We Gaan Op Reis

n zoveel wense , n e s n e m l e e zov Samenleven:

n a a g “We op reis...”

Je leeft samen met 1.125.400 andere Overijsselaars … en nog veel meer andere weetjes!

Een gezonde, veilige en bruisende leefomgeving.

Dat willen we allemaal!

meer ik ook echt il w , en b s ei videoNu ik op r . Met apps, el ss ij er Ov weten van s leer ik ende website er m r fo in check! ar en lader mee...

Op . filmpjes, Lay en n en k g nog beter mijn omgevin

Wat is Layar?

Deze reisgids is voorzien van Layar. Dit is een applicatie waarmee je deze gids tot leven laat komen. Met Layar krijg je extra informatie op je smartphone of tablet via bijvoorbeeld video’s of foto’s, interactieve kaarten en websites. Je kunt ook meedoen met acties.

In principe kan iedere pagina voorzien worden van extra informatie via Layar, maar dit zal niet altijd het geval zijn.

Probeer het gewoon een keer door met je smartphone of tablet en de Layar-app een pagina in deze reisgids te scannen.

Op deze pagina en op pagina’s 8 en 47 vind je in ieder geval extra informatie.

Ontdek wat er gebeurt!

Er komen steeds meer pagina’s die je

kunt scannen met Layar. Houd daarvoor de ‘Jij & Overijssel’-pagina in je huis-aanhuiskrant in de gaten of volg ons op Facebook: facebook.com/provoverijssel en Twitter: twitter.com/provoverijssel.

Hoe werkt het precies?

1. Download de gratis Layar-app in de App Store, Google Play of op de site van layar.com; 2. Open de app en richt de camera van je smartphone of tablet op een willekeurige pagina in de reisgids.

Volg de aanwijzingen in je beeldscherm en scan de pagina; 3. ‘Tap’ op een van de icoontjes die in beeld verschijnen en ga direct naar de video, foto of website.

Klaar voor de start.

Ik ga op reis door Overijssel en neem mee...

Moeras, veen, weilanden, akkers...

Kietelend gras aan de voeten okĂŠ, maar als het glibberig wordt, trek ik ze aan.

Die laarzen gooi ik onmiddellijk weer in de koffer zodra ik voet in de stad zet. Hier flaneer ik door de winkelstraten, bezoek theaters en festivals en dans tot in de late uurtjes!

Mooi dat wildlife in Overijssel, maar wel van een veilige afstand! Geen zin om zo’n Herefordstier achter me aan te krijgen. IJsvogels, vuurvlinders en libelles mogen wel dichtbij komen, maar die willen vaak zelf niet. Dan maar gluren door de kijker!

Nu ik alle hoeken en gaten van Overijssel verken, ga ik natuurlijk tot op de bodem. Een paar van de mooiste schatten ontdek je onder de grond. Ik zal ze vinden!

Water, water en nog eens water. Rivieren bepalen mijn route, maar niet mijn grenzen. Al peddelend steek ik IJssel, Dinkel, Vecht en Regge over.

Wie reist, wil het landschap proeven.

Letterlijk! Dat kan in Overijssel volop met al die streekproducten! Ik prik graag een vorkje mee.

3

Op reis door je eigen achtertuin

Loop eens je huis uit, wandel een half uurtje en blijf dan staan op een mooie plek in de natuur, midden in een stadscentrum of bovenop een brug. Draai 360 graden rond en kijk! Waar valt je oog op? Waarom moet je glimlachen?

Wat vind je mooi?

Is jouw omgeving de moeite waard?

Wij doen er alles aan om ervoor te zorgen dat je daarop volmondig ‘ja’ antwoordt. Hoe we dat doen, hebben we opgeschreven in ‘de Omgevingsvisie’.

Hierin staan spelregels voor de manier waarop we met elkaar samenleven en hoe we met ons landschap omgaan.

Wat kunnen we bijvoorbeeld doen aan natuurbescherming? Hoe zorgen we ervoor dat veel mensen een baan hebben? Hoe blijven we aantrekkelijk voor jonge en creatieve studenten?

Welke natuurlijke energiebronnen kunnen we gebruiken? De Omgevingsvisie is dus een belangrijk document dat ons de weg wijst richting 2050.

Hoe ziet Overijssel er in 2050 uit?

Hoe verder je doorleest, hoe meer puzzelstukjes op hun plek vallen.

In onze Omgevingsvisie dromen wij over het behoud en de bescherming van het goede leven in Overijssel.

Heel veel Overijsselaars dromen met ons mee en geven jou in dit boekje een kijkje in hun eigen nabije omgeving, hun achtertuin, zeg maar. Gluur je mee?

Bert Boerman Gedeputeerde Ruimte, Water en Jeugdzorg voor de provincie Overijssel.

Reis mee! de tips op te volgen en Dit boek is een reisgids door jouw eigen achtertuin en die van anderen. Door als nooit tevoren. daadwerkelijk te gaan kijken op de besproken plekken, zul je Overijssel beleven bedrijven ekkende indrukw naar rivieren, We nemen je mee naar bruisende steden en ruisende zien bodem) lse en imposante gebouwen. We laten je verborgen schatten (uit Overijsse t zullen en verbazen je met hightech uitvindingen die jouw omgeving in de toekoms beïnvloeden.

4

!

We g a a n

De reis...

wonen Zoveel mensen, zoveel woonwensen.

We willen allemaal een andere plek onder de zon. We vroegen willekeurige Overijsselaars: “Mogen we even binnenkijken?”

12

natuur Op safari in Overijssel. Ontdek de mooiste natuurparken, meest bijzondere planten en zeldzame dieren. Van onderwaterjungle tot rivierduinen.

ondernemend overijssel ‘Made in Overijssel’. Maak kennis met onze sterke merken. Bedrijven die qua innovatie ver voor de troepen uitlopen.

Zij maken het verschil.

48

22

booming cities Wie kan je beter rondleiden door de ‘buzz’ van de stad dan een kunstenaar? Het spannende leven op bruisende plekken.

duurzaamheid Zon, wind, bananenschillen en poep. We houden er onze huizen mee warm en onze auto’s rijdend.

Leer meer over de energie­bronnen van de toekomst.

66

mobiliteit 88

We zijn in beweging. We verplaatsen ons continu. De één heeft haast, de ander slentert door de straten. Al die mensen, waar gaan ze eigenlijk heen?

water De kracht van water. Meestal genieten we volop van waterpret. Maar water kan ook onheilspellend zijn. Denk aan overstro­ mingen. Hoe houden we de voeten droog?

2050 76

Wie zou er niet een glazen bol willen? Wat staat ons te wachten in 2050? Het trendbureau Overijssel waagt zich aan een paar voorspellingen.

120

erfgoed We zijn trots op ons erfgoed. Het vertelt de geschiedenis van Overijssel. Al die verhalen koesteren we en vertellen we door.

114

102 5

n e m o k e i W ? n e g e t e w De moderne burger

de Gemaks­ georiënteerde

Wie ben jij?

Geen gedoe! Ik houd van een onbezorgd en comfortabel leven.

Ik zoek naar een juiste balans tussen ‘je plicht doen’ en ‘genieten’. Ik ben statusgevoelig. in Overijssel: 25%

in Overijssel: 12% De provincie Overijssel luistert naar de wensen van zoveel mogelijk mensen. Maar iedereen verlangt andere zaken van zijn of haar leefomgeving. Om het iets makkelijker te maken, gebruikt de provincie daarom een indeling in type mensen. Deze Mentalityindeling is ontwikkeld door het onderzoeksbureau Motivaction. Je wordt ingedeeld op basis van je levensinstelling. Er zijn 8 verschillende types.* Wil je weten waar jij bij hoort?

Doe dan de test op motivaction.nl.

6

De traditionele burger Ik houd van tradities.

Ik heb een hoog moraal en ben plichtsgetrouw. Het is goed zo, er hoeft niets te veranderen. in Overijssel: 18%

de Post­ materialist

de postmoderne Hedonist Ik wil alles beleven.

Ik houd van het experiment. Ik breek met de gangbare regels.

de Kosmopoliet Ik ben een open en kritische wereldburger. Ik streef maatschappelijk succes na. Ik houd van ontplooien en genieten.

in Overijssel: 7% In Overijssel: 8%

Mezelf ontplooien en opkomen voor het milieu, dat zijn mijn drijfveren. Ik ben een fel tegenstander van sociaal onrecht. in Overijssel: 7%

de Opwaartse Mobiele Mijn carrière is erg belangrijk. Ik houd van nieuwe technische snufjes. Risico en spanning ga ik niet uit de weg!

de Nieuwe conservatieve Ik ben gek op technologische vooruitgang! in Overijssel: 6%

in Overijssel: 15%

*) De data is afkomstig uit een analyse voor het Trendbureau van de provincie en gebaseerd op alle data van Overijsselaars die mee hebben gedaan aan de Mentality-metingen van 1997 t/m 2009.

Door afronding op hele percentages komen deze niet exact uit op 100%.

7

De Omgevingsvisie: wat is dat?

Jij wilt toch ook weten wat er in jouw directe omgeving gebeurt? Je kunt natuurlijk

Inspiratie voor vitale steden en prachtige natuur

kijken op jijenoverijssel.nl of op de site van jouw gemeente. Ben je nieuwsgierig naar hoe landschapontwikkeling precies werkt, dan raden we je de Omgevingsvisie van de provincie aan. Grapje! Want voordat je die dikke rapporten hebt gelezen, ben je een paar uur verder. De Omgevingsvisie is met name bedoeld voor mensen die er regelmatig mee moeten werken. Maak het jezelf makkelijk en lees dus dit boekje.

Je krijgt een heel goed idee hoe de provincie omgaat met onze leefomgeving.

Zoveel mensen, zoveel wensen We leven met 1.125.400 Overijsselaars samen op 3.421 km2. We wonen in verschillende huizen, hebben andere werkambities, genieten allemaal op onze eigen manier van de natuur en gebruiken verschillende vervoersmiddelen. Allemaal hebben we onze wensen en verwachten we verschillende maatregelen van gemeenten en provincie.

De provincie is samen met gemeenten, waterschappen, natuurorganisaties en andere partners verantwoordelijk voor een omgeving waarin we gezond en veilig kunnen leven en werken, waarin de economie tot bloei komt en de natuur wordt beschermd. De provincie denkt na over de behoeften en wensen van alle inwoners en over de toekomstige ontwikkelingen, zoals alternatieve energie8

bronnen, de digitalisering of het veranderende klimaat.

Deze wensen en ontwikkelingen hebben een grote invloed op ons landschap.

Vroeger had de provincie allerlei verschillende plannen om zaken te regelen: het streekplan, waterplan, milieuplan en bestemmingsplan. ‘Alles heeft met elkaar te maken’. Met deze gedachte heeft de provincie al die ‘oude’ plannen samengevoegd tot één samenhangende visie over de inrichting van ons landschap: de Omgevingsvisie. Hiermee geeft de provincie alle partners, zoals gemeenten, een instrument in handen dat hen ondersteunt bij het inrichten van de ruimte. Nieuwe ontwikkelingen worden niet als bedreigingen gezien, maar juist als kansen om de sterke punten van onze vitale steden en onze prachtige natuur te versterken. De Omgevingsvisie reikt inspirerende kaders aan, waarbinnen met veel creativiteit en vrijheid gezocht kan worden naar zowel economische groei als behoud van ons landschap.

Hoe willen we ons ontwikkelen?

In de Omgevingsvisie maakt de provincie Overijssel op alle ruimtelijke gebieden duidelijk wat het algemene beleid is. Welke doelen stelt de provincie zichzelf voor de omgeving. Soms worden die doelen bepaald door de regering of zelfs door Europese wetgeving. De provincie moet deze doelen dan uitvoeren.

Hoe zien we de toekomst?

De provincie Overijssel raadpleegt allerlei instanties, waaronder het trendbureau Overijssel, over toekomstige ontwikkelingen. In de Omgevingsvisie heeft de provincie voor onderwerpen als wonen, werken, natuur, bereikbaarheid, water en energie alle ontwikkelingen in kaart gebracht. Zo weet de provincie waar we mee te maken krijgen en op welke gebieden we keuzes moeten maken.

Hoe kunnen we inspireren?

De provincie wil graag de sterke kwaliteit van ons landschap behouden en beschermen. Dat betekent dat nieuwe ontwikkelingen moeten bijdragen om die kwaliteit te versterken. Hiervoor heeft de provincie de catalogus Gebiedskenmerken opgesteld. Hierin staat per regio, per stad en per natuurgebied omschreven wat de bijzondere kenmerken en de waardevolle elementen zijn.

De provincie onderscheidt per gebied kenmerken op vier lagen: Natuurlijke laag (wat is er in en op de bodem), Laag van agrarisch cultuurlandschap (gebruik en inrichting van de bodem), Stedelijke laag (bebouwing en infrastructuur) en Lust & Leisure (beleving, toerisme, cultuurhistorie en landgoederen). Aan de hand van al deze kenmerken kunnen we veel beter bepalen of een ontwikkeling wel of niet in de directe omgeving past.

Wat is de rol van de provincie?

Wanneer grijpt de provincie in bij nieuwe ontwikkelingen? De Omgevingsvisie laat veel vrijheid aan gemeenten, waterschappen, natuurorganisaties en andere partners om invulling te geven aan ruimtelijke kwaliteit. Zij moeten in nieuwe plannen echter wel aangeven hoe die ideeën passen binnen de Omgevings­visie van de provincie. De provincie hanteert normen, richtingen en inspiratie. Bij een norm is het vereist het beleid van de provincie te volgen.

Bij een richting geeft de provincie duidelijk aan welke kant het op moet, maar kan een gemeente met de juiste argumenten afwijken van die richting. Bij inspiratie presenteert de provincie verschillende mogelijkheden voor de ontwikkeling in een bepaald gebied, waarmee de gemeente haar voordeel kan doen bij de invulling van plannen.

9

voorafjes

Energielandschap Hoe halen we energie uit ons landschap? Dat is in alle regio’s van Overijssel weer verschillend.

Het toverwoord is dus maatwerk. Windenergie in Deventer? Biomassaproductie in Nationaal Park Weerribben-Wieden? We zijn druk bezig met verkennen. Feit is dat we moeten zoeken naar duurzame energiebronnen waarmee we de kwaliteit van leven en landschap in Overijssel stimuleren. Energieproductie van eigen bodem is mogelijk, want Overijssel zit boordevol onontdekte duurzame energiebronnen. Lees meer vanaf pagina 88.

Knooperven In de Overijsselse gemeente Tubbergen komt het eerste knooperf van Nederland. Knooperven zijn boerenerven die via paden en beplanting met elkaar verbonden zijn.

Zo ontstaat een nieuw landschap in het buitengebied. Kavels van een boerderij worden te koop aangeboden. Het knooperf moet vooral mensen uit de eigen gemeente woonruimte bieden. De nieuwe bewoners dragen niet alleen zorg voor hun woning en erf, maar ook voor het landschap. Ze zijn verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de paden, beplanting en houtwallen. knooperven.nl

10

Hanzelijn De Hanzelijn verbindt de steden Lelystad, Dronten, Kampen en Zwolle. De naam komt van het middeleeuwse Hanzeverbond, waarvan Hanzesteden Zwolle en Kampen deel uitmaakten.

Kampen heeft speciaal voor deze verbinding een heel nieuw station gekregen. Naar verwachting zullen dagelijks 32.000 reizigers van de Hanzelijn gebruik maken. Bij Zwolle is speciaal voor de Hanzelijn een nieuwe rode brug gebouwd van 983 meter: de ‘Hanzeboog’.

Kunstwegen

Steden van de toekomst

Een van de langste kunstroutes van Europa gaat dwars door Overijssel.

Kunstwegen start of eindigt in Zwolle, om langs rivier de Vecht via Dalfsen, Ommen, Mariënberg, Hardenberg en Gramsbergen de grens over te gaan naar Duitsland.

Langer dan 150 kilometer kun je de Vecht volgen om zo’n 100 sculpturen, landschapsprojecten, grote foto’s en installaties te ontdekken. Je kunt een routegids kopen bij de VVV’s en via de website. kunstwegen.org Ook kun je op je smartphone de gratis app Kunstwegen downloaden.

In 2050 zal ruim 75% van de wereld­ bevolking in de stad wonen. Hoe gaat de stad om met mensen, bedrijven, vervoer, communicatie, water en energie?

De provincie en de Overijsselse steden Almelo, Deventer, Enschede, Hengelo en Zwolle werken intensief met elkaar samen om de toekomst te verkennen.

Netwerkstad Twente: de gemeenten Enschede, Almelo, Hengelo, Borne en Oldenzaal participeren in Netwerkstad Twente. Deze Netwerkstad profileert zich als internationale kennisregio en zet in op een verdere ontwikkeling van de Twentse economie. Ambities: innovatiedriehoek Hart van Zuid in Hengelo en Kennispark in Enschede.

Netwerkstad Zwolle-Kampen wil een krachtige motor zijn voor een wijde regio die vier provincies omvat. Ambities: Spoorzone Zwolle (80.000 reizigers per dag) en de Zwolse binnenstad moet tot de top­steden van Nederland gaan behoren.

Duurzame dorpen Bedenk het beste idee om je eigen dorp of buurt energiezuiniger, schoner en duurzamer te maken. Hoonhorst, Heeten, Olst en Vasse wonnen al eens de titel ‘Duurzaamste Dorp Overijssel’. Olst scoorde punten bij de vakjury met de plannen voor een wijk van aardehuizen (earthships). Deze ecowijk wordt door de bewoners zelf gebouwd. Olst ontving in 2011 € 200.000 om dit idee werkelijkheid te maken. Lees meer op pagina 99.

Stedendriehoek Deventer, Apeldoorn, Zutphen is de eerste ‘Lean and Green’ regio. Doel is een economisch vitale regio te zijn waarbij leefbaarheid, milieu, bereikbaarheid en veiligheid hand in hand gaan.

11

wonen

n e v e e w n e g o M binnenkijken?

Zoveel mensen, zoveel woonwensen. Wat de één een creatieve omgeving noemt, is voor de ander een lawaaiige achterbuurt. Waar de één geniet van

Bewoner: Jandwine Kuper (40 jr) uit Kampen Medebewoners: Albert-Jan Otter (45 jr), zoon en dochter (11 en 9 jaar) Tevredenheidcijfer: 8,5 “Ik ben gevoelig voor sfeer en uitstraling.

Het feit dat dit een echte jaren- ’30-woning is, in een wijk met heel diverse architectuur sprak me meteen aan.

landelijke vergezichten, wil de ander de ‘buzz’ van de stad niet uit. We willen blijkbaar allemaal een andere plek onder de zon. Willekeurige Overijsselaars openden met trots hun voordeur. Kijk je mee?

Kampen vind ik prachtig, met veel authentieke winkeltjes, een oud station en de ligging langs de IJssel. Omdat we in een hoekhuis wonen, hebben we vrij uitzicht. Dat is essentieel voor mijn woon­ genot. Ik ben opgegroeid in het buitengebied en zou me opgesloten voelen als er meteen tegenover mijn woning een rij huizen staat.

De kinderen konden al op jonge leeftijd zelf naar de speeltuin tegenover ons huis. De sociale samenhang is hier groot. We letten op elkaar. Dat voelt veilig. De kinderen kunnen lopend naar school en kleine boodschappen haal ik bij de buurtsuper.

Hoe makkelijk wil je het hebben?

Kampen biedt veel: een bioscoop, goed winkel­ aanbod, genoeg cafés en restaurants. Ik vind het wel jammer dat de jonge en creatieve studenten van de Kunstacademie hier niet meer rondlopen.

Dat bracht de bevolking wat in balans.”

8,5 12

De woningvoorraad in Overijssel bestond in 2012 uit ongeveer 468.000 woningen.

Bewoner: Moeder Kok (87) en Dirk Kok (63) uit Rouveen, gemeente Staphorst Tevredenheidcijfer: 8

8

“Dit is een rijksmonument uit 1822. Ik woon in geschiedenis. Dit is mijn ouderlijk huis. Voor mij is het heel gewoon om achttiende-eeuwse stijlelementen tegen te komen in het voorhuis, waar mijn moeder woont. Dit is een klassiek Staphorster huis met kleine, groene luiken en felblauwe onderdorpels.

Zowel Rouveen als Staphorst bevinden zich op twee kilometer afstand. Ik pak altijd lekker de fiets. Winkels zijn er vooral in Staphorst.

Het is hier een behoudende buurt, maar ik houd wel van traditie. Op zondag wordt niet gewerkt. Ik ervaar hier rust, vrijheid en ruimte.

Zolang ma hier woont, is er geen sprake van dat ik vertrek. Maar ik word ook ouder. Ik was laatst in zo’n nieuw appartementje bij vrienden en dat lijkt me dan ook wel wat. Het ‘naoberschap’ verdwijnt ook hier op het platteland steeds meer. In mijn jeugd waren alle bewoners nog kinderen of familie van de oorspronkelijke bewoners. De laatste jaren worden boerderijen opgesplitst en doorverkocht. Ik ken mijn buren niet meer zo goed.”

Van de Overijsselaars is 86% tevreden tot zeer tevreden met hun woonomgeving.

13

wonen

Bewoner: Ewout van der Horst (33) uit Olst Medebewoners: echtgenote Elleke Steenbergen (35) en vier dochters (2, 4, 6 en 8) Tevredenheidcijfer: 9 “Wij zijn beheerders van landgoed Klein Hoenlo, vlakbij Olst. Voor de eigenaren verzorgen wij het onderhoud van het landgoed, de gebouwen en het bijbehorende bos.

Tot voor kort vanuit een vleugel van het landhuis. Heel sfeervol, maar ook tochtig en koud. Sinds enige tijd bewonen wij een nieuw gebouwde

beheerderwoning achter op het landgoed. In vergelijking met het landhuis wat minder charmant natuurlijk, maar het comfort is vele malen groter.

Mijn vrouw en ik kozen na onze studie heel bewust voor buiten wonen. Deze beheerderfunctie kwam op ons pad.

We ervaren alle dagen wat er buiten gebeurt. Je bent hier zo veel intensiever bij de natuur betrokken dan in een stad.

En Klein Hoenlo ligt toch maar vijf minuten van Olst, waar de benodigde winkels zijn. Het wonen op deze plek is voor ons als historici bijzonder inspirerend. Ik heb de hele geschiedenis van dit landgoed onderzocht.

9

14

Als je de verhalen kent achter de plekken, gaat het veel meer leven.

Het leven op een landgoed is niet alleen genieten. Wij besteden veel tijd aan beheer en onderhoud. Naast werk en gezin heb je er een taak bij. Tegelijkertijd vind ik het een enorm voorrecht dat wij onze kinderen hier kunnen laten opgroeien.”

Het aantal woningen in het segment van € 500.000 of hoger is in Overijssel sinds 2005 met 165% toegenomen.

