Πνευματικότητα και Τέχνη

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Πνευματικότητα και Τέχνη

Ο μυητικός δρόμος μέσα από την Δημιουργικότητα Α φ ύ π ν ι σ η κ α ι ε κ π αί δ ε υ σ η Σημειώσεις

2

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Έργο εξωφύλλου: Μια χαρτόκουτα ζωγραφισμένη! Εννοιολογικό έργο – εγκατάσταση στη Κερκυραική Πινακοθήκη του Μιχαήλ Άγγελου Βραδή. (...με σημετοχή του κοινού!) Η χαρτόκούτα και ο σταυρός, του Ps.Mavro/Stavriotis. Στο δάπεδο το έργο του G.A.Micallef...

Ps.Mavro/Stavriotis: Eίναι το «διαδικτιακό όνομα» του Κερκυραίου Συγγραφέα – Ζωγράφου Παναγιώτη Μαυρόπουλου.

Πνευματικότητα και Τέχνη

3

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Πνευματικότητα και Τέχνη Ο μυητικός δρόμος μέσα από την Δημιουργικότητα

Τίτλος πρωτοτύπου: Αφύπνιση και εκπαίδευση.

Πνευματικότητα και Τέχνη Ο μυητικός δρόμος μέσα από την Δημιουργικότητα.

Original Cοpyright @ για την Ελληνική γλώσσα και για όλο τον κόσμο: Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Oι σημειώσεις αυτές μαζεύτηκαν με κόπο και χρόνο, από διαφορετικές πηγές, από πολλά πρόσωπα και από πολλά βιβλία. Με κάθε επιφύλαξη για κάθε νόμιμο δικαίωμα του συγγραφέα. Σε περίπτωση εμπορικής εκμετάλλευσης από οποιονδήποτε, ο συγγραφέας επιφυλάσσεται για κάθε νόμιμο δικαίωμά του.

@ Παναγιώτης Μαυρόπουλος E-mail psmavro@yahoo.gr

Ê

4

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Σημείωμα Ο αναγνώστης - αναζητητής θα πρέπει να γνωρίζει ότι τα αναγραφόμενα σε αυτό το βιβλίο δεν είναι μία «μονοκόμματη αυτοτελή συγγραφή»... αλλά τα κείμενα είναι συρραφή από απόψεις και σκέψεις του συγγραφέα όπως αυτές εκφράσθηκαν σε συνομιλίες - συζητήσεις του συγγραφέα με φίλους, καλλιτέχνες και μη... Ακόμη αποτελούν ξεχωριστά κείμενα που γράφτηκαν σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα. Ο συγγραφέας αρέσκεται στο να καταγράφει τις σκέψεις και τους προβληματισμούς του μετά από κάθε συζήτηση με αγαπημένους φίλους του. Μέσα από αυτή τη διαδικασία ο Συγγραφέας αναζητεί την κρυμμένη Πνευματικότητα, και με το βιβλίο αυτό «δηλώνει» τα βήματα του... για μπορέσουμε να τα ακολουθήσουμε και εμείς!

Πνευματικότητα και Τέχνη

5

«Πνευματικότητα» Με την λέξει «Πνευματικότητα» συνήθως εννοούμε αυτό που αποπνέει η «Προσωπικότητα», όμως δεν είναι αυτό μόνον. Η «Πνευματικότητα είναι «ΚΑΤΙ» που μέσα σε «αυτό» ΟΛΑ κολυμπούν, αναπνέουν, τρέφονται και τελικά αφομοιώνονται μετουσιωμένα από «αυτό».

Τ

α Όντα μπορεί να ανακυκλώνουν «Πνευματικότητα» και να ανακυκλώνονται από αυτήν... Όμως, μέσα από την «Πνευματικότητα» οι Oντότητες δε ζωοποιούνται απλός, αλλά... (ανάλογα την ψυχική ανάπτυξη και την καλλιέργεια της κάθε Οντότητας...) την αντανακλούν και την εκπέμπουν κιόλας! Αν οι Oντότητες μπορούν μετουσιωμένες, να αντανακλούν «Πνευματικότητα», φανταστήτε μία Θεϊκή Οντότητα τί μπορεί να εκπέμπει! Η «Πνευματικότητα» είναι μία τεράστια κοσμική βιβλιοθήκη μία «ΠΝΟΗ» που όλα υπάρχουν μέσα σε αυτήν... και τίποτα δεν υπάρχει έξω από αυτή! Μόνο που η «Πνευματικότητα» δε γίνετε αντιληπτή στο ίδιο βαθμό από όλους. Πολλές φορές η αμάθεια η δεισιδαιμονία και ο σκοταδισμός αποκρύπτουν την «Πνευματικότητα»... η μάλλον, η ψευδαισθήσεις και η φαινομενικότητες συσκοτίζουν την Oντότητα καθιστώντας την ανίκανή να αντιληπτή την πανταχού παρούσα και τά πάντα πληρούσα «Πνευματικότητα». Έτσι γεννιέται η ανάγκη, η Οντότητα ( αυτού του επιπέδου) να αφυπνιστεί και να φωτιστεί! Σκοπός της αναζήτησης του συγγραφέα είναι (γενικότερα) αυτή ακριβός η αφύπνιση... κατά προτεραιότητα βέβαια η δική του. Ο συγγραφέας ερευνά, σκέπτεται και λογίζεται πάνω στη ΤΕΧΝΗ. Διατυπώνει σκέψεις κι απόψεις και μελετά τις υπάρχουσες θεωρίες! Αναζητά τη σχέση που μπορεί να υπάρχει ανάμεσα στην «Πνευματικότητας» και την Τέχνη. Προβληματίζετε (με τις απόψεις που έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς, ως προς τις τάσης και τα κινήματα... Προβληματίζετε, διαβαζει, συζητα με φιλους και διαλογίζεται. Τα κείμενα που συνθέτουν το βιβλίο αυτό είναι αποτέλεσμα διαφορετικών συζητήσεων.

Aναφέρονται απόψεις και προβληματισμοί, διαφορετικών μεν, προσώπων, αλλά που ο συγγραφέας έχει εστερνειστεί σαν θέσης, σκέψεις και ερωτήματα. Τις παραθέτει δε, προς συζήτηση και προβληματισμό όλων. Ê

6

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Η αρχική αναζήτηση. ΠΡΟΓΟΝΙΚΗ ΒΑΡΒΑΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ «ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ»: • Επιφοίτηση... ή Βιωματική Mύηση; • Χορόδραμα και Συμπαθητική Μαγεία • Η συνείδηση του θανάτου. • Βραχογραφίες παντού.

• Από την Αλταμίρα και το Λασκόβ... στους Βουσμάνους και τους Αβορίνους. • Ζωγράφιζαν ζώα που δεν έτρωγαν! • Σαμανιστικές εμπειρίες. • Τα Άγια των Αγίων. • Βραχογραφίες και στην Αυστραλία. • «Μοντέρνες» βραχογραφίες που θυμίζουν έργα του Πωλ Καλέ!. • Μία κρυφή Κοσμική εικονική γλώσσα. ΜΙΑ ΓΡΗΓΟΡΗ EKΛΑΙΚΕΥΜΕΝΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ: • Τι υπήρξε πριν τους πρωτόγονους; Ίσος ένας άλλος παλαιότερος πολιτισμός; • Μετά τους πάγους. • Η εξέλιξη της Τέχνης στο Ιστορικό χρόνο. • Στη Μεσοποταμία. • Ένας επαναστάτης Φαραώ. • Ποτέ τα πράγματα στην Τέχνη δεν είναι μονοδιάστατα. • Στα παράλια και τα νησιά του Αιγαίου. • Ο «Ελλαδικός» πολιτισμός. • Ο Αλέξανδρος. • Τα παιδιά της Ρώμης. • Η Παλαιστίνη. • «Νερώνειος» και Φασιστική Τέχνη. • Ο Βυζαντινός κόσμος. • Ο Σλάβικος κόσμος. • Η λατρεία της «Μητέρας Θεάς». • Οι Βυζαντινοί Λόγιοι και οι Άραβες. • Η τάξη των Εμπόρων. • Ζητιάνοι-Απόστολοι και Αγίες-πόρνες. • Θρησκευτική και κοσμική τέχνη μετά την Αναγέννηση. • Ρεαλιστικός Νατουραλισμός. • Παρατηρώντας το θέμα μέσα στο χώρο. • Οι «καταραμένοι» καλλιτέχνες.

• Η «εντύπωση» (εξπρεσιονισμός). • Την εποχή του Μεσοπολέμου. • Φουτουριστές και Κοστρουκτιβιστές, Σοσιαλιστικός Ρεαλισμός και Φασισμός. • Ζήτω ο Βασιλιάς «Κυβισμός»!

• Η περίφημη σχολή Μπαουχάους. • Επιστήμη - τεχνική - χρηστικότητα - αισθητική - ψυχολογία και μεταφυσική. • Ένα πίνακας του Καντίνσκι. • Κινήματα του τελευταίου Αιώνα. • Τέχνη του περιθωρίου. • Όλα στην τέχνη έχουν γίνει; • Σκουπίδια, κομπιούτερ και ζωικά προϊόντα.

• Η Τέχνη δεν τελειώνει ποτέ. Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΓΛΥΠΤΙΚΗ: • Η «Αφροδίτη του Bιλεντόλφ». • Την τακτική της «υπερβολής». • Οι Αιγύπτιοι δεν αγαπούν τις αλλαγές. • Από τα Ξόανα στους Κούρους. • Από το «Παιδί του Κριτία» στον «Κανόνα του Πολύκλειτου». • Ένα άγαλμα... έτσι όπως το φανταζόμαστε! • Οι αστοί του Καλλέ, του Ροντέν. ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ-ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ: • Υιοθετώντας και επενδύοντας σε μία «εικόνα». • Ξεγελώντας με την προβαλλόμενη «εικόνα». • Τέχνη και τεχνολογία. • Γραφιστικά πολιτικά σύμβολα και Τέχνη. • Διαφήμιση-κατανάλωση και Τέχνη.

• Το Χρηματιστήριο της Τέχνης. • Το αγοραστικό κοινό.

Πνευματικότητα και Τέχνη

7

ΕΝΑ ΠAPAMYΘI: O βασιλιάς ζητιάνος - καλλιτέχνης. •Μερικές σκέψεις... ΟΙ «ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΕΣ» ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ • O Αnanda K. Coomaraswamy, ο Θωμάς, ο Ακινάτης και ο Πλάτωνας. • Το «ωραίο», η «τελειότητα» και ο «σκοπός» στην τέχνη. • Συνείδηση επί του πρακτέου και της δημιουργίας. • Το «Πως», το «Τί» και το «Γιατί». • Κοινωνοί του ωραίου στη Δημιουργία. • «Είδεν ο Θεός, πάντα όσα εποίησεν και ιδού, ήσαν καλά λίαν». • Ο «κόσμος των Ιδεών και των αρχετύπων». • Το «Άκτιστο φως» ως πρωταρχική ουσία. • Από τον άγ. Θωμά τον Ακινάτη και το πριόνι του, στο Πλάτωνα... και ακόμα παραπέρα! • Αναπαραγωγή αντικειμένου, εικόνας, αίσθησης. • Ο Πλάτωνας, για τη ζωγραφική. • Καθαρά χρώματα και βασικά γεωμετρικά σχήματα. • Ιδανικός «έλεγχος» από μία «Ιδανική Πολιτεία». • Ο Πλάτωνας, για τη γλυπτική. • H «Πνευματικότητα» γεννά τα αρχέτυπα των θεών. • Ομοιότητα ως προς το «αρχέτυπο»! • Η άρνηση της εικόνας. • Οι Φαραώ κατανοούν την δύναμη της εικόνας. • Ο Βασιλιάς παρουσιάζετε «όπως θέλει να παρουσιάζετε». • Η «θετικότητα» του βασιλιά και η «ιερότητα» της εικόνας του. • Τα Ελληνιστικά νεκρικά πορτρέτα. • Το «Κοσμικό Αρχέτυπο» του «Ιερού προσώπου» στη «Βυζαντινή» αγιογραφία. • «Θεία Χάρη» και «Πνευματικότητα». • Το «θείο» γίνετε ορατό και αντιληπτό. • Ένα ακατανόητο εσωτερικό «Φως»! • Η «θεϊκή Πρόνοια» αποκαλύπτει... τα αρχέτυπα. • «Αρχέτυπο, Πρωτότυπο, Πρότυπο». • Ο καλλιτέχνης είναι ένας «Ήρωας». Ο ΜΥΗΤΙΚΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ: • Η πρώτη μύηση και ο «υποψήφιος» καλλιτέχνης.

• Υπακοή, Εγκράτεια, Σύνεση. • Ο δρόμος του «Μαθητευομένου» καλλιτέχνη! • Εγκράτεια ως προς τις εσωτερικές παρορμήσεις, συναισθηματικές, ή νοητικές. • Σύνεση ως προς τις επιλογές και τις αποφάσεις. ΕΜΕΙΣ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗ: •Σκέψεις για μία πρώτη επαφή με την τέχνη. •Τέχνη και Παιδεία. ΔΙΑΦΟΡΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ: • Παράδοση και Ακαδημαϊσμός. • Η «αφελής» και η «ανωφελής» τέχνη. • Τέχνη παντού, από όλους και με οτιδήποτε. • H Τέχνη λυτρώνει τον Δημιουργό. • Η αποκωδικοποίηση του έργου μου. • Για την επίλυση των «Εικαστικών προβλημάτων».

Ê

8

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Πνευματικότητα και Τέχνη

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αρχική αναζήτηση

Σίγουρα όλοι αναρωτιόμαστε... Πότε άρχισε αυτή η αναζήτηση της χαμένης Πνευματικότητας? Η απάντηση είναι... Από την πρώτη ημέρα που άρχισε η Ζωή! Όταν, αυτό το άγνωστο αρχικό «κάτι», έσπασε και διαμελίσθηκε σε άπυρα κομμάτια ... τότε, αυτό που ονομάζουμε «ζωή» εμφανίστηκε, πολλαπλά, ταυτόχρονα και ταυτόσημα (!) σε όλο το γνωστό σε μας Σύμπιαν. ‘Ισος την ίδια διαδικασία να ακολούθησε η εμφάνιση της ζωής και στα άλλα Σύμπαντα - Κόσμους που σωστά υποθέτουμε να υπάρχουν. Φυσικά οι αρχικέ μορφές ζωής θα εμφανίστηκαν όχι με τις γνωστές σημερινές μορφές ύπαρξής μας. Θα πρέπει να είναι τόσες άπυρες οι μορφές ζωής (που εκδηλώθηκαν, που εκδηλώνονται και που θα εκδηλωθούν) ώστε να είναι πράγμα απίθανο να υπάρξουν δύο «ίδιες» μορφές εκδήλωσης. Ίσος πάλι, αυτό που στις Γραφές δηλώνετε ως «κατ’ εικόνα και ομοίωση» να αντιτίθεται στο παρά πάνω σκεπτικό μας. Σημασία έχει ότι, όταν εμφανίστηκαν στο πλανήτη Γη τα Πρωτεύοντα Θηλαστικά, είδη η ζωή ήταν αρκετά και πολλαπλά εξελιγμένη. Το ερώτημά μας όμως, συνεχίζει να εμφανίζετε. Πότε άρχισε η αναζήτηση της χαμένης Πνευματικότητας; Εφόσον δεν μπορούμε πρακτικά να τοποθετήσουμε χρονικά την εκδήλωση της αρχικής αναζήτησης... θα χρησιμοποιήσουμε σαν αφετηρία - αρχή εργασίας - την «εμφάνιση« των πρωτόγονων προπατόρων μας. Ας μεταφερθούμε στο χρόνο τους.

9

10

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Πνευματικότητα και Τέχνη

11

Προγονική Βαρβαρότητα και «Πνευματικότητα»

Μ

ε δέος και τρόμο, οι πρόγονοι μας, βίωναν και παρατηρούσαν την ζωή γύρο τους. Όχι, γιατί, δεν την εκτιμούσαν... αλλά γιατί οι κίνδυνοι ήταν τόσοι πολλοί που ο αγώνας επιβίωσης δεν τους επέτρεπε πολλές στιγμές περισυλλογής και διαλογισμού. Αυτός ο αγώνας επιβίωσης ήταν όμως που έκανε τους προγόνους μας να «πρωτεύσουν» στη ζωή και να «επικρατήσουν» πάνω στα άγρια θηρία. Από την άλλη πλευρά... Το φυσικό περιβάλλον το αντιλαμβάνονταν ως αρκετά «εχθρικό» γιατί η «γύμνια» τους ήταν μειονέκτημα, απέναντι στις αντίξοες καιρικές συνθήκες. Αυτό τους έκανε «εφευρετικούς» και τους έδωσε την δυνατότητα να «προσαρμόζουν» το φυσικό περιβάλλον στα μέτρα τους. Εφόσον δεν είχαν τρίχωμα για να ζεσταθούν, ή σκληρό δέρμα για να προστατευτούν σαν τα άγρια ζώα.... τότε θα έπρεπε να «δανειστούν το τρίχωμα και το δέρμα των αγριμιών για να το «ενδυθούν»! Αυτό τους μετέτρεψε από «καταδιωκόμενους» σε «διώκτες» και από «θήραμα» σε «θηρευτές»! Φυσικά, από πολύ παλιά, είχαν διδαχτεί, από τα άγρια σαρκοβόρα, την «βρώση» τις σάρκας, έτσι, από φυτοφάγοι- καρπό συλλέκτες, εξελιχτήκαν σε «σαρκοφάγους»! Αντί για καταφυγή σε βαθειά υγρά σπήλαια, άρχισαν να κατασκευάζουν «λιμναίους οικισμούς» και καλύβες με πασσάλους, κλαριά και λάσπη! ... Σε αυτό το απώτερο χρονικό σημείο, η χρήση της κοφτερής πέτρας και της φωτιάς έχουν επιτευχθεί. Από εδώ και πέρα, μπορούμε να υποψιαστούμε τις σκέψεις των προγόνων μας. Όχι γιατί είμαστε εξυπνότεροι από αυτούς, αλλά, γιατί είμαστε ίδιοι (!) με αυτούς... και τα βιώματα, οι σκέψεις και τα συναισθήματα τους, είναι κλισμένα βαθειά μέσα μας! Σε όλο αυτό το πρώιμο στάδιο της προγονικής βαρβαρότητας η «Πνευματικότητα» δεν Ê

12

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

είναι απούσα, γιατί, απλά, όλα γίνονται και συντελούνται «μέσα» σε αυτή... Ούτε η «Πνευματικότητα» παραστέκει σιωπηλή, όπως θα έλεγαν πολλοί... Απεναντίας, ζωογονεί και εμπνέει ακατάπαυτα τους πρωτόγονους - προπάτορές μας. Μόνο που, αυτοί, την αντιλαμβάνονται στο βαθμό που τους επιτρέπει η εξέλιξη τους. Η «Πνευματικότητα» υπάρχει πίσω από κάθε βήμα και πράξη του «πρωτόγονου. Για την ακρίβεια προπορεύετε αυτού και του δείχνει προς τα που θα πρέπει να κατευθυνθεί, ή, το τι θα πρέπει να πράξει! Ο Πρωτόγονος καθοδηγείτε από αυτή έστω και αν δεν την αντιλαμβάνεται. Αυτή η Πνευματικότητα είναι που του μαθαίνει να λαξεύει την πέτρα, να ανάβει φωτιά, να σκληραίνει το μυτερό ξύλο σε αυτή, να πλάθει και να ψήνει το πυλό, να κατασκευάζει παγίδες για να πιάνει άγρια ζώα, να εφευρίσκει τεχνικές και να καταστρώνει στρατηγικές για το κυνήγι... Αυτή είναι που τον μαθαίνει να παρατηρεί τα άγρια ζώα, στο τι τρώνε, ώστε να δοκιμάζει και αυτός τα άγρια χόρτα του βουνού, τους βολβούς, τις ρίζες... και του μαθαίνει τα ιαματικά βότανα. Το κυριότερο, είναι αυτή η «Πνευματικότητα» που εμφυσά μέσα στην καρδιά και το μυαλό, του πρωτόγονου προγόνου μας, «πνεύμα» αγάπης, συμπόνιας, παρηγοριάς προς τους όμοιους του. Είναι αυτή που του δημιουργεί αίσθημα νοσταλγίας για τους νεκρούς οικείους του... και αυτή είναι που του επιβάλει να τους θυμάται και να τους τιμά. Τέλος είναι η «Πνευματικότητα», αυτή που «αποκαλύπτεται» σε αυτόν και που του δίνει τη δυνατότητα να την περιγράψει, ή να την απεικονίσει συμβολικά πάνω στην πέτρα και στο πυλό. Ο πρωτόγονος γίνεται Άνθρωπος, από τη στιγμή που... (όχι, αντιλαμβάνεται, αλλά...) που υποψιάζεται την ύπαρξή της. Αυτή η υποψία τον γεμίζει ΔΕΟΣ (ΘΕΟΣ) και ο απλοϊκός τρόπος σκέψης του τού επιβάλει την συμβολική απεικόνιση της. Η αρχική σκέψη, πως... ένα πνεύμα ζει σε ένα δέντρο, σε ένα βράχο, σε ένα ποτάμι, σε ένα βουνό, σε μία σπηλιά... ονομάζεται Ανιμισμός, από το Λατινικό «άνιμα» που (σε ελεύθερη μετάφραση) μπορεί να μεταφραστεί σαν... ψυχή - πνοή - πνεύμα! Φυσικό είναι, σε αυτό το στάδιο, να θεωρείτε πως και σε κάθε ζώο υπάρχει ένα πνεύμα... πολύ περισσότερο σε κάθε άνθρωπο! Αυτό είναι κάτι που δεν του έχουμε δώσει και τόση σημασία... Πιστεύουμε πως ο πρωτόγονος πρόγονός μας, έβλεπε, μεν, παντού να κατοικούν πνεύματα... παραγνωρίζουμε όμως, πως σίγουρα θα πίστευε... ότι και μέσα σε κάθε άνθρωπο κατοικεί από ένα πνεύμα! Αυτό μας γίνεται εμφανή από την άποψη (που θεωρούμαι πως επικρατούσε) ότι... ο νεκρός έχει ένα πνεύμα που επιστρέφει στον τόπο που έζησε, που συνδέετε με τα προσωπικά

Πνευματικότητα και Τέχνη

13

αντικείμενα του, που επιζητά τα αγαπημένα του πρόσωπα... πως τρέφει άσβεστο μίσος για τα πρόσωπα που τον έβλαψαν, εν ζωή... Στην άποψη αυτή συνηγορούν και οι, τότε επικρατούσες, ταφικές συνήθειες. Η ταφή του νεκρού μαζί με μερικά από τα αγαπημένα προσωπικά αντικείμενα του, αλλά (σε μερικά μέρη) και με τη θυσία αγαπημένων ζώων ή οικείων προσώπων του... είναι ένα ισχυρό πειστήριο.

Επιφοίτηση... ή Βιωματική Mύηση; Η παρουσία της «Πνευματικότητας» είναι παντού και ολοφάνερη για τον πρωτόγονο πρόγονό μας. Το μυστήριο είναι ότι η «παρουσία» αυτή, είναι συνεχώς αποκαλυπτόμενη! Ο πρωτόγονος δε φαίνεται να πιστεύει στην «επιφοίτηση» αλλά στην «Βιωματική Mύηση»! Η αποκάλυψη γεύεται στην πορεία της ζωής και λαμβάνει μέρος στην καθημερινότητα. Εδώ έχουμε ένα «κρίσιμο σημείο» στον προβληματισμό μας. Αν υποθέσουμε (σαν σκέψη εργασίας) ότι ο πρωτόγονος θα θελήσει να έχει μία «τεχνητή έμπνευση» και να προκαλέσει «αποκάλυψη»... τότε του δίνονται δύο δυνατότητες...

• Η πρώτη είναι μία «τεχνητή διέγερση» ορισμένων κατώτερων ενεργειακών κέντρων, η οποία επιτυγχάνεται είτε με εισπνοή αέριων και καπνού, είτε με φυτικά παραισθησιογόνα... είτε με αλκοολούχα ποτά (που είδη γνωρίζει). Με τη βοήθεια αυτών των ουσιών καταφέρνει ο πρωτόγονος να έρθει σε κατάσταση εφορίας και επεκτείνει τις αισθήσεις του, πέρα του αισθητού... Αυτός ο πρώτος τρόπος, δυστυχώς, είναι ανεξέλεγκτος και στην ουσία (απλώς) καταστέλλει το συνειδητό αφήνοντας το ασυνείδητο ανεξέλεγκτο. Παραβιάζει ονειρικές θήρες και επιτρέπει ανεξέλεγκτες διαφυγές στον αυρικό χώρο όπου, κυρίως αστρικά τέρατα, δαίμονες και πρόσγειες παραισθητικές οντότητες πλανιούνται... επιζητώντας ληστρικά, ζωτική ενέργεια για να τραφούν και να θεριέψουν... Αυτός ο παραισθητικός χώρος είναι ο τόπος όπου οι αλύτρωτες ψυχές πλανιούνται ατέρμονα σε ατελείωτους θλιβερούς λειμώνες... μακριά από τους τόπους δικαιώσεις, τα Ομηρικά «Ιλίσια Πεδία» και τα ευτυχισμένα νησιά των «Μακάρων»... Είναι ο τόπος όπου οι άτυχες σκοτεινές ψυχές, πλανιούνται άσκοπα, έξω από τα τείχη του κελτικού κάστρου της Αριάνδης... μακριά από τις... χαρούμενα θορυβώδεις... αίθουσες της ηρωικής Βαλχάλας... Ê

14

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Είναι ο τόπος όλων των κολασμένων που έχουν αρνηθεί ηθελημένα την ύπαρξη του Παράδεισου και της υπερβατικής Νιρβάνα! O κόσμος των παραισθήσεων που οδηγείτε ο πρωτόγονος με τις παραισθησιογόνες ουσίες είναι τόπος αποχαύνωσης, τρόμου και σταδιακής καταστροφείς των ψυχικών και εγκεφαλικών κέντρων... Είναι τόπος διάλυσης ψυχών και σωμάτων. Τίποτα καλό δεν μπορεί να συναντήσει η ψυχή κάποιου που περιπλανάτε σε αυτούς τους κόσμους των παραισθήσεων ...παρά (ίσος) κάποιον άγγελο ελέους ... ή κάποιον Αβατάρ - Διδάσκαλο που θα επιχειρήσει (με δική του θέληση και ευθύνη) να τη σώσει. Είναι κουτό, ηλίθιο και ανόητο όμως, να μπαίνει κάποιος σε αυτούς τους κόσμους με την ελπίδα να συναντήσει έναν τέτοιο Σωτήρα. (το ίδιο ισχύει και σήμερα για τον κόσμο και τους χρήστες των εξαρτισηογόνων ουσιών) Η δεύτερη περίπτωση είναι, ο αναζητητής της έμπνευσης, να καταφέρει με τη Μίμηση να βιώσει ξανά μία κατάσταση, που είχε βίωσε στο παρελθόν... και που είχε ωφεληθεί ποικιλοτρόπως από αυτή! Άλλες φορές, με αυτό το τρόπο, ο Μειούμενος προσπαθεί να προσεγγίσει καταστάσεις μελλοντικές, άγνωστες και πρωτόγνωρες σε αυτόν... Προσπαθεί να πάρει συμβουλές, δύναμη... να μάθει τρόπους «λύσεις» του συγκεκριμένου προβλήματος... Ο δεύτερος αυτός τρόπος (της τελετουργικής Μίμησης, των «Δρώμενων» και της «Hθοποιήας») είναι ο δρόμος που οδηγεί ευθεία στην «Έλευση της θεάς», στην «Επιφάνεια - Θεοφάνια», στη «Ρύθμιση» των μυστικών Πατέρων, στη «Φώτιση» της διάνοιας... Η «Επίκληση» που τελείτε μέσο μίας μιμητικής τελετουργίας, μυεί των αμύητο, τον διδάσκει μυστικά - συμβολικά και τον καθιστά ικανό στη δεδομένη στιγμή να πράξη με σύνεση και σοφία. Ο τρόπος της τελετουργικής Μίμησης είναι αυτός που μας οδηγεί με σίγουρα βατά βήματα, μέσα από την πραγματικότητα, συνειδητά στην Έκσταση και στη Θέαση. Ο δεύτερος αυτός τρόπος είναι ο δρόμος που μας αποκαλύπτει τμηματικά την πάντα παρούσα και πανταχού πληρούσα «Πνευματικότητα»... Φυσικά ας μη φανταζόμαστε πως ο πρωτόγονος προγονός μας συνειδητά διαχώριζε αυτούς τους δύο διαφορετικούς «τρόπους». Αρχικά και οι δύο τρόποι «χρησιμοποιούνταν» ταυτόχρονα... και μόνο εμπειρικά σταδιακά ξεχωρίστηκαν και έγιναν συνειδητές επιλογές

Χορόδραμα και Συμπαθητική Μαγεία... Αν μιλήσουμε με Μυστηριακούς - Απόκρυφους όρους, εδώ έχουμε και το αρχικό «δυιστικό» πρόβλημα «καλού» - «κακού», «φωτός» και «σκότους», «Λευκής» και «μαύρης»

Πνευματικότητα και Τέχνη

15

τελετουργίας». Σε αυτή την περίοδο, το Χορόδραμα και η Τελετουργική - Συμπαθητική Μαγεία να γεννιέται... - Αυτό που κάνω στο υποκείμενο,, συμβολικά και αλληγορικά, με «πρόθεση», θα γίνει και στην πραγματικότητα στο αντικείμενο. - !!!

H πρωτόγονη κοινωνία ...είδη είχε διαμορφώσει κάποια «πιστεύω»! Τα μέλη της έθαβαν τους νεκρούς τους... τους έβλεπαν στον ύπνο τους, σκάλιζαν αιχμηρά δόρατα, κρεμούσαν στο λαιμό τους στολίδια, φορούσαν τομάρια ζώων και μιμούνταν τις κινήσεις τους, μιμούνταν, χόρευαν, τραγουδούσαν, έκανα μουσική, ζωγράφιζαν, σχεδίαζαν, «σημείωναν» τα κατορθώματα τους, καθώς και το πέρασμά τους... από μια περιοχή... και κατ’ επέκταση από τη ζωή! Προφανώς, θα έκαναν και ένα σωρό άλλα, που θα μπορούσαμε να τα ονομάσουμε «ΤΕΧΝΗ»! Όλα αυτά βέβαια σε σχέση με την καθημερινότητα και δεμένα άρρηκτα με τη ζωή που έκαναν. Η «Πνευματικότητα», από πολύ παλιά, (από την αυγή της δημιουργίας και ακόμα πιο παλιά) είναι «πανταχού παρούσα» και εμπνέει τον πρωτόγονο, καθοδηγώντας τον. Η «Τέχνη» γι’ αυτόν, αρχίζει από τότε που αποκτά συνείδηση της ύπαρξής του... αλλά και από τότε που αναγνωρίζει το... πόσο πεπερασμένος είναι. Η συνείδηση της ζωής και του θανάτου τον κάνει συμμέτοχο και στα δύο. Με την «Τέχνη» ο πρωτόγονος αντιπαλεύει το θάνατο δίνοντας μία μεταφυσική προέκταση στο «τώρα», με τη δημιουργική μεταλλαχτική δράση του, μέσα σε αυτό.

Η συνείδηση του θανάτου... Μερικοί νομίζουν ότι μόνο ο άνθρωπος έχει συνείδηση του επερχόμενου θανάτου του. Εγώ προσωπικά δεν το πιστεύω. Αλλά και όσοι είχαν την ατυχία να δουν το αγαπημένο τους ζώο να πεθαίνει... πιστεύω πως είναι πεισμένοι... ότι τα ζώα έχουν συναίσθηση του επικείμενου θανάτου τους. Ας θυμηθούμε όμως και τα κλασικά παραδείγματα, π.χ. το «Κύκνειο άσμα». Πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν πως ο Κύκνος πριν το θάνατό του «κλαίει»! Άλλοι λένε πως και τα άλογα «κλαίνε»... άλλοτε πάλι μερικά ζώα, όταν καταλάβουν πως ήρθε το τέλος του, φεύγουν και πάνε κάπου πιο μακριά... όπου και σκάβουν ένα λάκκο στο χώμα... κουλουριάζονται μέσα σε αυτόν και περιμένουν! Οι ελέφαντες, όταν επισκέπτονται τα απόκρυφα νεκροταφεία τους... Ê

16

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

χαϊδεύουν με τις προβοσκίδες τους τα ξασπρισμένα γυμνά κρανία των συγγενών τους και θρηνούν! Τα σκυλιά πολλές φορές ουρλιάζουν πριν το θάνατο του ιδιοκτήτη τους και πολλές φορές τον ακολουθούν μετά από λίγες ημέρες. Ίσος να έχετε βιώσει, ή πληροφορηθεί και εσείς παρόμοια παραδείγματα... Δεν μπορούμε όμως, να το ερευνήσουμε, το θέμα αυτό, πιο πολύ... Ας αρκεστούμε στο ότι... διαισθητικά, σε συγκινησιακό επίπεδο, τα ζώα πιθανών να αντιλαμβάνονται έναν επερχόμενο θάνατο, είτε δικό τους, είτε άλλων... Τώρα, τι άποψη έχουν για τη μεταθανάτιο ζωή(?) ...αυτό και αν μας είναι παντελώς άγνωστο. Πάντως εμείς, σαν άνθρωποι, φαίνεται πως από πολύς νωρίς σχηματίσαμε άποψη για το θέμα. Οι πρωτόγονοι πρόγονοι μας μην πιστεύετε πως είχαν πολύ διαφορετικές αντιλήψεις για το θάνατο, από αυτές που έχουμε εμείς σήμερα! Ούτε πως οι δοξασίες και οι τελετές τους διέφεραν αρκετά από τις δικές μας. Πάντοτε γνώριζε πως, αυτό που πεθαίνει δεν είναι το πνεύμα ή η ψυχή... αλλά η σάρκα... Απόψεις πολλές, υπήρξαν στο, τι είναι πνεύμα, τι είναι ψυχή... καμία όμως αντίρρηση δεν υπήρχε στο ότι, αυτό το αθάνατο «κάτι»... κάπου πήγαινε... για «κάποιο λόγο... και πως, συμμετείχε σε «κάποια» διαδικασία αναμονής... ίσος μιας πιθανής επαν έλευσης! Ο νεκρός για τους προγόνους μας (και για μας) δεν είναι αυτό που πέθανε. Ο εφήμερος κάτοικος αυτού του σώματος, με το θάνατό του φεύγει για κάπου αλλού. Ζει σε έναν κόσμο παράλληλο. Και απόδειξη είναι ότι, όσοι απομείναν πίσω του, τον βλέπουν συχνά, στα όνειρά τους. Άλλοτε τον βλέπουν να τους γνέφει με αγάπη και νοσταλγία... άλλοτε τον βλέπουν θυμωμένο να τους κοιτά ζηλότυπα και επίμονα... άλλοτε πάλι, ο νεκρός είναι λυπημένος... και άλλοτε εκδικητικός! Όπως και να τον βλέπουν... ένα είναι γεγονός. Ο νεκρός, όχι μόνο Ζει(!) ...αλλά, είναι βέβαιοι, πως τους σκέπτεται... και πως επικοινωνεί μαζί τους! Από τις πρώτες σκέψεις που κάνουν οι πρόγονοι μας είναι πως... ο «νεκρός» θα γυρίσει για να διεκδικήσει τα όπλα, τα στολίδια, τα ρούχα, την τροφή του, αλλά και τη γυναίκα του (στην ανδροκρατική κοινωνία). Πολύ περισσότερο θα γυρίσει για να εκδικηθεί τους πιθανούς φονιάδες του... ή, ακόμα και όλους αυτούς που συνεχίζουν και ζουν ...ενώ αυτός είναι νεκρός! Αυτό είναι το στοιχείο του «φόβου της εκδίκησης»! Μία άλλη σκέψη είναι πως... ο νεκρός που ήταν τόσο προστατευτικός με την οικογένεια του... τόσο χρήσιμος για όλη τη φυλή... τόσο σοφός και διδακτικός... ο νεκρός που ήταν τόσο

Πνευματικότητα και Τέχνη

17

αγαπητός δεν μπορεί να τους εγκαταλείψει! Σίγουρα, εκεί που είναι, τους σκέπτεται ακόμα και τους νοιάζεται. Όλοι πιστεύουν πως ο αγαπητός νεκρός είναι πρόθυμος να επικοινωνήσει μαζί τους... πως θα έρθει και πάλι να τους βρει... ή ότι κάποια μέρα θα τον συναντήσου. Αυτό είναι το στοιχείο της «προσμονής και της ελπίδας» Πολλές φορές ο νεκρός παίρνει στα μάτια των «ζωντανών» μία μυθική διάσταση. Ένας κακός «νεκρός» μπορεί να μετατραπεί σε ένα «κακό πνεύμα» και να φέρνει τρόμο... ή, ένας «καλός» νεκρός μπορεί να μετατραπεί σε «καλό πνεύμα» που επικουρεί! Σιγά - σιγά, με τα χρόνια να περνούν και με την πιθανή μυθοπλασία που αναπτύσσεται... τα δύο ακραία παραδείγματα τείνουν να στερεοποιηθούν σαν δύο διαφορετικές λατρευτικές αντιλήψεις... Ο «κακός» και ο «καλός» δαίμονας απαιτούν εξίσου, καλοπιάσματα δώρα και θυσίες ώστε να λειτουργήσουν επικουρικά. Έτσι, ξεπερνούν την πραγματική τους βάση και αρχίζουν να λειτουργούν αρχέτυπα... Το καλό και το κακό, ο θεός και ο διάβολος, έχουν κάνει την εμφάνιση τους! Σε όλη αυτή τη διαδικασία η χαμένη «πνευματικότητα» είναι πανταχού παρούσα... μόνο που γίνεται αντιληπτή κάτω από το πολιτισμικό πρίσμα της συγκεκριμένης εποχής. Η απλή, αλλά συνεχή, βιωματική παρατήρηση, υποδείκνυε στον πρωτόγονο, μία «Πνευματικότητα» υποτυπώδη, κάτω από τους φακούς της άγνοιας των φυσικών νόμων και των βιολογικών προγραμματισμών. Η εμφάνισή και ο εντοπισμός της, όμως και μόνο, είναι αρκετός για να κεντρίσει την περιέργεια του πρωτογόνου. «Εδώ κάτι κρύβετε» ...σκέπτεται από μέσα του «Καλύτερα να έχω το νου μου» ...συμπληρώνει και πράττει αναλόγως. Τι κάνει ακριβός; • Στα πρώιμα στάδια της «βαρβαρότητας», καταναλώνει το κρέας του νεκρού, σε τελετουργικά γεύματα, που λαμβάνει μέρος όλοι η φυλή. (Σε αυτές τις εποχές πιθανόν να ανάγονται η μνήμες για μυστηριακές κατακρεουργήσεις και απεχθείς Διονυσιακές ωμοφαγίες... ή, πολύ αργότερα, τα κοινά «γεύματα αγάπης» και οι «Μυστικοί δείπνοι», οι Στρογγυλές τράπεζες, τα «συμπόσια των Ηρώων» κλπ...)

• Σε επόμενες εποχές... Θάβει τελετουργικά τους νεκρούς του. Τοποθετεί, στον τάφο τους, όπλα στολίδια και φαγητό.

• Σαν νομάδας... Υψώνει τύμβους πάνω από τον τάφο, ώστε να ξέρουν, οι επόμενοι διερχόμενοι, πως εδώ το μέρος είναι ιερό. Ê

18

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

• Σαν μόνιμα εγκατεστημένος αγρότης... θάβει τους νεκρούς του, μέσα στο σπίτι του, ή σε περιφραγμένους χώρους, κατασκευάζει ταφικά μνημεία και καθιερώνει νεκρικές γιορτές.

• Όταν ιδρύει πόλης - κράτη, με παλάτια και εξουσία... τότε είναι που η λατρεία των νεκρών παίρνει μεγάλη διάσταση. Τώρα είναι ξεκάθαρο πια, πως ο «άλλος κόσμος» έχει όρια, έχει κανόνες και απαιτεί συγκεκριμένες τελετουργίες για να κερδισθεί μια θέσει μέσα σε αυτόν. Αλλιώς, ο νεκρός... ...Θα κατασπαραχτεί από τους δαίμονες που καραδοκούν... ...Θα περιπλανιέται αιωνίως, σε ομιχλώδεις - υγρές πεδιάδες γεμάτες μόνο με θλιβερούς Ασφοδέλους... ...Θα γυρνά, (άσημος ανάμεσα σε άσημους) έξω από το κελτικό Κάστρο της Aριάδνης, όπου στις αίθουσες του διασκεδάζουν οι εκλεκτοί... ...Θα ζει έξω από τα παλάτια της Βαλχάλας όπου οι Ήρωες, σε ατελείωτα συμπόσια και μάχες, τρώνε - πίνουν - μάχονται - πεθαίνουν και ανασταίνονται στο άπειρο... Τέλος ο νεκρός ...θα μένει έξω από τον Παράδεισο, μακριά από την αγκαλιά του Αβραάμ, δε θα χαρεί τα δώρα των Ουρί, ούτε θα κερδίσει την Νιρβάνα! Η λατρεία των νεκρών, τα ταφικά έθιμα και οι μεταθανάτιες δοξασίες περί τυλίχτηκαν «περίτεχνα»! Έργα με τα πολυτιμότερα μέταλλα και τα καλύτερα υλικά, θαυμάσια δουλευμένα, φιλοτεχνήθηκαν με επιδεξιότητα πίστη και μεράκι από τους καλλίτερους τεχνίτες. Αντικείμενα λατρείας και πίστης στόλισαν τάφους αλλά και ιερά. Εκατοντάδες - Χιλιάδες εκατομμύρια άγνωστοι «καλλιτέχνες»... έκτισαν, κατασκεύασαν, ζωγράφισαν, έγραψαν, τραγούδησαν, απήγγειλαν, έψαλαν και χόρεψαν... για τα εκατομμύρια των νεκρών που έζησαν και πέθαναν σε αυτή τη Γη. Μπορούμε να πούμε πως ο άνθρωπος αντιμετώπισε τον θάνατο εξίσου «μαγικά» και «καλλιτεχνικά»! Θα υποχρεωθούμε να δεχτούμε ότι, αν δεν υπήρχε συνείδηση και φόβος θανάτου... δε θα υπήρχε ελπίδα επανόδου και ανάστασης... δε θα υπήρχε φιλοσοφία, τελετουργία, θρησκεία και τέχνη... Η ζωή μας (σε αυτό το επίπεδο) δε θα ήταν όπως την ξέρουμε και η αποκάλυψη της κρυμμένης Πνευματικότητας δεν θα περνούσε μέσα από το δρόμο της Τέχνης. Φυσικά, κάπου αλλού στα Σύμπαντα - Κόσμους, ίσως, η αναζήτηση της χαμένης

Πνευματικότητα και Τέχνη

19

Πνευματικότητας, να έχει πάρει άλλους δρόμους... όμως εμείς τώρα, σε αυτό το επίπεδο ανήκουμε... και σε αυτή την «Κοσμική τάξη» φοιτούμε. Η απαιτούμενη διεύρυνση της αντίληψης, που απαιτείται για την αποκάλυψη της κρυμμένης Πνευματικότητας, μέσω της Τέχνης, φαίνεται να είναι ένας ασφαλής δρόμος και αυτό οι πρωτόγονοι πρόγονοι μας (ευτυχώς) το καταλάβανε πολύ νωρίς!

