Nadleśnictwo Kościan

Nadleśnictwo Kościan

L

asy pełnią wiele funkcji, ważnych dla nas wszystkich. Przyczyniają się do poprawy jakości powietrza, chronią zasoby wody, są miejscem życia wielu roślin i zwierząt, a przy tym dostarczają niezastąpionego surowca, jakim jest drewno. Las to także doskonałe miejsce do szeroko rozumianej rekreacji. Gospodarując w lasach Nadleśnictwa Kościan, staramy się, aby te wszystkie funkcje były wypełniane jak najlepiej.

Gorąco zachęcam Państwa do kontaktu z naturą i wypoczynku w lasach Nadleśnictwa Kościan.

Nadleśniczy Władysław Praiss

2

3

Krajobraz

Nadleśnictwa Kościan Widok z wieży widokowej w Siekowie (gmina Przemęt).

4

Z

arówno warunki przyrodnicze – położenie, klimat, gleby – jak i działalność człowieka miały i mają wpływ na to, jaki krajobraz występuje na terenie Nadleśnictwa Kościan. Dobrze rozwinięte i zorganizowane od dziesięcioleci rolnictwo na tych obszarach spowodowało,

W południowo-zachodniej części nadleśnictwa dominuje urozmaicony krajobraz z jeziorami rynnowymi.

Na zdjęciu Jezioro Radomierskie.

Stare samotne dęby w dolinie Obry rosnące na środku pól – rzadki widok w innych regionach Polski.

Trzy kanały Obry – Północny, Środkowy i Południowy – stanowią jeden z najbardziej charakterystycznych elementów w pejzażu nadleśnictwa.

że pola i łąki dominują w pejzażu okolicy. Niemniej nie można odmówić tym krajobrazom różnorodności. Są tu także lasy – zarówno iglaste, jak i liściaste, jeziora, wzniesienia polodowcowe, kanały, a także, będące wielką rzadkością w skali kraju, zadrzewienia śródpolne wprowadzone tu na szeroką skalę ponad sto lat temu.

5

Nasze lasy Młode sosny pojawiły się na zrębie dzięki wysianiu się nasion z sąsiedniego dojrzałego drzewostanu – to właśnie odnowienie naturalne.

6

L

asy na tym terenie zajmują zaledwie 17 proc. powierzchni i zostały „zepchnięte” przez rolnictwo na obszary o mniej żyznych glebach. Są też mocno rozproszone. Na terenie Nadleśnictwa Kościan mamy aż 213 kompleksów leśnych, z których większość nie przekracza powierzchni 20 ha.

Najbardziej podmokłe tereny Nadleśnictwa Kościan zajmują lasy olszowe.

Buczyny najbardziej efektownie prezentują się wczesną wiosną, kiedy liście mają świeży jasnozielony kolor, i podczas polskiej złotej jesieni.

Zajmują stosunkowo żyzne gleby.

W borach sosnowych Nadleśnictwa Kościan często spotkamy charakterystyczne sylwetki dębów urozmaicających leśny krajobraz.

Zarówno tutejszy klimat – charakteryzujący się niskimi opadami – jak i prowadzona od ponad dwóch wieków planowa gospodarka leśna premiowały sosnę, która dziś tworzy tutejsze lasy w około 70 proc. Ponadto występują tu olsze, które zajmują 11 proc. powierzchni drzewostanów nadleśnictwa, a także brzozy, dęby, buki i świerki.

Trzeba podkreślić, że jedną z fundamentalnych zasad zarządzania terenami leśnymi w Polsce jest utrzymanie ich trwałości na danej powierzchni. Oznacza to, że na każdym zrębie najpóźniej w ciągu pięciu lat musi się pojawić młode pokolenie drzew, czy to w wyniku sadzenia, czy tzw. odnowienia naturalnego.

7

Zadrzewienia śródpolne 8

W

e wschodniej części nadleśnictwa, w okolicy miejscowości Turew, w krajobrazie zwracają uwagę zadrzewienia śródpolne tworzone głównie przez robinie akacjowe. To istotny element przemyślanej gospodarki przestrzennej z pierwszej połowy XIX wieku. Jej autorem był generał Dezydery Chłapowski – wybitny strateg wojskowy, a także prekursor nowoczesnych technik w gospodarstwie rolnym.

