëmijëve të tyre) - Motivim për përfshirjen e mëtejshme, - Ndërtim të besimit - Konsultime reale Njohja e kontributit të prindërve, pa marrë parasysh sa e madhe, është kyç në ndërtimin e besimit.

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

Siguroni pjesëmarrjen në vendimmarrje të prindërve në pozitë të pafavorshme dhe shmangiuni përpjekjeve minimale Edhe një rrezik tjetër që duhet shmangur janë përpjekjet minimale: realizimi i aktivitetit që vetëm formalisht dhe sipërfaqësisht respekton parimet e edukimit ndërkulturor, por në të vërtetë asgjë nuk ka ndryshuar në nivel më të thellë. Për shembull, prindi rom, apo egjiptian është përfshirë në Këshillin e prindërve, pa i dhënë atij/asaj mundësi të përfaqësojë interesat e prindërve romë apo egjiptian. Kështu që jepet përshtypja që prindërve romë apo egjiptianë iu është dhënë mundësia të marrin pjesë në procesin vendimmarrës, por në të vërtetë ruhet statusi jo i barabartë.

Mos injoroni konflikte duke shpresuar që asgjë nuk do të ndodhë Adresimi i menjëhershëm të çdo situate është i rëndësishëm. Mund të konsiderohen disa elemente: - Qasja konstruktive, përqëndrimi në zgjidhje e jo në probleme; - Stimulimi i palëve të përfshira të lëvizin nga pozitat në nevoja dhe interesa - Deklarimi që të drejatat dhe dinjiteti i të gjithëve duhet të respektohen.

Aktivitete interesante, por nuk janë të përcjellura me informim dhe reflektim të përshtatshëm mbi përvojat e mësimit Kur përdoren metodat interaktive, ato në të vërtetë çojnë në rezultate të synuara nëse janë të përcjellura me rishikim dhe reflektim të procesit, në ndjenjat dhe marrëdhëniet e përfshira, si dhe me gjëra të ndryshme që nxënësit i kanë mësuar (jo vetëm njohuri por po ashtu aftësi dhe qëndrime).

Mos injoroni konflikte duke shpresuar që asgjë nuk do të ndodhë Shkolla duhet të dërgoj mesazhe të qarta dhe koherente komuniteteve rome dhe egjiptiane, tërë komunitetit, autoriteteve vendore dhe aktorëve të tjerë, në lidhje dhe përkushtim për adresimin e nevojave të fëmijëve romë, ashkali dhe egjiptianë, ofrim të qasjes së barabartë në arsimin cilësor. 98

V - REKOMANDIME PËR INSTITUCIONE TE NDRYSHME

Unlike many other general English course books,

㐲

ㄲ ㄲ

Global has

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

- Shtrirja e sherbimit psikologjik e social me fokus në marrëdhëniet ndërmjet prindërve dhe kopshteve, si dhe të bëjë identifikimin dhe tërheqjen e këtyre fëmijeve në kurset parashkollore. - Përmirësim të kuadrit të inisiativave financiare për nxitjen e regjistrimit të fëmijëve romë nga prindërit - mbështetje financiare për familjet rome që regjistrojnë fëmijët në kurset parashkollore, ose t'u paguhet baza materiale e fëmijëve në kopsht. - Perjashtimi nga taksat vendore i certifikatave për fëmijët për efekt shkolle apo kopshti vërtetimet dhe certifikatat mund të lëshohet nga institucioni përkatës me shlyerjen e taksave vendore, pra nëse prindi nuk ka të paguara taksat vendore, atëherë e ka të pamundur të sigurojë certifikatën si bazë regjistrimi i fëmijës në kopsht apo shkollë. - Trainime të mësuesve dhe drejtuesve që punojnë në klasa me fëmijë romë me tematika te lidhura me kulturën, historinë, gjuhën, psikologjië rome dhe egjiptiane - Zhvillimi i programeve me prindërit romë për pajisjen e tyre me shprehitë e përfshirjes në arsimimin e fëmijëve romë (Hartimi i një platforme të veçantë për punë me prindërit romë). - Zhvillimi i kurseve për eleminimin E analfabetizmit për të rriturit që kanë braktisur shkollat.