Βραχογραφίες παντού Είναι γενικότερα αποδεκτό ότι όλα άρχισαν, πολύ απλά, σαν ένα παιχνίδι μίμησης μέσα στη φύση. Ο πρωτόγονος παρατηρεί, αντιγράφει, σχεδιάζει και μιμητέ τα ζώα. Ταυτόχρονα επιχειρεί να διαμορφώσει το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει. Μαζί με την «πρωτόγονη» αλλά ρεαλιστική αναπαράσταση των ζώων... εμφανίζεται και μία σειρά από αφηριμένες εικόνες σύμβολα. Τα βασικά γραμμικά γεωμετρικά σχήματα εμφανίζονται... και πολλές φορές παίρνουν έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα... που θα μπορούσε να θεωρηθεί προάγγελος μίας πρώτης Σημειολογικής στενογραφίας. Εκτός από τη ρεαλιστική απεικόνιση των ζώων... ο πρωτόγονος, με γραμμικά σύμβολα, προσπαθεί να περιγράψει και το χώρο που τον περιβάλει. Πυροδοτεί ακόμα και την ανάγκη αυτό έκφρασης προσωπικών συναισθημάτων. Μέσα από αυτά τα γραμμικά σύμβολα γίνονται προσπάθειες να καταγραφούν ακόμα και αντιλήψεις και πιστεύω. Τα ρεαλιστικά σκιαγραφήματα και τα γραμμικά σύμβολα εμπλουτίζονται και γίνονται πιο περιεκτικά με τη χρήση του χρώματος... που σε πρώτη φάση έχει την μορφή λάσπης (χώμα και νερό) ή σκόνης από διάφορα τοπικά πετρώματα. Αργότερα θα εμφανιστούν και οι οξειδώσεις μετάλλων και τα φυτικά χρώματα. Τα σχέδια στα σπύλεα είναι χαραγμένα επάνω στο βράχο, ζωγραφισμένα με τα δάχτυλα ή με την τεχνική του ...φυσήματος υγρής μπογιάς με το στόμα! Τα αφηριμένα γραμμικά σύμβολα θα συναντήσου τα πρώτα τελετουργικά αντικείμενα... που ενώ δεν είναι εργαλεία... αποκτούν και μία μαγική χροιά. Περιδέραια, στολίδια... αλλά ιδίως τελετουργικές μάσκες κάνουν την εμφάνισή τους... και γίνονται «άλλου είδους εργαλεία», για πιο «άπιαστες εργασίες» που επιτελούνται σε «άλλα επίπεδα»! Η πίστη πως... ότι κάνω στο αντίγραφο έχει επιπτώσεις και στο πραγματικό... εδώ κορυφώνετε. Έτσι, ο «χορός - μίμηση» του ζώου που επιθυμούμε να σκοτώσουμε, συνδυάζεται Ê

20

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

με μία τελετουργική μάσκα θανάτου του ζώου... ενώ ο επίδοξος θύτης ενδύετε δέρματα του ζώου, φορά στολίδια και περιδέραια με δόντια, νύχια ή φτερά του συγκεκριμένου ζώου... και παίρνει μέρος σε συγκεκριμένο χορόδραμα όπου ενίοτε εμφανίζεται και ως Θύτης και ως Θήραμα!!! Σκοτώνει, σκοτώνετε και ανασταίνετε! Αυτή φυσικά, η ερμηνεία, μπορεί να αμφισβητείτε σήμερα από πολλούς... δε σημαίνει όμως ότι δεν πρέπει να την λάβουμε σοβαρά υπόψη μας. Όταν ο άνθρωπος κατέκτησε την κατεργασία του ξύλου, τη χρίση του πηλού, την κατεργασία του λίθου και την επεξεργασία των μετάλλων... φυσικό ήταν το ζώο τοτέμ, ή η όποια θεότητα να πάρει μορφή και όγκο ως ξόανο, ως κεραμικό, ως ανάγλυφο, ή γλυπτό. Ας μη ξεχνάμε όμως ότι σε αυτό το επίπεδο συνυπάρχει η ρεαλιστική απεικόνιση του ζώου, η γραμμική συμβολική αναπαράσταση... αλλά και μία σκηνική μιμητική απεικόνιση, που, όμως λίγο απέχει από το να την ονομάσουμε «ονειρική - σουρεαλιστική»!

Από την Αλταμίρα και το Λασκόβ... στους Βουσμάνους και τους Αβορίνους Πάνε χρόνια που η μικρή Μαρία, κόρη ενός ερασιτέχνη φυσιοδίφη, ανέλπιστα, ανακάλυψε στο σπήλαιο της Αλταμίρας στην Ισπανία, θαυμάσιες βραχογραφίες. Βοοειδή, άλογα και ελάφια βρίσκονταν ζωγραφισμένα στην οροφή ενός σπηλαίου. Ίδια σχέδια ανακαλύφτηκαν και στο σπήλαιο Λασκόβ στη Γαλλία. Οι βραχογραφίες τοποθετούνται περίπου στο 30 - 40 000 χρόνια π.χ. Και εδώ παρατηρείτε εμμονή με τα ζώα. Ανάμεσά τους υπήρχαν και κάποιες «ανθρώπινες» φιγούρες που θα μπορούσαν να περιγράφουν «ανθρώπους - πουλιά», «ανθρώπους - αντιλόπες», «ανθρώπους - ταύρους»... και πάει λέγοντας. Αυτό που εντυπωσίασε την καλλιτεχνική και επιστημονική κοινότητα ήταν ότι παράλληλες τοιχογραφίες βρέθηκαν και σε σπήλαια Βουσμάνων, στη Νότια Αφρική ...μόνο που αυτές οι ζωγραφιές ήταν πολύ νεότερες από τις Ευρωπαϊκές (μόλις 200 - 300 χρόνων)... λες και διαφορετικού λαοί σε διαφορετικά μέρη ζωγράφιζαν με την ίδια αντίληψη

Ζωγράφιζαν ζώα που δεν έτρωγαν! Αυτό που παραξένεψε ακόμα πιο πολύ τους μελετητές ήταν ότι, στις βραχογραφίες, εικονίζονταν ζώα που δεν ήταν απαραίτητα στο διαιτολόγιο των συγκεκριμένων

Πνευματικότητα και Τέχνη

21

πρωτογόνων!!! Η Θεωρία τις μαγικής τελετουργίας πριν από το κυνήγι φάνηκε προς στιγμή να καταρρίπτεται. Οι πρωτόγονοι ζωγράφιζαν επί το πλείστων ζώα που δεν έτρωγαν! Αυτή η διαπίστωση πάντως δεν αποκλείει την περίπτωση, τα ζώα αυτά να τα τρώγανε παλαιότερα και να θεωρούνταν πια, ιερά ζώα - τοτέμ! Τα ζώα αυτά συνέχιζαν να τα θαυμάζουν, να τα φοβούνται και να τα ονειρεύονται... γι’ αυτό ίσος τα είχαν αναγάγει σε ζώα προστάτες προπάτορες της φυλής. Το κυνήγι τους μπορεί να ήταν Ταμπού για τη φυλή... δεν αποκλείεται όμως κάποιοι να «αμάρτησαν» στο παρελθόν, να σκότωσαν κάποια και να τα έφαγαν... Φαντάζεστε το φόβο που θα τους είχε προκαλέσει αυτή η «ανόσια» πράξης τους! Μπορεί κάποια από αυτά τα απαγορευμένα ζώα, να είχαν μετατραπεί σε διώκτες τιμωρούς, κάτι σαν κακά πνεύματα που οι πρωτόγονοι προπάτορές μας να ήθελαν να τα ξεφορτωθούν... ίσος γι’αυτό ζωγράφιζαν ένα τελετουργικό φόνο τους, που εμείς σήμερα παρανοούμε σαν σκηνή κυνηγιού. Εξάλλου το να παρουσιάζουμε το κομμάτιασμα του Διονύσου από τους Τιτάνες, το να αναπαράγουμε την σταύρωση του Ιησού... ή το να εικονίζουμε διαρκώς τα μαρτύρια των αγίων μιας πίστης ...δε σημαίνει ότι εμείς πράττουμε την πράξη αυτή! Ότι και να είχε προηγηθεί στο απώτερο παρελθών αυτών των πρωτογόνων, σημασία έχει ότι θαύμαζαν αυτά τα ζώα και τα απεικόνιζαν σε μέρη, είναι αλήθεια, πολλές φορές απρόσιτα... Ένα ακόμα μυστήριο!

Σαμανιστικές εμπειρίες Σύγχρονοι ερευνητές τείνουν να πιστέψουν ότι όλα αυτά δεν είναι τίποτα περισσότερο από Σαμανιστικές εμπειρίες. Οι Σαμάνοι εκείνης της εποχής έρχονταν σε έκσταση και σε ... Αλλοιωμένη Συνειδησιακή Κατάσταση ζούσαν πνευματικές εμπειρίες και οράματα. Η απαιτούμενη διεύρυνση της αντίληψης απαιτούσε την έκσταση και την ταύτισή του Σαμάνου με τα αρχέτυπα ζωικά πνεύματα. Η λογική του Σαμανισμού είναι ότι ο Σαμανός πηγαίνει σε μία ενδιάμεση ζώνη και εκεί συναντά τα αρχέτυπα ζωικά πνεύματα, παίρνει τη μορφή τους και συναλλάσετε μαζί τους. Άλλοτε παλεύει με αυτά και όταν νικήσει ζητά τη βοήθεια τους προκειμένου να πετύχει κάτι σημαντικό. Όταν αυτή η περίεργη συνεδρία τελειώσει ο Σαμανός επιστρέφει στον κόσμο μας... απλά συνέρχεται από μία «λιποθυμία». Αυτές οι βραχογραφίες με τους ανθρώπους πουλιά και Ê

22

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

τους ανθρώπους αντιλόπες μάλλον περιγράφουν ένα ταξίδι στο κόσμο τον πνευμάτων και ...σύμφωνα με τους σύγχρονους μελετητές δεν αφορούν σκηνές κυνηγιού. (Η αλήθεια όπως πάντα θα πρέπει να βρίσκετε κάπου στη μέση!)

Τα Άγια των Αγίων Τώρα, το γιατί αυτές οι σκηνές είναι ζωγραφισμένες σε δύσβατα ή κριμένα σημεία στα σπήλαια... αυτό μάλλον είναι ένας άλλος γρίφος. Όπως το Ιερό (τα Άγια των Αγίων) σε ένα Χριστιανικό Ναό είναι δυσπρόσιτο και απροσπέλαστο την κάθε στιγμή, για τους πολλούς... έτσι και αυτές οι βραχογραφίες θα μπορούσε να θεωρούταν «κρυμμένες»... και να αποκαλύπτονταν στους «πολλούς» κάτω από ο συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Μια φυλετική γιορτή, μια σύναξη, μία τελετή... ίσος να ήταν η προϋπόθεση ώστε να επιτραπεί η είσοδος στους «πολλούς». Και φυσικά σε αυτή τη σύναξη θα υπήρχε φαγητό ποτό, ίσος κατανάλωση παραισθησιογόνων, αλλά κυρίως θα υπήρχε χορόδραμα, μουσική και τραγούδι. Όπως στις εκκλησίες υπάρχουν δρώμενα και μυστήρια, όπως χρησιμοποιούμε ψαλμούς και μουσική... έτσι και οι πρόγονοί μας.

Βραχογραφίες και στην Αυστραλία Οι Αβορίνοι της βορίου Αυστραλίας κατά τακτά χρονικά διαστήματα μαζεύονται όλοι μαζί και ακολουθούν μία «ιερή πορεία». Οδηγούνται σε σπήλαια όπου και εκεί υπάρχουν αρχαίες βραχογραφίες (45.000 χρόνια). Ακολουθούν την παραπάνω περιγραφή που κάναμε και απολαμβάνουν «βραδιές αφήγησης». Οι παλαιότεροι δείχνουν στους νεότερους τα ζωγραφισμένα σχέδια και τους διηγούνται αρχέγονες ιστορίες της δημιουργίας από τον καιρό του ονείρου! Τα σχέδια αυτά είναι αποσπασματικά σύμβολα και βοηθούν να θυμηθεί ο αφηγητής την ιστορία που έτσι και αλλιώς είναι προφορική. Τα σχέδια και οι ιστορίες επαναλαμβάνονται στερεότυπα για χιλιάδες χρόνια από πατέρα σε γιό. Αυτές οι αποσπασματικές εικόνες σύμβολα των Αβορίνων μας θυμίζουν ίσος τη γέννηση της γραφής. Αρχικά μικρές εικονίτσες η μία δίπλα στην άλλη προσπαθούσα να καταγράψουν τη σοδιά, ή να αφηγηθούν ένα ταξίδι, ή να μας πουν μία ιστορία ένα ανδραγάθημα. Αυτή

Πνευματικότητα και Τέχνη

23

η αρχική γραφτή αφήγηση ήταν εικονογραφική και θεωρούταν μαγική - Ιερή γι’ αυτό και ονομάσθηκαν Ιερογλυφικά. Αυτή η πρωτόγονη απεικόνιση οδήγησε στη δημιουργία μιας «στενογραφίας» και από εκεί σε γραμμικές γραφές. Σχετικά με τις «Ιερές πορείες» των Αβορίνων... παρόμοιες παρατηρούνται σε πολλούς λαούς, σε όλα τα σημεία του πλανήτη μας. Ιδιαίτερα οι προ Kολομβιανοί πολιτισμοί τελούσαν «ιερές πορείες» βαδίζοντας σε προκαθορισμένα «ιερά μονοπάτια». Τα ιερά προσκυνήματα στους Αγίους Τόπους, στη Mέκκα, η επισκέψεις προς τον ποταμό Γάγκη, ή προσκυνηματικές πορείες στο Θιβέτ... αλλά και η «Ιερές Λιτανείες» που τελούνται, ακόμα και τώρα, στο τόπο μας... τον ίδιο ιερό - αποτρεπτικό - μυητικό χαρακτήρα θα πρέπει να έχουν.

«Μοντέρνες» βραχογραφίες που θυμίζουν έργα του Πολ Κλε! Ανάμεσα στις εικόνες των ζώων, στις Βραχογραφίες, υπήρχαν και κάποια ακαθόριστα σχέδια, γραμμές, πλέγματα, τεθλασμένες, βούλες και συγκεχυμένες κηλίδες χρωμάτων που δε θα μπορούσαν να ταξινομηθούν θεματικά. Δεν περιέγραφαν ούτε ζώο ούτε άνθρωπο, ούτε αντικείμενο... Όλα ήταν ζωγραφισμένα με σημερινή μοντέρνα αντίληψη, κάτι σαν «αφαιρετική» τέχνη»... και θύμιζαν έργα του Πολ Κλε! Θα πρέπει να ζητήσουμε λοιπόν μία εξήγηση για τις «μοντέρνες» αυτές βραχογραφίες. Και γι’αυτές οι σύγχρονοι ειδικοί έχουν την απάντησή τους. Πιστεύουν ότι είναι οπτικές απάτες που προκαλούνται από το οπτικό νεύρο όταν παραμείνει αρκετό καιρό στο σκοτάδι ή οπτικέ ψευδαισθήσεις που έχει κάποιος όταν «μπαίνει» σε .. Αλλοιωμένη Συνειδησιακή Κατάσταση. Γι αυτό δικαιολογείτε και η ομοιότητα αυτόν των εικόνων... ανά το κόσμο... σε διαφορετικά σημεία σε διαφορετικό χρόνο και σε διαφορετικούς λαούς. Πιστεύουν ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο παντού και πάντα σε όλους.

Μία κρυφή Κοσμική εικονική γλώσσα Από μία άλλη πλευρά «αυτοί που... (λένε πως...) γνωρίζουν», (παρακοιμώμενοι Στοών και μυστικών αδελφοτήτων), ...ισχυρίζονται πως υπάρχει μία κρυφή Κοσμική εικονική γλώσσα Ê

24

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Από κάπου στο Σύμπαν εκπορεύονται και μας έρχονται σήματα - εικόνες, με αυτή τη μορφή που η ψυχική μας εξέλιξη και ο εγκέφαλος μας δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει και να καταγράψει. Αυτά τα σήματα λέγετε πως είναι όλες οι πληροφορίες που χρειαζόμαστε για την εξέλιξή μας και πως άσχετα με το αν ο εγκέφαλός μας τα συνειδητοποιεί... αυτά κάνουν την δουλεία τους και χάρη σε αυτά εξελισσόμαστε! Προφανώς, αν είναι έτσι, μόνο μέσο της Τέχνης μπορούμε να καταγράψουμε αυτά τα σήματα, όπως έκαναν άλλωστε και οι πρωτόγονοι πρόγονοι μας.

Πνευματικότητα και Τέχνη

Άσκηση Καθίστε σε μια καρέκλα σε ένα ήσυχο σκοτεινό χώρο. Το σώμα σας με τους μηρούς και τα γόνατα να βρίσκονται σε ορθή γωνία... Κλείστε τα μάτια σας και αναπνεύστε - εκπνεύστε, αργά αλλά σταθερά, τρεις τέσσερεις φορές. Παρατηρείστε στην «εσωτερική οθόνη» σας τα «σήματα» που λαμβάνετε... Ίσος στην αρχή να είναι εκλάμψεις και σπινθηρισμοί που οφείλονται στο οπτικό νεύρο σας... μην μπερδευτείτε από αυτούς... στη συνέχεια θα παρατηρήσετε να έρχονται προς εσάς κάποιες φωτεινές πολύχρωμες γραμμώσεις ευθείες τεθλασμένες ή κάποια κυκλικά σχήματα... ή φωτεινές έγχρωμες κηλίδες... Κάτι σαν τα «παράσιτα» ή τα «χιόνια» που βλέπουμε στην οθόνη μίας τηλεόρασής. Παρατηρείστε αυτά τα σχήματα... Μετά από κάποιο χρόνο εξοικείωσης θα αρχίσουν να προβάλλονται στην εσωτερική οθόνη σας κάποιες αρχικά ακαθόριστες εικόνες... σιγά σιγά θα γίνουν πιο συγκεκριμένες. Παρατηρείστε αυτές τις εικόνες. Μην παραμυθιάζεστε και μη δημιουργείτε με την φαντασία σας ηθελημένες εικόνες. Δεν κοροϊδεύετε κανέναν παρά μόνο τον εαυτό σας... Παρατηρείστε για αρκετή ώρα τα πραγματικά σήματα που λαμβάνετε. Όταν θεωρήσετε ότι τελειώσατε την άσκηση... αναπνεύστε βαθιά και ανοίξτε τα μάτια σας. Άναφτε το φως και πάρετε χαρτί και μολύβι. Σημειώστε πρόχειρα τις εντυπώσεις σας και μετά με μαρκαδόρους, ξύλο μπογιές, κραγιόν, [παστέλ... και χρώματα... Προσπαθήστε να αναπαράγετε αυτά που είδατε! Μην ωραιοποιείτε ότι καταγράφετε... απλώς σημειώστε. Αργότερα παρατηρώντας αυτές τις σημειώσεις μπορείτε να δημιουργήσετε μερικούς πολύ ενδιαφέροντες ζωγραφικούς πίνακες. Μη φοβηθείτε, μη βαρεθείτε... θα εκπλαγείτε με αυτά τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα σας.

25

26

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Πνευματικότητα και Τέχνη

27

ΜIA ΓΡΗΓΟΡΗ Εκλαϊκευμένη ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ Σε αυτό το κεφάλαιο ας κάνουμε μία εκλαϊκευμένη ανασκόπηση των όσο γνωρίζουμε για την Τέχνη. Δε θα κάνουμε Ιστορία Τέχνης ούτε Αισθητική ανάλυση... απλά θα επιχειρήσουμε μία (παρακινδυνευμένη, είναι αλήθεια) αναδρομή ανά τους αιώνες. Αυτή η αναδρομή έχει σκοπό να εντάξει τον αναγνώστη μέσα σε ένα πλαίσιο πολιτιστικών εναλλαγών... που θα τον βοηθήσουν να διαμορφώσει μια πρώτη εικόνα για την εξελικτική ιστορία της τέχνης. Ακόμα εδώ υποδεικνύετε ο άρρηκτος ιστορικός δεσμός της Τέχνης με τη Φιλοσοφία την Θρησκεία και φυσικά με την Επιστήμη. Η Τέχνη δεν προχωρά από μόνη της σε έναν έρημο κατακερματισμένο κόσμο. Η Τέχνη είναι απόρροια και έκφανση ζωής!

ι υπήρξε πριν τους πρωτόγονους; Ίσος ένας άλλος παλαιότερος πολιτισμός; Δε θα πρέπει να αγνοήσουμε και κάποιους ευφάνταστους ρομαντικούς που θέλουν να πιστεύουν ότι η ρίζα του σημερινού πολιτισμού μας είναι πολύ παλαιότερη από ότι νομίζουμε.

Τ

Ας μην ξεχνάμε ότι εμείς τοποθετούμε την αρχή του TΩPINOY πολιτισμού μας στην τελευταία μεσοπαγετωνική περίοδο. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι ο άνθρωπος ακολουθώντας τους πάγους που έλιωναν ανέβαινε από τον Ισημερινό προς το βορά... είναι αλήθεια όμως ότι, ανάμεσα στις παγετωνικές περιόδους... (και είναι πολλές αυτές) ...υπήρχε πράγματι χρόνος για να γεννηθούν και να αναπτυχθούν πολλοί άλλοι πολιτισμοί! Στην άποψη αυτή συνηγορούν... όχι αρχαιολογικά υλικά ευρήματα... αλλά, πολλά λογοτεχνικά σπαράγματα που διασωθήκαν σε πολύ παλιά EΠH... Αλλά και στις μυθολογίες πολλών αρχαίων λαών σώζονται περιγραφές γεγονότων που... «δεν κολλάνε» στην εποχή τους. Ακόμα και στα παραμύθια μας υπάρχουν υπαινιγμοί για παλαιότερους πολιτισμούς! Ê

28

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

• Ακολουθώντας το λογισμό αυτών των ευφάνταστων ρομαντικών θα πρέπει να δεχτούμε ότι... πριν από αυτό τον πολιτισμό υπήρχε ένας άλλος παλαιότερο πολιτισμός ο οποίος για κάποιο λόγο χάθηκε - καταστράφηκε - εξαφανίσθηκε... όχι όμως ολοσχερώς! Κάποιοι από τους τότε ανθρώπους κατάφυγαν σε μέρη κατάλληλα και ασφαλή. Εκεί έκτισαν καταφύγια ναούς όπου διαφύλαξαν ότι περιέσωσαν για το μέλλων. Όταν η «νέα» ανθρωπότητα πρόβαλε και πάλι... αυτοί (και οι απόγονοί τους) «δίδαξαν» και πάλι τους «νέους» πρωτόγονους τα μυστικά του πολιτισμού. Οι «Θεοί» της σημερινής παγκόσμιας μυθολογίας σε αυτούς του «διασωθέντες δασκάλους» οφείλουν την ύπαρξή τους. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, για πολλές γενιές, οι «πολιτισμένοι απόγονοι» του προηγούμενου πολιτισμού ζούσαν ως «φύλακες της γνώσης» στους παλαιούς ναούς που είχαν κτίσει οι φωτισμένοι προπάτορες τους. Αυτοί οι απόγονοι «φύλακες της γνώσης» δεν μπόρεσαν να παραμείνουν «αγνοί»... έτσι προχώρησαν σε επιγαμίες με τους «νέους» πρωτόγονους. Σιγά - Σιγά, παρά την αυστηρότητα ως προς την αποκάλυψη των μυστικών στους «αδαείς»... οι «καθαροί» απόγονοι και οι νέοι «ακάθαρτοι»... αναμείχτηκαν τόσο πολύ που ήταν αδύνατον να τους ξεχωρίσει κάποιος ...παρά την επιμονή των Ιεροφάντων των Ιερών Μυστηρίων... τελικά «μυημένοι» και «αμύητοι» έγιναν ΕΝΑ. Αυτά πιστεύουν πολλοί ευφάνταστοι ρομαντικοί συνάνθρωποι μας!!!

• Ακόμα υπάρχουν και πολλοί άλλοι, που πιστεύουν πως, η σημερινή γενιά ανθρώπων δεν είναι παρά μία «Ρίζα- φυλή»... από τις πολλές που υπήρξαν, υπάρχουν και θα υπάρξουν στα άπυρα Κοσμικά Σύμπαντα!!! Η κάθε «Ρίζα- φυλή», λέγετε πως έχει την δική της φυσιολογία και πως διαφέρει σημαντικά από τις άλλες «Ρίζες- φυλές». Η χρονική απόσταση απόσταση ανάμεσα στις «Ρίζες- φυλές» είναι πολύ μεγάλη και ίσος να διαφοροποιούνται ως προς την εκδήλωση τους και να «ζουν» πάνω και μέσα σε διαφορετικά ενεργειακά σώματα του πλανήτη μας!!!

• Άλλοι, πιο σύγχρονοι και πιο «μοντέρνοι νεωτεριστές», τοποθετούν τους υποτιθέμενους προηγούμενους πολιτισμούς κάπου στο άπυρο διάστημα, σε άλλους γαλαξίες!!! Αν όλα αυτά είναι αληθινά... και αν, όλοι αυτοί οι ευφάνταστοι συνάνθρωποι μας έχουν δίκιο... αλήθεια, πως ήταν, πως είναι και πως θα είναι η Τέχνη!!! ...και να μη ξεχνάμε πως.. (αυτοί που πιστεύουν πως γνωρίζουν) θεωρούν κάθε φανταστικό

Πνευματικότητα και Τέχνη

29

κόσμο και υπαρκτό! Κάθε τι που φανταζόμαστε υπάρχει απλά εκδηλώνετε σε κάποια άλλη διάσταση, σε κάποια άλλα παράλληλα Σύμπαντα Κόσμους!!! Όλοι εμείς οι απλοί - καθημερινοί άνθρωποι ας αρκέστουμε να πιστέψουμε όμως, πως... η φαντασία, όσο αχαλίνωτη και να είναι... αποτελεί ένα απαραίτητο συστατικό στοιχείο για τη δημιουργία Τέχνης!!! Ας έρθουμε όμως στην κοινά αποδεχτή πραγματικότητα.

Μετά τους πάγους Όταν η σπηλιά της παγετωνικές περιόδου αντικαταστάθηκε σταδιακά από δερμάτινες σκηνές για τους νομάδες... από ξύλινα σπίτια στους λιμναίους πολιτισμούς και αργότερα... (από όσους εγκαταστάθηκαν μόνιμα σε μία περιοχή) ...από πλίθινα ή πέτρινα οικοδομήματα. Σε αυτά τα χρόνια, η τεχνική κατασκευών και μία πρώτη μορφή αρχιτεκτονικής έχει κάνει ίδη δειλά δειλά την εμφάνισή της. Οι πρώτες - πρώτες κατοικίες δε γνωρίζουμε αν ήταν διακοσμημένες με χρώματα και σχέδια ...αλλά εφόσον ο πρωτόγονος ζωγράφιζε στα σπήλαια γιατί να μη ζωγράφιζε και σε αυτές! Σίγουρα πάντως οι μετέπειτα δερμάτινες σκηνές και τα ξύλινα παραπήγματα θα ήταν στολισμένα με τοτεμικά, ή αποτρεπτικά τρόπαια (κεφάλια ζώων κέρατα δόντια νύχια δέρματα κλπ.) Ίσος στο κέντρο του... συνήθως κυκλικού... χωριού να ήταν στημένο ένα ξόανο - τοτέμ... και μάλλον οι πρώτες ξύλινες κολόνες στα παραπήγματα να ήταν και αυτές διακοσμημένες παρόμοια. Πάντως αργότερα όταν πάνω στο πλίθο ή στην πέτρα έβαζαν επίχρισμα (σοβά) από γύψο - ασβέστη ή πυλό... σίγουρα ζωγράφισαν γεωμετρικά ή φυσιομορφικά μοτίβα. Αυτό το συμπεραίνουμε όχι μόνο από τα ευρήματα... αλλά κυρίως παρατηρώντας λαούς που βρίσκονται ακόμα κα σήμερα κοντά σε αυτό το πρώιμο στάδιο της «βαρβαρότητας». Ο πρωτόγονος άνθρωπος ζωγραφίζει ...

• για να δείχνει και να διδάσκει τους νεότερους...

• για να έλξη χρήσιμα ζώα..

• για να ξορκίσει, ή να αποτρέψει το «κακό»...

• για να σηματοδοτήσει την περιοχή του και να φοβίσει, ή να διώξει τον εχθρό του...

• για να μορφοποιήσει το «καλό» και το «κακό»...

• για να τιμήσει, να θαυμάσει, ή να λατρέψει

Ê

30

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

• για να γνωρίσει, να καταγράψει και να θυμάται • για να στολίσει, να ομορφύνει και να προσελκύσει...

• ... έτσι, για ευχαρίστηση!!! θα μπορούσαμε να πούμε ότι... (παρ’όλες τις δυσκολίες) ο πρωτόγονος προπάτοράς μας ζει σε ένα θαυμαστό ονειρικό και συνάμα μαγικό κόσμο. Όλα σε αυτό το νέο κόσμο είναι συγκεχυμένα και ανάμικτα όπως και στο εγκέφαλό του άλλωστε... και αυτό είναι που κάνει τους σύγχρονους ιθαγενείς της Αυστραλίας να πιστεύουν ότι... όλα γεννήθηκα στη μακρινή θαυμαστή εποχή του ονείρου!

Η εξέλιξη της Τέχνης στο Ιστορικό χρόνο Είναι γεγονός ότι οι πρώτοι πολιτισμοί εμφανίσθηκαν στις υγρές πεδιάδες, στα δέλτα και στις όχθες των μεγάλων ποταμών. Τίγρης, Ευφράτης, Νείλος, Ινδός ποταμός... Σε αυτές τις περιοχές ήταν εύκολη η κατοίκιση. Υπήρχε καθαρό τρεχούμενο νερό, εύφορα χωράφια, πλούσια βλάστηση, κυνήγι, ψάρεμα... και λάσπη... πολύ λάσπη! Θα μου πείτε, τι το σημαντικό είναι η λάσπη;;; Έχετε παίξει, σαν παιδιά, στις λάσπες? Έχετε πιάσει πηλό στα χέρια σας? Έχετε δει αγγειοπλάστη να δουλεύει στο εργαστήριο του? Αν όχι... έχετε χάσει πολλά! Το συντομότερο, σας συμβουλεύω, να πάτε να βρείτε λάσπη - πυλό... και να την πιάσετε στα χέρια σας... να την πλάσετε, να φτιάξετε ζωάκια, λουλούδια, πλίθους, πινακίδες... και να τα ξεράνετε στον ήλιο... ή στο φούρνο της κουζίνας σας. Ο Θεός κάτι γνωρίζει παραπάνω για να φτιάξει από πυλό (χώμα και νερό) τους ανθρώπους! Όλοι οι πολιτισμοί άρχισαν μέσα στη λάσπη!

• Εκεί, δίπλα στα ποτάμια που υπερχείλιζαν, (σε τακτά - προβλεπόμενα - χρονικά διαστήματα) οι άνθρωποι έμαθαν να φτιάχνουν πλίθους, να ανακατώνουν χώμα νερό και ξεραμένο άχυρο, να τους ξεραίνουν στον ήλιο και να κτίζουν με αυτούς σπίτια.

• Εκεί δίπλα στο ποτάμι, στις υγρές όχθες του, έμαθαν να σχεδιάζουν πρόσκαιρα σχήματα στη λάσπη.

• Εκεί άναψαν φωτιές και πρόσεξαν τυχαία, πως η λάσπη γύρο από τη φωτιά γίνονταν σκληρή!

Πνευματικότητα και Τέχνη

31

• Εκεί έμαθαν να φτιάχνουν πήλινες πινακίδες και να σκαλίζουν γράμματα και αριθμούς επάνω τους • Εκεί έμαθαν να φτιάχνουν πήλινα πιάτα, δοχεία, πιθάρια για να φυλάνε το κρασί, το λάδι και τους πολύτιμους σπόρους τους!

• Εκεί έφτιαξαν σφραγίδες για να σφραγίζουν με το σύμβολό τους τα πιθάρια και τις πινακίδες τους!

• Εκεί έφτιαξαν πήλινα παιχνίδια για τα παιδιά τους και ειδώλια για τους θεούς τους...

• Εκεί έμαθαν να μετρούν τον χρόνο, από τη μία πλημμυρίδα στην άλλη. Έμαθαν πότε έπρεπε να σπείρουν, πότε να θερίσουν. Συνδύασαν τις εργασίες τους με τις εμφανίσεις συγκεκριμένων αστερισμών...

• Τέλος εκεί έμαθαν να ΓEΩMETPΟΥΝ!!! Τα χωράφια τους μετά από κάθε πλημμυρίδα έπρεπε να ξανά μετρηθούν με ακρίβεια και αυτό μπορούσε να γίνει μόνο με μαθηματικά και γεωμετρία!!! Αλήθεια, πόσο καλό έκανε η λάσπη στην ανθρωπότητα! Αν θέλετε να ξυπνήσουν όλες αυτές οι μνήμες, να ξαναθυμηθείτε και να ξαναζήσετε όλες αυτές τις συγκινήσεις που ένιωσαν και οι προπάτορές μας... πηγαίνετε και αγοράστε γρήγορα πηλό! Καλλίτερα επισκεφτείτε μία λίμνη, ένα μεγάλο ποτάμι και παίξτε στις λασπωμένες όχθες. Γη φοβηθείτε ότι θα λερωθείτε. Πιάστε τη λάσπη με τα χέρια σας, ζυμώστε την, φτιάξτε κάτι. Πατήστε την με τα γυμνά σας πόδια, κυλιστείτε σε αυτήν, αφήστε τη να ξεραθεί επάνω σας και... γιατί όχι, γευτείτε την!!! Μέσα σας κουβαλάτε τόσες ευχάριστες μνήμες που θα ξαφνιαστείτε όταν θα τις ξαναφέρνετε στην επιφάνεια! Που ξέρετε, μπορεί μετά από αυτό, να αποφασίσετε να γίνετε καλλιτέχνης - αγγειοπλάστης - κεραμίστας! Πάντως, οι προπάτορές μας δίπλα στο ποτάμι θα ένιωσαν ίσος για πρώτη φορά συνειδητοί καλλιτέχνες!

Oι μεγαλύτεροι και ίσος οι αρχαιότεροι πολιτισμοί της ανθρωπότητας γεννήθηκαν αναπτύχθηκαν και κορυφώθηκαν δίπλα σε ποτάμια. Θυμηθείτε την Μεσοποταμία και τους δεκάδες πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν ανάμεσα στον Τίγρη και τον Ευφράτη. Θυμηθείτε την Άνω και κάτω Αίγυπτο γύρο και κατά μήκος του Νείλου, τους άπυρους πολιτισμούς γύρο από τον Ινδό ποταμό... αλλά και μετέπειτα ( στα νεότερα χρόνια) τις πόλη που αναπτύχθηκαν στις όχθες του Βόλγα, του Δούναβη, του Ρήνου, του Πάδου, του Τίβερη, του Σηκουάνα... θυμηθείτε ακόμα και το μικρό αλλά τόσο ευλογημένο Ιορδάνη ποταμό...! Ê

32

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Πρόταση Αναζητήστε στο διαδίκτυο πληροφορίες για τους υδάτινους δρόμους, τις παράχθιες πόλη και τους ποταμίσιους πολιτισμούς. «Kτυπήστε» στον «ηλεκτρονικό ερευνητή» λέξεις κλειδιά όπως... Μεσοποταμιά, Αίγυπτος, Νείλος, Τίγρης, Ευφράτης, Ινδός... Ακόμα «Kτυπήστε»... Ρήνος, Bόλγας, Δούναβης, Πάδος, Tίβερης, Σηκουάνας, Ιορδάνης... αλλά και... Αμαζόνιος... και Κίτρινος Ποταμός... Αναζητήστε Βιβλία και Λευκώματα και DVD που αναφέρονται στον... Αιγυπτιακό και στο Μεσοποτάμιο πολιτισμό... αλλά και στην Αρχαία Ελληνική κεραμοποιεία. Αναζητήστε βιβλία για την κεραμική και την αγγειοπλαστική. Επισκεφτείτε ένα Μουσείο με πήλινα ή κεραμικά ειδώλια. Επισκεφτείτε στο εργαστήριο κεραμικής... στη γειτονιά σας, που σίγουρα υπάρχει.

Άσκηση Από ένα κατάστημα της αρεσκείας σας, που πουλά «καλλιτεχνικά», αγοράστε έτυμο πηλό. Υπάρχει συσκευασμένος πηλός που ψήνεται στο φούρνο της κουζίνας σας, αλλά και πυλός που σκληραίνει από μόνος του όταν ξεραθεί. Πλάστε κάτι με τα χέρια σας και κάνετε το δώρο, ή κράτιστε το σαν ενθύμιο.

Στη Μεσοποταμία Όλη η Ιστορία της ανθρωπότητας γράφτηκε εδώ, δίπλα σε αυτά τα ποτάμια. (Ας μου επιτραπεί να αναφερθώ στους πολιτισμούς που είναι πιο κοντά σε εμάς τους λεγόμενους «Δυτικούς», χωρίς αυτό να μειώσει τη σημασία των πολιτισμών του Ινδού και του Κίτρινου Ποταμού... ή ακόμα του πιο άγνωστου σε εμάς... Αμαζονίου)! Στη Μεσοποταμία λέγετε πως για πρώτη φορά ο άνθρωπος άρχισε να κτίζει πόλεις ανάκτορα αποθήκες και ναούς. Για την ακρίβεια εκεί όλα αυτά ήταν ΕΝΑ. Στην κυριολεξία ο Ναός ήταν ΟΛΑ. Σαν κτίσμα διαφοροποιείτε ως «Zιγκουράτ». Στην κορυφή ενός τεχνητού

Πνευματικότητα και Τέχνη

33

κλιμακωτού «βουνού» στεγάζονταν το άγαλμα ή τα αγάλματα των θεοτήτων που λατρεύονταν. Προφανώς το ανάκτορο για τον επίγειο θεό - βασιλιά... τα δώματα των αξιωματούχων που φυσικά ήταν ιερείς, γραφεία για τους γραφείς, αποθήκες για τις προσφορές και τα εμπορεύματα, καταλύματα για τη φρουρά. Γύρο από το «Zιγκουράτ» αναπτυσσόταν η πόλη. Εργαστήρια, καταστήματα και σπίτια για τον απλό λαό. Μετά από εκεί κήποι, παρτέρια μποστάνια χωράφια... όλα προφανώς υπερυψωμένα για το φόβο των πλημμυρών. Ανάμεσα ένα δίκτυο από κανάλια ύδρευσης που έφερναν νερό από τα ποτάμια. Φυσικά υπήρχαν και προβλήτες στα μεγαλύτερα κανάλια γιατί το ποτάμι ήταν πλωτό και χρησίμευε και ως κεντρική αρτηρία μεταφοράς ανθρώπων και εμπορευμάτων. Και όλα αυτά στα πόδια του Ναού! Καταλαβαίνετε ότι αυτή η πρώτη μορφή κοινωνικής οργάνωσης (που έχει παραμείνει σχεδόν αναλλοίωτη, μέχρι σήμερα) απαιτούσε μία μεγάλη γραφειοκρατία. Μία ειδικευμένη τάξη ιερέων (και αργότερα διαλεγμένων «λαϊκών») ...εργάζονταν ως γραφείς που κατέγραφαν τα πάντα και τους πάντες! Μία άλλη τάξη ειδικευμένων επαγγελματιών ήταν οι αρχιτέκτονες οι μηχανική και οι τεχνίτες που έκτιζαν τα «Zιγκουράτ» τους ναούς τα παλάτια τις αποθήκες... αλλά επέβλεπαν και τα αρδευτικά κανάλια και τα φράγματα στο ποτάμι... Και φυσικά τα «τσιράκια» όλων αυτών των «ευγενών» και ανώτερων υπαλλήλων... οι φρουροί - στρατιώτες που χρέος τους είχαν να προστατεύουν και να επιβάλουν τη θέληση του Βασιλιά των ιερέων και των άλλων αξιωματούχων. Μέσα στον απλό λαό και τους τεχνίτες των παλατιών , των ναών και των φραγμάτων... κινούνταν και κάποιοι πιο ειδικευμένοι τεχνίτες... που ήξεραν να σκαλίζουν μορφές , να ζωγραφίζουν με χρώματα να φτιάχνουν αγάλματα... αλλά και να δουλεύουν τα πολύτιμα μέταλλα φτιάχνοντας αληθινά κομψοτεχνήματα. Όλοι αυτοί ο τεχνίτες είτε ήταν ελεύθεροι επαγγελματίες (υπήρχαν και τότε τέτοιοι) ...είτε ήταν ιερείς, είτε ήταν αιχμάλωτοι - δούλοι που είχαν φέρει με τη βία από άλλα μέρη. Αυτοί λοιπόν, ήταν οι φημισμένοι (αλλά ανώνυμοι) καλλιτέχνες αυτής της εποχής... που τα έργα τους βλέπουμε σήμερα στα μουσεία!!! Θα πρέπει να αναφερθούμε ιδιαίτερα σε κάποιους ανώνυμους ιερείς - γραφείς, οι οποίοι κατέγραψαν πάνω σε πήλινες πινακίδες,, με σφηνοειδή γραφή, τα θαυμαστά Βαβυλωνιακά έπη, τα οποία φυσικά είναι προγενέστερα της εποχής τους! Αυτά είναι τα Έπη που μας κάνουν να υποψιαστούμε για την πιθανή ύπαρξη πολύ παλαιότερων πολιτισμών... μια και μιλούν για πλημμύρες - κατακλυσμούς, για «διαστημικές» πτήσεις και για περίεργα υδρόβια μυθικά όντα Ê

34

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

(Ωανης - Ιανις - Ιωάννης???) ...που ήρθαν από τα μακρινά άστρα για να μας διδάξουν!!! Φυσικά οι Ισραηλίτες (που «θήτευσαν» δίπλα στους Βαβυλωνίους, ως αιχμάλωτοι δούλοι), ενσωμάτωσαν και διέσωσαν πολλά από τα «Βαβυλωνιακά» μέσα στα ιερά τους Βιβλία.

Πρόταση Αναζητήστε στο διαδίκτυο πληροφορίες για τη Μεσοποταμία και την τέχνη που αναπτύχθηκε σε αυτή την περιοχή από πολλούς λαούς. «Kτυπήστε» στον «ηλεκτρονικό ερευνητή» λέξεις κλειδιά όπως... Βαβυλώνα, Ακαδ, Ουρ, Zιγκουράτ, Σφηνοειδής γραφή, Τίγρης, Ευφράτης,...

•Από τα «τεχνητά βουνά - ναούς» των Μεσοποτάμιων, τα αρδευτικά κανάλια, τα ανάγλυφα και τα παλάτια της Περσέπολης... ας περάσουμε στα θαυμαστά φαραωνικά αγάλματα στις εξαίσιες ταφικές τοιχογραφίες, στα ιερογλυφικά των Αιγυπτιακών ναών και τις θαυμαστές Πυραμίδες...

Ένας επαναστάτης Φαραώ Ο λεγόμενος πολιτισμός της «Τελ ελ Αρμάνα» έφερε μια διαφοροποίηση στις καθιερωμένες καλλιτεχνικές φόρμες που επικρατούσαν τότε στην Αίγυπτο. Όλα έγιναν πιο φυσικά, πιο ρεαλιστικά και πιο ανθρώπινα... Ο μονοθεϊστής Φαραώ «Αχενάτον», κατήργησε το πολυπληθές ιερατείο των Θηβών, έκλισε τους ναούς των πολλών θεών και εγκαθίδρυσε την πρώτη μονοθεϊστική θρησκεία.. που είχε σαν κύριο χαρακτηριστικό της τη λατρεία του Ηλιακού δίσκου «Aτόν«... Εξού και «Αχεν-ΑΤΟΝ» που σημαίνει «εκλεκτός του ΑΤΟΝ»! Φυσικά, μετά τον θάνατο του «Aχενατόν», όλα ξαναγύρισαν στην Αίγυπτο, στην παλιά συντηρητική μορφή τους... όμως ο εξελικτικός δημιουργικός σπόρος φυτεύτηκε βαθιά στη διάνοια των ανθρώπων... Λέγετε ότι η μονοθεϊστική θρησκεία του Μωησή, που εμφανίστηκε λίγο αργότερα, πολλά χρωστάει στον εμπνευσμένος επαναστάτης Φαραώ... «Aχενατόν»...