Zadrzewienia wprowadzone przez Dezyderego Chłapowskiego miały za zadanie podzielić rozległe bezleśne obszary na mniejsze kwatery. Przedsięwzięcie było ogromne, bo obejmowało obszar około 10 tys. ha. Trudno przecenić wpływ zadrzewień na lokalne środowisko przyrodnicze, co potwierdzają badania prowadzone tu przez Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN. Pasy ziemi o szerokości kilkudziesięciu metrów, obsadzone drzewami i krzewami, zmniejszają prędkość wiatru, parowanie powierzchniowe, erozję wietrzną, ograniczają przymrozki i wpływają na zwiększenie opadów. Są także miejscem życia wielu gatunków zwierząt.

W celu ochrony unikatowych zadrzewień śródpolnych w 1992 roku utworzono Park Krajobrazowy im. gen.

Dezyderego Chłapowskiego.

9

Ochrona przyrody

– rezerwaty i pomniki przyrody Rezerwat Torfowisko nad Jeziorem Świętym chroni jezioro dystroficzne wraz z przylegającymi torfowiskami i cenną roślinnością.

10

O

chrona przyrody to dziedzina, która nierozerwalnie związana jest z leśnictwem, a na terenie Nadleśnictwa Kościan realizowana jest na wiele sposobów. Powołano tu dwa parki krajobrazowe, trzy obszary chronionego krajobrazu, a także cztery rezerwaty przyrody (Jezioro Trzebidzkie, Torfowisko nad Jeziorem Świętym,

Dąb „Żegrowiak” to najpotężniejsze drzewo na terenie nadleśnictwa – ma ponad 8 m obwodu, a jego wiek szacowany jest na około 500 lat.

Rezerwat Wyspa Konwaliowa otoczony jest wodami Jeziora Radomierskiego.

W dużych łanach rośnie tam konwalia majowa.

Czerwona Wieś i Wyspa Konwaliowa). Rezerwaty – obok parków narodowych – są najwyższą powierzchniową formą ochrony przyrody w Polsce. Ich łączna powierzchnia na terenie nadleśnictwa wynosi ponad 44 ha.

Ponadto na tym obszarze 38 drzew i dwa głazy narzutowe uzyskały status pomników przyrody. Trzeba także wspomnieć o stosunkowo nowej formie ochrony przyrody na terenie naszego kraju, jaką są obszary sieci Natura 2000. Jej powołanie wiąże się z przyjęciem przez Polskę stosownych unijnych dyrektyw, które zakładają ochronę najcenniejszych gatunków i ich siedlisk. Na terenie nadleśnictwa wyznaczono pięć tego typu obszarów.

11

Zwierzęta i rośliny pod ochroną

Bielik to polski ptak herbowy i zarazem największy skrzydlaty drapieżnik naszego kraju – samice mogą osiągać 6 kg wagi i rozpiętość skrzydeł około 2, 5 m.

12

D

banie o przyrodę może się odbywać nie tylko poprzez wyznaczanie powierzchniowych form ochrony, jak rezerwaty, parki narodowe czy obszary Natura 2000. Równie istotna jest ochrona gatunkowa.

Podlegają jej wybrane grzyby, rośliny i zwierzęta bez względu

Kania ruda, kiedyś skrajnie nieliczny gatunek, od kilkudziesięciu lat stale powiększa swoją populację.

Bóbr europejski ma pozytywny wpływ na retencjonowanie wody w lasach, niemniej powoduje też szkody przez zalewanie pól uprawnych.

Rosiczka okrągłolistna to roślina ewenement, bo odżywia się owadami. Rośnie na torfowiskach.

na miejsce występowania. Ponadto wokół miejsc regularnego przebywania oraz rozrodu wybranych gatunków chronionych wyznacza się tzw. strefy ochronne. W Nadleśnictwie Kościan funkcjonują one wokół gniazd takich gatunków jak bocian czarny, bielik i kania ruda. Wzrost populacji niektórych gatunków powoduje niekiedy ich skreślenie z listy gatunków chronionych. Przykładem w świecie roślin może być bluszcz pospolity oraz konwalia majowa.

13

Jak odnawia się las?

Starsze drzewa rodzą szyszki, z których wysiewają się nasiona na powierzchni zrębu. One dadzą początek nowemu pokoleniu lasu.

14

Kępa młodych świerków pod osłoną sosen – zróżnicowanie gatunkowe i wiekowe to bardzo pożądany element ekosystemu leśnego.

Młodnik – faza rozwojowa drzewostanu, w którym młode drzewa silnie konkurują ze sobą o przestrzeń i składniki odżywcze. Z młodników usuwa się okazy chore, wadliwe lub nadmiernie wybujałe.

Drzewostan dojrzały – drzewa wyhamowują swój przyrost, zarówno na wysokość, jak i na grubość. Przez ich wycinkę, stymulowanie odnowienia naturalnego lub sadzenie przeprowadza się proces wymiany pokoleń drzew. W zależności od rodzaju drzewostanu może on trwać od kilku do nawet kilkudziesięciu lat.

