E-zdrowie w infografikach

Otwart y

System

Ochrony

Zdrowia

RAPORT SPECJALNY EDYCJA 2018

E-ZDROWIE

W INFOGRAFIKACH

Ochrona zdrowia. Digitalizacja. Medycyna.

Trendy, doniesienia naukowe i najważniejsze fakty przedstawione w formie przejrzystych infografik.

OSOZ POLSKA jest miesięcznikiem skupionym na tematyce zdrowia cyfrowego, digitalizacji, nowych technologiach w medycynie. Prezentujemy trendy, praktyczne rozwiązania, wyselekcjonowane projekty e-zdrowia z Polski i ze świata. Rozmawiamy z liderami cyfryzacji, publikujemy przekrojowe raporty, jesteśmy na najważniejszych konferencjach z dziedziny „digital health”.

We wnętrzu magazynu m.in.: porady IT dla menedżerów, wydarzenia na polskim i europejskim rynku zdrowia, nowości technologiczne i wynalazki, pomysły start-upów, aplikacje zdrowotne, wywiady, statystyki rynku medycznego i farmaceutycznego, felietony ekspertów.

Wszystkie dane zawarte w raporcie mają wyłącznie charakter informacyjny.

Wydawca raportu nie ponosi odpowiedzialności w przypadku nieaktualności informacji lub niezgodności ze stanem rzeczywistym.

Pobierz aplikację OSOZNews!

E-ZDROWIE W INFOGRAFIKACH Raport specjalny czasopisma OSOZ POLSKA Wydawca: KAMSOFT S.A. 1 Maja 133 | 40–235 Katowice | Polska Internet: www.osoz.pl E-mail: redakcja@osoz.pl Tel.: +48 32 209 07 05 Redakcja: Artur Olesch Projekt i skład: Piotr Chamera Format: wersja elektroniczna Data publikacji: 27 lipca 2018 ISBN: 978–83–940479–1-7 Prawa autorskie © 2018 by KAMSOFT S.A. Wszelkie treści zamieszczone w raporcie (teksty, zdjęcia itp.) podlegają ochronie prawnej. Bez zgody autora zabronione jest m.in. powielanie treści, ich kopiowanie, przedruk, przechowywanie i przetwarzanie z zastosowaniem jakichkolwiek środków elektronicznych, zarówno w całości, jak i w części.

Zdjęcie okładkowe: designed by Balintseby/Freepik

OSOZ Polska

Zdrowie i technologie Szanowni Państwo, Ile aplikacji zdrowotnych jest na rynku?

Jaką kwotę osiągną globalne wydatki na zdrowie w 2020 roku?

Jakie są oczekiwania Polaków w stosunku do rozwiązań e-zdrowia?

Nad jakimi technologiami ubieralnymi pracują innowatorzy na całym świecie?

Jaki wpływ na wydajność w ochronie zdrowia ma wdrożenie narzędzi teleinformatycznych?

Ochrona zdrowia znajduje się w fazie cyfrowej transformacji.

A to coś znacznie więcej niż informatyzacja podmiotów medycznych, telemedycyna czy elektroniczna dokumentacja medyczna. W ostatnich latach jak grzyby po deszczu wyrastają nowe dziedziny technologii zdrowotnych: aplikacje mobilne, sztuczna inteligencja, Internet Rzeczy czy technologie ubieralne. Aby ułatwić poruszanie się po zjawisku określanym jako „zdrowie cyfrowe” (ang.: digital health), jednocześnie nie tracąc z oczu krajowych i światowych trendów w ochronie zdrowia, powstał raport „E-zdrowie w infografikach”. Prezentujemy w nim wybrane zestawienia statystyczne i zobrazowane graficznie informacje, które publikowaliśmy w czasopiśmie OSOZ Polska w ostatnich dwóch latach.

Tworząc nasze opracowania dokładamy wszelkich starań, aby dane opierały się na wiarygodnych i aktualnych źródłach, badaniach i doniesieniach naukowych. Wiedzę wypełniającą setki stron książek i raportów udało nam się skondensować w formie czytelnych infografik. I to zaledwie na kilkudziesięciu stronach. Przeglądając niniejszy raport zyskacie Państwo przekrojowy wgląd w tematykę zdrowia cyfrowego, z uwzględnieniem najważniejszych wskaźników obrazujących rynek zdrowia w Polsce i na świecie. Życzymy przyjemnej lektury!

Najświeższe informacje ze świata e-zdrowia znajdziecie Państwo w miesięczniku OSOZ Polska.

Bieżące wydania magazynu można czytać wygodnie w aplikacji OSOZ News.