Πνευματικότητα και Τέχνη

35

Αλλά και η τέχνη χρωστά πολλά σε αυτόν. Αποδείχθηκε ότι... εκτός από τις στερεότυπες ιερατικέ καλλιτεχνικές φόρμες... που χρησιμοποιούνταν επί μακρού στην Αίγυπτο, ως προς την απεικόνιση των Φαραώ και των Θεών... υπήρχε και μία άλλη - πιο ρεαλιστική - παράλληλη -φύσιομορφηκή απεικόνιση... που χρησιμοποιούνταν εκτός ναών και τάφων.

Πρόταση Αναζητήστε στο διαδίκτυο πληροφορίες για Φαραώ «Aχενατόν» και την τέχνη της εποχής του. «Kτυπήστε» στον «ηλεκτρονικό ερευνητή» λέξεις κλειδιά όπως... Aχενατόν», Τελ ελ Αρμάνα, Ηλιακός δίσκος Aτόν, Aτόν, Αίγυπτος, Νείλος...Ιδιαίτερα ... αναζητήστε σε βιβλία, σε DVD κα στο διαδίκτυο, πληροφορίες για μία πολύ συγκεκριμένη περίοδό της, όπου σε αυτήν βασίλεψε ένας εμπνευσμένος επαναστάτης Φαραώ... ο «Αχενάτον».

Ποτέ τα πράγματα στην Τέχνη δεν είναι μονοδιάστατα Ποτέ τα πράγματα στην τέχνη, τη δημιουργία και την έκφραση... δεν είναι ούτε ήταν, ούτε θα είναι μονοδιάστατα. Η ποικιλομορφία έκφρασης τάσεων και σχολών είναι η φυσική μορφή της εικαστικής εξελικτικής πορείας του ανθρώπου... Δυστυχώς όμως, η Ανθρωπότητα (ως κοινωνία) νοσεί κατά διαστήματα και εκδηλώνει «πολιτιστικά καρκινώματα»... αρνητικές κρυσταλλώσεις, δογματισμούς, μονομανίες και αγκυλώσεις. Αυτό δε γίνεται τυχαία. Είναι εκδηλώσει της «αιώνιας πάλης» του παλιού αντιδραστικού - συντηρητισμού που (νομοτελειακά) κάποτε πεθαίνει... και του Νέου επαναστατικού προοδευτικού κόσμου που (νομοτελειακά) πάντα γεννιέται!!! Συγκεκριμένες κοινωνικές - θρησκευτικές - οικονομικές και πολιτικές τάξης, εφευρίσκουν - διαμορφώνουν «θεωρίες» και επιβάλουν ταχτικές, τρόπους και σχολές έκφρασης, προς όφελός τους. Όταν μάλιστα δεν μπορούν να αντιπαλέψουν το Επαναστατικό και το Νέο... τότε απλώς, προσπαθούν να το οικειοποιηθούν και να το φέρουν στα μέτρα τους. Ενίοτε το καταφέρνουν.

Ê

36

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Στα παράλια και τα νησιά του Αιγαίου Από την Αίγυπτο, περάσαμε στους πολιτισμούς της Μικράς Ασίας, τη Φοινίκη, τη Μάλτα, στου νησιωτικούς πολιτισμούς του Αιγαίου πελάγους, στις Κυκλάδες, στη Θήρα και στη Μινωική Κρήτη. Λες και ο πολιτισμός μεταφέρθηκε από τα ποτάμια προς τη θάλασσα!!! Μα φυσικά έτσι έγινε μια και τα ποτάμια εκτός από «Θεοί»... ήταν και μεγάλοι κεντρικοί υδάτινη δρόμοι... που από τα βάθη κάθε ηπείρου έφερναν ανθρώπους εμπορεύματα και πολιτισμό προς τις θάλασσες!

• Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να κάνουμε στα (πολύ μοντέρνα ακόμα και για σήμερα) Κυκλαδικά εδώλια, στις φυσιοκρατικές σχεδόν ρεαλιστικές τοιχογραφίες της θύρας, αλλά και στα άρτια Μινωικά αρχιτεκτονήματα. Ας σημειωθεί ότι οι Mινωίτες είχαν κεντρική θέρμανση με ζεστό νερό για το λουτρό τους, μπανιέρες και σύστημα αποχέτευσης... κάτι που δεν είχαν ούτε στις Βερσαλλίες στο καιρό του Βασιλιά Ήλιου!!!

• Η αγάπη για τη φύση και την ρεαλιστική απεικόνιση διακόπηκε για λίγο, στην Ελλάδα, κατά την λεγόμενη «Γεωμετρική περίοδο». Ήταν η χρονική περίοδος που οι λαοί, βόρειοι, κεντρικοί και ανατολικοί, άρχισαν να μετακινούνται προς όλες τις κατευθύνσεις.

• Μέσα από αυτό το ανακάτωμα εμφανισθήκανε τα μεταλλικά όπλα. Χαλκός, μπρούτζος, σίδερο... Είναι η εποχή του θανάτου των πολέμων, της φωτιάς και της μεταλλουργίας. Κανείς δε γνωρίζει αν η χρίση των νέων «σκληρών» όπλων ήταν αυτή που έκανε τους ανθρώπους πιο αδηφάγους και επιθετικούς πάντως από λίγο νωρίτερα όλοι οι λαοί ιδιαίτερα οι ανατολικοί είχαν μπει στο καμίνι της οπλουργείας. Μην ξεχνάμε τους μυστηριώδεις Κάβειρους και τους Τελχίνες... που ως δαίμονες της φωτιάς έλιωναν και σφυρηλατούσαν ασταμάτητα μέταλλα... Ακόμα ας μην αγνοήσουμε και τον θεό Ήφαιστο ο οποίος άρχισε και αυτός με μέταλλο να φτιάχνει απαράμιλλης τέχνης περίεργα Τεχνουργήματα... που είχαν μάλιστα θαυμαστές μαγικές ιδιότητες! Όλα άλλαξαν σε αυτήν την εποχή. Και ενώ φάνηκε αρχικά, πως ο πολιτισμός να πήγε προς τα πίσω... μία νέα τέχνη εμφανίσθηκε... αυτή της μεταλλουργίας! Νέες φόρμες ξεπρόβαλαν, βγαλμένες μέσα από πέτρινους ή μαρμάρινους όγκους! Τα ξόανα ή τα πρώτα μικρά λίθινα εδώλια έδωσαν την θέση τους σε μεγάλα αγάλματα λαξεμένα αυτή τη φορά με νέα δυνατά σιδερένια εργαλεία! Ένας νέος θαυμαστός ολόγλυπτος κόσμος εμφανίσθηκε!!!

Πνευματικότητα και Τέχνη

37

Πρόταση Αναζητήστε στο διαδίκτυο πληροφορίες. «Kτυπήστε» στον «ηλεκτρονικό ερευνητή» λέξεις κλειδιά όπως... Κυκλαδικός πολιτισμός, Κυκλαδικά ειδώλια, Θήρα, Σαντορίνη,. Μίνωας, Μινωικός πολιτισμός, Κρήτη, Κνωσός, Φαιστός. Φοινίκη, Φοίνικες. Μάλτα. Γεωμετρική περίοδος. Ελλαδικός πολιτισμός. Αν βρίσκεστε στην Αθήνα... επισκεφτείτε το Μουσείο Κυκλαδικής τέχνης και θαυμάστε τη μεγάλη συλλογή από αγαλματίδια... ή το Εθνικό Μουσείο και δείτε τις τοιχογραφίες της Θήρας...

Ο «Ελλαδικός πολιτισμός» Μετά τους νησιωτικούς πολιτισμούς του Αιγαίου και τη Γεωμετρική περίοδο εμφανίσθηκε ο κύριος «Ελλαδικός πολιτισμός» ο οποίος από την αρχαϊκή περίοδο έφτασε στη κορύφωση του με τον «Χρυσό Αιώνα». Όλα κορυφώνονται στην Αθήνα του Περικλή και του Φειδία... του Σωκράτη και του Αλκιβιάδη! Και ενώ ο Πελοποννησιακός Πόλεμος τελειώνει και τα πάντα φαίνονται να γκρεμίζονται... ένας νέος κόσμος γεννιέται από την αρχή. Αθηναίοι, Σπαρτιάτες, Θηβαίοι... η μία πόλη μετά την άλλη... όλοι περνούν από το κοίλο του θεάτρου της Ιστορίας... ακμάζοντας και παρακμάζοντας... προετοιμάζοντας τον ερχομό των Μακεδόνων.

Ο Αλέξανδρος Ο Αλέξανδρος, ακολουθώντας πανάρχαιους εμπορικούς δρόμους, οδηγεί νικηφόρα τους στρατιώτες του στα βάθη της Ασίας και διασπείρει το Ελληνικό πνεύμα παντού. Ο Αλέξανδρος φορά το διπλό στέμμα της Άνω και κάτω Αιγύπτου, φορά τελετουργικό φαραωνικό γένη και απεικονίζετε με κέρατα στα μαλλιά του ως γνήσιος γιος του Άμωνα - Δία. Στη Βαβυλώνα ενδύετε Περσική ενδυμασία και τελεί ομαδικούς μεικτούς γόμους. Έλληνες, Πέρσες, Ινδοί... γίνονται ΕΝΑ! Μετά τον πρόωρο και ανεξήγητο θάνατό του... οι διάδοχοι του απεικονίζονται να φορούν περικεφαλαίες που έχουν την μορφή κεφαλής ελέφαντα... ενώ ο Βούδας ενδύετε και αυτός Ελληνικό χιτώνα και μανδύα! Ο πολιτισμός, η Τέχνη, η φιλοσοφία και η θρησκεία Ê

38

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

των Ελλήνων έχει γίνει Παγκόσμια! Όλη η πλάση φαίνεται να κτίζει πόλεις, να συναλλάσσεται, να γράφει, να μιλά, να σκέπτεται και... να προσεύχεται ΕΛΛΗΝΙΚΑ!

Τα παιδιά της Ρώμης Αλήθεια, πως θα μπορούσαν να μην γίνουν λίγο «Έλληνες» και τα παιδιά της Ρώμης? Οι Λατίνοι από πολύ παλαιότερα ζούσαν και εμπορεύονταν με τους Έλληνες της Μεγάλης Ελλάδας! Μέσα στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία... ανατολή και Δύση - Βοράς και Νότος... όλα κάποια στιγμή ήταν ΕΝΑΣ ΚΟΣΜΟΣ. Οι Ρωμαίοι με τις μεγάλες κατακτήσεις τους, με τα μεγάλα αρχιτεκτονήματα τους και τους μεγάλους δρόμους τους αναπλάθουν την Ελληνική Τέχνη, τη θρησκεία και τη φιλοσοφία... και γονιμοποιούν με δημιουργικό πολιτιστικό σπέρμα, όλη την Επικράτειά τους!

Η Παλαιστίνη Σε αυτά τα χρόνια... ακόμα και η Παλαιστίνη είναι Ελληνιστική. Οι Ελληνιστικές πόλις βρίσκονταν εκεί παντού. Οι πιο πλούσιοι και πιο έξυπνοι Ιουδαίοι ήταν Ρωμαίοι πολίτες και διέθεταν Ελληνική κουλτούρα. Ο Άγιος και Απόστολος Παύλος είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός τέτοιου κοσμοπολίτη Ιουδαίου. Μην απορείτε λοιπόν για το πώς ο Χριστιανισμός εξαπλώθηκε και επικράτησε σε έναν τέτοιο Ελληνιστικό κόσμο.

«Νερώνεια» και Φασιστική Τέχνη «Νερωνισμός στην Τέχνη» . Ο Ελληνορωμαϊκός πολιτισμός όμως, είχε και την «αρρώστια» του... Από μέσα του ξεπήδησε το «πάθος» για το γιγαντιαίο. Τα νέα υλικά και οι νέες εφαρμογές στην αρχιτεκτονική... οι πλίθοι, το τούβλο, η καμάρα, το τόξο, η αψίδα, ο θόλος ... έδωσαν τη δυνατότητα για το κτίσιμο υδραγωγείων, θεάτρων, ωδείων και άλλων κολοσσιαίων αυτοκρατορικών κτιρίων. Η υπεροψία της Ρωμαϊκής υπερδύναμης, που αναπτύχθηκε στις δυτικές παρυφές του Ελληνισμού, έφτιαξε το Κολοσσαίο και έδωσε πρόσφορο έδαφος για ομαδικές θηριωδίες που λάβαιναν χώρα στις αρένες. Ο λεγόμενος «Νερωνισμός στην Τέχνη» είχε κάνει την εμφάνισή του. Ταυτόχρονα η λατρεία του Αυτοκράτορα, των Δικτατόρων καθώς και η υπερβολική

Πνευματικότητα και Τέχνη

39

προβολή της υπεροχής της Ρώμης, έφτασε στο έπακρο... Η πρώιμη «Φασιστική Τέχνη» ήταν μια πραγματικότητα. Αργότερα αυτά τα δύο νοσηρά «συστήματα», σκέψης και έκφρασης, θα γεννήσουν τα γιγαντιαία κτήρια - εκφραστές της καπιταλιστικής μητρόπολης... αλλά και τα τεράστια αγάλματα επιβολής - προπαγάνδας του καπιταλισμού, του Ναζισμού, του φασισμού αλλά και Κομμουνισμού. Ουρανοξύστες, γιγάντιες γέφυρες, πύργοι του Άιφελ... τεράστια στάδια για μεγάλες κομματικές συγκεντρώσεις, αγάλματα της «Ελευθερίας», λαξεμένες μορφές Αμερικανών προέδρων στις κορυφές βουνών, γιγάντιοι «Λένιν - Στάλιν - Μάο», αλλά και τεράστια μνημεία Ηρώων... γέμισαν την οικουμένη.

Ο Βυζαντινός κόσμος Έτσι, ο ένας μετά τον άλλων, εμφανίζονται διαδοχικοί πολιτισμοί γύρο από την Μεσόγειο. Ο Αιγιακός - νησιωτικός κόσμος γέννησε τον Αρχαϊκό & Κλασικό Ελληνικό κόσμος, αυτό γέννησε τον Ελληνιστικό - Αλεξανδρινό, τον Ελληνιστικό - Ρωμαϊκό και το Ρωμαϊκό - Κελτικό κόσμο. Ο Βυζαντινός κόσμος γεννήθηκε λίγο αργότερα... ξεπήδησε μέσα από τον Ελληνορωμαϊκό κόσμο. Μπολιάστηκε όμως και αυτός από νεότερους πολιτισμούς, όπως από την Ανατολή, το Βορά και το Νότο... πολιτισμούς που περιείχαν και αυτοί μέσα τους (σε σπερματική μορφή) Ελληνιστικά στοιχεία.

Ο Σλάβικος κόσμος Μέσα από τη γονιμοποιό πανσπερμία της Βυζαντινής περιόδου, ξεχωρίζει μία «γέννα» που χρωστά πολλά στον Ελληνισμό... Ο Σλάβικος κόσμος και η αγία χριστιανική Ρωσία! Ο χριστιανισμός γίνετε κυρίαρχη θρησκεία και από θύμα γίνεται θύτης. Στη λεγόμενη Βυζαντινή περίοδο εμφανίζετε έντονα η «Ιερή τέχνη» που παντρεύετε την κοσμική εξουσία. Πολύ περισσότερο στη Ρωσική εκκλησία που... (σαν καλή μαθήτρια της βυζαντινής εκκλησίας) αποκτά άρρηκτους δεσμούς με το Τσαρικό δεσποτισμό. Η Χριστιανική βυζαντινή τέχνη όμως, δεν έχει άμεση σχέση με αυτό, όσο και να ταυτίζεται. Ê

40

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Η «Ιερά τέχνη» υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει άσχετα με τα κοινωνικά πολιτικό οικονομικά τερτίπια... γιατί είναι ίσος η πιο καθαρή έκφραση αναζήτησης και λατρείας του υπερβατικού ανά τους αιώνες.

Η λατρεία της «Μητέρας Θεάς» Ίσος η λατρεία της Μεσογειακής «Μεγάλης Μητέρας Θεάς» να μετατράπηκε σε λατρεία της «Παρθένου Θεάς» και μετέπειτα να ενοποιήθηκε στη μορφή της «Παναγίας - Παρθένου - Θεομήτορος». Η λατρεία της «Παρθένας Φύσης» που, κάθε άνοιξη, γεννά ακατάπαυτα φυτά ζώα - ανθρώπους και Θεούς... είναι ολοφάνερη. Η λατρεία της Παρθένου (π.χ. Βρεφοκρατούσας - Γλυκοφιλούσα) κληρονομείτε από την Ανατολή στη Δύση, όπου η εκεί Καθολική Εκκλησία, δίνει μία ιδιαίτερη τιμητική θέση στην «Παναγία». Οι Υμνογράφοι, οι Γλύπτες, οι Ζωγράφοι και οι χρυσωτές έκαναν στην κυριολεξία «χρυσές» δουλειές. Όμως, άσχετα από την εμπορικότητα, το κέρδος και τις «δογματικές» σκοπιμότητες... δημιουργήθηκαν απαράμιλλα έργα τέχνης με θέμα την Παρθένο - Θεομήτορα!!!

Πρόταση Αναζητήστε στο διαδίκτυο πληροφορίες για τη Βυζαντινή τέχνη. Επισκεφτείτε το Βυζαντινό χριστιανικό Μουσείο στην Αθήνα και θαυμάστε τις Πανάγιες εικόνες τη Θεομήτορος!

Οι Βυζαντινοί Λόγιοι και οι Άραβες Η λεγόμενη «Αναγέννηση» είναι άρρηκτα δεμένη... με την Καθολική εκκλησία, με τους εμπόρους των μεγάλων λιμανιών... με τις επιστημονικές ανακαλύψεις και τα μεγάλα ταξίδια. Ο κόσμος αλλάζει για μία ακόμα φορά... ίσος πιο γρήγορα από ότι αναμενόταν τότε! Οι παλιές αυτοκρατορίες είχαν από καιρό καταρρεύσει. Οι μεγάλες μεταναστεύσεις - επιδρομές των λεγόμενων βαρβάρων λαών... είχαν δημιουργήσει μία άλλη πολιτιστική πραγματικότητα. Όλα είχαν καεί - γκρεμιστεί - διαλυθεί... και όλα ξανά γίνονταν από την αρχή.

Πνευματικότητα και Τέχνη

41

Στην «Αναγέννηση» όλα ANAΓENNIONTAI με πολύ γρήγορους ρυθμούς! Οι μεγάλοι μετρ της τέχνης, ζωγράφοι και γλύπτες, οι αρχιτέκτονες των καθεδρικών ναών, οι χρυσοχόοι, οι μουσουργοί... δημιουργούσαν ακατάπαυτα έργα μιας νέας απαράμιλλης τέχνης. Μόνο που και εδώ η Ελληνική Τέχνη είχε βάλει και πάλι το χέρι της. Ελληνομαθείς Βυζαντινοί Λόγιοι φεύγουν από την Κωνσταντινούπολη λόγο της επερχόμενης Οθωμανικής κατάκτησης. Η Βενετοκρατούμενη Κρήτη και τα Επτάνησα γίνονται γέφυρα που ενώνουν την Ανατολή και τη Δύση. Ζωγράφοι - Αγιογράφοι, Υμνογράφοι - Ποιητές - Συγγραφείς και κάθε λογίς λόγιοι εγκαταλείπουν την Κωνσταντινούπολη και εγκαθίστανται κυρίως στη Βενετία. Μαζί τους φέρνουν πανάρχαιες περγαμηνές, παπύρους, κώδικες και βίβλους... Για μία ακόμα φορά οι νεότεροι Λατίνοι ασπάζονται και αδελφοπειούνται με τον Ελληνισμό. Ξανά ανακαλύπτουν τους Αρχαίους Έλληνες Συγγραφείς και σπουδάζουν τα κλασικά κείμενα. Ζωγράφοι, Γλύπτες και Ποιητές αφυπνίζονται. Κάτι ξυπνά μέσα τους, βγαίνουν από τα σκοτεινά υγρά εργαστήρια τους και περπατούν στη φύση. Τις ηλιόλουστες ημέρες αναζητούν στην ύπαιθρο την αρχαιότητα. Στα παλιά μισό θαμμένα ερείπια ανακαλύπτουν, κίονες, κιονόκρανα, μετόπες και αετώματα. Περπατώντας στους αρχαίους ερειπιώνες σκοντάφτουν πάνω σε αρχιτεκτονικά λίθινα σπαράγματα άπυρου κάλλους. Κάθε είδους Ρωμαϊκά αντίγραφα ελληνικών αγαλμάτων ξεθάβονται και μεταφέρονται στις αυλές των σπιτιών τους. Άλλα αντιγράφονται ή ζωγραφίζονται επί τόπου. Είναι μία πραγματική ΑΝΑΣΤΑΣΗ! Οι αρχαίοι θεοί, οι Ήρωες και οι Σοφοί της Ελλάδας έρχονται πάλι στο φως. Οι αρχιτέκτονες από την άλλη πλευρά χρησιμοποιούν αυτά τα παλιά πρότυπα στα νέα σχεδιάσματα τους. Η αρχαία Ελλάδα και η Αυτοκρατορική Ρώμη παίρνουν και πάλι εικόνα σάρκα και οστά. Αλλά και οι Άραβες, δεν αργούν, από τη Βόρια Αφρική περνούν στη Δύση. Η Σικελία και η Ισπανία είναι δικιά τους... παρά λίγο να πάρουν και τη Γαλλία! Οι Ευρωπαίοι μαθαίνουν από αυτούς φαρμακολογία χημεία και ιατρική. Μαθαίνουν όμως και τους αρχαίους Έλληνες Συγγραφείς, τους μαθηματικούς, τους γεωγράφους... τους αστρονόμους του δοξασμένου παρελθόντος... Το Βυζάντιο δίδαξε στη Δύση Πλάτωνα και οι Άραβες Αριστοτέλη! Πως να μην αλλάξει ο κόσμος!

Ê

42

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Η τάξη των Εμπόρων Εξάλλου τώρα υπήρχε και νέα τάξη των πλούσιων εμπόρων και αυτοί ενδιαφέρονταν για την καλοπέραση. Ήθελαν να κτίσουν παλάτια, να έχουν όμορφους πίνακες που να διαιωνίσουν την μορφή τους! Οι ζωγράφοι της Αναγέννησης βρήκαν δουλειά. Πορτρέτα! Η υπερβατική - Ιερά Τέχνη άλλαξε... έγινε πιο αληθοφανής, πιο ρεαλιστική! Οι πλούσιοι έμποροι ήθελαν όμως και περισσότερη ελευθερία. Ένιωθαν το σφιχτό αγκάλιασμα της εκκλησίας να τους πνίγει. Τα ήθη χαλάρωσαν και η ανάγκη απεικόνισης γυμνών ερωτικών θεμάτων έγινε πιο επιτακτική. Η κοινωνία άλλαζε η εκκλησία όμως όχι. Οι αστοί πιο πονηροί όμως από τους δογματικούς παπάδες επινόησαν ένα «τέχνασμα» προκειμένου να απεικονίζουν τα πάθη τους. Παράγγειλαν αρχικά θέματα της αρχαιότητας, όπου οι έρωτες των θεών και των ηρώων απεικονίζονταν όσο γινόταν πιο τολμηρά... Στη συνέχεια ερωτικές αποχρώσεις εμφανίσθηκαν και στην απεικόνιση ορισμένων θρησκευτικών θεμάτων... Με όχημα τη μελέτη του γυμνού σώματος και την ανατομία, το γυμνό εισχώρησε και στις τοιχογραφίες των εκκλησιών. Ο Μιχαήλ Άγγελος είναι ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Ζητιάνοι - Απόστολοι και Αγίες - πόρνες Αυτό όμως που ήταν βαρύ κτύπημα για τη σεμνότυφη και θρησκόληπτη νοοτροπία του κλήρου, ήταν... όταν οι Ζωγράφοι για μοντέλα των αγίων που ζωγράφιζαν, άρχισαν να χρησιμοποιούν απλούς ανθρώπους του λαού. Ζητιάνοι έγιναν απόστολοι, άρρωστοι άσωτοι, κλέφτες, πλύστρες, πόρνες... δάνεισαν τη μορφή τους στα άχραντα πρόσωπα της αγιοσύνης! Και πράγματι οι πίνακες εξέπεμπαν τόση... μα τόση αγιότητα!!! Πώς μπορούσε να γίνει αυτό? Πώς το επέτρεπε ο Θεός - Πατέρας? Φυσικά η απάντηση ήταν απλοί και την ήξεραν οι Ιεράρχες... αλλά δεν ήθελαν να τη δεχτούν. Οι καλλιτέχνες μπορούσαν και έβλεπαν την αγιοσύνη που υπάρχει μέσα σε όλα τα παιδιά του θεού... Οι καλλιτέχνες έβλεπαν με τα ορθάνοικτα μάτια της ψυχής τους... ενώ αυτοί, οι τόσο φωτισμένοι ιεράρχες, δεν μπορούσαν να τη δουν. Παρέμεναν τυφλοί και δογματικοί. Μία στερεότυπη, φτιασιδομένη και υποβολιμαία πίστης τους εμπόδιζε να δεχτούν την πιο απλή αλήθεια. Η πνευματικότητα υπήρχε (και θα υπάρχει) μέσα και γύρο από όλους... οι δογματικοί

Πνευματικότητα και Τέχνη

43

ιεράρχες όμως, μάταια την αναζητούσαν, γι’ αυτό τη θεωρούσαν και «χαμένη». Η Τέχνη στην Αναγέννηση ελευθέρωσε τον άνθρωπο από το σκοταδισμό τη θρησκοληψία και το δογματισμό. Όχι όμως και χωρίς κόστος. Χιλιάδες ήταν τα θύματα της μισαλλοδοξίας που εκδηλώνονταν μέσα από τη λεγόμενη «Ιερά εξέταση». Άπυρα τα θύματα της... και ποιος ξέρει τι καλλιτεχνικά αριστουργήματα μπορεί να καταστράφηκαν από τους «χριστιανούς βάρβαρους ειδωλολάτρες» ...όπως δικαίως αποκαλούσαν εμάς τους Ευρωπαίους οι πολιτισμένοι Άραβες!

Θρησκευτική και κοσμική τέχνη μετά την Αναγέννηση Όταν τα μεγάλα λιμάνια του Βορά και της Δύσης πήραν την οικονομική και πολιτιστική σκυτάλη στα χέρια τους... η δυτική εκκλησία έχασε την κύρια επιρροή της πάνω στους καλλιτέχνες. Τώρα εργοδότες και χορηγοί τους ήταν τα συμβούλια των πόλεων, οι πλούσιοι έμποροι και διάφοροι αξιωματούχοι. Ακόμα και οι επαγγελματικές ενώσεις προσέλαβαν καλλιτέχνες και αρχιτέκτονες προκειμένου να κτίσουν και να στολίσουν Δημαρχίες, καμπαναριά με ωρολόγια, συντεχνιακές εκκλησίες και ένα σωρό άλλα «ευαγή» κοινωφελή ιδρύματα. Οι Καρδινάλιοι και οι Πάπες έχασαν την αποκλειστικότητα του Μαικήνα. Ταυτόχρονα οι ευγενείς άρχισαν και αυτοί να απογαλακτίζονται από την εκκλησία. Δούκες πρίγκιπες και βασιλιάδες αυτονομηθήκαν και δημιούργησαν μεγάλες αυλές. Παλαιότερα υπήρχε η αυλή του Πάπα, των Δόγηδων και των Μεδίκων... τώρα ισχυροί γαιοκτήμονες - φεουδάρχες προσεταιρίσθηκαν τους διεκδικητές των ευρωπαϊκών θρόνων και ανάλογα την επιλογή τους πήραν τίτλους ευγενείας και επιπλέων φέουδα. Όλοι αυτοί χρειάζονταν παλάτια, πορτρέτα, προτομές και αγάλματα. Χρήμα είχαν μπόλικο και αυτό χαροποιούσε ιδιαίτερα τους καλλιτέχνες... Αλλά και ελάττωμα είχαν αρκετά... και πάθη... και ερωμένες! Αυτό συνεπάγετε περισσότερα πορτρέτα και επέκταση της τολμηρής θεματογραφίας. Θα μπορούσαν κάποιο να κατηγορήσουν τους τότε καλλιτέχνες ότι έχασαν το δρόμο τους, πως απαρνήθηκαν την «Ιερή Τέχνη»...και πως ξεπουλήθηκα στους πλούσιους ευγενείς. Θα ήταν πολύ υποκριτικό και ρηχό να συμφωνήσουμε μαζί τους... Απλά δόθηκε στην Τέχνη ένα στήριγμα και μία καλή αφορμή για να δραπετεύσει από την αγκαλιά της «Ιεράς Εξέτασης». Εξ’ άλλου η τοπιογραφία (που φυτοζωούσε στους βαθιούς ορίζοντες των θρησκευτικών θεμάτων...) ήρθε σε πρώτο πλάνο... και οι άτολμες ημίγυμνες απεικονίσεις κάποιων θεών και ηρώων, τώρα δε χρειάζονταν κάποια σεμνότυφη δικαιολογία για να απλωθούν στον καμβά... Ê

44

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

οι αποστεωμένες μορφές των βυζαντινών αγίων μπορεί να φόρεσαν για λίγο το προσωπείο ενός ρεαλιστικού υπαρκτού προσώπου... τώρα όμως δε χρειάζονταν καμία δικαιολογία. Ο ζητιάνος ήταν ζητιάνο,ς η πόρνη ήταν πόρνη και ο στρατιώτης στρατιώτης. Η τέχνη αυτής της εποχής βάζει τα πράγματα στη θέση του και τα λέει με το όνομά τους. Μπορεί οι καλλιτέχνες να ζωγραφίζουν πρίγκιπες και ροδαλές «κοκότες»... ζωγραφίζουν όμως και σκληροτράχηλους στρατιώτες και βασανισμένους επαγγελματίες και αληθινές νοικοκυρές...

Ρεαλιστικός Νατουραλισμός Εδώ σε αυτά τα χρόνια ο ρεαλισμός εδραιώνετε. Το τοπίο πρέπει να είναι συγκεκριμένο τοπίο και τα οικογενειακά πορτρέτα πρέπει να είναι πέρα για πέρα αναγνωρίσιμα διαφορετικά κανείς δε θα αναγνωρίζει το συγκεκριμένο χωριό, την μορφή του πατέρα ή μορφή της μητέρας. Τα ηρωικά πορτρέτα των εγγενών ίσος φαντάζουν λίγο υπερβολικά... στις «κοκότες», στις αρραβωνιαστικιές και στις ερωμένες παρατηρείτε μία αραιοποίησης, μια επιτήδευση και ένας μανιερισμός.... όταν όμως οι μετρ ζωγραφίζουν απλούς ανθρώπους... ε, τότε χρειάζεται ο ρεαλισμός. Όταν δε, ζωγραφίζουν τοπία, θάλασσες, ουρανούς, λουλούδια και «νεκρές φύσεις».. τότε χρειάζεται ο Νατουραλισμός.

Παρατηρώντας το θέμα μέσα στο χώρο... Σιγά σιγά οι αναζητούμενη ομοιότητα δίνη τη θέση της σε μία βαθύτερη θεώρηση του θέματος. Οι ζωγράφοι αρχίζουν και παρατηρούν την «εσωτερική δομή» του εικονιζόμενου... αρχίζει και τους απασχολεί το χρώμα, το περίγραμμα, η γειτνίαση, ο όγκος, η θέση του θέματος μέσα στο χώρο... ακόμα και η φαινομενική βαρύτητα του αντικειμένου τους προβληματίζει... αλλά πολύ περισσότερο τους μαγεύει το φως και οι μαγικές διαλυτικές του ιδιότητες!

Οι «καταραμένοι» καλλιτέχνες Για μία ακόμα φορά οι ζωγράφοι εγκαταλείπουν τα εργαστήρια τους και βγαίνουν να ζωγραφίσουν στην ύπαιθρο (Νατουραλισμός). Μόνο που τώρα οι μετρ δεν είναι και

Πνευματικότητα και Τέχνη

45

τόσο διάσημοι... είναι πιο απλοϊκοί, πιο καθημερινοί και με περισσότερα ίσος προσωπικά προβλήματα χαρακτήρα (sic). Οι συνεχείς μετακινήσεις τους στην ύπαιθρο, η εναλλαγές στο στυλ, οι πειραματισμοί στις τεχνοτροπίες... τους οδηγούν σε «πτώχευση». Η άστατη ζωή τους τους οδηγεί σε μέρη κακόφημα, καταγώγια, χαμαιτυπεία, καμπαρέ και σε φτηνούς οίκους ανοχής. Αγαπημένα μοντέλα τους οι χαρτοπαίχτες, οι μεθύστακες, οι χορεύτριες και οι εκδιδόμενες γυναίκες. Οι ίδιοι γίνονται μέρος αυτού του κόσμου όπου συναλλάσσονται... και το τέλος τους, τις πιο πολλές φορές είναι ανάλογο. Εδώ δημιουργείτε και η εικόνα του άσωτου «τρελού» καλλιτέχνη που πεθαίνει τελικά σε πτωχοκομείο ή στην ψάθα. Φυσικά γύρο από όλους αυτούς τους ζωγράφους συνεχίζει να υπάρχει το κύκλωμα των συμβιβασμένων των εμπορικών ζωγράφων αλλά και των εμπόρων της τέχνης...που σε κάθε ευκαιρία επωφελούνται από την καλλιτεχνικοί δουλειά των «καταραμένων». Αγοράζουν έργα πολύ φτηνά και... μετά θάνατο... πουλάνε πολύ ακριβά! Η εικόνα του ζωγράφου που πεθαίνει φτωχός και γίνετε γνωστός μετά το θάνατό του... εδώ έχει την αφετηρία της.

Η «εντύπωση» (εξπρεσιονισμός) Η στιγμιαία «εντύπωση» που κυνηγούν αυτοί οι ζωγράφοι είναι το «Κουτί της Πανδώρας»... που τελικά ανοίγει και ξεπετιούνται από μέσα όλα τα «καλά» και τα «κακά»... (αν μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν «κακά») ...της λεγόμενης «Σύγχρονης Τέχνης» Το παιχνίδι με το φως, διαλύει τελικά το περίγραμμα, (Ιμπρεσιονισμός) ...τον όγκο και εξαφανίζει το βάρος του αντικειμένου, ή της εικόνας. Η εντύπωση είναι φευγαλέα αλλά κραυγαλέα. (εξπρεσιονισμός). Έχει ένταση και δημιουργεί εσωτερικά συναισθήματα που μας οδηγούν αλλού και αλλού. Η εκκλησία δεν είναι πια εκκλησία... και η γέφυρα δεν είναι γέφυρα. Το πρόσωπο δεν είναι το ζητούμενο αναγνωρίσιμο πρόσωπο... και το αντικείμενο δεν είναι ένα απτό ρεαλιστικό αντικείμενο. Η εικονιζόμενη γυναίκα, δεν είναι μία συγκεκριμένη γυναίκα, αλλά μια εντύπωση, μια αίσθηση, ένα άρωμα γυναίκας! Φυσικά σε αυτή τη χρονική περίοδο ούτε λόγος να γίνεται για έλεγχο της εκκλησίας πάνω στην Τέχνη... αν και η επιρροή της πάνω στους πιστούς «χρωματίζει» με μία επί πλέων δόση δογματισμού τους συντηρητικούς «φιλότεχνους» ανά τον κόσμο.

Ê

46

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Την εποχή του Μεσοπολέμου Μιλάμε για την εποχή του Μεσοπολέμου (ανάμεσα στον Α! και στο Β! Παγκόσμιο πόλεμο. Οι λαοί είναι καταρρακωμένοι και οι νέα τάξη πραγμάτων που προέκυψε στην Ευρώπη επιβάλει την δικαιοσύνη των νικητών. Στα «νικημένα» κράτη... ιδιαίτερα στη Γερμανία η άρχουσα οικονομικά τάξη συνεργάζεται (αν και ταπεινωμένη) με τους νικητές. Ο λαός δυσανασχετεί. Οι καλλιτέχνες επηρεασμένοι από τη φρίκη του προηγούμενου πολέμου... (αφουκραζόμενοι τον ερχομό του επόμενου) ...«κραυγάζουν» εικαστικά με ένα ρεαλισμό που προκαλεί φρίκη και που καταλήγει πολλές φορές το «γκροτέσκο». Επιχειρούν να προειδοποιήσουν τους λαούς και να γελοιοποιήσουν με καρικατουρίστικο τρόπο τους πλούσιους.

Φουτουριστές και Κοστρουκτιβιστές Σοσιαλιστικός Ρεαλισμός και Φασισμός Στην άλλη άκρη ανατολικά, στη «Μεγάλη Σοβιετική Πατρίδα» μια μεγάλη ομάδα εικαστικών συγγραφέων και ποιητών... πιάνετε στα δίχτυα μιας έξυπνης αλλά παμπάλαιας παγίδας. Η άρχουσα κομματική τάξη μιλά για «Ρεαλισμό» αλλά στην υπηρεσία του Σοσιαλισμού. Ότι δείποτε πέρα και έξω από αυτό είναι αντικομματικό και αντεργατικό.

O απόηχος της βιομηχανικής επανάστασης μπορεί να μπλέκει τις μηχανές, το μέλλων, του συγγραφής, τους εικαστικούς και την εργατική τάξη σε ένα παράξενο καλλιτεχνικό κουβάρι... όμως για το νέο κομματικό κατεστημένο όλα αυτά είναι «Πράσινα άλογα σε κόκκινο χορτάρι». Αυτό είναι που οδηγεί και το Μαγιακόφσκι στην αυτοκτονία. Νότια στην Ιταλική χερσόνησο οι αντίστοιχοι καλλιτέχνες που ακολουθούν αντίστοιχα «μοντέρνα κινήματα» μπλέκονται με τους νεοεμφανιζόμενους φασίστες του μελλοντικού δικτάτορα Μουσολίνι. Θαυμαστής ενός ιδιότυπου «σοσιαλισμού και του φουτουρισμού, ο ίδιος αρέσκετε να οδηγεί μοτοσικλέτα, να πετά με αεροπλάνο, να ανεβαίνει σε τρακτέρ και να μιλά για μία νέα βιομηχανοποιημένη παραγωγή που θα οδηγήσει την Ιταλία κερδοφόρα στο μέλλων... Ώ, τι ειρωνεία. Ότι πιο πρωτοπόρο στο μέλλων θα διώκετε. Το «κολοσσιαίο», το καθαρά «Ρωμαϊκό», το φασιστικό στην Τέχνη και οι μεγαλοστομίες του Μπενίτο θα επικρατήσουν. Στη Γερμανία πάλι οι ακρότητες του ρεαλισμού που σοκάρει και του γκροτέσκο που γελοιοποιεί... οδηγεί να εμφανισθεί μία απέχθεια προς την τέχνη που χαρακτηρίζετε νοσηρή. Και εδώ ένας μελλοντικός δικτάτορας, ο Αδόλφος, χρησιμοποιεί «σοσιαλιστικά» συνθήματα,

Πνευματικότητα και Τέχνη

47

ποντάρει στο καταπιεσμένο εθνικισμό των νικημένων Γερμανών και καταφέρνει να ανεβεί στην εξουσία. Αποτέλεσμα... η «νοσηρή» τέχνη να διώκεται, πίνακες και βιβλία να καούν πρωτοποριακά θέατρα να κλείσουν και πολλοί καλλιτέχνες (οι τυχεροί) να οδηγηθούν στην εθελούσια εξορία. Η εμφάνιση της λεγόμενης «καθαρής - Άριας» Τέχνης είναι γεγονός. Το Εθνικό σοσιαλιστικό κόμμα αρέσκετε στον Άρειο καθαρό Ρεαλισμό. Ο υπεράνθρωπος του Νίτσε είναι το πρότυπό του. Όλοι η Γερμανία γέμισε με αγάλματα και πίνακες που εικόνιζαν ψηλούς, ξανθούς, γεροδεμένους, αθλητικούς, νεαρούς άντρες και θεσπέσιες εύρωστες πανώριες γυναίκες - μητέρες (!) ...και ας είχαν για αρχηγό έναν κοντό - μεσόκοπο - κοινότυπο ανθρωπάκο, αμφισβητήσιμης καταγωγής... που φορούσε τακούνι για να φαίνεται ψηλός και βάτες στους ώμους για να κάνει πλάτες. Όλη η Ευρώπη μοιάζει να έχει πιαστεί σε μία μέγγενη δογματισμού. (Ας μη ξεχνάμε και τον εμφύλιο στην Ισπανία και το φασιστικό καθεστώς του Ι. Μεταξά στην Ελλάδα...) Η πρωτοποριακή τέχνη διώκεται σε όλη την Ευρώπη και μόνο η συμβιβασμένη τέχνη φαίνεται να ανθεί. Η τέχνη του καθεστώτος. Αυτός ο διωγμός έχει και την καλή του πλευρά. Όσοι πρωτοποριακοί καλλιτέχνες μπόρεσαν να ξεφύγουν από τα ολοκληρωτικά καθεστώτα κατάφυγαν στην Ελεύθερη Δύση και στην Αμερική... Ακόμα, από την εποχή του μεσοπολέμου η τέχνη είχε προχωρήσει πολύ πιο πέρα από το Φουτουρισμό ή τον Κονστρουκτιβισμό.

Ζήτω ο Βασιλιάς «Κυβισμός»! Η αποικιοκρατική πολιτική της Γαλλίας, στην Αφρική και στην Ασία, έφερε εξωτικά έργα στο Παρίσι... έργα φαινομενικά «πρωτόγονα», αλλόκοτα - τολμηρά δοσμένα με φόρμες αλλιώτικες και με χρωματικούς συνδυασμούς μη συμβατικούς με την ευρωπαϊκή αντίληψη. Τα ταξίδια στα εξωτικά νησιά, τα ξόανα, τα κιλίμια, η παραδοσιακές στολές των διάφορων λαών... όλα συνέβαλαν έτσι ώστε ο απλός εξπρεσιονισμός να αφήσει το κυνήγι της φευγαλέας εντύπωσης που δημιουργούν τα παιχνιδίσματα του φωτός στην ατμόσφαιρα, στην άκρη... και να καταπιαστεί περισσότερο με τη φόρμα ιδωμένη από πολλές και ταυτόχρονες πλευρές. «Ο Βασιλιά πέθανε...», αναφώνησαν πολλοί... «Ζήτω ο Βασιλιάς Κυβισμός», συμπλήρωσαν. Ευτυχώς όμως ο «Βασιλιάς Κυβισμός» δεν ήταν μόνος. Είδη οι Εξπρεσιονιστές είχαν προχωρήσει σε κάποια αφαίρεση. Κρατούσαν μόνο αυτό Ê

48

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

που ήθελαν να δουν και να δείξουν... αλλά και οι Σουρεαλιστές πάλι επέλεγαν μία σειρά από συμβολικές εικόνες για τους πίνακές τους... Δεν έδειχναν όλη την εικόνα αλλά διάλεγαν κομμάτια της που ήθελαν να δείξουν. Συνέθεταν μια νέα ονειρική εικόνα που την απέδιδαν είτε ρεαλιστικά είτε συμβολικά. Ο Φρόιντ είχε κάνει καλή δουλειά μα την ψυχανάλυση και αυτή η νέα τάση δεν μπορούσε να μην επηρεάσει την τέχνη. Έτσι, μπορεί κάποιος να δεχτεί, απλοποιημένα ότι... ο Κυβισμός αντιπροσωπεύετε από τον Πικάσο και ο Σουρεαλισμός από τον Νταλί. (Κάπου ανάμεσα σε όλα αυτά υπάρχουν και οι Ντανταιστές - Κίνημα Ντα-ντα... μόνο που εδώ εμπλέκετε και ο συμβολισμός και τα «απομεινάρια» του Κονστρουκτιβισμού) Όπως και να το αιτιολογήσουμε η «Αφαίρεση» στην τέχνη υπάρχει από πολύ παλιά απλά σε αυτή την χρονική περίοδο κάνει πιο έντονη την παρουσία της.