Uprawa – może powstawać w wyniku obsiewu nasion lub posadzenia młodych drzewek wyrosłych w szkółce leśnej. Na tym etapie wykasza się trawy i inną roślinność konkurującą z młodymi drzewami.

15

Co zagraża naszym lasom?

Jednym z poważniejszych problemów nadleśnictwa ostatnich lat, nie do końca rozpoznanym, jest zamieranie jesionów.

16

L

as tylko pozornie jest stabilnym ekosystemem. Nawet naturalne drzewostany często nie mogą oprzeć się żywiołom czy szkodnikom. Dlatego jedną z podstawowych gałęzi nauki i praktyki leśnej jest właśnie ochrona lasu. Drzewa są atakowane przez owady, grzyby, zagrażają im

Chrabąszcze wyrządzają najbardziej dotkliwe szkody jako pędraki (podgryzają korzenie), a także żerują na liściach drzew już jako owady doskonałe.

Zbiór chrabąszczy na terenie Nadleśnictwa Kościan w okresie międzywojennym.

Ogrodzona uprawa dębowa. Siatka i słupy zostaną usunięte, gdy jelenie i sarny nie będą stanowiły zagrożenia dla młodych drzew.

katastrofy, takie jak silne wiatry czy pożary. Każdy z tych czynników staramy się ograniczyć poprzez odpowiednią gospodarkę w drzewostanach i stały monitoring. Na terenie Nadleśnictwa Kościan jednym z poważniejszych problemów dla leśników jest intensywne żerowanie chrabąszczy. Ten gatunek owada sprawiał kłopoty gospodarzom tutejszych lasów już kilkadziesiąt lat temu, o czym świadczą archiwalne zdjęcia z akcji jego zwalczania. Jednym z ważniejszych działań z ochrony lasu jest grodzenie upraw leśnych, które zabezpiecza się w ten sposób głównie przed jeleniami i sarnami, chętnie zgryzającymi pędy młodych drzew.

17

Drewno

– skarb natury.

Pozyskanie i wykorzystanie Drewno przeznaczone do ścinki jest mierzone, a potem specjalnie oznaczane.

18

D

rewno jest niezwykłe. Nie ma w tym stwierdzeniu cienia przesady, bo to surowiec niesamowicie wręcz wszechstronny, który otacza nas na co dzień. Stanowi opał, materiał budowlany, produkowane są z niego najbardziej lubiane przez nas meble, zabawki, instrumenty muzyczne i wiele

Jeszcze kilkanaście lat temu to drewno byłoby ładowane ręcznie.

Dzięki nowoczesnym maszynom praca w lesie staje się nieco lżejsza.

Pomiar stosu drewna.

Tego typu sortymenty bardzo często przeznaczane są do produkcji papieru, palet lub na opał.

Drewniana galanteria kuchenna cieszy się niesłabnącym powodzeniem.

Lubimy otaczać się przedmiotami z drewna.

przedmiotów codziennego użytku. Żeby uzmysłowić sobie, jak drewno jest powszechne, wystarczy rozejrzeć się dookoła.

Jednak nie tylko mnogość zastosowań tego surowca przesądza o jego wyjątkowości, ale także fakt, że drewno jest produkowane przez naturę, wyłącznie z zasobów Ziemi – składników mineralnych, wody, powietrza i światła. Trzeba też podkreślić, że jest to surowiec odnawialny, co oznacza, że dzięki prowadzeniu racjonalnej gospodarki leśnej jego zasoby się nie kurczą.

W skali całego kraju pozyskuje się około 60 proc. jego rocznego przyrostu. Drewna „na pniu” w naszych lasach przybywa!

19

Turystyka i edukacja

Wieża widokowa w Siekowie liczy 30 m wysokości. Stoi na wzniesieniu Winnica (101 m n.p.m.).

20

W

Nadleśnictwie Kościan, tak samo jak w całych Lasach Państwowych, duży nacisk kładzie się na turystykę i szeroko rozumiane udostępnianie lasu do celów rekreacyjnych i wypoczynkowych. Na terenie opisywanego nadleśnictwa funkcjonują szlaki turystyczne, wyznaczane są specjalne ścieżki edukacyjne, przygotowuje się tu

Jedno z miejsc postoju pojazdów przygotowanych przez nadleśnictwo.

Wigwam na szkółce leśnej wyposażony w stoły i ławy pozwala na podsumowanie zajęć z dziećmi w terenie w kameralnych warunkach.

