Bomentuin Den Dungen

Bomen met een

boodschap Het verhaal van Bomentuin D’n Hooidonk Frens & Mia van den Biggelaar Piet van den Boom

© Stichting D’n Hooidonk, 2021 Teksten

Frens & Mia van den Biggelaar Piet van den Boom

Fotografie

Dion van Zoggel Dick Meinders Martin Schuurmans Piet van den Boom

Wilt u gebruik maken van de teksten uit dit boekje?

Graag eerst contact opnemen met de auteurs: piet@prfct.nl of info@denhooidonk.nl

1 piet@prfct.nl of info@hooidonk.nlpiet@prfct.nl of info@denhooidonk.

Een mooiere, betere wereld In 1976 plantten wij in onze achtertuin een boom. Dit was, achteraf bezien, het begin van bomentuin D’n Hooidonk. Want die ene boom groeide in de loop van de jaren uit tot het grootste arboretum van Zuid-Nederland, met een unieke collectie soorten en nieuwe variëteiten. Het enige arboretum in Zuid-Nederland in particuliere handen, gesticht en geëxploiteerd zonder overheidssteun. Ons leven is nauw verbonden met de bomentuin.

We investeerden er veel geld, tijd en energie in om iets moois, iets bijzonders te maken. Niet iedereen kan of wil dat begrijpen; sommige mensen denken dat we ermee willen pronken of er geld aan verdienen. Dat is niet zo. Wij doen dit alleen om de wereld een beetje mooier en beter te maken dan zoals wij die aantroffen.

Met dit boekje willen we graag meer vertellen over onze motivatie en achtergrond.

We hopen de bezoekers van de bomentuin te laten delen in onze liefde en zorg voor de natuur!

Frens en Mia van den Biggelaar, Den Dungen, 2022 2

3

Veel liefde en ‘n beetje geluk Wat bracht Frens en Mia ertoe om een bomentuin te stichten, uit te breiden en te beheren? Ze waren geen grootgrondbezitters, maar breidden het terrein stukje bij beetje uit tot de huidige omvang en financierden dat helemaal zelf.

Zou bouwden de bomentuin van kleins af aan op. Ze plantten geen grote bomen, maar jonge stekken die ze deels krijgen of ruilen met boomkwekers die de bomentuin een warm hart toedragen.

Ze hebben geen betaald personeel om onderhoud en beheer uit te voeren: Frens doet (al is hij de 70 ruim voorbij) het grootste deel van de onderhoudswerkzaamheden nog altijd zelf, bijgestaan door enthousiaste vrijwilligers.

‘De bomentuin is iets wat we willen delen met anderen. Hij staat open voor iedereen die een bezoek wil brengen. In het gastenboek staan heel veel enthousiaste en positieve reacties. Dat is voor ons de aanmoediging om door te blijven gaan. Maar het brengt ook zorg met zich mee en vraagt veel aandacht. Dit kun je alleen volbrengen als je een stabiele relatie hebt en er samen achter staat en aan bijdraagt’.

4

Geworteld in Brabant De wortels van Mia en Frens liggen in het Brabantse platteland. Frens werd in 1946 geboren in Liempde; Mia in 1950 in het Rooise kerkdorp de Boskant. Ze groeiden allebei op in grote boerengezinnen: dat betekende weinig welvaart, alles samen delen en hard werken. De cultuur in Noord-Brabant was in die tijd Vriendschap traditioneel en doortrokken van het katholieke komt op de geloof. Men was nog druk bezig met herstel en eerste plaats wederopbouw na de oorlog. Er was weliswaar geen gebrek aan werk, maar dat was zelden goed betaald.

Kinderen leerden na de lagere school vaak niet door. Meisjes gingen meestal naar de Huishoudschool, jongens als ze geluk hadden naar de ULO of de Ambachtsschool. Maar in veel gevallen moesten ze al op jonge leeftijd aan het werk in fabriek, boerenbedrijf of thuis.

Kee en Frans De levensloop van Frens was vanaf de start opmerkelijk. Hij was een zesdemaands kindje (‘een zesentwintigweker’ zoals hij zelf zegt) dat uiteraard veel zorg en aandacht vroeg. Toen hij één jaar oud was kreeg zijn broertje van twee een klap van het paard toen hij in de wei bloemetjes plukte. Hij had intensieve zorg en verpleging nodig.

Buurvrouw Kee van Mensvoort zag dat hun moeder het allemaal niet meer kon bolwerken. ‘Marie’ zei ze ‘breng d’n dieë maar naar ons, want je hebt al zorg genoeg van zijn broertje.’ Zo Frens: met 15 gebeurde het. Het bleef niet bij de tijd die nodig jaar naar de fabriek: was voor het herstel van zijn broer: Frens ‘Ik tilde per dag bracht een groot deel van zijn jeugd door bij Kee 30.000 kilo en Frans. Hij is ze nog altijd zeer dankbaar, betontegels’ want ze namen hem niet alleen spontaan en zonder reserve op; dankzij hen kreeg hij alle liefde, zorg en aandacht die een kind kon wensen. ‘Wat ik me nog herinner is dat Frans de deur van de ‘goei kamer’ weghaalde en twee schroefogen in het kozijn draaide. Met touw en een plankje maakte hij een schommel, speciaal voor mij.’

5

Direct na de lagere school werd Frens aan het werk gezet: met paard en wagen ging hij de boeren in de omgeving af om eieren te verzamelen voor de eiermijn. Zwaar en verantwoordelijk werk: ‘Ik moest kisten met 500 eieren zelf op de kar stapelen’.

Toen hij 15 jaar was ging hij werken in de betonfabriek. Het enig wat je er leerde was: keihard werken. ‘Per dag ging er wel 30.000 kilo aan betontegels door mijn handen’, vertelt hij. Het werk verdiende slecht en had geen enkel toekomstperspectief.

Handen uit de mouwen Ook de jeugdjaren van Mia stonden in het teken van werk. Na de lagere school moest ze in het huishouden meewerken. Het gezin groeide en groeide tot het negen kinderen telde. Bovendien woonde een broer van vader Jan bij hen in huis. Moeder Miet kon de hulp van haar dochter goed gebruiken en Mia werkte met liefde en inzet. Op haar elfde verjaardag kreeg ze een Singer naaimachine (die ze nog altijd heeft). Ze maakte en verstelde kleren voor het hele gezin en al snel voor de hele buurt. Met zo’n groot gezin waren de centen welkom.

Toen ze twaalf was ging ze naar de Huishoudschool, waar ze alles leerde over het reilen en zeilen van het gezin. Voor de huisvrouw van toen betekende dat een lange lijst aan werkzaamheden; het meeste moest met de hand worden gedaan. De berg wasgoed (denk alleen al aan de luiers) moest op de hand gewassen Mia: worden en aan de lijn gedroogd. Een stofzuiger Direct na de lagere school vol was een zeldzaamheid. Naai- en verstelwerk aan de slag in het gebeurde met de hand. En er stond altijd wel iets te pruttelen op het fornuis. huishouden Op haar veertiende jaar kreeg Mia een acute buikvliesontsteking, waarvoor ze lange tijd opgenomen was in het ziekenhuis. Mia en moeder hadden er allebei veel verdriet van, maar het versterkte ook hun band.

Toen Mia op haar achttiende thuis kwam met Frens waren de ouders content: Frens stond hen wel aan. En dat was wederzijds. Ze trouwden 6

voor de wet in 1971 en het jaar erop voor de kerk. Dat was in die tijd het gebruik.

Werken op de Binckhorst Na de militaire dienst moest Frens plannen maken voor zijn toekomst.

Met alleen lagere school leken zijn kansen en vooruitzichten beperkt.

Hij deed een beroepskeuzetest. De uitslag was dat hij aanleg en motivatie had voor werk in de zorg. Hij solliciteerde en werd aangenomen als leerling-verzorgende bij De Binckhorst in Rosmalen, een instelling voor verstandelijk beperkte kinderen (toen nog geheten: ‘RK internaat voor imbeciele jongens').

Toen zijn ouders (samen met Mia) de ouderdag voor nieuwe leerlingen bezochten stapte zijn vader in de pauze dapper op de directeur af en vroeg: ‘En, wat denkt u, kunde iets met mijne jongen? Hopelijk wel, want ik kan ze niet allemaal boer maken’. Tot ieders vreugde zei de directeur, Pieter Hendriks, dat hij zeer welkom was. Frens had op dat moment geen enkele kwalificatie voor het werk: hij moest naast het werk de zorgopleiding volgen, maar ook daarvoor had hij niet de nodige diploma’s. Dus hij moest naast werk en opleiding ook het MULO-diploma halen…Uiteindelijk lukte het om alles op tijd en met goede resultaten af te ronden.

Thuis in Den Dungen Op de weg tussen Liempde en de Binckhorst in Rosmalen zag Frens aan de Hooidonk in Den Dungen een bord staan bij een huisje met een mooie zonnewijzer ervoor. Hij besloot eens te gaan informeren al wist hij niet of het huis te koop stond of de zonnewijzer.

Het was het huisje en dat konden ze kopen dankzij Te koop: de steun van De Binckhorst die borg stond voor de huis met zonnewijzer hypotheek. Frens is er eerlijk over, dat dit alles zonder de ruimhartige steun van Pieter Hendriks, de directeur van De Binckhorst, niet was gelukt.