Η περίφημη σχολή Μπαουχάους Αν η ψυχανάλυση επηρέασε την τέχνη... δεν μπορούμε να πούμε ότι ήταν μόνη. Μία σειρά από τέχνες - τεχνικές και επιστήμες εμπλέκονται σε αυτή την περίοδο με τα εικαστικά. Η περίφημη σχολή Μπαουχάους πρεσβεύει μία σύμπραξη τεχνικής, εικαστικών τεχνών, μαθηματικών και μουσικής. Οι οπαδοί αυτής της σχολής πρεσβεύουν ότι η ένωση της τέχνης, της τεχνικής και των επιστημών είναι απαραίτητη για την ολοκλήρωση ενός έργου... που δεν μπορεί να είναι ολοκληρωμένο αν δε συνυπάρξουν όλα αυτά. Και σαν παράδειγμα φέρνουν ένα αρχιτεκτόνημα που εμπεριέχει όλες τις τέχνες τις τεχνικές και τις επιστήμες σε αυτό. Οι οπαδοί της σχολής Μπαουχάουζ συμφωνούν στο ότι επιστέγασμα όλων των τεχνών είναι το «κτίριο» και ιδιαίτερα το «κτίριο - θέατρο» ...γιατί εκεί συνεργάζονται όλες οι τέχνες μαζί. Αρχιτεκτονική, γλυπτική, ζωγραφική, σκηνογραφία, χορογραφία, χορός θέατρο, ποίηση, συγγραφεί... και ποιος ξέρει τι άλλο μπορεί να θεωρηθεί τέχνη. (Εκείνη την εποχή δεν υπήρχε η βιομηχανία του κινηματογράφου που έτσι και αλλιώς συνδυάζει πολλές τέχνες μαζί) Ο Βιομηχανικός σχεδιασμός και το κτήριο, δεν είναι άσχετος με τη Τέχνη ούτε το χρηστικό αντικείμενο ή το εργαλείο είναι έξω και πέρα από αυτή. Το βιομηχανικό κτίριο, μπορεί να θεωρηθεί και αυτό «αποκορύφωση», διότι στο σχεδιασμό και την κατασκευή του πρέπει

Πνευματικότητα και Τέχνη

49

να παρθούν υπ’όψην πολλοί παράγοντες όπως... η χρηστικότητα του χώρου ως προς την ανεμπόδιστη παραγωγή, η υγιεινή, ο φωτισμός, ο αερισμός καθώς και η ψυχολογία που δημιουργεί στους εργαζομένους. Ο μοντέρνος σχεδιασμός του κτιρίου, η άρτια Τεχνική, η Χρηστικότητα και η Αισθητική... θα πρέπει να δηλώνουν την παρουσία τους και στην μορφή του αλλά και στα βιομηχανικά προϊόντα που παράγονται σε αυτό, καθώς και στα εργαλεία παραγωγής που χρησιμοποιούνται. Φυσικά και εξωτερικά το βιομηχανικό κτήριο θα πρέπει να προβάλει την «μοντέρνα» άποψη με την «αισθητική» του!!! Αυτή ή όλη «ευταξία» ίσος να ξεγελάσει μερικούς βιαστικούς μελετητές... Η σχολή Μπαουχάουζ δεν είναι απλά ένα γραφείο σχεδιασμού αντικειμένων, προϊόντων, βιομηχανικών χώρων ή δημοσίων κτηρίων... είναι κίνημα καλλιτεχνικό που ενδιαφέρεται για όλα. Αρχιτέκτονες ζωγράφοι γλύπτες φωτογράφοι κειμενογράφοι, έμπειροι παραδοσιακοί τεχνίτες - κατασκευαστές... καθώς και ψυχολόγοι... και μαθηματικοί... και μουσικοί συνεργάζονται ίσος για πρώτη φορά για την παραγωγή ενός αισθητικού έργου!... Ένα μεγάλος και ποικίλος αριθμός ανθρώπων - πολλών ειδικοτήτων - προσπαθούν να «οργανώσουν» την καλλιτεχνική παραγωγή, να την καταγράψουν, να την κατανοήσουν και .... να την εξηγήσουν και σε εμάς. Ίσος στο τομέα της ζωγραφικής να γίνεται πιο κατανοητή αυτή η προσπάθειά τους. Βασική αρχή της σχολής είναι ότι ...το σημείο, η γραμμή, η επιφάνια, το σχήμα, ο όγκος και το χρώμα έχουν μουσική και μαθηματική αντίστιξη. Έτσι ένα ζωγραφικό έργο μπορεί να ερμηνευτή μουσικά... και ένα μουσικό να εικονοποιειθεί. Ακόμα ένα έργο μπορεί να αναλυθεί σε μαθηματικές δομές... και πάνω σε μία μαθηματική δομή μπορεί να οργανωθεί ένα «έργο»... είτε ζωγραφικό, είτε μουσικό!

Ê

50

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Επιστήμη – τεχνική και Χρηστικότητα. Αισθητική - Ψυχολογία και Μεταφυσική Καταλαβαίνετε ότι τα σχήματα, οι όγκοι και τα χρώματα... ανάλογα με τη σύνθεσή τους... δημιουργούν... (στον ευαισθητοποιημένο θεατή) ...μεταφέρουν νοήματα, δημιουργούν σκέψεις... αλλά κυρίως γενούν συναισθήματα. Ένα εικαστικό έργο (είτε μουσικό, είτε αρχιτεκτονικό) ενεργοποιεί κάποια μυστικά ενεργειακά ψυχικά κέντρα και ...φέρνει την μύηση στο φιλότεχνο. Εδώ ακουμπάμε απόκρυφες μυστικιστικές αρχές... και διδαχές παλαιών μυστικών αδελφοτήτων που θεωρούν ότι η Τέχνη είναι ένας από τους τρεις βασικούς πυλώνες που οδηγούν στη μύηση σε ανώτερα επίπεδα (Τέχνη - Φιλοσοφία - Ιερουργία). Και μια και μιλάμε για αποκρυφισμό και μυστικές αδελφότητες μη νομίζετε ότι η Τέχνη είναι αμέτοχη από όλα αυτά. Ο εικονικός συμβολισμός, η μουσική, η ψαλτική, η σωστή εκφώνηση και το ψυχόδραμα είναι μορφές τέχνης που χρησιμοποιούνται από την αρχαιότητα σε αυτές τις αδελφότητες. Η χρηστικότητα του έργου είναι ένας άλλος λόγος που το καθιστά ωφέλιμο. Ένα καλοσχεδιασμένο κάθισμα, ένας καναπές, ένα τραπέζι, ένα εργαλείο... μπορεί να είναι και έργο τέχνης. Επιστήμη τεχνητή - Χρηστικότητα - Αισθητική - Ψυχολογία και Μεταφυσική φαίνεται πως για την σχολή Μπαουχάους είναι απαραίτητα συστατικά στο έργο τέχνης.

Ένα πίνακας του Καντίνσκι Η εικόνα «Μπαουχάουζ» που παρουσιάζετε στον καμβά, σαν ζωγραφική, δεν είναι απαραίτητο να εικονίζει κάτι συγκεκριμένο. Ένα πίνακας του Καντίνσκι (π.χ) δεν είναι πορτρέτο, δεν είναι τοπίο, ούτε καν αφηγείται κάτι με αναγνωρίσιμα σύμβολα... Η εικόνα που παρουσιάζετε στον καμβά είναι μια σειρά από σχήματα - χρώματα - γραμμές... ακόμα και επιφάνειες με διαφορετική υφή. Δεν μπορείς να ονομάσεις αυτό το πίνακα «Ανεικονικό» γιατί από μόνος του είναι μία εικόνα... (εξάλλου πολύ λίγα θέματα θα μπορούσαν να ονομαστούν «Ανεικονικά»). Ότι συλλαμβάνετε από το μάτι μας είναι εικόνα... είτε παρουσιάζει κάτι συγκεκριμένο

Πνευματικότητα και Τέχνη

51

είτε κάτι αόριστο. Το θέμα ενός πίνακα του Kαντίνσκι δεν απευθύνετε στην λογική μας, ούτε μπορεί να επεξεργαστεί εγκεφαλικά... περισσότερο απευθύνετε σε μία εσωτερική Διάνοια που (πρέπει να...) κατέχουμε. Κεντρίζει τα μάτια μας και δημιουργεί συναισθήματα... Ίσος ακόμα ξυπνά πάθη, ή μας προτρέπει σε αόριστες συμπεριφορές που ποικίλουν από θεατή σε θεατή! Άσχετα με το αν αντιλαμβανόμαστε στην ολότητα του τον πίνακα αυτός είναι εκεί και μοιάζει να μας βγάζει κοροϊδευτικά την γλώσσα. Το ίδιο και οι πίνακες του «κυλιδιστή» Πόλοκ, ή του «Φοτο οπτικο κινιτικού» Βαζαρελί! Μόνο που ο πρώτος είναι πιο συγκεχυμένος ενώ ο δεύτερος... πιο γεωμετρικός και οργανωμένος.

Πρόταση Βρείτε στο διαδίκτυο ή σε εγκυκλοπαίδειες τέχνης πίνακες της εποχής Μπαουχαουζ... Ιδιαίτερα αναζητήστε πίνακες του Καντίνσκι γιατί προσφέρονται περισσότερο για μελέτη. Παρατηρείστε πως τοποθετεί τα σχήματα και τα χρώματα μέσα στο κάδρο του. Μήπως τα εικονιζόμενα σχήματα σας θυμίζουν κάτι σαν τα κοσμικά σήματα που λαμβάνετε όταν κλείσετε τα μάτια σας;

Κινήματα του τελευταίου Αιώνα Μια και αναφέραμε τους «Κυλιδιστές» και τους «Φοτο οπτικο κινιτικούς»... ας αναφέρουμε και τους «Πόπ Αρτ» καλλιτέχνες με πρώτο και καλλίτερο τον Άντυ Γουόρχωλ. Εδώ έχουμε μια φανερή επιρροή της εμπορικότητας και του καταναλωτισμού. Ο σχεδιασμός προϊόντων, συσκευασιών, ετικετών και διαφημιστικών εντύπων... θεωρείτε μέρος των ενδιαφερόντων των «Ποπ» καλλιτεχνών. Οι νέες τεχνικές εκτυπώσεις, η φωτογραφεία, τα λιθογραφικά φίλμς, οι τετραχρωμίες, οι μεταξοτυπίες... όλα χρησιμοποιούνται και επιτρέπονται! Ακόμα και ένα αντικείμενο (μία λεκάνη τουαλέτας, ή ένα παπούτσι) μπορεί να θεωρηθεί «Ποπ Αρτ». ιδιαίτερα τα παιχνίδια με τις τεχνικές εκτύπωσης δημιουργούν «Ποπ» έργα. Ê

52

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Ο Τουλουζ Λοτρέκ, με τις χορεύτριες των Παρισινών καμπαρέ... δικαιώνετε στα τετράχρωμα πρόσωπα της Μέριλιν Μονρόε του Άντι Γουόρχωλ! Το ίδιο σκεπτικό της καλλιτεχνικής εμπορικής εφαρμογής... αλλά, σε άλλες εποχές, και με άλλες τεχνοτροπίες.

Τέχνη του περιθωρίου Φυσικά μέσα στον αιώνα που πέρασε είχαμε και άλλα κινήματα στην τέχνη όπως το «άντεγκραουν» και το «ψυχεδέλια». Το αντεγκράουν συνδέεται περισσότερο με την τέχνη των εξοργισμένων «επαναστατημένων» φτωχών, ενώ το « ψυχεδέλια» με τους Χίπις, τους Ινδούς Γκουρού και τα ναρκωτικά. Και τα δύο αυτά κινήματα θα μπορούσαν να ενταχθούν στην ομάδα της «Τέχνης του περιθωρίου». Σε αυτήν περιλαμβάνονται η τέχνη των ναρκομανών, των ψυχασθενών, των φτωχών, των παιδιών, οι Καλλιτέχνες του Σαββατοκύριακου, αλλά και οι πρίμιτιφ εκδηλώσεις των παραδοσιακών τεχνών, η απλοϊκή τέχνη των Ναίφ, των πρωτογόνων λαών και η τέχνη της λαϊκής παράδοσης. Πολλοί ιδιότυποι λαϊκοί παραδοσιακοί καλλιτέχνες ακολουθούν τον δικό τους μοναχικό εικαστικό δρόμο. Αυτοί συνήθως είναι αυτοδίδακτοι, ακολουθούν παραδοσιακούς τρόπου ζωγραφικής και αρέσκονται σε θέματα που άπτονται της καθημερινότητας της παραδόσεις ή της φυσιολατρίας. Μορφές που λες και ξεπηδούν από παλιά κεντήματα, φιγούρες που «δραπετεύουν» από τα ξυλόγλυπτα τέμπλα των παλαιών εκκλησιών, ήρωες δημοτικών παραμυθιών... λαϊκές γιορτές που διαδραματίζονται σε ύπαιθρο χώρο, χωριά, φυσικά τοπία, οικόσιτα ζώα, σκηνές κυνηγιού... καράβια, θαλασσογραφίες, φημισμένες πόλεις ... αλλά και Ηρωικά και θρησκευτικά θέματα... είναι αγαπητά στους λαϊκούς - Ναίφ Καλλιτέχνες που αναπλάθουν διαρκώς τις παραδόσεις ή προσπαθούν να αποδώσουν στο σήμερα με παλιές απλοϊκές φόρμες. Από την άλλη πλευρά η «πράσινη τέχνη» που χρησιμοποιεί καθημερινά ανακυκλώσιμα υλικά... ή που προσπαθεί να «αλλάξει» τον καθημερινό μίζερο χώρο... με αυτόν ενός «σκηνικού». Ζωγράφοι που ζωγραφίζουν τους τοίχους του σπιτιού τους, τις μάντρες και τις ξύλινες πόρτες των αυλών τους... αυτοσχέδιοι καλλιτέχνες που χρησιμοποιούν κάθε είδους ετερόκλιτα υλικά προκειμένου να δημιουργήσουν κόσμους αλλοπρόσαλλους, περίεργους και πολλές φορές ακατανόητους. Δίπλα τους κάποιοι που βασανίζονται από ψυχικά νοσήματα προσπαθούν να δραπετεύσουν από τους νοσηρούς κόσμους τους καταφεύγοντας (συνήθως) στη ζωγραφική

Πνευματικότητα και Τέχνη

53

αλλά και στη γλυπτική και στην ποίηση...! Xέρι -Xέρι με εξαρτημένους από το αλκοόλ και από ψυχοτρόπος ουσίες κτίζουν κόσμους που πολλές φορές μας αφήνουν έκθαμβους για την εικαστική πρωτοτυπία και την πολύμορφη ευρηματικότητα τους. Δυστυχώς όμως ειδικά γι΄αυτή την ομάδα, η δημιουργία τους είναι απλώς μία «ιδιότυπη εικαστική έκλαμψη» χωρίς σταθερή βάση, χωρίς παρελθών και μέλλων. Ίσος μεγαλύτερη συνέπεια να έχει η ανεπηρέαστη «παρθενική» εικαστική έκφραση των παιδιών που ιδιαίτερα στα πρώτα δημιουργικά χρόνια τους μπορούν να μας εκπλήξουν ευχάριστα. Εδώ η «συμβατικότητα» των ενηλίκων δεν έχει εμφανιστεί ακόμα και η φαντασία τους αναπαράγει κόσμους πιο αυθεντικούς. Ίσος τα παιδιά να «θυμούνται» περισσότερα από «άλλους κόσμους» και να λαμβάνουν πιο καθαρά «μηνύματα» από αυτούς... Αφήστε τα παιδιά ανεπηρέαστα να δημιουργήσουν εικαστικά, παρέχοντας τους υλικά... και όχι υποδεικνύοντας τους το «πως να ζωγραφίσουν»! Μία άξια λόγου ομάδα καλλιτεχνών είναι αυτοί που «εκφράζονται» καλλιτεχνικά κάθε Σαββατοκύριακο, στις αργίες, στις διακοπές του... ή, όταν πάρουν την σύνταξή τους! Και αυτοί μπορούν να χαρακτηρισθούν (επί το πλείστων) αυτοδίδακτοι - λαϊκοί και Ναίφ χωρίς να αποκλείονται να υπάρχουν ανάμεσά τους και κάποιοι πιο «έντεχνοι». Συνήθως αρέσκονται στην τοπιογραφία χωρίς αυτό να είναι αποκλειστικό. Αυτοί είναι οι πραγματικοί «Ερασιτέχνες» με την ευρύτερη έννοια του «Εραστή της Τέχνης»... (μακάρι όλοι μας να μπορούσαμε να ενταχτούμε σε αυτή την ομάδα!) Εδώ είναι ευκαιρία να αναφερθούμε στη σχέση που έχει η Καλλιτεχνική έκφραση με κάθε μορφή Εργασιοθεραπεία, με την ψυχολογία και την Θεραπευτική. Ειδικευμένοι επιστήμονες ψυχίατροι ψυχολόγοι, Eργασειοθεραπευτές... χρησιμοποιούν μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης για να «ξεκλειδώσουν» ψυχές, να κατανοήσουν, να αναπτύξουν δραστηριότητες, να διαπαιδαγωγήσουν και γιατί όχι, να ψυχαγωγήσουν! Βέβαια, για όλους εμάς, ο δρόμος της τέχνης μας χαρίζει την Mύηση... και μας αποκαλύπτει ένα κομμάτι την Πνευματικότητα που αναζητούμε. Όμως ξεφύγαμε λίγο... ας ξανά γυρίσουμε στην αναζήτησή μας.

Όλα στην τέχνη έχουν γίνει; Θα μπορούσε να πει κανείς ότι όλα στην τέχνη έχουν γίνει και έχουν εκφραστεί. Από τη στιγμή που φτάσαμε να εκτίθεται ένας λευκός ή ένας μαύρο πίνακας... τότε τι άλλο έχουμε να Ê

54

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

πούμε. Όλα έχουν απεικονιστεί με όλους τους τρόπου... και όλα έχουν αναιρεθεί με όλους τους τρόπους. Η ζωγραφική έφτασε σε αδιέξοδο (?) ή μήπως η ζωγραφική απελευθερώθηκε από τον ίδιο τον εαυτό της (?) ...αφού πρώτα ξεφορτώθηκε καλλιτέχνες, κριτικούς, γκαλερίστες, συλλέκτες, Μαικήνες και πελάτες! Οι καλλιτέχνες, απελευθερωμένοι από καμβάδες πινέλα και χρώματα, φαίνεται να έμειναν μόνοι με την «ιδέα» του έργου και όχι με τη φόρμα... μόνο που αυτή η ιδέα θα έπρεπε να εφαρμοστεί με νέες τεχνικές. Η εικαστική δράση, ο χώρος, ο χρόνος, το συναίσθημα και η εντύπωση παραμένουν σαν πρωταρχικά στοιχεία στην αναζήτηση τους... αλλά για να εκφραστούν χρειάζεται νέα δομή και ύλη.

Σκουπίδια, κομπιούτερ και ζωικά προϊόντα... Τα καλλιτεχνικά κινήματα των τελευταίων δεκαετιών μπορεί να είναι πολλά και ποικίλα... δύσκολα όμως πια... τακτοποιούνται και διαχωρίζονται.. Ο όρος «Νέο-Ρεαλισμός» θα μπορούσε να τα χαρακτηρίζει... όμως αυτή η επιστροφή στο «σούπερ-ρεαλιστικό» τρόπο απεικόνισης, δε δείχνει τίποτα περισσότερο από το φαινομενικό «αδιέξοδο» της τέχνης. Αυτός ο «σούπερ-ρεαλιστικό» τρόπος αφήνει τον καμβά και ερωτοτροπεί ασύστολα με την περφόρμας και το βίντεο. Μπλέκει το «μέσα» με το «έξω» και το «εδώ» με το «εκεί»... οδηγεί σε μία υπέρ - μυστικιστική ένωση το «υπαρκτό» με το «ανύπαρκτο». Αδυνατεί όμως και αυτός ο τρόπος να χαρακτηρίσει την εποχή και φαίνεται να μην μπορεί να δώσει προοπτική... εκτός από αυτή, της σταδιακής επιστροφής στην «παραδοσιακή» φόρμα... πράγμα όμως αντίπροοδευτικό. Σήμερα, στις ημέρες μας, καλλιτέχνες χρησιμοποιούν άχυρο πέτρες, μέταλλα, σκουπίδια, κουρέλια, υφάσματα, βίντεο, κομπιούτερ, ολογραφήματα... ακόμα και ζωικά προϊόντα, όπως κρέας απορρίμματα, ακόμα και νεκρά ζώα... προκειμένου να εκφράσουν αυτό που έχουν μέσα στο κεφάλι τους. Το στοιχείο της εικαστικής «Υπερβολής» επέστρεψε πολύ πιο δυνατό από ποτέ. Μόνο που τώρα εντοπίζετε περισσότερο στον «Εντυπωσιασμό» που προσπαθεί να προκαλέσει ο καλλιτέχνης στον θεατή. Οι ακρότητες που παρατηρούνται δεν μπορούν να μειώσουν ούτε να συκοφαντήσουν το «καλλιτεχνικό δρώμενο». Μπορεί μερικοί να ωρύονται ότι οι σημερινοί καλλιτέχνες «καταστρέψανε» την εικόνα προς χάρη του εντυπωσιασμού και πως... η τέχνη πέθανε... ή, ότι την «αυτοκτόνησαν»... αυτό όμως είναι μεγάλη ανακρίβεια.

Πνευματικότητα και Τέχνη

55

56

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Πνευματικότητα και Τέχνη

57

Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΓΛΥΠΤΙΚΗ

Κ

άποτε οι άνθρωποι κοιτώντας τις πέτρες είδαν σε αυτές διάφορα σχήματα. Κάτι τους θύμιζαν... ένα πουλί ένα άλογο, μια γυναίκα... Πίστεψαν πως μέσα στην κάθε πέτρα κρύβετε από ένα ζωντανά πλάσματα. Θεώρησαν καλό να ελευθερώσουν, αυτά τα πλάσματα, σμιλεύοντας την πέτρα και το έκαναν! Η πλαστική με το πυλό σίγουρα προηγήθηκε σε ορισμένα μέρη και οι άνθρωποι εκεί εξοικειώθηκαν πιο εύκολα με τις φόρμες. Πάντως, η ψυχολογία αυτού που πλάθει με τα χέρια του τον πυλό, για να κατασκευάσει ένα ειδώλιο, είναι διαφορετική από αυτόν που σμιλεύει μία πέτρα. Ο πρώτος παίζει, πλάθει - δημιουργεί... ενώ ο δεύτερος παλεύει και απελευθερώνει. Οι Μεσοποτάμιοι κατανοούν με το δικό τους τρόπο τη δημιουργία και πλάθουν τους δικούς τους μύθους... (ο θεός πλάθει τον άνθρωπο με χώμα και νερό) ...ενώ, ένας βόριο Ευρωπαίος πιστεύει ευκολότερα την ύπαρξη ενός γίγαντα που με το σφυρί του (τον κεραυνό) κομματιάζει και θρυμματίζει τους βράχους απελευθερώνοντας από μέσα του την πλάση. Αργότερα όταν οι προπάτορες μας έμαθαν να λιώνουν και να μορφοποιούν τα μέταλλα... η εικόνα που είχαν για τη Δημιουργία ολοκληρώθηκε.

Όλοι έχουν δίκιο. Ο κόσμος φτιάχτηκε με φωτιά, κεραυνούς, ηφαίστεια και πλημμύρες! Και η γλυπτική έπαιξε το ρόλο της σε αυτή τη βιωματική γνώση. Φυσικά τους διέφευγε κάτι... Πως όλα αυτά εμψυχώθηκαν και ζωντάνεψαν? Εδώ αρχίζει και το ταξίδι της αναζήτησης της κρυμμένης «Πνευματικότητας». Το «Γιατί», σαν ερώτημα, γεννήθηκε αργότερα.

Ê

58

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Η «Αφροδίτη του Bιλεντόλφ» Γύρο στο 40.000 με 50.000 π.χ. έγινε μία «πολιτιστική έκρηξη» μέσα στον εγκέφαλο του ανθρώπου. Κανείς δε γνωρίζει που οφείλετε αυτό... ίσος ήταν μία μετάλλαξη, ίσος ήταν η ποσοτική συσσώρευση που έφερε την ποιοτική αλλαγή, ίσος να οφείλετε σε εξωγενείς παράγονται... αυτό, μπορεί να το μάθουμε στο μέλλων... Πάντως από τότε μέχρι σήμερα ελάχιστα έχουν αλλάξει στη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου... και κατ’ επέκταση στο πως αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Τότε, πρώτο-εμφανίσθηκαν μία σειρά από μικρά (για να μεταφέρονται εύκολα από τους νομάδες) καλοδουλεμένα για την εποχή, πέτρινα αγαλματάκια (ειδώλια) που παρουσιάζουν εύσωμες - παράφυση - γυναίκες με μεγάλα στήθη, τεράστιους γοφούς και χοντρούς μηρούς. Ταυτόχρονα, σε αυτές τις γυναίκες, είναι τονισμένα (με το παραπάνω) οι ερωτoγενής ζώνες και τα γεννητικά όργανα τους. Τα ειδώλια αυτά ονομάζονται «Aφροδίτες» και έχουν βρεθεί σχεδόν σε όλη την Ευρώπη. Εικάζεται ότι παρουσιάζουν κάποια μητρική θεότητα της γονιμότητας και του σεξ. Το πιο γνωστό είναι το ειδώλιο που ονομάσθηκε «Αφροδίτη του Bιλεντόλφ» επειδή βρέθηκε στην πόλη του Bιλεντόλφ . Στις παλαιές Μητριαρχικές κοινωνίες... (εκεί δηλαδή που η γραμμή γενιάς - διαδοχής και κληρονομιάς καθορίζονταν από Μάνα σε Κόρη) ...είναι έκδηλη η λατρεία μιας Μεγάλης θεάς που γεννά ακατάπαυτα και τρέφει με γάλα, που ρέει άφθονο από τα χοντρά τις στήθη, τα παιδιά της!!! Η εικόνα της Μεγάλης Θεάς Μητέρας ταυτίζετε με την εικόνα της εύρωστης γυναικείας μορφής που πρέπει να έχει σωρευμένο λίπος για το χειμώνα και γερά λαγόνια για να γεννά εύκολα. Αυτό είναι μάλλον και το γυναικείο ερωτικό πρότυπο της εποχής που θα επιθυμούσαν όλοι οι τότε άντρες.

Aπομεινάρια αυτής της πρώτης λατρείας βρίσκονται στις μετέπειτα διαμορφωμένες λατρείας των γυναικείων θεοτήτων που είχαν σχέση με τη Γη, την γονιμότητα, τον έρωτα και το σεξ. Ας θυμηθούμε το άγαλμα της θεάς Άρτεμης στην Έφεσο που την παρουσίαζε με πολλά στήθη... αν και η Άρτεμη σχετίζετε σε αυτή την εποχή με το Κυνήγι. Η «κυρίαρχη μάνα κυνηγός» ίσος να είναι ένας από τους υπαινιγμούς της νέας Θεάς ...που δεν ξεχνά όμως και τη σκοτεινή θηλυκή ερωτική πλευρά της, μια και σχετίζετε και με τη ...Σελήνη. (Από νωρίς οι γυναίκες πρόσεξαν πως η «έμμηνος ρύση» ταυτίζονταν με τους κύκλους της Σελήνης).

Πνευματικότητα και Τέχνη

59

Η «υπερβολή» είναι το χαρακτηριστικό και απαραίτητο στοιχείο στην καλλιτεχνική δημιουργία, όσο αφορά την «Αφροδίτη του Bιλεντόλφ». Υπερβολή, για να τονίσει αυτό που έχει στο μυαλό του, ο καλλιτέχνης, που την έφτιαξε. Η «Αφροδίτη του Bιλεντόλφ» είναι προφανώς, η πρώτη απόπειρα μικρό γλυπτικής στην προϊστορική κοινωνία και ομολογημένος είναι πετυχημένη. Από εκεί και πέρα παρουσιάζετε ένα σχετικό «πισωγύρισμα» στην απεικόνιση της μορφής.

Την τακτική της «υπερβολής» Την τακτική της «υπερβολής» θα την ξαναβρούμε χιλιάδες χρόνια αργότερα στους Έλληνες όταν αυτοί θα παύσουν να αντιγράφουν απλά τη φύση, αλλά θα θελήσουν να «δείξουν»... αυτό που είχαν στο μυαλό τους. Την «υπερβολή θα τη βρούμε και στους τελευταίους σύγχρονους αιώνες, στους ήρωες των κόμιξ, αλλά κυρίως στα ερωτικά πρότυπα που προβάλλονται μέσο του κινηματογράφου και της μόδας, Γυναίκες με υπέρ-τονισμένα σαρκώδη κόκκινα χείλι, με μεγάλα σιλικονούχα στήθη και με ολοστρόγγυλους σμιλευμένους γοφούς είναι το ερωτικό πρότυπο που προβάλετε. Στα αντρικά σώματα... οι βαθιά χαρακωμένοι μυς, το σφικτό στομάχι και οι δυνατοί γλουτοί προβάλουν το στυλ του γυμνασμένου αθλητή - πολεμιστή - κυνηγού. Είναι αλήθεια ότι αυτά τα σύγχρονα σώματα είναι «κατασκευασμένα» και όχι φυσικά... παρόλα αυτά οι καλλιτέχνες δεν παύουν στιγμή να τα αναπαράγουν...

Οι Αιγύπτιοι δεν αγαπούν τις αλλαγές Ας μεταφερθούμε στην Αίγυπτο, στο 3.000 π.χ. Εδώ, τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά και από την εποχή της «Αφροδίτης», αλλά και από τη δικιά μας... Μία σειρά από ταφικές τοιχογραφίες παρουσιάζουν το ανθρώπινο σώμα συνήθως σε όρθια ή καθιστή στάση με «προφίλ» τα πόδια, τα χέρια και το πρόσωπο ενώ το στήθος είναι «ανφάς». Στα αγάλματα παρατηρείτε μία στερεότυπη όρθια στάση (συνήθως του Φαραώ)... ή καθιστή σε θρόνο. Πολλά αγάλματα είναι ολόγλυφα άλλα πολλά ακουμπούν πλάτη στο τοίχο για στήριξη. Η ομοιομορφία και η τάξη που παρατηρείτε στις μορφές καθρεφτίζει την Ê

60

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

κοινωνική δομή της Αιγύπτου αλλά υποδεικνύει και το ότι ο εκάστοτε Πολιτισμός είναι αυτός που καθορίζει τη φόρμα. Οι φόρμες αυτές αντιγράφονται για πολλές χιλιετίες και δείχνει την τάση που έχει η Αιγυπτιακή νοοτροπία να μην αλλάζει αλλά να παραμένει σταθερή και ελεγχόμενη.

Από τα Ξόανα - στους «Κούρους» Λέγετε από μερικούς ότι οι Έλληνες έμαθαν από τους Αιγύπτιους του Ψαμίτιχου, να σκαλίζουν λίθινα αγάλματα, όπως τους τεράστιους «Κούρους»... Όμως είναι αλήθεια ότι οι Έλληνες από τα πανάρχαια χρόνια σκάλιζαν παρόμοια σε στάση αγάλματα, σε όρθιους κορμούς δέντρων... τα λεγόμενα ξύλινα «ξόανα». Ίσος η αλήθεια να είναι κάπου στη μέση ...αλλά οι Έλληνες ήταν αυτοί που έδωσαν τελικά ζωή και κίνηση σε ένα άγαλμα. Αρχικά ξεκόλλησαν το ένα πόδι του «Κούρου» από το φόντο - στήριγμα και το έφεραν μπροστά, στη συνέχεια κίνησαν το ένα χέρι... Στο επόμενο βήμα ξεκόλλησαν ολόκληρο τον «Κούρο» από το φόντο - στήριγμα και τον ελευθέρωσαν.

Από το τον Κριτία στον Πολύκλειτο Αν το λεγόμενο «παιδί του Κριτία» ήταν ένα από τα πρώτα ρεαλιστικά «Ζωντανά» αγάλματα που ξέφευγε από τους στερεότυπους «Κούρους» ...τι μπορούμε να πούμε για τον περίφημο «κανόνα του Πολύκλειτου» που 100 χρόνια μετά τον Κριτία, (το 450 π.χ.) καθορίζει αρχές, κινήσεις, σταθερά μετρήματα και άξονες στη γλυπτική!!! Και να ήταν μόνο αυτό... ο Πολύκλειτος έστρεψε τους άξονες που καθόρισε σε αντίθετες πλευρές και έδωσε επιπλέων φυσικότητα, αληθοφάνεια και ζωή στο άγαλμα. Οι Αιγύπτιοι (πολύ περισσότερο οι Μεσοποτάμιοι) δεν το κατάφεραν ποτέ αυτό. Η Ρεαλιστική μορφή του σώματος είναι απόρροια της σκέψης των Ελλήνων ότι... το όμορφο ανθρώπινο κορμί οδηγεί στη θέοση... μια και οι θεοί είχαν κορμί σαν των ανθρώπων... μόνο που ήταν τέλειο σαν φόρμα, θαμπωτικό σε ομορφιά και πολύ αθλητικό. Όταν οι Έλληνες έβλεπαν τα τέλια αγάλματα των θεών τους ήταν σαν να βλέπουν τους ίδιους τους θεούς! ...Αλλά και ένας άνθρωπος που είχε ένα, όσο γίνετε τέλειο κορμί... ήταν μια τέλια εικόνα του θεού!

Πνευματικότητα και Τέχνη

61

Xωρίς τους Έλληνες δεν θα υπήρχε ο Νατουραλισμός και ο Ρεαλισμός, δηλαδή η φυσικότητα και η αληθοφάνεια στην Τέχνη.

Ένα άγαλμα... έτσι όπως το φανταζόμαστε! Φυσικά το επόμενο βήμα των Ελλήνων στη γλυπτική είναι να προσθέσουν την «υπερβολή». Το σώμα δεν αρκεί να είναι απλώς φυσικό και αληθοφανές... ούτε μόνο τέλειο σαν φόρμα... αλλά, θα πρέπει να είναι και... έτσι όπως θα θέλαμε να δείχνει! Άλλο τι βλέπουμε... ...άλλο να τελειοποιούμε αυτό που βλέπουμε... και άλλο να μορφοποιούμε αυτό που έχουμε στο μυαλό μας. Το να τονίσουμε ορισμένα ανατομικά σημεία στο σώμα... να κάνουμε ποιο «βαθιές χαρακιές» στους μυς... να πλάσουμε επιπλέων τους ώμους και την πλάτη... ή να εφεύρουμε επιπλέων κοιλιακούς... είναι μερικά τρικ που βοηθούν να μορφοποιηθεί ένα σώμα που δεν υπάρχει στη φύση αλλά στο μυαλό του καλλιτέχνη.

Tώρα πια ο γλύπτης δεν αντιγράφει τα δημιουργήματα αλλά δημιουργεί νέα!!! Οι «δύο πολεμιστές του Ριάντζε», που εκθέτονται στο μουσείο του Ρέτζιο στην Ιταλία, δεν είναι υπαρκτά ρεαλιστικά όντα, ούτε τα σώματα τους είναι φυσικά ...είναι η ιδεατή υπερφυσική απεικόνιση μιας άλλης επιθυμητής πραγματικότητας που μορφοποιήθηκε από τον καλλιτέχνη που τα δημιούργησε! Από εδώ και πέρα η γλυπτική θα πάρει το δρόμο της. Θα ακολουθήσει σχεδόν σύγχρονα τα διαδοχικά καλλιτεχνικά ρεύματα και θα φτάσει ως τις μέρες μας...απελευθερωμένη και αυτή από τα δεσμά της μορφής, της ισορροπίας και του όγκου.

Οι αστοί του Καλλέ, του Ροντέν Επιτρέψτε μου να σας διηγηθώ μία προσωπική εμπειρία. Κάποτε, στην Εθνική Πινακοθήκη, στην Αθήνα εκτέθηκε το γλυπτό σύμπλεγμα «Οι αστού του Καλλέ», του μεγάλο γλύπτη Ροντέν. Εγώ, πάντα έχω την επιθυμία, όταν βλέπω ένα γλυπτό, να το αγγίζω και να το χαϊδεύω. Δεν είναι μόνο οι όγκοι, οι φόρμες και η υφή του εκάστοτε υλικού που με προκαλούν να το κάνω αυτό.... Αν δεν το «χαϊδέψω» νιώθω ότι δεν μπορώ να το καταλάβω. Ê

62

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Η αλήθεια είναι ότι θέλω να νιώσω την ενέργεια που κρύβει μέσα του... να αισθανθώ τη δημιουργική δύναμη του δημιουργού του αλλά και τη δύναμη που έχει συσσωρευτή σε αυτό, από το θαυμασμό και το δέος όλων αυτών που το κοίταξαν. Έτσι αντιλαμβάνομαι εγώ τη γλυπτική.

Επισκέφτηκα την έκθεση με την πολύ μικρή τότε κόρη μου. Το παιδί κοίταξε με περιέργεια και απορία το σύμπλεγμα. Της εξήγησα ότι ο καλλιτέχνης εικονίζει κάποιους προύχοντες δημοτικούς συμβούλους - άρχοντες μιας πόλης που οι κατακτητές της, τους οδηγούν στο θάνατο. Την παρέπεμψα στις μορφές των αγαλμάτων και στις χειρονομίες που παρουσίαζαν την ένταση που επικρατούσε εκείνη τη στιγμή και την προέτρεψα να ακουμπήσει το άγαλμα για να νιώσει τη δύναμη που ήταν κρυμμένη μέσα του. Εκείνη άπλωσε διστακτικά το χέρι της και έπιασε το μεταλλικό χέρι μιας φιγούρας. Δεν μπορώ να καταλάβω την ένοιωσε... όμως την είδα να αλλάζει εκφράσει και να χαμογελά φιλικά στο άγαλμα. Μετά γύρισε και με κοίταξε με το ίδιο χαμόγελο σαν να μου έλεγε... «Nα! Το έκανα. Δίκιο έχεις!» Πάντως μέχρι σήμερα η κόρη μου (αν και μεγάλη με παιδί...) όταν βλέπει το γλυπτό σύμπλεγμα, σε φωτογραφίες ή σε ντοκιμαντέρ, χαμογελά με τον ίδιο τρόπο. Ελπίζω όταν της δοθεί η ευκαιρία και στο δικό της παιδί, να μεταφέρει την ίδια εμπειρία. Πάντως εσείς μπορείτε να το κάνετε από τώρα.

Πνευματικότητα και Τέχνη

Άσκηση Όταν σταθείτε δίπλα σε ένα άγαλμα που σας προκαλεί ακουμπήστε το με τρόπο. Αγκαλιάστε το διακριτικά, χαϊδέψατε το. Βάλτε το αυτί σας στο στήθος του... Ίσως ακούσετε τους κτύπους μιας καρδιά να χτυπά. Θα είναι η δύναμη του εικονιζόμενου προσώπου αλλά και του καλλιτέχνη που το σμίλεψε... που χτυπά μυστικά. Αν προσέξετε και η δική σας καρδιά, εκείνη την ώρα, θα χτυπά με τον ίδιο σκοπό!

63

64

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Πνευματικότητα και Τέχνη

65

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ ΚΑΙ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ Το χρηματιστήριο της Τέχνης

Ν

α σταθούμε λίγο και στις «πολιτικές» σκοπιμότητες. Ας πάρουμε σαν παράδειγμα αρχικά τις εφαρμογές της γλυπτικής... Ανάγλυφα, Προτομές, ανδριάντες, νομίσματα... όλα αυτά θα μπορούσαμε να τα ονομάσουμε χαριτολογώντας... ως «διαφήμιση» του εκάστοτε βασιλιά! Από την εποχή του Δαρείου οι γλύπτες μπαίνουν στην υπηρεσία του βασιλιά. Παρουσιάζουν ανάγλυφα που ανεβάζουν το κύρος του και διαφημίζουν τις αρετές του. Δεν αναπαριστούν το βασιλιά στη στερεότυπη ιερατική μορφή που παρουσιάζει (π.χ.) η Αιγυπτιακή γλυπτική τους Φαραώ... άλλα στέκεται στην ανθρώπινη πλευρά του βασιλιά.

Eξάρει τις ικανότητές του, τα κατορθώματα του και προβάλει τη σιγουριά που εξασφαλίζει η παρουσία του. Μία σειρά από ανάγλυφες παραστάσεις αφηγούνται νικηφόρες μάχες, παρουσιάζουν σκηνές «ηρωικού» κυνηγιού και φροντίζουν να προβάλουν την εκάστοτε «φιλολαϊκή» πολιτική του άρχοντα.

Υιοθετώντας και επενδύοντας σε μία «εικόνα» Στην Ελλάδα, ο πατέρας του Αλέξανδρου, ο Φίλιππος, ίσος είναι αυτός που πρώτος σκέφτηκε να χρησιμοποιήσει την ανάγλυφη ή ολόγλυφη μορφή του για να προβληθεί! Ιδιαίτερα όμως ο Αλέξανδρος, προτού ακόμα γίνει βασιλιάς, υιοθετεί μία γλυπτή ρεαλιστική απεικόνιση της μορφής του που επενδύει πάνω σε αυτή και την κράτησε ως το θάνατό του. Την πετυχημένη εικόνα του, τη χρησιμοποίησαν και οι «Επίγονοι» μαζί με την δική τους και μετά τον θάνατό του. Η μορφή του Αλέξανδρου έδινε νομιμοποίηση και κύρος στον κάθε διάδοχό του. Αυτό το κεφάλι του Αλεξάνδρου είναι γνωστό από πολλές προτομές που έχουν σωθεί, από νομίσματα, αλλά και από τοιχογραφίες. Το ίδιο πάντα κεφάλι με την ίδια κλίση και το ίδιο χτένισμα. Αυτός που πρώτος απεικόνισε έτσι τον Αλέξανδρο ήταν μεγάλος καλλιτέχνης αλλά Ê

66

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

και ο Αλέξανδρος που υιοθέτησε αυτή την απεικόνιση ...δείχνει πόσο διορατικός ήταν. Μήπως και σήμερα το ίδιο δεν κάνουν πολλές προσωπικότητες, πολιτικοί, αλλά και αστέρες του καλλιτεχνικού στερεώματος? Επιλέγουν ένα στυλ που θέλουν και προβάλουν αυτή τη μία και μοναδική εικόνα τους. Ντύνονται, κτενίζονται με τον ίδιο τρόπο... και μοιράζουν παντού την ίδια φωτογραφία τους. Ακόμα και αν αυτή μετά από χρόνια δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα...