Bewoner: Johan Weber (47) uit Zwolle, Thorbeckegracht Medebewoners: Janet Lutkemeier (46) en twee dochters (11 en 14) Tevredenheidcijfer: 8 tot 9 “We wonen op een voormalig vrachtschip uit 1907, op de Thorbeckegracht, hartje binnen­ stad. Het is knus en gezellig. De kasten, de bank, tafels, bureaus en bedden hebben we zelf getimmerd. Ik heb veel energie en beiden hebben we twee rechterhandjes.

In de zestien jaar dat we dit schip nu bezitten, hebben we haar met veel liefde weer in authentieke staat teruggebracht. Het schip is zeilklaar. Wat is er nu mooier dan een vrijliggend huis, waarmee je ook nog mobiel bent? Waarmee je de hele wereld kunt ontdekken? In de winter hebben we de gezelligheid van de stad, in de zomer liggen we buiten, aan de Vecht. Wij hebben ons huis altijd bij ons. De kinderen klagen wel eens: ‘Zijn we op vakantie, liggen we nog steeds elke avond in ons eigen bed!’

Toen we het schip net hadden, ging het ons alleen om de schuit en het varen. De plek is door de jaren heen pas belangrijk geworden. Het is de mooiste plek van de stad; een relatief rustige woonlocatie.

Het is een leuk buurtje, met prettige contacten, waar iedereen toch autonoom blijft. Typisch schippers. Ja, wij zijn echte vaarmensen.”

8-9 15

wonen

Bewoner: Tove Antonissen (36) uit Deventer Medebewoners: Jurgen Antonissen (37) en twee dochters (4 en 6 jaar) Tevredenheidcijfer: 9 “Ik kom uit Finland, mijn man uit Neder­ land. Eerst woonden we in Amsterdam.

Vanuit huis runden we beiden ons eigen bedrijf. Toen we kinderen kregen, werd dat te klein. Mijn schoonmoeder bezat in Deventer twee winkelpanden.

9

16

Wij hebben er één gekocht en delen nu met haar een enorm dakterras met uitzicht over de hele binnenstad. Ons huis is een groot, lang, smal pand, dus de kamers zitten aan de voor- en achterzijde.

Daartussen hebben we ruimte voor onze sauna. Want ik kom uit Finland, hè!

In Deventer gebeurt altijd wat. De mensen zijn vrolijk, kleurrijk. Ze willen er wat van maken. Er is hier midden in de stad voor de kinderen natuurlijk niet zoveel speelplek maar in de zomermaanden is er op woensdag- en zondagmiddag ‘Spelen op de

Brink’. Vrijwilligers nemen dan ouderwets speelgoed mee en de ouders zitten lekker op een terrasje.

Ik begrijp mensen die hun kinderen buiten willen laten opgroeien. Maar wij hebben een keuze voor de stad gemaakt. Als ik naar het centrum wil, hoef ik alleen mijn voordeur uit te lopen. De school van onze dochters staat tweehonderd meter verderop. Waar anderen in het weekeinde naar de stad gaan, gaan wij naar de natuur.

En ‘s zomer zitten we op een Fins eiland.

Zo creëren we balans.”

8 Bewoner: Lart Wolthuis (24), student civiele techniek, flat in binnenstad Enschede Medebewoners: vriendin (24), student psychologie Tevredenheidcijfer: 8 “We hadden niet verwacht dat we, hartje stad, zo’n groot appartement zouden kunnen krijgen. Als studenten was de prijs voor ons natuurlijk heel belangrijk.

We komen uit Groningen en nu we beiden aan de Universiteit Twente onze Master doen, kozen we voor een gezamenlijk appartement.

We hebben een woonkamer waar de bank en tv staan, de hangkamer zeg maar. Verder nog een slaapkamer en een eet-/studeerkamer. Daar staat een grote tafel en de kasten met de studieboeken.

We kunnen gemakkelijk ieder ons eigen plek opzoeken als we moeten studeren.

overlast dan in het buitengebied. Je raakt eraan gewend. Verder is het een fijne locatie. Binnen twee minuten zijn we op de markt, binnen vijf minuten op het station en binnen drie minuten in de kroeg. Het is een goede plek totdat we klaar zijn met onze Masters. Daarna willen we een paar jaar gaan wonen en werken in het buitenland.”

Enig nadeel is dat er vanaf ’s ochtends zeven uur wordt gebouwd aan het ziekenhuis achter ons appartement.

Dat heb je in de stad. Er is meer geluids-

Een kwart van de Overijsselaars denkt erover de komende twee jaar te gaan verhuizen.

17

wonen

Wonen in Overijssel

Onze omgeving verandert door de eeuwen heen. Huizen worden neergezet, gesloopt, verbouwd, afhankelijk van de heersende mode en onze woonbehoeftes. Een duik in de geschiedenis.

2.500 v. Chr. tot 1850 De eerste Overijsselaars (‘Tubanten’) waren jagers en verzamelaars. Rond 2.500 voor Christus streken zij neer langs de rivieren de Vecht en de Regge.

De IJsselstreek werd pas later ontdekt.

Waarom gaan mensen ergens wonen?

De 18e eeuwse geschiedschrijver Van Hattum noemt in zijn ‘Geschiedenissen van de stad Zwolle’ twee belangrijke redenen: Je moet stevige grond onder de voeten hebben zodat je beschermd bent tegen het water en je moet voldoende voedsel kunnen vinden.

1850 tot 1900 Tot in de tweede helft van de 19e eeuw maakt het de overheid niet uit hoe en waar je woont. De bevolking groeit, met name in de steden, door de industriële ontwikkeling en landbouwcrisissen. Veel stadswoningen zijn krotten. Bij de overheid begint langzaam het besef door te dringen dat slechte woonomstandig­ heden het ontstaan van ziektes in de hand werken.

Ook de rijke fabrieks­eigenaren en textielbaronnen beginnen met het bouwen van goede en gezonde arbeiderswoningen.

1900-1950 In 1901 wordt de Woningwet aangenomen. Nu kan alleen nog maar worden gebouwd met een bouwvergunning, die wordt afgegeven door de gemeente.

De gemeenten zijn ook verplicht om uitbreidingsplannen te maken. In deze plannen moeten huizen en gebouwen staan, maar ook verkeerswegen, pleinen, grachten en riolering.

In de oorlogstijd (Eerste en Tweede wereldoorlog) werd vanzelfsprekend nauwelijks gebouwd.

In Overijssel komen vijf boerderij­typen voor: het los hoes, de Twentse boerderij, de Staphorster boerderij, de Sallandse boerderij en de vaarboerderij.

1950-1995 Na de Tweede Wereldoorlog is woningnood volksvijand nummer 1. Veel jonge gezinnen willen weer ‘op zichzelf’ wonen.

De overheid zorgt ervoor dat procedures verkort en vereenvoudigd worden. In hoog tempo schieten de rijtjeswoningen en flatgebouwen uit de grond, de zogenaamde ‘stempelwijken’. Later vinden we deze wijken ‘saai’.

Ze hebben geen eigen identiteit.

We willen liever wonen in gevarieerde woonerven. We noemen dit ook wel ‘bloemkoolwijken’, ‘hofjesbuurten’, ‘verdwaalwijken’ of ‘easy towns’.

Ontmoeting, menging, variatie en kleinschaligheid staan centraal.

1995-heden De VINEX-wijk komt op. Veel mensen wonen en werken aan de rand van de stad. Gemeenten dijen en dijen maar uit.

De nieuwbouw was versnipperd, maar daar brengt VINEX verandering in.

Duurzaam gebruik van agrarisch gebied, bos, natuur en water staat centraal.

In de VINEX-wijken wordt geprobeerd het gebruik van de auto terug te dringen door wonen en werken efficiënt op elkaar af te stemmen, In de wijken wordt ook ruimte voor nieuwe bedrijven gereserveerd.

Toekomst We worden steeds ouder en de snelle groei van de steden dwingt ons om steeds effectiever met de ruimte om te gaan. De ‘smart city’ ontstaat.

De rode draad is de levenskwaliteit van de burger te verbeteren. Daarbij wordt vooral gekeken naar energiebesparing en technische toepassingen.

Wat doet de provincie Overijssel?

Bloeiende steden en vitale dorpen moeten woonruimte bieden voor iedereen in Overijssel.

Doel is dat inwoners naar wens, veilig, schoon, gezond en goed bereikbaar kunnen wonen.

Hoe en waar we wonen is dus puur maatwerk. De provincie Overijssel stimuleert dat en houdt tegelijkertijd het ‘grote geheel’ in de gaten.

De Omgevingsvisie In de Omgevingsvisie kun je lezen met welke woonontwikkelingen we te maken hebben en krijgen. De provincie zegt in de Omgevingsvisie hoe zij graag met woningen en de omgeving wil omgaan. Gemeenten, woningbouwcoöperaties, architecten en projectontwikkelaars zijn de afgelopen jaren op de hoogte gebracht van deze plannen.

De provincie controleert of deze richtlijnen gerespecteerd worden.

Behoud van eigen karakter De steden en dorpen in Overijssel zijn karakteristiek. De provincie wil dat elk buurtschap, dorp en stad zijn eigen kleur behoudt. Heel bepalend zijn de historische centra, het stratenpatroon, mooie pleinen, de bebouwing (hoog of laag), de ligging (aan het water, aan de weg of midden in het landschap) en de bereikbaarheid.

De provincie stimuleert dat bij nieuwe plannen de gemeente eerst bekijkt of dat kan op bestaande woon- en werk­ terreinen. Zo niet, dan kan pas gekeken worden naar uitbreidingsmogelijkheden.

Ontwikkelaars kunnen zich laten inspireren door de ambities uit de Omgevingsvisie. Bijzondere waterpartijen, parken en erfgoed worden versterkt. Historische en archeologische elementen worden gerespecteerd. Deze en andere ambities zorgen ervoor dat elke regio, elke stad en elk dorp onderscheidende en originele kenmerken houdt.

Duurzaamheid De provincie streeft naar een woningenaanbod dat comfortabel is en tegelijkertijd weinig energie vraagt voor verwarming en koeling.

Voorzieningen De provincie stimuleert de beschikbaarheid van voorzieningen in een dorp of stad, zoals treinverbindingen, scholen, winkelcentra, bibliotheken, musea, theaters en sportaccommodaties.

19

wonen

s p i t s i e R en won

Openluchtmuseum Ootmarsum In dit museum zie je hoe er eeuwen geleden werd gewoond op het platteland in Twente. Je vindt hier veel authentieke en origineel ingerichte boerengebouwen. openluchtmuseumootmarsum.nl Op loopafstand van het museum vind je het Drostenhuis. Hier maak je een ontdekkingsreis door het verleden. Je ervaart hoe de laatste en excentrieke Drost van Twente leefde in dit monumentale herenhuis. drostenhuisootmarsum.nl

20

Het Vrouwenhuis Het Vrouwenhuis is een bijzonder museum in het hart van Zwolle. Aleida Greve besloot dat haar prachtige patriciërshuis na haar dood een hofje voor ‘oude vrouwen en vrijsters’ moest worden. Wandel door authentiek ingerichte interieurs uit drie eeuwen, van 1680 tot 1980. Je ziet de sfeervolle Regentenkamer, maar ook de eenvoudige kamer van een bewoonster uit de 20e eeuw.

Het Vrouwenhuis is geopend tijdens het Museumweekend en Open Monumentendag.

Andere rondleidingen op aanvraag. vrouwenhuiszwolle.nl

Het Bussemakershuis Als je het Bussemakershuis in Borne bezoekt stap je binnen in het enige overgebleven én opengestelde 18e eeuwse fabrikeurshuis in Nederland.

Je krijgt een unieke kijk in de rijke geschiedenis van het huis, dat een prominente plek innam in het Twentse textiel verleden.

De oorspronkelijke inrichting van de familie Bussemaker, linnen­ handelaars, is volledig bewaard gebleven. bussemakershuis.nl

Kleinste huisje van Kampen Aan de Burgwal staat het kleinste huisje van Kampen. Het is slechts 1,4 meter breed en 4,5 meter diep. Ooit woonde hier een gezin met veel kinderen. Het huisje is gerestaureerd en ingericht met spullen uit grootmoeders tijd. Je kunt het huis vanaf de buitenkant bezichtigen. vvv.ijsseldelta.nl

Het Oale Meesterhuus Het Oale Meestershuus in Slagharen werd gebouwd in 1878. Je vindt er een stijlkamer uit de jaren ’20, een ouderwetse keuken en een originele bedstee.

In het achterhuis zie je een schoolklas die is ingericht met verschillende schoolattributen uit begin vorige eeuw. In de museumtuin zijn een plaggenhut, een stookhok, een TBC-huisje en een wand met oud gereedschap te bezichtigen. museumslagharen.nl 21

Ondernemend Overijssel

Ontwikkeld, bedacht en gemaakt in Overijssel

Made i Overijn ssel

Op Discovery Channel en National Geographic Channel kijken we ademloos naar Megafactories, Extreme engineering of Smash Lab. In de hoofdrol zien we bedrijven die vooruitlopen op het gebied van technologie, duurzame ontwikkeling of design. Maar we hoeven helemaal niet zo internationaal te gaan. RTV Oost portretteerde inmiddels meer dan 100 Overijsselse bedrijven in het programma ‘Made in Overijssel’. Maak kennis met onze sterke merken die qua innovatie ver voor de troepen uitlopen.

22

Ben & Jerry’s: Meer dan ijs Overijssel heeft als enige provincie in Nederland een Ben & Jerry’s ijsfabriek. In Hellendoorn produceren ze niet alleen heerlijk ijs, maar zorgen ze er ook voor dat deze koude lekkernij duurzaam tot stand komt.

Met financiële hulp van de provincie Overijssel installeerde Ben & Jerry’s een nieuwe biogasinstallatie.

Afvalwater wordt naar een installatie gepompt. Hier nemen bacteriën de organische resten te grazen en zetten die om in biogas. Het gas wordt gebruikt voor een warmtekrachtmotor.

Reggedal Experience Samen met Landschap Overijssel bouwt de ijsfabriek de vernieuwende Reggedal Experience. Een poort naar kennis, bewuster leven, plezier en inspiratie in een omgeving die een ingrijpende reconstructie ondergaat.

In 2006 bracht Ben & Jerry’s als eerste fair trade ijs op de markt. In 2007 reduceerden ze de uitstoot van schadelijke stoffen van hun ijsfabrieken, waardoor Ben & Jerry’s het eerste klimaatneutrale ijs ter wereld werd.

23

Ondernemend Overijssel

Royal Huisman: bouwer van superzeiljachten Royal Huisman bouwt boten voor de allerrijksten ter aarde. Echte superzeil­jachten dus, van 30 tot 90 meter, die miljoenen kosten. Het familiebedrijf stamt uit 1884 en kreeg in 1984 het stempel: ‘Koninklijk’. De jachten worden gebouwd op een werf van 30.000 m2, waar de nieuwste technologieën, de hoogste kwaliteit en het allerbeste vakmanschap een perfecte combinatie vormen. Om deze mega schepen van de werf te laten lopen, moest Huisman steeds de brug uit het landschap takelen. De provincies Flevoland en Overijssel besloten tot een vernieuwde Vollenhoverbrug. Royal Huisman Shipyard nam een deel van de investering voor zijn rekening. Door de nieuwe brug is de economische structuur van de regio verbeterd. Ook de toeristische scheepvaart vaart er wel bij. royalhuisman.com

De leus van Royal Huisman is:

“If you can dream it, we can built it.”

25

Ondernemend Overijssel

MESA+: thuisbasis van 500 wetenschappers MESA+ in Twente is een van de grootste onderzoeksinstituten op het gebied van nanotechnologie ter wereld, met een omzet van 50 miljoen euro per jaar.

Het instituut levert hoogwaardig concurrerend en succesvol onderzoek, werkt nauw samen met het bedrijfsleven en staat aan de basis van ruim 50 succesvolle spin-offs. De provincie Overijssel droeg financieel bij aan de ontwikkeling van het NanoLab op de campus van de Universiteit Twente. Onder足 nemers uit Overijssel kunnen volop gebruik maken van de kennis van dit NanoLab. Zo verwachten onderzoekers met nanotechnologie in de toekomst grote doorbraken in de gezondheidszorg te kunnen doen. utwente.nl/mesaplus

Nano komt van het Griekse woord voor dwerg: nanos.

Een nanometer is het miljardste deel van een meter, ofwel 0,000.000.001 meter, een eenheid die je met het blote oog niet kunt zien.

26

Koninklijke Ten Cate: nieuw masterplan Het voormalige textielbedrijf Koninklijke Ten Cate heeft zich ontwikkeld tot een toonaangevende innovatieve onderneming op het gebied van beschermende weefsels, geotextiel voor weg- en waterbouw, kunstgras en lichtgewicht composietmaterialen voor lucht- en ruimtevaart. Op drie locaties in Nijverdal werken 830 mensen. Koninklijke Ten Cate wil de bedrijfsactiviteiten concentreren op één van deze locaties, op het bedrijventerrein Nijverdal-Noord.

Hiervoor ontwikkelde het bedrijf het Masterplan KTC. Voor de omgeving betekent het een vermindering van milieuoverlast door het toepassen van nieuwe, hoogwaardige technieken en daarmee een verbetering van het woon- en leefklimaat.

Onderdeel van het Masterplan is investeren in innovatie en research door in Nijverdal een open kennis­centrum op te zetten. Dit centrum krijgt een rechtstreekse verbinding met de Universiteit Twente. tencate.nl

Het Amerikaanse leger heeft de vooruitstrevende weefsels van Ten Cate ook ontdekt! Het bedrijf levert vlamvertragende uniformen voor de grondtroepen.

27

Ondernemend Overijssel

Polymer Science Park Het Polymer Science Park in Zwolle houdt zich bezig met kunststoftechnologie.

In een werkplaats en laboratorium kunnen bedrijven en onderwijsinstellingen volop experimenteren met nieuwe materialen en bewerkingswijzen. Denk aan rubber, hars, coating, plastic en composiet. De Nederlandse kunststofindustrie is sterk vertegenwoordigd in Oost Nederland. In het bijzonder in regio Zwolle en in regio Twente is deze industrie een belangrijke werkgever. Met de komst van het Polymer Science Park kunnen we onze concurrentiepositie nationaal en internationaal nog sterker maken.

Het Polymer Science Park is een samenwerkingsverband van zes partijen: DSM, Wavin, Windesheim, Deltion College, Gemeente Zwolle en de provincie Overijssel. polymersciencepark.nl

28

Wat betreft werkgelegenheid in de kunststofsector neemt de Regio Zwolle landelijk de tweede plaats in.

De provincie Overijssel stelt ₏ 200.000 beschikbaar aan het bedrijfsleven. Hiermee kunnen zij onderzoeks­ capaciteit inkopen bij het Polymer Science Park.

29

Ondernemend Overijssel

Geld verdienen én een prachtig uitzicht Onze economie is mede afhankelijk van de manier waarop we de provincie hebben ingericht.

Hebben we voldoende wegen en kanalen? Onze steden moeten immers goed bereikbaar zijn.

Hebben we genoeg bedrijventerreinen? Dat is goed voor de werkgelegenheid. Maar hoe beschermen we onze ‘groene’ gebieden? Die brengen namelijk via bezoekers ook veel geld in het laatje.

Boe !

Overijsselaars zijn harde werkers. We maken, we bouwen en verlenen veel diensten. Dat ijverige volk is voortdurend in ontwikkeling. De provincie wil dat natuurlijk stimuleren, maar ondertussen wil ze ook de natuur beschermen. In de jaren ’80 en ’90 lag de focus bijvoorbeeld voornamelijk op economische groei. Dat heeft schade aangebracht aan het landschap.

De laatste jaren wordt weer

veel geïnvesteerd in de verfraaiing van de natuur. In balans blijven is dus de toverformule. Dat vereist continue aandacht voor nieuwe ontwikkelingen. In de Omgevingsvisie van de provincie staat hoe we gezamenlijk zaken mogelijk kunnen maken.

Ruimte wordt, ook in Overijssel, steeds schaarser, dus moeten we er zuinig mee omspringen. De provincie bewaakt met de Omgevingsvisie dat we een veilige en gezonde leefomgeving houden, waarbij er ruimte blijft voor economische ontwikkeling.

Veehouderij De provincie Overijssel stimuleert de intensieve duurzame veehouderij. In de Omgevingsvisie wordt geen maximum gesteld aan de omvang van de vee­ houderijen. Wel stelt de provincie in deze visie kwaliteitseisen.

Dagbezoekers uit Duitsland besteedden van juni 2010 tot en met mei 2011 bijna 218 miljoen euro in Overijssel.

Koekoekspolder De Koekoekspolder is een duurzaam tuinbouwgebied in ontwikkeling. De moderne tuinbouwbedrijven in dat gebied telen op duurzame wijze tomaat, komkommer, paprika, aardbeien en witlof. Tuinder Kees Vahl heeft samen met zijn broers een bedrijf van 7 hectare en teelt het hele jaar door komkommers. Ruim drie jaar geleden gingen tuinders uit dit gebied met de provincie Overijssel in gesprek om te kijken hoe de bedrijven duurzamer met energie konden omgaan. Dat resulteerde in 2011 in een boring naar aardwarmte op 2 kilometer diepte. “Als ondernemer denk je natuurlijk eerst aan de prijs. Toen we de gesprekken ingingen was de gasprijs heel hoog. Met aardwarmte zouden we behoorlijk wat besparen. Later in het traject ging de gasprijs behoorlijk onderuit, maar wij en twee andere tuinders wilden doorgaan, ook vanwege milieuoverwegingen.” Alle basisactiviteiten in de kas van Kees Vahl draaien nu op aardwarmte. “In de winter was dit gebied echt vol met witte rookpluimen. Dat was het effect van gas verstoken. Met de aardwarmte is dat verdwenen. De lucht blijft nu veel schoner.”

30

Landbouw Het landbouwlandschap is beeldbepalend in Overijssel. Meer dan 70% van het landelijk gebied wordt gebruikt voor landbouw. Dit is dus een belangrijke economische pijler én een grote voedselproducent.

De indeling van de landbouwgrond is heel verschillend per regio. In de Kop van Overijssel heb je grote open veenweide landschappen. In Salland en Twente de zandgebieden met hun karakteristieke structuur van essen, oude hoeven, beken en lanen. Hoe het landschap is gevormd is bepalend voor het grondgebruik voor de landbouw. Bij nieuwe ontwikkelingen bekijkt de provincie of de bebouwing en de infra­structuur recht doet aan het karakter (de gebiedskenmerken) van het landschap.

Overijssel als trekpleister

In 2011 werden er zo’n 1.500.000 vakanties geboekt in Overijssel.

Er werken ruim 25.000 mensen in de land- en tuinbouwsector. Dat is bijna 5% van de werk­gelegenheid in Overijssel. Dit zal in de toekomst dalen.

Recreatie en toerisme zijn erg belangrijk voor de provincie Overijssel. Veel toeristen komen voor een dagje uit of een vakantie.