Artur Olesch Redakcja czasopisma OSOZ Polska

OSOZ Polska

33

LATA NA RYNKU OCHRONY ZDROWIA

KAMSOFT

PASJA TWORZENIA INNOWACJI DLA LUDZI WWW.KAMSOFT.PL

OSOZ Polska

Spis treści

3

Wstęp. zdrowie i technologie

6

Digital Health 2018

8

Rozwój telemedycyny w Polsce

12

Cyfrowe zdrowie i opieka

14

Technologie ubieralne

16

Percepcja m-zdrowia

18

Niewiadome i trendy 2018

20

Reklama. Aplikacje mobilne OSOZ

22

Zdrowie 2017. Raport OECD

26

Aplikacje – trend zdrowia mobilnego

28

E-zdrowie – oczekiwania pacjentów

30

Technologie w życiu codziennym

32

Globalna perspektywa zdrowia

34

Opiekun 2.0

36

Reklama. Aplikacje mobilne OSOZ

38

Sztuczna inteligencja – nowa koncepcja zdrowia

40

Innowacje w ochronie zdrowia

42

Polska – krajobraz e-zdrowia

44

Cyfrowa opieka

46

Zdrowie przyszłości

48

Barometr zdrowotny 2017

50

Reklama. Rowiązania desktopowe.

51

E-zdrowie w Polsce 2017

52

Pacjent w cyfrowym świecie

54

E-zdrowie i zaangażowanie pacjenta

56

E-zdrowie w Europie

58

Jak zintegrować opiekę

60

Nowa Ochrona Zdrowia

62

Szpital zinformatyzowany

64

Polska mobilna

66

Od papierowej do cyfrowej Polski

68

Organy bez dawców

70

Reklama. Rozwiązania chmurowe.

71

Dokumentacja medyczna

72

Wyzwania i szanse e-zdrowia

74

Telemedycyna – perspektywy i przeszkody

76

Rewolucja zdrowia cyfrowego

78

Otwarci na nowe

80

Reklama. Aplikacje mobilne.

81

Dokumentacja kliniczna

82

Inwestycja w zdrowie na koncie

84

Reklama. Nowoczesne oprogramowanie dla szpitali.

85

Reklama. Bezpłatna aplikacja mobilna OSOZ News

86

Reklama. Czasopismo OSOZ Polska na Facebooku OSOZ Polska

digital health 2018

TECHNOLOGIA A ZDROWIE Jak ważne jest znaczenie technologii w zarządzaniu zdrowiem?

GLOBALNIE 2018 Technologia jest ważna / umiarkowanie ważna

Technologia jest bardzo ważna

Norwegia

Finlandia

Hiszpania

Anglia

60%

b.d.

b.d.

52%

Norwegia

Finlandia

Hiszpania

Anglia

23%

b.d.

b.d.

15%

GLOBALNIE 2016

Wyniki międzynarodowej ankiety konsumenckiej.

Z których z podanych rozwiązań technologicznych skorzystał/a Pan/i do zarządzania zdrowiem w ostatnim roku?

GLOBALNIE 2018 Norwegia

Finlandia

Hiszpania

Anglia

strony internetowe

smartfon / tablet

elektroniczny rekord pacjenta strony internetowe

media społecznościowe

smartfon / tablet

elektroniczny smartfon rekord / tablet pacjenta

strony internetowe

smartfon / tablet

inteligentne strony wagi internetowe

smartfon / tablet

strony internetowe

urządzenia ubieralne

KONTO E-ZDROWIA Które z poniższych informacji dostępnych na e-koncie zdrowia pomagają Panu/Pani w zarządzaniu zdrowiem?

wyniki badań laboratoryjnych / krwi

notatki lekarza o ogólnym stanie zdrowia

historia zażywanych leków

zdjęcia diagnostyki obrazowej

informacje o szczepieniach

informacje personalne (np. demograficzne)

informacje o kosztach usług

WSPÓŁDZIELENIE SIĘ INFORMACJAMI Z jakimi osobami / podmiotami zgodził(a)by się Pan/i dzielić danymi zbieranymi ze zdrowotnych aplikacji mobilnych albo urządzeń ubieralnych?

średnia globalna średnia europejska

lekarz rodzinny

OSOZ Polska

pielęgniarka / lekarz specjalista

członek rodziny / przyjaciel

ubezpieczyciel

jednostka rządowa

społeczność internetowa / inni użytkownicy

pracodawca

ZAUFANIE DO SZTUCZNEJ INTELIGENCJI W OCHRONIE ZDROWIA Załóżmy, że musi Pan/i przejść operację kręgosłupa. Jaki rodzaj planowania zabiegu preferuje Pan/i: ze wspomaganiem systemu sztucznej inteligencji, tradycyjnie przez zespół operacyjny? Dowiaduje się Pan/i następnie, że badania kliniczne potwierdzają wyższość operacji przeprowadzanych przez roboty – wiążą się z mniejszymi komplikacjami, są mniej inwazyjne, proces zdrowienia jest mniej bolesny. Którą formę operacji – ze współudziałem robota / AI, wykonaną tylko przez człowieka – wybiera Pan/i?