Ξεγελώντας με την προβαλλόμενη εικόνα Στους Ρωμαϊκούς χρόνους ο Οκταβιανός Αύγουστος είναι αυτός που υιοθετεί έναν ανδριάντα που τον παρουσιάζει στρατιώτη μεν, με θώρακα, αλλά ξυπόλητο και τυλιγμένο με δημοκρατικό τήβεννο. Το χέρι του δε, είναι υψωμένο... αλλά δεν κρατά όπλο ...απλώς έχει υψωμένο το δίκτη σαν να δείχνει και να καθοδηγεί. Εδώ παρουσιάζετε ένας μοναρχικός με δημοκρατική μορφή που δείχνει κύρος και πειθώ, χωρίς όμως να καταφεύγει στα όπλα! Αντίγραφα του ανδριάντα αυτού στήθηκαν σε όλη την αυτοκρατορία προβάλλοντας αυτή τη λαοφιλή μορφή του... κατά τα άλλα ... σκληρού Βασιλιά Δικτάτορα. Ο Οκταβιανός εδώ, όχι απλώς χρησιμοποιεί την τέχνη για να προβληθεί αλλά εξαπατάει κι’ όλας το λαό του κρύβοντας το αληθινό του πρόσωπο. Από αυτό το χρονικό σημείο κάθε λογής δικτάτορες χρησιμοποιούν την τέχνη με διάφορους τρόπους ανάλογα την εποχή. Πάντα παρουσιάζονται ως φιλολαϊκοί και αγαπητοί από όλους... και τελικά εξαπατούν. Χαρακτηριστική είναι η σκηνή που... ένα κοριτσάκι προσφέρει λουλούδια στον ηγέτη, που του χαϊδεύει στοργικά το κεφάλι, το αγκαλιάζει και το φιλά τρυφερά... Τι ανθρώπινη σκηνή!!! Αλήθεια.... και πόσο ψεύτικη. Αλλά και η Αρχιτεκτονική... και παλιά και σήμερα ...δεν είναι αμέτοχη στη δημιουργία προφίλ σε ηγέτες και οικονομικά συστήματα και απολυταρχικά καθεστώτα. Γιγάντιες κατασκευές όπως...τα Zιγκουράτ, οι Πυραμίδες, το Στόουχετς, το Κολοσσαίο, επιτύμβιες στήλες, ταφικά μνημεία, αψίδες θριάμβου, ναοί, οι ουρανοξύστες, τα τεράστια ξενοδοχειακά συγκροτήματα... δοξάζουν και προβάλουν... από αιώνων... στον αιώνα τον άπαντα... προσωπικότητες, καθεστώτα, δόγματα, οικονομικοκοινωνικά συστήματα. με το γιγαντισμό τους συνθλίβουν τον άνθρωπο, δοξάζουν το «σύστημα» ...και υμνούν αμφισβητήσιμα οικονομικά μοντέλα. Αυτή η Αρχιτεκτονική αρνείται σαν μέτρο τον άνθρωπο και χρησιμοποιεί «δοτά» δεδομένα.

Πνευματικότητα και Τέχνη

67

Τέχνη και τεχνολογία Τα ΜΜΕ χρησιμοποιούνται από το «σύστημα» και συμμετέχουν εν μέρη συνειδητά στο να διαχέουν την προ επιλεγμένη «εικόνα». Και φυσικά στις ημέρες μας με τον έντυπο ή ηλεκτρονικό τύπο με την ψηφιακή τεχνολογία, το ραδιόφωνο, την τηλεόραση και τον κινηματογράφο... η τέχνη της προβολής, της παραποιήσεις της χαλιναγώγησης και της εξαπατήσεις εκ μέρους τον «ηγετών» ...δημοκρατικών και μη... έχει φτάσει στα ύψη. Φυσικά για όλα αυτά δεν ευθύνεται η Τέχνη αλλά αυτοί που χρησιμοποιούν την Τέχνη και τις εφαρμογές τις, προκειμένου να πλουτίσουν, προσφέροντας υπηρεσίες σε νοσηρά καθεστώτα.

Πολιτικά σύμβολα και Τέχνη Όσοι ασχολούνται με τις λεγόμενες «εφαρμοσμένες τέχνες» , έχουν γνώσεις μάρκετιν και έχουν ασχοληθεί λίγο και με την ψυχολογίας της μάζας... μπορεί να φανούν χρήσιμοι σε κάθε λογίς ηγετίσκους. Η τέχνη έχει «δύναμη επιρροής» και κάποιοι από αυτούς που την υπηρετούν νιώθουν σαν να βουτούν τα δάχτυλα τους μέσα στο μέλι! (Ποιος αλήθεια δεν θα έγλειφε το μέλι από τα δάχτυλα του!) Μερικοί χώνουν το χέρι τους, μέσα στο μέλι, μέχρι τον αγκώνα... Τι εννοώ? Διαφημιστές, δημιουργοί εικόνας, φωτογράφοι, κινηματογραφιστές, σκηνοθέτες... μπορούν θαυμάσια να δημιουργήσουν ένα επιθυμείτο προφίλ. Με τη δημιουργία μερικών ζωγραφικών πορτρέτων, μερικών προτομών και αγαλμάτων ο ηγετίσκο μας... περνά στην αιωνιότητα. Τώρα αν έχει και έναν καλό κειμενογράφο για να του γράφει τους λόγους που θα εκφωνεί, ή πολύ περισσότερο αν έχει και ο ίδιος ένα μικρό ταλέντο στην προφορά και την απαγγελία... νάτος έτυμος για το μπαλκόνι. Δεν αρκεί όμως μόνο η φυσική παρουσία του ηγετίσκου μας... χρειαζόμαστε και διάφορα «αξεσουάρ» που θα μας φανούν χρήσιμα. Όπως πανό, αφισέττες, γιγαντοαφίσσες, διαφημιστικά δελτία, πλαστικά σημαιάκια, μπλουζάκια με τυπωμένα συνθήματα, κονκάρδες... και ένα σωρό πολιτικές χάντρες και καθρέφτες για τους ιθαγενείς ψηφοφόρους... Πολλοί άνθρωποι της τέχνης (εφαρμοσμένης και μη...) προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε κάθε λογίς επίδοξο ηγετίσκο. Ê

68

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Δεν αρκούν όμως μόνο το «ανδρείκελο» και τα «αξεσουάρ»... χρειάζεται και «ιδεολογικό άλλοθι» για όλα αυτά. Ο ηγετίσκος μας πρέπει να πρεσβεύει κάτι... να έχει μια φιλοσοφία και να ακολουθεί ένα θρησκευτικό δόγμα... και όλα αυτά δεν πρέπει να είναι δυσνόητα.... αλλά απλοποιημένα και ευκολοχώνευτα για τους οπαδούς. Ας δεχτούμε ότι «πιστεύω» του ηγετίσκου μας είναι πως... οι μαύροι, οι Εβραίοι και οι ομοφυλόφιλοι... φταίνε για όλα τα κακά στον πλανήτη μας. Αυτό θα πρέπει να δηλώνετε με κάποιο οπτικό τρόπο. Οι διαφημιστές, οι εικαστικοί και οι γραφίστες.... καλούνται... όχι μόνο να μορφοποιήσουν το «πιστεύω» του ηγετίσκου... αλλά να το «περάσουν» οπτικά και στην πλατιά μάζα. Έτσι καλούνται να σχεδιάσουν - να δημιουργήσουν ένα λογότυπο - σήμα - σύμβολο που θα σηματοδότη όλα αυτά που πρεσβεύει ο ηγετίσκος και οι όμοιοι του. Και για να βγούμε έξω από αυτή την απλουστευμένη παρομοίωση ας θυμηθούμε τη Ναζιστική Σβάστικα, ή το μαύρο φανταράκι που ψηνόταν στη φωτιά με φόντο ένα πουλί (...το σήμα της δικής μας 21 ης Απριλίου 1967) Για να σοβαρευτούμε και άλλο σκεφτείτε ότι στις ημέρες μας όλα τα πολιτικά συστήματα, τα θρησκευτικά δόγματα, τα φιλοσοφικά κινήματα έχουν από ένα πετυχημένο σήμα λογότυπο. Ο σταυρός η ημισέληνος, το σήμα του Γιν-γιαν, το σφυροδρέπανο... ακόμα το δολάριο, το ευρώ, η λίρα... όλα μορφοποιούνται από ένα σήμα που κάποιος το εμπνεύσθηκε, το σχεδίασε και το επέβαλε. Ακόμα και στον εμπορικό τομέα υπάρχουν σήματα πολύ διάσημα όπως της «Κόκα-κόλα», ή εκείνο των «Μακ Ντόναλς».

Διαφήμιση - κατανάλωση και Τέχνη Και μια και αναφερόμαστε στα σήματα της «Κόκα-κόλα» και των «Μακ Ντόναλς» ας πάμε μία βόλτα στα ράφια των σούπερ μάρκετς. Ας δεχτούμε ότι θέλουμε να αγοράσουμε ένα σακουλάκι ρύζι, αυτό από την αγαπημένη μας φίρμα. Από τι θα το αναγνωρίσουμε? Φυσικά από το εμπορικό σήμα και το όνομα, από τη συγκεκριμένη συσκευασία, από τα χρώματα που έχει επάνω του και από τον τύπο γραμμάτων που χρησιμοποιούνται.

Πνευματικότητα και Τέχνη

69

Αν μας αλλάξουν τα χρώματα, τα γράμματα, το σήμα και το εμπορικό όνομα... AΠOKΛEIETE να το αναγνωρίσουμε! Αν δεν δούμε κάποιο διαφημιστικό σποτ στην ΤV, ...καταχωρίσεις σε περιοδικά - εφημερίδες, ή αφίσες στο δρόμο, που να διαφημίζουν το αλλαγμένο προϊών, δεν πρόκειται να το αναζητήσουμε για να το αγοράσουμε ΠΟΤΕ. Κατανοούμε ότι η Διαφήμιση είναι μία καλή μορφή πληροφόρησης... μπορεί όμως να είναι και παραπλάνηση και πλύση εγκεφάλου. Το επαγγελματικό ήθος και η ποιότητα στην πληροφόρηση είναι στην καλή διάθεση των βιομηχάνων και των διαφημιστών. Έχει παρατηρηθεί ότι... σχήματα συσκευασία, χρωμάτων. εικόνων και ονομάτων ...μπορούν να μας κάνουν να αγοράσουμε ένα πρωιών...(από περιέργεια?) ...χωρίς καν να το χρειαζόμαστε! Και αν αυτό συμβαίνει μόνο και μόνο για να μας κινήσει το ενδιαφέρων ένα νέο προϊών... φανταστείτε όταν θέλουν εσκεμμένα να μας παρασύρουν σε αγορές ...συσκευασμένων σκουπιδιών... Η εφαρμογές της τέχνης σε συνεργασία και με άλλες ειδικότητες είναι συνένοχες σε αυτή την εξαπάτηση . Φυσικά ποτέ δε φταίει η Τέχνη αλλά άνθρωποι που χρησιμοποιούν την δύναμη της προς ίδιο όφελος ή όφελος του διαφημιζομένου πελάτη τους. Ας φανταστούμε μία τεράστια αγορά σαν αυτή της Αμερικής π.χ. αν κάποιοι κάποια μέρα ξυπνήσουν και δουν τυχαία ένα νεόκοπο βιβλίο ίσος να θελήσουν να το κάνουν γνωστό σε όλο το κόσμο! Μπορούν με το μάρκετικγ, με το τμήμα προώθησης και τις δυνατότητες διανομής που έχουν πράγματι να το κάνουν... άσχετα αν το βιβλίο είναι απλώς μία μετριότητα. Πόσοι αλήθεια από εμάς θα επηρεαστούν από τη διαφήμιση και θα το αγοράσουν? Ίσος όμως να έχουμε αγοράσει ένα βιβλίο που δε μας ενδιαφέρει πραγματικά και που δεν θα το πιάναμε ποτέ στα χέρια μας. Τις ευθύνες του, έχει πάντα και ο καταναλωτής, τις έχει όμως και αυτός που τον «έπεισε». Αλήθεια, αν η Τέχνη έχει τη δύναμη, με της εφαρμογές της, να πουλήσει ένα κουτί άνοστα φασόλια, ή ένα μέτριο βιβλίο... μήπως έχει και τον τρόπο να πουλήσει και τον εαυτό της?

Το Χρηματιστήριο της Τέχνης Nαι! Η Τέχνη μπορεί και πουλά τον εαυτό της! Γύρο από τους δημιουργούς - καλλιτέχνες κινούνται οι φιλότεχνοι - αγοραστές, οι Συλλέκτες έργων τέχνης, οι ιδιοκτήτες των Γκαλερί, τα Ê

70

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Μουσεία, οι Τεχνοκριτικοί, οι Επιμελητές εκθέσεων, οι Συντηρητές έργων τέχνης, Εκτιμητές, Δημοπράτες και κάθε είδους μεσάζοντες - έμποροι! Ας μη ξεχνάμε και τους πλαστογράφους - παραχαράκτες έργων τέχνης... (που, κατά μία άποψη, από τη φύση τους είναι, όντος και αυτοί καλλιτέχνες!!!) Ανάμεσα σε όλους αυτούς αναπτύσσετε η αγορά της τέχνης που όμως δεν θα μπορούσε να σταθεί αν δεν υπήρχε ο ίδιος ο Καλλιτέχνης - Δημιουργός και το έργο του! Η αξία ενός έργου είναι πλασματική και υπόκειται στους νόμους αυτής της ιδιότυπης αγοράς. Εκτός από την αναμφισβήτητη αξία ενός Αριστουργήματος παλαιάς εποχής... (π.χ. Αρχαιότητα, Αναγέννηση κλπ...) ...ή της σπανιότητας που το διακρίνει... μια και μπορεί να είναι ένα από τα λιγοστά έργα μιας καλλιτεχνικής περιόδου, ή ενός αναγνωρισμένου εκλιπόντος καλλιτέχνη... υπάρχουν και τα έργα των «εν ζωή καλλιτεχνών» που, πολλές φορές η χρηματική τους αξία φτάνει «τεχνητά» στα ύψη! Αυτό όμως είναι αποτέλεσμα Μάρκετικγ... και στο Μάρκετικγ χρησιμοποιούνται οι εφαρμοσμένες Τέχνες για πετύχουμε πωλήσεις! Διαφήμιση, εικαστική προβολή, αφίσες, καταχωρίσεις, βίντεο, διαφημιστικά σποτ, έντυπα, λογοτεχνικά κείμενα άλλα και «εικαστικά δρώμενα» μπορούν να χρησιμοποιηθούν... προκειμένου να «πουλήσει» ένα έργο και να ανέβει η τιμή του. Η Τέχνη και η εφαρμογές τις χρησιμοποιούνται για να ...πουλήσει η Τέχνη! Απαιτείτε γνώση της αγοράς, ψυχολογία και άλλου είδος τεχνικές. Με τρικ, με δημιουργία «προσωπικών μύθων», με αλλεπάλληλες αγορές και πωλήσεις, με την κατάλληλη προβολή του καλλιτέχνη... τα κυκλώματα δημιουργούν μία τεχνητή ζήτηση που έχει σαν αποτέλεσμα να ανεβάζει στα ύψη την τιμή ενός καλλιτεχνήματος. Αυτό φυσικά, είναι ένα είδος Χρηματιστηριακής «φούσκα» και καμία σχέση δεν έχει με την αναζήτηση της κρυμμένης Πνευματικότητας... που στοιχεία της όμως, θα μπορούσαν να βρίσκονται ...ακόμα και σε αυτό το συγκεκριμένο έργο! Φανταστείτε τον Πικασό και τον Νταλί να σκιτσάρουν με στυλό, πάνω σε τραπεζομάντιλα - χαρτοπετσέτες εστιατορίων και να χαρίζουν αυτά τα έργα τους στους σερβιτόρους τους ιδιοκτήτες, ή στους θαμώνες των διπλανών τραπεζιών... (έχει γίνει και αυτό)

Πνευματικότητα και Τέχνη

71

Φανταστείτε τον βασανισμένο Bαν Γκόγκ να ανταλλάσει ένα έργο του με λίγο Αψέντι... τον αδικημένο από τη μοίρα Τουλούζ Λοτρέκ να χαρίζει τα πολύτιμα προσχέδια των αφισών του στις χορεύτριες των καμπαρέ... τον πεινασμένο Θεόφιλο να ζωγραφίζει πάνω σε τοίχους για μία μερίδα φαγητό... (Nαι, όλα αυτά έχουν γίνει!) Φανταστείτε, όλα αυτά τα έργα βρίσκονται σήμερα στα χέρια κάποιων μεγάλων συλλεκτών, ή σε Μουσεία! Αλήθεια πως έφτασαν εκεί? Σίγουρα κάποιοι μεσολάβησαν και φυσικά όχι χωρίς κέρδος! Όλη αυτή η διαδικασία δεν πρέπει να μας αποπροσανατολίζει. Είναι ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της αγοράς αξιών όπως λειτουργεί σήμερα... και τίποτα περισσότερο.

Το εικαστικό “παιχνίδι” στο εμπορικό κύκλωμα • Tο παιχνίδι είναι γνωστό. Από τη μια μεριά υπάρχουν οι γκαλερίστες κι από την άλλη οι καλλιτέχνες που αγωνιούν σε κάθε τους έκθεση για το αν θα έρθει ο τάδε... να τους αγοράσει έργο. Δυστυχώς εκεί έχουμε φτάσει, να περιμένουμε τρεις ανθρώπους να ξελασπώσουν την τέχνη στην Ελλάδα. Ανάμεσα στους καλλιτέχνες και στους γκαλερίστες παίζεται το παιχνίδι της υποκρισίας, οι καλλιτέχνες ξεπουλούν τα έργα τους σε μικρό-συλλέκτες για ένα κομμάτι ψωμί, στην γκαλερί όμως το παίζουν μεγάλοι και τρανοί.

Oι γκαλερίστες κατηγορούν τους καλλιτέχνες ότι ρίχνουν τις τιμές αλλά αυτοί οι ίδιοι είναι που πιέζουν τον εκάστοτε εκθέτωντα να μειώσει το κέρδος του προκειμένου να πουλήσουν φτηνότερα σε πελάτη της γκαλερί, άσε που οι περισσότεροι καλλιτέχνες θεωρούνται “γέμισμα” για τις γκαλερί που τους ξεζουμίζουν, παίρνοντας έργα και μίνιμουμ γκαραντί χωρίς να κάνουν τίποτα περισσότερο για την προβολή της έκθεσης και του καλλιτέχνη. Kι αυτό γίνεται γιατί τους πελάτες τους και τα μέσα προβολής που διαθέτουν τα κινητοποιούν για τα δύο “ονόματα” ή τις δύο “εμπορικές” εκθέσεις που νομίζουν αυτοί.

• Δε θέλω να μιλήσω για τη διακίνηση έργων που γίνονται από τα “ντεπό” των γκαλερί... Όλοι γνωρίζουμε τι γίνονται τα έργα που αφήνουν οι καλλιτέχνες σαν αποζημίωση στον γκαλερίστα όταν τελειώσει η κάθε έκθεση. Πολλές φορές είναι ήδη προ πουλημένοι. Άσε που Ê

72

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

πολλοί γκαλερίστες λένε και το διαβόητο... “καλός είναι μωρέ, αλλά νέος. Θα δώσεις τόσα λεφτά για ένα νέο; Έλα να σου δείξω στο ντεπό μου κάτι... «Γαΐτηδες»”. Για μένα ο γκαλερίστας δεν παύει να είναι ένας επιχειρηματίας, με τη μόνη διαφορά ότι υπάρχουν επιχειρηματίες που δίνουν όσο γίνεται λιγότερα και θέλουν να κερδίσουν όσο γίνεται περισσότερα. Υπάρχουν όμως και επιχειρηματίες που βάζουν κάτω το κεφάλι τους, κατεβάζουν ιδέες, οργανώνουν την επιχείρησή τους και δίνουν προοπτική στη δουλειά τους.

Tους πρώτους θα τους εξαφανίσει το μπαράζ εισόδου των ξένων στο χώρο των γκαλερί που και πιο οργανωμένοι είναι και περισσότερο πείρα έχουν και μεγαλύτερη αγορά διαθέτουν.

• Από όλο αυτό το εμπορικό αλιβερίσι θα πρέπει να ξεχωρίσουμε τους Συλλέκτες έργων τέχνης και τους κάθε είδους θεράποντες των καλλιτεχνικών έργων (Συντηρητές, Φροντιστές, Eπιμελητές, Τεχνοκριτικούς) που εργάζονται με περίσσιο ζήλο για τη διάσωση και ανάδειξη ενός καλλιτεχνήματος.

• Οι Συλλέκτες έργων Τέχνης είναι οι «πρωτόγονοι καρποσυλλέκτες» που επιβιώνουν ως τις μέρες μας... και που με μύτη λαγωνικού αναζητούν αναγνωρίζουν και διασώζουν έργα... δημιουργώντας αξιόλογες συλλογές κάθε είδους τέχνης. Αυτοί οι σύγχρονοι «καρποσυλλέκτες» ακολουθούν ένα δικό τους... αυστηρά προσωπικό ...δρόμο αναζήτησης της κρυμμένης Πνευματικότητας, προσφέροντας όμως και σε άλλους τη δυνατότητα της καλλιτεχνικής ευχαρίστησης. Το, με τι Ήθος... αναπτύσσουν και πλουτίζουν τις συλλογές τους αυτό είναι ένα άλλο ζητούμενο.

• Οι Τεχνοκριτικοί επίσης μπορεί να θεωρηθούν πολύτιμοι ως προς το ...πως θα κατανοήσει ο φιλότεχνος το καλλιτεχνικό έργο. Δε μιλάμε γι αυτούς που πληρώνονται για να γράφουν «καλά λόγια» προκειμένου να πουλήσει ένας καλλιτέχνης... αλλά γι αυτούς που βοηθούν να τοποθετηθεί το έργο σε ένα προσιτό εικαστικό πλαίσιο έτσι ώστε να μπορέσει να το πλησιάσει ο φιλότεχνος και να το κατανοήσει (αν είναι αυτό δυνατόν). Γι’ αυτό, οι Τεχνοκριτικοί στα αισθητικά ιστορικά κοινωνικά στοιχεία που παραθέτουν... δίνουν μια προσωπική ποιητική - λογοτεχνική χροιά!

• Για την επέμβαση της Κριτικής στο εικαστικό έργο. H κριτική από τη φύση της είναι συντηρητική ή και αντιδραστική. Oι κριτικοί κρίνουν σύμφωνα με δεδομένες γνώσεις ή αξίες που έχουν καθιερωθεί από τη δουλειά παλιότερων δημιουργών (το τονίζω αυτό-δημιουργών όχι θεωρητικών) που για την εποχή τους ήταν αυτές επαναστατικές. Σήμερα τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά και όπως πάντα η κριτική είναι πίσω από την εποχή και πολλές φορές

Πνευματικότητα και Τέχνη

73

οι δημιουργοί κυνηγώντας τη γνώμη του κριτικού, κάνουν ασήμαντες υποχωρήσεις στη δουλειά τους. από την άλλη μεριά οι κριτικοί σίγουρα βαρύνονται με αυτό το «επιτηδευμένο, προμελετημένο έγκλημα» γιατί συνειδητά αρνούνται καθετί καινούριο από αβεβαιότητα κι από φόβο μην “εκτεθούν”. Κατασκευάζουν λοιπόν καλλιτέχνες, σχολές, τάσεις που τις περιχαρακώνουν, τις κάνουν ιδιοκτησία τους από εκεί υπηρετούν, όχι την κριτική, αλλά το κύρος του “εαυτούλη” τους.

Kριτικός δεν είναι αυτός που κρίνει μια σημερινή δουλειά με παλιούς κανόνες, αλλά αυτός που βλέπει, διαισθάνεται το καινούριο και προσπαθεί να βοηθήσει το κοινό και τον καλλιτέχνη να δουν την προοπτική της συγκεκριμένης δουλειάς και για να είμαστε δίκαιοι, ευτυχώς για μας, υπάρχουν μερικοί τέτοιοι ακόμα στην Ελλάδα...

• Το αγοραστικό κοινό. Θεωρητικά κάπου ανάμεσα σε όλους αυτούς υπάρχει και το αγοραστικό κοινό, το υποτυπώδες εάν όχι ανύπαρκτο. Καλλιτέχνες, γκαλερίστες και διάφοροι επιτήδειοι πέφτουν πάνω σε αυτό το απροστάτευτο φιλότεχνο κοινό, προσπαθώντας να του πουλήσουν οτιδήποτε σε οποιαδήποτε τιμή, αυτό όμως αγέρωχο περιφέρεται στα εγκαίνια των εκθέσεων πίνοντας από σαμπάνια, μέχρι μαυροδάφνη, κάνοντας τις δημόσιες σχέσεις του, χαμογελώντας και μετά το τέλος των εγκαινίων πάει στο διπλανό κορνιζάδικο και αγοράζει ένα τοπιάκι, έτσι από αντίδραση, για την τόση “κουλτούρα” που φάγανε στη μάπα όλο το βράδυ. ...Όσο για κάτι νεόπλουτους (π.χ.) γιατρούς και δικηγόρους με Γαΐτηδες, Tσίγκους, Παρθένηδες κ.τ.λ. να τους χαίρονται, ...μόνο μην τους δει κανένας ειδικός, γιατί... * Συνέντευξη του Π.Μ. στο παλιό καλό λογοτεχνικό περιοδικό «Αλεξήσφερο», στην Κατερίνα Θεοφίλη.

Μουσική, Ποίηση και τραγούδι Έχετε στα αλήθεια αναρωτηθεί από που έρχεται η μουσική (!) ... και που πηγαίνει όταν τελειώνει? Ο Ρυθμός και η Aρμονία υπάρχουν κάπου στο Σύμπιαν (?) ή μήπως είναι το ίδιο το Σύμπιαν! Μήπως είναι η Συμπαντική αντήχηση και οι Κοσμικές Δονήσεις που γενούν την μουσική...? Όλα μπορεί να είναι η απάντηση! Η Μουσική, ο Ρυθμός, η Αρμονία και η αντήχηση τους μπορεί να υπήρχαν, να υπάρχουν... και να υπάρχουν για πάντα! Όμως το ερώτημα είναι... γιατί ο κάθε μουσικός «πιάνει» διαφορετικές μουσικές? Ê

74

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Αυτό σίγουρα έχει σχέση με την κουλτούρα του κάθε λαού, με τις παραδόσεις του, με τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιεί, με την ψυχοσύνθεση που έχει διαμορφώσει... αλλά και με κάτι άλλο.... Πρέπει να παίζει ρόλο και η «Δονητική» του χώρου όπου είναι εγκατεστημένος και ζει! Ο τόπος παράγει Μουσική, Ποίηση και Φιλοσοφία! Μοιάζει τρελό άλλα «αυτοί που λένε πως γνωρίζουν» το πιστεύουν! Η μουσική υπάρχει διάχυτη παντού ...είναι εκφραστικό κομμάτι της κρυμμένης αλλά απανταχού παρούσας Πνευματικότητας που ψάχνουμε... Οι καλλιτέχνες «πιάνουν» το ρυθμό και την Αρμονία και την εκφράζουν, ανάλογα με την ψυχική καλλιέργεια και την παιδεία που διαθέτουν, μέσα από οικίες, γι αυτούς και το λαό τους, φόρμες. Ο ρυθμός και η αρμονία εκφράζονται με συνδυασμό ήχων και λέξεων. Στην περίπτωση του χορού εκφράζονται με κίνηση. Ο μουσικός, ο ποιητής, ο τραγουδιστής και ο χορευτής... δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να κατεβαίνουν στο βάθος της συνείδησης τους, να αφουγκράζονται το ψίθυρο της ψυχής τους, να εναρμονίζονται με τον παγκόσμιο ρυθμό... και «παλλόμενοι - δονούμενοι» να εκφράζουν τα ακούσματά τους. Φυσικά η έκταση των αισθήσεων, η έκσταση και η έμπνευση παίζουν σημαντικό ρόλο γι αυτούς. Ανάλογα με την παίδευσή τους, με τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιούν, με την ικανότητα να χρησιμοποιούν τη φωνή τους, τη γνώση της γλώσσας... και την ικανότητα να πλέκουν λέξεις... έρχονται στην επιφάνια εξαίσιες μουσικές, θαυμαστές τραγουδιστικές αποδόσεις και μοναδικά ποιήματα! Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε στο άπυρο να μιλάμε για την μουσική και την ποίηση... αλλά νομίζω ότι είναι αρκετό (για τώρα) να σκεφτούμε ότι (ίσος) είμαστε ο μοναδικός λαός που γνωρίζουμε τους Ποιητές μας μέσα από τη μουσική και τα τραγούδια μας. Ο πιο απλός, απαίδευτος και ανίδεος... από εμάς έχει σιγανό τραγουδήσει άπυρες φορές Μεγάλους Ποιητές, γνωρίζει κάποια λόγια από τα ποιήματα τους και έχει «δονηθεί» από τη μουσική των Μεγάλων Μουσικοσυνθετών μας! Η μουσική, η ποίηση, το τραγούδι και γιατί όχι ο χορός μας έχει «σμιλέψει - τετραγωνίσει», καθιστώντας μας ικανούς και κατάλληλους να χρησιμοποιηθούμε (ως κατάλληλοι δομικοί λίθοι) στην ανέγερση του «Ναού» που επικαλούνται οι παρακοιμώμενοι -εντός και εκτός - των «Μυστηριακών αιθουσών». Η αναζήτηση της κρυμμένης Πνευματικότητας περνά σίγουρα και μέσα από τη Μουσική και την Ποίηση!

Πνευματικότητα και Τέχνη

75

76

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Πνευματικότητα και Τέχνη

77

Ένα Παραμύθι… έτσι, για διάλειμμα

O βασιλιάς ζητιάνος-Kαλλιτέχνης

Τ

ον παλιό καλό καιρό, ήταν ένας Μεγάλος Βασιλιάς. Το βασίλειο του ήταν πραγματικά πολύ μεγάλο και είναι αλήθεια πως πολλές από τις επαρχίες του βασιλείου του, τις είχε μεν, ακουστά, αλλά, ποτέ δεν τις είχε επισκεφτεί ο ίδιος. Ακόμα υπήρχαν και επαρχίες που δεν τις είχε ακούσει ποτέ του. Τόσο μεγάλο ήταν αυτό το βασίλειο. Είναι σίγουρο πως και το βασιλιά αυτόν, τον γνώριζαν πολλοί από τους υπηκόους του... σε μερικούς μάλιστα ήταν πολύ αρεστός... άλλοι όμως, στα βάθη του βασιλείου, δεν τον γνώριζαν... ούτε και είχαν ακούσει το όνομά του! Το βασίλειό του ήταν καλά οργανωμένο και πολλά πλούτη από κάθε άκρη του, έφταναν καθημερινά στο παλάτι. Ο στρατός του ήταν τόσο πολυπληθής και δυνατός... που κανείς δεν αμφισβητούσε την εδαφική ακεραιότητα αυτού του βασιλείου... Μάλιστα μερικοί πίστευαν πως τίποτα δεν υπάρχει έξω από αυτό και πως όλος ο γνωστός τότε κόσμος, περιλαμβανόταν σε αυτό. Καταλαβαίνεται πως ο βασιλιάς αυτός ήταν πολύ πλούσιος και πως χωρίς κανένα κόπο είχε ότι ευχαριστούσε την ψυχή του! Mη φανταστείτε πως αυτός ο Μεγάλος Βασιλιάς ήταν κανένας τεμπέλης... Απεναντίας μάλιστα ήταν πολύ «εργατικός»! Π.χ. Σηκωνόταν πρωί πρωί και ταΐζε τα πουλιά του... πότιζε τα λουλούδια του, έσκαβε στον κήπο του και σκάλιζε τα λαχανικά του... Μετά από ένα λυτό πρωινό κάθονταν πάντα κάτω από την περγολιά του και έπαιζε φλάουτο. Ώ! έπαιζε θαυμάσιο φλάουτο, αυτός ο βασιλιά και κάθε μέρα έπαιζε όλο και καλλίτερα! Όταν κουράζονταν από αυτό, επισκέπτονταν την βιβλιοθήκη του και ταχτοποιούσε τις περγαμηνές και τους παπύρους του... του άρεσε μάλιστα να γράφει και ποιήματα. Και σε αυτό ήταν πολύ καλός! Το μεσημέρι, αγκαλιά με την αγαπημένη του γυναίκα, έτρωγε κάτι ελαφρύ και στην Ê

78

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

συνέχεια έπαιρνε κανέναν υπνάκο. Το απόγευμά του, ξεκινούσε με έναν περίπατο στους κήπους του. Αγαπούσε τα δέντρα, τα φυτά και τα λουλούδια πάρα πολύ. Με το που χαμήλωνε ο Ήλιος και η ζέστη έπαυε... ο Βασιλιάς αναλάμβανε το πότισμα τους... Μετά, έκοβε ένα δροσερό πράσινο φίλο και κατευθυνόταν στο εργαστήριο ζωγραφικής που είχε. Εκεί πραγματικά ηρεμούσε, μετά από όλο αυτό το κάματο της ημέρας. (Αλήθεια, οι υπήκοοι του δούλευαν τόσο πολύ όπως αυτός? ...αναρωτιόταν συχνά!) Στο εργαστήριο του, έπαιρνε τα πινέλα και τα μελάνια του ... και κάθε φορά, σε καλό χαρτί αντέγραφε - ζωγράφιζε - με μεγάλη προσοχή, το πράσινο φιλαράκι που είχε φέρει από τον κήπο του. Κάθε μέρα - κάθε βράδυ έκανε ακριβός τα ίδια! Tάΐζε τα πουλιά του, έπαιζε φλάουτο, περιποιούνταν τον κήπο του, έγραφε ποιήματα και πάντα ζωγράφιζε ένα απλό φιλαράκι! Είχε ζωγραφίσει άπειρα φιλαράκια, το ένα καλύτερο από το άλλο. Aν μάλιστα έβαζες δίπλα στο ζωγραφιστό, το αληθινό ...λέγετε πως δε θα μπορούσες να το ξεχωρίσεις! Τόσο τέλειο ήταν σαν ζωγραφιά! Κάθε βράδυ, στη μεγάλη σάλα του παλατιού, μαζεύονταν σοφοί και απεσταλμένοι από όλο το βασίλειο. Εκεί, μπροστά στο βασιλιά, ο κάθε ένας, έλεγε από μία ιστορία... αληθινή ή ψεύτικη δεν είχε καμία σημασία... αρκεί να ικανοποιούσε το βασιλιά! Και αυτός, όταν έμενε ευχαριστημένος, χάριζε τη ζωγραφιά της ημέρας σε αυτόν που είχε κάνει την καλύτερη διήγηση. Στη συνέχεια απάγγελε το νέο του ποίημα και με το φλάουτό του, έπαιζε την θεσπέσια μουσική του, προς χάρη όλων! Έτσι περνούσε τις ημέρες και τις νύχτες του, αυτός ο Μεγάλος Βασιλιάς! Ένα βράδυ, στην διήγηση ενός γέρο σοφού, αναφέρθηκε πως... στο βασίλειο υπήρχε κάποιος που η ζωγραφική του τέχνη ήταν απαράμιλλη γιατί, ότι ζωγράφιζε αυτό ζωντάνευε! Μίλησε για κάποιον που έγραφε τόσο όμορφα ποιήματα που ακόμα και οι θεοί κατέβαιναν να τον ακούσουν όταν τα απάγγελε! ...και πως υπήρχε και ένα φλαουτίστας που, όταν έπαιζε... τα πνεύματα του δάσους, οι νεράιδες και τα ξωτικά έστηναν τρελό χορό πάνω στο ρυθμό του... οι άγγελοι του ουρανού έκλαιγαν με τις μελωδίες του... και τα άγρια θεριά ημέρευαν με τη μουσική αρμονία του! Ο βασιλιάς εντυπωσιάσθηκε τόσο πολύ που ζήτησε επιπλέων πληροφορίες γι’ αυτούς τους θαυμάσιους καλλιτέχνες... δυστυχώς όμως ούτε ο γέροντας που έκανε την διήγηση ούτε κανείς άλλος στο παλάτι ήξερε κάτι περισσότερο γι’ αυτούς!

Πνευματικότητα και Τέχνη

79

Ο βασιλιάς έστειλε μαντατοφόρους σε όλο το βασίλειό του για να μαζέψουν επιπλέων πληροφορίες... τίποτα! Έβγαλε διαταγή ότι θα πρέπει μόνοι τους, αυτόβουλος, αυτοί οι καλλιτέχνες να εμφανιστούν μπροστά του... Άδικος κόπος. Έταξε χρυσάφι... Τίποτα. Κανείς δεν εμφανίστηκε! Ο γέροντας, που έκανε την αφήγηση, επέμενε πως, υπήρχαν πράγματι, αυτοί οι τρις καλλιτέχνες... και δεν ήταν ο μόνος. Όλο ένα και περισσότερες πληροφορίες έρχονταν, κατά τη διάρκεια που οι αποσταλμένοι του βασιλιά διεξήγαν την έρευνα. Nαι! Πολλοί άνθρωποι ήταν πεισμένοι πως υπήρχαν αυτοί οι φανταστικοί καλλιτέχνες... κανείς όμως δεν μπορούσε να δόση πιο συγκεκριμένες πληροφορίες.

Kαταλαβαίνετε πως η περιέργεια του βασιλιά ήταν μεγάλη. Είναι αλήθεια πως δεν ήταν απλά περιέργεια... το αγκάθι τις ζήλειας του είχε τρυπήσει την καρδιά και αιμορραγούσε. «Ποιος είναι αυτός που ζωγραφίζει καλύτερα από εμένα? Ποιος γράφει ομορφότερα ποιήματα? Ποιος παίζει καλύτερο φλάουτο?» Αυτά τα ερωτήματα του έγινα εμμονή και του δηλητηρίαζαν τη μέχρι τώρα ευτυχισμένη του ζωή. Ο βασιλιά δε κοιμόταν, δεν έτρωγε, δεν περιποιούνταν τους κήπους του, δεν ταΐζε τα καναρίνια του... Έγινε κακότροπος, αγενείς... και το κυριότερο... έπαυσε να ζωγραφίζει, να γράψει και να παίζει φλάουτο. «Τι νόημα έχει τώρα πια να κάνω όλα αυτά αφού κάποιοι άλλοι τα κάνουν καλλίτερα από μένα?» Έλεγε και ξανά έλεγε στη γυναίκα του. Η ζωή του βασιλιά ήταν πια, μία μαύρη κόλαση. Ένα πρωινό πείρε την απόφασή του, εγκατέλειψε το παλάτι του και άρχισε ένα μεγάλο μακρύ ταξίδι αναζήτησης των τριών θεσπέσιων καλλιτεχνών. Στην αρχή, οι υπήκοοι του, που το γνώριζαν, ξαφνιάζονταν να τον συναντούν, σε Μουσεία, αίθουσες τέχνης και γκαλερί τις πόλης τους... Είναι σίγουρο πως θα αναρωτιόταν...«αλήθεια, τι μπορεί να θέλει ο βασιλιά ανάμεσά μας?» ...και σίγουρα ξαφνιάζονταν, ακόμα πιο πολύ, όταν άκουγαν πως, ο βασιλιάς ψάχνει ένα ζωγράφο, έναν ποιητή και ένα μουσικό! Σε κάθε πόλη, κάποιοι, του υποδείκνυαν μετρικούς τέτοιους καλλιτέχνες... Ο βασιλιά πήγαινε και του συναντούσε... κανείς τους, όμως δεν ήταν τίποτα το εξαιρετικό. Σιγά σιγά η περιπλάνηση του τον οδήγησε σε ολοένα και πιο μακρινά μέρη. Τώρα πια είχε φτάσει σε περιοχές του βασιλείου του που κανείς δεν τον ήξερε... τα βασιλικά του ρούχα, είχαν παλιώσει και ξεσκιστεί, τα γένια του είχαν μακρύνει και τα παπούτσια του είχαν τρυπήσει. Τίποτα δεν έδειχνε, σε κάποιον που θα τον συναντούσε, πως μπροστά του είχε ένα βασιλιά. Ê

80

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Ίσος αυτό να έκανε πιο εύκολη την αναζήτησή του. Άγνωστος μεταξύ αγνώστων μπορούσε να πάει σε μέρη που δε θα πήγαινε ένας βασιλιάς... Περιπλανιόταν στα παζάρια και στις αγορές, στα πανηγύρια και στα καπηλειά... αλλά κυρίως σύχναζε στα καταγώγια της πόλης. Τα χαμαιτυπεία άνοιξαν την πόρτα του σε αυτόν. Μέρη όπου συχνάζουν ποταποί άνθρωποι κάθε είδους... ρεμάλια, έκφυλοι, κακούργοι... όλοι ήταν εκεί... Μαζί τους βρίσκονταν και πολλοί «καταραμένοι καλλιτέχνες»... Αυτούς αναζητούσε κυρίως ο βασιλιάς. Τίποτα όμως, όλοι ήταν ανάξιοι λόγου. Κάποια στιγμή, βρέθηκε στα βάθη του βασιλείου του, πάνω σε ένα ψηλό βουνό, όπου υπήρχε ένα μοναστήρι. Εκεί είχε την πληροφορία ότι μόναζε ένας φημισμένος ζωγράφος. Οι ζωγραφιές του ήταν μοναδικές και περιζήτητες σε όλη την περιοχή. Όλοι μιλούσαν με μεγάλο θαυμασμό για την τέχνη αυτού του «άγιου» καλόγερου. Έτσι λοιπόν ο βασιλιάς αποφάσισε να τον επισκεφτεί. Πράγματι, ο καλόγερος τον υποδέχτηκε καλά και του έδειξε όλα από τα έργα του... ο βασιλιάς τα θεώρησε όλα εξαίρετα! Και τα θαύμαζε με μεγάλη περίσκεψη... Ήταν πολύ καλές ζωγραφιές, αληθινά ζωντανές... τόσο που σε προβλημάτιζαν για το κατά πόσο είναι απλές απεικονίσεις ή πραγματικότητα! «Φτωχέ μου, άνθρωπε...». Του είπε κάποια στιγμή ο καλόγερος. «Είμαι σίγουρος πως, θα ήθελες να αγοράσεις κάποιο έργο μου... αλλά καταλαβαίνω πως, ποτέ δε θα είχες ούτε θα έχεις, τόσα χρήματα στη ζωή σου ώστε να καταφέρει να πληρώσεις την αξία του. Γι’ αυτό, επειδή σε συμπάθησα, επειδή φαίνεται να καταλαβαίνεις και να εκτιμάς την ζωγραφική μου... αποφάσισα να σου χαρίσω ένα πίνακά μου. Εικονίζει ένα «πράσινο φίλο» που ζωγράφισα σήμερα το πρωί. Δες το τι όμορφο και πόσο πραγματικό φαίνεται... Κάτσε να βάλω το όνομά μου από κάτω, για να το αναγνωρίζουν όλοι σαν έργω μου και έτσι να έχει μεγαλύτερη αξία!» Και λέγοντας αυτά τα λόγια πίρε ένα μικρό πινέλο, το βούτηξε μέσα σε κόκκινο μελάνι και έβαλε φαρδύ πλατύ το όνομά του πάνω στη ζωγραφιά. Ο βασιλιάς κοίταξε το «πράσινο φύλο». Πράγματι, μέχρι εκείνη τη στιγμή, θα μπορούσε κάποιος να προβληματιστεί για το, αν, το φύλο είναι πραγματικό ή ζωγραφιά... Τώρα όμως, μετά την υπογραφεί του έργου, κανείς δε θα είχε ποτέ καμία αμφιβολία πως πρόκειται για ζωγραφιά!!!. Γύρισε την πλάτη του στον «διάσημο» ζωγράφο καλόγερο και αφήνοντας των αποσβολωμένο, έφυγε χωρίς να πάρει το έργο και χωρίς να του πει κουβέντα! Τι μπορείς

Πνευματικότητα και Τέχνη

81

να πεις άλλωστε σε κάποιον που πιστεύει πώς το όνομά του είναι αυτό που δίνει αξία και ταυτότητα στο έργο.