Dit draagt bij aan de economie en de werkgelegenheid. Onze provincie is voor zowel inwoners als toeristen aantrekkelijk vanwege de vele fietsroutes, wandelpaden en het vele water. Ons bijzondere landschap is dus een trekpleister.

In de Omgevingsvisie pleit de provincie ervoor om de aantrekkelijkheid van de verschillende gebieden en de natuurtypen te vergroten.

31

Ondernemend Overijssel

De economie van Overijssel kenmerkt zich door de diversiteit. Dat is een grote kracht. Door de eeuwen heen zien we die verscheidenheid steeds terug.

32

Geschiedenis van de economie Twente Twente staat natuurlijk bekend om de ooit zo bloeiende textielindustrie. In de jaren ’60 is het vrijwel afgelopen met de textiel. Andere sectoren komen tot ontwikkeling, zoals de zout-, metaalen elektrotechnische industrie. In de jaren ’90 groeit Twente door onder meer Grolsch en de Universiteit Twente.

Door de A1 wordt Twente interessant voor grote bedrijventerreinen.

Twente biedt een aantrekkelijk stuw­ wallenlandschap met indrukwekkende landgoederen. Dat werkt toerisme in de hand. Twente heeft goede papieren voor de toekomst: er is veel geïnvesteerd in technologische ontwikkeling en innovatie.

Landbouw, bouw en industriesector In Noordoost Overijssel zijn de landbouw, de bouw en de industriesector sterk vertegenwoordigd. Met Hardenberg als agrarisch centrum, ontwikkelde de industrie zich op basis van lokale productie: aardappelmeel en strokarton.

Er heerste in dit gebied een hoge werkeloosheid. Begin jaren ’50 wordt de nood

zo hoog dat bedrijven, zoals de Wavin, worden aangetrokken om het gebied te ontwikkelen.

Vechtdal De toename van het massatoerisme leidt er toe dat toerisme in de Vechtstreek één van de belangrijkste economische pijlers wordt.

Zuivelproductie en toerisme In de Kop van Overijssel bestaat de economie van oudsher uit zuivelproductie en toerisme. In beide gevallen begon het met kleine familiebedrijven. Riet snijden is op de meeste bedrijven een neveninkomst. In vrijwel heel Noordwest Overijssel komt in de loop van de tijd een industriële ontwikkeling op gang die gebaseerd is op de scheepvaart (Vollenhove en Zwartsluis) en de natuurlijke vegetatie: riet.

Salland In de vruchtbare IJsselvallei maken de melkveehouders, fruittelers en steen­ fabrikanten de dienst uit. In Salland ligt de

nadruk op melkveehouderij. De intensieve veehouderij komt in de jaren ’60 tot ontwikkeling. In Deventer bestaat van oudsher een relatief sterke concentratie op milieugerelateerde bedrijven.

Hogeschool IJsselland bood jarenlang een van de sterkste milieuopleidingen van het land. Ook vandaag de dag zijn er veel adviesbureaus in Deventer.

Daarnaast kwam nog een bijzondere sector tot bloei: de uitgeverijen en grote drukkerijen. Deventer zet vandaag de dag haar imago als boekenstad succesvol in als toeristische kracht.

IJsseldelta Provinciehoofdstad Zwolle heeft zich in de afgelopen 50 jaar zeer positief economisch ontwikkeld. Zwolle blijkt het schakelpunt vanuit de Randstad op weg naar het Noorden en vice versa. In de hoofdstad vestigen zich vanzelfsprekend de centrale overheidsfuncties. Verder is de stad rijk aan detailhandel en zakelijke dienstverlening. De vele scholen zorgen voor een jonge bevolkingsopbouw.

33

Ondernemend Overijssel

Motor van de Overijsselse economie

Overijssel aantrekkelijk voor bedrijven Samen houden we de Overijsselse economie draaiend. Dat kan op een zolderkamertje met een laptop, vanuit een vrachtwagencabine, achter een marktkraam of vanuit een kantoor op een bedrijventerrein. De provincie Overijssel creëert samen met gemeenten en werkgevers moderne locaties waar de ‘werkende mens’ goed uit de voeten kan.

Deze bedrijventerreinen zijn voortdurend in ontwikkeling.

XL Businesspark Twente verbindt Het splinternieuwe XL Businesspark Twente ligt direct aan de A35 bij Almelo. In een paar minuten zit je op de A1 en dat zorgt voor een rechtstreekse verbinding met OostEuropa, de Randstad, Scandinavië en het Ruhrgebied.

Ook over het water is dit terrein goed bereikbaar. Het ligt namelijk direct aan het Twentekanaal.

De provincie telt ruim 81.000 bedrijven.

34

Thuiskomen op De Kol Bedrijventerrein De Kol is jarenlang een begrip geweest in Holten en omstreken.

Maar de Kol als plek waar werkende Overijsselaars elke ochtend naar toe gingen, is verleden tijd. Op een paar panden na is het merendeel van de fabriekshallen gesloopt. De actieve bedrijven zijn inmiddels verhuisd naar de nieuwe bedrijfslocatie ‘Vletgaarsmaten’. Wat gebeurt er nu met de Kol? De Kol wordt een woonwijk die gericht is op de toekomst. Dit betekent dat de wijk op een duurzame manier wordt ingericht. Energiebesparing speelt hierbij de hoofdrol. Huizen worden extra geïsoleerd, voorzien van betere installaties en maken gebruik van duurzame energie.

De grootste werkgever in Overijssel is De Isalaklinieken, het grootste niet-academische ziekenhuis van Nederland, met ruim 3.500 arbeidsplaatsen. Op de tweede plaats staat de Universiteit Twente met 3.300 arbeidsplaatsen.

De totale waarde van alles wat gemaakt wordt door Overijsselse bedrijven en instellingen is goed voor een productiewaarde van 35 miljard euro per jaar. Per inwoner is dat ruim € 30.000,-.

Zelfdenkende systemen op A1 Bedrijvenpark Deventer Deventer kampte met een tekort aan bedrijfsruimte en dat kwam de aantrekkelijkheid en economische groei van de stad niet ten goede. Langs de A1 werd een nieuw bedrijventerrein aangelegd van 120 hectare groot, waarvan bijna 50 hectare bestaat uit groen en water.

Op dit bedrijventerrein worden kantoren, bedrijven, koelvries­huizen en elektrische auto’s op intelligente netwerken aangesloten. We noemen dit ‘smart grids’.

Deze smart grids stemmen energievraag en -aanbod op elkaar af. Onderlinge energie-uitwisseling is mogelijk. Alle energie wordt straks lokaal opgewekt via windmolens, zonnepanelen, biomassa­ ketels en een warmte en koudeopslag (zie hoofdstuk duurzaamheid vanaf pagina 88).

Nieuw jasje voor Haatland Kampen Haatland is het oudste en grootste bedrijventerrein van Kampen. Haatland is circa 230 hectare groot, er zijn ongeveer 250 bedrijven gevestigd en er werken ruim 4.500 mensen. Het grootste gedeelte is werkzaam in de industrie en handel. Na zoveel jaren trouwe dienst, werd het tijd om te kijken of dit terrein nog voldeed aan alle hedendaagse eisen. De gemeente besloot tot een opknapbeurt van het terrein, genaamd ‘Revitalisering Haatland’. De afgelopen jaren zijn er samen met ondernemers nieuwe kantoren gerealiseerd, oude panden gerenoveerd, betere wegen en fietspaden aangelegd en nieuwe busverbindingen gecreëerd. De totale bijdrage van de provincie Overijssel is 2,5 miljoen euro.

Natuurwinst op Eeserwold in Steenwijk Eeserwold is een ambitieus project in Steenwijk waarin wonen, werken en recreëren worden gecombineerd. Het terrein is klaar om bebouwd te worden.

De realisatie verloopt in fases, dus liggen delen van Eeserwold nog een aantal jaren braak. Hier gaat de gemeente ‘tijdelijke natuur’ realiseren. Dit betekent dat in het gebied de natuur zich zo spontaan mogelijk mag ontwikkelen. Dit is een grote natuurwinst om­­dat veel vogelsoorten zich juist goed kunnen voort­ planten op onbegroeide en open terreinen. Vervolgens trekken de jonge vogels verder naar andere natuur­gebieden.

35

Ondernemend Overijssel

Zakenvrouw van het jaar 2011:

Thecla Bodewes De eerste Bodewes die trots rondliep op de scheepswerf was opa, opgevolgd door zijn zoon. Die zoon kreeg vier dochters en aangezien de familie er ouderwetse ideeën op nahield keek vader het bedrijf rond en dacht: ‘Dit is niks voor meisjes’. Maar toen dochter Thecla Bodewes na haar studie HTS scheepsbouwkunde voortvarend carrière begon te maken bij een internationaal ingenieursbedrijf in Parijs, riep hij haar snel terug naar haar roots in Overijssel: “Thecla, wat gaan we met de werf doen?”

De specialiteit van de Bodewes werven is het bouwen van schepen die 20 tot 30% minder brandstof gebruiken.

36

“Ik brak dus niet door het glazen plafond, maar door een stalen plafond”, herinnert Thecla zich. “Ieder plafond valt te breken, als je je eigen sterke punten goed weet.

Ik kwam terecht in een wereld van techneuten, die alles van hightech moto-

Hoofd koel en boven water De werf van opa Bodewes in Hasselt is inmiddels flink uit zijn voegen gegroeid. Onder leiding van Thecla werd in 2003 Scheepswerf de Kaap in Meppel overgenomen, in 2004 kwam Bodewes Boegschroeven erbij en in 2010 ontwikkelde ze een heel nieuw bedrijf: Maritima Green Technology. De ondernemingen richten zich op innovatieve scheepsbouw en scheepsreparatie. Met een focus op energiebesparing. De voortvarendheid van Thecla bezorgde haar de titel Zakenvrouw van het jaar 2011.

ren weten, maar minder van handig communiceren. En dat is nou net één van mijn talenten.”

Verbinden van sterke imago’s De onderneemster legt waardevolle contacten tussen (internationale) bedrijven onderling, de maritieme sector en het onderwijs. “De sfeer in Overijssel is er één van: samen sterk! Toen ik onlangs een grote order binnenhaalde in Zuid-Amerika, werd ik door veel collega-ondernemers gebeld. Om me te feliciteren en om te laten weten hoe goed dit is voor Overijssel.

Door onze goede bedrijfsimago’s helpen we elkaar verder. Ik merk het ook; als ik in het buitenland zaken doe, doet de reputatie van De Librije wonderen.

Iedereen kent het en wil er eten! Menig deal wordt hier beklonken!”

Voorop lopen “Op het water is nog alle ruimte. Er kan zoveel meer transport over het water.

Goedkoper, sneller en minder milieu­ belastend. Winst voor de economie. Ik dring er bij verschillende provinciën op aan de waterwegen goed te onderhouden.

Bij samenwerkingsprojecten waar het gaat om de bereikbaarheid over water, loopt Overijssel voorop. Op mijn vakgebied werken er gelukkig een aantal profs op het provinciehuis. Ook op vergunningengebied. Ik, maar ook mijn collega-ondernemers, vinden het niet erg dat er streng toezicht wordt gehouden. Maar het moet wel duidelijk zijn. Je moet als ondernemer weten waar je aan toe bent.”

Onderwijs aansluitend op de markt Thecla kijkt voorbij de grenzen van haar eigen bedrijf. Zo is ze toegetreden tot de Raad van Toezicht van het Deltion College.

“De verwachting is dat we over een aantal jaar 40.000 mensen tekort komen die met hun handen willen werken. Jongeren wordt nog te vaak een of andere ‘kinky’ studie voorgespiegeld. Ik denk dat je voor je eigen toekomst ook moet kijken waar geld te verdienen valt. Waar de behoefte van de markt ligt. Ik draag graag mijn steentje bij om jongeren te interesseren voor het water. We ontplooien initiatieven om de studierichting inhoudelijk interessanter te maken. Zodat veel jongeren kiezen voor deze tak, ja, ook veel meisjes!”

Scheepswerf Bodewes bouwde de Nemo H2, de allereerste rondvaartboot waarbij de stroom voor de motor wordt opgewekt door een brandstofcel op waterstof. De boot vaart nu rond op de Amsterdamse grachten.

“Denken, durven, doen, dat typeert mij. Dat heb ik niet zelf verzonnen.

Mijn drie kinderen riepen dat in koor toen hen werd gevraagd hoe ze hun moeder zouden omschrijven. Ik vind het wel een mooie!”

37

Ondernemend Overijssel

s p i t s i e R mend onderne

Het Grote Verhaal Maak een multimediale reis door de tijd in TwentseWelle, het museum van nu!

In het Grote Verhaal staat het menselijk avontuur centraal: vanaf de vestiging van de eerste mensen in Twente tot de innovaties van vandaag. Ook is er veel aandacht voor de nijverheid en het textielverleden. twentsewelle.nl

38

Kiekeboer’n Nieuwsgierig naar het Twentse platteland? Kom het ruiken, voelen en beleven! Fietsroutes leiden je langs land- en tuinbouwbedrijven in Borne, Haaksbergen en Hof van Twente. De agrariërs geven bezoekers graag informatie over hun bedrijf en de omgeving. kiekeboeren.nl

Van koe tot kaas Op de website zuivelonline.nl vind je alle Overijsselse zuivelboerderijen die jou graag welkom heten.

Je krijgt er een rondleiding langs koeien en kalfjes.

Ontdek hoe de weg van de melk verloopt: van gras tot glas, van koe tot kaas.

Ook kun je zien hoe ambachtelijke zuivelproducten worden gemaakt. zuivelonline.nl

Techniekmuseum HEIM Het museum geeft een boeiend beeld van de Twentse Industrie; verleden, heden en toekomst. In het museum is op een dynamische manier anderhalve eeuw industriële ontwikkeling bijeengebracht. Van stoommachine tot ruimtevaart. techniekmuseumheim.nl

Eeuwenoud Tapijt Maar liefst 60% van de totale Nederlandse productie van tapijt komt uit Genemuiden. Neem eens een kijkje in het Tapijtmuseum en ontdek de bijzondere machines, weefgetouwen en alle soorten vloerbedekking die je maar kunt bedenken. tapijtmuseum.nl

Van Hanzestad tot Hanzestad Van de Middeleeuwen tot aan vandaag de dag zijn de Hanzesteden motoren van onze economie.

Maak kennis met Hanze, het machtige handels­­verbond dat voor bloei en rijkdom zorgde. Er zijn 11 verschillende fietsroutes die je voeren van Hanzestad tot Hanzestad. Geniet van de steden en van de rijke cultuur en natuur onderweg. De fietsroutes zijn verkrijgbaar bij de VVV’s in Overijssel.

Schatkamer van Overijssel Meer weten over de geschiedenis van de economie in Overijssel?

Maak een rondleiding langs 18 kilometer archieven, foto’s, affiches en films in het Historisch Centrum Overijssel. historischcentrum­ overijssel.nl

39

Overijssel zit boordevol streekproducten. Lekkernijen die al jarenlang traditie zijn.

Streekproducten zijn dus onderdeel van ons erfgoed. Hoe ze gemaakt worden is vaak een geheim. De receptuur is slechts in handen van een klein groepje mensen. Gelukkig kunnen we er wel massaal van genieten. Proef de volle smaak van onze regio’s.

Twentse droge worst Kenmerkend voor de Twentse droge worst is de grove structuur. De worst wordt luchtgedroogd. De rauwe, gedroogde worst van varkensvlees heeft een pepersmaak. Verder verschilt de smaak afhankelijk van de gebruikte kruiden. Kruidnagel is daarvan de meest gebruikte. Elke slager heeft zijn eigen geheime recept.

Mmmmm...dat smaakt!

Zet je tanden in traditie!

40

Zwolse mosterd De geschiedenis van de Zwolse mosterd begint in 1983 in de karakteristieke binnenstad van Zwolle, in de Wijndragertoren. Met molenstenen werd mosterd gemalen en dit proces was toegankelijk voor publiek. Men kon kijken, proeven, kopen of rustig een kopje koffie drinken.

Sallandse asperges In 1963 begon de familie Ogink in Raalte een aspergebedrijf. De prima smaak van het grondwater en de mooie zandgrond zorgden ervoor dat de ‘Koningin van de groente’ zich hier uitstekend thuis voelde. Inmiddels is het aantal telers in Salland uitgebreid.

Concurrentie is er niet, want elk bedrijf raakt zijn oogst ‘wit goud’ meer dan kwijt.

Er bestaat een heus loflied voor de Sallandse asperge.

Vechtdal producten Met elke hap naar een beter landschap.

Dat is de slogan van ondernemers in het Vechtdal. Zij werken samen om typische Vechtdal producten te produceren.

Het plan begon met biologisch vlees.

De dieren werden gevoed met gras, graan en maïs uit het Vechtdal, zonder kunstmest en bestrijdingsmiddelen.

Het dierenwelzijn speelt een belangrijke rol. De stap naar zuivel, kaas en eieren was snel gemaakt. Producten als Vechtdal heidehoning, jam en ijs zitten tegenwoordig ook in het assortiment.

Zuivel uit de Weerribben Aan de rand van Nationaal Park de Weerribben, ligt de zuivelboerderij van familie De Lange.

Een enthousiast team maakt dagelijks een compleet assortiment verse ambachtelijke zuivel, zoals dat in grootmoederstijd heel gewoon was. Zo wordt de karnemelk nog op ouderwetse wijze gekarnd en dat komt de smaak ten goede.

heeft, die zijn ontstaan uit de voormalige Zuiderzee. De mineralensamenstelling van de kleigrond geven het gras, en dus de melk, een heerlijke eigen smaak.

Kruidkoek uit Deventer Deventer Koek bestaat al meer dan 400 jaar. De lekkernij is een bekend icoon van Deventer, dat als bijnaam ‘Koekstad’ heeft. In 1593 waren er 13 koekbakkers in de stad en in 1637 had het gilde zelfs 25 leden. In die tijd werden er 700.000 koeken per jaar geëxporteerd. De firma Jb Bussink, de laatste bakker van echte Deventer koek, nam in 1820 een bakkerij over die zijn oorsprong had in 1593.

Campereilanderkaas De Campereilander kaas is op 12 mei 2012 geïntroduceerd. De kaas wordt gemaakt van koeienmelk, afkomstig van melkveebedrijven op het Kampereiland.

Dat maakt de kaas uniek, omdat het Kampereiland vruchtbare kleigronden 41

Ondernemend Overijssel

Stel je voor: je krijgt een paar miljoen en je wordt benoemd tot ‘baas’ van Overijssel.

Welke investeringen doe je?

Hoe zorg je voor aantrekkelijke steden? Hoe bescherm je de natuur? Hebben voldoende mensen werk? Stroomt het water uit de rivieren niet over?

Wat je ook doet, zorg ervoor dat de 'blijmeter' van de inwoners op groen blijft staan, anders komen ze in opstand!

42

t n e b Jij baas! de

Marja van Dijk, 48 jaar

Elles Hetebrij, 40 jaar “Ik zie veel harde werkers hier in de regio. Dat zou ik als baas wel belonen. De mentaliteit van de mensen is redelijk nuchter.

‘What you see, is what you get’.

Als ik het voor het zeggen had, zou ik de ondernemers wat meer vrijheid geven. Om alle regels na te leven, is best pittig. Nu preek ik wel voor eigen parochie, dat begrijp je.

Ik ben graag op of langs het water.

Dus onder mijn bewind komen er overal stadsstranden, meer havens voor boottoeristen en meer plekken waar je fatsoenlijk je boot in het water kunt laten. Heel belangrijk vind ik de communicatie naar de mensen toe. Nu zie je wel eens een bord van de provincie staan; dat er bijvoorbeeld tijdelijk een brug uit ligt ofzo, maar ik vraag me dan af: waarom? Ik zou de mensen dat laten weten.

De kleinschalige, landelijke en veilige omgeving; dat is de reden dat ik in Overijssel woon. Ik werk in Utrecht, dus ik offer nog al wat reistijd op om hier te blijven. Maar als ik alleen al op station Zwolle binnenkom, voelt het goed. Ik zou veel van mijn geld besteden aan het in stand houden van de kleinschaligheid, de originaliteit en creativiteit. De grote zaken zijn volgens mij wel goed geregeld.

Nieuwe talenten moeten kansen krijgen. Het gezellig houden van de leefomgeving is voor mij prioriteit.

Ik zou de digitalisering met een argwanend oog in de gaten houden.

Veel winkels gaan failliet omdat we tegenwoordig online kopen. Dat heeft straks gevolgen voor onze stads- en dorpscentra. Daar zou ik een plan voor ontwikkelen.

Ben Veldhuizen, 53 jaar “Als provinciebaas heb je het lastig, denk ik. Inwoners voelen zich betrokken bij hun eigen plaats, en ook nog wel bij de landelijke politiek. De provincie zit daar tussenin.

Wie weet eigenlijk wat de provincie precies allemaal doet? In dat imago­ verhaal zou ik wel geld steken.

Verder investeer ik in asfalt. In ieder geval in de infrastructuur. Als we de verschillende regio’s met elkaar willen verbinden heb je betere wegen en betere treinverbindingen nodig. De reis Zwolle-Almelo is toch niet te doen op die tweebaansweg?

Wat ik erg goed vind gaan en wat ik als baas zou blijven stimuleren is het samenwerkingsklimaat. Samen verder ontwikkelen staat bovenaan mijn agenda. Vandaar ook die verbindingswegen.

43

Ondernemend Overijssel

Wouter en Ingrid de Haan, beiden 36 jaar Het lijkt ons moeilijk om alle zaken in balans te houden als je aan de touwtjes mag trekken. Beslissingen die je neemt hebben natuurlijk ook weer invloed op andere gebieden.

Maar omdat wij het nu voor het zeggen hebben, beslissen we dat er veel geld naar de natuur gaat.

We zouden investeren in kleine, lokale initiatieven. Boeren helpen om ecologisch en biologisch te worden. Met campagnes inwoners stimuleren om veel eigen producten te kopen. Wijn uit de eigen streek of vlees uit de buurt. Dat zijn waarden die het karakter van Overijssel bepalen. Die cultuur komt van onderop, maar veel kleine initiatieven hebben niet het goede netwerk of de financiĂŤn om hun plannen waar te maken. Hier zouden wij een steentje aan bijdragen.

44

Robin Visscher, 19 jaar “Ik zou al mijn geld inzetten in de strijd tegen de vervlakking. De winkelstraat van Enschede = de winkelstraat van Zwolle, zeg maar.

Dat we maar geen eenheidsworst worden. Diversiteit zou in mijn beleid het toverwoord zijn. Ik zou het authentieke van vroeger wat meer willen terugzien. Daarnaast natuurlijk ook meer poppodia met grote internationale bands. Overijssel is daar wel klaar voor! En ik zou het openbaar vervoer op de schop gooien. Dat kan sneller en betrouwbaarder. Een metro in de steden is wel een goed idee!