7

Bovendien zorgde Pieter dat Frens een betere functie kreeg en maakte hij het mogelijk dat ook Mia bij de Binckhorst kwam werken, eerst op de naaikamer en daarna als receptioniste.

Toen Mia een bromfiets kreeg van Frens zei haar vader, bezorgd over de benzineprijs, dat ze haar fiets toch meer niet weg moest doen!

Mia’s ouders, die in St.Oedenrode woonden, kwamen regelmatig helpen. Ze staken de handen flink uit de mouwen en verzetten veel werk aan het huis, dat een ferme opknapbeurt kreeg.

Na de dood van Mia’s vader in 1988 kwam moeder vaak op bezoek, altijd gezellig, en ze was natuurlijk welkom bij de maaltijd die Mia op tafel bracht. Elk jaar kwam haar moeder langs op de fiets, samen met haar zus Jans die geen kinderen had. Het was voor hun beiden echt een vakantiedag (de enige van het jaar). Toen was geluk nog heel gewoon…

Een extra nachtdienst ‘Voor mij was het werk bij de Binckhorst niet zomaar een baan’, vertelt Frens over die tijd. ‘Het was mijn redding, en ik gooide me voor meer dan 100 procent in de strijd. Ik zei nooit nee als me werd gevraagd om extra uren of weekenddienst te draaien of om in te vallen.’ Dat ging soms heel ver. Op de trouwfeest van Mia en Frens waren ook de collega’s uitgenodigd. Een van hen moest die nacht dienst draaien.

Maar helaas had hij veel te diep in het glaasje gekeken. Frens was hoofd van de afdeling en hij zag meteen dat er geen sprake van kon zijn dat die man nachtdienst zou gaan doen. Toen heeft hij hem naar huis gebracht en zijn dienst overgenomen.

Vreugde en zorg In 1977 kregen Mia en Frens hun eerste kind: Linda, een wolk van een baby. In 1982 volgde Ellen, die de eerste tijd helaas in het ziekenhuis doorbracht omdat ze niet wilde drinken. Niemand op de afdeling wist raad met het probleem. Mia zat de hele dag aan het bedje. Intussen vermagerde Ellen zo erg dat er gevreesd werd voor haar jonge leventje. Het kwam allemaal goed, maar wel op een onverwachte 8

manier. Gerrit Costermans, een zakenrelatie en huisvriend vroeg of hij mee op bezoek mocht. Hij keek de situatie even aan en vroeg of hij het kindje mocht laten drinken. Als hij een seintje gaf moest Mia het neusje dichtknijpen. Het drinken lukte en bleef goed gaan. In korte tijd was de kleine meid op gewicht en kon ze mee naar huis. Soms komt hulp uit een onverwachte hoek…

In diezelfde tijd werd er vanuit de Binckhorst Soms komt gevraagd of het misschien mogelijk was om een hulp uit pupil van vier jaar tijdelijk bij hen te plaatsen. De onverwachte jongen was niet te handhaven in het internaat en hoek zou misschien beter gedijen in een pleeggezin. Mia’s reactie: ‘Als Ellen het overleeft, dan nemen we dit kind op in ons gezin’. En zo gebeurde het. Maar tijdelijk werd langdurig, want hij bleef wonen tot zijn puberteit. Het werd voor Mia een zware tijd omdat de nieuwe huisgenoot veel aandacht en zorg vergde. Ze vond dat het kind recht op liefde had, wat hij tot dan toe altijd had moeten missen, maar toen hij ging puberen ging het echt niet meer. Veertig jaar later woont hij zelfstandig in een huisje op een instelling voor beschermd wonen, maar er is nog altijd veel contact…

Afscheid van de Binckhorst Het werk op de Binckhorst was veeleisend, maar Mia en Frens deden het allebei graag en met veel inzet. Frens bleef studeren naast zijn drukke baan. Hij rondde zijn studie af met de deeltijdopleiding aan de Hogeschool Verpleegkunde in Nijmegen. Hij slaagde er cum laude met een scriptie van 1 pagina! De titel was Eén iemand kan vaak meer mensen negatief beïnvloeden , dan 50 positief kunnen.

Uiteindelijk werkte Frens 16 jaar in de zorg. Deed dat met veel plezier en mooie resultaten. ‘Maar je ziet ook veel ellende’, blikt hij terug. ‘Je gaat dan toch anders naar de wereld en jezelf kijken en bedenkt wat in een leven echt belangrijk is voor jou en de ander.’

Toen was het tijd om afscheid te nemen. Pieter Hendriks volgde de ontwikkelingen in de zorg op de voet en vertelde in 1985 al dat daar veranderingen in gingen komen waardoor Frens het plezier in zijn 9

werk zou verliezen. “Er worden steeds meer managers aangenomen en minder handjes aan het bed” voorspelde hij. Niet de aandacht voor de patiënten, maar het kostenplaatje kwam centraal te staan, regels en procedures. Frens besloot dat het ook voor hem tijd was om een andere keuze te maken.

Klusser wordt ondernemer Omdat ze de hypotheek op het huis snel wilden aflossen (‘schulden hebben was niks voor ons’) kluste Frens in de avonduren en weekenden bij, door voor mensen de tuin te verzorgen. Dat ging hem heel goed af, en toen het werk op de Binckhorst eindigde kwam hij met het plan om een hoveniersbedrijf te beginnen. Mia zei: ‘als jij daar gelukkig door wordt moet je het doen’. Ze dacht actief mee en klaagde nooit al was het ook zorgelijk, want in de startfase waren forse investeringen nodig, terwijl er nog geen klantenkring was..

Frens dook vol energie in het nieuwe avontuur. Hij zag in de omgeving hoe de groenvoorzieningen van de gemeente verpieterden. Van een ambtenaar hoorde hij dat de gemeente al het onderhoudswerk ging uitbesteden. Vanwege het kostenplaatje dus. Frens zag zijn kans en bood bij de gemeente zijn diensten als hovenier aan. Daar werd gretig op gereageerd. Al in het weekeinde na het gesprek kon hij al aan de slag. Snel trommelde hij vier mensen op die hem konden en wilden helpen en de eerste opdracht was binnen. Het hoveniersbedrijf verwierf al snel een goede naam (goed, snel, flexibel en waar voor je geld) en groeide als kool.

Groei en bloei ‘We deden grote projecten voor gemeenten en provincie, konden de medewerkers goed betalen, fors investeren en hielden ook nog iets voor onszelf over’. Frens bleek ondernemersbloed in de aderen te hebben: kansen pakken en risico’s durven nemen. Hij gooide zich weer met meer dan honderd procent op zijn nieuwe werk. Ook moest hij weer naar school: naast het werk twee jaar lang een dag per week naar Vught om het hoveniersdiploma te halen.

10

Frens moest het ondernemen al doende leren. Soms met zweet in de handen. Meedoen met aanbestedingen, mensen in Kansen dienst nemen, administratie bijhouden, zijn kennis pakken en uitbreiden, machines en gereedschap aanschaffen. risico’s Hij pakte elke kans met twee handen aan. durven Vooral de aanbestedingen waren ingewikkeld en nemen. spannend. ‘Als ik weer naar een aanbesteding moest was ik altijd zenuwachtig. In de auto had ik één cassettebandje met rockmuziek van Cliff Richard. Ik draaide het hele bandje af met de volumeknop op 10. Als ik dan aankwam was ik helemaal opgeladen. Zo heeft Cliff bijgedragen aan het succes van het bedrijf.’ Frens kon elk beetje extra energie goed gebruiken, want het bedrijf groeide in hoog tempo door.

Hard werken en een beetje geluk Het hoveniersbedrijf (Flora Groen geheten) liep boven verwachting goed. De opdrachten bleven komen, ook van over de grens. ‘We deden kasteeltuinen onder Parijs. Een notenbos van 1400 bomen als een dambord geplant in België; een lastige opgave vanwege de heuvelige grondslag.’

Het succes was niet alleen te danken aan hard werken. ‘Ik had het geluk om in contact te komen met Gerrit Costermans, rentmeester van de Maatschappij van Welstand. Hij had 3000 Iedereen heeft hectaren in beheer: landbouwgrond, landgoederen, minstens één bedrijventerreinen. Van hem kregen we als eerste iemand nodig opdracht: het planten van zeven bomen in die je helpt en Heeswijk-Dinther. Dat was het begin van een in je gelooft. langdurige relatie. Het klikte tussen ons en hij was erg tevreden over de manier waarop we het werk uitvoerden. Dankzij hem kregen we veel grote opdrachten. We hebben ook persoonlijk veel aan elkaar gehad. Het was meer dan alleen een werkrelatie, er was ook tijd voor goede gesprekken en om te genieten.

Iedereen heeft minstens één iemand nodig die je helpt en in je gelooft.

11

Helaas is dit tegenwoordig nog nauwelijks het geval door de ingewikkelde regelgeving en procedures rond aanbestedingen.’

Aandacht voor de klant Ook Mia was heel actief in het drukke bedrijf. Ze was kritisch en zorgzaam, begaan met mensen. Medewerkers van het bedrijf schoven regelmatig en graag aan bij de keukentafel. Ze gaf altijd haar volledige medewerking, en zorgde er mede voor dat ze niet voor verrassingen kwamen te staan en ze wist altijd hoe de zaken er financieel voor stonden. Ze werkte hard, zeker in de tijd dat ze ook nog een tuincentrum waren begonnen. Ze bleek niet alleen een goede handelsvrouw te zijn, ze schiep ook een band met de klanten door de zorg die ze uitstraalde. Mia had een luisterend oor voor de persoonlijke verhalen die mensen vertelden en dat werd erg op prijs gesteld.