Operacja z wykorzystaniem sztucznej inteligencji / robota po zaznajomieniu się z korzyściami

Operacja z wykorzystaniem sztucznej inteligencji / robota

Planowanie z wykorzystaniem sztucznej inteligencji

DOŚWIADCZENIA ZE ZDROWIEM CYFROWYM Czy skorzystał Pan/i w ostatnim roku z usług wirtualnej ochrony zdrowia?

2018 NIE

TAK GLOBALNIE

Norwegia

Finlandia

Hiszpania

Anglia

POTENCJAŁ OPIEKI WIRTUALNEJ Jeżeli byłaby taka możliwość, z jakich wirtualnych usług skorzystał(a)by Pan/i?

GLOBALNIE 2018 Przypomnienia o czynnościach, dzięki którym utrzymam zdrowie

Wizyta kontrolna (po wizycie lekarskiej)

Przypomnienia o zażyciu leku

Udział w grupie wsparcia

Codzienne wsparcie w zarządzaniu problemem zdrowotnym

Usługi kontroli zdrowia w domu

Wizyta on-line po godzinach (np. w nocy)

Status zdrowia (ciśnienie krwi, poziom glukozy, puls)

Szkolenie w zakresie schorzenia, które mnie dotyczy

Omówienie wątpliwości z lekarzem

INTELIGENTNA TECHNOLOGIA DLA WYGODY PACJENTA Jak chętnie skorzystał(a)by Pan/i z następujących usług?

2018 Wirtualna pielęgniarka kontrolująca zdrowie / zażywanie leków / chorobę w domu

Urządzenie do badania krwi w domu o szerokim spektrum wyników

Wirtualny doradca do zarządzania zdrowiem / kondycją

Źródło: Accenture, 2018 Consumer Survey on Digital Health.

Badanie przeprowadzono na grupie 7905 respondentów z Anglii, Hiszpanii, Norwegii, Finlandii, Singapuru, Australii, USA.

GLOBALNIE

Norwegia

Finlandia

Hiszpania

Anglia

OSOZ Polska

ROZWÓJ TELEMEDYCYNY W POLSCE KOORDYNOWANA OPIEKA ZDROWOTNA:

PACJENT

ӂ A@#0- &39;õ6 &3 £'0!8A! j '69A' >@2-0- £'$A'2-! j @+3&! &£! 6!$/'2;!

à © REFUNDACJI Z NFZ áV

83)£!0;@0!

-!+239;@0!

2!£-A! '$A'2-' '£'8',!#-£-;!$/! '£'&-!+239;@0! f 30<1'2;!$/!

32-;383>!2-'

Ó&#x201A; TELEKONSYLIUM GERIATRYCZNE Ó&#x201A; TELEKONSYLIUM KARDIOLOGICZNE Ó&#x201A; HYBRYDOWA TELEREHABILITACJA KARDIOLOGICZNA

BARIERY ROZWOJU TELEMEDYCYNY W POLSCE

PRAWNO -SYSTEMOWE

Ó&#x201A; -'96Ã&#x2022;/23à¦&#x201D;à£&#x2014; 68A'6-9Ã&#x2022;> Ó&#x201A; 8!0 9;8!;'+-$A2'+3 63&'/à¦&#x201D;$-! > A!08'9-' )2!293>!2-! ;'£'1'&@$@2@ Ó&#x201A; Ä&#x161;<+- 683$'9 &3&!>!2-! 683$'&<8 1'&@$A2@$, &3

Ó&#x201A; +8!2-$A'2-! !<;3231-- &'$@A@/2'/ £'0!8A! > A!08'9-'

>@9;!>-!2@$, &30<1'2;Ã&#x2022;> Ó&#x201A; -'>@038A@9;!2@ 63;'2$/!Ä&#x161; 683+8!1Ã&#x2022;> 6-£3;!৹3>@$,

Ó&#x201A; #@; 2-90- 63A-31 -2(381!;@A!$/- 6£!$Ã&#x2022;>'0 1'&@$A2@$, Ó&#x201A; +8!2-$A'2-! $A!93>' - ;'8@;38-!£2' &A-!Ä&#x161;!/í$@$, 9@9;'1Ã&#x2022;> Ó&#x201A; <;3231-$A2@ $,!8!0;'8 >&83৹32@$, 9@9;'1Ã&#x2022;> f #8!0

TECHNOLOGICZNE

ࡨ ࡨ

OSOZ Polska

68A'6Ä&#x161;@>< -2(381!$/- 631-õ&A@ 6£!$Ã&#x2022;>0!1- - -$, 68A@+3;3>!2-! &3 68A@9AÄ&#x161;'+3 >Ä&#x161;í$A'2-! > 9@9;'1 $'2;8!£2@ Ó&#x201A; -'6'Ä&#x161;2' >@038A@9;!2-' -9;2-'/í$@$, 6£!Ĥ381 Ó&#x201A; -'>@0>!£-)03>!2@ 6'8932'£ 1'&@$A2@ > A!08'9-' 3#9Ä&#x161;<+- -2(8!9;8<0;<8@ ;'£'1'&@$A2'/ Ó&#x201A; õ0 68A'& 23>í ;'$,23£3+-í Ó&#x201A; -'6'>23à¦&#x201D;à£&#x2014; £'0!8A@ - 6!$/'2;Ã&#x2022;> $3 &3 #'A6-'$A'à¥&#x2DC;9;>! 36-'0-

;'£'1'&@$A2'/ Ó&#x201A; #!>! 68A'& #8!0-'1 )2!293>!2-!

