Polska i Świat w XXI wieku
i koniec, ale inni klikną w link, poszukają, sprawdzą. Myślę, że nadal niedoceniany jest wpływ, jaki mają na politykę media społecznościowe. Szczególnie te, które polegają na dużej interaktywności, a nie jedynie na przeglądaniu tego, co ktoś napisał. S. B.: A co jeśli trafiamy na informacje fałszywe, będąc jednocześnie nieświadomymi odbiorcami? Da się dokonać samodzielnej oceny prawdziwości? R.M.: Wszędzie możemy trafić na informacje fałszywe. Ja urodziłem się w PRL-u, a to oznacza, że gazeta, którą mogłem kupić rano zawierała cała masę kłamstw, manipulacji, dzisiaj powiedzielibyśmy „fake newsów”. Jak widać, nie jest to wymysł współczesny. Istotą współczesnego problemu jest to, że fake newsy działają na podobnej zasadzie, jak wirusy komputerowe. Ciągle pojawiają się coraz to nowsze metody przekazywania fałszywych informacji, tak żebyśmy nie wiedzieli, jak się przed nimi bronić. Dodatkowym problemem, jest szybkość reakcji w Internecie oraz to, że korzystamy z niego interaktywnie i emocjonalnie. Jeżeli pojawia się niewiarygodna informacja i dotyczy ona na przykład polityka, którego jesteśmy zagorzałymi przeciwnikami, to zamiast cokolwiek sprawdzić, podajemy dalej, bez jakiejkolwiek refleksji. W analogowej rzeczywistości, gdyby coś nam się nie spodobało, bylibyśmy zmuszeni napisać artykuł z własnym stanowiskiem lub sięgnąć po słuchawkę, wykonać telefon i zapytać „Widziałeś co ten bałwan napisał?!”. Dzisiaj reagujemy natychmiast. Możliwość błyskawicznej reakcji bardzo często popycha nas do stanowisk zajmowanych w złości czy euforii. Założę się, że wiele osób, które jednego dnia kłócą się o coś na Twitterze, następnego o wszystkim zapomina. Jest im wszystko jedno, mimo że wczoraj ich racja w wymianie zdań była absolutnie najważniejsza. Emocje, nagłość dyskusji, skala „podaj dalej” wywołują nowe zjawiska, których nie było w świecie analogowym. Chociażby szybkość rozprzestrzeniania się informacji jest w dzisiejszych czasach błyskawiczna. Dodatkowym problemem są pro-
20
fesjonalne „farmy”, które starają się wpływać na kształt debaty poprzez dezinformację czy manipulację informacjami. Chyba nie ma metody, dzięki której można bezbłędnie oceniać prawdziwość informacji. Nie da się tego nauczyć. Nie jest dobrze zakładać, że wszystko jest kłamstwem, zdradą. Ważne, żeby rozumieć, jak działają mechanizmy kłamstwa czy manipulacji. Trzeba też zachowywać zdrowy rozsądek i dystans. Umieć dokonać krytycznej oceny. S. B.: Czy to recepta na odnajdowanie informacji prawdziwych w gąszczu fałszywych – posiadanie zdolności krytycznego myślenia, zachowanie dystansu? R.M.: Tak, ale musimy też nauczyć się myśleć krytycznie o sobie. A to bywa trudne. Chętnie wierzymy w rzeczy, które wyglądają na nieprawdopodobne, jeśli tylko odpowiadają naszym poglądom. To, co jest ważne i pożyteczne, to wiedzieć, jak w takich sytuacjach być krytycznym i mieć dystans. Kiedy przychodzi informacja, która byłaby świetnym argumentem na poparcie własnych tez, sprawdź ją. Jeśli oglądasz jakąś wypowiedź w telewizji i w pierwszym momencie wydaje ci się, że byłaby ona idealnym kontrargumentem w dyskusji, którą prowadzisz z kolegą, to pomyśl krytycznie. Paradoksalnie – właśnie wtedy gdy coś nam odpowiada, trzeba być jeszcze bardziej uważnym niż zwykle, bo wtedy skłonność do uwierzenia w wiarygodność informacji jest dużo większa. Człowiek musi być świadomy, że ma emocje i one czasami biorą górę nad rozumem. Nie wszystko, co powiedziane w emocjach jest tym, pod czym byśmy się podpisali. Myślę, że media mogą odgrywać ważną rolę w dostarczaniu nam różnych sposobów obiektywizowania, konfrontowania różnych poglądów. Ale zawsze lepiej na tym skorzysta osoba jakoś przygotowana, mająca szerszą wiedzę.
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
I n t r o M a g a z y n // n r 2 / 2 0 1 9 ( 7 5 )