Maar het werd alles bij elkaar te druk en leverde niet genoeg op, vandaar dat ze besloten het tuincentrum te sluiten. Met de aannemerij ging het goed en steeds meer klanten wisten de weg naar Den Dungen te vinden. In 2003 besloten Frens en Mia hun goed lopende bedrijf Flora Groen over te doen, mede omdat de digitalisering een steeds grotere rol ging spelen in de bedrijfsvoering.

Biggelaar Groen Roel Jansen, die het bedrijf overnam, was een harde werker. Hij maakte het bedrijf groter en kreeg meer personeel. Bouwde een nieuw kantoor annex kantine. In 2019 nam hij plotseling afscheid van het bedrijf en droeg het over aan Rens Bonekamp. De nieuwe eigenaar van het bedrijf (inmiddels omgedoopt tot Biggelaar Groen) bestiert het bedrijf met dezelfde aanpak als voorheen.

‘Rens draagt de bomentuin een warm hart toe. Hij helpt vaak belangeloos mee met het onderhoud waarbij grotere machines nodig zijn. Zijn monteur Kenny staat ons bij met raad en daad en verricht kleine reparaties. Bij extreme drukte komt ook Ad de Kort "monteuren" en hij verzorgt het grote onderhoud van de machines vaak belangeloos . Over redders in nood gesproken!’

12

Een nieuwe uitdaging Intussen droomde Frens van een nieuwe uitdaging: het realiseren van een bomentuin. Hij investeerde fors in de terreinuitbreiding die daarvoor nodig was. Hij kocht, soms tegen hoge prijs, van negentien buren stukjes grond die in de loop van de tijd vrijkwamen en plantte daar bijzondere bomen op. Hij wijdde steeds meer tijd en energie aan de opbouw en Geworsteld met uitbreiding van zijn bomentuin. Mensen in de onbegrip omgeving volgden de ontwikkelingen met tegenover ‘lager verbazing en soms onbegrip. Er kwamen veel opgeleiden’ warme en dankbare reacties van bezoekers.

‘Maar er waren ook mensen die het niet zagen of gewoonweg niet snapten hoe en waarom we dit allemaal deden. Ze dachten zelfs dat ik rijk werd van de subsidies! Maar dat kon ons niet

deren’.

Niet alleen iets bedenken, maar ook doen Frens is een mens van denken én doen. ‘Ik ben geen roeper die iedereen vertelt ‘hoe het anders moet’ maar iemand die het daadwerkelijk doet, in mijn geval door ‘andere’ bomen te planten. Ik 13

ben zeker niet alleen een ‘planter’. Er zijn twee redenen waarom ik dit wil doen. De eerste is: zorg voor het klimaat, liefde voor de natuur, bewondering voor de kracht van bomen. De andere reden is heel persoonlijk: ik wil laten zien waartoe ik als mens in staat ben, hoeveel scheppingsvermogen ik in mij heb. Dat is iets waarvoor ik al die jaren weinig erkenning en waardering kreeg. Ik heb lange tijd geworsteld met het onbegrip dat bestaat tegenover mensen Het gaat niet met weinig opleiding. Tegenwoordig hebben het om wat er met de zogenaamde ‘hoogopgeleiden’ het voor het je gebeurt, maar zeggen. Zij hebben de contacten, de posities, de wat je daarmee financiële middelen en mankracht Daardoor kijken ze neer op mensen met weinig of minder doet opleiding. Zelf maken ze regelmatig fouten, soms fataal, vaak met veel schade als gevolg. Als het ze niet lukt om het goed te praten, geven ze een kort excuus en gaan door of er niets is gebeurd, de gewone nederige mens achterlatend… Ik heb er altijd voor gekozen om mij daar niet bij neer te leggen’. Want Frens is het roerend eens met wat Holocaustoverlevende en therapeute Edith Eger schreef: “Wat er met ons gebeurt is uiteindelijk niet het belangrijkst.

Het gaat erom wat we daarmee doen. We kunnen opgeven of ervoor kiezen om elk moment als een geschenk te ervaren”.

Voor Frens is er daarom maar één weg: ‘Blijven doorgaan met waar ik in geloof. Zodat ik op mijn sterfbed kan zeggen: het is niet belangrijk wat de wereld voor mij heeft gedaan, maar wat ik voor de wereld heb gedaan. We kunnen de verantwoordelijkheid voor de wereld niet neerleggen bij degenen die het voor het zeggen hebben: dit heeft in het verleden al veel ellende en verdriet veroorzaakt. Let op voor mensen die uitdragen: “alleen IK weet hoe het moet”.

Ga ook niet af op mensen die overal kritiek op hebben. Roddel en kwaadsprekerij kunnen veel kapot maken. ‘Veroordelen, vernederen en kwetsen is het gedrag van mensen die het slecht verdragen als anderen gelukkig of succesvol zijn. Roddel zegt meer over de roddelaar dan over zijn slachtoffer. Een roddelaar vertegenwoordigt alleen zichzelf en is vaak niet gelukkig met zijn eigen leven. Waardering voor hoe 14

anderen leven levert wijsheid op, roddel lost niets op, maar maakt nog meer stuk´.

IQ én EQ Frens & Mia zijn al vijftig jaar getrouwd. In hun leven samen staat de vriendschap die ze delen op de eerste plaats. Het verschil tussen liefde en vriendschap is ‘duurzaamheid’. ‘Opleiding of een hoog IQ is niet genoeg voor een gelukkig leven en een duurzame Intelligentie relatie. Mia heeft van nature een sterk ontwikkeld alleen is niet sociaal inzicht, het zogeheten EQ of emotionele genoeg voor quotiënt. Volgens Daniel Goleman, die de term een gelukkig bedacht, draagt het IQ (intelligentie quotiënt) voor 20 % bij aan een gelukkig of succesvol leven. 80 % leven moet komen van andere invloeden waarin het EQ een belangrijke bijdrage levert!

Mia was een geluksvogel, want ze is geboren met deze denkwijzes en vaardigheden.’. Frens heeft veel geleerd van haar in de gesprekken die ze hadden, met ondersteuning van de vele boeken die zij hem bezorgde.

Daarbij liet ze het aan Frens om ze ook daadwerkelijk te lezen. Frens ziet zichzelf dan ook als een geluksvogel omdat hij haar heeft leren kennen, en met haar in het huwelijksbootje mocht stappen! Inmiddels zijn ze al 50 jaar getrouwd. In hun leven samen staat de vriendschap die ze delen op de eerste plaats. Want ook in de liefde brengt vriendschap ‘duurzaamheid’: elkaar accepteren zoals je bent.

Op één punt zijn Frens en Mia het eens met Friedrich Nietzsche: ‘Niet een gebrek aan liefde, maar gebrek aan vriendschap maakt ongelukkige huwelijken’.

15

16

Tuin van de toekomst Bomentuin D’n Hooidonk is uniek in Nederland en volgens kenners zelfs in Europa. Op het terrein van 7,5 hectare staan ruim 2000 bomen (1800 variëteiten). Vele zijn gloednieuw, pas ontwikkeld door kwekers en veredelaars. Soms moeten ze nog een officiële naam krijgen.

De bomentuin is geen museum met traditionele inheemse boomsoorten en ook geen kwekerij waar je bomen kunt kopen voor je tuin. Het is 100% niet-commercieel. Het is een proeftuin, waar we kunnen ontdekken welke bomen toekomstbestendig zijn in een veranderend klimaat.

De bomentuin is ook geen ‘wilde’ natuur, maar een door mensenhanden geschapen paradijs. Hier wordt zichtbaar wat er gebeurt als we ruimte maken voor de natuur en haar met liefde en respect behandelen.

Bezoekers kunnen rustig en in stilte in hun eigen tempo genieten.

Er wordt ze geen consumptie of vermaak opgedrongen.

De tuin staat open voor mensen, maar biedt ook rust en ruimte aan vogels en insecten. Er is extra aandacht voor de gezondheid van de grond en het waterbeheer.

17

Proeftuin In Bomentuin D’n Hooidonk krijgen nieuwe boomsoorten een kans om zich te ontwikkelen, zodat we weten of ze in de toekomst de bestaande bomenvoorraad kunnen verrijken, versterken en wie weet vervangen.

Hier staan nieuwe soorten die heel recent zijn ontwikkeld door kwekers en veredelaars. Ze maken op korte termijn weinig kans in de bomenhandel: die heeft vooral belangstelling De bomentuin is voor bekende soorten die op grote schaal geen museum kunnen worden gekweekt en met een mooie maar de tuin van winst worden verkocht. Op den duur leidt dat de toekomst tot verarming.

In een tijd van klimaatverandering en verdroging is het heel belangrijk om te zoeken naar bomen die duurzaam en toekomstbestendig zijn. Dit arboretum is niet gericht op behoud van het bestaande, maar op vernieuwing. De bomentuin is klaar voor de onzekere toekomst.