DLA PACJENTA

ࡨ Z WPROWADZENIA ࡨ à ©

ã ࡨâ&#x20AC;« Þ&#x203A;â&#x20AC;¬

ã á

ࡨ

75% PACJENTÃ&#x201C;W MEDICOVER POLSKA 63;>-'8&A-Ä&#x161;3T ৹' <&A-'£32! 638!&! ;'£'1'&@$A2! 83A>-íA!Ä&#x161;! -$, 683#£'1 A&83>3;2@ £<# 908Ã&#x2022;$-Ä&#x161;! 308'9 /'+3 83A>-íA!2-!W

ã

à ©T

ࡨ ¼

T æ

¼ æ

ã ࢰ ¼ æ

RAK PIERSI WZROST LICZBY á ã PACJENTEK

Â&#x17D;Â&#x2030;¦ 5%

'&2@1 A 2!/>!৹2-'/9A@$, '£'1'2;Ã&#x2022;> >6Ä&#x161;@>!/í$@$, 2! A>-õ09A'2-' >@£'$A!£23à¦&#x201D;$- 8!0!

6-'89- 9í 8'+<£!82' #!&!2-! 683)£!0;@$A2'W

-81! 8!9;'8 W W 368!$3>!Ä&#x161;! #!&!2-' 6-£3;!৹3>' A >@038A@9;!2-'1 83A>-íA!à¥&#x2DC; ;'£'1'&@$A2@$, &£! +1-2@ <8Aõ&2-0 l>3/W >!81-à¥&#x2DC;903f1!A<890-'mW 3 683+8!1< A39;!Ä&#x161;@ >Ä&#x161;í$A32' 1-'9A0!20- > >-'0< Â&#x160;Â&#x152;fÂ&#x2039;Â&#x17D; £!;W ('0;'1 /'9; >A839; +8<6@ 8'+<£!82-' #!&!/í$@$, 9-õ 6!à¥&#x2DC; A Â&#x152;¦ &3 Â&#x17D;Â&#x2030;¦W

OSOZ Polska

DLA OS├УB I PLAC├УWEK рби ├б ├ж MEDYCZNE 368!>! '('0;├Х> 0┬г-2-$A2@$, ('0;@>2-'/9A! 683)┬г!0;@0!

SZYBKA DIAGNOZA

TO рби ├г

#!&!2-< A8'!┬г-A3>!2@1 68A'A 29;@;<; !8&-3┬г3+-- '&-$!┬г+38-;1-$9 638├Х>2!23 &>-' 1';3&@ 132-;383>!2-! 68!$@ 9'8$!V

8├Х;9A' ┬г'$A'2-' !6'>2-'2-' 36-'0- 2! >@рз╣9A@1 63A-31-' 9A$A├╡&23ржФргЧ $A!9< 08├Х$'2-' 03┬г'/'0 #2-рз╣'2-' 039A;├Х> ┬г'$A'2-! >-├╡09A'2-' ┬г-$A#@ >@032@>!2@$, ржФ>-!&$A'реШ ├ж!;>-'/9A! 031<2-0!$/!

631-├╡&A@ 3ржФ83&0!1- 1'&@$A2@1-

DLA GOSPODARKI

2┬г-2'

┬О┬еT┬Л┬ж 3$0'; ┬о

─Р-2'

┬Л┬ЙT┬М┬ж

3┬г;'8

-'┬г3&2-3>@ 132-;38-2+ ;'┬г'1'&@$A2@ l 3$0'; ┬оm <13рз╣┬г->-─Ъ 639;!>-'2-' &-!+23A@ < 632!& &><083;2-' >-├╡09A'/ ┬г-$A#@ 6!$/'2;├Х> 2-рз╣ > 68A@6!&0< ;8!&@$@/2'+3 #!&!2-!

3┬г;'8 W

!9;393>!2-' 83A>-├нA!2-! ;'┬г'1'&@$A2'+3

-├╡09A! !0;@>23ржФргЧ A!>3&3>!

8A'$->&A-!─Ъ!2-' 683#┬г'131 963─Ъ'$A2@1V ╙В ;!8A'/├н$' 9-├╡ 963─Ъ'$A'реШ9;>3 ╙В A839; A!$,383>!реШ 2! $,383#@

68A'>┬г'0─Ъ'T +─Ъ├Х>2-' $,383#@ 9'8$!