O ίδιος ποτέ δεν είχε σκεφτεί να πουλήσει, ή να να βάλει το όνομά του, κάτω από τις ζωγραφιές που φιλοτεχνούσε... ούτε, ποτέ κανείς, από αυτούς που χάριζε τα έργα του, του ζήτησε κάτι τέτοιο... ούτε, ποτέ, στο παλάτι του, αναρωτήθηκε κανείς, για το ποιος ζωγράφιζε τα τόσο ζωντανά πράσινα φιλαράκια... Θεέ μου τι υπεροψία! Όχι δεν είναι αυτός ο ζωγράφος που έψαχνε. Ο χρόνος περνούσε και ο βασιλιάς, μέρα με τη μέρα, έμοιαζε όλο και πιο πολύ με ζητιάνο. Για την ακρίβεια ήταν ζητιάνος, ζούσε με ελεημοσύνες! Κανείς δεν τον γνώριζε και κανείς φυσικά δε νοιάζονταν για το ποιος ήταν στην πραγματικότητα. Ακόμα και ο ίδιος είχε ξεχάσει το παλάτι του... και φυσικά και στο παλάτι... με μεγάλη τους θλίψη, είχαν πάρει απόφαση πως πια ο βασιλιάς τους, είχε χαθεί. Σε μια άλλη μακρινή πόλη του βασιλείου ο βασιλιάς ζητιάνος - έμαθε πως ένας μεγάλος ποιητής - ραψωδός φιλοξενούταν στο παλάτι του τοπικού άρχοντα. Η φήμη του ποιητή ήταν τόσο μεγάλη, ώστε, έλεγαν πως, όπου έστεκε και απήγγειλαν ποιήματα του... οι γυναίκες πάθαιναν υστερία, τα νεαρά κορίτσια καταλαμβάνονταν από ερωτική έξαψη... οι άντρες έπεφταν σε βαθύ στοχασμό και οι γέροντες... αυτοκτονούσαν «ευτυχισμένοι»! Ο βασιλιάς ζητιάνος κατάφερε να μπει στην αυλή του άρχοντα... όπου εκεί στα μαρμάρινα λευκά σκαλοπάτια θα γινόταν μία δημόσια απαγγελία... Ο άρχοντας με τις γυναίκες και τις κόρες του είχε τη φήμη του Μαικήνα της τέχνης και συχνά χρηματοδοτούσε τέτοιες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Έτσι και τώρα πρόσφερε στους φίλους και στους εκλεκτούς της πόλης μία δημόσια απαγγελία ποιημάτων αυτού του τόσο αγαπητού ποιητή. Ο κόσμος αδημονούσε και αναζητούσε τον ποιητή... αυτός όμως δε φαινόταν να είναι εκεί. Μάλλον δεν είχε έρθει ακόμα. Η αναμονή είχε αρχίσει να δημιουργεί εκνευρισμό όταν από το βάθος του δρόμου φάνηκε να έρχεται μία χρυσοστολισμένη άμαξα όπου μέσα σε αυτή προφανώς ήταν ο ποιητής. Η άμαξα συνοδεύονταν από νεαρούς και νεαρές που στεφανωμένοι με λουλούδια, κρατώντας πυρσούς και θύρσους, μισόγυμνοι και σε έξαρση ...επευφημούσαν τον ποιητή και προέτρεπαν τον κόσμο να τον χειροκροτήσει. Δίπλα στον άρχοντα έστεκε μια επιβλητικά ντυμένη διάσημη στην περιοχή ηθοποιός. Ê

82

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Φορούσε μία εντυπωσιακή μάσκα και το στήθος της ήταν στολισμένο με περίπλοκα περιδέραια... Όταν η άμαξα έφτασε μπροστά στα σκαλιά του αρχοντικού οι νεαροί και οι νεαρές που τη συνόδευαν έτρεξαν να ανοίξουν την πόρτα της... Πολύτιμα υφάσματα απλώθηκα και ροδοπέταλα άρχισαν να ραίνουν τον υφασμάτινο διάδρομο. Ο ποιητής έκανε την εμφάνισή του και το πλήθος ξέσπασε σε αλαλαγμούς. Θεέ μου, τι υστερία! Τυμπανοκρουσίες και σάλπιγγες ήχησαν, γυναίκες γύμνωσαν τα στήθη τους και άντρες τράβηξα μικρά μαχαίρια και κάνοντας χαρακιές στα μπράτσα τους άφησαν το αίμα τους να χυθεί για χάρη του ποιητή! (...τι έθιμο και αυτό!). Όταν ο ποιητής κατευθύνθηκε προς το κεφαλόσκαλο, η μεγάλη ηθοποιός τον υποδέχτηκε και τον στεφάνωσε με φύλα δάφνης. Ο άρχοντα το χαιρέτισε και αυτός με επισημότητα και του πρόσφερε ένα στολισμένο με έβενο κάθισμα για να καθίσει. Όταν τα πλήθη, με υπόδειξη του άρχοντα, ηρέμησαν κάπως, η μεγάλη ηθοποιός σήκωσε ψηλά τα χέρια της και επιβλήθηκε σκηνικά. Το πλήθος σιώπησε τελειωτικά... και τότε, μέσα από το ανέκφραστο προσωπείο που φορούσε η ηθοποιός, ακούστηκε να απαγγέλετε ένας ένας κάποιοι «αγαπημένοι» στίχοι του ποιητή! Με το τέλος της απαγγελίας και πάλι στιγμιαία σιγή(!) και στη συνέχεια πανζουρλισμός στο πλήθος. Χειροκροτήματα ζητωκραυγές κλάματα και υστερίες! Ο ποιητής σηκώθηκε από το στολισμένο κάθισμά του και δέχτηκε με στωικότητα και επίπλαστη μετριοφροσύνη τα συχαρίκια του άρχοντα και των παρευρισκόμενων. Ύστερα, με «έκδηλη» συγκίνηση, σκούπισε μερικά δάκρια που κύλισαν στο πρόσωπο του και αγκαλιάζοντας τη μεγάλη ηθοποιό την ευχαρίστησε για την απαγγελία της. Το πλήθος συνέχιζε να αλαλάζει... και οι κραυγές του, έγιναν ουρανομήκης, όταν ο άρχοντας πρόσφερε, στον ποιητή, μέσα σε ένα πολύτιμο μεταλλικό δίσκο, ένα σωρό από χρυσά νομίσματα ως αμοιβή του. Ο ποιητής πίρε - άδραξε μία χούφτα χρυσά νομίσματα και... τι μεγαλοψυχία θεέ μου! ...τα σκόρπισε προς το πλήθος!!! Τι μεγάλος ποιητής! Τι τέλειος καλλιτέχνης! Μόνο που ο βασιλιάς - ζητιάνος δεν κατάφερε να ακούσει καν του στίχους που απαγγέλθηκαν και μερικές λέξεις που έπιασε, ήταν τόσο ασυνάρτητες, που δύσκολα έβγαλε κάποιο νόημα. Ώ! Nαι, επρόκειτο για ένα «θαυμάσιο ποίημα» και για μία «εξαίσια απαγγελία»!

Πνευματικότητα και Τέχνη

83

Τι μέρα και αυτή για την πόλη! Να είναι καλά ο ποιητής. Τουλάχιστον ο βασιλιάς ζητιάνος κέρδισε και κάτι υλικό. Ένα χρυσό νόμισμα, από αυτά που ριχτήκαν προς το πλήθος, βρίσκονταν τώρα στην τσέπη του! Όχι, δεν είναι αυτός ο ποιητής που αναζητούσε ο βασιλιάς. Το ίδιο σκηνικό στήθηκε σε άλλη πόλη και με έναν ονομαστό φλαουτίστα. Μόνο που εδώ ο φλαουτίστας ήταν πιο άμεσος. «Επικοινωνούσε» με το ακροατήριο και δεν του χαλούσε χατίρι. Έπαιζε ότι του ζητούσαν. Ήταν κάτι ας πούμε σαν ένα καλομαθημένο παιδί που ήξερε όμως πως θα έπρεπε να κάνει, τελικά, ότι του λένε προκειμένου να έχει την επιβράβευση του. Παλαιότερα αυτός ο μουσικός έκανε λαμπρή σταδιοδρομία και έδωσε εξαίσιες μουσικές παραστάσεις. Οι δρόμοι που άνοιξε στη μουσική ήταν πρωτόγνωροι και αβάδιστοι από άλλους. ...Μόνο που η μεγάλη επιτυχία και πλατιά αποδοχή όλων, έχουν και το τίμημά τους. Ο μεγάλος αυτός μουσικός κατάντησε ένας σαλτιμπάγκος... ένας μαϊντανός που πάει με όλα... ένας μύλος που τα άλεθε τα πάντα!. Έπαιζε και ξανά Έπαιζε τις παλιές επιτυχίες του, έκανε τα τσαλίμια του, τελειοποιούσε συνεχώς τον ήχο του... επαναλάμβανε όμως πάντα τον παλιό εαυτό του...που τον πουλούσε ομολογημένος ακριβά. Όταν, ο βασιλιά - ζητιάνος, μετά από που κόπο και πολύ ψάξιμο, κατάφερε να τον εντοπίσει τον βρήκε έξω από ένα ναό, σε ένα πανηγύρι, να παίζει μουσική για να χορεύουν οι πανηγυριστές. Πραγματικά εκείνη τη στιγμή ο φημισμένος μουσικός Έπαιζε με το φλάουτό του ένα εξαίσιο μουσικό κομμάτι... Όταν τελείωσε ο βασιλιάς ζητιάνος τον πλησίασε και των ρώτησε... «Δάσκαλε από που έρχεται η μουσική?» «Μέσα από το μυαλό μου» ...απάντησε αβίαστα ο μουσικός. «Δάσκαλε που βρήκες τόσο όμορφα και πρωτότυπα μουσικά κομμάτια»? «Τα σκέφτηκα και τα συνέθεσα μόνος μου» ...απάντησε πάλι με υπεροψία ο μουσικός. Ο βασιλιάς - ζητιάνος, μετά από αυτές τις απαντήσεις, σκέφτηκε πως, δεν ήταν αυτός ο ουράνιος καλλιτέχνης που αναζητούσε... Δεν άντεξε όμως και του έκανε μία ακόμα ερώτηση. «Δάσκαλε... που πάει η μουσική όταν τελειώνει?» Φυσικά δεν πείρε απάντηση και έφυγε, για μία ακόμα φορά, απογοητευμένος από τα αποτελέσματα της αναζητήσεις του. Ê

84

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Τα χρόνια είχαν περάσει και ο βασιλιάς - ζητιάνος, γέρασε για τα καλά... Η αναζήτηση των τριών εξαίσιων καλλιτεχνών που του είχε γίνει εμμονή... σιγά σιγά πέρασε σε δεύτερη μοίρα. Ο βασιλιάς - ζητιάνος, απελπίστηκε και πίστεψε πως δεν υπήρχαν τελικά τέτοιοι καλλιτέχνες... Για την ακρίβεια, σιγά - σιγά, ξέχασε ακόμα και το γιατί περιπλανιόταν. Δε γνώριζε ποιος ήταν, που βρίσκονταν και δεν είχε ιδέα για το που πήγαινε. Μετά από πολλά - πολλά χρόνια περιπλάνησης, ο βασιλιάς - ζητιάνος, έφτασε τελικά έξω από ένα μεγάλο και ωραίο παλάτι, Πληροφορήθηκε πως εκεί έμενε ένας σοφός βασιλιάς. Αλλά και οι άνθρωποι του παλατιού έμαθαν για τον πλάνητα ζητιάνο... Σκέφτηκαν πως αυτός ο άνθρωπος μέσα από τις περιπλανήσεις του θα πρέπει να έμαθε και να είδε πολλά... Στο βασιλιά τους άρεσε να ακούει ιστορίες και περιγραφές από μακρινά μέρη... γι’ αυτό αποφάσισαν να φιλοξενήσουν τον πλάνητα ζητιάνο στο παλάτι. Τον κάλεσαν λοιπόν να επισκεφτεί το βασιλιά, τον έπλυναν, τον ετάισαν, του έδωσαν καθαρά ρούχα και όταν έκριναν πως ήταν τελικά ευπρεπής και περιποιημένος τον οδήγησαν στους κήπους του παλατιού. Ήταν απόγευμα και ο βασιλιά μετά από το μεσημεριανό ύπνο του, συνήθιζε να καταπιάνετε με τα δέντρα, τα φυτά και τα οποροκυπευτικά του. Ο πλάνητας ζητιάνος συνάντησε το βασιλιά να σκαλίζει τον κήπο του... Αντάλλαξαν μερικές ευγενικές κουβέντες και φαίνεται πως τελικά συμπάθησε ο ένας τον άλλον. Ο βασιλιάς πήρε το ζητιάνο από το χέρι και του έδειξε τα παρτέρια του, μετά τον πήγε σε ένα στέγαστρο όπου από κάτω ήταν δεκάδες - κλουβιά με λογίς λογίς πουλιά. Ο βασιλιάς ήταν περήφανος ιδιαίτερα για τα καναρίνια του... πίστευε ότι αυτά τον δίδασκαν μουσική και πολλές φορές, εκμυστηρεύτηκε στον πλάνητα ζητιάνο, προσπαθούσε να αντιγράφει τα κελαϊδίσματα τους και να τα παίξει με το φλάουτό του. «Εσύ το βράδυ θα διηγηθείς τις ιστορίες σου και εγώ θα παίξω για σένα μουσική με το φλάουτό μου» ...είπε ο βασιλιάς, στον έκπληκτο ζητιάνο... που κάτι άρχιζε να υποψιάζεται «Προτού πάμε όμως στην αίθουσα του παλατιού θα να σε πάω να δεις ένα όμορφο πράσινο φύλο που ζωγράφισα σήμερα! Ο βασιλιάς πείρε τον ζητιάνο από το χέρι και τον οδήγησε στο εργαστήριο ζωγραφικής του... εκεί, ανάμεσα σε πολλά χαρτιά, μπουκαλάκια με μελάνι και πινέλα ήταν ακουμπισμένο ένα κομμένο (προφανώς από τον κήπο) πράσινο φίλο... δίπλα του ήταν ένα άλλο πράσινο φύλο... ζωγραφισμένο από το βασιλιά αλλά το ίδιο ζωντανό με το αληθινό. Ο ζητιάνος κοίταξε έκπληκτος τη ζωγραφιά...

Πνευματικότητα και Τέχνη

85

«Είναι τόσο αληθινό...» είπε με θαυμασμό! «Μα, κατα κάπιο τρόπο, είναι αληθινό» ...απάντησε ο βασιλιάς! «πάρτο, στο χαρίζω!» Ο ζητιάνος κοίταξε σαστισμένος... μια το βασιλιά, μια το αληθινό φύλο, μια το ζωγραφιστό... «Είναι δικό σου, στο χαρίζω!» επανέλαβε ο βασιλιάς προτρέποντας το ζητιάνο να το πάρει. «Μα, θα στοιχίζει ακριβά, σαν έργο τέχνης...» ψέλλισε αυτός!

«Mη λες ανοησίες, θα φτιάξω άλλο, Έχω ζωγραφίσει πολλά τέτοια» «Δεν θα έπρεπε, σαν καλλιτέχνης, να το υπογράψετε...» πρότεινε ο ζητιάνος. Ο βασιλιάς τον κοίταξε έκπληκτος... «Αν πρέπει εγώ να υπογράψω αυτή τη ζωγραφιά... τότε τι θα πρέπει να κάνει αυτός που δημιούργησε το αληθινό φύλο? Ο ζητιάνος έσκυψε το κεφάλι ντροπιασμένος για την ανοησία που είπε... «Έλα να σου διαβάσω μερικές σκέψεις που έκαμα... Νομίζω πως αντανακλούν κάτι από τον ουρανό... ξέρεις, πολλές φορές προσπαθώ με τις λέξεις να φέρω πιο κοντά τον ουρανό... δεν τα καταφέρνω πάντα, όμως, πολλοί είναι αυτοί που λένε πως, μέσα σε αυτές τις λέξεις, μπορούν και διακρίνουν κομμάτια του ουράνιου εαυτού τους. Η αλήθεια είναι ότι και εγώ νιώθω έτσι...» Λέγοντας αυτά ο βασιλιάς κατέβασε από ένα ράφι ένα φρέσκο γραμμένο με κόκκινο μελάνη ποίημα που είχε συνθέσει το πρωί. «Στις πορτοκαλιές, κάτω στις πορτοκαλιές... με το άσπρο σου το φόρεμα ...μια μέρα θα έρθεις να με βρεις! Θα είμαι εκεί... στις πορτοκαλιές, με το ολόλαμπρο μου ένδυμα και εγώ, Θα σε περιμένω, να έρθεις, μαζί σου να με πάρεις!» Ο ζητιάνος κοίταξε τον βασιλιά που μόλις τελείωσε την επαγγελία του... «Αυτός είναι ο καλλιτέχνης που ψάχνω τόσα χρόνια... Τρείς, σε έναν!» ...σκέφτηκε. Διέκρινε τον βασιλιά, μόλις μετά βίας, τυλιγμένο μέσα σε ένα άπλετο λευκός φως, λίγο λίγο να ξεθωριάζει... μετά κοίταξε και τα δικά του ρούχα. Ό, τι θαύμα, ήταν και αυτά λευκά! Σιγά σιγά ο βασιλιάς, μπροστά στα έκπληκτα μάτια του ζητιάνου ξεθώριασε τελείως... χάθηκε, έγινε ένα με το φως! Ο βασιλιάς - ζητιάνος έμεινε τελικά μόνος στο εργαστήριο του(!)... κοίταγε το ολοζώντανο πράσινο φύλο που είχε ζωγραφίσει και στο χέρι του κρατούσε το ποίημα που μόλις είχε διαβάσει! Ê

86

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

«Βασιλιά μου. Ξεχάστηκες. Στην αίθουσα έχουν μαζευτεί από ώρα φίλοι και επισκέπτες και μας περιμένουν...» Φυσικά, και ήταν η βασίλισσα του, που τον καλούσε. «Ώστε όλα ήταν ένα κακό όνειρο, ένας εφιάλτης? ...αναρωτήθηκε ο βασιλιάς. «Όχι, ήταν μια αποκάλυψη της θείας πρόνοιας. Ήταν ένα κομμάτι της θεικής πραγματικότητας που μου φανερώθηκε!» ...κατέληξε! Ο βασιλιάς μας, έζησε ακόμα, για πολλά πολλά χρόνια. Ζωγράφισε και χάρισε άπυρα πράσινα φυλλαράκια... Έγραψε και απήγγειλε πολλά ποιήματα.... και διδάχτικε από τα καναρίνια του, άπειρους εξαίσιους μουσικούς δρόμους... Έπαιζε δε, πάντα με μεγάλη του ευχαρίστηση αυτές τις συνθέσεις, για τους φίλους του, στο φλάουτό! Ο βασιλιάς μας, έζησε μία καλλιτεχνική ζωή, μοιράσθηκε όλα τα καλλιτεχνήματα που φιλοτέχνησε και πέθανε τελικά σε βαριά γεράματα, ως αληθινός καλλιτέχνης! ...και εμείς καλύτερα! ...όπως έλεγαν και οι παλαιοί παραμυθάδες

Μερικές σκέψεις... Ο βασιλείας μας, έχει όλα τα ελαττώματα και τα χαρίσματα που έχουμε όλοι μας. Είναι αυτάρεσκος, ζηλεύει, απαιτεί,... αλλά ταυτόχρονα είναι και λάτρεις του ωραίου, αναζητεί την αλήθεια και μάλιστα με τόση θέρμη, ώστε, αποφασίζει να αφήσει τη βόλεψη του, προκειμένου να περιπλανηθεί για χάρη της. Στο δρόμο του, υποφέρει, πεινά, ταλαιπωρείτε... στο τέλος μπερδεύετε, απογοητεύετε, χάνει το στόχο του. Φτάνει στα κατώτερα στάδια εξαθλίωσης, ξεχνά ακόμα και τη βασιλική καταγωγή του. Και όμως, από εκεί, που «δεν πάει άλλο», από τον «πάτο του πηγαδιού» όπου έχει πέσει, ο βασιλιάς ζητιάνος μας, βρίσκετε επιτέλους μόνος απέναντι στον εαυτό του... «εισέρχεται» ειλικρινά, για πρώτη φορά, στο ίδιο το παλάτι του. Συνειδητοποιεί πως αυτό που αναζητούσε ήταν, αυτός ο ίδιος! «Αναγνωρίζεται» και πάλι ως «βασιλιάς - καλλιτέχνης - δημιουργός» και καθιστάται ευτυχής με αυτό! Συνειδητοποιούμε και μείς. Αυτό το «άλλο», το «διαφορετικό», το «καλλίτερο», το «περισσότερο», το «ομορφότερο» και «σοφότερο» που ίσως αναζητούμε ... θα πρέπει να ξέρουμε ότι, είμαστε «εμείς»! Το «επιδιωκόμενο», το «επιθυμητό» και το «ζητούμενο» είναι μέσα μας! Όσο και να ταξιδέψουμε, όσα βιβλία και αν διαβάσουμε, όσους δασκάλους και «γκουρού» και αν ακολουθήσουμε... θα καταλήξουμε πίσω στον «εαυτό» μας! Μόνο, που, δεν είναι ανάγκη να ταλαιπωρηθούμε τόσο πολύ. Δεν αξίζει τον κόπο να «ξενιτευτούμε»... αρκεί

Πνευματικότητα και Τέχνη

να «σιγήσουμε», να «παρατηρήσουμε», να «αφουγκραστούμε» και τελικά, να «ρυθμιστούμε», να «ταυτιστούμε», να «εναρμονιστούμε» με τον «παγκόσμιο παλμό» που είναι ο χτύπος της καρδιά του Σύμπαντος Κόσμου. Άλλοι λένε ότι, θα πρέπει. να «κατεργαστούμε» τον «ακατέργαστο λίθο»... να τον κάνουμε «ορθογώνιο - κύβο», κατάλληλο για να χρησιμοποιηθεί στο «κτίσιμο» ενός μεγαλόπρεπου Κοσμικού Ναού... Άλλοι, μιλούν για «μέταλλα» που... θα πρέπει να λιώσουν, να σφυρήλατιθούν, να καλουπαριστούν και να χυτευτούν. Να γίνουν κατάλληλα για να κατασκευαστούν με αυτά (τα μέταλλα) χρήσιμα εργαλεία, να εκτυπωθούν επάνω τους θαυμαστές απεικονίσεις σε ακριβά νομίσματα... να γίνουν λεπτά εύπλαστα και κατάλληλα για να κατασκευάσει, με αυτά, ο μεγάλος Aρχί- Τεχνίτης, θαυμαστά και περίτεχνα Κοσμήματα! (Κόσμους) Άλλοι, πιο τολμηροί, κάνουν ένα βήμα παρά πέρα και λένε πως... εμείς είμαστε οι εργάτες, εμείς και οι τεχνίτες, εμείς και οι αρχιμάστορες. Αναζητητές, κατασκευαστές και χρήστες ταυτόχρονα! Μετά από όλα αυτά ας ξαναγυρίσουμε στην αναζήτηση μας...

87

88

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Πνευματικότητα και Τέχνη

89

ΟΙ «ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΕΣ» ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

O Αnanda K. Coomaraswamy, ο Θωμάς Ακινάτης και ο Πλάτωνας Οι Μυστικές Διδαχές, τα γραπτά αρχαία κείμενα και προφορικές Παραδόσεις για την Τέχνη μιλούν για πολύ περισσότερα από ότι θα μπορούσαμε ίσος να καταλάβουμε. Ας μη νομίζουμε ότι μόνο εμείς σήμερα αναζητούμε την Πνευματικότητα στα μονοπάτια της Τέχνης. Πολύ παλαιότερα, σοφοί άνθρωποι έψαξαν, αναζήτησαν και βρήκαν! Δυστυχώς τις απόψεις αυτές σήμερα τις θεωρούμε παρωχημένες και αντί επιστημονικές... Δε νομίζω ότι θα μας βλάψει να περιπλανιθούμε μαζί τους στις φιλοσοφικές αναζητήσεις τους. Τί λέτε... Ξεκινάμε με τον Αnamda?

O Αnanda K. Coomaraswamy... είναι γιος Ινδουιστή λόγιου και Αγγλίδας μητέρας. Γεννήθηκε στη Σρι Λανκα (Κεϋλάνη) το 1877 και έζησε ως το 1947. Σπούδασε στην Αγγλία γνώριζε πολλές γλώσσες και είχε μεγάλη μόρφωση. Έγραψε ένα δοκίμιό με τίτλο «Τέχνη και Παράδοση» όπου η μελέτη του γίνετε αφετηρία για το δικό μας προβληματισμό.

Το «ωραίο», η «τελειότητα» και ο «σκοπός» στην τέχνη Στο κόσμο αυτό, το «φως» είναι η πρωταρχική ουσία από την οποία πηγάζει και κάθε άλλη ουσία, οποιαδήποτε αλήθεια, οποιαδήποτε ιδιότητα και οποιαδήποτε αρετή! Στον κόσμο αυτό, το «ωραίο», αποτελεί μια μορφική ιδιότητα και συνδέετε (μέσο του φωτός») άμεσα με «Αυτό» που ονομάζουμε «Θεό». Το «ωραίο» σχετίζεται με τη «γνώση του Θεού»... και για να είναι κάτι «ωραίο» πρέπει να έχει κατακτήσει (όσο αυτό είναι κατορθωτό) την «τελειότητα». Η τελειότητα του έργου μπορεί να αποτελεί και τον τελικό σκοπό... όμως, ο σκοπός που το έργο τέχνης υπηρετεί, είναι το σπουδαιότερο όλων. Το «καλό» του ανθρώπου και της Δημιουργίας, φαίνεται να είναι ο «γενικός σκοπός» της τέχνης! Ê

90

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Συνείδηση επί του πρακτέου και της δημιουργίας Η τελειότητα του έργου, για να κατακτηθεί, θα πρέπει ο δημιουργός - τεχνίτης καλλιτέχνης να έχει «Συνείδηση επί του πρακτέου» και «Συνείδηση περί της δημιουργίας». Δηλαδή θα πρέπει να γνωρίζει ΠΩΣ θα κατασκευάσει το έργο, πια θα είναι ΔΟΜΗ και πια η ΣΥΝΘΕΣΗ των επιμέρους στοιχείων), πια ΤΕΧΝΙΚΗ, τι ΥΛΙΚΑ, τι ΕΡΓΑΛΕΙΑ θα χρησιμοποιήσει και... πάνω από όλα... για πιο ΛΟΓΟ θα πρέπει να δημιουργήσει αυτό το έργο. Ακόμα, για το «πρακτέο» και για την κατανόηση της «αναγκαιότητας» της Δημιουργίας... απαιτείται ένα απόλυτο «κριτήριο ορθότητας», ένα YΠOΔEIΓMA - ΑΡΧΕΤΥΠΟ, που πηγάζει μόνο από την Τέχνη και τη Σοφία που κατέχει «Αυτό» που λέμε ο Θεός.

Το «Πως», το «Τι» και το «Γιατί» Η ικανότητα του κάθε δημιουργού να γίνει «Κοινωνός του Αρχετύπου» ποικίλει ανάλογα των προσπαθειών του σε τεχνικό - πρακτικό, αλλά και σε θεωρητικό επίπεδο. Η κατοχή του «πώς γίνετε», του «με τι υλικό - εργαλείο» και του «γιατί να γίνει», είναι ουσιώδες για τον «τεχνίτη - καλλιτέχνη» που «γνωρίζει - κατέχει» και σέβεται την τέχνη του. Η παράδοση, η φιλοσοφία, η ιερουργία βοηθούν τον επίδοξο τεχνίτη να μάθει το «πώς», το «με τι» και του αποκαλύπτουν σταδιακά και το «γιατί»!

Κοινωνοί του ωραίου στην Δημιουργία Όλα αυτά δεν αφορούν μόνο τον «δημιουργό - τεχνίτη - καλλιτέχνη» αλλά όλους μας, γιατί όλοι οφείλουμε να γίνουμε «Κοινωνοί του ωραίου» στη Δημιουργία. Η κατοχή μιας «τέχνης», από τον κάθε ένα μας, αποτελεί συστατικό στοιχείο στο κοινωνικό εξελικτικό στάδιο που βρισκόμαστε. Η απουσία, ή η άγνοια μια «τέχνης», ισοδυναμεί με άρνηση της ανθρώπινης φύσης (που σκοπό έχει την Θέοση)... οδηγεί στην απώλεια της ανθρώπινης ιδιότητας, στην «πτώση» προς στη βαρβαρότητα και ακόμα πιο κάτω... οδηγεί στην αποκτήνωση.

Πνευματικότητα και Τέχνη

91

«Είδεν ο Θεός, πάντα όσα εποίησεν και ιδού, ήσαν καλά λίαν» Οι Γραφές λένε πως ...όταν ο Θεός δημιούργησε κάτι ωραίο και Αληθινό... ένιωσε «αισθητική ικανοποίηση»! Το ίδιο συναίσθημα θα νιώσει και ο άνθρωπος «δημιουργός τεχνίτης - καλλιτέχνης» όταν συνειδητοποιήσει ότι δημιούργησε, όχι κάτι, όπως θα του άρεσε, αλλά, όπως πρέπει να ΕΙΝΑΙ, σύμφωνα με τα θεϊκά Αρχέτυπα. Ο δημιουργός - τεχνίτης - καλλιτέχνης (ο εραστής της τέχνης), δεν πρέπει να λειτουργεί ως νευρόσπαστο, ...ούτε να είναι άβουλο υποκείμενο των πόθων, των συναισθημάτων και των λογισμών του. Αναγνωρίζοντας την ευθύνη και την αποστολή του... παύει να είναι «άθυρμα» σε χέρια παιδιών και μετατρέπετε πια, σε ένα Συνειδητό Δημιουργό! Ο δημιουργός - τεχνίτης - καλλιτέχνης «συμπράττει με τη θέληση του Θεού» και δίνει στο έργο «μορφή και περιεχόμενο» σύμφωνα με την «Θεϊκή πρόθεση», στο βαθμό που κατανοεί την θέλησή Του και του αποκαλύπτονται τα «Αρχέτυπα».

Ο «κόσμος των Ιδεών και των αρχετύπων» Ο Πλάτωνας μιλά για των «κόσμο των Ιδεών και των αρχετύπων». Αλλά και κατά τους Ινδούς, τα ανθρώπινα έργα, είναι μιμήσεις των «ουρανίων - αγγελικών έργων». O μεγάλος Ινδουιστής διανοητής Αnanda K. Coomaraswamy, θεωρεί πως, η αναζήτηση και η προβολή αυτών των πρότυπων είναι ο «σκοπός» και πως, αυτά τα πρότυπα, είναι που μας βοηθούν να κατανοήσουμε μέρος του Ακατανόητου... και «πλησιάζουν» λίγο περισσότερο προς το «Θεό».

Kατά τους Ιουδαίους (Ζοχάρ) τα έργα των ανθρώπων, πρέπει να παίρνουν την μορφή τους, σύμφωνα με τα πρότυπα «Εκείνου», ψηλά. Αλλά και η συμπεριφορά και ο τρόπος ζωής... πρέπει να είναι σύμφωνη «κατά τον τύπο αυτών, το δειχθέντα, εις σε, επί του όρους»! Εδώ, υποψιαζόμαστε, πως δημιουργείτε το Δόγμα «Η Iερά Τέχνη οδηγεί προς το Θεό»!

Το «Άκτιστο φως»... ως πρωταρχική ουσία Και για να επιστρέψουμε στην αρχή αυτού του κεφαλαίου που μιλούσαμε για το Φως... Υπάρχει ένα «εσώτερο μορφοπλαστικό φως» που μας βοηθά να αντιληφθούμε, με τα Ê

92

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

μάτια της ψυχής και τις διάνοιας μας, τα «Αρχέτυπα», τα οποία είναι δια ποτισμένα από το «Άκτιστο φως» (των «γνωστικών» γερόντων της Ορθοδοξίας)... Το απειροελάχιστο, σε υλικό επίπεδο, αυτού του Θεϊκού φωτός, είναι το ορατό φάσμα, τα φωτοστέφανο των αγίων της Πίστης μας, αλλά και η και η λεγόμενη «αύρα», που γίνετε αντιληπτή από τους ενορατικούς. Μέσα σε αυτή την υπέρλαμπρη θάλασσα «Πνευματικότητας» περιλαμβάνονται τα πάντα. Μέσα σε αυτήν, μορφοποιούνται οι (κβαντικές) Δομές, όπου επάνω τους υλοποιούνται (σε χρόνο και σε τόπο), ΟΛΑ. ΟΛΟΙ μας, κολυμπάμε μέσα στο «Άκτιστο φως» και δια ποτιζόμαστε από αυτή τη Θεϊκή ενέργεια που μας ζωοποιεί.

Και ένα μικρό... αλλά βασικό μυστικό Ο «δημιουργός - τεχνίτης - καλλιτέχνης» για να «συμπράξει» και να δώσει στο έργο «μορφή και περιεχόμενο» σύμφωνα με την «Θεϊκή πρόθεση» θα πρέπει να κάνει προσπάθειες να κατανοήσει ...και δεν μπορεί να κατανοήσει, αν δεν επιλέξει να ακολουθήσει, συγκεκριμένη «Κοσμοθεωρία» που θα τη μετατρέψει σε «Βίο θεωρία». Μόνο αυτός ο δρόμος θα τον καταστήσει κάτοχο της «Ιερής Τέχνης». Αναζητήστε στα κατάλληλα Βιβλιοπωλεία το Βιβλίο «Τέχνη και Παράδοση / Οι Μεταφυσικές Αρχές της Τέχνης». Έκδοση «Πεμπτουσία». Θα σας βοηθήσει στην αναζήτησή σας.

Από τον άγ. Θωμά τον Ακινάτη... και το πριόνι του, στο Πλάτωνα και ακόμα παραπέρα! Συνέπεια, ακρίβεια, λογική. Τι σχέση έχουν όλα αυτά? Ας ακολουθήσουμε τις σκέψεις του Αγ. Θωμά για να δούμε που θα οδηγηθούμε Η ποιότητα της «συνέπειας», της «ακριβείας» και της «λογικής» είναι καθοριστικά για την «Αρτιότητα» όπως την εννοεί ο Θωμάς ο Ακινάτης. Προφανώς ένα «οπτικό έργο» για να είναι «Άρτιο», για τον άγ. Θωμά, θα πρέπει να είναι συνεπή προς το πρότυπο... δηλαδή να είναι τέλειο ως προς την ομοιότητα, τη μορφή και την υφή! Αυτή είναι και η λογική της εποχής του.

Πνευματικότητα και Τέχνη

93

Ότι «ομοιάζει» είναι όμορφο... Στο βαθμό που ένα «οπτικό έργο» στερείτε μορφικής ακριβείας, τότε είναι «κακόμορφο». Ταυτόχρονα, το «οπτικό έργο», θα πρέπει να είναι και «λογικό»... και το παράδειγμα που χρησιμοποιεί ο Άγιος είναι χαρακτηριστικό. Ένα μεταλλικό πριόνι, για να αποδοθεί σωστά, θα πρέπει να αποδοθεί με μέταλλο... αν κατασκευαστεί με γυαλί, ή πυλό... δε θα είναι συνεπή ως προς το πρότυπο, άρα ως «οπτικό έργο», δεν θα είναι «λογικό».

Αναπαραγωγή αντικειμένου, εικόνας, αίσθησης Ας «δανειστούμε» το πριόνι του αγίου... και ας κάνουμε τους δικούς μας λογισμούς. Είναι βέβαιο πως αναρωτιόμαστε. Σκοπός της τέχνης είναι να κατασκευάσει ένα όμοιο αντικείμενο (?) ...να το απεικονίσει(?) ...να δημιουργήσει την αίσθηση(?) ... ή(?)... Αν «κάποιος» αναπαράγει ένα ακριβή μεταλλικό αντίγραφο, τότε μιλάμε για τεχνητή κατασκευή ενός πραγματικού αντικειμένου, κατάλληλου και έτοιμου για χρήσει. Όσο πιο σωστή είναι η διαδικασία κατασκευής του, όσο πιο κατάλληλο το υλικό και όσο πιο πολύ κατέχει ο κατασκευαστής - τεχνίτης την τέχνη του... τόσο πιο πετυχημένο θα είναι το «πριόνι». Αυτό όμως δεν είναι «έργο τέχνης»! Απλά χρησιμοποιήθηκε «τεχνική»... Τώρα, αν η χειρολαβή του πριονιού είναι π.χ. σκαλισμένη, ή ζωγραφισμένη με «τέχνη», αυτό μπορεί να καθιστά το πριόνι «καλλιτέχνημα». Έχει αρχίσει όμως το πριόνι, να χάνει κάτι από την «αρχική ουσία». Ο «λόγος» που το δημιούργησε μεταλλάσσετε... Ο κάτοχος του πριονιού θα αρχίσει να σκέπτεται πως ένα τόσο «όμορφο πριόνι» καλό θα είναι να μην πολύ χρησιμοποιείτε για να μην καταστραφεί. Αν, τύχη και ο κάτοχός του, το κληρονομήσει από τον πατέρα του, που ήταν ο αρχικός κάτοχος χρήστης, τότε γι’ αυτόν, το αντικείμενο «πριόνι» αποκτά και μία άλλη αξία, καθαρά συναισθηματική. Το πριόνι θα τοποθετηθεί σε μία περίοπτη θέση και θα γίνει «σύμβολο» οικογενειακής παράδοσης! Πάλι αυτό όμως δεν είναι «έργο τέχνης». Αν δεχτούμε πως, σκοπός κάποιου είναι να απεικονίσει ένα πριόνι... Αυτός, χρησιμοποιεί την «ομοιότητα» ως προς τη «φόρμα» και «περιγράφει» ένα σχήμα... συνεπή ως προς το οπτικό σχήμα του πρότυπου - πριονιού. Ξεκινά από την εξωτερική φόρμα και μετά «δημιουργεί» μικρότερες εσωτερικές φόρμες και τις περιγράφει και αυτές. Ê

94

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Στο επόμενο στάδιο χρησιμοποιεί «φωτοσκιάσεις», «χρώματα», «αποχρώσεις» και «τόνους» για να γίνει «σωστότερη» η απεικόνιση. Φυσικά για να μιμηθεί την «οπτική απεικόνιση» του πριονιού (και όχι το πραγματικό αντικείμενο) χρησιμοποιεί διάφορες τεχνικές, όπως την «προοπτική», για να «τοποθετήσει» το αντικείμενο μέσα σε έναν περιβάλλον «χώρο»! Και όχι μόνο αυτό, μπορεί κάποιος να χρησιμοποιήσει και την «φωτογράφηση» και την «βιντεοσκόπηση», αλλά και ακόμα πιο προχωρημένες «τρισδιάστατες» τεχνικές, όπως την «ολογράφηση»! Αν ταξιδέψουμε και στο μέλλον... τότε θα μπορέσουμε να προσθέσουμε στο πριόνι μας και υφή, και μυρωδιά, και γεύση... Και τότε, ως εκ θαύματος, να η εικονική «ψευδαίσθηση», ή, η «εικονική πραγματικότητα» ενός πριονιού! Μα, πάλι αυτό δεν είναι, από μόνο του, «τέχνη»! Είναι μία απλή ψευδαίσθηση πριονιού.

Ο Πλάτωνας, για την ζωγραφική Εδώ, συναντάμε το Πλάτωνα, ο οποίος, μέσα από την «Πολιτεία» του, εξοστρακίζει την ζωγραφική αποκαλώντας την (λίγο-πολύ) απάτη! Αυτοί που κοσμούν τις επιφάνειες των κτηρίων... με «ψευδής» και πολλές φορές, «ιερόσυλες» απεικονίσεις Θεών και Ηρώων, ...αυτοί που απεικονίζουν απατηλά - ψευδή αντικείμενα - τοπία και πρόσωπα... το μόνο που κάνουν είναι να ξεγελούν και να εξαπατούν τον «Πολίτη» της ιδανικής «Πολιτείας» ...και όχι μόνο αυτό, τον διαπαιδαγωγούν μάλιστα, «κακός», διαφθείροντας και εθίζοντας τον, με ψευδείς εικόνες!

Καθαρά χρώματα και βασικά γεωμετρικά σχήματα... Ο Πλάτωνας, διαφωνεί με την παραστατική ζωγραφική γιατί όταν εξιστορεί τα πάθη και της διαμάχες των θεών γίνετε ιερόσυλη... και όταν αναπαριστά τοπία και αντικείμενα γίνετε απατηλή. Δηλώνει πως προτιμά τα καθαρά χρώματα και τα καθαρά σχήματα... γιατί μόνο αυτά είναι αληθινά καθαρά και άδολα! Ακόμα και η συμβολική γραμμική αναπαράσταση του τοπίου, των ζώων και των

Πνευματικότητα και Τέχνη

95

ανθρωπίνων μορφών της λεγόμενης «Γεωμετρικής περιόδου» φαίνεται να μην περιλαμβάνετε στις προτιμήσεις του. Αν και οι «γεωμετρικές μορφές» αυτής της περιόδου φαίνεται να είναι πιο κοντά στην ουσία των πρότυπων... αν και οι εικόνες και οι μορφές είναι περισσότερο «σύμβολα»... πάλι αυτές, μιλούν - αφηγούνται - περιγράφουν και υποβάλουν τον θεατή προς συγκεκριμένο τρόπο σκέψης και συμπεριφορά. Και φυσικά, όταν ο εικονοποιός - γραφέας βαφέας - χρωματιστής - τεχνίτης... (ακόμα δεν έχει εφευρεθεί ο όρος «καλλιτέχνης») ...είναι ανεξέλεγκτος, τότε (σύμφωνα με την Πλατωνική σκέψη) το έργο του, αποτελεί «ύβρη» προς τους θεούς και «απάτη» προς τους ανθρώπους. Γι’ αυτό ο Πλάτωνας καταλήγει σε μία «διακοσμητική» θα λέγαμε σήμερα ζωγραφική, αποδεχόμενος μόνο τα απλά καθαρά χρώματα και τα ξεκάθαρα βασικά γεωμετρικά σχήματα.

Ιδανικός «έλεγχος» από μία «Ιδανική Πολιτεία» Στο τέλος του λογισμού του όμως, ο Πλατών «σώζει», από «το πυρ το εξώτερο», την ζωγραφική κι δέχεται να μπει στην «Πολιτεία» του... με έναν όρο όμως. Ότι θα υπάρχει «έλεγχος» των έργων και των «τεχνιτών» που τα κατασκευάζουν. Φυσικά δεν πρέπει να ταυτίσουμε τον Πλατωνικό «έλεγχο» με τη σημερινή έννοια της «λογοκρισίας»... Ο «έλεγχος» από μία «Ιδανική Πολιτεία» είναι για τον Πλάτωνα, θεμιτός!

Ο Πλάτωνας, για την γλυπτική Φυσικά, ο Πλάτωνας, για την γλυπτική δεν έχει την ίδια ιδέα... απεναντίας τη θαυμάζει! Μόνο που εδώ, θαυμάζει ιδιαίτερα, την «στατική» Αιγυπτιακή παραδοσιακή - ιερατική απόδοση των θεών, αυτής της χώρας! Ο Πλάτωνας δείχνει μαγεμένος από την «συνέπια» των κατασκευαστών αγαλμάτων. Οι Αιγύπτιοι «τεχνίτες» ακολουθώντας την «παράδοση», χωρίς βέβηλους νεωτερισμούς, τελειοποιούν συνεχώς την «φόρμα», εντρυφούν ολοένα, στα μυστικά των υλικών, γίνονται δεξιοτέχνες στη χρίση των παραδοσιακών εργαλείων και των τεχνικών... μα, πάνω από όλα, οι Αιγύπτιοι «τεχνίτες» διασώζουν και διαιωνίζουν τα πανάρχαια πρότυπα... που εικονίζουν την χαμένη «Πνευματικότητα». Έτσι, τα σύγχρονα με τον Πλάτωνα, αγάλματα Αιγυπτίων Θεών, είναι πολύ πιο κοντά στα θεϊκά «αρχέτυπα»... απ’ ότι, αυτά των συγχρόνων του, Ελλήνων!