Klein wordt groot De bomentuin is in de loop van enkele tientallen jaren tot stand gekomen. Dat is goed te zien aan de omvang van de bomen. De eerste aanplant is intussen hoog en breed uitgegroeid. De meer recent geplante bomen zijn minder indrukwekkend. Maar groot of klein maakt geen verschil: een jong boompje van een paar meter is niet minder dan een grote knaap.

‘Je moet je niet blindstaren op wat iets nu is, maar bedenken wat het gaat worden. Sommige bomen die nu nog klein zijn kunnen in de loop van de jaren uitgroeien tot reuzen, andere blijven altijd dwergen: een sequoia kan uitgroeien tot 50 meter hoogte, maar er is een langzaam groeiende soort die nooit hoger zal worden dan enkele meters; die is net zo bijzonder’.

Het is niet het doel van de bomentuin om indruk te maken met imponerende bomen. Ze maakt op de eerste plaats zichtbaar hoe belangrijk en verrijkend diversiteit en kwaliteit zijn.

18

Rust en ruimte Het leven wordt steeds vluchtiger, haastiger en harder. We beleven daar weinig plezier aan en weten dat het niet goed voor ons is. We laten ons opjagen door prestatiedrang, concurrentie en commercie, die gericht is op meer en sneller ‘genieten’. Maar ieder mens heeft ook behoefte aan ruimte en stilte, een plek om te Wie alleen nog genieten en tot rust te komen. De bomentuin consumeert doet wil dat aan mensen bieden: een plek waar je in alle rust kunt genieten, even weg van de stress zichzelf in de van alledag, om een moment stil te staan bij de uitverkoop schoonheid en het belang van bomen; om met iedereen de liefde voor de natuur en het belang van bomen te delen.

Want delen is vermenigvuldigen: wat je deelt met anderen wordt niet minder maar meer.

Ruimte voor dieren Helaas gaat recreatie vaak ten koste van de natuur: lawaai, rommel, beschadigingen en vandalisme. De bomentuin wil niet alleen een fijne plek bieden aan mensen, maar ook een veilige omgeving voor vogels en andere dieren.

19

Bomen hebben natuurlijke bondgenoten, en misschien zijn vogels wel de meest veelzijdige. Ze eten massa’s insecten waar wij mensen last van hebben: eikenprocessierupsen, luizen, motten enzovoort. Ze eten vruchten en poepen de zaden later uit; op die Insecten spelen manier zorgen ze voor de verspreiding van een onzichtbare zaaigoed. Tenslotte zijn er vogels die rottigheid maar onmisbare opruimen of voorkomen dat muizen een plaag rol in de natuur worden.

Daarom is er in de bomentuin speciaal ruimte gemaakt waar vogels vrij en op hun gemak kunnen verblijven: het Vogeltjesbos. De beplanting is er dichter, er is meer onderbeplanting, er wordt niet gesnoeid. ’s Winters is het warmer in dit bosje, in de zomer wat koeler.

Vogels weten dat ze er welkom zijn: elk jaar zien enkele uilen het licht in de uilenkast en de vleermuizen (ook al zijn dat geen vogels) doen er hun nachtelijk werk. Als tegenprestatie leveren de gevederde vrienden een beetje mest en veel muziek.

In de bomentuin vind je geen modieus insectenhotel, het is namelijk zelf een insectentuin! Wespen, muggen, luizen, vliegen, mieren, pissebedden, oorwurmen, duizendpoten, spinnen, regenwormen: al die kriebelaars en knabbelaars zijn welkom omdat ze hun bescheiden bijdrage leveren aan een gezond milieu. En natuurlijk staat de deur wijd open voor vlinders, bijen, zweefvliegen, libelles en alle andere Vogeltjesbos prachtige diertjes. biedt rust en Wij mensen snappen bijna niets van insecten. Zien veiligheid aan ze vaak als hinderlijk en gevaarlijk: Van vlinders snappen we ook niet waar ze voor dienen, maar die vogels en vleermuizen hebben het geluk dat ze mooi zijn. Veel mensen kennen het onderscheid niet tussen een wesp en een bij. Kinderen hebben vaak geen idee dat honing van bijen komt en hoe die dat maken… Het merendeel van de insecten is nuttig, zeg maar onmisbaar in een gezonde natuur. Ze ruimen allerlei rottende rommel op en dragen bij een het verteren van natuurlijk afval.

20

De insectenwereld staat onder grote druk door het ingrijpen van mensen. Bij het minste grijpen ze naar insecticiden of de vliegenmepper. Maar ook ‘nuttige’ insecten zoals bijen worden ernstig bedreigd. Wat de gevolgen daarvan zijn wordt vaak pas zichtbaar als soorten zijn uitgeroeid.

In de moderne bebouwde omgeving is geen plaats voor insecten. Het ontbreekt aan schuilplaatsen en leefplekken. Insectenhotels zijn een druppel op de gloeiende plaat, maar zijn een sympathiek gebaar. Maar de oplossing is: minder gif en meer leefruimte in de natuur.

Bodem en water Schoon water en schone grond zijn van levensbelang voor een gezonde groei en ontwikkeling van bomen. In de bomentuin wordt daar dan ook extra aandacht aan besteed. Noord-Brabant is op dit punt een zeer. kwetsbaar gebied. De omvangrijke landbouw en veeteelt zorgen voor verslechtering bodem, water en lucht. Brabant is voor water afhankelijk van regen en rivier. Grondwater van vitaal belang voor de natuur. Door de grootschalige en intensieve landbouw staat het grondwaterpeil onder druk. Dit verergert de gevolgen van klimaatverandering.

21

‘We houden het grondwaterpeil in de bomentuin op een gewenst peil’ legt Frens uit. Bomen willen de bodem niet te nat, maar ook niet te droog. We gebruiken daarvoor geen pompen of windmolen. We hebben drains in de bodem gelegd, niet zozeer om Grondwater is water af te voeren, maar om het vast te houden en van op te kunnen slaan De grote vijver (een waar levensbelang kikkerparadijs) fungeert als wateropslag en is voor de aangesloten op de grote waterloop. Dit was een kwaliteit van de kaarsrechte sloot van het waterschap, die we hebben laten meanderen zodat hij meer water natuur. vasthoudt We hebben daarvoor in de waterloop de duikers verhoogd zodat er minder water afgevoerd wordt. Ook de sloot van de gemeente langs de bomentuin is hierop aangesloten. Op die manier is het mogelijk om de bomen van de juiste hoeveelheid water te voorzien. We controleren vier keer per jaar het waterpeil. Op grond daarvan passen we de maatregelen aan. Bij droogte sluiten we bijvoorbeeld de duikers tijdelijk af. Uit berekeningen die we hebben gemaakt blijkt dat op die manier honderden kubieke meters water niet meer wegvloeien’.

22

Diversiteit Veel bos en bomenaanplant in Nederland is saai. Vaak worden er veel bomen van dezelfde soort bij elkaar geplant. Dat komt vooral doordat bossen in het verleden ook bestemd waren voor de houtproductie. Dit leidt tot monoculturen: nuttig en gemakkelijk te onderhouden en te rooien. Maar dit leidt ook tot kwetsbaarheid. Ziekten (denk aan de iepenziekte) en andere plagen (dennenscheerder) kunnen leiden tot grootschalige sterfte van bomen. Ook blijken bomen niet goed bestand tegen de gevolgen van klimaatverandering in combinatie met slecht beheer. Door de langdurige droogte in de afgelopen jaren legden honderdduizenden bomen het loodje. En veel bomen in de bebouwde omgeving zijn niet bestand tegen de toegenomen kracht van stormen: ze zijn onvoldoende beworteld.

Het antwoord daarop is diversiteit: het planten van verschillende soorten bomen en niet alleen de bekende inheemse soorten. De bomentuin is daar hét voorbeeld van. Nergens in Nederland is een bos te vinden met zo veel verschillende soorten en variëteiten. Dat is niet alleen interessant, maar levert ook een bijdrage aan de kennis ven het gedrag van bomen in een veranderend klimaat.

In dit overzichtje een greep uit de bomencollectie. De website van de bomentuin biedt een recent bijgewerkt overzicht.

Naam Aantal Variëteiten Acer (esdoorn) 125 25 Fagus (beuk) 90 20 Ginkgo biloba 30 20 Ilex (hulst) 60 20 Magnolia (valse tulpenboom) 80 40 Metasequoia (Chinese moerascypres) 45 25 Sequoia 30 20 Sequoiadendron (mammoetboom) 30 20 Taxodium (moerascypres) 60 35 23

24

Bomen met een boodschap Alle bomen hebben een eigen verhaal. Ze onderscheiden zich van elkaar door herkomst, groeiwijze, leeftijd enzovoort. Bij elke boom in de Bomentuin staat een bordje met daarop de naam (Nederlands en Latijn) en het plantjaar. Het is aan de bezoeker om zich verder te verdiepen (of niet) of zich alleen te verwonderen en te verbazen over alle verschillen in groeiwijze, blad, bloesems, vruchten en bast.