- <0─Ъ!&< 08├нрз╣'2-! ╙В 392├н$@ &')$@; 0!&8 1'&@$A2@$, 3A>├Х/ 63┬г90-$, 68A'&9-├╡#-38$├Х> 6'$/!┬г-A!$/! 2!83&3>!

10

OSOZ Polska

A@#9A! &-!+23A! - >$A'ржФ2-'/9A' 83A63$A├╡$-' ┬г'$A'2-!

'&<0$/! 039A;├Х> - A>-'09A'2-' &39;├╡6< &3 ┬г'0!8A@ 96'$/!┬г-9;├Х>

3A63$Aõ;@ > Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x2039; 8W 683+8!1 0!8&-3£3+-$A2'/ ;'£'8',!#-£-;!$/- ,@#8@&3>'/ l63Ä&#x161;í$A'2-' 0£!9@$A2'/ 8',!#-£-;!$/- 63A!>!Ä&#x161;3>'/ - ;'£'8',!#-£-;!$/-m 68A'A 29;@;<; !8&-3£3+-- > 2-2-' - )81õ 83f A>-õ09A@Ä&#x161; '('0;@>23à¦&#x201D;à£&#x2014; >@038A@9;!2-! #!A@ Ä&#x161;Ã&#x2022;৹03>'/ Â&#x2030;TÂ&#x152;f083;2-'W -'£3£';2-' #!&!2-! 630!A</íT ৹' 368Ã&#x2022;$A &3#8@$, '('0;Ã&#x2022;> 1'&@$A2@$,T 2!9;í6-Ä&#x161;! 8Ã&#x2022;>2-'৹ 6368!>! /!03à¦&#x201D;$- ৹@$-! 6!$/'2;Ã&#x2022;>W

POSTULATY 1. &83৹'2-' 96Ã&#x2022;/2'/ 9;8!;'+-- &£! 36-'0- A&83>3;2'/ > 3£9$'

<>A+£õ&2-!/í$'/ 83A>-íA!2-! ;'£'1'&@$A2'T #õ&í$'/ >@2-0-'1 3+Ã&#x2022;£232!83&3>'/ &'#!;@ â&#x20AC;&#x17E; 96Ã&#x2022;£2-' &£! &83>-!\W

2. -'A>Ä&#x161;3$A2' 3#/õ$-' )2!293>!2-'1 68A'A >9A@9;0-$,

90<;'$A2@$, 83A>-íA!à¥&#x2DC; ;'£'1'&@$A2@$,W

3.

!6'>2-'2-' >@930-'+3 9;!2&!8&< à¦&#x201D;>-!&$A'à¥&#x2DC; ;'£'1'&@$A2@$, 6368A'A 90<;'$A2í '&<0!$/õ 68A'&9;!>-$-'£- A!>3&Ã&#x2022;> 1'&@$A2@$, 38!A 6!$/'2;Ã&#x2022;>W

4. 303à¥&#x2DC;$A'2-' -2(381!;@A!$/- 9Ä&#x161;<৹#@ A&83>-!W 5.

!6'>2-'2-' 968!>2'+3 - #'A6-'$A2'+3 3#-'+< -2(381!$/- 3 6!$/'2$-' 38!A 13৹£->3à¦&#x201D;$- >@9;!>-!2-! 'f8'$'6;@ - 'f90-'83>!2-!W

6. 96-'8!2-' 83A>3/< 68A'&9-õ#-38$Ã&#x2022;> >&8!৹!/í$@$, 90<;'$A2'

83A>-íA!2-! ;'£'1'&@$A2' > 3£9$' g A+3&2-' A 683/'0;'1 '£'1'&@$@2!W

7. '&23A2!$A2' >90!A!2-' > 68A'6-9!$,T ৹' >9A@9;0-' 393#@

>@032</í$' A!>3&@ 1'&@$A2' 13+í <&A-'£!à£&#x2014; à¦&#x201D;>-!&$A'à¥&#x2DC; ;'£'1'&@$A2@$, A!>9A' >;'&@T +&@ /'9; ;3 A 038A@à¦&#x201D;$-í &£!

6!$/'2;!W

8.

>-õ09A'2-' à¦&#x201D;83&0Ã&#x2022;> 6<#£-$A2@$, 2! >&8!৹!2-' -223>!$/- ;'£'1'&@$A2@$, > 3£9$'W

9. 13৹£->-'2-' >@9;!>-!2-! 'fA>3£2-'2-! 63 A&!£2@1 #!&!2-<

9;!2< 6!$/'2;!W

OSOZ Polska

11

Cyfrowe zdrowie Transformacja zdrowia i opieki na Jednolitym Rynku Cyfrowym.