Ê

96

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

H «Πνευματικότητα» γεννά τα αρχέτυπα των θεών Kατά τον Πλάτωνα, οι Έλληνες απεικονίζουν τους θεούς τους, σαν τέλειους - ιδανικούς ανθρώπους. Κατασκευάζουν αγάλματα Θεϊκών όντων με υπερτονισμένα ανθρώπινα χαρίσματα και με πάθη στο έπακρο! Αυτό είναι το έγκλημα των συγχρόνων του Πλάτωνα. Ξεχνούν την θεϊκή ουσία και την αυταπόδεικτη «Πνευματικότητα» που γεννά τα αρχέτυπα των θεών... Δεν τους αναπαριστούν όπως «Είναι», αλλά... όπως πιστεύουν, οι ίδιοι, ότι θα πρέπει να είναι! Με νεωτερισμούς και «τεχνικές» αναζητούν την τελειότητα της φόρμας, της τεχνικής και της υφής του υλικού... και όλα αυτά, για την όσο γίνεται, πιο πιστή ομοιότητα, προς το εξ’ ιδανικευμένο πρότυπό, που έχουν δημιουργήσει οι ίδιοι για τους θεούς...

Ομοιότητα ως προς το «αρχέτυπο»! Αυτό το λάθος, κατά τον Πλάτωνα, οι Αιγύπτιοι δεν το πράττουν. Μένουν σταθεροί στα «αρχαία πρότυπα»., που ξεπήδησαν (στην αρχή του χρόνου) κατευθείαν μέσα από την καρδιά των «Κοσμικών Αρχετύπων»... μεταφέροντας στο «τώρα» κάτι από την «Δημιουργική Πνευματικότητα» που γέννησε αυτά τα «αρχέτυπα» των Θεών! Στον Πλάτωνα συναντάμε λοιπόν, ξανά την «ομοιότητα», όχι όμως, ομοιότητα προς το «εικονιζόμενο», ούτε και προς το «πρότυπο»... αλλά ομοιότητα ως προς το «αρχέτυπο»! Η αναζήτηση της «Πνευματικότητας» και η απεικόνιση της «θείας ουσίας», που περιλαμβάνετε (ως Δημιουργός αιτία) στο «αρχέτυπο»... φαίνεται πως είναι και ο κύριος Πλατωνικός σκοπός της τέχνης!

Η άρνηση της εικόνας... Η Πλατωνική σκέψη επέζησε «ανά τους αιώνας» και επηρέασε βαθειά τις φιλοσοφικές καλλιτεχνικές σκέψεις των μεταγενέστερων. Θα πρέπει να οδηγηθούμε στα μετά Αλεξανδρινά - Ελληνιστικά χρόνια όπου ακμάζει η ζωγραφική εικόνα. Η «ακρίβεια» ως προς την «ομοιότητα» και η «συνέπεια» ως προς το «λόγο» ύπαρξης της παράστασης είναι ο κύριος οδηγός σκέψης που καθορίζει τις σχέσεις του «εικονοποιού», του «παραγγέλωντος» αλλά και του όποιου, μελλοντικού «θεατή».

Πνευματικότητα και Τέχνη

97

Το μοτίβο είναι γνωστό. Ο Βασιλιάς ζητά απεικονίσεις του, «όμοιες» προς αυτόν. Οι απεικονίσεις αυτές, θα κτυπηθούν πάνω σε νομίσματα, θα σχεδιαστούν πάνω σε ασπίδες, θα ζωγραφιστούν πάνω σε λάβαρα, θα τοποθετηθούν, σαν γλυπτά, μέσα σε ναούς... Όλοι θα πρέπει να «αναγνωρίζουν» το Βασιλιά. Η εικόνα του θα είναι συνδετικό στοιχείο όλων, όσων κυβερνά... θα συγκεντρώνει και θα επιβάλει των απαιτούμενο σεβασμό!

Οι Φαραώ κατανοούν την δύναμη της εικόνας Θα πρέπει να είμαστε τίμιοι και να δεχτούμε ότι, πολύ παλαιότερα από την Αλεξανδρινή Ελληνιστική εποχή, οι Αιγύπτιοι Φαραώ κατανοούν την δύναμη της εικόνας και παραγγέλλουν τεράστιες γλυπτές ή ανάγλυφες επιζωγραφισμένες απεικονίσεις τους. Η εικόνα σύμβολο του θεϊκού Φαραώ τοποθετείτε στις προσόψεις των ναών και εκτίθεται σε κοινή θέα. Όλοι οι υπήκοοι «αναγνωρίζουν» το θεϊκό Φαραώ! Mε μία μεγάλη διαφορά όμως... Τα γιγάντια αγάλματα στη Φαραωνική Αίγυπτο «απεικονίζουν την ουσία» της βασιλικής θειότητας... και όχι τον ίδιο το βασιλιά! Με μία μικρή εξαίρεση μόνο, την τέχνη της Τελ ελ Αρμάνα. Ο τότε, μεγάλος επαναστάτης Φαραώ Ακεν-Ατον, δέχεται και επιβάλει να απεικονίζετε (αυτός και η οικογένειά του) με μία νατουραλιστική ρεαλιστική άποψη! Αυτό ήταν ένα μικρό διάλειμμα όμως. Ο Φαραώ, αρχαϊκό σύμβολο - πρότυπο, επανέρχεται στο προσκήνιο της τέχνης και δεσπόζει μέχρι τις μέρες μας.

Ο Βασιλιάς παρουσιάζετε... «όπως θέλει να παρουσιάζετε» Και στην Αλεξανδρινή - Ελληνιστική εποχή όμως έχουμε μία διαφοροποίηση. Η νατουραλιστική - ρεαλιστική απεικόνιση των βασιλιάδων, όπου νομίζουμε ότι επικρατεί στην νομισματοκοπεία και την αγαλματοποιία, είναι απατηλή! Ο Βασιλιάς παρουσιάζετε «όπως θέλει να παρουσιάζετε»! Αλήθεια, ποιος θα ήθελε να τον απεικονίζουν με ένα μεγάλο σπυρί στη μύτη, ή με ένα εξόγκωμα στο μέτωπο, ή με μία ουλή στο μάγουλο... (?) Ο Βασιλιάς θα πρέπει να απεικονίζετε με «καθαρό» πρόσωπο... με κάποια ιδιαίτερα ίσος, προσωπικά χαρακτηριστικά, όμως που δε θα προσβάλουν, που θα εξ ιδανικεύουν και που θα «τυποποιούν» το βασιλικό «σύμβολο - πρόσωπο» (π.χ. η κλίση της κεφαλής του Αλέξανδρου)! Η προσθήκη ενός τιμητικού προσωνυμίου (...Νικάτωρ, Φιλάδελφος, Πολιορκητής...) γύρο από το βασιλικό πρόσωπο, ή στη βάση του αγάλματός του, βοηθά ακόμα πιο πολύ στον προσδιορισμό και την τυποποιήσει της βασιλικής εικόνας. Ê

98

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Η εικόνα δεν αντιγράφει τη φυσική μορφή αλλά κάποια επιλεγμένα χαρακτηριστικά στοιχεία της... όλα τα υπόλοιπα, ή εξιδανικεύονται, ή παραλείπονται. Δεν αναπαράγει κάποιο αρχαίο πρότυπο... οφείλουμε όμως να δεχτούμε ότι, κρατά επαφή και πλησιάζει το Κοσμικό Αρχέτυπο (π.χ. του βασιλιά) μέσα από ένα «ιδιότυπο - θεοκρατικό - τρόπο σκέψης.

Η «θειότητα» του βασιλέως και η «ιερότητα» της εικόνας του Η «θειότητα» του βασιλέως... εμφανίζετε και επικρατεί, γιατί εξυπηρετεί πολιτικά. Αυτή η «θειότητα» θα φτάσει το αποκορύφωμα της στα «Αυτοκρατορικά χρόνια» της Ρώμης... θα επεκταθεί στο Βυζάντιο και θα εξαπλωθεί ακόμα περισσότερο με το Ισλάμ και τις Αραβικές κατακτήσεις. Ο Βασιλιάς - Αυτοκράτορας - Χαλίφης είναι... θεία ενσάρκωση... θεϊκός τοποτηρητής... εκπρόσωπος του θεού - γνήσιος απόγονος ενός «ιερού προσώπου» και κυβερνά πάντα στο όνομα του Θεού! ...γι’ αυτό η εικόνα του είναι ιερή! (Τώρα... γιατί ο θεός αποσύρει την εύνοια του από έναν «εκ πεσώντα Βασιλιά» και τη δίνει π.χ. σε ένα σφετεριστή του θρόνου... αυτό παραμένει ερώτημα...)

Τα Ελληνιστικά νεκρικά πορτρέτα Σε απλό επίπεδο καθημερινής ζωής, ο απλός κόσμος δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστος από την επικρατούσα νοοτροπία, όσο αφορά την απεικόνιση. Όλοι αναζητούν την «ομοιότητα» για καθαρά πρακτικούς λόγους. Τα Ελληνιστικά νεκρικά πορτρέτα που βρέθηκαν στην όαση του Φαγιούμ... μιλούν για την αναγκαιότητα της πιστής απεικόνισης του εκλιπόντος. Η πιστότητα της αναπαραγωγής της εικόνας του είναι αυτή που θα δώσει τη δυνατότητα στους απογόνους του να των θυμούνται.

Το «Κοσμικό Αρχέτυπο» του «Ιερού προσώπου» στη «Βυζαντινή» Αγιογραφία Εδώ αναζητούνται και οι απαρχές της λεγόμενης «Βυζαντινής» αγιογραφίας. Η εικόνα θα πρέπει να απεικονίζει πιστά το πρόσωπο του «μάρτυρα» της πίστης... (και μετά από χρόνια αγίου) ...όχι μόνο για να τον θυμόμαστε... αλλά γιατί η μορφή του διασώζει «κάτι» από τη «θεϊκή χάρη» και την «Πνευματικότητα» που τον ενέπνεε και τον ζωογονούσε!

Πνευματικότητα και Τέχνη

99

Nα, που, στο δρόμο της τέχνης, ξαναβρίσκουμε την αναζήτηση της χαμένης «Πνευματικότητας»! Ο εικονιζόμενος είναι πια, «πρότυπο» ανθρώπου και σχετίζετε άμεσα με το «Κοσμικό Αρχέτυπο» του «Ιερού προσώπου». Η απαιτούμενη ένδειξη σεβασμού προς τον εικονιζόμενο πρόσωπο είναι το λιγότερο που οφείλει ο θεατής... Από εκεί και πέρα ο παραδειγματικός τρόπος ζωής, οι διδαχές και στάση που κράτησε κατά το θάνατό του, θα πρέπει να γίνουν γνωστές στον θεατή. Η αναπαράσταση των «θαυμαστών γεγονότων» της ζωής και του θανάτου του, γίνονται μέρος του εικονογραφικού προγράμματος που τον αφορά. Η «Θεία Χάρη» εμφανίζετε και μεταβιβάζετε στον πιστό θεατή, μέσο του «ιερού προσώπου» της εικόνας. ...μόνο που για να γίνει αυτό ...χρειάζεται μία «συσσώρευση» πίστης...

«Θεία Χάρη» και «Πνευματικότητα» Οι πρόγονοι μας ήξεραν καλά τη δύναμη που περίβαλε τα παλιά «ιερά ξόανα» και γι’ αυτό, ήταν πάντα σεβαστά και κρυμμένα στο άβατο των ναών... παρ’ όλο που υπήρχαν νεότερα μαρμάρινα αγάλματα του απεικόνιζαν τη θεότητα. Τα παλιά ξύλινα είδωλα, συνέχιζαν και μετέφεραν κάτι από τη «χάρη» και την «πνευματικότητα» του αρχέγονου πρότυπου... που ήταν πιο κοντά στο «Κοσμικό Αρχέτυπο»! Αναζητώντας λοιπόν οι «Βυζαντινοί» αγιογράφοι αυτή τη «πιστότητα» και την «συνέχεια» που απαιτεί η εικόνα ...αντιγράφουν συνεχώς, πιστά, παλαιότερα πρότυπα... πιστεύοντας ότι οι πρώτες εικόνες ήταν πραγματικές «εκ του φυσικού» απεικονίσεις των θείων προσώπων, όπως του Χριστού, της Παναγιάς, των άγιων και των μαρτύρων. Μόνο έτσι μεταφέρετε «Χάρη και ευλογία» μέσα από την εικόνα!

Το «θείο» γίνετε ορατό και αντιληπτό Η «ομοιότητα» ως προς το πρότυπο και το Αρχέτυπο... ξανά εμφανίζετε στην αναζήτησή μας. Η αναγκαιότητα να απεικονίζουμε «κάτι», όχι όπως νομίζουμε ότι είναι ούτε όπως θα θέλαμε να είναι... αλλά η αναζήτηση της ζωοποιού «Πνευματικότητας», η προσέγγιση της «θείας ουσίας» και η επίκληση της «Θείας Χάρης» μέσο της απεικόνισης του... γίνετε για μας, η νέα βάση ύπαρξης ενός «τεχνήματος», που περικλείνει «κάλλος», «χάρη» και «γνώση»! Ê

100

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Το «ιερό πρόσωπο» ταυτίζετε με το «θεϊκό πρόσωπο»... και το «θείο» γίνετε ορατό και κατανοητό (εν μέρη)... Τώρα αν προσθέσουμε στο «έργο» και τη συνειδητή - καθαρή αναζήτηση της «θεϊκής ουσίας» από τον κατασκευαστή του... αυτό προσθέτει επιπλέων «χάρη» και κάνει το «έργο» να εκπέμπει ένα «εσωτερικό Φως - Πνευματικότητας»!

Ένα ακατανόητο εσωτερικό «Φως»! Αν δείτε προσεκτικά τα «ιερά πρόσωπα» όλων των θρησκειών, όλων των Δογμάτων... θα διακρίνετε αυτό το «Φως»! Αλλά και όλα τα «πραγματικά» έργα τέχνης... ακόμα και αυτά που είναι σκουρόχρωμα, ή που θεωρούνται «σκοτεινά» λόγο θέματος... θα τα δείτε να «λάμπουν» και να «εκπέμπουν» αυτό το ακατανόητο εσωτερικό «Φως»! Λες και «όλα πηγάζουν εκ του μηδενός»... και κάποια στιγμή, γίνονται «Φως»! Αυτό το μυστηριακό Φως μπορούμε να το διακρίνουμε σε κάθε μορφή τέχνης... είτε στον καθαρό «κοσμικό ήχο» που εκπέμπετε με τη μουσική... είτε στον «λόγο που πλάθει ήθος» στο θέατρο και την απαγγελία... είτε στην καθαρή κοσμική κίνηση που αναπαριστάτε στο χορό... είτε στην Αρχιτεκτονική, όπου το ιερό «κτίριο» κοσμογραφεί. Υποβάλει και μεταφέρει, τον κάθε ένα μας, πραγματικά στο κέντρο του κόσμου... κάπου ανάμεσα στον ουρανό και στη γη! Σε κάθε μορφή «τέχνης» μπορούμε να διακρίνουμε το «Φως», σε όλες τις εκφάνσεις του αντιληπτού «κλαβιέ»... είτε σαν ήχο, είτε σαν κίνηση, είτε σας αίσθηση χώρου... Το «άκτιστο Φως» (ως εκδήλωση της αναζητούμενης «Πνευματικότητας») υπάρχει και η αντίληψή του είναι καθοριστική στο να αναγνωρίσουμε... αν ένα «έργο» είναι καθαρό «θείο έργο»! Φυσικά η «απανταχού παρούσα» - αυταπόδεικτη «Πνευματικότητα», δεν γίνετε αντιληπτή από όλους (γι’ αυτό και θεωρείται «χαμένη» και αναζητείται)... Έτσι και ένα «έργο τέχνης», απαιτεί έναν καλλιεργημένο - ευαισθητοποιημένο αποδέκτη - θεατή ώστε να αναγνωριστεί.

Η «θεϊκή Πρόνοια» αποκαλύπτει... τα αρχέτυπα Η «εκ του φυσικού» απεικόνιση των θείων προσώπων, όπως του Χριστού, της Παναγιάς, των μετέπειτα άγιων και των μαρτύρων τις πίστης μας... μπορούμε να δεχτούμε ότι καλός διασώζεται λόγο ύπαρξης πρότυπων απεικονίσεων, από σύγχρονους αυτών των ιερών προσώπων... τί γίνετε όμως με τα «ιερά πρόσωπα» που υπήρξαν πριν την έλευση του Ιησού?

Πνευματικότητα και Τέχνη

101

Πώς είμαστε σίγουροι (π.χ.) για τη μορφή του Μωησή, ή του Ηλία? Εδώ, δεν μπορούμε παρά να έχουμε εμπιστοσύνη στην «θεϊκή Πρόνοια» που αποκάλυψε αυτές τις «αρχέτυπες μορφές» στους πρώτους εικονογράφους! Τα σύμβολα «εξουσίας» τους, τα αρχέτυπα «θαυμαστά» γεγονότα της ζωής τους, ο τυποποιημένος διδακτικός θάνατος τους ή η συμβολική έξοδός τους από αυτή τη ζωή... και οι περιγραφές που διασώζονται στις ιερές γραφές είναι αυτά που οδήγησαν τους πρώτους εικονογράφους να μορφοποιήσουν και να τυποποιήσουν αυτές τις μορφές. Από το σημείο αυτό και πέρα συνεχίζει να υπάρχει η ίδια αρχή... (τουλάχιστον στην ανατολική Ορθόδοξη εικονογραφία)... Αντιγράφουμε πιστά το πρότυπο... και η «χάρης» μεταφέρετε!

«Αρχέτυπο, Πρωτότυπο, Πρότυπο» Η ίδια διαδικασία μπορεί να τηρηθεί (και έχει τηρηθεί) για την εικόνα των αρχαίων σοφών και των άλλων διδασκάλων της αρχαιότητας. Τα κλασικά -ελληνιστικά και νεοκλασικά αγάλματα... διασώζουν και μας φανερώνουν την θεϊκή μορφή τους! Κάτι αντίστοιχο λειτουργεί και με τις άλλες θρησκείες - δόγματα φιλοσοφικές σχολές κλπ. σε όλο το Κόσμο. Όπου υπάρχουν πρότυπα πρέπει να αντιγράφονται... όπου δεν υπάρχουν... η μελέτη των γραφών και οι πρώτες απεικονίσεις των ιερών προσώπων μπορούν να μας υποδείξουν την θεϊκή ουσία της μορφής τους... που οφείλουμε να αναπαράγουμε, να διασώσουμε και να διαδώσουμε! Μέσα από τα «αρχέτυπα» αναδύονται τα «πρότυπα»... και μέσα από αυτά... τα «πρωτότυπα». Λέμε πώς ένα έργο είναι «πρωτότυπο» γιατί δεν μιμήτε δεν αναπαράγει ούτε αντιγράφει κάτι που είδη έχει γίνει... αλλά οφείλει τη δημιουργία του σε μία «πρότυπη» ιδέα... που και αυτή με τι σειρά της εμπνέετε από ένα Αρχέτυπο. Το Αρχέτυπο λειτουργεί σε Πνευματικό επίπεδο, το πρότυπο σε νοητικό επίπεδο, το Πρωτότυπο σε αισθητό επίπεδο... ενώ το ίδιο το έργο παίρνει σάρκα και μορφή σε υλικό επίπεδο. Το Αρχέτυπο «κολυμπά» μέσα στον Ωκεανό της Πνευματικότητας. Ο εκπαιδευμένος «νους» αντιλαμβάνεται, συλαμβάνει μία πρότυπη ιδέα και ο ανθρώπινος εγκέφαλος οργανώνει την παραγωγή ενός «πρωτότυπου έργου σε υλικό επίπεδο! Ê

102

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Ο καλλιτέχνης είναι ένας «Ήρωας»... Ο καλλιτέχνης είναι ένας «Ήρωας» που «εισχωρεί» στο κόσμο των αρχετύπων ιδεών... εκεί που όλα υπάρχουν σε μία γεννησηουργό χαοτική κατάσταση «εν δυνάμει»... και επιστρέφει στο κόσμο μας, φέρνοντας μαζί του, μία «κλεμμένη ιδέα» την οποία μορφοποιεί και υλοποιεί. Το πια «εν δυνάμει ιδέα» θα επιλέξει ο καλλιτέχνης, για να ανασύρει «προς πραγμάτωση»... καθορίζετε από την ψυχική και πνευματική καλλιέργειας του,... έχει σχέση με τους πόθους τα πάθη και τα συναισθήματα που τον απασχολούν.... άπτονται δε, των φαντασιώσεων, των φόβων και των προσδοκιών του. Η Κοσμοθεωρία που έχει επιλέξει ο καλλιτέχνης, ο βαθμός που συμβαδίζει με αυτήν, ο τρόπος σκέψης και η συμπεριφορά του, είναι ένας άλλος καθοριστικός παράγοντας... «πρόκλησης έμπνευσης» και επιλογής «θεματογραφίας». Ο τρόπος, τα εργαλεία, τα υλικά, η τεχνοτροπία, που θα χρησιμοποιηθούν, από τον καλλιτέχνη, για τη μορφοποίηση του «έργου», είναι ένα άλλο ξεχωριστό θέμα της όλης δημιουργίας... καθαρά τεχνικό... και σχετίζετε με τη γνώση των ιδιοτήτων των υλικών και την καλή χρήσει των εργαλείων που χρησιμοποιούνται. Η «παραδοσιακή επιλογή της φόρμας» αλλά και η ικανότητα «τεχνικής» απόδοσης του θέματος σχετίζονται με την άσκηση τη σπουδή και την καλλιτεχνική εκπαίδευση του δημιουργού. Το ΠΩΣ? και το... με ΤΙ? ...καθορίζουν τον ΤΡΟΠΟ που θα αποδοθεί το ΕΡΓΟ και επιλέγετε από τον καλλιτέχνη - Δημιουργό. Η συνάρτηση όλων αυτών είναι το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα... το «ΕΡΓΟ»... το «ΔHMIOYPΓHMA»! Εξ υπακούατε ότι... ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς ΦΟΡΜΑ... και ΦΟΡΜΑ δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ. Φυσικά και τα δύο, δεν μπορούν να «σταθούν» από μόνα τους... αν δε χρησιμοποιηθούν υλικά, εργαλεία, τεχνική και τρόπος (...μεθοδολογία) ...και όλα αυτά βέβαια, απαιτούν ΔΡΑΣΗ... (ΔPΩMENO - ΔΡΑΜΑ) Το «ΕΡΓΟ» διαΔΡΑΜΑτίζετε μέσα σε συγκεκριμένο ΧΟΡΟ και ΧΡΟΝΟ, ακόμα και όταν είναι ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ και ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟ. Η επιλογή του χρόνου, του χώρου και του τρόπου είναι φυσικά, στην ευθύνη του Καλλιτέχνη - δημιουργού. ...και όλα αυτά... (και ακόμα περισότερα) ξεκινώντας από το πριόνι του αγίου Θωμά του Ακινάτη!!!

Πνευματικότητα και Τέχνη

103

104

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Ο Αντρέι Ρουμπλιώφ ζωγραφίζει την περίφημη «Αγία Τριάδα» του!!!... δηλαδή τη «Φιλοξενία» των τριών Αγγέλων από τον Αβραάμ.

Музеи Андрея Рублева: Εδώ, με αυτό το τρόπο σώθηκε και έφτασε ως τις ημέρες μας η θαυμάσια Ορθόδοξη Pωσική Eικονογραφία! Θα ήθελα πολύ να ήμουν σε ένα τέτοιο εργαστήριο... μπορεί και να ήμουν σε μια «προηγούμενη ζωή»... αν όχι... επιθυμώ να είμαι σε μία επόμενη... Γιατί όχι σε αυτή? ...γιατί μου δόθηκε η ευκαιρία... αλλά «πλανήθηκα» από την «Kοσμική» ζωγραφική που λατρεύω εξ ίσου!

Πνευματικότητα και Τέχνη

105

Ο ΜΥΗΤΙΚΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Η μύηση και ο «Υποψήφιος» καλλιτέχνης

H

Τέχνη δεν υπάρχει χωρίς αιτία., γιατί... (όπως αναφέρουμε και αλλού) η ίδια είναι και «Λόγος» και «Αιτία»! Αυτή η αιτία πηγάζει από την ANAΓKH που νιώθει ο κάθε αναζητητής - (καλλιτέχνης ή όχι) ...να επανα προσδιορίσει το κοσμικό στίγμα του, να αυτορυθμιστεί σύμφωνα με τον παγκόσμιο ρυθμό, να επανα συνδεθεί με τη χαμένη πνευματικότητα... και εμπνεόμενος συνειδητά από αυτήν, να ενεργήσει - δημιουργήσει - προς όφελος του Κοσμικού Σχεδίου Εξέλιξης. Αν θέλετε να χρησιμοποιήσουμε« παλαιότερους παραδοσιακούς» όρους... Ο μαθητευόμενος καλλιτέχνης εργάζεται κάτω από την εποπτεία των Μετρ - Διδασκάλων, ώστε να καταφέρει να λειάνει και να τετραγωνίσει τον «ακατέργαστο - λίθο»... να τον καταστήσει κατάλληλο για την οικοδόμηση «κτίσματος» προς δόξα του Θεού. Στη συνέχεια, ως αναγνωρισμένος Καλλιτέχνης Διδάσκαλος - Μετρ, καλείται να συνεργαστεί με διάφορους «Ετέρους - τεχνίτες - Διδασκάλους» του είδους... Συνάμα καλείται να εποπτεύσει και να διδάξει τους νέους «Μαθητές - καλλιτέχνες». Όλα αυτά πάντα κάτω από την καθοδηγήσει ενός ακόμα μεγαλύτερου από αυτόν, «Μεγάλου Καλλιτέχνη - Διδασκάλου»... επίγειου ή επουρανίου Μετρ! Ο υποψήφιος καλλιτέχνης δεν μπορεί να μην ακολουθήσει μία παρόμοια πορεία. Ακολουθώντας την εσωτερική του παρόρμηση οφείλει να βρεθεί στον «κατάλληλο χρόνο και τόπο» με το «κατάλληλο πρόσωπο» που θα το Mυήσει στα μυστικά της Τέχνης ή που θα τον βοηθήσει να εντοπίσει την κλήση του και θα τον κάνει να δει πιο ξεκάθαρα τον στόχο του. Ίσος αυτό το «πρόσωπο» να μην είναι φυσικό πρόσωπο... αλλά ένα γεγονός, μία αφορμή, ένα βιβλίο, μία t.v. εκπομπή, μία επίσκεψη σε ένα μουσείο... ή απλώς, η «τυχαία» επαφή του με τα χρώματα...! Αυτό το φαινομενικά τυχαίο «σκίρτημα κάλεσμα» μπορεί να λάβει χώρα σε ανύποπτο χρόνο και τόπο... σε ένα από τα πολλά ενεργειακά σώματά μας, είτε συνειδητά - είτε υποσυνείδητα, είτε «εν εγρήγορση» - είτε εν ύπνο»... σε υλικό πεδίο όμως συνήθως Ê

106

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

σηματοδοτείτε με ένα γεγονός ή ένα πρόσωπο. Εφόσον γίνει αυτή η πρώτη μύηση, ο υποψήφιος μαθητευόμενος καλλιτέχνης αρχίζει και λαβαίνει μηνύματα και προσκλίσεις. Από παντού του έρχονται εικόνες, ειδήσεις, αντικείμενα, βιβλία... που σχετίζονται με την Τέχνη. Φυσικά αυτά τα «μηνύματα» είναι «απανταχού παρόντα» όμως ο υποψήφιος μας τώρα τους δίνει την πρέπουσα σημασία. Στο βαθμό που τα αντιλαμβάνεται... και στο βαθμό που εισχωρεί πιο βαθιά στο νόημά τους... στον ίδιο βαθμό είναι και η πορεία του προς το επόμενο σταθμό για την επίτευξη του σκοπού του, που δεν είναι άλλος... φυσικά από το να γίνει καλλιτέχνης! Μετά από την πρώτη αυτή μύηση και το πρώτο κάλεσμα ακολουθεί μία Δοκιμασία. Ο υποψήφιος καλλιτέχνης τοποθετείτε εμπρός σε ένα «Τρις στρατό» και καλείται να διαλέξει έναν δρόμο, μία κατεύθυνση...

Ο πρώτος δρόμοΣ : Ο πρώτος δρόμος είναι απλώς να ακολουθήσει το δρόμο της «θέασης»... δηλαδή να γίνει ένας φιλότεχνος - παρατηρητής - αναζητητής... ένας εραστής της Τέχνης, ένας θεράπων, ένας συλλέκτης, ένας θεωρητικός, ένα συντηρητής... έστω ένας έμπορος τέχνης

Ο δεύτερος δρόμος : Ο δεύτερος δρόμος είναι αυτός της αναμονής, της αναβολής και της απραξίας... δηλαδή να αφήσει άλλους παράγοντες εξωγενείς να τον οδηγήσουν. Το... «οι άλλοι αποφασίζουν για μας» ...είναι ότι το χειρότερο που θα μπορούσε να διαλέξει κάποιος για την όποια πορεία του.

Ο τρίτος δρόμος : Ο τρίτος δρόμος είναι αυτός της συνειδητής επιλογής και της εργασίας. Ο υποψήφιος καλλιτέχνης επιλέγει πρόσωπα και πράγματα, διαλέγει κατευθύνσεις και αποφασίζει με μόνο γνώμονα την κλίση του. Αξιοποιεί το «κάλεσμα», διαβάζει όλα τα σχετικά μηνύματα που λαμβάνει και επιλέγει αυτά που του ταιριάζουν. Σε απλό επίπεδο ο υποψήφιος καλλιτέχνης διαλέγει καλλιτεχνική σχολή, εργαστήριο, δάσκαλο και αρχίζει να εργάζεται... εσωτερικά και εξωτερικά!

Πνευματικότητα και Τέχνη

107

Εδώ είναι που εμφανίζεται (σε υλικό επίπεδο) ο πρώτος αντιληπτός Διδάσκαλος Οδηγός του υποψήφιου καλλιτέχνη. Αυτός είναι ένας δάσκαλος καλλιτεχνικών μαθημάτων, ένα συγγενής ή ένας γείτονας που ασχολείτε με μία συγκεκριμένη μορφή τέχνης... ένας πραγματικός επαγγελματίας καλλιτέχνης, ένας Μέντορας! Αυτός είναι που αναγνωρίζει πρώτος το ταλέντο και τη θέληση του υποψήφιου καλλιτέχνη και του δίνει τις πρώτες κατευθύνσεις και συμβουλές. Του συστήνει σχολή, εργαστήριο, ή τον παίρνει δίπλα του και αρχίζει να τον διδάσκει. Άλλοτε πάλη αυτός ο πρώτος Διδάσκαλος - Οδηγός γίνεται η πόρτα για να γνωρίσει ο υποψήφιος καλλιτέχνης έναν άλλο Διδάσκαλο... πιο ειδικευμένο και πιο κατάλληλο. (Η εναλλαγή των Διδασκάλων είναι κάτι το φυσικό και αναγκαίο για την εξέλιξή μας ...και λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια όλης της ζωής μας σε όλα τα επίπεδα.) Φυσικά καταλαβαίνετε πως... είτε ως εργάτης - μαθητής, είτε ως εραστής της τέχνης, ο υποψήφιος μας θα έχει κάνει μία καλή επιλογή... Αν όμως σταθεί άτολμος και διαλέξει τον δεύτερο δρόμο... τότε θα ταλαιπωρηθεί πολύ στη διαδρομή του. Αυτό όμως, δε σημαίνει ότι, κάποια στιγμή, δεν θα συνειδητοποιήσει το λάθος του... και πως, δε θα του δοθεί η δυνατότητα να επανορθώσει... Εξάλλου, θυμηθείτε το... «όλοι οι δρόμοι οδηγούν στη Ρώμη!»

Υπακοή - Εγκράτεια - Σύνεση Ο δρόμος του «Μαθητευομένου» καλλιτέχνη! Ο δρόμος του «υποψήφιου» καλλιτέχνη, τώρα μετονομάζετε σε δρόμο του «Μαθητευομένου» καλλιτέχνη! Ο «Μαθητευόμενος», κατά τον χρόνο της σπουδής του, καλείτε να βαδίσει ένα δρόμο υπακοής, εγκράτειας και σύνεσης.

1. Υπακοή ως προς το Διδάσκαλο Η πρώτη παγίδα που μπορεί να πέσει ένας «Μαθητευομένους» καλλιτέχνης είναι αυτή της αμφισβήτησης και της ανυπακοής προς το Διδάσκαλο - Τεχνίτη - Καθηγητή του. Ο μαθητευόμενος θα πρέπει να καταλάβει πως σκοπός του δεν είναι να να κρίνει... αλλά να μάθει(!)... και για να γίνει αυτό θα πρέπει να δόση όλη την προσοχή του στα λεγόμενα Ê

108

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

ή τις υποδείξεις του Διδασκάλου του. Αναμενόμενο είναι και ο «Διδάσκαλος» να έχει τρωτά - αδύνατα σημεία... ο «Μαθητευομένους» όμως δε θα πρέπει να χάσει χρόνο εστιάζοντας την προσοχή του σε αυτά... Μπορεί σε κοσμικό επίπεδο χρόνος να μην υπάρχει... σε αυτό το επίπεδο όμως όλα συντελούνται στο χώρο και το χρόνο... Είναι ανόητο λοιπόν να χάνουμε το χρόνο μας παρατηρώντας τις ατέλειες του κελύφους και να αφήνουμε να μας διαφεύγει η ουσία που είναι η μεταφορά βιωματικής γνώσεις και αποκρυσταλλωμένης πείρας... από το δάσκαλο στο μαθητή.

2. Εγκράτεια ως προς τις εσωτερικές παρορμήσεις... συναισθηματικές, ή νοητικές Η υπακοή στο Διδάσκαλο δεν νοείτε χωρίς τον έλεγχο των εσωτερικών παρορμήσεων μας. Αλίμονο αν αφήσουμε τα αδηφάγα πάθη και τα ανεξέλεγκτα συναισθήματα να μας κυβερνούν... η ζωή μας θα γίνει κόλαση, θα καταστραφούμε, θα νοσήσουμε και θα τρελαθούμε. Αντί για καλλιτέχνες που θα αναζητούμε το κρυμμένο Λόγο και την «χαμένη» Πνευματικότητα... θα καταντήσουμε νευρόσπαστα - δαιμονικές οντότητες που μόνο σκοπό θα έχουν να κάνουν έντονη την παρουσία και το «Εγώ» τους. Σαν καλλιτεχνικές οντότητες... αντί να βοηθήσουμε και να βοηθηθούμε... θα μπερδέψουμε και θα αποπροσανατολίσουμε και εμάς και τους άλλους. Αν λυπόμαστε γι’αυτά που δεν έχουμε κατακτήσει ακόμα... αν ζηλεύουμε όλους αυτούς που έχουν κατακτήσει αυτά που θα θέλαμε να κατακτήσουμε και εμείς... πολύ περισσότερο αν τους φθονούμε για το ταλέντο, το καλλιτεχνικό έργο και για την αναγνώρισή που έχουν... τότε είναι σίγουρο πως ποτέ δεν θα αποκτήσουμε το ποθούμενο... και αν τελικά το αποκτήσουμε... δε θα χάσουμε απλά την σωματική - συναισθηματική και νοητική υγεία μας... αλλά θα λεκιάσουμε την πνευματική μας υπόσταση.

3. Σύνεση ως προς τις επιλογές και τις αποφάσεις Ο Διδάσκαλος πάντα συνιστά στο Μαθητευόμενο καλλιτέχνη να μην βιάζεται να συμπεράνει... ή να μην εκφράζεται ανεξέλεγκτα και παρορμητικά με την Τέχνη του. Ο «Μαθητευομένους» καλλιτέχνης θα πρέπει να είναι συνετός και παρατηρητικός. Θα πρέπει να αφουγκράζεται, να συντονίζετε, να αυτό ρυθμίζετε και να δημιουργεί καλλιτεχνικά

Πνευματικότητα και Τέχνη

(φυσικά με το δικό του ιδιαίτερο τρόπο) σύμφωνα πάντα με τον Παγκόσμιο ρυθμό. Η επιλογές του ως προς τις τεχνικές τη θεματογραφία και τα υλικά θα πρέπει να συμβαδίζουν με το επίπεδο μαθητείας του. Δε θα πρέπει να βιαστεί ή να αγνοήσει τη σπουδή του πάνω στην τοπική και εθνική παράδοση. Ακόμα, η όποια απόφαση του, που θα έχει σχέση με την αλλαγή σχολής - τεχνοτροπίας ή διδασκάλου... θα πρέπει να παρθεί με σύνεση , όχι παρορμητικά, παρατηρώντας τα «σημεία των καιρών» και πάντα με γνώμονα το «πλήρωμα του χρόνου»

109

110

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Εικαστική δράση μέσα στο χώρο. Δημιουργία έργου επάνω σε ευτελή υλικό (χαρτόκουτα). Εννοιολογικό έργο – εγκατάσταση - στη Κερκυραική Πινακοθήκη του Μιχαήλ Άγγελου Βραδή.

(Ps.Mavro/Stavriotis ... με σημετοχή του κοινού!)

Πνευματικότητα και Τέχνη

111

ΕΜΕΙΣ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗ Σκέψεις για μία πρώτη επαφή με την τέχνη

Ί

σως μέχρι τώρα τα περισσότερα που διαβάσατε να νομίσετε πώς απευθύνονταν σε κάπως πιο «ειδικούς». Όχι! Όλα ήταν απαραίτητα (αν και εκλαϊκευμένα) για να μπορέσει ακόμα και ένας «αδαείς» να μπει στον κόσμο της καλλιτεχνικής σκέψης. Αν δεν έχετε πάρει ιδιαίτερα εικαστικά μαθήματα, ή αν δεν έχετε έρθει ποτέ σε επαφή με το χώρο της τέχνης, αυτό δεν μπορεί να σταθεί δικαιολογία για να μη δοκιμάσετε, τώρα, να προχωρήσετε στην «καλλιτεχνική μύηση» σας, άλλωστε το ότι κρατάτε στα χέρια σας αυτό το μικρό βιβλίο, ίσος να σημαίνει ότι είστε έτοιμοι! Βέβαια δεν είναι και τόσο απλό. Θα χρειαστεί να οργανώσετε επισκέψεις σε Αίθουσες Τέχνης, σε Πινακοθήκες και Μουσεία, να επισκεφτείτε περιοδικές εκθέσεις καλλιτεχνών, να αγοράσετε βιβλία και λευκώματα, να διαβάσετε βιογραφίες, να μελετήσετε Ιστορία Τέχνης, γιατί όχι, να πάρετε ακόμα και μαθήματα κάποιας τέχνης... Γενικότερα θα χρειαστεί να αρχίσετε να ζείτε μία πιο καλλιτεχνική ζωή! Η ενασχόλησή σας με την τέχνη θα σας γνωρίσει τη χαρά της δημιουργίας και θα σας βοηθήσει στην αναζήτηση της κρυμμένης Πνευματικότητας! Δεν είναι απαραίτητο να γίνετε μεγάλοι καλλιτέχνες, ή φημισμένοι θεωρητικοί της τέχνης... Μπορείτε να αρχίσετε πολύ απλώς, την καλλιτεχνική σας σπουδή, παρατηρώντας απλά τη φύση. Ξεκινήστε με έναν απλό περίπατο σε ένα πάρκο, σε μία παραλία, σε ένα βουνό. Βγείτε πιο έξω, επισκεφτείτε ένα νησί , ή ένα χωριό στο κάμπο. Mη το δείτε απλώς σαν μία ακόμα μορφή ψυχαγωγίας, ή μην ενδυθείτε τη στολή κάποιου μυστήριου «επιθεωρητή»... προσπαθήστε να είστε απλώς ο εαυτό σας. Mην είστε παθητικοί αλλά ενεργητικοί, με την έννοια της συνειδητής παρατηρήσεις. Ê

112

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Δείτε, ακούστε, μυρίστε, πιάστε στα χέρια σας, καταγράψτε νοερά, ότι σαν κάνει εντύπωση. Mαζεύετε λουλούδια, ξεραμένα θαλασσινά ξύλα, βότσαλα και πέτρες... Πάρετε τα μαζί σας, καθαρίστε τα και τοποθετείστε τα κάπου στο χώρο σας. Εκτός από όμορφη φυσική διακόσμηση πιθανών (αργότερα) να σας φανούν και με άλλη μορφή χρήσιμα. Αναζητείστε σε κάθε φυσικό αντικείμενο που περισυλλέγετε την εσωτερική του φύση.

Kράτιστε το, μιλήστε του και αγαπήστε το. Είναι σίγουρο πως αν το κάνετε ειλικρινά και από καρδιάς κάποια στιγμή (σε ανύποπτο χρόνο) θα σας μιλήσει και αυτό με το δικό του τρόπο. Ακόμα μετά από μία παρατήρηση σας μην ντραπείτε να αυτοσχεδιάσετε ένα ποίημα ή να χορέψετε, μη βαρεθείτε να σχεδιάσετε ή να ζωγραφίσετε ένα ωραίο τοπίο που είδατε... Δείτε το και σαν μία μορφή εργασιοθεραπείας, αυτοσυγκέντρωσης και δημιουργικού διαλογισμού. Αν μάθετε (αν θυμηθείτε) να παρατηρείτε γύρο σας προσεκτικά, το κόσμο σας, θα ανακαλύψετε ότι ακόμα και μέσα στην πόλη σας, στους δρόμους, στις πλατείες, στα πεζοδρόμια, στα κτίρια, ακόμα και στα σκουπίδια... θα βρείτε ενδιαφέροντα αντικείμενα, θα καταγράψετε ξεχωριστές εικόνες και θα παρατηρήσετε αξιοπρόσεκτα γεγονότα. Όλα αυτά μπορούν να σταθούν για σας, ευκαιρία για εμπνευσμένη εικαστική δημιουργία. Αρκεί να παρατηρείτε προσεκτικά γύρο σας. Αυτή η «οπτική ποσοτική συσσώρευση» να είστε σίγουροι ότι θα εκφραστεί δημιουργικά μέσω της δημιουργικής σας εικαστικής δράσης.

Mην πέσετε στο λάθος να πείτε ότι... − είμαι μεγάλος γι’αυτά... − είμαι ανίκανος να τραβήξω μία ίσια γραμμή... − δεν μπορώ να αντιγράψω μία εικόνα, πολύ περισσότερο να την εμπνευστώ... − δεν μπορώ να κάνω πράξει αυτό που φαντάζομαι, δεν έχω σπουδάσει... − δε θέλω να δείξω αυτό που σκέπτομαι και αισθάνομαι... − δε θα τα καταφέρω και θα γελοιοποιηθώ... − μου αρκεί να παρατηρώ τους άλλους... Όλα είναι λάθος σκέψεις, απλές δικαιολογίες για να μη τολμήσετε ποτέ... και για να παραμείνετε τεμπέληδες και απαθείς για πάντα. Αν επιλέγετε αυτή τη στάση ζωής, τότε..

Πνευματικότητα και Τέχνη

113

άδικα δώσατε τα λεφτά σας γι’αυτό το βιβλίο. Συνήθως ο «εξώτερος εαυτός» μας είναι πράγματι τεμπέλης και απαθή. Προτιμά να παραμένει αδρανής και παθητικός. Αυτό είναι ένα ενδεικτικό της έλξης που ασκεί η παχυλή Ύλη στο παγιδευμένο σε αυτήν Πνεύμα. Γι’ αυτό άλλωστε και δεν αναγνωρίζουμε εύκολα την απανταχού παρούσα Πνευματικότητα, που τα πάντα πληρεί και που τα πάντα περιλαμβάνει... και που τίποτα δεν υπάρχει έξω από αυτή. Αν θέλουμε να την αναζητήσουμε και να τη βρούμε... ο δρόμος της καλλιτεχνικής δημιουργίας είναι ένας πολύ καλός τρόπος. Και κάτι ακόμα. Mην κάνετε το λάθος και συγκρίνετε τον εαυτό σας με κάποιον άλλων. Mη θεωρείτε τα καλλιτεχνήματα σας υποδεέστερα και μην τα συγκρίνετε με τα δημιουργήματα άλλων φτασμένων καλλιτεχνών. Αυτοί ακολουθούν το δικό τους δρόμο... και εσείς ακολουθείτε το δικό σας.