Maar de bomentuin vertelt ook een ander verhaal. De Engelenboom en de ‘Avenue des parents’ nodigen uit tot gedenken en herdenken. Er zijn tekstborden met gedachten en overpeinzingen ter inspiratie. Bij tientallen bomen staan bordjes met korte teksten over bezoekers die iets positiefs brachten voor hun omgeving. Het gaat dan niet om deelname aan goede doelen acties of loterijen, maar om handelen van mens tot mens. De gift waardoor een dakloze wat te eten heeft en een warme verblijfplaats kan vinden. Zonder winstoogmerk, zonder zichzelf er voor op de borst te slaan. Niet alleen grootse daden tellen, maar ook wat de filosoof Emmanuel Levinas ‘la petite bonté’ noemde: de kleine goedheid.

25

Nadenken en gedenken In de bomentuin treft de bezoeker tal van teksten aan die niet direct over bomen gaan. Er zijn grotere borden met overpeinzingen over mens en samenleving. Kleine bordjes met persoonlijke verhalen van en over bezoekers. Her en der kleine gedenktekens: een beeldje of een bloemenperk. Verhalen van en over gewone mensen, maar net zo van belang als de woorden van grote denkers. Frens legt uit waarom dit is gedaan.

‘De bomentuin is een plaats waar mensen zich vaak bezinnen op toekomst en verleden, ruimte geven aan hun verdriet en hun dromen.

De bordjes zijn een uitnodiging en hulpmiddel om even stil te staan, te overdenken of herdenken.’ Er zijn ook bordjes, bomen en plaatsen die bedoeld zijn als herdenking van bijzondere mensen en gebeurtenissen.

Een boom als een engel.

‘Engelenboom’ Op de onzalige dag de vlucht MH17 uit de lucht werd geschoten boven Oekraïne liep Frens door de bomentuin en zag een boom die zijn takken wijd uitspreidde. Hij leek op een beschermengel. Daarom besloot hij dat deze boom een herdenkingsteken moest worden van 26

deze menselijke ramp. Herinneringen vervagen tot ze worden overspoeld door vergetelheid. Niet deze boom, die blijft groeien en de armen naar de hemel uitstrekt. Op een bord bij de boom zijn de namen te vinden van de slachtoffers. Maar daarachter gaan tientallen namen van de mensen die hun geliefden verloren: kinderen, ouders, familieleden, vrienden, collega’s, buren.

‘Avenue des parents’ Een bijzondere plaats is de ‘avenue des parents’ (laan van de ouders) die zich uitstrekt over de volle breedte van de bomentuin. Ze is bedoeld als een eerbetoon aan ouders. Niet alleen de ouders van Frens en Mia, maar alle ouders. ´Want onderschat niet hoe zwaar ouders het vaak hebben. Hun omgeving (familie, collega’s, buren en kennissen) Onderschat niet eist en verwacht veel van ze. Ook de kinderen hoe zwaar stellen hoge eisen. Ze waarderen vaak niet genoeg ouders het vaak wat ze van hun ouders krijgen, zeker als ze zien dat hebben. anderen meer krijgen. De een moet blij zijn met een ijsje, terwijl de ander verwend wordt met grote cadeaus, soms kamers vol. Kinderen voelen zich dan tekort gedaan, veel ouders zijn wanhopig omdat wat ze doen nooit goed en genoeg is, omdat de relatie met de kinderen heel moeizaam verloopt. En uiteraard zijn er ook kinderen die lijden onder de afkeuring door hun ouders omdat ze niet de gewenste partner hebben, niet die geweldige loopbaan enzovoort´.

Prins Claus-boom Frens en Mia hebben grote waardering voor prins Claus, een warme en oprechte persoon die zich staande moest houden in de koninklijke kring. Ze bezochten zijn ouderlijk huis in Hitzacker (Duitsland) en kwamen in gesprek met zijn zus. Ze kregen vanaf de trap achter het huis een mooi uitzicht op de vijver en de tuin. Daar stond een opvallende naaldboom. Ze vroegen of ze daar misschien een stekje van 27

konden krijgen. Dit mocht. Nu heeft deze markante boom een plekje in de bomentuin. De oorspronkelijke boom is intussen gerooid…

Persoonlijk gedenken Op kleine tekstbordjes zijn verhalen te vinden van bezoekers van de bomentuin, die op soms ontroerende wijze zichtbaar maken wat iemand kan betekenen voor haar of zijn omgeving. ‘Bijvoorbeeld een tandarts en zijn assistente uit Boxtel. Zij behandelden kosteloos mensen die niet genoeg geld hadden. Want, zo luidde hun verklaring, “arme mensen hebben dezelfde kiespijn als rijke mensen, dus verdienen ze ook de gelijke behandeling”. Ze waren niet alleen beroepsmatig behulpzaam, maar ook als persoon vriendelijk en wars van overdreven omgangsvormen’.

Dit is maar één voorbeeld uit vele. Iedereen kent in zijn leven en omgeving wel mensen die zonder reserve of eigendunk het kleine goede verrichten…

Leren en waarderen Frens is een optimist, maar toch maakt hij zich zorgen. ‘Het valt me op dat veel mensen zo weinig over bomen weten. Soms denken ze dat aardappels aan de bomen groeien. Ze kennen niet het verschil tussen een berk en een eik, een notenboom en een kastanje.

Filosofen Zien bomen niet als levende wezens, maar als dingen houden van van hout. In het onderwijs is nauwelijks nog aandacht bomen. voor kennis van de natuur. Maar bomen zijn onze Economen oudste, trouwste en grootste vrienden. Zonder bomen houden van kan de mensheid niet bestaan. Ze leveren een hout. wezenlijke bijdrage aan klimaat en milieu en zijn onmisbaar als leveranciers van grondstof voor de bouw en verwarming. Als de bomen sterven, sterft de wereld. Hoog tijd om bomen te waarderen, ze te leren kennen en te genieten van hun kracht en schoonheid’. Want ergens van genieten is nog altijd de beste manier om iets te leren kennen.

28

29

Tuin van de toekomst Iedereen roept dat de mensheid op een heilloze weg is en dat de enige toekomst een groene toekomst is… De overheden produceren onderzoek na onderzoek en plan na plan, maar de uitvoering loopt meestal jaren achter op de planning. Ze zijn te druk met hun eigenbelang en ze weten nauwelijks iets van de natuur. Actievoerders en pressiegroepen luiden de alarmbel, maar er zijn weinig mensen en organisaties die op de noodsignalen reageren door daadwerkelijk iets te doen.

In het tijdperk van social media, televisie en computers worden we overspoeld met een stortvloed aan beelden, informatie en sensatie, halve waarheden en hele leugens! We komen van alles te weten, maar zien niet meer de samenhang. De meeste mensen groeien tegenwoordig op in de stad. Kinderen komen nauwelijks meer in de natuur. Ze hebben geen idee waar hun eten vandaan komt, weten niets van vogels, insecten en andere dieren. Er dreigt een niet te herstellen kloof te ontstaan in de kennis van natuur, milieu en klimaat.

30

Bossen in Nederland Mia en Frens gaan graag samen fietsen in Drenthe. Niets mooier dan lange tochten maken door de natuur. Ook Noord-Brabant heeft mooie gebieden, maar de provincie is een van de achterblijvers op bossengebied. Dit is geen probleem van gisteren, maar het gevolg van een lange geschiedenis van exploitatie, uitputting, overbemesting en verwaarlozing.

Met de natuur in Nederland is het slecht gesteld. We staan onderaan het Europese lijstje als het gaat om bos en natuur: iets meer dan 10 procent van het landoppervlak. Maar als het gaat om ontbossing staat Nederland in de Europese top-5. De omvang van het bosoppervlak nam tussen 2016 en 2021 af met ongeveer 2000 Nederland hectare naar het niveau van 1989. De trieste waarheid hangt in de is dat de aanplant achterblijft bij de kap. Dit alles achterhoede ondanks het feit dat politici en wetenschappers om als het gaat het hardst roepen dat bomen een belangrijke rol om bossen. spelen in de strijd tegen klimaatverandering door de opname van CO2 uit de atmosfeer. Maar het zijn vooral oude bomen die daarbij een rol van belang spelen. Het aanplanten van nieuw bos levert pas over tientallen jaren merkbare verbetering op. In Brabant wordt gedacht over grootschalige aanplant van nieuw bos: 4 miljoen bomen tussen 2021 en 2030. Maar niemand weet nog hoe, waar en wanneer. Het plan is mooi, nu de uitvoering nog.

Lappendeken De bossen in Brabant vormen, in tegenstelling tot Gelderland, geen aaneengesloten geheel. Het is een lappendeken. Door natuurgebieden met elkaar te verbinden beoogt de overheid dat landschap, natuur, recreatie en economie hand in hand gaan. Dat gaat niet zonder slag of stoot. De belangen zijn groot en de macht is ongelijk verdeeld.

Frens is kritisch over de manier waarop er in Brabant omgegaan wordt met de natuur. Industrie, landbouw en verstedelijking eisen een zware tol. Ook recreatie is een bron van toenemende onrust. Grote land- en 31

landschapsbeheerders moeten er voortdurend voor zorgen dat de natuur niet verder wordt aangetast. Maar ze zijn ook druk met het beschermen van hun eigen belangen.

Zeggen wat je Er is een ingrijpende verandering nodig in de verhoudingen binnen de vrijetijdseconomie. ‘In de denkt is soms komende jaren zal deze sector een groei doormaken de grootste van 45 miljard euro per jaar naar 75 miljard! Helaas dwaasheid , en worden deze middelen niet gelijk verdeeld. soms de Subsidies komen in de regel vooral terecht bij ‘grote grootste kunst lichamen’ met veel geld, een zakelijk netwerk, kennis en middelen om als eersten gebruik te maken van steunmaatregelen en subsidies. De kleine natuurbeheerder heeft geen kans want hij is vaak te laat als de toekenning wordt gegeven op "volgorde van binnenkomst". Wij zijn dus ALTIJD ‘te laat’.