45

jij & Overijssel

Overijsselaars willen in dit mooie stukje Nederland een waardevol leven leiden. De provincie Overijssel streeft ernaar dat voor zoveel mogelijk mensen mogelijk te maken. We bedenken, ontwikkelen, realiseren, dromen en beschermen.

Daar gaan miljoenen in om.

De provincie betrekt jou daarbij. Dat doen we op onze site jijenoverijssel.nl en via ons magazine Jij & Overijssel.

De live-uitzending van het Bevrijdings足festival op 5 mei 2012 hield 80.000 mensen aan het computerscherm gekluisterd!

46

Roza & Overijssel

Mag azi ne voor i nw oners van Overi jssel J a a rg a n g 4 , n r. 2 J u n i 20 12

Hoe democratie werkt

Je moet creatief zijn en vooruit denken Met een schip ervaar je geen drempels Over tien jaar heeft iedereen een 3D printer Smullen van een zomers dessert Uiteindelijk ben ik zelf ook mantelzorger

Nauwkeurig boeren is goed voor het gewas en houdt de koeien gezond, maar het levert ook geld op.

Melkveehouders Wim Nijland en Gerrit Veneklaas

9120648 PlatformP Jij & Overijssel nr. 2 juni 2012.indd 1

31-05-2012 15:32:53

Beslis mee!

Direct reageren op actuele zaken die spelen in Overijssel?

Dat kan op jijenoverijssel.nl. Hier willen we jouw stem horen. Zo is de provincie onder meer benieuwd naar meningen over milieu, mobiliteit, cultuur of werkgelegenheid. Mensen met goede ideeĂŤn en talenten kunnen hier hun ei (van Columbus) kwijt!

Kijk mee!

Live meekijken met bijzondere gebeurtenissen.

Op jijenoverijssel.nl staan livestreams van bijzondere voorstellingen, festivals en sportevenementen. Zo kan iedereen die niet in de gelegenheid is om te komen, bijvoorbeeld door een lichamelijke beperking, er toch een beetje bij zijn.

Lees mee!

Drie keer per jaar valt ‘ie op de mat. Het magazine van de provincie Overijssel. Hierin lees je interviews met bijzondere Overijsselaars, ontdek je uitvindingen van studenten, kunstenaars en ondernemers en krijg je tips over lekkere streekproducten en recepten. Er staat ook een handig overzicht in van alle leuke evenementen en activiteiten bij jou in de buurt!

Weet hoe het werkt!

Zoveel ontwikkelingen en zoveel mensen die daar heel gewichtig over praten. Begrijp jij het nog? De provincie Overijssel wil iedereen betrokken houden, want het gaat wel over jouw toekomst en jouw woonomgeving. Met de nieuwe publieksfilm Roza & Overijssel kun je op een luchtige manier ontdekken hoe democratie werkt en wat de taken van de provincie zijn. Natuurlijk kun je de film op jijenoverijssel.nl bekijken. Wil je nog meer weten?

Bestel dan het bijbehorende boek.

De campagne Jij & Overijssel is beloond met een Gouden Sabre Award 2012. Deze prestigieuze internationale prijs wordt jaarlijks in Brussel uitgereikt aan de beste campagnes van de wereld.

Er wordt gelet op creativiteit, integriteit en doeltreffendheid. Met de Gouden Sabre Award liet de provincie Overijssel inzendingen van Shell, IBMen SIRE achter zich.

47

natuur

Op safari in Overijssel

Natte voeten in de Vreugde­ rijkerwaard Waar staan we?

In de Vreugderijkerwaard, vlakbij Zwolle aan de IJssel (regio: IJsseldelta).

Dit gebied is onderdeel van Nationaal Landschap IJsseldelta

Wie neemt ons mee?

Boswachter Lykele Zwanenburg van Natuurmonumenten

48

“De laatst overgebleven boer in dit gebied vertelde vaak over die keer dat het water tot aan de drempel van de stal stond. ‘Nu gaan we eraan’, was zijn noodkreet. Het water hield zich rustig, trok zich terug en de boer kon weer opgelucht ademhalen. Maar het bleek lastig boeren zo vlakbij de IJssel. De rivier eist nu eenmaal ruimte op. Vooral in de winter en het voorjaar zwelt het water op. De IJssel kreeg in dit gebied, door menselijk ingrijpen, een nevengeul en de Waard werd daarmee een belangrijke en veilige wateropslagplaats. Boeren hielden het voor gezien en verhuisden met hulp van de provincie naar een paar kilometer

De rivierduin van de Vreugderijkerwaard is waarschijnlijk al voor 1250 ontstaan. verderop. Sindsdien tiert de natuur hier welig. De Waard is een van de beste rivierenlandschappen in Nederland en staat boordevol met stroomdalflora.

Dit zijn planten die je alleen in stroom­ gebieden van rivieren tegenkomt. Zeldzame planten als de blauwe bremraap, rivierfonteinkruid en bevertjes voelen zich hier thuis. En laten door hun aan­ wezigheid zien dat Natuurmonumenten het beheer goed op orde heeft.”

Zwolle en Kampen houden het droog De twee kilometer lange geul is de eerste nieuw aangelegde mee­ stromende nevengeul in Nederland.

Hij werd in 2003 voltooid en is ĂŠĂŠn van de maatregelen om de waterstand in de rivier beter te kunnen beheersen en zo onder andere de steden Zwolle en Kampen tegen hoogwater te beschermen.

In het gebied leven 5 soorten vleermuizen.

Rivierduinen Stroming en zandafzetting zorgen voor metershoge zandduinen langs de rivier. Hier groeien bijzondere stroomdalplanten. De zaden en kiemen zijn met de stroom meegelift en zo in onze provincie doorgedrongen.

Onderwaterjungle In de nevengeul heeft zich een onderwaterjungle ontwikkeld met wel 15 verschillende soorten waterplanten. Deze begroeiing komt nergens anders in Nederland voor.

49

natuur

Waar staan we?

Op Landgoed Singraven, vlakbij Denekamp (regio: Twente)

Wie neemt ons mee?

Harm Meek, natuur- en vogelkenner, bestuurslid Waterschap Regge & Dinkel

Sierlijk landgoed trekt vreemde vogels “Dit is een natuurgebied met een ‘grande allure’. Met het statige Huis Singrave als indrukwekkend middelpunt. Mooie aangelegde parken, een watermolen, een bijzondere beeldentuin en authentieke stuwen geven dit Twentse gebied een adellijk voorkomen. Maar even verderop

50

sta je tot aan je knieën in het moeras.

Ongerepte natuur dat als paradijs geldt voor planten, insecten en vogels. De lucht is vol met geluid. Een Sperwer laat andere soortgenoten schrikken, de Grote Gele Kwikstaart fladdert zich een weg omhoog en zelfs het enige paartje IJsvogels laat zich

zien. Het dierenrijk is gastvrij, want regelmatig strijken nieuwe vreemde vogelsoorten uit Midden-Europa neer in dit gebied. Veel vogels verkennen de natuur hier en blijven ‘hangen’ vanwege de zeer gunstige leefomstandigheden.

Dat maakt dit gebied uniek.”

De laatste eigenaar van huis Singraven, Mr. Willem de Laan, hield van jagen in Afrika en nam inheemse en exotische zaden mee die hij plantte op het landgoed.

Essenlandschap

De Dinkel

Dit gebied in Twente is een zogenaamd Essenlandschap. Een Essenlandschap is een van de oudste agrarische landschapstypes van Nederland; het stamt uit de vroege Middeleeuwen. De hoge gronden gebruikten men als akker, ook wel essen genoemd. De beekdalen werden gebruikt voor het houden van vee of als hooilanden.

Rivier de Dinkel kronkelt over het landgoed.

Kronkelt, want het is een van de weinige rivieren die ontsnapt is aan de menselijke neiging rivieren aan banden te leggen en kaarsrecht te maken. De loop van de rivier is uitermate bepalend geweest voor de structuur van dit cultuurlandschap.

IJsvogel

Weiland Twaalfdagwerk

Langs de oever van de Dinkel huist een heel bijzonder vogelpaar: de IJsvogel. In 2012 was er slechts ĂŠĂŠn paartje dat de winter overleefde.

Op het landgoed ligt het Weiland Twaalfdagwerk. Vroeger kregen percelen hun naam afhankelijk van het aantal dagen werk dat de boer nodig had om met de zeis het stuk grond te bewerken.

De Verbrande Roessingh Na de dood van zijn vrouw en kind was heer Roessingh Udink, eigenaar van Singraven, een trouwe bezoeker van zijn wijnkelder. Toen hij zich samen met de burgemeester van Denekamp weer eens te goed deed aan vele glazen wijn, sloeg het noodlot toe. Terwijl hij zijn sigaar aanstak, gooide hij de petroleumlamp om, die zijn baard meteen in lichte laaien zette. Het toegestroomde personeel pakte de heer bij kop en kont en gooide hem in rivier de Dinkel. Helaas mocht het niet meer baten.

51

natuur

Waar staan we?

In het Boetelerveld, vlakbij Raalte (regio: Salland)

Wie neemt ons mee?

Natuurkenner Martien Knigge van Landschap Overijssel

“Het Boetelerveld is 2 kilometer lang en 1 kilometer breed. Je ziet heel duidelijk de grenzen van dit gebied, want de omliggende boerenbedrijven liggen er keurig gemaaid en ontwikkeld bij. Het Boetelerveld steekt er als een woest stukje wereld bij af. Al in 1917 was er één koppige eigenaar die weigerde het land te ontginnen. Hij liet het groeien zoals het was.

Deze tegendraadse houding heeft ons wel het Boetelerveld opgeleverd. Wat je hier ziet is dus een eeuwenoud landschap en in Nederland één van de grootste oppervlaktes van een bijzonder terreintype, genaamd: natte heide. Het gebied heeft last gehad van ernstige verdroging.

Dit Natura 2000 gebied kunnen we samen met de provincie en het waterschap in optimale staat brengen als we de waterstanden goed regelen. Niet alleen binnen het gebied zelf, maar ook door aanpassing van de aangrenzende landbouwgronden. Dat vergt veel overleg met de buren, want je begrijpt dat de boeren

52

Stoere Schotse grazers in Salland

het water het liefst zo snel mogelijk zien wegzakken, terwijl wij het grondwaterpeil juist iets hoger zouden willen zien. Het natuurgebied doet parkachtig aan: licht glooiend, met bomengroepjes en veel doorkijkjes. De parel in het gebied is het Kleine Turfgat. Hier groeit de natuur zoals het bedoeld is. Zonder dat menselijk ingrijpen nodig is, verbeeldt het Kleine Turfgat het ideaalplaatje. Zo zou het hele Boetelerveld weer moeten worden!”

Wat kom je tegen?

Roofvogels en zangvogels, de levendbarende hagedis, de waterspitsmuis en heel veel kikkers. Bijzondere planten zijn onder meer: engelwortel, wateraardbei, verschillende soorten orchideeën, de klokjesgentiaan en velden vol blauwe zegge. Vanuit de observatiepost bij het Rietveld heb je uren kijkplezier.

Zelfs de Watersnoodramp van 1953 had invloed op het Boetelerveld.

Ontginnen was in die tijd het toverwoord. Het Rijk verordende de ontginning van 30 hectare om 4 boerderijen te plaatsen. Het bos werd gekapt en toen stagneerde het proces. Door de watersnoodramp wer­ den waterexperts op andere projecten met meer prioriteit gezet en ook het geld voor de ontwikkeling van waterrijke gebieden vloeide naar onze zuidelijke provincie. Na jaren stilstand, kwam in de jaren ’60 het besef dat woeste grond niet waardeloos was. In een gezonde samen­ leving heb je ook natuur nodig. In de troonrede van 1961 werd uitge­ sproken dat er geen woeste grond meer ontgonnen mocht worden ten behoeve van voedselproductie. Dit was de redding voor het Boetelerveld.

Het Rijk gaf het gebied als erfpacht terug aan Landschap Overijssel.

Schotse hooglanders Een kudde van stoere Schotse grazers maakt korte metten met het pijpestrootje, een grassoort die de heide overwoekert.

Geliefd wandelgebied Iedere wandelaar die stappen heeft gezet in het Boetelerveld is het erover eens: er heerst een weldadige rust, die slechts ‘verstoord’ wordt door vogelgeluiden. Het gebied heeft 3 wandelroutes, waarvan de langste 10 kilometer is.

53

natuur

Waar staan we?

Nationaal Park Weerribben Wieden, vlakbij Kalenberg (regio: WaterReijk, Weerribben, Wieden)

Wie neemt ons mee?

Boswachter Egbert Beens van Staatsbosbeheer

“Dit gebied is door mensenhanden gemaakt. Het was ooit woest en ondoordringbaar, maar in de middeleeuwen kwam de mens erachter dat turf een goede brandstof was. Vanaf dat moment ontstond de vervening. Het was hier één grote energiecentrale. De trekgaten en ribben -waarop de turf te drogen lag- zie je vandaag de dag nog goed terug in het landschap. Het is hier, vanwege de goede waterkwaliteit, een paradijs voor insecten en vlinders. De grote vuurvlinder is zeer zeldzaam. Nergens in Europa vindt je zo’n grote populatie als hier. Dat trekt enorm veel Engelse toeristen, die zijn namelijk erg ‘butterfly-minded’. Naast natuur­ gebied is dit ook een drukbezocht recreatiegebied ten top. Dat proberen we in goede banen te leiden.

54

Weerribben; de energiecentrale van toen en nu

“Het was hier ook woest en ondoo rdring ba a r”

‘Zoneren’ noemen we dat: op vriendelijke wijze mensen door het gebied loodsen zodat ze eigenlijk alles kunnen zien, zonder dat de natuur er hinder van ondervindt. Voor de ondernemers uit de regio organiseren we ‘Gastheercursussen’, zodat zij toeristen precies het goede verhaal vertellen over dit bijzondere gebied. Dan kweek je vooraf al respect bij de bezoeker. 150 jaar duur een cyclus van open water naar moerasbos. Die cyclus proberen we hier in stand te houden, zodat zeldzame soorten behouden blijven. Dat is zelfs onze Europese verplichting.”

Banrock Marches en Hoerenkind De Weeribben kent bijzondere percelen. ‘Banrock Marches’ is bijvoorbeeld vernoemd naar de Australische wijnproducent die respect voor de natuur als bedrijfsfilosofie heeft. Om die reden doneerde deze wijnboer 5 jaar lang grote bedragen aan natuurgebieden over de hele wereld, waaronder de Weerribben.

‘Hoerenkind’ is een perceel aan de rand. Vroeger gelegen aan de Zuiderzee.

De invloed van het zoute water maakte de turf slechter brandbaar en dus kochten velen met dit perceel een ‘kat in de zak’. Het land wisselde dan ook vaak van eigenaar; vandaar Hoerenkind.

Biomassa In het Nationaal Park komt jaarlijks veel biomassa vrij.

Het project ’Rietimpuls’ kijkt naar maaibare biomassa, zoals eenjarig en tweejarig riet, ondergras, wintermaaisel en zomermaaisel. Onderzocht wordt hoe de biomassa logistiek efficiënt uit het gebied kan worden gehaald. Ook wordt gekeken naar een gezamenlijke inkoop van materialen en machines en samenwerking op het gebied van verkoop.

55

natuur

Otter De otter werd hier ooit verdreven door de mens en de slechte kwaliteit van het water. In 2002 werden er 15 uitgezet. Inmiddels leven er weer zo’n 40 tot 60 in het Nationaal Park. Banrock Station, de Australische wijnproducent (zie pagina 55), maakt zich de komende jaren sterk voor veilige oversteekplaatsen voor de otter.

De Weerribben is een toplocatie voor libellen. 90% van alle Nederlandse soorten zit hier, waaronder de sierlijke witsnuitlibelle.

Hendrick de Krane Ridder Hendrick de Krane had het nogal eens aan de stok met zijn broer Willem van Holland. Dit vanwege zijn strooptochten door Friesland en Overijssel.

Hendrick was slim en betrok een Burcht bij Kuinre.

Met voor zich de Zuiderzee en achter zich de moeraslandschappen. Natuurlijk wist ridder Hendrick zelf uitstekend de weg door het moeras en werd menig achtervolger vakkundig afgeschud. Toch wist broer Willem hem te vinden en maakte de burcht met de grond gelijk.

56

Een zeldz a a m exe mpla a r: de grote vu u rv linder

Er komen elk jaar bijna 2 miljoen bezoekers naar het Nationaal Park Weerribben - Wieden. Soms is het dan gezellig ‘file-varen’ zoals de boswachter het noemt.

57

natuur

Natuurgebied Olde Maten De laagveenmoerassen lopen van de Weerribben door tot natuurgebied Olde Maten (vlakbij Staphorst).

Hier is in 2012 één van de grootste natuurontwikkelingsprojecten van Overijssel gestart. In de Veldschuur kunnen bezoekers de werkzaamheden volgen (infopanelen en foto’s) die het gebied in oude glorie herstellen.

De zeldzame blauwe graslanden met de

58

vele orchideeën, de boksloten en moerasnatuur gaan weer de boventoon voeren. Uniek in Nederland is daarbij de samenwerking met de Agrarische Natuur Vereniging. Staatsbosbeheer maakt afspraken over natuurbeheer met het bestuur van de vereniging. De boeren onderling maken zelf hun taakverdeling. Voor het onderhoud van het natuurgebied krijgen zij een vergoeding.

Zo wordt de natuur een economische drager van de omgeving.

De veldschuur 'Bid en Werk' diende vroeger als stal voor het vee, maar is nu een educatief informatiecentrum.

59

Het landschap in Overijssel is ontstaan door ijs, wind, water en erosie. Overijssel heeft veel verschillende landschappen met dekzand, stuwwallen, hoogveen, zoetwaterdelta’s en laagveenmoerassen.

Het is van oudsher een heel nat landschap.

Jarenlang was onze behoefte het water zo snel mogelijk weg te werken.

Dan konden we de grond immers beter gebruiken. Doordat we het water uit het landschap haalden en door de bemesting raakten de natuurlijke kwaliteiten van Overijssel steeds meer op de achtergrond.

Overijssel heeft 2 Nationale Parken: de Sallandse Heuvelrug en WeerribbenWieden. Ook kent Overijssel 2 Nationale Landschappen: Noordoost-Twente en IJsseldelta.

In 2009 is nog 20% van het oppervlakte van Overijssel bos- en natuurgebied. De provincie Overijssel pleit in de Omgevingsvisie voor een duurzame strategie en wil een robuust, aaneengesloten natuurlandschap ontwikkelen.

De natuur als ruggengraat. Dit noemen we de Ecologische Hoofdstructuur. Het is als het ware een netwerk van natuurgebieden en landbouwgebieden waarin natuurwaarden de hoofdrol spelen.

60

s l a r u u t a n De t a a r g n e g g ru

De ambities van de provincie zijn erop gericht om het eigen karakter van het landschap per gebied te behouden en te versterken. Dat betekent dat natuurlijke verschillen tussen hoog en laag en tussen nat en droog steeds meer zichtbaar moeten worden. Daarbij is een goed water­ systeem vereiste nummer één, want we willen geen natte voeten. Om dit binnen de provinciegrenzen te realiseren, ontwikkelde de provincie een Kwaliteitsimpuls Groene Omgeving. Hierin staan aanbevelingen voor gemeenten, projectontwikkelaars, architecten en anderen die werktechnisch bezig zijn met ons landschap, hoe nieuwe ontwikkelingen moeten bijdragen aan de ruimtelijke kwaliteit. We willen ons landelijk gebied aantrekkelijk houden voor inwoners en toeristen.

Overijssel bestaat voor 67.000 hectare uit bosen natuurgebied.

Planten en dieren De provincie heeft bepaalde plekken aangewezen als beschermde leefomgeving, de zogenaamde Eco­ logische Hoofdstructuur. Zo kunnen planten en dieren ongestoord groeien, leven en zich verplaatsen.

In Overijssel liggen 25 Natura 2000-gebieden, ofwel 33.000 hectare. Samen met anderen maakt de provincie beheerplannen voor deze gebieden. Natura 2000 richt zich op behoud en ontwikkeling van natuurgebieden in heel Europa.

Landschap voor ons allemaal Houtwallen en singels, hoogstamboomgaarden en kikkerpoelen, het zijn elementen die horen bij het Overijsselse landschap. We genieten er allemaal van.

Hoe beschermen we deze unieke elementen? Dit doen we met Groene en Blauwe Diensten. Dit betekent dat grondeigenaren zelf zorgen voor het onderhoud.

Groene diensten zijn gericht op het beheer van het landschap (wandelpaden, houtwallen, knotwilgen).

Blauwe diensten houden zich bezig met water (opslag, watergangen). Deze Groene en Blauwe diensten zijn niet alleen belangrijk voor het landschap, maar ook voor de economie. Grondeigenaren die een landschaps­ element beheren of onderhouden, dragen bij aan het behoud van het unieke Overijsselse landschap. Zij krijgen daarvoor een beloning vanuit het Landschapsfonds.

De gemeenten vullen dit fonds en de provincie verdubbelt dit bedrag. Zo is de financiering van het beheer van het landschap zo’n 20 tot 30 jaar gewaarborgd.

37% van de inwoners vindt dat er voldoende wordt gedaan om het landschap te beschermen. 18% is van mening dat het landschap over 5 jaar mooier zal zijn.

17% is bereid mee te betalen aan het opknappen en het beheer van het landschap.

61

natuur

s p i t s i e R ur natu

Omgeving Weerribben-Wieden Eco varen Ontdek met een fluisterboot bijzondere vaarroutes door de Weerribben.

De Ossenzijl­route, de Kalenbergroute en de Weerribbenroute nemen je geruisloos mee door het hele gebied. weerribben-wieden.com

Bezoekerscentra De Wieden en De Weerribben Ontdek de onderwaterwereld van de otter! Huur een schepnet, waterbak en zoekkaart en zie wat er allemaal in het water leeft in De Wieden of loop het Zompie’s zoekpad. dewieden.nl en staatsbosbeheer.nl

62

Omgeving Vechtdal Otto de Otter Mijn naam is Otto de Otter en ik woon in WaterReijk Weerribben Wieden. Op mijn website ottodeotter.nl heb ik alles verzameld wat leuk is: surfen, bootje varen, GPS routes, honing proeven, dieren aaien, op stap met de boswachter en nog veel meer…

Watersafari Op zoek naar brutale rovers?

Of wil je juist schuwe dieren ontdekken? Ga mee op water­safari. Eerst is er een vaarexcursie met een ervaren natuurgids en dan gaan we waterbeestjes vangen. Alleen in de maanden juli en augustus. Op excursie door een Overijssels natuurgebied? Check ook natuur­monumenten.nl

Op de site dekoppel.com kun je een interessante natuurquiz spelen!

