Geo-metrie

©2012

Een schetsontwerp voor het ‘Raakpunt’ N34-Overijsselse Vecht.

www.pauldekort.nl info@pauldekort.nl

GEO METRIE

Paul de Kort

Raakpunt N34 Dalfsen

Slechts op één plek langs de provinciale weg N34 raakt deze rechte lijn in het Overijsselse landschap aan een van de bochten van de meanderende Vecht.

Een ‘raakpunt’ in de geometrie is het punt waar een ‘rechte’ raakt aan een ‘kromme’.

De oorspronkelijke betekenis van geo-metrie is het ‘opmeten van de aarde’.

Ommen

Ons landschap is sinds enkele eeuwen minutieus opgemeten en bekende namen die wij nu nog associëren met de kunst van de cartografie en de bijbehorende geometrie zijn o.a.; Simon Stevin, Cornelis Krayenhoff, Menno van Coehoorn en Pieter de la Rive.

Cartografie

De kaart van Pieter de la Rive uit 1720 over 6 pagina’s in de Cultuurhistorische Atlas

Gramsbergen

RAAKPUNT N34

Hardenberg

Pieter de la Rive (1694-1771) heeft in het begin van de 18e eeuw het stroomgebied van de Overijsselse Vecht heel precies in kaart gebracht. Op de laatste pagina’s van de ‘Cultuurhistorische Atlas van de Vecht’ (2011) is deze kaart over 6 bladspiegels afgedrukt. Een in het oog springend element en misschien wel de directe aanleiding om deze kaart destijds te maken, is een 35 km lange verdedigingslinie die zich uitstrekt van Gramsbergen tot voorbij Dalfsen. Als militair ingenieur heeft de la Rive het wereldberoemde schanswerk van Bourtange en de verdedigingswallen rond Maastricht getekend, maar de linie langs de Vecht is, zoals wel meer militaire plannen, nooit uitgevoerd. Het is gebleven bij een ambitie en vooral een prachtige tekening.

Jodenweg

Engelandse bos

Het is leerzaam om historische landkaarten over de topografie van vandaag te leggen. Je kunt dan goed zien waar dingen samenvallen of waar verschillen optreden en dat kan tot onvermoede oplossingen leiden voor ontwerpvraagstukken, zo ook hier.

Een van de bolwerken in de verdedigingslinie van de la Rive valt precies samen met het huidige ‘Raakpunt N34’. Destijds was dit vanuit een militair strategische blik een slimme plek voor een bastion, want net als nu raakte dit punt in het begin van de 18e eeuw aan een bocht in de meanderende Vecht.

In het landschap van vandaag is deze plek de beëindiging van een oost-west georiënteerd laantje dat de messcherpe begrenzing vormt van het Engelandse bos. Op oudere kaarten zien we hier ook al een kavelgrens, maar er is nog geen laantje dat doorloopt tot aan de huidige N34.

De doortrekking van dit laantje stamt uit een meer recente periode en kent een gevoelige achtergrond. Joden, die tijdens de Tweede Wereldoorlog werden opgesloten in Rijkswerkkampen zoals kamp Molengoot, even ten noorden van Hardenberg, werden in afwachting van hun deportatie naar de vernietigingskampen te werk gesteld aan openbare werken. Zij hebben dit laantje destijds aangelegd en sindsdien draagt het de naam Jodenweg.

De tekening uit 1720 geprojecteerd over de topografie van vandaag

raakp raakp unt unt

Raakpunt N34

Vechtpark Baalder Hardenberg Gramsbergen Loozensche linie

1720

1820

1850

1908

1912

2012

De topografische ontwikkeling rond het ‘Raakpunt’ vanaf het begin van de 18e eeuw de Jodenweg gezien in de richting van de N34

Op de plek waar de Jodenweg stuit op de N34 en waar de la Rive zijn bolwerk had getekend, ligt nu een veldje, een beetje verloren in het Engelandse bos tussen de weg en de oude meander en verscholen tussen bomen en struweel.

Ondanks de luidruchtige nabijheid van de N34 heeft dit veldje toch een intieme sfeer. de Jodenweg eindigt in het veldje langs de N34

Oude meander

Overijsselse Vecht

Gemiste kans...

richting Gramsbergen en Loozensche linie

Maar doordat het maaiveld van het veldje een stuk lager ligt dan het wegdek van de N34 kunnen we de wijdse bocht in de Vecht aan de overkant niet zien. Net zomin zien we het uitgestrekte panorama richting de Loozensche linie, Baalder en het Vechtpark, en dat is heel jammer.