Daardoor is de ruimte voor vernieuwing en verandering per definitie beperkt. Protesten helpen niet want er wordt gewoonweg niet naar kleine partijen geluisterd.

De gemeentelijke overheid volgt initiatieven met veel belangstelling.

Soms staat de ingewikkelde regelgeving danig in de weg. Voor een bijdrage in de exploitatie hoef je niet bij ze aan te komen.

Onderwijs en educatie Het behoud van de natuurlijk omgeving vraagt niet alleen om grote investeringen, maar ook om een ingrijpende verandering van denkwijze. Het verbinden van natuurgebieden is een goede stap, maar het is zeker zo wezenlijk om mensen te verbinden Wie geeft om in bewustwording en verantwoordelijkheid naar elkaar en naar de natuur. Onze kinderen mogen de natuur geen generatie worden die op zoek gaat naar nog leert een beter mens te meer “ikkigheid”. Hopelijk groeit ook bij het onderwijs de betrokkenheid bij milieu en natuur. zijn.

Frens hoopt dat mensen zich door zijn bomentuin meer gaan interesseren in bomen. Het brede publiek kijkt niet op of om naar een boom, want die zien ze overal. Helaas zijn ook ‘natuurfans’ 32

steeds meer uit op spektakel: de hoogste sequoia, de oudste eik, de zeldzaamste vogel, daar rukken ze massaal voor uit.

‘Wie zich verdiept in het leven van bomen krijgt ook meer interesse voor de kwetsbare balans in natuur en klimaat. In deze tijd delft de natuur steeds vaker het onderspit. Mensen vinden natuur te vanzelfsprekend: het is een consumptieartikel geworden. Een ‘natuurgebied’ zonder geasfalteerde paden, picknickplaatsen en ander comfort telt niet mee. Men verwacht dat iemand anders de rommel opruimt. Ik hoop dat er in het onderwijs meer belangstelling en betrokkenheid komt voor milieu en natuur. Dat begint met beleven en bewondering. Laat ze ervaren hoe prachtig de natuur kan zijn, hoe indrukwekkend de groei van een boom van zaadje tot reus. Leer ze met respect om te gaan met de natuur. Want voor de komende generaties wordt natuurbehoud een van hun grootste zorgen.’

Ontwerpen met de computer?

Frens hoopt dat er vooral bij de groenopleidingen meer belangstelling komt voor bomen. Die kennis zal straks heel belangrijk zijn voor herstel en behoud van de natuur. Theorie alleen is niet genoeg. Naast 33

kennis is er ook ervaring nodig. In de bomentuin kunnen studenten onderzoek doen naar het ‘gedrag’ van bomen in een veranderende wereld, ze kunnen ook en vooral zelf ‘live’ ervaring opdoen in het werken met bomen. Daar ontbreekt het helaas nog wel eens aan, ook bij ´deskundigen´.

‘Ik werd eens gebeld door landschapsarchitecten van een grote stad’, vertelt Frens. ‘Of ze met een groepje een rondleiding konden krijgen.

Enkele weken later kwamen ze. Ik had me goed Goed voorbereid op eventuele vragen. Toen we door de natuurbeheer bomentuin liepen vertelde ik wat ik wist over de vraagt om bomen. Er werd aandachtig geluisterd. Nu en dan kennis, vroeg ik of er vragen waren, maar het bleef stil. Dus ervaring en zei ik na een tijdje of ik misschien iets aan hen liefde. mocht vragen. Mijn vraag was: wat weten jullie eigenlijk zelf van bomen. Het antwoord was even eerlijk als verrassend: “Heel weinig. Eigenlijk niks.” Ik was verbluft.

‘Als jullie een park moeten inrichten of een straat, dan kun je dat toch alleen als je weet wat voor plek een boom nodig heeft, hoe groot hij wordt, hoe breed en diep hij wortelt. Enzovoort. “Daar hebben we een computerprogramma voor. We voeren de gegevens over een locatie en het budget in, drukken op de knop en dan krijgen we een lijstje met bomen die geschikt zijn.” Ik kon mijn oren niet geloven! Dat de zogenaamde deskundigen het denkwerk overlaten aan een computer...

Maar vooral dat ze het normaal vinden om op die manier met de natuur om te gaan, dat kan er bij mij niet in.’

Minder plannen meer planten!

De laatste jaren schieten overal reusachtige en lelijke logistieke centra uit de grond. Nederland dreigt te veranderen in één groot industrieterrein, een ongezonde klomp beton.

Het natuurbeleid van de overheid bestaat vooral uit goede voornemens, die zelden volgens plan worden uitgevoerd. Denk aan het terugdringen van de CO2-uitstoot, de bescherming van kwetsbare natuurgebieden.

Een van die mooie plannen is ook: meer bomen planten. Men ziet wel 34

het belang voor de gezondheid van bodem en lucht, maar er schuilt een addertje onder het gras. Zelfs de ANWB is een voorstander van meer bos, want dat betekent: meer ruimte voor recreatie door de miljoenen mensen die in het weekend en de vakantie op zoek zijn naar rust en ontspanning. Nog altijd moet natuur economisch nut hebben. Met als gevolg dat er geen bos meer is zonder picknickplekken, verharde wandel- en fietspaden. crossparcours en een rustieke uitspanning voor de versnapering. Dat kun je nog wel bos noemen, maar is het ook natuur?

Waardevast beleggen Gelukkig zijn er de laatste jaren steeds meer mensen en groepen die hun bijdrage willen leveren door het planten van bomen. Maar hoe aantrekkelijk is het voor particulieren om op grotere schaal bomen te planten? Frens en Mia hebben geweldig veel tijd, energie en geld gestoken in de totstandkoming van hun bomentuin en landgoed. Ze prijzen zich gelukkig met het feit dat ze gezond waren en bleven en dat het ze financieel mee heeft gezeten. Ze hebben altijd hard gewerkt en sober geleefd om hun doel te bereiken. Hun rijkdom zat hem niet op een groeiende bankrekening, hun avontuur niet in luxe reizen naar verre landen, maar in een leven in harmonie met hun omgeving.

Zou Frens iemand aanraden om zijn geld te Investeren in beleggen in een bomentuin? ‘Het is financieel niet een bomentuin? aantrekkelijk om een perceel te bestemmen voor Niet om er rijk bosbouw: de prijs per vierkante meter duikelt dan van te worden. diep naar beneden. In de opbouwfase zijn grote investeringen nodig in geld en tijd. En een gezond bos vereist zorgvuldig onderhoud. Het ligt er dus helemaal aan wat iemand met zijn geld en energie wil. Je moet het niet doen om rijk te worden. De waarde is niet in geld uit te drukken. Het rendement van je investering is wel: constante groei over een heel lange termijn en een positieve bijdrage aan duurzaamheid en verbetering van het klimaat.

Die groei zie je niet terug in je portemonnee.’

35

36

Filosofie & inspiratie Voor Frens en Mia is de Bomentuin geen doel op zich, maar een manier om uitdrukking te geven aan hun levensvisie. Hun ideaalbeeld van de samenleving is dat mensen iets voor elkaar willen betekenen. Ze laten zich daarbij inspireren door mensen die ze bewonderen om hun geloof, filosofie en eenvoud.

‘Ieder mens heeft recht op aandacht en liefde. Dat hoeft iemand niet te verdienen en is niet aan voorwaarden verbonden. Helaas zien we dat er steeds vaker sprake is van kwetsende relaties als gevolg van stress en prestatiedruk. Dat gebeurt in de werkomgeving, in de sociale omgang en in het gezin. Alles moet groter, beter, meer en wie niet mee kan komen telt niet meer mee’.

Door middel van de bomentuin willen ze laten zien dat iedereen een bijdrage kan leveren aan een mooiere wereld, een veilige samenleving met open, positieve relaties tussen mensen. Waar iedereen gelijke kansen krijgt, zeker degenen die het minder meezit, die moet starten met weinig opleiding, de eindjes aan elkaar moet zien te knopen. Inkomen, vermogen en opleidingsniveau moeten niet bepalen in hoeverre je meetelt.

37

De blik van de ander Frens besefte al vroeg dat de samenleving niet voor iedereen veilig en steunend is. In zijn jeugdjaren hoorde hij het verhaal over een dorpsgenoot in Liempde die een ernstig delict had begaan. Na een lange gevangenisstraf keerde hij terug naar het dorp. Daar werd hij niet met open armen ontvangen, maar afgestoten en uitgesloten door de mensen in zijn omgeving. Als hij zondags naar de kerk ging, stond hij achterin midden tussen het mansvolk, maar toch Compassie stond hij alleen. De anderen hielden wel twee meter met de afstand. De toen 16-jarige Frens zag hem staan met weerloze een vragende blik in zijn ogen. Hij vond het vreselijk ander wat deze man had gedaan, maar dat mocht niet betekenen dat hij helemaal buitengesloten werd. Dus besloot hij, zo jong als hij was, contact met hem te leggen. Hij ging bij hem op bezoek. Hielp bij werk dat teveel was voor een man alleen.