Kaplica w Rąbińskim Lesie z przełomu 1909 i 1910 roku powstała jako upamiętnienie tragicznego wypadku podczas polowania, w którym zginął Kazimierz Mańkowski z Brodnicy.

także miejsca postoju i parkingi leśne wyposażone w specjalną infrastrukturę, jak ławy, stoły, wiaty czy kosze na śmieci.

Trzeba również podkreślić, że lasy będące własnością skarbu państwa są ogólnodostępne. Oznacza to, że możemy bez przeszkód zbierać w nich grzyby, owoce runa leśnego, a także uprawiać rozmaite sporty, jak choćby bieganie czy jazdę na rowerze.

Zakazem wstępu objęte są jedynie wybrane miejsca, między innymi: rezerwaty przyrody, uprawy leśne, ostoje zwierzyny oraz fragmenty drzewostanów, gdzie prowadzona jest ścinka drzew. Zakaz wstępu do lasu może być również zarządzany okresowo, np. w czasie dużego zagrożenia pożarowego.

21

Trasa ośmiokilometrowej ścieżki przyrodniczo-edukacyjnej w pobliżu Jeziora Olejnickiego.

22

J

ednym z miejsc szczególnie wartych odwiedzenia na terenie Nadleśnictwa Kościan jest ścieżka przyrodniczo-edukacyjna przebiegająca w pobliżu Jeziora Olejnickiego. Ma kształt pętli i długość około 8 km. Znajduje się na niej 13 przystanków tematycznych wyposażonych

Wieża widokowa w Olejnicy jest jedną z głównych atrakcji tej okolicy. Ma 19, 5 m wysokości i jest zbudowana niemal wyłącznie z drewna.

Pięknie utrzymana kapliczka, którą można podziwiać na trasie ścieżki.

Skupisko żywotników olbrzymich przy trasie ścieżki edukacyjnej jest jednym z nielicznych w Polsce.

Ten obcy u nas gatunek został tu wprowadzony około 1900 roku.

w tablice informacyjne. Ponadto na 20 małych tabliczkach przedstawiono rosnące przy ścieżce różne gatunki drzew i krzewów.

Wygodna wiata z tablicami informacyjnymi to jeden z przystanków na trasie ścieżki.

23

Nadleśnictwo Kościan

LEGENDA:

LEŚNICTWA:

Siedziba Nadleśnictwa

Kurza Góra, ul. Gostyńska 89 64-000 Kościan tel. 65 512 02 33, faks 65 512 08 90 koscian@poznan.lasy.gov.pl www.koscian.poznan.lasy.gov.pl

Siedziba Leśnictwa

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Bonikowo Jurkowo Kotusz Racot Turew Gospodarstwo Szkółkarskie Racot 7. Błotkowo 8. Reńsko 9. Wyderowo

Miejsce postojowe Kaplica leśna w Rąbiniu Wieża widokowa – Olejnica Wieża widokowa – Siekowo Rezerwat

10. Ziemin 11. Żegrowo 12. Kaszczor 13. Olejnica POZNAŃ Wielichowo

8

Kościan 3

5

5

1

312

10 6

4

11 308

Przemęt

Śmigiel S5

12 305

13

9

2

Krzywiń Rezerwat Jezioro Trzebidzkie Rezerwat Wyspa Konwaliowa Rezerwat Torfowisko Nad Jeziorem Świętym

Rezerwat Czerwona Wieś

5

432

7

WROCŁAW

Legenda

Siedziba Nadleśnictwa

Dofinansowano ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony

Siedziba Leśnictwa

Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu

Miejsce postojowe Kaplica leśna w Rąbiniu

Wytyczne oznakowania przedsięwzięć dofinansowywanych ze środków

Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska

Wieża widokowa - Olejnica

i Gospodarki Wodnej Dębiec Kontakt: Tomasz w Poznaniu

Wieża widokowa - Siekowo +48 667 869 976 Rezerwat

kontakt@wydawnictwoquercus.pl www.wydawnictwoquercus.pl

Tekst: Tomasz Dębiec Korekta: Małgorzata Haze Projekt, DTP, edycja zdjęć: Joanna Kozek

Autorzy zdjęć: Tomasz Dębiec; Wojciech Błoch (s. 9); Marek Kiedrowski (s. 10, 11, 13); arch. rodzinne Państwa Andrzejaków (s. 17); Wikipedia: Thomas Kraft (s. 13); Fotolia: adamfichna (s. 12), Erni (s. 13), goccedicolore (s. 17), Gucio_55 (s. 17), Henryk Olszewski (s. 19)