Wyzwania zdrowotne w Europie S tarzejące się społeczeństwo i choroby przewlekłe obciążają budżety zdrowotne Nierówny dostęp i jakość usług zdrowotnych Niedobór kadr w ochronie zdrowia

Potencjał aplikacji cyfrowych i danych w poprawie zdrowia Efektywne i zintegrowane systemy ochrony zdrowia Personalizowane badania, diagnoza i leczenie Profilaktyka i usługi zdrowotne nastawione na potrzeby mieszkańców

Czego oczekują mieszkańcy UE? 90% TAK

Chcę mieć dostęp do własnych danych zdrowotnych

TWOJA KARTOTEKA ZDROWIA

(co wymaga interoperacyjnych i wysokiej jakości danych zdrowotnych)

80% TAK

Chcę dzielić się danymi zdrowotnymi (jeżeli zostanie zapewniona ochrona danych i prywatność)

80% TAK

Chcę mieć dostęp do informacji na temat jakości leczenia

#DigitalSingleMarket 12

OSOZ Polska

#DigitalHealth

i opieka Wykorzystanie potencjału danych dla wzmocnienia roli mieszkańców i budowy zdrowszego społeczeństwa.

Wsparcie Komisji Europejskiej 1

Bezpieczny dostęp i wymiana danych zdrowotnych Ambicje:

Działania:

Mieszkańcy mają bezpieczny i swobodny dostęp do danych zdrowotnych. Świadczeniodawcy (lekarze, farmaceuci) mogą je przesyłać w granicach UE.

– Mechanizmy dobrowolnej współpracy w ramach badań naukowych i klinicznych

2

– S pecyfikacje bezpiecznej wymiany i dostępu do danych zdrowotnych –P rojekty pilotażowe w zakresie chorób rzadkich i zakaźnych oraz oddziaływania danych

Dane zdrowotne zbierane dla celów naukowych i medycyny personalizowanej Ambicje:

Działania:

Dzielenie się zasobami zdrowia (dane, infrastruktura, ekspertyzy) dla szybszych badań naukowych, diagnozy i leczenia.

–M echanizmy dobrowolnej współpracy w ramach badań naukowych i klinicznych

3

– S pecyfikacje bezpiecznej wymiany i dostępu do danych zdrowotnych –P rojekty pilotażowe w zakresie chorób rzadkich i zakaźnych oraz oddziaływania danych

Cyfrowe narzędzia i dane wzmacniające rolę mieszkańców.

Ochrona zdrowia skupiona na pacjencie Ambicje:

Działania:

Mieszkańcy mogą monitorować zdrowie, modyfikować styl życia, wchodzić w interakcje cyfrowe z lekarzem i opiekunem (sprzężenie zwrotne).

–U łatwianie procesu wprowadzania na rynek rozwiązań cyfrowych, także dla małych i średnich firm, dzięki wytycznym i certyfikatom –W spieranie adaptacji rozwiązań cyfrowych dla zdrowia przez świadczeniodawców i inne organizacje rynku zdrowia, m.in. dzięki wymianie doświadczeń i dobrych praktyk –M obilizacja narzędzi finansowania publicznego cyfrowych narzędzi dla zdrowia, włączając w to fundusze UE

@eHealth_EU

@EU_Health OSOZ Polska

13

technologie Inteligentne szkła kontaktowe Naukowcy pracują nad szkłami kontaktowymi, które dokonają pomiaru poziomu glukozy we krwi na podstawie analizy chemicznej łez. W 2014 roku Google rozpoczął własny projekt w tym zakresie. To duża nadzieja dla diabetyków.

Nanoroboty w ciele człowieka Poruszając się w systemie krwionośnym dostarczą leki precyzyjnie do miejsca choroby. Nad takimi rozwiązaniami pracuje Max Planck Insitute for Intelligent Systems. Miniaturowe roboty będą też udrażniały arterie.

Promieniowanie UV Mały klips naklejany na paznokieć mierzy poziom ekspozycji na promieniowanie UV, przekazuje dane do aplikacji, która następnie pomaga racjonalnie korzystać ze słońca (UV Sense firmy L’Oreal).

Puls, ciśnienie, temperatura To dziś najpopularniejsze urządzenia do monitoringu parametrów zdrowia, jak puls, aktywność fizyczna, a ostatnio coraz częściej – ciśnienie krwi.

Dostępne są już od kilkudziesięciu złotych. Zegarek Apple (Apple Watch) jest w stanie nawet wykrywać migotanie przedsionków.

62%

osób jest zdania, że inteligentne urządzenia ubieralne pozwolą pacjentom lepiej kontrolować własne zdrowie.

60%

jest zdania, że urządzenia ubieralne pomogą w prowadzeniu zdrowszego trybu życia.

90%

osób jest zdania, że inteligentne urządzenia ubieralne pozwolą pacjentom lepiej kontrolować własne zdrowie.

63%

osób jest gotowych dzielić się danymi z urządzeń monitorujących z ubezpieczycielem zdrowotnym.

0,9

17,8

mld USD był warty rynek urządzeń ubieralnych w 2017 roku.

mld USD będzie warty rynek urządzeń ubieralnych w 2021 roku.

