Verslavingszorg
Nurse Academy GGZ | nummer 4 | 2015
lerend middel is cafeïne. Dit remt het natuurlijke proces, waarbij de slaapbehoefte toeneemt na een periode van waakzaamheid. De andere groep bestaat uit de middelen die de slaap bevorderen. Deze middelen beïnvloeden met name de GABA-neurotransmitters. Voorbeelden hiervan zijn alcohol, cannabis, GHB, maar ook benzodiazepines (zoals oxazepam, temazepam en zopiclon). Alcoholafhankelijkheid verkort de REM-slaap en de totale slaaptijd. Tevens reduceert alcohol het melatoninegehalte. Hoewel de subjectieve beleving van gebruikers vaak is dat cannabis de slaap bevordert en de kwaliteit van de slaap verhoogt, wordt dit door objectief onderzoek niet bevestigd en juist ontkracht. Dit hangt mogelijk samen met de effecten van de verschillende bestanddelen (THC werkt sederend en cannabidiol juist stimulerend).7
Overige oorzaken van slaapproblemen Veel slaapproblemen worden veroorzaakt door somatische problemen zoals pijn, maagzuur, hoesten, nycturie, kortademigheid, slaapapneu, restless legs of bijwerkingen van medicatie. Het is dan ook van belang bij slaapproblemen na te gaan of er somatische klachten zijn die de slaapkwaliteit beïnvloeden.
VERPLEEGKUNDIGE DIAGNOSTIEK Professionals in de GGZ vervullen een belangrijke rol bij het herkennen van slaapproblemen en daarmee samenhangende belemmerende en bevorderende factoren. Dit vraagt een brede kijk, waarbij het functioneren op verschillende gebieden (psychisch, lichamelijk en sociaal) in kaart moet worden gebracht. De verpleegkundige discipline kan daarbij een belang
voorbestemde factoren – biologische trekken – persoonlijkheid – sociale factoren
rijke rol vervullen, omdat met de verpleegkundige anamnese een totaalbeeld geschetst wordt van het functioneren van de patiënt. Het is belangrijk dat de verpleegkundige zicht krijgt op de mogelijkheden om te herstellen of om te gaan met de gevolgen van de ziekte.8 Hiervoor is het van belang gegevens te verzamelen over factoren die de medische diagnose in stand houden (bijv. depressie en middelenafhankelijkheid) met behulp van de International Classification of Functioning (ICF).9 Vervolgens worden de verpleegkundige diagnosen volgens de NANDA (North American Nursing Diagnosis Association) in kaart gebracht10 met daaruit voort vloeiend de doelen op basis van de NOC (Nursing Outcomes Classification)11 en de interventies op basis van de NIC (Nursing Intervention Classification).8 Een uitwerking van een patiënt met slaapproblemen en middelenafhankelijkheid is weergegeven in tabel 1. Een belangrijk hulpmiddel voor verpleegkundigen en verpleegkundig specialisten als ondersteuning van de diagnostiek is een somatische screening en leefstijlanamnese. Vanuit de multidisciplinaire richtlijn Leefstijl bij patiënten met een ernstige psychische aandoening12 wordt aanbevolen om bij patiënten met risico op EPA (ernstige psychische aandoeningen) een leefstijlanamnese af te nemen op het gebied van: voeding en eetpatroon, bewegen en sport, welbevinden/ ontspanning, middelengebruik, slapen, seksueel gedrag en hygiëne (figuur 2). Een instrument dat verpleeg kundigen kunnen gebruiken om de somatische screening te verzorgen en een leefstijlanamnese af te nemen is de VMSL-GGZ (Verpleegkundige Monitoring
uitlokkende factoren – medische ziekten – psychiatrie – stress
onderhoudende factoren – te lang in bed liggen – overdag dutten – conditionering – piekeren
drempel voor klinische
insomnieintensiteit
insomnie
preklinisch
acuut
vroeg
ontwikkeling van
in de tijd Figuur 2 Driefactorenmodel vaninsomnie insomnie.
chronisch
31