Kinderwandelroute: Knof de pad Ga mee op wandelspeurtocht op zoek naar de knoflookpad. Je krijgt een Vechtdal knapzak met een verrekijker, loopzak, balansspel en een springtouw. Onderweg moet je allerlei opdrachten doen, zoals de kikkersprong. rheezerbelten.nl

Koesafari Achtervolg met een nostalgische tractor de brandrode runderen, ook wel Vechtdal runderen genoemd. Aangekomen bij de oevers van de Vecht zien we hoe de koeien hun Spa en Wellness beleven in het water. Een uniek kijkje in het leven van de koeien en hun kalfjes. Seizoen: van april t/m september. koesafari.nl

Het Vechtdalpad Wandelen langs de Overijsselse Vecht. Je komt langs veel verschillende landschappen en diverse natuur­ gebieden. Je ontdekt sporen uit de roerige geschiedenis van de regio. Je kunt deze meerdaagse wandeling makkelijk opsplitsen in 4 dagtochten. Elke etappe begint en eindigt bij een NS-station. Meer informatie vind je op vechtdaloverijssel.nl. Hier kun je ook de wandelgids bestellen.

Verhalenpalen Ontdek het Vechtdal op een nieuwe manier! Maar liefst 30 verhalenpalen met 60 verhalen zijn te vinden in Zwolle, Dalfsen, Ommen en Hardenberg. De verhalen gaan over de directe omgeving. Met een paar keer pompen op het pedaal komt het verhaal letterlijk tot leven. De verhalenvertellers zijn bekende Vechtdallers als Jeroen Krabbé en Erik Hulzebosch.

Paddentrek door het Vechtdal Je kunt ook een echte paddentrek doen. Fiets door het leefgebied van de knoflookpad. De finish is bij natuuractiviteitencentrum De Koppel. Daar leer je van alles over de mooie natuur om je heen. De Koppel heeft regelmatig wisselende exposities. Het routeboekjeis tegen betaling verkrijgbaar. dekoppel.com 63

natuur

Omgeving IJsseldelta Zalkerveer Het Zalkerveer is een voetveer dat vaart tussen ‘s-Heerenbroek en Zalk.

Het is een van de laatste pontjes van Nederland. Sinds 1996 worden de voetveerverbinding en het Theehuis op de wal gerund door mensen met een verstandelijke beperking.

Vogelkijkhut Bij de Vreugderijkerwaard staat een vogelkijkhut precies op de Noord-Zuid trekroute van vogels. De hut ligt langs de nieuw gegraven nevengeul van de IJssel. Je ontdekt er onder meer de grutto, de zilverreiger, de smient, de gans, de aalschover en de visarend.

Ook ontdekte men hier de eerste taigastrandloper van Nederland.

Bezoekerscentrum IJsseldelta Het bezoekerscentrum IJsseldelta kent drie locaties: VVV Kampen, VVV Zwolle en de Sluuspoort in Zwartsluis. Een interactieve, multitouch-tafel is het middelpunt. Deze geeft veel informatie over het Nationaal Landschap IJsseldelta, maar ook tips voor uitstapjes en bezienswaardigheden. Ook is er een belevingswand. Kinderen kunnen daar het IJsseldelta blokkenspel spelen.

64

Omgeving Twente Openluchtmuseum Ootmarsum In dit museum zie je hoe er eeuwen geleden werd geleefd en gewerkt in Twente. Je vindt hier veel authentieke en origineel ingerichte boeren­ gebouwen. Je loopt door een prachtig landschap, de vroegere tuinen van Havezate ‘Het Hoge Huys van Ootmarsum’. openluchtmuseumootmarsum.nl Natura Docet Wonderryck Twente Een belevingsmuseum en landschapscentrum waar de natuurhistorische verzameling van meester Bernink naadloos overgaat in informatie over Noordoost Twente. Wonderryck Twente laat je je verwonderen door met een andere blik naar de natuur te kijken, soms letterlijk door de ogen van de dieren die er, dag en nacht, wonen. wonderryck.nl Heidereservaat de Borkeld Bij Markelo ligt heidereservaat de Borkeld. Uitgestrekte heidevelden en bossen met dennen en eiken domineren de omgeving. Karakteristieke jeneverbesstruiken sieren het landschap. Ook vind je hier grafheuvels die dateren van ver voor onze jaartelling. Bezoek het gebied te voet, met de fiets of zelfs te paard. staatsbosbeheer.nl

Groot Twentsch Maïsdoolhof In de maanden september en oktober kun je verdwalen in het Groot Twentsch Maïsdoolhof. Vind jij de weg terug door een metershoog maïsveld, van wel zes voetbalvelden groot? Zoek de uitkijktoren, waar vandaan je een schitterend uitzicht hebt en zie hoe iedereen om je heen ploetert om de uitgang te vinden. groottwentschmailsdoolhof.nl

Omgeving Salland Buitencentrum Sallandse Heuvelrug Dit centrum beschikt over een permanente expositie over de Sallandse Heuvelrug. In deze expositie wordt verteld hoe de planten- en dierenwereld is ontstaan, onder meer door mooie natuurfilms. De boswachter neemt bezoekers mee wandelen in het gebied.

Infocentrum IJssel Op een fantastische locatie aan de IJssel in het plaatsje Den Nul (vlakbij Deventer) staat een Infocentrum. Met een historische boomgaard, een waterspeelplaats en een trekpont. Je vindt hier een vaste expositie over de waterhuishouding, cultuurgeschiedenis en flora en fauna langs de rivier. infocentrumijssel.nl

Natuurdiorama Holterberg In dit natuurmuseum vind je 11 levensgrote kijkkasten waar de dieren in hun natuurlijke houding staan. Er zijn meer dan 1.000 dieren te bewon­deren. Je leert de flora en fauna van dit gebied goed kennen. museumholterberg.nl

Booming cities

In Overijssel hebben we prachtige natuur, maar tussen al die mooie bomen door zien we ook moderne steden. Bruisende plekken waar inwoners, ondernemers en studenten steeds weer nieuwe activiteiten verzinnen om het leven spannend te maken. We nemen je mee naar Deventer, Enschede en Zwolle. We vroegen de meest creatieve inwoners, de kunstenaars, naar hun beleving van de stad.

Steden: economische motoren in een vitaal landschap 66

Deventer Erik Jan Post, directeur Theaterschip: “Voor de vaste inwoners van Deventer is het gesneden koek, maar voor mensen van buiten de stad is het Anton Pieck­ gehalte van de stad heel aantrekkelijk.

We hebben hier prachtige oude wijken die kenmerkend zijn voor onze binnenstad. De eeuwenoude IJssel is een magnifieke rivier en onze historische stad is van een zelfde soort schoonheid, alleen dan van steen. De kracht van Deventer is de diversiteit. Tussen april en november gebeurt er elk weekeinde wel wat, van evenementen die groot qua omvang zijn tot activiteiten die groots zijn qua inhoud.

Ikzelf ga eigenlijk alleen op stap om mijn hoofd even uit te zetten. Uitgaan moet voor mij ontspanning zijn. Dus bezoek ik de meest banale Schwarzenegger film in Luxor in plaats van een film in Filmhuis De Keizer, kies ik een eetcafeetje in plaats van een duur restaurant en ga ik eerder naar de Deventer Schouwburg dan naar Theater Bouwkunde. Het leuke aan Deventer is, dat het er beide in goede kwaliteit is: plekken om je hoofd even uit te zetten, maar ook plekken om juist je hoofd áán te zetten, je te laten inspireren.”

Deventer festivalstad Deventer heeft zichzelf op de kaart gezet met drie grote evenementen: Deventer op Stelten, de Deventer Boekenmarkt en het Dickens Festijn.

Publiekstrekkers die prachtig passen in het historische stadsbeeld. deventeropstelten.nl, vvvdeventer.nl, dickensfestijn.nl

Jaarlijks in juni organiseert Het Theaterschip Festival Havenwerk. Het talentenfestival van Nederland; een festival door amateurtheatermakers in het Havenkwartier van Deventer. Vier dagen lang theater, muziek, dans, kunst, techniek en workshops.” festivalhavenwerk.nl

Deventer zelf ontdekken?

Lees de tips.

Wandelen Door Deventer loopt de Europese wandelroute E11, ook wel het Marskramerpad of Handelspad genoemd. Het leidt van Scheveningen naar de grens van Polen/ Litouwen. Deventer vormt een welkome stadse streling voor het oog. wandelpad.com

Deventer is één van de vijf oudste steden van Nederland. De stad heeft het oudste stenen huis, het oudste wandelpark en de oudste wetenschappelijke bibliotheek van Nederland.

Gezond Deventer NuNu is een leuke eigentijdse plek, waar je heerlijk biologisch kunt eten en allerlei bijzondere activiteiten kunt doen zoals wandelen met een ezel, een workshop zwaardvechten of gewoon spelen. Een heerlijke buitenplek in Schalkhaar, dat tegen Deventer aan ligt. naarnunu.nu

Museum voor de kleintjes Je kunt je uitermate goed vermaken in het Speelgoedmuseum. Naast een bijzondere collectie speelgoed door de tijd heen, van poppen tot treinen, is er ook een fijne speelzolder waar de kids uren onder de pannen zijn. speelgoedmuseumdeventer.nl Architectuur Eén van de prachtigste gebouwen in Deventer is de Waag. De Waag is, zoals de naam al zegt, een waaggebouw op de Brink in de Deventer binnenstad. Dit bijzondere gebouw is de oudste waag die er in Nederland te vinden is. Tegenwoordig zijn in de Waag het Historisch Museum Deventer en de VVV gevestigd.

“De eeuwenoude Yssel is een magnifieke rivier en de historische stad is van een zelfde soort schoonheid, alleen dan van steen”

Gluren door de muren app Met behulp van kaarten, foto’s met routeaanduidingen en gesproken tekst leidt de Hanzensteden app je langs de verborgen plekjes van Zwolle, Deventer, Kampen en Hasselt. Het mooie is dat je bij historische panden bijna letterlijk naar binnen kunt kijken met je smartphone.

De app is mede gefinancierd door de provincie Overijssel.

Downloaden in de AppStore of Google Play.

67

Booming cities

Zwolle Ryan Hoekman (60), omgevingsadviseur en galeriehoudster van Kunstthuis Arte Presente in Zwolle: “Ik vind dat Zwolle de laatste jaren steeds beter uit de verf komt op het gebied van experimentele, interdisciplinaire kunst. Experimentele kunst zet een beweging in gang in de rest van de stad, het bedrijfsleven, bij organisators.

Daar gaat het toch om?

Je kunt jezelf in Zwolle nu echt creatief opladen. Als mensen iets organiseren in de stad en ik zie dat er nog weinig kaartjes zijn verkocht, dan bel ik op en bied mijn hulp aan. Dan zet ik alle social media in om een volle bak te krijgen. Ik voel me als toeschouwer altijd medeverantwoordelijk voor het wel of niet slagen van een evenement. Je kunt niet voetstoots aannemen dat anderen het wel vóór jou organiseren.

Ik ga graag naar Filmtheater Fraterhuis.

Daar draaien de interessantere films en kennen de medewerkers je nog persoonlijk.

Omdat ik een groot kunstliefhebber ben, ben ik ook vaak te vinden in de musea.

De Fundatie heeft hele prikkelende exposities en ik ga naar bijna alle openingen in het Stedelijk Museum. Ik zoek continu vernieuwing, andere denkbeelden. Op het Stadsfestival, de opening van het Uitseizoen hier in Zwolle, kies ik bijvoorbeeld voor de vijf uur durende Nikola Technopera. Het idee alleen al vind ik interessant. Daar wil ik bij zijn.”

Zwolle zelf ontdekken?

Lees de tips.

68

“Je kunt jezelf in Zwolle echt creatief opladen”

Gezond Zwolle “Een fijne, groene plek in de stad is Doepark De Nooterhof: een educatief natuurpark voor grote en kleine mensen waar je lekker kunt lunchen en genieten van buiten.” doeparknooterhof.nl Onthaasten Onthaasten in Locatie Oostergo.

Elke maandag kan iedereen daar aanschuiven. Oergezellig, goede prijs en hartelijke gastvrouw. Je wordt bediend door verstandelijk gehandicapten. locatieoostergo.com Cultureel Zwolle Ryan: “Op zondag ga ik graag naar Cultuurschip Thor. Heerlijk laagdrempelig naar concerten luisteren tijdens hun Uurtje Cultuurtje. Prachtig dat ze dat verzinnen!” cultuurschipthor.nl Festivalstad Zwolle Zwolle heeft twee mooie festivalmomenten. Het eerste weekeinde van juni wordt Zwolle Unlimited gehouden: een festivalcombinatie van verhalen vertellen, straattheater, culinaire proeverij, boekenmarkt en gedichten. In de eerste week van september is het tijd voor het Stadsfestival, een theater- en muziekfestival rond en op de Zwolse grachten. zwolleunlimited.nl en stadsfestival.nl

De geuzennaam voor een Zwollenaar is Blauwvinger.

Grand Cafés en restaurants Ryan: “Ik drink geregeld een wijntje op de Nieuwe Markt. Ik vind het een aanwinst hoe dit pleintje is opgeknapt de laatste jaren.

Met café Samen voor jong en oud, Brasserie Jansen, De Lounge van Os en Peper en diverse restaurants en bruine cafés. Als ik meer zin heb in rust, ga ik naar de mooie tuin van het ‘t Vliegerhuys of de verstopte binnentuin van Grand Café Public.”

Architectuur Waarschijnlijk het bekendste gebouw in Zwolle: de Onze Lieve Vrouwetoren. Bij de meeste mensen beter bekend als de Peperbus. Je kunt de toren beklimmen wanneer de basiliek is opengesteld.

Gebouw X is door de Bond Nederlandse Architecten uitgeroepen tot Gebouw van het Jaar 2011. In dit bouwwerk is de opleiding Journalistiek van Hogeschool Windesheim gevestigd. De gevel bestaat uit witte kunststof elementen met honderden driehoekige ruiten. Hierdoor ontstaat een X-vormig patroon.

Fietsroute van 25 kilometer langs moderne Zwolse architectuur. In het routeboekje zijn de winnaars van de Architectuurprijs Zwolle opgenomen.

Deze fietsroute is tegen betaling verkrijgbaar bij VVV Zwolle. vvvzwolle.nl Rondleiding Historisch Centrum Overijssel.

Je maakt kennis met het moderne gebouw. In de depots, die normaal voor publiek gesloten blijven, kom je langs 16 kilometer archieven, 200.000 foto’s en affiches en 100.000 films. historisch­centrumoverijssel.nl

UAR app Het Nederlands Architectuur Instituut ontwikkelde voor Zwolle een UAR (Urban Augmented Reality) app. Hiermee kun je via je smartphone zien hoe de stad ooit was en hoe de stad er in de toekomst uit zal zien. In de app zitten 150 Zwolse gebouwen en bouwwerken. Downloaden in de AppStore of Google Play.

69

Booming cities

Kees de Groot (56), kunstenaar en organisator in Enschede: “Enschede mag blij zijn met haar grote technische universiteit en traditioneel zeer progressieve kunst­academie. Voor de digitale generatie, de jeugd die is opgegroeid met internet, is het hier fantastisch. Er heerst hier echt een E-culture. Natuurlijk, als je de stad in gaat, loop je gewoon tegen de geijkte cafés aan op de Oude Markt; heel gezellig. Wanneer ik zelf op stap ga, zoek ik de kunstscène op. Die vind ik via Facebook. Ieder weekeinde is er wel wat te doen in bijvoorbeeld De Melkweg, een broedplaats van culturele ondernemers, op Artez Academie voor de Kunsten of bij studio Complex aan de Cromhofbleekweg.

Een absolute must is het GOGBOT Festival in september. Een festival dat zich volledig richt op wat er nu aan de hand is in onze technologische maatschappij. GOGBOT biedt innovatieve muziek, moderne internationale kunst, cross-overs tussen kunst, wetenschap en technologie.

Wanneer ik de rust wil opzoeken, pak ik de fiets en ga ik net buiten Enschede tussen de maïsvelden fietsen. Ik zie Twente als de vierde stedelijke agglomeratie van Nederland. Almelo, Hengelo en Enschede: als een versnipperd lint met groen ertussen, mooi bos en parken.

Hier zit nog ruimte tussen de steden en hier vind je topcultuur!”

Enschede zelf ontdekken?

Lees de tips.

70

Enschede Cultuur snuiven Ga naar het nieuwe Roombeek; deze opbouwwijk is na de vuurwerkramp veranderd in het nieuwe culturele hart van Enschede. Hier gebeurt het!

Het aanbod van beeldende kunst, film, muziek en architectuur is groot. roombeek.nl De ‘Cultuurmijl’ is een kunstzinnig vormgegeven route met cultuurhaltes, waaraan het Rijksmuseum Twenthe, Het Rozendaal, het Cremer en het Nationaal Muziekkwartier zijn gevestigd. In het Nationaal Muziekkwartier zijn onder meer Podium Twente, de Muziekschool, de Nationale Reisopera, Poppodium Atak en het Nationale Symfonie Orkest gehuisvest. cultuurmijl.nl

Enschede is de grootste stad van Overijssel met ruim 158.000 inwoners.

Wandelen Kees: Als ik tijd heb, maak ik een ‘Rondje Enschede’. Dit is een wandel- en fietsroute van 52 km rondom Enschede en Boekelo die dwars door de brede groene stadsrandzone leidt. rondje.enschede.nl

“Voor de digitale generatie is het hier fantastisch. Er heerst een E-culture”

Enschede is in de geschiedenis vaak getroffen door grote stadsbranden. Zowel in 1125, 1517 en 1750 werd de stad grotendeels in de as gelegd.

Op 7 mei 1862 brak opnieuw brand uit, met catastrofale gevolgen. De hele historische binnenstad van Enschede werd verwoest, waarbij het stadhuis, ziekenhuis, kerken, fabrieken en honderden woningen verloren gingen. Hierna werd de stad in snel tempo weer opgebouwd, waarbij het oude stratenpatroon behouden bleef.

Tijdens de vuurwerkramp in 2000 werd de wijk Roombeek weggevaagd.

Inmiddels is het nieuwe Roombeek het culturele hart van de stad geworden.

Meer stadsgezichten Naast de drie grote steden bezit Overijssel nog meer karakteristieke steden met elk hun eigen sfeer. Kampen is net als Zwolle en Deventer een Hanzestad. Vanaf 1815 bepaalde de tabaksindustrie het gezicht van Kampen. Steenwijk is een oude vestigingsstad. De grachten en stadswallen stammen uit de 80-jarige oorlog.

Almelo kende ooit ook een bloeiende textielindustrie. Villa Bellinkhof, gebouwd door familie Ten Cate is één van de grootste textielhuizen in Twente.

Aanvankelijk is ook in Hengelo redelijk wat textielindustrie, maar economisch komt steeds meer de nadruk te liggen op de technische industrie. Hierin speelt de familie Stork een grote rol.

71

Booming cities Booming cities

72

Steden groeien en groeien

In de Omgevingsvisie heeft de provincie de unieke kenmerken van onze steden beschreven. Eigenschappen die al sinds het ontstaan bij die stad horen of in de loop van de jaren gegroeid zijn. Voorbeelden daarvan zijn de textielindustrie in Twente, Zwolle als bestuurlijk en zakelijk centrum en Deventer als creatieve plek met een accent op advies en dienstverlening. Deze bekende functies van de steden hebben natuurlijk gezorgd voor een bepaalde architectuur en stratenpatroon. Ook andere kenmerken zoals waterpartijen, parken, soorten winkels, landgoederen of woningen hebben typische eigenschappen. De belangrijkste ambitie die de provincie uitspreekt in

Provincie Overijssel kiest voor karakter

Als je goed om je heen kijkt in een stad, zie je altijd wel iets in de steigers staan. Steden zijn continu in beweging. Dan wordt weer een ondergrondse par足 keergarage gebouwd, dan weer een nieuwe bioscoop. Je ziet scholencomplexen en woonwij足 ken ontstaan. Het station wordt uitgebreid en kantoorpanden gerenoveerd. Dit proces houdt nooit op. Je kunt je voorstel足 len dat al die veranderingen het karakter van een stad zouden kunnen aantasten. En dat is nou net wat de provincie niet wil.

Toeristen komen graag op steden af omdat ze er lekker kunnen winkelen en/of cultuur snuiven. Deze toeristen leveren een belangrijke bijdrage aan de economie. Voor steden is het dus belangrijk onderscheidend en goed bereikbaar te blijven.

de Omgevingsvisie is dat de kleur, het karakter en de identiteit van elke stad bewaard moet blijven. Nieuwe ontwikkelingen moeten het karakter zelfs verder versterken.

Steden groeien en groeien Bestond het historisch centrum eerder voornamelijk uit winkels, de ontwikkeling is dat ook steeds meer mensen er willen wonen. Binnen winkelpanden ontstaan dus ook appartementen. De provincie stimuleert deze mix van functies. Dat geldt ook voor gebouwen als kerken, buurthuizen, jongerencentra en sportcomplexen. Ook hier kunnen meerder functies onder ĂŠĂŠn dak ontstaan.

73

Ontdek ondergronds Overijssel

Ik zie, ik zie wat jij niet ziet Verborgen onder een dikke laag aarde, vind je in de bodem van Overijssel een glasvezelnetwerk, een riolensysteem, opslagbunkers, waardevolle delfstoffen en archeologische schatten uit de tijd van bijvoorbeeld de Neanderthalers.

Even een putje scheppen en je treft dus een bijzondere wereld aan.

Door warm en koud water op te slaan besparen we 95% op koeling en 45% op verwarming.

We spoelen ieder jaar zo’n 3,5 kilo afval door het riool. Per persoon!

In contact met de hele wereld Razendsnel internet, digitaal televisie kijken, films en muziek downloaden en whatsappen, skypen of gewoon bellen met wie je maar wilt.

Overijssel investeerde de laatste jaren in een omvangrijk glasvezelnetwerk, zodat inwoners verbonden zijn met de rest van Overijssel, met Nederland, met de hele wereld.

Wildwaterbanen voor rioolratten Toiletbezoek, wasje draaien, douchen, groenten afspoelen, we maken dagelijks met z’n allen nogal wat water vuil. Als je het precies wilt weten: zo’n 120 liter per persoon per dag.

Het ondergrondse rioleringssysteem zorgt ervoor dat dit vieze water bij één van de 34 rioolwaterzuiveringsinstallaties in Overijssel terecht komt. Daarnaast vangt ons riool overtollig regenwater op. Uit een enquête blijkt dat 62% van de Overijsselaars het niet meer dan normaal vindt dat ze een riool- en reinigingsheffing moet betalen.

Warme kruik onder je huis In de winter lekker warm en in de zomer heerlijk koel.

Onze huizen verwarmen en verkoelen kost veel energie. Met opslag van koud en warm water in bunkers ondergronds kunnen we besparen. In de winter haalt een warmtepomp de warmte uit het water en geeft deze af aan de woning. Het afgekoelde water wordt weer door het ondergrondse systeem geleid waar het energie kan opnemen uit de grond. In de zomer werkt het proces andersom. Dan haalt de warmtepomp de warmte uit de woning en geeft deze aan de aarde terug.

