2008-2010_15_Patrika Virginia by Pro.Syn.Apo

Αποτύπωση, αποκατάσταση και επανάχρηση της Έπαυλης Σωσσίδη πρώην Σωσσίδειο Γηροκομείο Βέροιας

Building survey, restoration and reuse of the Sossidis Mansion former Sossidis Nursing Home in Veria

Διπλωματική εργασία Βιργινία Πατρίκα Αρχιτέκτων Μηχανικός

Postgraduate thesis Virginia Patrika Architect Engineer

Επιβλέπων Μιχαήλ Νομικός Καθηγητής, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Supervisor Michael Nomikos Professor, School of Architecture

Δ.Π.Μ.Σ. «ΠΡΟΣΤΑΣΊΑ, ΣΥΝΤΉΡΗΣΗ & ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΏΝ ΜΝΗΜΕΊΩΝ». ΘΈΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΊΟΥ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΉΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΊΑΣ & ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΈΣ ΕΡΓΑΣΊΕΣ 2008-2010 I.P.P.S. “PROTECTION, CONSERVATION & RESTORATION OF ARCHITECTURAL MONUMENTS”. INTERDISCIPLINARY COLLABORATION STUDIO PROJECTS & POSTGRADUATE THESES 2008-2010

15 Η έπαυλη του Δημητρίου Σωσσίδη είναι ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά κτίρια της Βέροιας, και ταυτόχρονα το μοναδικό –ευτυχώς σωζόμενο– δείγμα αγροτικής έπαυλης της πόλης. Κατοικία του βιομήχανου Σωσσίδη κατασκευάστηκε το 1924 και δωρίστηκε το 1961 στο Αδελφάτο του Γηροκομείου. Φιλοξένησε μέχρι τις αρχές του 1970 το γηροκομείο της πόλης και όταν αυτό μεταφέρθηκε σε νέο κτίριο δίπλα σε αυτήν, εγκαταλείφθηκε, με αποτέλεσμα σήμερα να βρίσκεται σε κακή κατάσταση και να παρουσιάζει σημαντικές φθορές και βλάβες. Η μελέτη αποκατάστασης στηρίχθηκε, σε μεγάλο μέρος, στην εκτεταμένη έρευνα πεδίου που ως στόχο είχε τη λεπτομερή, γεωμετρική αποτύπωση των αρχιτεκτονικών στοιχείων του, την καταγραφή και αξιολόγηση της κατασκευαστικής του δομής, της παθολογίας, αλλά και την αξιολόγηση των τυπολογικών και μορφολογικών χαρακτηριστικών του. Για την ιστορική τεκμηρίωση πραγματοποιήθηκε βιβλιογραφική και αρχειακή έρευνα, ενώ σημαντικές πληροφορίες δόθηκαν και από προφορικές μαρτυρίες. Στο χάρτη της Βέροιας τη βρίσκουμε στο νοτιοδυτικό άκρο της, πολύ κοντά στο ιστορικό, εμπορικό και διοικητικό κέντρο της πόλης. Πιστή στις αρχές των επαύλεων που τις θέλουν να χωροθετούνται ελεύθερα μέσα σε κατάφυτα οικόπεδα, έξω από τον οργανωμένο πολεοδομικό ιστό, η έπαυλη Σωσσίδη τοποθετήθηκε λίγο πιο πάνω από το δικαστικό μέγαρο, στην περιοχή «Γιοτζαλίκια». Η επιλογή έγινε βάσει της απρόσκοπτης θέας που παρείχε το οικόπεδο προς την πόλη, αλλά και της εύκολης πρόσβασης στο νηματουργείο του Σωσσίδη, που βρίσκονταν λίγο πιο πάνω. Για τη λεπτομερή αποτύπωση του κτιρίου χρησιμοποιήθηκαν παραδοσιακές μέθοδοι και συγκεκριμένα 91