100

V - BIBLIOGRAFIA

new laser cvr

ㄲ ㄲ

UDHËZUES PËR PARASHKOLLOR

• Standartet e arritjes ne Sistemin parashkollor Botim i ISP • Programi i kopshtit ,Grupi i I,II, III Botim i ISP • Strategjia Kombetare per femijet Miratuar me VKM nr. 368, date 31.05.2005 • Strategjia sektoriale e mbrojtjes sociale Ministria e Punes ,Ceshtjeve Sociale e shanseve te Barabarta • Propozim-programi për zhvillimin e edukimit dhe arsimit parashkollor, Shkup (qershor, 2005); • Standartet dhe konteksti kurrikular ne arsimin parashkollor ne Shqiperi. MASH • Nje shkolle per te gjithe. “Save the Children”, • Nje bote per tu zbuluar . “Save the Children”, • Standartet baze per mesuesin e arsimit parashkollor. IZHA (Instituti I Zhvillimit Arsimor). • “Zhvillimi i Fëmijërisë së Hershme” “Save the Children” • Standartet e zhvillimit dhe të mësuarit në fëmijërinë e hershme Botim I MASHT, Kosovë; Tetor 2011 • Avancimi i Pjesëmarrjes dhe përfaqësimit të komunitetit Rom në arsim Raporti për Shqipërinë; Mars 2010 • Strategjia kombëtare “Për përmirësimin e kushteve Të minoritetit rom” Botim I OSBE; 2006 • Fuqizimi i edukimit qytetar dhe nxitja e partneriteteve Përmes programeve të edukimit qytetar - Botim I CRS: Shkup 2004 • Programe të arsimit parashkollor - Tiranë (2006) • Standartet e përgjithshme të edukimit dhe arsimit parashkollor në Kosovë - Prishtinë ( Prill 2006) • “Zhvillimi i Fëmijërisë së Hershme” “Save the Children” • Krijo ,luaj , mëso ( Me gjithcka që ke përreth) “Save the Children” • Standardet e arritjes në arsimin parashkollor; “Edukimi parashkollor” botim i ISP • Programi i arsimit parashkollor për grup-moshën 3-4 vjeçare; MASH • Programi i arsimit parashkollor për grup-moshën 4-5 vjeçare; MASH • Programi i arsimit parashkollor për grup-moshën 5-6 vjeçare. MASH

102

FËMIJËT GATI PËR SHKOLLË, SHKOLLA GATI PËR FËMIJËT

Program i “Në Dobi të Gruas Shqiptare”

Useful to albanian women

NË DOBI TË GRUAS SHQIPTARE

“Fëmijët gati për shkollë, shkolla gati për fëmijët”

Shkolla “E Re” DURRËS

Shkolla Shkolla “Eftali Koçi” “14 Nëntori” DURRËS DURRËS

Projekt i financuar nga Unicef për parashkollorët, mosha 5-6 vjeç

Shkolla “Qemal Mici” DURRËS

Shkolla “Hasan Koçi” DURRËS

UNICEF THE UNITED NATIONS CHILDREN'S FUND

Qendra komunitare “SOT PËR TË ARDHMEN”

Shkolla “Jusuf Ferra” DURRËS

MASH

Komiteti i prindërve

MINISTRIA E ARSIMIT DHE SHKENCËS

Psikologët e shkollave

DAR

Shkolla Shkolla Shkolla "Qemal "Sul Domi" "Hamit Mullisi" Haxhihasani” ELBASAN ELBASAN ELBASAN

DREJTORIA ARSIMORE, DURRËS

Mëso

Www.facebook.com/qendrakomunitare @Qendrakomunitare Www.youtube.com/albaniawomen

Jeto

Shkolla "Abdyl Paralloi" ELBASAN

Duaj