Najpopularniejsze aplikacje zdrowotne (% wszystkich użytkowników aplikacji)

59% Fitness

14

OSOZ Polska

52%

Dieta / odżywianie się

36%

Monitoring objawów

28%

Portale pacjenta

25%

Kondycja zdrowotna

ubieralne wearables

Leczenie fobii i lęków Wirtualna rzeczywistość jest stosowana do leczenia m.in. lęku wysokości.

W obecności psychologa i z pomocą technologii wirtualnej rzeczywistości pacjent przenoszony jest w kontrolowane sytuacje wywołujące strach.

W ten sposób uczy się walczyć z emocjami.

Głęboki sen, relaks i walka z depresją Systemy neurostymulacji pomagają w relaksacji, zasypianiu. Przykładem jest urządzenie Muse ułatwiające głęboki relaks i redukcję poziomu stresu.

Niektóre z opasek zakładanych na głowę – certyfikowane jako urządzenia medyczne – pomagają w walce z depresją.

EKG w trybie ciągłym Przykład: QardioCore – bezprzewodowy elektrokardiogram stworzony w celu wykrywania dolegliwości serca i układu krążenia. Można go nosić w wygodny sposób, pozbawiony jest przewodów i plastrów typowych dla tradycyjnego EKG.

Pomiar poziomu glukozy we krwi Wszystko wskazuje na to, że tradycyjne, uciążliwe metody pomiaru oparte na codziennym nakłuwaniu wkrótce odejdą do lamusa. FreeStyle Libre to naklejka na ramię, która pozwala wygodnie, bezprzewodowo prowadzić monitoring cukrzycy. Naukowcy pracują nad coraz lepszymi rozwiązaniami. Jednym z nich jest plaster z mikroigłami, który automatycznie dozuje insulinę lub lek pobudzający jej produkcję w organizmie.

Sensory implantowalne Zamiast zakładanych na nadgarstek zegarków, wszczepiony w ciało sensor, który nieustannie zbiera informacje o parametrach ciała i przekazuje do systemu analizującego odstępstwa w wynikach pomiarów. To przyszłość medycyny.

Firma Proteus wprowadziła pierwszą na rynku inteligentną tabletkę monitorującą przebieg farmakoterapii.

Inteligentny tatuaż Naukowcy z Uniwersytetu w Harwardzie i Massachusetts Institute of Technology opracowali sensor parametrów zdrowia w formie tatuażu. Zmienia on kolor w zależności od np. poziomu niektórych składników chemicznych w skórze. Na Uniwersytecie w Illinois powstał w z kolei elastyczny sensor naklejany na skórę, monitorujący sygnały elektryczne wytwarzane w sercu, mózgu i mięśniach.

Buty naszpikowane technologią Wbudowane w obuwie czujniki monitorują nie tylko aktywność fizyczną, ale również zaburzenia ruchu mogące świadczyć o symptomach choroby.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Raconteur, Accenture, Tractica

OSOZ Polska

15

PERCEPCJA M-ZDROWIA 73% osób nigdy nie używało mobilnych aplikacji zdrowotnych

75% osób korzystających z aplikacji m-zdrowia ma 35 lat i mniej

63% osób nie korzystających z aplikacji rozważa ich pobranie na telefon w przyszłości

60% osób korzystających z aplikacji m-zdrowia sięga do nich rzadziej niż raz w tygodniu

„Tylko 13% użytkowników aplikacji zdrowotnych to osoby w wieku 55+.”

Występują duże różnice w podejściu do m-zdrowia w poszczególnych krajach

Chęć prowadzenia zdrowego trybu życia najbardziej motywuje do korzystania z aplikacji

31% osób skorzystałaby z aplikacji, gdyby sposób postępowania ze zgromadzonymi danymi był bardziej transparentny

Zdecydowana większość osób jest gotowa dzielić się danymi zdrowotnymi do celów naukowych

Zgodność z opinią: „Martwi mnie wiarygodność informacji dostarczanych przez mobilne aplikacje zdrowotne.”

38%

Czy kiedykolwiek korzystałeś / korzystałaś z mobilnej aplikacji zdrowotnej?

36% 30%

32% 22%

20% 15%

Klasyfikacja według państw 40% 35% 27% 19%

Austria

27%

22%

Austria

Bułgaria

Estonia

Francja

Niemcy

Włochy

W. Brytania

18%

Bułgaria

Estonia

Francja

Niemcy

Włochy

W. Brytania

Zgodność z opinią: „Martwi mnie, co dzieje się dalej z informacjami zbieranymi przez aplikacje.”