Τhe mansion of the industrialist Dimitrios Sossidis is one of the most important historical buildings of Veria as well as a unique, fortunately preserved, example of a rural mansion in the city. It was constructed in 1924 and in 1961 it was donated to the Brotherhood of the Nursing Home. It hosted, until the beginning of 1970, Veria’s Nursing Home; when the latter was situated to another building, Sossidis Mansion was abandoned. Today the building is in a very bad state, bearing serious damage. The restoration study was based greatly to the extensive fieldwork which supported the detailed documentation of the building’s architectural features as well as the documentation and the evaluation of its morphological and typological characteristics. As far as the historical documentation is concerned bibliographic and archival research as well as interviews took place. If we observe the map of Veria, we see that Sossidis Mansion is located at the south-western end of the city, close to the historical, commercial and administrative center. It is situated near the courthouse at Giotzalikia area. The position of the building in the town plan is typical of a mansion, located freely within a planted plot. The site was selected due to the generous view that it offered towards the city as well as due to the easy access to the owner’s spinning mill, situated a few blocks away. The detailed building survey was accomplished using traditional and contemporary methods (measurements taken in situ using traditional geometric instruments or contemporary digital ones, such as laser pointers). The building is defined by the rural-picturesque architectural style, as the latter was formed at the end of the 19th century in Europe, even though Sossidis Mansion attains a more flexible design scheme. The architectural

01 01 Η Έπαυλη Σωσσίδη (2010). The Sossidis Mansion (2010).

μετροταινία, αλφαδολάστιχο και νήμα της στάθμης αλλά και σύγχρονα ψηφιακά μέσα (laser pointer). Ρυθμολογικά εντάσσεται στο πνεύμα της αγροτικής, γραφικής αρχιτεκτονικής, όπως την αντιλαμβανόταν στα τέλη του 19ου αιώνα η Ευρώπη, παρουσιάζοντας όμως μια πιο ελεύθερη διάρθρωση. Από την όλη σύνθεση δεν λείπουν και στοιχεία από την ιταλική βίλλα, όπως η στεγασμένη βεράντα, η οποία εδώ εμφανίζεται ως ένας υπόστυλος χώρος μεγάλων διαστάσεων. Η πέργκολα, στοιχείο κυρίως των επαύλεων της περιοχής των Αθηνών, συναντάται ως στοιχείο της βεράντας της τρίτης στάθμης. Οι στέγες έχουν έντονη κλίση και φέρουν διακριτικό διάκοσμο από καμπύλα ξύλινα στοιχεία, περίτεχνα φουρούσια και επιμελημένο σανίδωμα. Με την πρώτη ματιά δίνεται η εντύπωση ότι πρόκειται για μια κατοικία η οποία χτίστηκε σε φάσεις. Όταν όμως διαπιστωθεί ότι αυτό δεν ισχύει, μπορούν εύκολα να διακριθούν οι τυπολογικές αρχές της αστικής έπαυλης των αρχών του 20ού αιώνα: η σάλα με τα εκατέρωθεν δωμάτια, και η πρόσθετη πτέρυγα με την πολυγωνική μορφή. Η είσοδος στην κατοικία γίνεται μέσω ενός ημιυπαίθριου χώρου, από τη νοτιοδυτική πλευρά του. Το παράδοξο, αλλά ενδιαφέρον συνάμα στοιχείο, είναι ότι η πόρτα δεν τοποθετείται κεντρικά, αλλά στον πλάγιο τοίχο του ημιυπαιθρίου. Ο διάκοσμος θα λέγαμε ότι είναι ιδιαίτερα περιορισμένος. Στα στοιχεία του συμπεριλαμβάνονται διαμορφώσεις με τραβηχτά επιχρίσματα, που άλλοτε διαμορφώνουν έξεργες επιφάνειες και άλλοτε περίτεχνα μοτίβα, πήλινα στρόγγυλα λουλούδια και