Bood een luisterend oor. Hij kwam en ging in de avonduren, want goedheid wordt niet altijd positief gewaardeerd.

Pas veel later besefte Frens dat hij handelde in de geest van Emmanuel Levinas, toen hij hoorde over de levensvisie van deze filosoof. Hij zag het gelaat van de weerloze ander en toonde compassie. Hij nam een besluit om niet klakkeloos mee te doen met de rest, maar contact te zoeken met deze persoon die dader én slachtoffer was; hij was eerst slachtoffer en daarna (of daardoor) mede-dader, ontdekte Frens later pas. Hij koos ervoor om iemand niet af te wijzen, maar om op bescheiden schaal te helpen. In de woorden van Levinas: la petite bonté (de kleine goedheid). Dit werd de rode draad in zijn leven als het gaat om zijn omgang met mensen.

De mens als object Frens en Mia werkten samen jaren in de zorg. Aan de ene kant was het goed dat mensen met soms grote beperkingen professionele zorg kregen. Aan de andere kant werden ze uit de vertrouwde omgeving van gezin en buurt geplukt en bij elkaar gezet in een zorginstelling, vaak ver van de bewoonde wereld en de samenleving. De mensen die er 38

werkten deden dat meestal met inzet en oprechte zorg. Maar elke instelling stelt regels om de orde te bewaren, de kosten te beheersen, de werkdruk te reguleren. Dat gaat ten koste van de vrijheid van mensen die ineens patiënten of cliënten heten. Ook kwam er steeds minder tijd en ruimte voor persoonlijke aandacht door het personeel.

Instellingen groeien, fuseren, reorganiseren en In de zorg bezuinigen waardoor de menselijke maat steeds staat de meer onder druk komt staan. De kwaliteit van zorg menselijke maat is niet meer vanzelfsprekend. Van alles wordt steeds meer berekend hoeveel het mag kosten in geld en tijd, onder druk. wat wel of niet bij een taak hoort, hoe lang en hoe vaak zorg echt nodig is.

Deze ontwikkeling is niet alleen zichtbaar in de zorg maar overal in de samenleving: op het werk, in het zakelijk verkeer, het onderwijs, in de ‘ontspanningsindustrie’. De mens is object geworden. Dit kan leiden tot uitwassen als discriminatie, (online) pesterijen, het bedreigen van politici en anderen, als ´de ander´ niet denkt of doet wat bepaalde groepen en individuen wensen. Men handelt niet meer op basis van respect voor de ander, maar van vooroordelen. Het goede wordt niet gewaardeerd. Wantrouwen krijgt de overhand.

De kleine goedheid In de vorige eeuw was er in de maatschappij sprake van groeiend pessimisme over de menselijke verhoudingen.

Mede onder invloed van de grote oorlogen en Contact met de massale onderdrukking en vervolging van ander maakt een andersdenkenden smolt het onderling vertrouwen eind aan de weg. Iedereen was uitsluitend verantwoordelijk vrijblijvendheid voor zichzelf, solidariteit en medeleven waren een teken van zwakte.

De Franse schrijver-filosoof Jean-Paul Sartre vatte het kernachtig samen in de uitspraak: l’enfer, c’est les autres (de hel, dat zijn de anderen).

Maar er was ook een stroming die juist pleitte voor het belang van sociaal contact, onderlinge aandacht en begrip, de erkenning van ‘de 39

ander’ als deelgenoot en niet als tegenstander. Enkele van deze mensen hebben veel indruk gemaakt op Frens en Mia bij het maken van hun keuzes en het vormen van hun houding ten opzichte van de medemens.

Emmanuel Levinas ‘God is de Ongrijpbare die mij met de Ander heeft achtergelaten.

Wanneer ik een appèl van de Ander beantwoord, 'zie' ik God in het gelaat van die Ander. God staat dus niet boven de mens maar is terug te vinden op Aarde in het gelaat van de weerloze Ander.’

In 1985 zond omroep IKON (Interkerkelijke Omroep Nederland) een televisie-interview in drie delen uit van France Guwy met de filosoof Emmanuel Levinas (onder de titel: Hij die mij aanziet). Zijn hele familie werd tijdens de Tweede Wereldoorlog vermoord in het concentratiekamp. Hij ontdekte dat de moordenaars het gezicht van de slachtoffers niet zagen, hen nooit in de ogen keken. Ze ontweken de blik van de ander, zagen ze De regel ‘ieder voor zich’ niet neer als (mede)mens, maar als object. Dat maakt de weg vrij voor onbegrip en wreedheid. leidt tot Ondanks alles raakte Levinas niet verbitterd en eenzaamheid ging hij niet twijfelen over de aard van de mens.

Hij vond dat ieder mens niet alleen verantwoordelijk is voor zichzelf : we leven niet alleen naast elkaar op deze aarde, we moeten het samen doen. Daarvoor is contact nodig, en dat ontstaat alleen als we de ander in het gelaat kijken: de blik van de ander maakt een einde aan de vrijblijvendheid. Levinas pleitte niet voor grootscheepse campagnes of revoluties om de samenleving te verbeteren. Hij spoorde mensen aan tot kleine daden van goedheid, gebaren van liefde en medeleven: la petite bonté, de kleine goedheid. Dat zal nooit leiden tot snelle ingrijpende veranderingen, maar zal wel altijd overleven, meende hij.

Voor Frens was dit een openbaring. Iemand bracht onder woorden wat hij al die tijd dacht en zag. Hij besefte dat de bomentuin voortkwam uit dezelfde gedachte: in contact komen met andere mensen. Mensen uitnodigen om open te staan voor elkaar.

40

Dirk de Wachter “Het is de ethische plicht van de gelukkige mens, die uit een warm nest komt en graag wordt gezien en het goed heeft, zoals ik, om de lastigheid van de wereld te zien en er iets mee te doen.”

De Belgische psychiater Dirk De Wachter is naar eigen zeggen een ‘verdrietdokter’. Mensen komen bij hem als ze een gebrek ervaren, een tekort, een probleem. Maar hij roept op om niet het grote geluk na te jagen, maar juist om de mindere kanten van het leven te omarmen.

Geluk is, in zijn ogen, een onderdeel van de consumptiemaatschappij geworden.

De Wachter is geïnspireerd door Emmanuel Het grote kwaad Levinas, maar ook door Jean Paul Sartre en zal de Michel Houellebecq die een pessimistische visie op ‘kleine goedheid’ mens en maatschappij delen. Zij omhelzen de nooit opvatting dat je wordt beperkt in je vrijheid overwinnen door aanwezigheid van de anderen! De Wachter systemen zet de uitspraak van Sartre recht: “L’enfer c’est le manque des autres’’ (‘de hel is het ontbreken van anderen’). Met andere woorden: we hebben de ander nodig. In de moderne samenleving is vaak de regel ‘ieder voor zich’. Maar dit verzandt in ikkigheid, met als gevolg: eenzaamheid in alle lagen van de bevolking.

Roger Burggraeve “Het goede schuilt in de liefde en het medelijden die gewone mensen in hun hart dragen voor alle leven.”

Roger Burggraeve is priester en moraaltheoloog. Hij doceerde aan de universiteit van Leuven, schreef tientallen boeken over ethische vraagstukken en reisde de hele wereld af om lezingen te geven over werk en waarde van Levinas. Hij wijdde een boek aan diens werk, met de titel: ’Geen toekomst zonder kleine goedheid’. Daarin maakt hij diens denkwijze toegankelijk en begrijpelijk. De filosofie van Levinas is gebaseerd op de Joodse Talmoed, die voor moderne mensen die opgegroeid zijn in de christelijke cultuur soms moeilijk te begrijpen is.

41

Burggraeve verbindt beide denkwijzen en werelden met elkaar. Hij heeft daarbij kritiek op de inrichting van de moderne maatschappij.

Maatschappelijke systemen hebben de neiging om zich voor te doen als noodzakelijk, ook als ze inhumaan zijn. Daarom zijn er altijd mensen nodig die hun vinger opsteken, die daden van kleine goedheid stellen en daarmee proberen het systeem te veranderen; bescheiden profeten die handelen vanuit hun individuele geweten. Hij gebruikt daarvoor het beeld van het grassprietje dat telkens weer opveert nadat het werd platgetrapt door het systeem: we vrezen dat de mensengeschiedenis er een is van het goede dat voortdurend moet proberen het grote kwaad te overwinnen. Maar het is eigenlijk andersom: het grote kwaad slaagt er maar niet in de kleine goedheid te overwinnen.

Pieter Hendriks “We moeten niet iedereen gelijk willen behandelen. Soms is het goed om wél verschil te maken”.

Pieter Hendriks was 33 toen hij in 1959 de opdracht kreeg om in Rosmalen een ‘RK internaat voor imbeciele jongens’ te stichten: De Binckhorst, een tehuis voor 320 jongens met een verstandelijke handicap. Om dat karwei te klaren moet iemand niet alleen beschikken over veel daadkracht, maar vooral over liefde en creativiteit. Pieter liet zich als directeur niet regeren door regels en procedures, maar volgde ook zijn gevoel.

Soms is het Hij had van jongs af aan geleerd dat het soms goed om wél goed is om wel verschil te maken en niet iedereen verschil te gelijk te behandelen. Zijn vader was fietsenmaker. maken.