Engelandse bos

‘Raakpunt N34’

Als de la Rive’s plan 300 jaar geleden zou zijn gerealiseerd dan hadden we hier vandaag een bolwerk aangetroffen dat de toeschouwer had opgetild om het panorama over het Vechtdal te overzien.

De strategische positie van een verdedigingswerk in de binnenbocht van de voormalige meander van de Vecht had de beleving van deze vroegere rivierbedding vanuit militairhistorisch perspectief versterkt en de aanwezigheid ervan in het Engelandse bos beter herkenbaar gemaakt.

Als de la Rive’s plan 300 jaar geleden zou zijn gerealiseerd dan zou het laantje nu eindigen in een monumentaal bastion, als een topografische pijl wijzend naar het ‘Raakpunt’.

In dit Raakpunt, waar weg- en water, snel- en langzaam verkeer hun sporen bundelen, zou dit verdedigingswerk fungeren een ‘strategisch accès’, dat de voortrazende automobilist in één oogwenk zou attenderen op de bijzondere plek die hij passeert.

Tenslotte had een aarden wal hier gefungeerd als geluidswering naar de N34, waardoor het veldje een nog aangenamere plek zou zijn dan het nu al is. ‘ingekaderd venster’ op het Vechtdal en zicht op het veldje vanaf de N34

wijds en open landschap

Vechtdal/Vechtpark

richting Hardenberg

Loozensche linie

Baalder Paul de Kort

Baalder

Vechtpark

beeldend kunstenaar

50

100

200

GEO-METRIE schaal 1 op 1000

500

Of toch...

De ontwerpopgave ‘Raakpunt N34’ geeft mij nu de kans om dit allemaal in één klap goed te maken. Ik wil dat doen door hier een eigentijds landschapskunstwerk te ontwerpen dat is geïnspireerd op de geometrie van het Oud-Nederlandse bastiontype. De maatvoering wil ik baseren op het Rijnlandse maatsysteem (in roeden en voeten), zoals de Pieter la Rive het ook zou hebben toegepast; ‘de la Rive revisited’.

Podium Een landschapskunstwerk op deze plek geeft de verborgen kwaliteiten in het Engelandse bos een podium. Het publiek wordt uitgenodigd om de Jodenweg tot aan de N34 helemaal uit te wandelen.

De nieuwe wandelroute volgt de vloeiende lijn van de binnenbocht op de grens tussen het open veld en de besloten wereld van het bos. Dit pad kruist via twee vlonderbruggetjes het ondiepe water van de dode Vechtarm.

alternatieve entrée vanuit Korreldijk voert naar de nieuwe wandelroutes

avontuurlijke oversteekjes over de voormalig Vechtmeander als onderdeel van de wandelroute langs de binnenbocht struweel rond de zuidelijke punt van de meander uitdunnen zodat het water beter in het zicht komt vanaf het kunstwerk en vooral vanaf de N34 bosschages langs de N34 fungeren als kader voor het venster op het Vechtdal landschapskunstwerk ‘GEO-METRIE’ als monumentale beëindiging van de Jodenweg

GEO-METRIE Op de punt van het bastion liggen 3 plateaus die, net als de monumentale trappen, zijn gemaakt van (een sterk op) Bentheimer zandsteen (gelijkende mortel). In het oppervlak zien we in reliëf respectievelijk het landschap uit 1720,1908 en dat van vandaag. Het middelpunt van elk plateau markeert het ‘Raakpunt’. De plateaus zijn ruim 30 cm hoog waardoor ze tegelijkertijd fungeren als zitobjecten.

Van hieruit kan men genieten van het uitzicht met in het achterhoofd de verhalen over het veranderende landschap, de meanderende rivier, het gevaarlijke moeras, de uitgestrekte heidevelden en nooit gebouwde verdedigingslinies.

Maar de geschiedenis van de Jodenweg, als essentieel onderdeel van dit ontwerp, mag daarbij zeker niet vergeten worden.

Het Rijnlands maatsysteem; - 1 duim = 12 streep = 2,61 cm - 1 voet = 12 duim = 31,4 cm - 1 roede = 12 voet = 3,76 mtr Ieder plateau meet 5 x 5 Rijnlandse voet (157x157cm) en beschrijft een gebied van 400 x 400 Rijnlandse roeden (1,5 x 1,5 km).

1720

2012

1908