Het zout van Twente Zo’n 200 miljoen jaar geleden was het gebied Twente een soort binnenzee.

Door de verdamping van dit zoute water bevindt zich nu in de bodem onder Hengelo een enorme dikke laag steenzout.

Genoeg voor honderden jaren zoutwinning. Het zout uit

Twente wordt vooral gebruikt voor de voedingsmiddelenindustrie, landbouw en veeteelt. Ook gaat er een deel van de 2,5 miljoen ton zout per jaar naar het wegennetwerk. Je weet wel, voor als het spekglad wordt door sneeuw en ijzel.

Daar waar men zout weghaalt, ontstaan lege holtes (ook wel cavernes genoemd). Deze holtes krijgen een tweede leven, onder andere door de opslag van aardgas of olie. Elke holte is zo groot als de Grolsch Veste, het stadion van FC Twente. Er kan 150.000 kubieke meter olie in, ofwel 3.759 vrachtauto’s.

Erfgoed onder de grond Hoe leefden mensen in Overijssel 500 jaar, 1.000 jaar of zelfs 50.000 jaar geleden?

Alles wat archeologen in de bodem van Overijssel vinden, kun je bewonderen in een voormalige veevoedersilo in Deventer.

Dit pakhuis heeft meer dan 1.500 kastplanken vol bodem­schatten, waaronder 50.000 jaar oude vuurstenen van Neanderthalers, hand­ bijlen, zwaarden, aardewerk en ook beenderen. De leegstaande oude graansilo heeft zo een mooie nieuwe bestemming gekregen.

Je kunt het depot bezoeken. Er worden 4 keer per jaar rondleidingen gegeven.

Tijdens de natte zomer van 2012 waren er een paar stevige wolkbreuken. De riolering kon al het water niet onmiddellijk aan. In Zwartsluis konden de mensen daardoor met een bootje door hun eigen straat varen.

De zoutlaag is ongeveer 50 meter dik en bevindt zich op een diepte tussen de 400 en 500 meter.

75

mobiliteit

Waar ga je heen?

Mensen zijn in beweging. We verplaatsen ons continu. Al wandelend over de stoeptegels, trappend over de fietspaden, sjezend over de snelwegen, kabbelend over de rivieren en zoevend over de rails. Ieder in zijn eigen tempo. De ĂŠĂŠn heeft haast. De ander kijkt genietend om zich heen.

Al die Overijsselaars: waar gaan ze eigenlijk heen?

76

Knoop je fietsroute zelf aan elkaar!

Ontdek Overijssel op de fiets.

Trap op de pedalen en bewonder uitgestrekte landschappen, bossen, rivieren, pittoreske dorpjes en bruisende steden. Onderweg kom je vast ook veel planten en dieren tegen.

De provincie Overijssel wil een compleet en kwalitatief goed fiets­ padennetwerk. Daarbij maken we onderscheid tussen fietspaden voor dagelijks gebruik en voor recreatief gebruik. Op initiatief van de provincie is een fietsroutenetwerk ontwikkeld. Borden met knoop­ puntnummers leiden de weg.

Je kunt natuurlijk handige fietskaarten krijgen bij de VVV’s in de regio’s Twente, Salland, IJseldelta, Vechtdal en WaterReijk Weerribben Wieden.

Op deze kaarten staan de fietsknooppunten aangegeven. Je kunt je route via de knooppunten ook digitaal uitstippelen. Je route is makkelijk te downloaden naar je smartphone of GPS. Je bepaalt zelf je startpunt, de fietsafstand en bezienswaardigheden. fietseninoverijssel.nl

Het fietsroutenetwerk in Overijssel is 3.000 kilometer lang.

Wie: Jan Akse (59 jaar) Op weg: van Eesveen naar Steenwijk Hoe? Op de fiets

Alle alternatieve vervoersmiddelen ten spijt, we rijden het liefst in de auto.

De heilig koe is goed voor meer dan 70% van het totaal aantal kilometers in Overijssel.

“We kennen de weg op ons duimpje” “Ik ben op weg naar het nieuwe huis van mijn zoon. Daar help ik met de verbouwing. Voor mij is het zo’n vier kilometer fietsen. Klein stukje dus. Ik fiets dagelijks zeker zo’n 15 kilometer. Dat is goed voor mijn spieren. Ik blijf er soepel bij. Mijn vrouw en ik toeren heel wat kilometers weg. We kennen de weg op ons duimpje.

De Weerribbenroute is favoriet.

Soms schud ik mijn hoofd bij de aanleg

van nieuwe wegen. In Steenwijk werd een tijdje geleden een weg met kinderkopjes aangelegd. De dag daarna stonden de klachten al in de krant.

Met de fiets dender je er nu al vanaf, laat staan met nattigheid en sneeuw.

De gemeente heeft nu links en rechts van die weg een behoorlijk fietspad aangelegd. Mooi dat ze toch luisteren!”

77

mobiliteit

Wie: Renske Kruithof (17 jaar) Op weg: van Scheerwolde naar Zwolle Hoe? Met de trein

“Lekker muziek luisteren” “Vandaag begint mijn stage bij een restaurant in Zwolle. Vanaf nu ga ik dus elke donderdag en vrijdag met de trein.

Vanuit mijn woonplaats neem ik eerst de bus naar het station in Steenwijk.

Normaal pak ik dan de bus naar Meppel, waar ik op school zit. Voor mijn stage moet ik naar Zwolle. De busverbinding naar Zwolle sluit niet echt lekker aan, vandaar dat ik de trein neem. In de trein kijk ik een beetje om me heen en luister ik lekker naar muziek. Het is maar een ritje van een half uur. De trein is toch vaak het snelst. Als ik met vriendinnen naar Utrecht of Amsterdam ga, nemen we ook de trein.

Ik sta eigenlijk niet zo stil bij het milieu als ik een bepaald vervoersmiddel kies. Ja, ik kan wel met de fiets naar het station, maar dat is een tocht van een half uur.

Dan moet ik nog vroeger mijn bed uit. Dat doe ik dus niet!”

78

Wie: Sureya Minani (17 jaar) Op weg: van Steenwijk naar Zwolle Hoe? Met de bus

“Ga eerst maar eens met de bus” De provincie Overijssel is samen met de provincie Drenthe verantwoordelijk voor de treindienst Zwolle-Emmen.

De spoorlijn valt onder de vernieuwde Vechtdallijnen.

“Ik zit op school in Zwolle sinds twee weken. Ik ken de weg daar helemaal niet.

Mijn moeder zei: ga eerst maar met de bus, als dat goed gaat kun je met de trein.

De bustocht duurt zeker dik een uur.

De trein is wel veel sneller, maar ik vind het prettig in de bus. Het is er rustig, niet zo’n gedrang. Het is toevallig dat ik nu bij

het station instap omdat ik eerst een andere afspraak had in het centrum. Er is een bushalte vlakbij mijn huis, dus normaal gesproken loop ik de deur uit en zit ik meteen in de bus. Hoef ik ook niet zo lang met die zware tas te slepen. Na een drukke schooldag vind ik het heerlijk om op de terugweg een beetje te slapen.”

79

mobiliteit

Wie: Anna Maria Saager (85 jaar) Op weg: van de serviceflat naar de Albert Heijn Hoe? Lopend

“Even zuurstof pikken” “Ik doe alles met de benenwagen! Iedere dag geef ik mezelf een reisdoel. Ik wil niet achter de geraniums zitten, daar ben ik veel te vitaal voor. Mijn man en ik liepen en fietsten heel veel. Vlak voor hij stierf heb ik hem beloofd dat ik dit zou blijven doen. Even zuurstof pikken, noem ik het.

Ik heb een goede conditie. Als ik dat vergelijk met andere bewoners van onze serviceflat, dan weet ik wel wat beter is, koffiedrinken in de stoel of een ommetje maken; ik kies voor het laatste. Ik let wel op de veiligheid. Als het niet pluis voelt, draai ik om. Bij de paden waar de honden los mogen lopen vind ik het soms ook niet fijn. Loopt er ineens zo’n beest achter je. Maar ja, ik zoek toch graag de natuur op. Al die bloemetjes en plantjes... ik voel me er heerlijk bij.”

80

“Ik ben op het schip geboren. Nu vaar ik samen met mijn man en drie kinderen.

Die zitten doordeweeks op het schippersinternaat. We transporteren voornamelijk veevoer en granen. Vroeger voeren we ook internationaal, veel op Duitsland, maar tegenwoordig is het allemaal binnenlands. We liggen nu in Zwartsluis om wat kleine klusjes aan het schip te

doen, maar vanaf volgende week gaan we de vaart weer op. Het is een afwisselend en avontuurlijk leven. We zijn elke dag op een andere plaats. We varen zo’n 330 dagen per jaar.

Overijssel is goed bereikbaar over het water via de IJssel en het Twentekanaal.

Wat ik jammer vind is dat, als het gaat

om mobiliteit, veel investeringen naar asfalt gaan. De economie is voor 25% afhankelijk van de binnenvaart. Daar mag wel wat meer aandacht voor. Onderhoud van de waterwegen is essentieel, bijvoorbeeld de aanpak van sluizen en ondieptes. Als de waterstand laag is, kun je bepaalde plekken niet meer passeren met een volledige lading. Dat kost ons geld!”

“Elke dag op een andere plek”

Wie: Gaby Schutte (40 jaar) Op weg: van Zwartsluis naar daar waar de handel is Hoe? Met een binnenvaartschip

81

mobiliteit

“Het is wel een groot ding op de weg, maar ik vind het heel gemakkelijk om in te rijden” Het totaal aantal kilometers dat in Overijssel wordt afgelegd is de afgelopen 25 jaar flink gegroeid.

In 2010 is het aantal reizigers­ kilometers met bijna 40% toegenomen ten opzichte van 1985.

82

“Ik rijd voor mijn werk. Wij doen grote onderhoudszaken voor de gemeente, bijvoorbeeld aan de bermen. Op de 80 kilometer wegen mag ik niet komen. Ik rijd altijd op B-weggetjes. In het begin was ik weleens de weg kwijt, maar nu ken ik ze allemaal in Overijssel. Ik kan 44 kilometer per uur met deze tractor. Als ik op een lange dijk zit, kan ik niet zomaar aan de kant. Dan merk je wel wat irritatie bij de andere weggebruikers.

Ik probeer er altijd rekening mee te houden en zo snel mogelijk even opzij te gaan. Ik heb geen haast. Ik vermaak me prima in de tractor.

Ik heb alleen mijn tractorrijbewijs, maar vanaf volgend jaar worden de regels strenger. Dat vind ik een goede zaak.

Vrachtwagens hebben allerlei toeters en bellen nodig en wij mogen zo de weg op.

Terwijl ik soms ook heel veel ton achter de wagen heb!”

-

Wie: Andre van der Vegt (20 jaar) Op weg: Van Meppel naar Kampen Hoe? Met de tractor

83

Overijssel reist

met je mee

Het provinciale wegennet in Overijssel is goed onderhouden. Daarmee scoort Overijssel een van de beste resultaten uit het ANWB-onderzoek naar verkeersveiligheid.

84

Iedereen in Overijssel kan zich vlot en veilig verplaatsen. Om dat te behouden investeert de provincie flink in onze wegen, waterwegen en het openbaar vervoer.

Dat we makkelijk van A naar B kunnen, is belangrijk voor onze economie. Denk aan woon-werk verkeer, bevoorrading van onze bedrijven of winkelbezoeken.

Ook heeft mobiliteit een belangrijke sociale functie.

Je woont immers niet met al je familie en vrienden in dezelfde straat. Wel zo fijn dat je de voor jou belangrijke mensen regelmatig kunt bezoeken. Daarvoor heb je de auto, fiets, trein of bus nodig.

In de Omgevingsvisie staat duidelijk uitgelegd hoe we met onze omgeving, het landschap, willen omgaan de komende jaren. Een netwerk van wegen, rails en kanalen stimuleert onze welvaart. Tot 2040 neemt de mobiliteit verder toe. De auto blijft favoriet, maar de vraag naar andere vervoersmiddelen neemt toe.

Onderhoud van het hoofdwegennet blijft noodzakelijk, zodat mensen snel van hun huis naar hun werk kunnen komen. Maar ook om Overijssel te verbinden met de rest van Nederland, zelfs met de rest van Europa!

Treinreizigers stappen natuurlijk graag uit op een gastvrij station. De ontwikkeling van de stations­ gebieden wordt daarom duidelijk genoemd in de Omgevingsvisie. Door deze positieve ruimtelijke ontwikkelingen verhoogt het gevoel van veiligheid.

Ook wil de provincie dat stations belangrijke knooppunten voor reizigers worden. Dit betekent bijvoorbeeld dat je gemakkelijk aansluiting vindt bij de bus of zelfs een fiets ‘uit de muur’ kan trekken. Wanneer deze verbeteringen zijn aangebracht zullen veel meer mensen op een duurzame manier reizen.

De provincie denkt ook aan toekomstige generaties.

Veel verkeer betekent ook veel uitlaatgassen, energieverbruik en milieuschade. Deze effecten zullen we terugzien in ons landschap als we niet zorgen voor goede alternatieven. Ook mobiliteit wordt langs de duurzaamheidslat gelegd. De provincie kijkt dus ook naar luchtkwaliteit en maakt afspraken over het terugdringen van de CO2-uitstoot.

Het aanleggen van een weg doen we op een bepaalde manier; deze moet het landschap niet verpesten, maar juist versterken. De weg en de directe omgeving maken de weggebruiker immers meteen duidelijk waar hij zich bevindt. Namelijk in het mooie Overijssel.

85

mobiliteit wonen

s p i t s i e R iteit mobil

9292 app Van werk naar huis, van oma naar de sportclub: waar je reis je ook brengt, met de 9292 app heb je alle OV-reisinformatie op zak. Deze app past precies bij jouw persoonlijke voorkeuren. Check onderweg hoe laat je aansluitende bus vertrekt en of er wijzigingen zijn op jouw traject. Verkrijgbaar in de AppStore en Google Play.

86

Vechtdallijnen Sinds eind 2012 rijden 14 nieuwe treinen in het Vechtdalgebied.

De Spurt-treinen hebben een blauw-wit design dat aansluit bij de huisstijlen van de provincies Overijssel en Drenthe. De nieuwe treinen zijn sneller, hebben een hogere frequentie en meer comfort voor reizigers. vechtdallijnen.nl

Hanzelijn De allereerste passagier was Koningin Beatrix, die eind 2012 de nieuwe Hanzelijn opende. Door de Hanzelijn wordt regio Zwolle nog meer opgenomen in het economisch hart van Nederland.

De verbeterde bereikbaarheid biedt nieuwe samenwerkingsmogelijkheden met steden en dorpen langs het spoor.

De Hanzelijn dankt zijn naam aan het historische Hanzeverbond uit de Middeleeuwen. Nabij Zwolle wordt de Hanzelijn kenmerkt door een rode brug van 983 meter: de ‘Hanzeboog’.

Een reis terug in de tijd Beleef hoe onze voorouders in vroegere tijden hebben geleefd.

Museum Buurtspoorweg laat oude tijden herleven. Proef de spoorwegsfeer van weleer en reis mee in een historische stoomtrein tussen Haaksbergen en Boekelo. In het museum staan onder meer stoom- en diesellocomotieven, authentieke rijtuigen en een gerestaureerd stationsgebouw. museumbuurtspoorweg.nl OV-fiets De OV-fiets is de snelle en flexibele huurfiets voor het laatste stukje van je reis naar jouw bestemming. De fiets is te huur op ruim 160 locaties in Overijssel. Je huurt zonder formulieren, borg of legitimatie, en beschikt binnen zestig seconden over een OV-fiets. Zo heb je de vrijheid om te gaan en te staan waar je wilt, want je hebt overal een fiets! ov-fiets.nl

Fietssnelweg Fiets filevrij! De Fietssnelweg F35 doorkruist Twente van de Duitse grens tot aan de Sallandse Heuvelrug bij Nijverdal, via Enschede, Hengelo, Borne, Almelo en Wierden. Er zijn zijtakken gepland tussen Oldenzaal en Enschede en Almelo en Vriezenveen. De verbeteringen voor de fietser zijn te vinden in het verkorten van de reistijd en het comfort.

De F35 loopt zoveel mogelijk langs het spoor, waarbij kan worden meegelift met bestaande ongelijkvloerse kruisingen. Het pad is overal ten minste vier meter breed en is overal verlicht. Je herkent de fietssnelweg aan het F35-logo en de rode asfaltkleur. De Twentse fietssnelweg kenmerkt zich met name door zijn lengte. Het tracé is 55 kilometer lang en is de centrale drager in het regionale fietsnetwerk. fietssnelwegen.nl

87

duurzaamheid

Je houdt je baby in je armen en kijkt in zijn ogen. Hoe zal de wereld eruit zien als deze baby volwassen is?

Rijden er dan nog auto’s? Treinen?

Hebben we nog kantoren, computers, mobiele telefoons?

Meer dan ooit is de eindigheid van de fossiele brandstoffen in zicht, de brandstoffen waarop onze maatschappij is gebouwd. Er zijn snel andere bronnen van energie nodig.

De provincie Overijssel heeft samen met gemeenten in 2011 een Award gewonnen vanwege energiezuinige openbare verlichting.

In Overijssel wordt hard gewerkt aan het realiseren van energiebronnen die niet opraken. Denk daarbij aan energie uit wind, water, zon en bodem, maar ook uit riet, mest en gft-afval. De provincie wil in 2020 uit deze bronnen 20% nieuwe energie halen.

Dus stimuleert de provincie initiatieven om deze duurzame energie op te wekken.

88

Duurzame energiebronnen in Overijssel

Zon, wind, bananen­ schillen en poep

Stichting Zon Deventer De stichting Zon Deventer koopt collectief zonnecollectoren in. Zo kunnen aantrekkelijke kortingen bedongen worden bij leveranciers. Ook vraagt Stichting Zon Deventer gezamenlijk subsidies aan. In de eerste helft van 2012 werden 75 huishoudens voorzien van zonnepanelen, gesubsidieerd met € 150.000 van de provincie Overijssel.

Het streven is, zoveel mogelijk huishoudens in de stad op zonne-energie te laten draaien. Met deze eerste actie bespaart Stichting Zon al 80.000 kilo CO2 per jaar.

In Overijssel staan zo’n 240.000 lantaarnpalen, waarvan 5.000 van de provincie. De provincie gaat energie­ slurpende lampen vervangen door LED-lampen.

Boeren kiezen voor zon Ruim honderd boeren en andere agrarische ondernemers in Overijssel hebben in 2011 de knoop doorgehakt. Ze hebben samen bijna 15.000 zonnepanelen geïnstalleerd. Nu zijn ze voor meer dan de helft zelfvoorzienend geworden in hun energiegebruik. De boeren maakten gebruik van de subsidieregeling ‘Asbest van het dak, zonnepanelen erop’, van de provincie Overijssel. De zonne-­ energie geeft niet alleen nieuwe energie, maar zorgt er ook voor dat er per jaar 1.440 ton minder koolstofdioxide (CO2) wordt uitgestoten, wat beter is voor het milieu.

In elk huishouden staan gemiddeld 92 elektrische apparaten.

89

duurzaamheid

Wind is gratis Bij steeds meer steden en dorpen in Overijssel worden windparken gebouwd. De gratis beschikbare wind is een belangrijke bron voor het opwekken van duurzame energie voor de inwoners en het vermijden van de uitstoot van het broeikasgas CO2. In 2020 wil de provincie Overijssel 80 Megawatt opwekken uit wind足 molens. Ter vergelijking: een gemiddeld huishouden verbruikt per jaar 3500 kilowatt-uur.

Windpark Tolhuislanden is een initiatief van drie agrarische ondernemers langs de A28 in de gemeente Zwolle. Direct naast Tolhuislanden ligt Windpark Nieuwleusen-West. De twee parken hebben ieder 4 molens en kunnen samen 20 Megawatt groene stroom leveren, genoeg voor meer dan 12.000 huishoudens.

Ook in Ommen en Hardenberg liggen plannen voor realisatie van een windpark. Langs de A1 bij Deventer worden twee windmolens van 130 meter hoog geplaatst.

90

ROVA rijdt op groengas uit GFT Auto’s op gas uit groente- en fruitafval? Ja, dat gebeurt al twee jaar in Zwolle. Het fruit en de groente die de inwoners van de stad weggooien, wordt opgehaald en sinds 2010 vergist in een eigen vergistinginstallatie van de publieke afvalnutsbedrijven Rova en HVC in Zwolle. Er wordt zo jaarlijks genoeg gas geproduceerd voor 1.900 huishoudens.

Dit groene gas heeft de kwaliteit van aardgas. Het wordt, en dat is uniek, bijgemengd in het landelijke aardgasnetwerk. Dit is een belangrijke stap in de verduurzaming van het Nederlandse aardgassysteem en het maakt rijden op groen gas ineens mogelijk, waardoor jaarlijks zes miljoen kilo minder CO2 wordt uitgestoten. Dat staat gelijk aan de uitstoot van 45.000 personenauto’s. Dus nu rijden ook de vuilnisauto’s van de ROVA op dit biogas.

De Zwollenaren worden dus direct beloond voor het goed scheiden van hun afval, want auto’s op gas zijn schoner, stiller en zuiniger dan hun dieselvoorgangers. Ook in Hengelo staat sinds april 2011 een biovergistingsinstallatie van afvalverwerkingsbedrijf Twence, goed voor de energie voor 3.500 huishoudens en warmte voor 1.000 huishoudens.

In de provincie zijn al meer dan 10 tankstations waar je aardgas en groengas kunt tanken.

Vijf van die groengastankstations zijn met subsidie van de provincie gerealiseerd.

91

duurzaamheid

Landelijke primeur met Twentse Mestvergister Het bedrijf VOF Kleizen uit het Twentse Langeveen heeft als eerste veebedrijf in Nederland een mestvergister laten installeren. Het is het nieuwste van het nieuwste op het gebied van mestverwerking.

De microvergister verwerkt dagelijks de door de kalveren geproduceerde mest tot stroom en warmte voor eigen gebruik en levering aan het net. De installatie produceert 360.000 kilowatt stroom. Daarmee kunnen 150 woningen van stroom worden voorzien. Het bedrijf heeft slechts 20% nodig voor de eigen energie足behoefte. Het bedrijf steekt hiermee zijn nek uit, omdat de investering pas over tien jaar zal zijn terug足verdiend. Alleen dankzij een subsidie van de provincie, is de vergister de komende vijf jaar al rendabel. De subsidie komt uit het programma Energiepact waarmee de provincie streeft naar een reductie van 30% van de CO2 uitstoot in 2017.