Μια πραγματική ιστορία Θέλω να σας διηγηθώ μία πραγματική ιστορία για να δείτε πόσο κακό μπορεί να κάνουμε, ή να πάθουμε... ακολουθώντας μία τέτοια νοοτροπία. Βρισκόμουν σε μία Αθηναϊκή Γκαλερί και παρακολουθούσα άθελά μου μία συζήτηση που διεξάγονταν ανάμεσα σε ένα ώριμο ζωγράφο και τον γκαλερίστα. Ο Ζωγράφος μιλούσε για το μικρό γιό του, ο οποίος (σύμφωνα με τη διήγηση) κάποια ημέρα ζωγράφισε ένα έργο... Ο μικρός ήταν ενθουσιασμένος με το αποτέλεσμα της εργασίας του και ζήτησε από τον πατέρα του να κορνιζάρει το έργο του για να το κρεμάσει στο δωμάτιο του! Μέχρι εδώ καλά... Ακούστε τη συνέχεια. Ο πατέρας ζωγράφος είπε στο μικρό γιό του, ότι το έργο του δεν ήταν καλό και πως δεν άξιζε να το κορνιζάρει. Μάλιστα για να τον πείσει για τη γνώμη του, τον πείρε από το χέρι και τον οδήγησε στο εργαστήριο του. Εκεί του έδειξε τους «περισπούδαστους» δικούς του ζωγραφικούς πίνακες και του είπε... «Βλέπεις τί όμορφοι που είναι! Είναι ο πίνακά σου τόσο καλός σαν τους δικούς μου? Νομίζεις ότι αξίζει τον κόπο να τον κορνιζάρουμε?» Ê

114

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

... και ο ανόητος ζωγράφος πατέρας πρόσθεσε με περηφάνια στο συνομιλητή του... «Πράγματι, ο γιος μου παραδέχτηκε ότι ο πίνακας του δεν ήταν τόσο καλός σαν τους δικούς μου και πως δεν άξιζε να τον κορνιζάρει για να τον κρεμάσει στο δωμάτιο του!» Εσείς τί λέτε... αυτό το παιδί ξανά ζωγράφισε?

Mην συγκρίνετε, μην μηδενίζετε και μην απορρίπτετε τη καλλιτεχνική δουλειά κανενός... ούτε τι δική σας. Ότι δίποτε σας γεμίζει με χαρά δημιουργίας είναι μοναδικό και ανεπανάληπτο για σας.

Mην απογοητεύεστε από τις ανοησίες και τις κακόβουλες γνώμες. Νιώστε καλά με τον εαυτό σας και βαδίστε δημιουργικά στο καλλιτεχνικό δρόμο που διαλέξετε. Αρκεί να τον βαδίσετε με επιμονή και συνέπεια. Αξίζετε τα καλλίτερα και τα μπορείτε!

Τέχνη και Παιδεία Ίσος να φαντάζει εξωπραγματικό να διαχωρίζουμε την Τέχνη από εμάς και την καθημερινότητα μας. Όμως είναι ένα πραγματικό γεγονός η απόσταση των περισσοτέρων από αυτήν. Βλέπετε η... όχι και τόσο «καλλιτεχνική παίδευση» μας δηλώνει την παρουσία της από τα πρώτα μας χρόνια. Στα χρόνια της αθωότητας, τότε που ακόμα είμαστε ένας άγραφος πίνακας, όταν ακόμα έχουμε νωπές κάποιες προγεννητικές μνήμες και που η φαντασία μας καλπάζει ακατάπαυτα... κάποιος, λες και παίρνει ένα σφουγγάρι και σβήνει την «Κοσμική θύμησή», εξαφανίζει τις «αλήθειες» και τις «γνώσεις» που κουβαλάμε μέσα μας - προίκα - από ένα προηγούμενο ψυχικό επίπεδο. Το πρώτο σοκ λέγετε πως είναι είναι όταν η ψυχή ξανά ενσαρκώνετε κατά τη στιγμή της γέννησης μας. Το βαρητικό γήινο πεδίο καθώς και η δυνατές δονήσεις της παχυλής ύλης λέγετε ότι είναι κύριοι υπεύθυνοι γι αυτό το «σβήσιμο» της προγενέστερης «παιδείας» μας. Το δεύτερο κύριο κτύπημα είναι από το ίδιο το οικογενειακό περιβάλλον μέσα στο οποίο ερχόμαστε να ζήσουμε. Ανάλογα με την παιδεία και την ψυχική καλλιέργεια των γονέων μας ...γίνονται και η πρώτες καταγραφές μέσα μας. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ακόμα και από την εμβρυακή κατάσταση μας... έχουμε τέτοιου είδους καταγραφές.

Πνευματικότητα και Τέχνη

115

Τα πρώτα χρόνια στο σχολείο παίζουν και αυτά το ρόλο τους. Λέγετε πως μέχρι τα τρία πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού διαμορφώνονται η κατευθυντήριες γραμμές που πάνω σε αυτές θα διαμορφωθεί και θα εξελιχθεί ο χαρακτήρας του. Άλλοι πιστεύουν ότι αυτό συμβαίνει μέχρι τα επτά (σεπτά - 7) του χρόνια. Η αλήθεια είναι πως όσο πιο γρήγορα έρθει το παιδί σε επαφή με την Τέχνη... τόσο το καλλίτερο γι’αυτό! Ακολουθώντας αυτή τη λογική έχουν δίκιο όσοι φροντίζουν από τους πρώτους μήνες της εγκυμοσύνης να αποφεύγουν τις ακρότητες, τις βαρβαρότητες και τις χυδαιότητες. Η καλή μουσική βοηθά την ανάπτυξη του εμβρύου όσο τα χάδια και τα γλυκόλογα που του απευθύνουν οι γονείς του. Η περιποίηση του παιδικού δωματίου θα πρέπει να προσεγμένη. Τα ποιοτικά αντικείμενα και τα έξυπνα πρώτα παιγνίδια του παιδιού παίζουν το ρόλο τους καθώς και τα ακούσματα του σε τραγούδια και παραμύθια. Αργότερα τα πρώτα βιβλία θα πρέπει να συμβάλουν στη συναισθηματική νοητική και πνευματική ανάπτυξη του. Οι συζητήσεις και τα θεάματα στο σπίτι θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεγμένα. Όχι το παιδί σας δε θα μεγαλώσει μέσα σε γυάλα μακριά από την υπαρκτή καθημερινότητα... απλώς θα πρέπει να φροντίσετε να του δώσετε και εναλλακτικές προτάσεις... μια που έτσι και αλλιώς, την ποταπότητα και τη χυδαιότητα θα την συναντήσει..!

H Παιδεία γενικότερα παρέχετε δωρεάν προς όλους από το κράτος... Γιατί γελάτε? Δεν είναι έτσι? Προφανώς και δεν είναι! Άρα εσείς σαν γονείς έχετε καθήκον, εκτός από την γενικότερη παιδεία, να επιμεληθείτε την καλλιτεχνική παιδεία του παιδιού σας. Ίσος δεν έχετε ιδιαίτερες γνώσεις σε αυτό το τομέα... ενδιαφερθείτε όμως. Κάποιος γύρο σας θα είναι λίγο πιο προχωρημένος. Ζητήστε βοήθεια. Εξάλλου δε θα πρέπει να έχετε ιδιαίτερες γνώσεις για να γνωρίζεται ότι σε αυτό τον τόπο... τουλάχιστον τα Αρχαιολογικά ευρήματα και τα Μουσεία είναι άπυρα! Θα έχετε ακούσει ότι υπάρχουν Πινακοθήκες, Αίθουσες τέχνης και Ιδιωτικές συλλογές που προσφέρονται για επίσκεψη, όσο για βιβλία και οπτικά βοηθήματα... τώρα με το Ίντερνετ είναι διαθέσιμα σε όλους. Τρόποι υπάρχουν για την πληροφόρηση σας, αρκεί εσείς οι ίδιοι να αποφασίσετε να λειτουργήσετε έτσι! Στο σπίτι, στο γραφείο και στην επιχείρηση σας φροντίστε να υπάρχουν ανηρτημένα ή τοποθετημένα στο χώρο κάποια εικαστικά έργα. Προτιμήστε έργα νέων καλλιτεχνών. Έτσι θα υποστηρίξετε τους νέους δημιουργούς και τα έργα... δε θα στοιχίζουν περισσότερο από μία οικογενειακή έξοδο σας σε... χασαποταβέρνα! Ê

116

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Αφιερώστε ένα απόγευμα για την επίσκεψη (με τα παιδιά σας) σε μία γκαλερί... μία Κυριακή επισκεφτείτε έναν Αρχαιολογικό χώρο, ένα Μουσείο ή μία Πινακοθήκη. Προ ετοιμασθείτε - ενημερωθείτε πριν από αυτή την επίσκεψη. Παρακολουθείστε ένα Θεατρικό έργο ή μια Μουσική εκδήλωση. Φροντίστε να συνοδεύεστε πάντα από τα παιδιά σας. Ακόμα καλλίτερα, επισκεφτείτε το εργαστήριο ενός καλλιτέχνη και μιλήστε μαζί του. Διαλέξτε στον κύκλο σας πάντα να υπάρχουν καλλιτέχνες. Η επαφή μαζί τους είναι μια καλή ευκαιρία, στα μάτια των παιδιών σας, να «απομυθοποιείτε» η ζωή τους και να γίνονται ως δημιουργοί οικείοι και καθημερινοί . Καθιερώστε κάποια οικογενειακή δημιουργική απασχόληση. Ζωγραφίστε, παίξτε με πυλό, τραγουδήστε, αυτοσχεδιάστε ένα μικρό θεατρικό... στήστε βραδιές ανάγνωσης κλπ. Όλα αυτά, αν γίνουν υποχρεωτικά, δεν αποτελούν εγγύηση ότι θα σας ευαισθητοποιήσουν καλλιτεχνικά 100%... Θα πρέπει να αναγνωρίσετε την αναγκαιότητα και να λειτουργήσετε με την «Πρόθεση» να βάλετε την Τέχνη στη ζωή σας! Έτσι και εσείς θα γίνεστε καλλίτεροι... και τα παιδιά σας θα έχουν εναλλακτικές προτάσεις για τη δημιουργική τους ψυχαγωγία! Αύριο, ίσος είναι πιο εύκολο γι’ αυτά να ακολουθήσουν μια καλλιτεχνική δραστηριότητα... ή τουλάχιστον να γίνουν πραγματικοί «Εραστές της Τέχνης» και φιλότεχνοι.

Πρόταση για τους «Εραστές της Τέχνης» Στις ημέρες μας υπάρχουν πάρα πολλά βιβλία - βιβλιαράκια που δίνουν ιδέες για διάφορες καλλιτεχνικές κατασκευές... Μιλούν για ζωγραφική, πλαστική, κεραμική, βιτρό ψηφιδωτό, δημιουργία κοσμημάτων και αθυρμάτων κλπ... Πράγματι είναι πολύ χρήσιμα και κατατοπιστικά. Μας ενημερώνουν για τα τί υλικά θα χρησιμοποιήσουμε που θα τα βρούμε και πως θα προχωρήσουμε βήμα βήμα στην καλλιτεχνική εργασία μας. Αξίζει τον κόπο να τα αναζητήσετε στα κατάλληλα βιβλιοπωλεία και να διαλέξετε την τεχνική που σας ενδιαφέρει. Ακόμα προσφέρονται για εκπαιδευτικούς που ασχολούνται με παιδιά αλλά και για γονείς που θέλουν να «παίξουν» δημιουργικά με τα παιδιά τους. Θα είναι μία καλή εισαγωγή στην καλλιτεχνική δημιουργία. Ακόμα, πολλά Πνευματικά κέντρα, Κοινωφελείς οργανισμοί, Εκκλησιαστικά φροντιστήρια αλλά και Μουσεία... οργανώνουν σεμινάρια, ή παραδίδουν μαθήματα καλλιτεχνικών που θα μπορούσαν να φανούν πολύ χρήσιμα στους εραστές της τέχνης.

Πνευματικότητα και Τέχνη

Έχω προσωπική πείρα από τέτοια καλλιτεχνικά τμήματα. Είδα σε αυτά, πολλούς απλούς ανθρώπους, διάφορων επαγγελματικών κοινωνικών και μορφωτικών τάξεων (που δεν είχαν ποτέ καμία σχέση με την τέχνη) να μαθαίνουν και να εξελίσσονται σε πραγματικούς καλλιτέχνες... ακόμα και σε επαγγελματίες του είδους! Αναζητήστε αυτά τα προγράμματα και ενεργοποιηθείτε!

«Καραμελίτσες και άλλα... σε κολάζ»! Εικαστικά αστειάκια από τον Ps.Mavro/Stavriotis... στην Εθνική Πινακοθήκη - Παράρτημα Κέρκυρας (στη Κάτω Κορακιάνα), στο πλαίσιο προγράμματος. Μία εκδήλωση για παιδιά...

Εικαστικό – Συνθετικό Παιχνίδι (Ανακύκλωσης αποκομμάτων)… με προεπιλεγμένα εικαστικά σκουπίδια (αποκόμματα) που βρίσκονται μέσα σε ένα ζωγραφικό εργαστήριο.

117

118

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

The box of Mysteries.

«H ζωή είναι ωραία!!! ...και ο θάνατος, δεν είναι μόνο θλιβερός... αλλα και ΚΙΤΣ...!!!»

(Iδιωτική «Kερκυραϊκή Πινακοθήκη» Mιχαήλ Aγγέλου Βραδή). Ακρυλικά και σκόνες σε καμβά.

Ps.Mavro/Stavriotis

Πνευματικότητα και Τέχνη

119

ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΩΣ ΕΠΙΛΟΓΟΣ

H Ζωγραφική στον πρωταρχικό της τόπο, στην πρωτογενή της μορφή - εκεί που συλλαμβάνεται η ιδέα, που καταγράφεται... και που γεννιέται το κάθε νέο έργο!

Η φαινομενική ελαφρότητα, μιας γρήγορης καταγραφής της όποιας εικαστικής ιδέας προκαλεί πάντα ερωτηματικά. Που αρχίζει το σκαρίφημα, το πρώτο σχεδίασμα, η εικαστική σημείωση της ιδέας... και πότε αυτή η διαδικασία τελειώνει? Πότε αρχίζει το προσχέδιο να εκδηλώνετε εικαστικά ως «έργο» (?)... και πότε τελικά ολοκληρώνετε; Μπορεί ένα προσχέδιο - ένα σκαρίφημα - ένα πρόπλασμα να θεωρηθεί «έργο»? Και αν Nαι(!) ...τότε, πιο νόημα έχει η περεταίρω εργασία πάνω σε αυτό ...και γιατί θα πρέπει ο καλλιτέχνης να χάσει εικαστικό χρόνο παλεύοντας για την τεχνική περάτωση, για το φινίρισμα και για την «άρτια» παρουσίασή του? Μήπως (κάποιες φορές) θα πρέπει να αρκέσουμε - απλά - στην αυθόρμητη καταγραφή της όποιας εικαστικής ιδέας... αποφεύγοντας να αναλωνόμαστε με την υλοποίηση του όποιου «έργου επί κάδρου»; Μην παγιδεύεστε στο κυνήγι της σοβαροφάνειας του φινιρίσματος και της «τελειότητας» ενός έργου. Φυσικά «πρόχειρες» καταγραφές δεν υπάρχουν, αν σκεφτούμε ότι ο καλλιτέχνης έχει αφιερώσει στον παρελθόν άπειρο χρόνο μέχρι να κατακτήσει την ευκαιρία και τη γρηγοράδα που απαιτείται για την σύλληψη της εικαστικής Ιδέας, καθώς και για την άμεση καταγραφή της. Ê

120

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Σήμερα, όλοι μας, αντιλαμβανόμαστε - σκεπτόμαστε - ενεργούμε αλλά και συναισθανόμαστε «πολύ πιο γρήγορα». Δεν είμαστε «εξυπνότεροι» από τις προηγούμενες γενιές... απλά η πληροφόρηση που έχουμε και η τεχνολογία που διαθέτουμε μας επιτρέπει να επιλέγουμε και να υλοποιούμε πιο γρήγορα τις ιδέες μας. Αυτό έχει επηρεάσει ασφαλώς (θετικά) και την εικαστική παραγωγή! Η πρόσβαση στο Ίντερνετ, η ποιότητα και η ποικιλομορφία των υλικών, η πληροφόρηση γύρω από τις τεχνοτροπίες που εμφανίζονται ...αλλά και άμεση ενημέρωση για τις καλλιτεχνικές εργασίες που παρουσιάζονται (όχι μόνο στις τοπικές Αίθουσες Τέχνης... αλλά σε όλο τον Κόσμο... καθιστά θεμιτό το, να ενεργούμε και εικαστικά «πιο γρήγορα». Αν προσθέσουμε και την «ελαφρότητα», τη φρεσκάδα και το «παιχνίδι» που λαμβάνει χώρα, κατά την διάρκεια της καλλιτεχνικής δημιουργίας (μέσα στο ατελιέ του καλλιτέχνη) τότε, το όποιο έργο - σκαρίφημα αποκτά και μια άλλη πιο ευχάριστη διάσταση. Αυτή η ανάλαφρη «προχειρότητα» (ως προς την πρωταρχική καταγραφή της αρχικής σύλληψης) δεν μπορεί να εξαφανίσει - να μηδενίσει, ή να μειώσει το (όποιο) μελλοντικό «τελικό έργο»... Απεναντίας, η παρουσίαση όλων αυτών των «προσχεδίων» ωριμάζει τον καλλιτέχνη και το φιλότεχνο, καθιστώντας τους «πιο έτοιμους» για την δημιουργία και την αποδοχή του (όποιου) αναμενόμενου μελλοντικού «KAΛΛITEXNHMATOΣ»! Εισαγωγικό κείμενο σε παρουσείαση έργων.

Παράδοση και Aκαδημαϊσμός Η Ομοιότητα ως προς το «αρχέτυπο», η πιστή αντιγραφή της φύσης και η δογματική προσήλωση στην παράδοση... μπορεί να οδηγήσει σε αδιέξοδα. Μία από τις πολλές παγίδες που μπορεί να καταπιούν και να εξαφανίσουν το έργο ενός καλλιτέχνη είναι και ο κακός εννοούμενος «Ακαδημαϊσμός». Η δηλαδή η αποδοχή, η τυποποίηση και η πιστή στείρα αναπαραγωγή ενός καθιερωμένου ελιτίστικου και ανώδυνου για την κυρίαρχη τάξη τρόπου καλλιτεχνικής έκφρασης. Η δογματική προσήλωση σε υλικά, τεχνοτροπίες, τυπικά, παραδοσιακές θεωρήσεις και συμπεριφορές είναι που οδηγούν σε μία επαναλαμβανόμενη και όλο ένα πιο εκλεπτυσμένη καλλιτεχνική φόρμα. Η «συνείδηση του πρακτέου», η τυποποίηση της εργασίας και η

Πνευματικότητα και Τέχνη

121

περαιτέρω εκλέπτυνση της, οδηγεί στη Δημιουργία μιας Παραδοσιακής Συμπεριφοράς που με τη σειρά της οδηγεί στη «Μανιέρα» και στον «Ακαδημαϊκό» τρόπο θεώρησης. (...αυτά δεν είναι αποκλειστικά κακό). Δεν πρέπει να συγχέουμε την «Παράδοση» και τον «Ακαδημαϊσμό». Οι (εκάστοτε Ακαδημαϊκές) απόψεις και κανόνες, αλλάζουν ανάλογα με το χρόνο και τον τόπο, ενώ η παραδοσιακή εμπειρία και τέχνη, διαιωνίζεται και αποτελεί μέρος της Αιώνιας γνώσεις και πείρας... Η λεγόμενη «Παράδοση»... Είναι ένα «αποκρυστάλλωμα» αισθητικής εμπειρίας που διαρκώς έπανά - ανακαλύπτουμε, έπανά - επεξεργαζόμαστε, έπανά - κατανοούμε και τελικά έπανά - μορφοποιούμε (όλο με μεγαλύτερη προσέγγιση προς το αληθινό) στα καλλιτεχνήματα μας. Και λέμε... «έπανά - ανακαλύπτουμε» γιατί αυτές οι αισθητικές δομές υπήρχαν υπάρχουν και θα υπάρχουν παντού και πάντα! Θεωρούμε ότι είναι μέρος μιας ξεχασμένης μυστικής αισθητικής γνώσεις που προσπαθούμε να «έπανά - θυμηθούμε» βιώνοντας και κατασκευάζοντας, αενάως, εργαλεία, αντικείμενα καθημερινής χρήσης και τελετουργικά αξεσουάρ... Προσπαθούμε (με κάθε μορφή τέχνης) να βιώσουμε συνειδητά την πραγματικότητα, να προσεγγίσουμε την όποια αλήθεια... και να καταγράψουμε «μεταφυσικές» έννοιες, ή ρεαλιστικές εμπειρίες... με συμπυκνωμένα «γραφικά - λεκτικά - εννοιολογικά» σύμβολα. Ο λεγόμενος «Ακαδημαϊσμός»... είναι αποτέλεσμα μίας αυστηρής τυποποίησης αισθητικών κανόνων, καλλιτεχνικών τεχνικών... αλλά και ενός, «ασφυκτικά καθοδηγουμένου» τρόπου σκέψης, αναζήτησης και συμπεριφοράς, όχι μόνο στην τέχνη, αλλά, σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας. Το απυρόβλητο, το «αναμφισβήτητο», κοινά (ή, όχι κοινά...) αποδεκτό κατεστημένο... «συντηρεί» και «προστατεύει» το εκάστοτε σύστημα, εμποδίζοντας νέες ιδέες να εκφραστούν και νέους τρόπους να πραγματωθούν. Ο λεγόμενος «Ακαδημαϊσμός»... μελετά, ερευνά και κρίνει σύμφωνα με πρότυπα σκέψης, που συχνά, δε φανερώνουν μόνο δυσπιστία, δυστροπία και στενομυαλιά... αλλά πολλές φορές είναι και επικίνδυνα αντιδραστικές! Ο αισθητικός «Ακαδημαϊσμός» υπόκειται σε άρχουσες ιδεολογίες, επηρεάζεται από θρησκευτικά Δόγματα, υποστηρίζει συγκεκριμένες Κοινωνικές Τάξεις, υποθάλπει ακόμα και επικίνδυνα Εθνικιστικά, Φυλετικά, η Κομματικά «κινήματα».Ο «Ακαδημαϊσμός», σε συνδυασμό με το Θρησκευτικό Δογματισμό, με τον λαϊκίστικο Εθνικισμό Ê

122

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

συνδεδεμένος με τον εκάστοτε Κομματισμό... είναι ότι χειρότερο για έναν πραγματικά ελεύθερο τρόπο σκέψης... και φυσικά, όχι μόνο για θέματα Αισθητικής προσέγγισης. Οι κανόνες, ως προς τα κριτήρια Αισθητικής έκφρασης, είναι απαραίτητοι μερικές φορές... όχι για τη δημιουργία και την αποδοχή ενός καλλιτεχνήματος... τόσο για την κατανόηση της τεχνητής διαδικασίας παραγωγής του, όσο και για την «νοητική» προσέγγιση του. Η τήρηση πάλι ορισμένων αισθητικών και τεχνικών υλικών προδιαγραφών... που άπτονται της «Παράδοσης»... μπορούν να δώσουν την «διαπίστευση» ως προς την αυθεντικότητα του. Εδώ ίσως ο «Ακαδημαϊσμός» να συναντά την «Παράδοση»! Φυσικά η αναφερόμενη από εμάς «Παράδοση»... δεν έχει καμία σχέση με το λεγόμενο «φολ-κλορ» ούτε με τα «λαϊκά αντικείμενα» που προσφέρονται προς πώληση... Η τήρηση όμως παραδοσιακών αισθητικών, μορφικών και υλικών κανόνων... πρέπει και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να γίνουν αυτά τα «τουριστικά εμπορεύματα», αισθητικά πιο προσεγμένα. Ο αισθητικός εκχυδαϊσμός, που είναι αποτέλεσμα μιας, ολοένα αναζητούμενης, φθηνής μαζικής παραγωγής «παραδοσιακών» (τάχα) αντικειμένων... οδηγεί (μέσα από το «κιτς») σε έναν ιδιότυπο «αισθητικό θάνατο» που ευνουχίζει κάθε προσπάθεια «αισθητικής επανασύνδεσης» με το «αρχικό Πρότυπο». Και όταν το «Πρωτότυπο» παραλλάσσετε, με γνώμονα το κέρδος και αποκόπτετε από το «Πρότυπη πνευματική Ιδέα - Αρχέτυπο»... τότε, δεν οδηγεί... ούτε το φιλότεχνο - χρήστη - αγοραστή στον «ζητούμενο»… αλλά ούτε και τον τεχνίτη - καλλιτέχνη - δημιουργό! Το «ζητούμενο» αναζητείται... και οφείλουμε να το αναζητήσουμε! Εισαγωγικό κείμενο σε παρουσείαση έργων.

Η «Αφελής» και η «Aνωφελής» τέχνη Αφέλεια, Αφελής, Αφελές, Αφελή, Αφελέστατο, Aνεμελής, Aνεμελή, Ανέμελο, Aνεμελές, Ανεμελέστατο, Ανέφελο, Aνωφελές, Η «Αφελής» τέχνη δεν έχει «ίδιον όφελος». Η «Ανωφελή» τέχνη είναι η «Άσκοπη» τέχνη... «δίχως σκοπό» και «στόχο». Δε ζητά να υποδείξει, να υπονοήσει, να υποβάλλει, ή να προβάλλει. Δεν έχει σκοπό να «υπηρετήσει» καμία ιδέα, καμία κοσμοθεωρία, καμία πίστη ή

Πνευματικότητα και Τέχνη

123

πολιτική... πολύ περισσότερο δεν ακολουθεί κανένα «στυλ», κανένα «νόημα», καμία «τάση» και καμία «σχολή»! Είναι τέχνη «κενή σκοπιμοτήτων». Γίνεται, εκδηλώνεται, παρουσιάζεται, αναδύεται σε μέσα από το υπαρκτό «κενό», περιέχει «κενό» και καταλήγει στο «κενό». Η «αφελής» - «άσκοπη» τέχνη... είναι η «παιδική» τέχνη, η «ελαφρά» και «απροβλημάτιστη». Τέχνη δίχως «βαθειά νοήματα» και «απόκρυφο περιεχόμενο»! Η τέχνη δεν υπάρχει επειδή υπάρχουμε εμείς. Υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει πάντα και παντού! Εμείς είμαστε περαστικοί. Η τέχνη είναι παντοτινή και ενιαία, δίχως λόγο και αιτία, γιατί... είναι αυτή, «Λόγος» και «Αιτία»! Το όφελος, το νόημα, ο σκοπός και όλα τα παρεμφερή είναι το περιεχόμενο που δίνουμε στην τέχνη για να τη φέρουμε στα μέτρα μας, να την κάνουμε «κατανοητή» και «χρήσιμη». Η τέχνη δεν είναι οικονομία ούτε φιλοσοφία, ούτε πολιτική. (Όλα αυτά θα έπρεπε να είναι τέχνη). Η τέχνη δε χρειάζεται κατανόηση, ούτε φιλοσοφική προσέγγιση... Χρειάζεται παρατήρηση, ανοχή και δράση. Η τέχνη δε διδάσκεται... (διδάσκεται η ιστορία της και η «τεχνική»). Η τέχνη απλώς βιώνεται! Η τέχνη είναι «παιχνίδι». Κάνουμε Τέχνη όπως παίζουμε ένα «παιχνίδι»! Ζωγραφίζουμε, γράφουμε, σκαλίζουμε, κτίζουμε, χορεύουμε, μιμούμαστε... απλώς όπως τρώμε, όπως κοιμόμαστε, όπως ερωτευόμαστε, όπως πεθαίνουμε... Έτσι απλά... «Άσκοπα», «Ανώφελα» και «Ανέμελα»! Ξανά διαβάζοντας, μετά από καιρό, αυτό το κείμενο, θεωρό απαραίτητο να διευκρινίσω πως όταν αναφέρομε στην «αφελή» και «άσκοπη» τέχνη... δε λέγω πως η τέχνη είναι χωρίς «Λόγο»... δηλαδή κενή περιεχόμενου... άλλωστε αυτός είναι και ο σκοπός της εσωτερικής αναζήτησης του καλλιτέχνη... μέσω της εργασίας του να βρει τον «Λόγο» που αναζητείται! Αλλάξτε τώρα τη λέξη «Λόγος» με την λέξη «Πνευματικότητα»... και να η πραγματική αναζήτηση μας! Χαριτολογώντας «Αφελή τέχνη» θεωρώ την.. όχι υποβολιμαία τέχνη! Αυτό να γίνει ξεκάθαρο. Εισαγωγικό κείμενο σε παρουσείαση έργων.

Tέχνη παντού, από όλους και με οτιδήποτε. Μιλώ για μια νέα αντίληψη στην Τέχνη. Σκοπός της νέας τέχνης είναι όχι απλά το ζωγραφικό, να ενσωματωθεί σε άλλες μορφές τέχνης (θέατρο, κτήριο, μνημείο), αλλά η διαδικασία να απλωθεί μέσα στον κόσμο, στους Δημόσιους χώρους, στους τόπους δουλειάς, στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Ê

124

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Σκοπός της «νέας Τέχνης» είναι να γίνεται «Τέχνη παντού, από όλους και με οτιδήποτε». H μαζικοποίηση και η συμμετοχή του κοινού στη διαδικασία είναι ο απώτερος σκοπός. Κάτω από αυτές τις σκέψεις βλέπω το αποτέλεσμα της δουλειάς μου σαν μια συνεχή σπουδή αναμονής, κάποιου γεγονότος που θα μου δώσει δυνατότητα να συμμετάσχω στην οργάνωση και τη διαδικασία μιας πιο μαζικής δημιουργίας... Εισαγωγικό κείμενο σε παρουσίαση έργων.

H Tέχνη λυτρώνει τον Δημιουργό... Η Τέχνη λυτρώνει... όχι μόνο το θεατή, αν και αυτόν απλά τον ευαισθητοποιεί... η Tέχνη λυτρώνει τον Δημιουργό της! H διαδικασία είναι αυτό που βοηθά τον καλλιτέχνη να μιλήσει με τον εσώτερο εαυτό του και να αυτό-αναλυθεί. H διαδικασία της δημιουργίας ενός έργου είναι αυτή που ισορροπεί, εκτονώνει και κρατά τον καλλιτέχνη σε συνεχή αναζήτηση.

Tο αποτέλεσμα πολλές φορές για τον ίδιο το δημιουργό είναι χωρίς αξία. Aξία το εκτιθέμενο έργο έχει για το φιλότεχνο, τον αγοραστή, το συλλέκτη και τον τεχνοκριτικό. H χρηματική αξία (ίσως) είναι η μόνη αξία που έχει το τελειωμένο έργο για το Δημιουργό του(!).

Eκθέτει και πουλά κατά κύριο λόγο για να μπορέσει να συνεχίσει να δημιουργεί. Συνέντευξη, στη KΑΤΕΡΙΝΑ ΘEOΦIΛH, για το περιοδικο «Αλεξίσφαιρο».

Η αποκωδικοποίηση του έργου μου. ...Είναι δύσκολο να κάνω αυτή την αποκωδικοποίηση του έργου μου. Αυτό που μπορώ να πω μόνο είναι ότι μέχρι τώρα στα έργα μου υπάρχει εικόνα. Δηλαδή το έργο “διαβάζεται”. Συνήθως απεικονίζεται μια μοναχική φιγούρα γυναίκας, πλαισιωμένη σχεδόν πάντα από τα “ιερά τετράγωνα”. “Ιερά τετράγωνα” ονομάζω κάποια σχήματα (κύκλοι, τρίγωνα, τετράγωνα, γραμμές) που λειτουργούν σαν μια γραφή κρυπτογραφημένη και διηγούνται μια ιστορία απόκρυφη, άγνωστη ακόμα και σε μένα. Oι φιγούρες μου αλλάζουν μορφές συνεχώς, τη μια είναι γυναίκες, την άλλη άγγελοι, πότε είναι μονόχρωμες (μαύρες - άσπρες) και πότε έντονα χρωματισμένες με φλογερό κόκκινο σε φόντο μπλε. Tα “τετράγωνα” είναι στοιχείο στη δουλειά μου που προηγήθηκε και που εξελίχτηκε στη σημερινή μορφή μετά από αρκετή έρευνα. Σήμερα τα σχήματα αυτά τείνουν να εξαφανίσουν τις ανθρώπινες φιγούρες... Συνέντευξη, στη KΑΤΕΡΙΝΑ ΘEOΦIΛH, για το περιοδικο «Αλεξίσφαιρο».

Πνευματικότητα και Τέχνη

Για την επίλυση των «Εικαστικών προβλημάτων». υσικά και δεν είμαι ειδικός για να δώσω λύσεις. Ειδήμονες είναι οι του καλλιτεχνικού επιμελητηρίου παρακινούμενοι του Υπουργείου Πολιτισμού. Ένα ξέρω, ότι θέλω μια σοβαρή γκαλερί, να συνεργάζομαι τίμια, να μη θεωρούνται τα χρώματα και τα υλικά που χρησιμοποιώ είδη πολυτελείας, να υπάρχουν μουσεία και άλλοι εκθεσιακοί χώροι σε κάθε πόλη της Ελλάδας που να μπορώ να εκθέτω, να προσεχτεί στην Παιδεία ό,τι έχει σχέση με την τέχνη, να δοθούν κίνητρα και φοροαπαλλαγές στον ιδιωτικό τομέα για αγορά έργων.

Kι αν δε ξαναγίνουν Ολυμπιακοί Αγώνες στην Ελλάδα... δε με πειράζει καθόλου. Συνέντευξη, στη KΑΤΕΡΙΝΑ ΘEOΦIΛH, για το περιοδικο «Αλεξίσφαιρο».

125

126

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

«Το να «μοιράζεσαι καλλιτεχνικά» είναι Πολιτισμός!» Οι καλλιτέχνες Ps.Mavro/Stavriotis & G.A.Micalef σχεδίασαν ζωντανά μπροστά στους παρευρισκόμενους και χάρισαν έργα τους. (Iδιωτική «Kερκυραϊκή Πινακοθήκη» Mιχαήλ Aγγέλου Βραδή)

Η Τέχνη δεν τελειώνει ποτέ Η Τέχνη δεν τελειώνει ποτέ, δεν πεθαίνει, ούτε μπορεί κάποιος να την εξαφανίσει. Ακρότητες και υπερβολές υπήρξαν πάντα και παντού σε όλες τις εποχές και σε όλα τα κινήματα... αυτό που δυσκολευόμαστε να κατανοήσουμε είναι ότι ο κόσμος μας αλλάζει, η τεχνολογία προχωρά... η «ποσοτική συσσώρευση» που συμβαίνει και σήμερα στον εγκέφαλό μας, μας οδηγεί (με ασύλληπτη ταχύτητα) προς τον «κρίσιμο αριθμό» που σύντομα θα ακουμπήσουμε και θα ξεπεράσουμε... ώστε να υποστούμε τη ΝΕΑ METAΛΛAΞH που έρχεται... θέλουμε δεν θέλουμε. Οι ΝΕΕΣ ENNOIEΣ που θα μας απασχολούν στο μέλλων, προς το παρόν μας είναι άγνωστες και μόνο διαισθητικά αντιλαμβανόμαστε την ύπαρξη τους... Αλλά και οι ΝΕΕΣ ΦΟΡΜΕΣ που απαιτούνται να βρεθούν για να εκφραστούν αυτές οι αυριανές ENNOIEΣ δεν μπορούν να δοθούν από αυτό το πολιτισμό μας ακόμα... Ίσος το κυριότερο βήμα που μπορούμε να κάνουμε τώρα είναι να συνειδητοποιήσουμε την επερχόμενη αλλαγή, να κατανοήσουμε την νομοτέλεια της και να τρέξουμε να την προϋπαντήσουμε, ακόμα και αν σκοντάψουμε στην βιασύνη μας. Αισθητικά «ατοπήματα» και «λάθη έκφρασης» έχουν γίνει πολλά στο παρελθών, αυτά όμως δεν εμπόδισαν την τέχνη να εκφραστεί... απεναντίας την έκαναν να τρέξει γρηγορότερα. Ας συνεχίζουμε να πειραματιζόμαστε λοιπών και ας μην πάψουμε να φιλοσοφούμε αλλά και να μελετούμε τις σκέψεις των προπατόρων μας.

Πνευματικότητα και Τέχνη

127

128

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ O Παναγιώτης Μαυρόπουλος γεννήθηκε το Νοέμβριο του 1955 στο νησί των Ομηρικών Φαιάκων, στο νησί του Αλκίνοου και της Ναυσικάς ...στην όμορφη Κέρκυρα! Από μικρός όμως, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα όπου συνεχίζει να ζει και να εργάζεται.

• Αποφοίτησε από το τμήμα Γραφικών τεχνών της Σχολής Δοξιάδη, με δασκάλους τους: Aγρανιώτη, Σπέντζα, Kατσουλίδη, Γεωργιάδη, Παρμακέλη, Zουμπουλάκη κ.λπ. • Tο 1982 -83 εργάστηκε στο εργαστήριο σκηνογραφίας του Εθνικού Θεάτρου.

• Χειμώνας 1988 συνεργάστηκε σε ενημερωτική εκπομπή του P. Σταθμού 9,84 παρουσίασης εκθέσεων, Νέους Ζωγράφους και παίρνοντας συνεντεύξεις από πρόσωπα της τέχνης.

• Κείμενα του, παρουσιάσεις, συνεντεύξεις, αναφορές σχετικές με το έργο του καλλιτέχνη έχουν παρουσιαστεί σε περιοδικά τέχνης, Λόγου, ποικίλης ύλης, Εφημερίδες και P. Σταθμούς της Αθήνας.

• Από το 1976 έως το 1990 παρουσίασε μία έντονη εκθεσιακή δραστηριότητα... με πολλές Ατομικές & Ομαδικές Εκθέσεις.

• Από το’ 91 και μετά ο καλλιτέχνης στράφηκε σε «μυστικές» προσωπικές φιλοσοφικές αναζητήσεις που είχαν σαν αποτέλεσμα μία οικιοθελή φαινομενική απομόνωση του. Συνεχίζει όμως, να «εργάζεται εσωτερικά»!

• Το 1995, εμπνεόμενος από έναν «δημιουργικό μυστικισμό», κάνει μία μεγάλη στροφή εγκαταλείπει την κοσμική ζωγραφική και στρέφετε προς την παραδοσιακή Αγιογραφία. Tη σπουδάζει και την ασκεί μέχρι και το 2000... όπου με τη σειρά της την εγκαταλείπει και αυτή!

• Μετά το 2000 Ξανά σιωπά καλλιτεχνικά...

• Παράλληλα, με το καλλιτεχνικό του έργο, εργάστηκε ως ART DIRECTOR σε μεγάλα εκδοτικά συγκροτήματα, σχεδιάζοντας περιοδικά ευρείας κυκλοφορίας...

• Ασχολήθηκε με την Αρθογραφία και με τη Συγγραφή Βιβλίων. (έχουν εκδοθεί 15 βιβλία).

• Ασχολήθηκε ακόμα και με το σχεδιασμό χαρτοπαιγνίων (έχουν εκδοθεί 6 διαφορετικές τράπουλες).

Πνευματικότητα και Τέχνη

Aτομικές Εκθέσεις 1983 : Αίθουσα Τέχνης Πειραιά.

2010 : Κερκυραϊκή Πινακοθήκη

1984 : Αίθουσα Τέχνης Αντήνωρ

2011 : Αίθουσα Τέχνης Τένεδος

1985 : Αίθουσα Τέχνης DADA

2012 : Κερκυραϊκή Πινακοθήκη

1986 : Αίθουσα Τέχνης Πειραιά.

2013 : Κερκυραϊκή Πινακοθήκη

1988 : Αίθουσα Τέχνης Επίπεδα

Ζωγραφικά έργα του βρίσκονται • Στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ίων Bορέ, • Στη Δημοτική Πινακοθήκη Αθηνών, • Στο Σκιρώνιο μουσείο, • Στη Κερκυραϊκή Πινακοθήκη... ...και σε πολλές Ιδιωτικές Συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Tα υλικά που χρησιμοποιεί είναι σκόνες, ακριλικά, αυγοτέμπερα και ένθετο κολλάζ..

Ομαδικές Εκθέσεις • Από το 1976 μέχρι σήμερα έχει λάβει μέρος σε πάρα πολλές ομαδικές εκθέσεις, σε εικαστικές συναντήσεις και εικαστικά δρώμενα…

• Από το 1991 ως το 1994 , ο καλλιτέχνης σιωπά και «εργάζεται εσωτερικά»!

• Το 1995 ως το 2000, ο καλλιτέχνης ασκεί την παραδοσιακή Αγιογραφία.

• Μετά το 2000, ως το 2008 ο καλλιτέχνης ξανά σιωπά ζωγραφικά και αφιερώνετε στη Συγγραφή βιβλίων.

• Από το 2009 μέχρι σήμερα, ο καλλιτέχνης - συγγραφέας αναπτύσσει και πάλι καλλιτεχνική δραστηριότητα, συμμετέχοντας σε παρουσιάσεις ζωγραφικών έργων του σε Αίθουσες Τέχνης, Πινακοθήκες αλλά και σε χωριά Σημαντική είναι η οργάνωση και η συμμετοχή του σε Εικαστικά δρώμενα στο Υποκατάστημα της Εθνικής Πινακοθήκης στη Κάτω Κορακιάνα στν Κέρκυρα.

129

130

Παναγιώτης Μαυρόπουλος

Σήμερα • Σήμερα, ο καλλιτέχνης, ζει σε ένα μικρό απομονωμένο χωριό. Ζωγραφίζει μόνο για τον εαυτό του και τους φίλους του. Ταυτόχρονα εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρων για τη Λαογραφία και την Παράδοση. Εκτός από τη ζωγραφική, μεγάλη αγάπη του, είναι το περπάτημα σε παλιά παραδοσιακά μονοπάτια, οι μακρινή περίπατοι στο βουνό, η ζωή στη φύση, η φωτογραφία, το διαδίκτυο και φυσικά η μελέτη και η Συγγραφή!

E-mail psmavro@yahoo.gr O PSMavro σε blogspot http://artpm.blogspot.com/ http://pittouresseskatoula.blogspot.com/ http://psmavro.blogspot.com/

Ποιητικές συλλογές / P.S.Mavro/Stavriotis http://ancientgreece-psmavro.blogspot.com/ http://dourios-ippos.blogspot.com/ http://eposgilgamesh.blogspot.gr/ http://www.facebook.com/note.php?note_id=208716682563529

O PSMavro σε facebook http://www.facebook.com/profile.php?id=100002755951701 http://www.facebook.com/media/set/?set=a.123902314378300.16935.100002755951701&type=3 http://www.facebook.com/media/set/?set=a.207785099323354.35067.100002755951701&type=3 http://www.facebook.com/media/set/?set=a.192467014188496.31862.100002755951701&type=3 http://www.facebook.com/media/set/?set

Σχεδιασμός: ΝIKΟΣ ΑΜΠΛΙΑΝΙΤΗΣ Visual Designer Αγίου Πολυκάρπου 19, 17124 Νέα Σμύρνη - Τηλ.: 2109346391, 6973686570 e-mail: funartstudio@yahoo.gr Περισότερα στη διεύθυνση: http://ablianitis.jimdo.com/ http://www.flickr.com/photos/46716472@N00/

ΚΕΡΚΥΡΑ 2014