DE BETEKENIS VAN AUTONOOM in kunst en design
Inleiding
Bij het begrip ‘autonoom’ denk ik aan vrijheid en zelfstandigheid. Omdat je niet binnen vaste kaders werkt, beschik je over veel (creatieve) vrijheid. Je werk ontstaat vanuit een eigen noodzaak, in plaats van uit opdracht. Je bent niet gebonden aan sociale of commerciële doeleinden. Je relateert je werk aan jezelf en wat jíj belangrijk vindt.
In het Nederlands is het begrip “autonome beeldende kunst” ook aan ‘autonomie’ gekoppeld. In andere talen is dit echter helemaal niet het geval. In het Engels wordt deze discipline “fne arts” genoemd, in het Duits “freie Kunst” en in het Frans “arts libres”.
Wat betekent autonoom?
au·to·noom
(bijvoeglijk naamwoord, bijwoord)
zelfstandig, onafankelijk: autonomen benaming voor verschillende anarchistisch getinte groeperingen van vnl. jongeren; een autonome staat.[1]
au·to·noom (bijvoeglijk naamwoord) autonomie* bezittend, zelfstandig, onafankelijk; Indonesië, dat vroeger een kolonie van Nederland was, is nu weer autonoom.[2]
autonoom (bijvoeglijk naamwoord)
Uitspraak: [auto’nom, oto’nom] zelfstandig in het bepalen wat je wilt[3]
[1] www.vandale.nl
[2] Basis Woordenboek Nederlands
[3] www.woorden.org/woord/autonoom
Oorspronkelijk is dit begrip een samenstelling uit het Oud-Grieks.
“autos” betekent zelf,
“nomos” betekent norm, wet.[4]
[4] www.encyclo.nl/begrip/autonoom
Filosofe
‘Autonomie’ is in de Duitse flosofsche traditie gelinkt met de esthetica. Tijdens de verlichting, romantiek en moderne esthetica betekende ‘autonomie’ dat de kunst zijn eigen regels volgde. Kant, een flosoof uit die tijd, karakteriseerde dit als ‘ongeïnteresseerd welbehagen’. Hiermee bedoelde hij dat er geen extern interesse is voor de kunst en dat het zonder politiek, religieus moraal en sociaal interesse is gemaakt. Later, in de romantiek, werd dit geradicaliseerd tot “l’art pour l’art”, ofwel “kunst omwille van kunst”.
Torbecke, een Nederlands politicus in de 19e eeuw, zei dat kunst los moest staan van de regering, eer deze geen oordeel, noch énig gezag had op dit gebied. Dit leidde tot het concept van ‘kunstautonomie’.
J. R. Torbecke
I. Kant P. Bourdieu
Rond 1980 werd dit concept geactualiseerd door de socioloog Bourdieu. Volgens hem is een werk alleen autonoom wanneer het niet gemaakt is in opdracht van een externe partij. Met deze defnitie van ‘autonomie’ worden Hollywoodflm flms, gefnancierd en geproduceerd door een individu als autonoom werk gezien, maar een kunstwerk gefnancierd met subsidie niet.[5]
StarWars: een autonoom werk volgens Bourdieu.
[5] Deze pagina’s zijn gebaseerd op de tekst ‘What Is Autonomy?’ van Florian Cramer, verschenen in 2018.
Politiek activisme
In het Italiaans en Engels wordt ‘autonomie’ geassocieerd met politiek activisme. In veel artikelen vindt je deze termen dan ook samen terug. Voorbeelden van thema’s waarin dit gebruikt wordt zijn participatie voor vrouwen en globalisatie.
From Patriarchy to Empowerment[6]
Alter-Globalization[7]
Maar ook de Duitse neo-Nazi beweging wordt betiteld als een groep ‘Autonomous Nationalists’ (autonome nationalisten)[8].
[6] From Patriarchy to Empowerment: women’s participation, movements, and rights in the Middle East, North Africa and South Asia, geredigeerd door Valentine M. Moghadam
[7] Alter-Globalization: Becoming Actors in a Global Age, door Geofrey Pleyers
[8] Te ‘Autonomous Nationalists’ door Raphael Schlembach
Te Autonomy Project
“ Te word autonomy sounds outdated.”
In 2010 begonnen kunstenaars, critici en curatoren in samenwerking met Nederlandse hedendaagse kunstruimtes een project om de status van autonomie binnen de kunstwereld te ondervragen.[9] Ze organiseerden onder andere een symposium en zomerscholen. De uiteindelijke conclusie leek dat economisch gezien, de hedendaagse kunst helemaal niet autonoom is. Bijna alle vrije, ongeregisseerde kunstprojecten waren namelijk afankelijk van subsidies vanuit kunstinstituten.
Een workshop tijdens het symposium.
[9] theautonomyproject.org
Conclusie
“...what can [] still be gained from identifying a fabric of artists’ doit-yourself practices as ‘autonomous’?”
Florian Cramer
Autonomie is niet zomaar te defniëren, als het überhaupt nog bestaat. Volgens ‘the autonomy project’ was er namelijk in 2011 al weinig autonomie te vinden binnen de kunstwereld, althans als je van de defnitie van Bourdieu uitgaat. Of is de kunstautonomie zoals Torbecke zei, kunst die los staat van de regering? Vrij vertaald, kunst gemaakt enkel vanuit de kunstenaar zelf.
Maar wat ‘autonoom’ betekent is misschien niet meer de belangrijkste vraag. Niet alleen deze term is veranderd door de tijd, ook wij, de kunstenaars en ontwerpers zijn veranderd. Door gebruik van het internet en nieuwe media lijkt de wereld steeds kleiner te worden. Kunstenaars en ontwerpers zijn internationaal aan het werk. En daar ligt een nog groter probleem: elke cultuur geef ‘autonoom’ of ‘autonomous’ zijn eigen betekenis. Gebaseerd op connotaties vanuit hun eigen geschiedenis.
Door simpelweg jezelf een ‘autonomous designer’ te noemen, kan je totaal verkeerd geïnterpreteerd worden. Zo zullen ze in Engeland bijvoorbeeld denken dat je een hacker bent.
In plaats van verduidelijking van je practice, raken mensen erdoor in de war. Taal kan namelijk alleen kracht hebben, als je het begrijpt. Uitleggen wie je bent, in woorden die niemand snapt, lijkt mij dan ook zinloos.
Ik omschrijf mezelf als autonoom grafsch ontwerper. Maar wat betekent dat eigenlijk? Wat is autonomie? Bestaat er überhaupt nog wel zoiets als complete vrijheid? En hoe relateert dit aan de autonome beeldende kunst? Deze publicatie is een documentatie van mijn onderzoek, waarmee ik antwoord probeer te geven op deze dringende vragen. Want hoe kunnen we onszelf als autonoom defniëren als we niet precies weten wat het is?
www.annejulietteklootwijk.com