92

Riet en gras als energiebron Weerribben De kosten voor het beheer en het onderhoud van het geliefde Nationale Park WeerribbenWieden worden steeds hoger. Jaarlijks moet het riet worden gemaaid en afgevoerd. Op den duur zijn de beheerskosten die daarmee gepaard gaan, onbetaalbaar. Daarom wordt momenteel onderzocht en getest hoe er energie uit het landschap kan worden gehaald. Bijvoorbeeld door energieopwekking uit gemaaid riet en gras, daarvan heeft het park immers een overvloed. Het gebied zou zelfvoorzienend gemaakt kunnen worden door het gebruik van biomassa in de vorm van riet, zomermaaisel van gras, riet en mos en hout. Als aanvulling daarop kunnen andere duurzame energiebronnen worden ingezet zoals zon en wind.

93

duurzaamheid

Aardwarmte in Koekoekspolder Tuinbouwkassen verwarmen met duurzame warmte uit de diepe aarde. Dat is het doel van drie groentekwekers uit de Koekoekspolder in IJsselmuiden. Daarmee kan veel aardgas bespaard worden. Dat is niet alleen goed voor de portemonnee, maar ook voor het milieu. Het project is uniek in Nederland. Tuinders, provincie Overijssel, Land- en Tuinbouw Organisatie LTO Noord en gemeente Kampen zijn gezamenlijk aan de slag gegaan om de toepassing van aardwarmte in dit kassengebied te realiseren. Geothermie is warmte uit de grond. Op een diepte van ongeveer 2.000 meter kan water gevonden worden met een temperatuur van 70 graden. Het warme water wordt omhoog gepompt en via een warmte­ wisselaar wordt de benodigde hoeveelheid energie uit het opgepompte water gewonnen. Met als gevolg dat het aardgasverbruik op één van de deelnemende bedrijven al met tachtig procent is afgenomen.

94

Transition Towns Transition Towns is een wereldwijd initiatief, gestart in het Britse Totnes, waarbij in steden en dorpen groepen enthousiaste burgers met elkaar aan de slag gaan om hun manier van wonen, werken en leven minder olieafhankelijk, meer duurzaam en meer sociaal te maken. Transition Towns gaat uit van de inzet van Ă lle mensen, in kleine en grote burgerinitiatieven die wereldwijd de vitaliteit van de lokale economie versterken en het welzijn van lokale gemeenschappen verbeteren. Onder meer in Zwolle en Deventer zijn transitiegroepen aan het werk. Zij dragen met een overvloed aan praktische, sociale en betaalbare oplossingen bij aan de omschakeling naar een volledig duurzame wereld. Denk daarbij aan repaircafĂŠs, upcycling-advies, collectieve aanschaf van zonnepanelen, voorlichting over en realisatie van eetbare tuinen, balkons en plantsoenen. transitiontowns.nl

95

duurzaamheid

Twente bewust verlicht

Wie doet het licht uit?

Eddy Ja nsen of Lorke ers

“Hier in Twente liggen veel sportcomplexen in de buitengebieden.

Tot ongeveer 22.00 uur ’s avonds is het daar een komen en gaan van sportievelingen. Die willen natuurlijk hun sportveld veilig bereiken.

Of ze nu per fiets of auto komen, goede zichtbaarheid is essentieel.

Maar het is nergens voor nodig de weg om 02.00 ’s nachts ook nog volledig in het licht te zetten.” Dat realiseerden de provincie Overijssel en 10 Twentse gemeenten zich maar al te goed. Eddy Jansen of Lorkeers is namens de gemeente Tubbergen betrokken.

Goede alternatieven “De sportvelden zijn natuurlijk maar één voorbeeld. Er zijn meer plekken waarbij we goed naar de manier van verlichten moeten kijken.”

De gemeenten starten gezamenlijk het project ‘Twente bewust verlicht’.

Er volgende een inventarisatie van alle verlichting in het buitengebied.

“We bekeken waar de verlichting noodzakelijk was voor de verkeers- en sociale veiligheid en waar niet. Op die plekken halen we bijvoorbeeld lantaarnpalen weg en plaatsen we goede alternatieven, zoals lichtpuntjes die de loop van de weg aangeven als er koplampen op schijnen of reflecterende hekken. Op de plekken waar verlichting wel wenselijk is, hebben we een inschatting van de tijdsduur gemaakt. Een plek hoeft niet 24 uur per dag extra licht. Die lantaarnpalen krijgen dus tijdschakelaars.”

96

Donkere nachten “We kijken dus veel bewuster naar een lantaarnpaal. We willen besparen op energie, CO2 uitstoot verminderen en lichthinder voor­ komen. Kunstmatige verlichting heeft nadelige effecten op planten en dieren. De waarde van donkerte is tijdenlang onderschat en komt door dit project weer in de schijnwerpers!”

De Papillon, een camping en bungalowpark in Denekamp, is al jaren een duurzaam voorbeeld voor de toeristische sector. Eigenaar Alex Wassink zag dat er in de agrarische sector al veel initiatieven werden ontplooid, maar in de recreatiesector niet. “Maar als er nooit iemand begint, gebeurt er ook nooit wat”. Hij trok de stoute schoenen aan en vroeg de provincie Overijssel hem te ondersteunen.

“Het komt voort uit zuinigheid en de wil om goed te ondernemen.

Je wilt besparen op elektra, water en gas. Je krijgt er lol in en van het één komt het ander: zelf stroom opwekken, regenwater opvangen, zonnecollectoren, schemerschakelaars, noem maar op.”

Het nieuwe toiletgebouw is weer zo’n opvallend project. Het gebouw is voorzien van een amfitheater en heeft een ondergrondse animatieruimte met lift, waardoor mensen met een lastig lichaam ook overal kunnen komen. “Je wordt beloond met zulke unieke kadootjes.

Natuurlijk realiseer je fikse besparingen, maar er komen ook bijzondere dingen op je pad. Zo zijn er onlangs in onze natuurlijke recreatievijver haaientanden van zo’n 40 miljoen jaar oud gevonden. Daar vraag ik onmiddellijk duikers en een bioloog bij. Ook het voormalige voetbalveld hebben we afgeplagd zodat er weer heide kan bloeien.

Vakantiepark De Papillon

Duurzaam ondernemen: je krijgt er lol in!

Alex Wass ink

We maakten een vennetje op het terrein en tot ieders verrassing nestelde daar een ijsvogel. Dat is toch gaaf! De camping heeft inmiddels een gevulde prijzenkast. Duidelijke waardering voor de duurzame manier waarop Alex zijn camping bestierd. “Toen ik in 1995 begon dachten veel collega’s: jonge, jonge, wat een mafkees!

Maar inmiddels zijn er al ruim 9.000 ondernemers en scholen uit binnen- en buitenland bij mij langs geweest om te kijken hoe we het doen!” depapillon.nl

De provincie startte in 2012 een energiefonds van 250 miljoen.

97

duurzaamheid

Pa ul Hend riksen

Paradepaardje De provincie Overijssel ziet veel positieve invloed van dit project uitgaan. Het aardehuizenproject in Olst is een paradepaardje als het gaat om ecowijken. De verwachting is dan ook dat er veel spin offs zullen ontstaan. De provincie financierde mee aan de haalbaarheidsstudie, aan bepaalde maatregelen zoals de installatie van een helofytenfilter, om water te zuiveren, en aan zonnecollectoren. Ook draagt de provincie bij aan de bouw van het bezoekerscentrum.

In 2011 won Olst de eerste prijs in de race om het duurzaamste dorp.

98

Aardehuizen in Olst

Wonen tussen de autobanden “In 2005 gebruikte ik leem om een slaapkamermuur te verfraaien.

Er ontstonden zulke mooie vormen. Een vriend toonde me een website met complete huizen die er op die manier uitzagen.” Paul Hendriksen sliep de hele nacht niet: hij was in de ban van de ‘earthships’, de Engelse vertaling van aardehuizen. “Ik ging naar Zweden om mee te helpen bij de bouw van zo’n earthshipproject. Eenmaal terug in Deventer probeerde ik mensen te interesseren. Ik had gehoopt op 10 belangstellenden, maar het waren er meteen al 75. We besloten een vereniging op te richten.”

Zelf je huis bouwen Met financiële hulp van de provincie Overijssel deden we een haalbaarheidsstudie. Daaruit bleek dat onze droom mogelijk was.

Inmiddels is het aardehuisproject in Olst een feit. Er worden 23 woningen, een gemeenschapshuis en een bezoekerscentrum gebouwd.

De nieuwe bewoners bouwen hun onderkomen zelf.

Het aardehuis heeft één verdieping. De zuidelijke gevel bestaat uit glas en alle andere gevels uit aardwallen. De dragende muren worden opgebouwd uit oude autobanden die keihard worden aangestampt met aarde. “In één autoband proppen we drie kruiwagens met aarde.

De band weegt daarna zo’n 150 kilo. De autobandenmuren slaan de warmte van de zon op en als het kouder wordt, geven ze deze warmte weer terug aan de binnenruimte. Je krijgt een heel stabiel binnenklimaat, waarbij je geen verwarming of andere hightech warmte-installatie meer nodig hebt.”

Eetbare daken “De daken zijn zogenoemde vegetatiedaken. Als je vanaf de noordkant over het project heenkijkt, zie je dus alleen maar groene heuvels.

Die daken kun je zelfs eetbaar maken, door er sla of aardbeien op te kweken. Het aardehuizendorp is sowieso compleet zelfvoorzienend.

Elektriciteit, verwarming en waterzuivering, alles wordt in eigen beheer opgewekt en verwerkt. We zijn zelfs niet aangesloten op de riolering.

Onze toiletten zijn composttoiletten. De compost gebruiken we weer voor de bemesting van ons groengebied. Dit land is een groen, eetbaar landschap waar iedereen welkom is en iets lekkers uit mag meenemen.”

Wachtlijst Er worden bijzondere afspraken gemaakt tussen de bewoners.

Zo moeten alle bouwmaterialen gerecycled zijn en ze moeten binnen een straal van 50 kilometer rondom Olst gezocht worden.

“Zo stimuleren we de lokale economie.”

Eind 2014 is het project klaar. Dan nemen zo’n 40 volwassenen en 30 kinderen hun intrek in hun zelfgebouwde aardehuis. “Dit aantal huizen is hanteerbaar, we groeien bewust niet door. Wel bijzonder dat met een woningmarkt die compleet op slot lijkt te zitten, er voor dit project inmiddels een wachtlijst bestaat.”

99

Provincie en energie Duurzaamheid loopt als een rode draad door de Omgevingsvisie. Het is geen apart hoofdstuk, maar geldt voor alle thema’s zoals wonen, werken, natuur, water. De provincie wil de duurzaamheid van de totale leefomgeving versterken. Dat betekent onder meer dat er in 2020 een aandeel van 20% duurzame energie is gerealiseerd en een vermindering van 30% van de CO2-uitstoot (ten opzichte van 1990). De provinciale ambities in de stedelijke omgeving zijn: energiebesparing in woningen en bedrijven, energie die overblijft bij de bedrijven nuttig gebruiken en koude-warmte opslag. De provincie heeft voor het landelijke gebied ambities om duurzame energie op te wekken.

De provincie stimuleert anderen om energie te besparen of over te stappen op nieuwe energie­bronnen. Een goed voorbeeld doet volgen. Vandaar dat de provincie ook de eigen werkomgeving aanpakt: het provinciehuis. Soms is dat succesvol. Zoals bij de koude-warmte opslag onder het provinciehuis en de zeer innovatieve zonnecollectoren op het dak. Soms is het een – leerzame – mislukking, zoals de windmolen op het dak, die te weinig stroom leverde en vaak niet functioneerde.

Nu al heeft het provinciehuis energie­label A. In de Omgevingsvisie vind je bijvoorbeeld in welke gebieden en onder welke voorwaarden windmolens geplaatst mogen worden. Bijvoorbeeld op grote bedrijven­terreinen of langs wegen. De Omgevingsvisie sluit uit dat er windmolens geplaatst worden in Nationale Parken en Landschappen.

Het eerste windmolenpark in Overijssel werd in 2003 gebouwd in Rouveen en bestaat uit 3 windmolens.

100

Reistipsm duurzaa

Rondleiding Aardehuizen Wil je een kijkje nemen bij de aardehuizen in Olst? Dat kan, maar het terrein is niet veilig als er volop wordt gebouwd.

De VVV Olst organiseert regelmatig rondleidingen na afloop van een bouwdag. Dan kom je alles te weten over de bouw, de inrichting van het terrein en de werkwijze van de bewoners. Je kunt zelf ook meebouwen. Het project heeft grote behoefte aan helpende handjes. Je kunt denken aan autobanden stampen, leem stuccen, vloeren leggen, tegelen, mozaïeken, bestraten, etcetera. Kijk voor een rondleiding en meebouwen op aardehuis.nl

Duurzaam toerisme Nationaal Park WeerribbenWieden heeft als eerste beschermd natuurgebied in Nederland het certificaat ‘Duurzaam toerisme in beschermde gebieden’ ontvangen. Ontdek de mooie natuur door muisstil door het landschap te glijden in een fluisterboot.

Er zijn verschillende routes mogelijk. Check ervaarhetwaterreijk.nl

Het huis van nu Wonen in een huis waarin je in je eigen energie voorziet en niet meer afhankelijk bent van fossiele brandstoffen.

Aangesloten op een slim energienet, zodat je weet wat het beste tijdstip is om de was te doen of de afwasmachine aan te zetten. Slimme weetjes waarmee je energie én geld bespaart.

Dit en nog veel meer is mogelijk in het EcoNexis huis in Zwolle. Je kunt zelf beleven hoe aantrekkelijk duurzaam wonen is. Met je iPad bekijk je al lopende door het huis extra informatie. Je kunt dit huis op afspraak bezoeken op maandag, woensdag of donderdag. Maak een reservering op econexishuis.nl

Theehuis Earthship Midden in Zwolle ligt Doepark Nooterhof, een prachtige groene oase waar je kennis kan maken met allerlei aspecten van een groene leefomgeving.

In het hart van het park staat het Earthship, het toonbeeld van duurzaam bouwen. Ruim 1.000 autobanden, 6.000 conservenblikjes en 7.000 flessen vormen de bouwstenen voor dit bijzondere klimaatneutrale gebouw.

Het assortiment van het Theehuis sluit aan op het milieuvriendelijke karakter van het Earthship.

Je vindt er streekgebonden gerechten uit het Overijsselse Vechtdal. doeparknooterhof.nl Transition Towns In Transition Towns Deventer en Zwolle zijn groepen inwoners bezig om hun wonen, eten, werken en leven meer duurzaam te maken. Ze organiseren regelmatig interessante workshops en lezingen over dit onderwerp.

Check de agenda’s op deventer.transitiontowns.nl of zwolle.transitionstowns.nl 101

water

De kracht Douchen, drinken, spelen, planten water geven, auto wassen, in

plassen stampen, zwemmen, varen, koken... we kunnen nog wel even doorgaan als we het over water hebben. Water is overal in ons leven. Meestal genieten we volop van water, maar water kan ook onheilspellend zijn, denk aan overstromingen.

102

t

van water

103

water

Veiligheid De ambitie van de provincie Overijssel is om voorop te lopen als waterveilige regio.

Samen met vele partners probeert de provincie ervoor te zorgen dat de inwoners droge voeten houden! Dat betekent dat we nadenken over hoe we overtollig water kunnen keren of tijdelijk bergen.

Van 2012 tot en met 2015 zie je bij de IJssel en de uiterwaarden veel werkzaamheden. Hier wordt het project ‘Ruimte voor de rivier’ uitgevoerd. Bij Zwolle en Deventer komen diepe geulen langs de rivier.

“Als het waterpeil te ver stijgt, kan de rivier tijdelijk ruimte zoeken in die geulen. Hierdoor wordt de veiligheid vergroot. In 1993 en 1995 kregen we immers te maken met bijna-overstromingen. De overheid besloot dat dit niet meer mocht gebeuren, maar om steeds maar de dijken te verhogen, dat werkt niet. Daarom gaan we nu niet de hoogte in, maar de breedte. De rivier krijgt weer de ruimte”, aldus de dijkgraaf.

Bijna 3% van het totale oppervlak van Overijssel bestaat uit water.

West-Overijssel is met 4,3% waterrijker dan Twente (0,9%).

Van alle gemeenten zijn Kampen en Steenwijkerland het meest waterrijk.

Ruimte voor de Vecht Het klimaat verandert en daardoor stroomt er in de toekomst soms meer water door rivier de Vecht. De provincie zorgt samen met waterschappen, gemeenten, Staatsbosbeheer, inwoners en andere maatschappelijke partners dat de rivier veilig blijft. De rivier krijgt meer ruimte door neven­geulen, open uiterwaarden of sterke dijken. Ook mag de rivier op sommige plaatsen weer op een natuurlijke manier kronkelen. De rivier is immers beeldbepalend voor het Vechtdal, een regio die door inwoners én toeristen wordt gezien als zeer aantrekkelijk om te recreëren.

104

Wie? Nicole Snellaars, beleids­medewerker gemeente Dalfsen Waarom? Nicole is nauw betrokken bij het Programma Ruimte voor de Vecht

Symfonie

aan de Vecht

“Wat willen we met de Vecht, dat was de vraag die we in 2007 voor de kiezen kregen. Je denkt meteen aan maatregelen voor de water­veiligheid, maar waarom daar stoppen? Wat betekent de rivier en de omgeving voor de economische ontwikkeling van dit gebied? Hoe kunnen we de beeldschone natuur gebruiken én beschermen? Voor het eerst gingen we met diverse overheden en maatschappelijke organisaties om tafel om na te denken over de toekomst van onze omgeving. Dat leverde een ambitieus masterplan op: Ruimte voor de Vecht.”

“Niet alleen de rivier, maar het hele Vechtdal is betrokken bij de plannen. Die plannen zijn in de gemeente Dalfsen vertaald in acht projecten, onder de prikkelende naam ‘Symfonie aan de Vecht’.

Inmiddels is de passantenhaven grondig opgeknapt en van een onaantrekkelijke ligplek veranderd in een geliefd overnachtingadres voor bootjesmensen. Er is een winkel met streekproducten toegevoegd

aan de molen, Landschapspark Vechtvliet ontstaat en de voormalige vuilstortplaats, die aan de Vecht ligt, verandert langzaam maar zeker in een groene pleisterplaats. Fiets- en wandelpaden zijn aangelegd, een kanoaanlegsteiger is gebouwd en er is een plateau met een aantal barkrukken, wachtend op bezoekers die hier gaan zitten om te genieten.”

“De waterveiligheid blijft gegarandeerd. Iedereen houdt droge voeten en dankzij de maatregelen is de rivier ook heel beleefbaar geworden. Een plek waar het goed wonen is, waar je geniet van natuurschoon en waar het voor de agrariërs goed werken is!

We zijn zover gekomen omdat we de ‘ieder-voor-zich instelling’ hebben laten varen. Het is één en hetzelfde rivierdal, maar iedereen kijkt er anders naar. Door samen op te trekken, zijn we sterker geworden. Het gebied is van ons allemaal!”

105

water

Salland Waterproof Chris Griffioen, sectorhoofd waterbeleid bij waterschap Groot Salland, kijkt regelmatig uit het raam van zijn kantoor. Vlak voor hem meandert een beekje vrolijk door het landschap. Kronkelig, dan weer breed, dan weer smal met wild begroeide oevers. De beek ziet er robuust en veerkrachtig uit. Zoals de natuur het bedoeld heeft, zonder menselijk ingrijpen.

Om de juiste waterstanden en grondwaterpeilen te bepalen maken waterschappen zelfs gebruik van satellieten in de ruimte. Hiermee houden ze ook een extra oogje op de veiligheid van onze dijken.

“Wat zou het mooi zijn als we het watersysteem, daar waar het kan, weer in deze staat kunnen terugbrengen. Dat vergt veel tijd en ruimte. Ruimte die we moeten vinden op de aangrenzende gronden. Gronden die van iemand zijn. De eigenaar moet dus ook het belang van dit watersysteem inzien. Daar gaat wel een gesprek of wat overheen.”

Hoe deden we het vroeger? “Zo snel mogelijk het water afvoeren, zo recht en diep mogelijk de sloten afgraven, liefst met gif onkruid bestrijden en 10 x per jaar maaien”. Ons huidige watersysteem is volgens de nieuwe inzichten niet meer op orde. Om het veilig en leefbaar

106

te houden willen de Waterschappen weer een natuurlijk en veerkrachtig watersysteem in Overijssel. Dat leidt tot ingrijpende landschapsinrichtingen. Het project Salland Proof is daarvan een voorbeeld. “We leggen ‘bergingen’ aan in het landelijk gebied. Bij grote regenval wordt het water daar opgeslagen en vastgehouden.

Als we het water nodig hebben, kunnen we het weer laten afvoeren. Die bergingen worden aangelegd op landbouwgrond. Meer dan 30 boeren doen mee in dit project. Kwamen we vroeger vaak in onteigeningstrajecten terecht, nu is het echt een samenwerking tussen waterschap en boer. In ruil voor de bergingsplek krijgen de boeren een vergoeding en wordt er gekeken op het erf hoe we kwalitatief kunnen bijdragen aan de bedrijfsvoering. Zo kan met een zogenaamde helofytenfilter de berging ook gelden als een zuiveringsinstallatie. De boer heeft daar ook veel aan als het gaat om het watergebruik voor zijn bedrijf. Ook praten we met de boeren over bemestingsmethodieken. Deze zijn immers van invloed op de waterkwaliteit.”

Het watersysteem zoveel mogelijk terug brengen in natuurlijke staat, verhoogt ook het belevingsgevoel van het landschap. “Je kijkt nu eenmaal graag naar een kronkelig beekje waar de planten en bloemen welig tieren. Op de natuurvriendelijke oevers worden kindvriendelijke recreatieplekken gecreëerd. Zo draagt het nieuwe waterbeleid bij aan een mooi landschap waar mensen graag hun tijd doorbrengen.”

68% van de inwoners uit Overijssel drinkt het liefst water uit de kraan.

Schoon en gezond water Help mee om ons water schoon te houden!

• Gebruik geen bestrijdingsmiddelen en strooi alleen mest in de groeiperiode • Breng verfresten, geneesmiddelen, batterijen en ander chemisch afval naar de chemokar • Laat geen olie, benzine of andere brandstoffen in de bodem of het riool terechtkomen

Big Jump De Big Jump is een jaarlijks terugkerend evenement in heel Europa. Duizenden mensen springen in het water om aandacht te vragen voor schoon water. Dit is immers van levensbelang voor mens, dier en plant. In 2012 deed Overijssel ook mee. In Oldenzaal namen waterliefhebbers een frisse duik!

Jij staat aan de bron!

In Overijssel wordt op 25 plaatsen grondwater uit de bodem gehaald. Uiteindelijk drink jij dat grondwater als drinkwater uit de kraan. Logisch dus dat we er alles aan doen om dit water schoon te houden. De provincie is er samen met partners verantwoordelijk voor dat er kwalitatief voldoende water beschikbaar is, om drinkwater van te maken. We beschermen dus de gebieden waar drinkwater wordt gewonnen. Die gebieden zijn opgenomen in de Omgevingsvisie. Er gelden regels die in de Omgevingsverordening zijn omschreven.