synthesis has characteristics of the Italian villa, such as the veranda; the latter takes the form of a great colonnaded space in this case. The pergola, an element used extensively at the Athenian mansions, is used here at the veranda of the third level. The steep roofs have simple decoration of wooden curved motifs, sophisticated small corbels and well constructed planking. When we look at the building for the first time, it seems that it was constructed in different phases. Yet, when we study and observe it carefully, we understand that this is not the case. We can easily distinguish the typological principles of the urban mansion of the beginning of the 20th century: the main hall with the rooms situated in accordance with a central axis and the additional wing in a polygonal form. The entrance of the residence is formed by a semi-sheltered open space situated on its south-western side. A strange and interesting element about the entrance is that it is opened on the side wall of the semi-sheltered open space instead on the central one. The decoration is rather poor. It comprises moulded coatings, which form surfaces in relief and elaborate motifs, circular flowers made of clay and pilasters with bases and capitals. The corners of the walls and the frames of the openings have been elaborately built of moulded limestone. Originally, the external surface of the ground floor was coated. If we observe the remaining initial parts, we distinguish that there is an intention to create a kind of rustication with the coating, typical of neoclassical buildings. 92

ΒΙΡΓΙΝΊΑ ΠΑΤΡΊΚΑ - ΑΠΟΤΎΠΩΣΗ, ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΆΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΈΠΑΥΛΗΣ ΣΩΣΣΊΔΗ - ΠΡΏΗΝ ΣΩΣΣΊΔΕΙΟ ΓΗΡΟΚΟΜΕΊΟ ΒΈΡΟΙΑΣ VIRGINIA PATRIKA - BUILDING SURVEY, RESTORATION AND REUSE OF THE SOSSIDIS MANSION - FORMER SOSSIDIS NURSING HOME IN VERIA

07 07 Τομή Β-Β. Β-Β Section.

02 A΄ στάθμη – κάτοψη. First level – plan. 03 B΄ στάθμη – κάτοψη. Second level – plan.

05 05 Ανατολική όψη. Eastern elevation. 93

04 Γ΄ στάθμη – κάτοψη. Third level – plan.

06 06 Δυτική όψη. Western elevation.

ψευδοπεσσοί με επίκρανα και βάσεις. Χαρακτηριστική επίσης είναι η επεξεργασία των γωνιών των τοίχων και των πλαισίων των ανοιγμάτων, με έξεργους, επιμελημένους πωρόλιθους. Επιχρισμένη ήταν αρχικά και όλη η βάση του κτιρίου, μέχρι το επίπεδο του δαπέδου της δεύτερης στάθμης. Από εναπομείναντα αρχικά τμήματα διαφαίνεται έντονα η προσπάθεια απόδοσης της αίσθησης ισόδομου συστήματος στην επεξεργασία του σοβά, όπως γινόταν στα νεοκλασικά κτίρια. Οι γενικές διαστάσεις της είναι 16,30 x 18,70 μ. περίπου και ο φέρων οργανισμός είναι μη κανονικός και προς τις δυο διευθύνσεις. Συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα κατακόρυφο φέροντα οργανισμό από λίθινες τοιχοποιίες και οπτοπλινθοδομές από συμπαγείς πλίνθους με σκάφη. Οι φορείς των δαπέδων είναι από ξύλο, ενώ στους υγρούς χώρους και στις βεράντες αποτελούνται από μια σύμμεικτη κατασκευή πλακών από σκυρόδεμα, οπλισμένων με πλέγμα και ενίσχυση από μεταλλικούς δοκούς διατομής διπλού T. Στα οριζόντια φέροντα στοιχεία συγκαταλέγονται και οι μπετονένιοι δοκοί της στεγασμένης βεράντας και του ημιυπαίθριου της εισόδου. Η κατασκευαστική δομή του κτιρίου είναι χαρακτηριστικό δείγμα της οικοδομικής της εποχής, και συνδυάζει τις παραδοσιακές τεχνικές με την τότε σύγχρονη τεχνολογία και υλικά. Λόγω της ιδιαιτερότητας των μπετονένιων πλακών θα μπορούσαμε να την κατατάξουμε σε ένα μεταβατικό στάδιο εξέλιξης της χρήσης του σκυροδέματος.