Pieter hielp hem bij de boekhouding. Het viel hem op dat de ene klant meer betaalde voor een reparatie dan een ander en sprak zijn vader erop aan. Die legde hem uit dat hij bij de prijs altijd rekening hield met de draagkracht en de omstandigheden van een klant. Dat werd Pieters kompas gedurende zijn leven: als iemand gebaat is met wat extra hulp en aandacht moet je hem dat niet onthouden. Hij was niet alleen manager, maar had oog voor de behoeften en belangen van individuele medewerkers en bewoners.

42

Bisschop Bekkers “Ik heb toen tegen God gezegd: als Ge ene doodgewone jongen uit Rooi kiest om priester te worden. En dan ook nog om bisschop te zijn, dan moet U maar aanvullen, wat er aan mankeert.”

Rinie Bekkers (1908–1966) werd geboren in een boerengezin te St.Oedenrode en was bisschop van Bisdom ’s-Hertogenbosch van 1960 tot 1966. Hij was een eerste voorvechter van het recht van ouders om zelf te beslissen over de voortplanting, pleitte voor verdraagzaamheid tussen verschillende geloofsopvattingen. Door zijn eenvoudige taalgebruik en soms tegendraadse opvattingen maakte hij zich heel populair bij veel gelovigen in Noord-Brabant, zowel katholieken als protestanten. Bij zijn meerderen was hij minder geliefd. Zij zagen hem eerder als een ‘ongeleid projectiel’.

43

44

Blik in de toekomst De eerste bomen van D’n Hooidonk werden ongeveer vijftig jaar geleden geplant. Zij zijn intussen uitgegroeid tot forse exemplaren. Maar volgroeid zijn ze nog lang niet!

Een bomentuin van een halve eeuw is naar menselijke begrippen best wel oud , maar pas over vele tientallen jaren is hij volgroeid en bereiken de bomen hun volle glorie.

In die tijd zal in de grote en de kleine wereld alles veranderd zijn. Zal Den Dungen nog het oer-Brabantse kerkdorp zijn of wordt het opgeslokt door Den Bosch dat naar alle kanten uitdijt.

Ligt de bomentuin dan midden in een stadsdeel? Zal het nog steeds een oase van stilte zijn, een centrum een plek voor educatie, creativiteit en ontwikkeling of een recreatiepark voor mensen die uit zijn op vermaak?

Wat zullen de gevolgen zijn van klimaatverandering? Hoe zal het gesteld zijn met de kwaliteit van grond, lucht en water en hoe reageren de bomen daarop? Zal de overheid eindelijk serieus werk maken van alle mooie plannen? De toekomst zal het uitwijzen.

45

Bedenken en DOEN In 2010 vond de officiële opening plaats van Arboretum D’n Hooidonk.

Onder de aanwezigen was Ger van den Oetelaar (destijds bestuurslid van stichting D´n Hooidonk en wethouder van de gemeente Boxtel).

Bij deze feestelijke gebeurtenis zei hij dingen die ruim tien jaar later nog steeds gelden: ‘Het meest bijzondere aan deze bomentuin is niet dat er zo veel bomen staan, of welke, of waar, maar dat deze bomentuin is gemaakt door twee mensen: Mia en Frens. Meestal als er zoiets opgezet wordt, moeten er plannen komen, onderzoeken, tekeningen en héél veel overleg, plannen van aanpak en nog veel meer. Maar hier hebben twee mensen al die overlegstructuren achterwege gelaten en het gewoon zelf gedaan. De overheden waren in dit geval volgend en niet leidend en dat is uniek! Veel mensen willen van alles doen en maken grote plannen. Er zijn maar weinig mensen die zoals Mia en Frens kunnen zeggen: Zo hebben wij het gedaan!’

Waardering en bewondering Voor Linda en Ellen, de dochters van Mia en Frens, was de bomentuin uiteraard iets uitzonderlijks in hun leven. Tijdens de officiële opening van de bomentuin in 2010 vroeg een verslaggever van de lokale omroep of ze als kind niet veel gemist hadden. Dit was daarop hun reactie: “Altijd klaar staan, altijd verder denken voor de toekomst, altijd het uiteindelijke doel voor ogen houden, doorgaan en nog eens doorgaan. Nu we zelf volwassen zijn, beseffen we steeds meer hoe bijzonder dit is. Onze ouders hebben samen ontzettend veel opgebouwd en neergezet, op zo’n manier dat wij hier alleen vreugde hebben beleefd. We stonden altijd op de eerste plaats. We hopen dat ook andere mensen mogen genieten van dit prachtige stuk natuur en dat ze zich er maar net zo gelukkig en vrij mogen voelen als wij.”

Het antwoord werd niet uitgezonden…

46

Volgende generatie aan zet In de komende jaren zullen Frens en Mia hun verantwoordelijkheden en taken geleidelijk overdragen aan hun dochter Ellen (39jaar). Zij is voorzitter van Stichting Bomentuin D’n Hooidonk, die verantwoordelijk is voor het beheer. Ellen ziet de opdracht die ze hiermee op zich neemt als een uitdaging:

‘Ik wil als erfgename op mijn beurt de Bomentuin een kans geven om volwassen te worden. Het resultaat dat mijn ouders voor ogen hebben nog meer zichtbaar te laten worden voor de wereld. Het wordt echt ieder jaar mooier en groter. Ik ben hier natuurlijk trots op, maar vraag me soms ook af: ‘ben ik nu de gelukkige die een Bomentuin erft of voelt het toch meer als een grote verantwoordelijkheid die straks op mijn schouders zal rusten?’

Ik weet het antwoord eigenlijk niet maar ik ben voornemens om daar achter te gaan komen! Van mijn ouders heb ik ook geleerd dat geld alleen niet gelukkig maakt, het zijn juist de dingen waar je hard voor werkt waar je uiteindelijk de meeste voldoening en het geluk zult voelen. Dus daar ga ik voor! Hopelijk samen met vele mensen om me Als je ergens heen die hun geluk vinden in onze mooie voor gaat Bomentuin op D´n Hooidonk in Den Dungen. heb je kans Mijn eerste doel voor de toekomst is dat deze te verliezen tuin zichzelf financieel kan gaan bedruipen als je niet gaat heb je bij voorbaat zodat ze kan blijven bestaan. Als de bomentuin volgroeid is zal ze uiteindelijk zichzelf gaan al verloren bewijzen. Het kost vooral veel tijd en aandacht Barack Obama zoals zoveel dingen in het leven. Met mijn plannen wil ik zeker niet te hard van stapel lopen: dat zorgt al te vaak voor teleurstellingen. Op dit moment voel ik me gezegend met zulke ouders en de kundige en enthousiaste vrijwilligers die deze Tuin van de Toekomst een warm hart toedragen. Hun enthousiasme inspireert me om samen de schouders eronder te blijven zetten! Ik ben ervan overtuigd dat er dan mooie dingen zullen blijven ontstaan op D’n Hooidonk in Den Dungen’.

47

Dank!

Frens en Mia nemen samen het leeuwendeel op zich van al het werk dat nodig is om de bomentuin te maken toe wat ze nu is. Maar ze waren en zijn daar gelukkig niet alleen in: ze kunnen rekenen op een aantal mensen die zich graag vrijwillig inzetten. Daarom een dankwoord voor degenen die op hun eigen manier van waarde zijn geweest voor D’n Hooidonk. En bijzondere dank en waardering voor Ellen die verder wil gaan in hun voetspoor.

Vrijwilligers Wil Erven Wilbert Steenbakkers Marlies Lievaart-vd Houwen Linda van den Biggelaar Frans Wonders John Pennings Willy Spierings Ruud Fieten Romee Cooler Dion van Zoggel Karin Claassen Piet van den Boom Rens Bonekamp Ad de Kort Kees Spooren Henk van Kempen Ad van den Oetelaar Frank van den Bersselaar Kenny Wijgerse

administratie en financieel advies onderhoud website toekomstbestendigheid landgoed fotografie website maaien gazons onderhoud bomen, advies, calamiteiten adviseur onderhoud bomen onderhoud bomen onderhoud bomen adviseur bomen, rondleidingen uitbaatster en gastvrouw de Leuterij communicatie en teksten eigenaar Biggelaar Groen adviseur/monteur machinepark bomenspecialist adviseur noviteiten, speciaal sequoya smid hulp machines, sloten maaien noodreparaties, advies machines

Met warme herinnering aan + Louis Hornman + Ad Cooymans 48

Welkom Stichting Landgoed D’n Hooidonk Hooidonk 1, 5275 HT Den Dungen info@denhooidonk.nl 073 594 06 69 – 06 13 77 84 09 www.denhooidonk.nl Ingang en parkeerplaats: Rijndonksestraat De bomentuin is het hele jaar door dagelijks vrij toegankelijk.

Zomer (1 april t.m. 31 oktober) : 09.00 - 19.00 u Winter (1 november t.m. 31 maart): 10.00 - 17.00 u Toilet aanwezig en mogelijkheid om koffie te drinken.

Rondleiding (vanaf 10 personen) op afspraak. Kosten €4 pp.

In het zomerseizoen in het weekeinde: bezoekersterras ‘De Leuterij’.

49

lente zomer herfst winter Bomentuin D´n Hooidonk is altijd verrassend 50