ФIыщIэ жыг
Еутых Турхьан Тыркуем къыщыхъугъ, щапIугъ. Ау псэкIэ зыдэщыIэр нибжьи ымылъэгъугъэ Адыгэ Хэкужъыр ары. Турхьан гукIэ маплъэ, псэкIэ мэусэ, анахь гупшысэ лъагэу иIэхэр адыгэм инеущ фэгъэхьыгъэх. Илъэпкъ-лIакъокIэ Турхьан хьатикъуай, итхыгъэхэми ар агъэгъуащэрэп. Адыгабзэу ыгъэфедэрэр зэхэпхъагъ, зыщыпсэурэ Тыркуе хэгъэгум (Къайсэр) адыгэ лIакъоу исхэр зэрэзэхэпхъагъэм фэдэу. Ауми адыгабзэкIэ емыджагъэу, иунагъо, ихьаблэ щызэхихыгъэ къодыер ащфэдизэу дахэу зэригъэщэрыорэм уеумэхъы. Иусэхэр нэшхъэйми, сатырэмэ азыфагу мыкIосэрэ гугъэхэр къахэнэфыкIых. Непэ апэрэу Еутых Турхьан иусэхэр къыхэтэутых. Хэкум уисэу, сыплъымыIэсэу, укъысэмыплъ теплъэпхъаджэу. Хабзи схэлъэу, бзэри сIулъэу, сыадыгэу сэпсэу. Хэкум уисэу птхыгъэ усэр бзэмыIушъ, ар сшIоигъуаджэу, игъоджэшхо къыташIагъэшъ, хъунджи хъун тызэкъуаджэу. Сыхэхэсми, Хэкум уисми, типсэу Хэкур тибгъэдэлъ. Тибгъэдэлъэу хэку хабзэр, адыгагъэр тигу ерэлъ. Ылъэгъугъэп, ау ылъ хэлъышъ, игугъапIэхэмкIэ кIэхъопсы, лъэпкъым иджэ мэкъэ лъэш ыгу пчъагъэу къыщызэпэджэжьышъ, ичIыгу гупсэу джы пэчыжьэм лъэгуIэ. Ны пэлъытэу адыгэ чIыгу — джары Еутых Турхьан иусэхэм анахь чIыпIэшхо ащызыубытырэр. Игупшысэхэр ыкIи игумэкIхэр зыфэгъэзагъэхэри ары. Турхьан адыгэгу шъыпкъэ зэрэкIоцIылъыр, илъэпкъ ылъапсэ къызыщежьэгъэ чIыналъэм зэпхыныгъэ пытэ зэрэдыриIэр исатыр пэпчъ къыхэщы. Нэбгырэ пэпчъкIэ дунаим анахь баиныгъэшхоу тетхэм ащыщ лъэпкъзыкIыныгъэр. Бзэу, хабзэу, шэн-зэхэтыкIэ дахэу зы цIыфлъэпкъ иIэ хъугъэхэм апэчыжьэу псэурэ нэбгырэм нахь тхьамыкIэ щыIэп. Быдзыщэм хэлъэу ныдэлъфыбзэ IэшIоу Тхьэм къыпIуилъхьагъэм упэIапчъэу, хымэ чIыгум ижьы чъыIэтагъэ бгъэгум щышъуыи зыхъукIэ, лъэпкъэу узщыщым удэпсэун амал уимыIэу дунаим утетыныр къины. Турхьан зэрэадыгэр, Адыгэ Хэкум имысыми, ыбзи ихэбзэ дахэхэри ылъ къызэрэхэнагъэхэр зэкIэми агуригъаIо шIоигъу. … Сырэпагэ лъапIэшъ силъэпкъ, ащ къигъэшIыгъэшъ сиIэпкъ-лъэпкъ, лъэпкъым ибзэ къысэпсалъэшъ, ар сигупсэу сырэпсалъэ...
ПхъэIэшэкIэ иIыгъэу, зы адыгэ лIыжъ хымэ чIыгужъ зэпырегъазэ зэрилъэкIэу. ЦуитI уцуагъэ, яфэмылъэкIэу, япшъэ хэкъузагъэшъ тэмэпсхэр къаIуефы тхъурбэпсыр. ЛIыжъым хахъо игукъао, цухэр мэхьэбао. ЛIыжъым къетIатэ тэмэпсхэр, кIилъэкIыкIэу нэпсхэр цум загъэуцуIуатэ. Тыгъэр хэкIуатэ, пчыхьа мэхъупэт. Цухэр къыфыкIэплъы, лIыжъым игу мэплъы, къатырелъхьэ цушъхьэ кIапсэр, къебгынэ къушъхьэ лъапсэр. ГурымыIоу игу хэмэ чIыгу лIыжъыр фэхыгъ, цухэм загъэпсэфыгъ... Мы сатырхэм узяджэрэм апэдэдэ нэгум къыкIагъэуцорэр сапэр къызIутэкъурэ лIыжъ къарыунчъэр ары. Мары цубжъэр ерагъэу занкIэ ышIызэ, мыжъор къызхэтэкъурэ чIыгу убагъэр зэпырегъазэ. ИмычIыгу ифагъэ цIыфым ихьэзаб къеIуатэ Турхьан, дунаим анахь чIыпIэ дахэу ит Кавказ хэкум иуцкъашхъорэ, ипсычъэрхэмрэ, имэз кIырхэмрэ ачIыпIэкIэ етIэ гъугъэр ытIызэ, ышхыщтыр хитэкъонэу зэрэхъугъэр гукIэ фаштэрэп, тыдэ зигъэзагъэми зэкIэ фэхым, зэкIэ ежь ичIыгу гупсэ фэдэп, зэкIэ ипый. Тыгъэу зыжъэрэмрэ, къинымрэ джыри нахь лъэшэу икъарыу къыхагъэIагъэу лIыжъыр зэхэфэ, «...цухэм загъэпсэфыгъ...» икIэухым еIо, ау сэ къызэрэсшIошIырэмкIэ, а кIэух гухэкIым ежь лъыжъым гупсэф хигъотэжьыгъ, зыщымыщым хабдзэрэр бэрэ зэрэщымыпсэушъущтыр джыри зэ къыушыхьатыгъ. Турхьан адыгэм фэгъэхьыгъэ хъохъу гъэшIэгъонхэр иIэх. Гупшысэу ахэлъыр къызэрыкIоу щыт, ау непэ зы лъэпкъышхо тыхъужьыным пае ары анахь шъхьаIэу щыIэр.
Еутых Турхьан иусэхэм уяджэ зыхъукIэ, ащ купкIэу ахилъхьэрэр нэрылъэгъоу унэгу къыкIегъэуцо. Ахэм ащыщэу «Адыгэ лIыжъ» зыфиIорэм къэбар ухыгъэ шъыпкъэ хэлъ. №11 псыНэ
51