The dimensions of the mansion are 16.30 x 18.70 m and the load bearing structure is not normal on both directions. Specifically, the vertical load bearing elements consist of stone walls and brick walls (solid units). The floor bearing structure is generally made of wood, while at the wet spaces and the verandas, a mixed construction of concrete slabs reinforced with a metal grid and double T metal beams comprises the horizontal load bearing elements. The horizontal load bearing elements include also the concrete beams of the sheltered veranda and of the semi-sheltered space of the entrance. The construction of the building is a typical one of the period it was built. It combines traditional techniques with the latest technological achievements and materials of that era. Thanks to the particularity of the concrete slabs, we can claim that the construction of the building belongs to an intermediate evolutionary stage of the use of concrete. The decay attested on the mansion is related to humidity, biological factors, ageing of the materials, human interventions but, most of all, to the abandonment and the lack of conservation. Considerable parts of the roof have collapsed and, as a result, water enters the building. What is more, vegetation, covering big parts of the building surface, causes great damage too. The proposal of rehabilitation and reuse was based on certain assumptions and initiatives: the Administrative Board of the Nursing Home had expressed its will to give the building to the Association of Social Initiative called 94

Οι φθορές που παρατηρούνται στο κτίριο σχετίζονται με την υγρασία, τους βιολογικούς παράγοντες, την αναμενόμενη επίδραση του χρόνου στα υλικά, την ανθρώπινη παρέμβαση αλλά κυριότερα με την εγκατάλειψη και τη μη συντήρησή του. Σημαντικά τμήματα της στέγης έχουν καταρρεύσει με αποτέλεσμα να εισρέει το βρόχινο νερό, ενώ ιδιαίτερες βλάβες προκαλούν και τα φυτά που καλύπτουν πολύ μεγάλα τμήματα των επιφανειών του. Η πρόταση επανάχρησης και το είδος της νέας χρήσης για την έπαυλη Σωσσίδη βασίστηκε σε ισχυρές υποθέσεις: η Διοίκηση του Γηροκομείου έχει δηλώσει την πρόθεση να παραχωρήσει τη χρήση του κτιρίου στο Σύλλογο Κοινωνικής Πρωτοβουλίας «Πρωτοβουλία για το Παιδί», με την προϋπόθεση να βρεθεί το χρηματικό ποσό για την αποκατάστασή του. Η «Πρωτοβουλία για το Παιδί» είναι ένας εθελοντικός σύλλογος που ως σκοπό έχει την παροχή βοήθειας σε παιδιά που βρίσκονται σε ανάγκη ή σε κίνδυνο. Σκοπός της πρότασης επανάχρησης είναι στην έπαυλη να φιλοξενούνται κατά μέγιστο 16-17 παιδιά ηλικίας από 6 έως 18 ετών, στα οποία να παρέχεται διαμονή, υλική, ψυχολογική και μαθησιακή υποστήριξη καθώς και κάθε είδους κάλυψη οποιονδήποτε αναγκών τους. Πρέπει να τονισθεί πως η ένταξη αυτής της κοινωνικής δομής στο υφιστάμενο κτίριο δεν υποβαθμίζει καθόλου την τυπολογική και μορφολογική οργάνωσή του, αλλά απεναντίας την αναδεικνύει. Για την αποκατάσταση του κτιρίου προτείνονται εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης των χώρων και ενίσχυσης του δομικού συστήματος. Απαραίτητες, επίσης, κρίνονται οι εργασίες εκσυγχρονισμού του κτιρίου και ανάδειξης του περιβάλλοντα χώρου.

“Initiative for the Child”, provided that the funding for the restoration of the building could be found. The Association “Initiative for the Child” is supported by volunteers and aims to help children who are in need or in danger. The reuse proposal aims to make the building capable of accommodating 16-17 children, aged 6-18 years. The children will be provided with residence, psychological, educational and economical support as well as any other support they need. We have to emphasise the fact that the use of the building by the specific social group will not result to the degrading of its typological and morphological characteristics; on the contrary, the new use accentuates the architectural character of the mansion. The restoration proposal of the Sossidis Mansion comprises conservation and rehabilitation works as well as the reinforcement of the load bearing structure. What is more, it is also essential to modernize the building and embellish its surroundings.

09 10

11 08, 09, 10, 11 Πρόταση αποκατάστασης – φωτορεαλιστική απεικόνιση. Restoration proposal – photorealistic illustration.