107

water

In de grote steden wordt vaker gedoucht dan in de rest van het land. We staan gemiddeld 8,1 minuten onder de douche.

We gebruiken allemaal water. En veel ook!

In Nederland wordt per persoon per dag gemiddeld 122 liter drinkwater verbruikt. Dat water gebruiken we om te douchen, voor het toilet, om te koken, kleding te wassen en ga zo maar door. Het waterverbruik is de afgelopen

veertig jaar wel afgenomen. In 1969 verbruikten we nog 190 liter per persoon per dag.

De belangrijkste redenen voor de daling zijn de technische verbeteringen bij de was- en vaatwasmachine, waterbesparende douchekop en een zuiniger toilet.

De rioolwaterzuivering Kampen zuivert het afvalwater van 47.000 inwoners en van zo’n 3.000 bedrijven. De installatie kan ongeveer 3, 5 miljoen liter afval- en regenwater per uur aan.

Het water bereikt de rioolwaterzuivering via 46 kilometer persleiding en 255 kilometer riolering.

Energiefabriek Afvalwater, daar zit energie in! Rioolwaterzuiveringen ontvangen grote hoeveelheden afval­ water. Waarom de energie uit het afvalwater niet gebruiken voor het zuiveren van dit water?

Dàt is de kerngedachte achter de ‘Energiefabriek’, een initiatief van de waterschappen om de rioolwaterzuiveringen energieneutraal en op den duur zelfs energieleverend te krijgen.

Zo kunnen burgers, bedrijven en andere partijen van groene energie worden voorzien.

Afvalwater bezit namelijk veel meer energie dan nodig is om het te zuiveren. Waterschappen kunnen zo in hun eigen energiebehoefte voorzien en op momenten dat zij de energie niet nodig hebben, leveren aan anderen. In Kampen staat de eerste Energiefabriek van Overijssel.

108

In Overijssel zijn 15 openbare zwemplassen met plek voor 72.000 zwemmers. De grootste zwemplek: De Wijthemerplas in Zwolle.

63% van de Overijsselse jachthavens ligt in de regio Weeribben Wieden.

Water om

in te spelen

Als het warm is willen we een lekkere verkoelende duik nemen in een natuurlijke zwemplas. Als het koud is willen we op diezelfde plas een rondje zwieren op de schaats. Water brengt ons veel speelplezier.

In Overijssel is waterrecreatie in meren en zandwinplassen goed mogelijk. De provincie Overijssel heeft een aantal plassen en meren aangewezen als officieel open zwemwater. Waterschappen controleren regelmatig de kwaliteit van deze wateren en geven een zwemadvies af.

109

water

Overijssel heeft 153 kilometer aan vaarwegen.

Vervoer

over water

Water is erg belangrijk voor Overijssel. Niet alleen voor recreatief gebruik of natuur, maar ook om goederen over te transporteren. De provincie wil de bevaarbaarheid van vaarroutes naar de economische centra in Overijssel bevorderen. Een nieuw brugdek, realiseren, het maken van afmeerlocaties, het onderhoud aan sluisdeuren, het uitbag足 geren van de vaarweg; er zijn veel soorten werkzaamheden in, op en boven het water.

De provincie zorgt ervoor dat er veilig gevaren kan worden.

110

De belangrijkste rivier in Overijssel, de IJssel, is niet van de provincie, maar van het Rijk.

Water in de Omgevingsvisie Water in al zijn facetten beslaat een groot hoofdstuk in de Omgevingsvisie. Alles wat je in dit water­hoofdstuk hebt gelezen heeft vanzelfsprekend ook invloed op hoe we ons landschap, onze steden en dorpen en onze natuur inrichten. Boven alles staat de veiligheid. Dit betekent dat we niet bedreigd worden door overstromingen of droogte en geen gevaar lopen als we water uit de kraan drinken.

De ambitie van de provincie is: de watersystemen zo inrichten dat ze voldoende en goed water bevatten.

Door de verandering van het klimaat is het nodig dat we voortdurend blijven nadenken over onze water­ systemen.

Als er ontwikkelingen in het landschap plaatsvinden vlakbij grondwaterwingebieden, kanalen, vaarten, waterplassen, waterbergingen, dan kun je je voorstellen dat er strengere regels gelden.

Deze gebieden worden namelijk extra beschermd.

Ontwikkelingen mogen nooit de veiligheid in gevaar brengen. Nieuwe aanpassingen aan de waterwegen moeten de bereikbaarheid van economische centra en de aantrekkelijkheid van ons landschap versterken.

Kanaal Almelo - De Haandrik Het Kanaal Almelo-De Haandrik is een zijtak van het Overijssels Kanaal en een druk bevaren route.

Dit kanaal ondergaat een metamorfose die in 2014 is voltooid. Er worden vijf bruggen vervangen, twaalf wachtplaatsen worden aangelegd of verbeterd en er wordt grootscheeps gebaggerd.

Hierdoor is het kanaal in de toekomst geschikt voor schepen met een laadvermogen van 700 ton.

Elk schip van 700 ton scheelt 35 vrachtauto’s op de weg.

De provincie beheert 8 sluizen en 29 beweegbare bruggen.

111

water

s p i t s i e R er wat

Hollands VenetiĂŤ Giethoorn wordt wel het VenetiĂŤ van het Noorden genoemd. Ontdek dit pittoreske dorp en het waterrijke natuurgebied De Wieden per fluisterboot. Dit zijn open punterbootjes met een elektrische motor. Geluidloos en milieuvriendelijk. ervaarhetwaterreijk.nl

112

App water­ wandelingen In Overijssel zijn vier mooie wandelingen door waterwingebieden. Waterbedrijf Vitens maakte hiervan een app. Download deze Waterwandelingenapp in de AppStore of Google Play. Meer informatie op de site vitens.nl

Kanoprovincie Overijssel is één van de mooiste kanoprovincies van Nederland. Er is een speciaal boekje dat 400 kilometer aan kanoroutes voor je heeft uitgestippeld.

De gids bevat ook de gegevens van 20 kanoverhuurbedrijven en logeeradressen.

Er liggen zo’n 30 campings langs de routes. Het boekje is verkrijgbaar bij alle VVV’s in Overijssel.

Stedelijk Museum Kampen Bezoek de permanente tentoonstelling over de watergeschiedenis van Kampen. Water als bron van rijkdom, maar ook als bedreiging door de stijging van de zeespiegel. stedelijkmuseumkampen.nl

Groene Wens Boot De Groene Wens Boot is een fluisterboot die vaart door het Nationaal Park Weerribben-Wieden. Bijzonder aan deze boot is dat hij speciaal gebouwd is voor mensen met een rolstoel of voor patiënten die aan bed gekluisterd zijn. Zij kunnen even weg uit de waan van de dag en heerlijk genieten van het water en de natuur om hen heen. groenewensboot.nl

De Waterwandelingenapp is al meer dan 2.500 keer gedownload!

Langs Twents Water Wandelen of fietsen langs ruisende beekjes, kolkende rivieren en rustgevende meertjes. Met het nieuwe routeboekje ‘Langs Twents Water’ zie je Twente op z’n mooist. De gids bevat tien wandelroutes, drie fietsroutes en informatie over waterbeheer en watermonumenten. Via een app op je smartphone kun je bovendien luisteren en kijken naar filmpjes, muziek, verhalen, historische foto’s en leuke wetenswaardigheden. Het boekje is verkrijgbaar bij alle Twentse VVV’s.

De app is te downloaden via vvvtwente.nl.

Stand Up Paddling (SUP) Suppen is de snelst groeiende watersport. Al staand op een surfboard peddel je over riviertjes, stadsgrachten en recreatieplassen. Iedereen kan het! Als je googlet op ‘suppen overijssel’ kom je veel sites tegen waar je een board kunt huren en een introductietraining ontvangt.

Veel SUPplezier!

Fietsroute Zwolle en water zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ontdek de uiterwaarden en uitgestrekte meren rondom de stad. De fietsroute leidt je langs het Zwarte Water, de IJssel en de Zwolse grachten.

Ook kom je langs de Katerveersluis. Deze wordt nog met de hand bediend en als de boten passeren is dit een mooie plek om uit te rusten. De route is 32 kilometer en is verkrijgbaar bij de VVV Zwolle.

113

erfgoed

Ons verhaal blijft

Overijssels erfgoed springlevend Overijssel is trots op haar erfgoed. Het vertelt de geschiedenis van onze provincie.

Een geschiedenis waarin veel is gebeurd. Veel inwoners voelen dan ook een band met karakteristieke gebouwen, zoals monumentale boerderijen, textielfabrieken, graansilo’s, zuivelcoöperaties en kerken. Ze herinneren ons aan waar we vandaan komen. Elk gebouw heeft zo een eigen verhaal.

Steeds vaker verliezen oude, waardevolle gebouwen hun functie. Dachten we tientallen jaren geleden vaak: de sloop­ kogel erdoor, tegenwoordig zetten we alles op alles om deze karakteristieke panden te behouden. De provincie loopt daarin voorop. De Omgevingsvisie van de provincie schrijft immers voor dat ontwikkelaars eerst moeten kijken of bestaande leegstaande complexen of lege terreinen gebruikt kunnen worden.

Als dat het geval is, dan hoeft er niet nieuw gebouwd of uitgebreid te worden in het buitengebied. In de Omgevings­visie bepaalt de provincie ook dat er sterk wordt ingezet op het stimuleren van herbestemming van cultureel erfgoed.

Al sinds 2001 richt de provincie zich op dit onderwerp waarbij cultureel erfgoed, zoals oude fabrieken, kerken of agrarisch

114

erfgoed, een nieuwe functie krijgt. Eigenaren worden met subsidie aangemoedigd om nieuwe ideeën voor hun pand dan wel erf te realiseren. Om de eigenaar hierbij te helpen, wordt hem bepaalde kennis en kunde ter beschikking gesteld, zoals de adviezen van een architect. De provincie heeft een subsidieregeling voor het opstellen van deze transformatieplannen.

De subsidieregeling voor herbestemming van culturen erfgoed en de Omgevings­ visie leveren zo een bijdrage aan de identiteit en de uitstraling van steden, landschappen en dorpen door het waarde­volle en karakteristieke erfgoed te behouden voor de toekomst.

Overijssel heeft 3.525 rijks­monumenten en 22 beschermde stads- en dorpsgezichten.

Oude graansilo wordt Archeologisch depot Deventer De graansilo werd in 1899 gebouwd voor de firma Wijers. Door de ligging aan de IJssel een prima plek voor een bedrijf. Er werden meel, graan en voedersoorten geproduceerd. Later nam de Stoomolieslagerij van de gebroeders Ten Hove het gebouw over. De silo bleef tot 1987 in bedrijf. Er zijn weinig soortgelijke silogebouwen in Nederland te vinden, vandaar dat de silo tot Rijks足monument werd benoemd. In 1999 onderzochten de provincie en de gemeente Deventer de functie van de silo. Na restauratie bleek de silo geschikt als archeologisch depot.

De provincie heeft bijgedragen aan meer dan 100 transformaties van gebouwen.

115

erfgoed

IJzergieterij Stork wordt ROC Twente Het beroemde metaalbedrijf Stork vestigde zich in Hengelo op één van de grootste industrieterreinen in Nederland. Stork floreerde meer dan 100 jaar, maar de oliecrisis in 1973 dwong het bedrijf de poorten van de gieterij in Hengelo te sluiten. Het ROC (Regionaal Opleidingen Centrum) van Twente wilde zich graag vestigen in Hengelo. Architecten kwamen met het gedurfde plan een gebouw te ontwerpen rondom de werkhal van de ijzergieterij. De enorme hal, 150 meter lang, heeft een glazen dak en wordt nu beschouwd als ‘de kathedraal’ van de school.

116

De boerderij als erfgoed Agrarisch erfgoed omvat niet alleen historische boerderijen maar ook hun erven, stallen, schuren en het omringende landschap. Het agrarisch erfgoed verdwijnt in een rap tempo, want veel boeren stoppen hun bedrijf. Als een boerderij historische of architectonische waarde heeft, pleit de provincie voor behoud en versterking van de karakteristieke eigenschappen van de boerderij, het erf en het omringende landschap. Eigenaren kunnen hierbij gebruik maken van de kennis van een landschapsarchitect.

Erfgoed: dat moet je beleven Erfgoed kun je soms niet zien. Soms moet je het beleven. De identiteit van Overijssel is voor een belangrijk deel terug te vinden in de streektaal, de geschiedenis, in verhalen en tradities, kortom in de streekcultuur.

Het landschap, bijzondere plekken en indrukwekkende gebouwen gaan pas leven voor volgende generaties als hun verhalen verteld worden.

De provincie Overijssel organiseerde in 2012 de wedstrijd: geef je gemeente een eigen volksverhaal. De opdracht: schrijf een pakkend volksverhaal met een duidelijke binding met een bepaalde plek in Overijssel. Meer dan 90 verhalen kwamen binnen.

Het winnende verhaal is ‘De Slag bij De Groene Jager’ uit Den Ham. Wil je de 30 mooiste verhalen lezen?

Het boek 'De Geest van Overijssel' is vanaf november 2013 te koop in de boekhandel.

2013 is het jaar van de boerderij. Hierin staat het erfgoedbeleid van het landelijk gebied centraal. boerderij2013.nl

117

erfgoed

s p i t s i e R erfgoed

Sterrenkubus Erfgoed Bossem Ver weg van het massatoerisme vind je een bijzonder logeeradres op een eeuwenoud boerenerf: Erfgoed Bossem in het Twentse Lattrop. Je kunt logeren in knusse boerderijkamers, in een safari lodgetent op het land of in een sterren足 kubus. Vanuit je bed tuur je de donkere hemel in vol fonkelende sterren. sterrenkubus.nl en bossem.nl

118

Texland Route Fiets door Hengelo langs het verleden van ‘grote meneer’ Stork. Je passeert fabrieken, maar ook de scholen en woonwijken die Stork speciaal voor zijn medewerkers bouwde. Het Tuindorp ’t Lansink, waar Storkmedewerkers van hoog tot laag woonden, is nu een beschermd dorps­ gezicht. industrieelerfgoedtwente.nl

TwentseWelle Dit museum vertelt het grote verhaal van Twente. Vanaf de eerste mensen in deze streek tot de innovaties van vandaag. Het museum heeft regelmatig exposities die te maken hebben met het textielverleden in Twente. Het voormalig museum Jannink, één van de Europese ankerpunten van Industrieel Erfgoed is opgegaan in TwentseWelle. twentsewelle.nl

Canons van Overijssel Maak kennis met de geschiedenis en erfgoed in jouw omgeving. Op de site canonvanoverijssel.nl vindt je alles over het cultuurhistorisch erfgoed van Overijssel.

Texstad route Een fietsroute in Enschede langs indrukwekkende overblijfselen van fabrieksterreinen, langs statige stadsvilla’s en eenvoudige arbeiders­ woningen, door architectonische interessante tuindorpen en over uitgestrekte landgoederen met fraaie landhuizen. industrieelerfgoedtwente.nl

Weekendje weg? Boek een villa!

Wil je eens overnachten in historisch erfgoed? Boek dan Villa Aberson in het centrum van Olst. Dit is een fabrikantenvilla uit 1921. Langs dit huis loopt het Hanzestedenpad, dus neem je wandelschoenen mee! villa-aberson.nl

119

2050

Wie zou er niet in een glazen bol willen kijken? Weten wat je te wachten staat zodat je daar je voordeel mee kunt doen. Helaas – of juist gelukkig – is zo’n toekomstkijker nog niet uitgevonden. Toch zijn er mensen die scenario’s bedenken over hoe de wereld er in 2050 uitziet. Ook in Overijssel. Zijn dit de moderne ‘Wijzen uit het Oosten’?

Overijssel in 2050 120

Hans Peter Benschop: “Iedereen doet het: zich afvragen of bepaalde beslissingen verstandig zijn. Is het slim nu van baan te wisselen? Moet ik in deze tijden een huis kopen? Is dit het moment om aan kinderen te beginnen? Grote -zeg maar enorme- beslissingen die deels je leven bepalen. Ondernemers vragen zich af: zal ik gaan uitbreiden? Moet ik me internationaal oriënteren? Moet ik mensen ontslaan om toekomstbestendig te blijven?

Op elk niveau heb je belangrijke vragen.

Ook bij de provincie. Hoe zorgen we ervoor dat iedereen zich thuis blijf voelen?

Dat de werkgelegenheid op peil blijft?

We aantrekkelijk blijven voor jonge en creatieve ondernemers? Dat we energie halen uit ons landschap? Kortom: hoe blijft Overijssel vitaal? Daar doet het Trendbureau Overijssel onderzoek naar, zodat over 10, 50 en 100 jaar onze huidige beslissingen ook nog hout snijden!

In 2015 zal 30% van de retail-omzet gerealiseerd worden door internet.

Wees reëel We reageren meestal te laat op ontwikkelingen. Want de ontwikkelingen gaan zo razendsnel. We leven in de waan van de dag. Toch is het goed dat er een instantie is die zegt: stel dat de economische crisis nog tien jaar duurt. Stel... hoe gaan we daar in Overijssel dan mee om? Om een dergelijk scenario op de plank te hebben liggen is geen overbodige luxe. Het zijn geen angstvisioenen. Wees gewoon reëel over wat er aan zit te komen en hoe dat de wereld van mensen verandert. Je kunt dan in een vroeg stadium het beste alternatief kiezen en zo sterk mogelijk je kansen benutten.”

De projectgroepen die meedenken over de toekomst bestaan uit wisselende personen, maar vaak in de verdeling: ¹⁄³ wetenschappers, ¹⁄³ relevante markt­ partijen en ¹⁄³ bijzondere mensen. Denk bij die laatste groep aan kunstenaars, mensen die het gewend zijn om buiten de kaders te denken. Zij zijn het die vaak met verrassende en inspirerende ideeën komen.

Overijssel heeft als enige provincie een eigen trendbureau.

Waar staan we?

In het Trendbureau Overijssel Wie neemt ons mee de toekomst in?­ Trendwatcher en onder­ zoeker Hans Peter Benschop

Kracht van de gemeenschap Ieder voor zich! We zijn steeds individualistischer, toch? Ja, maar tegelijkertijd is er een tegenbeweging. Als we alleen al kijken naar de Overijsselse dorpen zien we een groot verschil in hoe we met elkaar omgaan. Sommige dorpen hebben het geheim van persoonlijke relaties ontdekt. Daar bestaat een soort chemie tussen bewoners. Als er iets geregeld moet worden: dat doen we samen! In andere dorpen zien we dat de samenhang tussen mensen helemaal verkruimeld. In welk dorp wil je liever wonen? Hieruit blijkt maar weer eens dat we ook een groot deel van de toekomst in eigen hand hebben.

Er zijn onvermijdelijke ontwikkelingen, maar onze reactie daarop is een keuze.

121

2050

“Beslissingen van vandaag moeten over 20 jaar ook nog hout snijden”

Wat onderzoekt het trendbureau Overijssel?

Hieronder staan slechts een paar voorbeelden. Kijk voor een uitgebreid overzicht op trendbureauoverijssel.nl De toekomst van Wijsheid Mensen lijken in toenemende mate bezig met de vraag naar betekenis en wijsheid.

Er is een grote belangstelling voor levenskunst en filosofie. Het gaat niet meer om kwantiteit maar om kwaliteit. Heeft deze beweging invloed op onze woningbouw, zorg, onderwijs of energiewinning? Hoe kan dit de manier waarop we met elkaar omgaan veranderen?

De toekomst van het Nieuwe Leren Hoe ziet de school van de toekomst eruit?

Technologie en internet spelen een hoofdrol in het Nieuwe Leren. Hierdoor ontstaan immers heel veel nieuwe mogelijkheden om kennis tot je te nemen.

Hoe gaan we rekening houden met de leerling van de 21e eeuw?

Doe mee!

Heb je vragen of tips? Wil je deelnemen aan trendverkenningen of work­ shops over de toekomst? Neem contact op met Hans Peter Benschop, info@trendbureauoverijssel.nl of 038 499 94 94.

Heb jij een toekomstdroom voor Overijssel. Je kunt je idee kwijt op het publieksplatform jijenoverijssel.nl. Elk kwartaal kiest de provincie een kansrijk idee. Je wordt uitgenodigd om met vakmensen verder te brainstormen over jouw idee.

De provincie helpt je om jouw droom te verwezenlijken.

122

Tot 2030 komen er meer Overijsselaars bij.

We groeien door tot zo’n 1,18 miljoen inwoners.

Daarna zal het aantal inwoners gaan dalen.

ICToop Overijssel Computers zijn er al een tijdje. Internet is niet meer weg te denken. Iedereen ziet ook de grote impact die ICT heeft op de maatschappij. Toch beseffen we nog niet hoe groot de gevolgen zullen zijn voor onze omgeving. Wat denk je van internetverkoop. Dat ging eerst om vakantiereizen en boeken, maar tegenwoordig koop je alles online. Dit digitale winkelen heeft economische gevolgen voor winkels in onze dorpsen stadscentra. Wat zou dit betekenen voor de levendigheid van de stad? Houden we fun-centra over? Raakt het uitgestorven in het centrum? Hoe kunnen we hier kansen in zien?

Verder onderzoekt het Trendbureau de toekomst van de natuur, de landbouw, energiebronnen, economische verbindingen tussen Nederland en Duitsland en veranderingen in de samenstelling van de bevolking.

Ensch

er

Devent

hede

Colofon Uitgave provincie Overijssel, 2013 Oplage 10.000 exemplaren Concept provincie Overijssel, Redactie Oosten Tekst Redactie Oosten, Kitty Peetoom Fotografie provincie Overijssel Frans Davids, Bas Jongerius en Margreet Vloon Overige fotografie pagina 11 kunstwegen: KCO, pagina 24/25 de klassieke Hanuman en moderne Twizzle: Cory Silken, pagina 39 Techniekmuseum heim: Rob van der Pijll, pagina 56 de sierlijke witsnuit­-libelle: Renand (Wiki­pedia), pagina 63 de knoflookpad: Christian Fischer (Wikimedia Commons) en pagina 64 de visarend: NASA (Wikimedia Commons) Illustraties Maarten de Vries Vormgeving Meindertsma reclame Drukwerk Grafisch Bedrijf Bokhorst B.V. Adres Provincie Overijssel Postbus 10078 8000 GB Zwolle Telefoon 038 499 88 99 Fax 038 425 48 88 omgevingsvisie@overijssel.nl overijssel.nl omgevingsvisie.nl © Ik ga op reis is een uitgave van de provincie Overijssel.

Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, film of welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijk toestemming van de uitgever.

123

omgevingsvisie.nl