Klasyfikacja według wieku 40%

41%

39%

35% 28%

25% 20%

21% 16%

13%

16–24

16

OSOZ Polska

25–34

35–44

45–54

55+

Austria

Bułgaria

Estonia

Francja

Niemcy

13%

15%

Włochy

W. Brytania

Raport „Taking the pulse of eHealth in the EU” przedstawia opinie na temat rozwiązań zdrowia mobilnego w 7 państwach Unii Europejskiej: Austrii, Bułgarii, Estonii, Francji, Niemczech, Włoszech i Wielkiej Brytanii. Prezentujemy najważniejsze wyniki badania (ankietę przeprowadzono na grupie 4000 osób w wieku 16 lat i więcej).

Mieszkańcy Bułgarii najchętniej spośród badanych krajów wykorzystują aplikacje do kontaktowania się z lekarzem. Głównym powodem są duże problemy bułgarskiej ochrony zdrowia oraz ograniczony dostęp do lekarzy

Niska wiarygodność danych dostępnych w aplikacjach wzbudza największy niepokój u mieszkańców Austrii (38%), a najmniejsze u Estończyków (15%)

55% osób wskazuje na trzy główne bariery w korzystaniu z aplikacji zdrowotnych: niski stopień wiarygodności, bezpieczeństwo danych, brak certyfikacji ze strony organizacji ochrony zdrowia

Brak zaufania do technologii jest główną barierą ograniczającą zastosowanie aplikacji na szeroką skalę

Najpopularniejsze kategorie mobilnych aplikacji zdrowotnych:

Styl życia i fitness Konsultacje zdrowotne Zdrowie psychiczne Zdrowie kobiet Elektroniczny rekord pacjenta Dieta Lekarz on-line Czy udostępniłby Pan / udostępniłaby Pani dane zdrowotne, gdyby to pomogło w badaniach naukowych nad nowymi metodami leczenia poważnych chorób?

Cel korzystania z mobilnej aplikacji zdrowotnej.

11% Nie wiem

16-24

6% Zdecydowanie nie zgadzam się

25-34

35-44

45-54

55+

26% Zdecydowanie zgadzam się 50%

12% Nie zgadzam się

40% 45% Zgadzam się 30%

20%

Co zachęciłoby Pana/Panią do częstszego zastosowania aplikacji zdrowotnych?

10%

0% Jeżeli aplikacje byłyby weryfikowane przez organizacje systemu ochrony zdrowia Jeżeli lekarze braliby pod uwagę dane z aplikacji (wyniki badań) oraz doradzali, jak je dalej wykorzystać

Źródło: raport „Taking the pulse of eHealth in the EU”, 2017.

15%

17%

Prowadzenie zdrowego stylu życia

Większa Chęć dowiekontrola nad dzenia się własnym czegoś więcej zdrowiem o własnym zdrowiu

Zarządzanie lub monitorowanie choroby

Gromadzenie danych zdrowotnych

Kontakt z lekarzem

Inne

OSOZ Polska

17

NIEWIADOME I TRENDY 2018 Bezpieczeństwo informacji 25 maja weszło w życie Rozporządzenie o Ochronie Danych Osobowych. RODO obnażyło wcześniejsze niedociągnięcia w ochronie danych osobowych pacjentów. Sporo podmiotów medycznych nadal nie dostosowało procedur do nowych przepisów.

E-dokumenty Ruszył długo wyczekiwany pilotaż e-recepty. Od 1 stycznia 2020 r. elektroniczne recepty mają być już wystawiane w każdym gabinecie medycznym. Coraz więcej lekarzy wystawia elektroniczne zwolnienia lekarskie e-ZLA. Te mają zacząć obowiązywać od grudnia 2018 roku.

Nowe strategie Rząd przyjął ustawę o Internetowym Koncie Pacjenta. IKP ma umożliwić pacjentowi dostęp do informacji o udzielonych świadczeniach oraz kwot wydatkowanych na ich sfinansowanie, uczynić łatwiejszym składanie oświadczeń czy wgląd do danych o receptach refundowanych, list oczekujących, skierowań, deklaracji wyboru lekarza, pielęgniarki i położnej POZ.

Jakość w IT Ustawa o jakości w ochronie zdrowia, kwestie bezpieczeństwa danych oraz zbliżająca się elektronizacja dokumentacji wzmocnią znaczenie informatyki w szpitalach. Systemy IT będą coraz bardziej przenikały się z procesami klinicznymi.

Dane oraz ludzie To w bazach danych szpitali ukryta jest wiedza, dzięki której można doskonalić procesy leczenia i zarządzania. Po latach skupiania się na budowie infrastruktury IT, czas na nowe zadania. Wzrośnie rola menedżerów ds. informacji medycznych, naczelnych pielęgniarek i lekarzy ds. IT.

18

OSOZ Polska

Sztuczna inteligencja Czeka nas dynamiczny rozwój aplikacji i narzędzi diagnozujących pacjentów. Podpowiedzą, kiedy należy udać się do lekarza oraz udzielą porady w przypadku dolegliwości nie wymagających interwencji specjalistów.

Liberalizacja przepisów Duże nadzieje związane z e-zdrowiem motywują kolejne kraje UE do zmian przepisów dotyczących m.in. zdalnych konsultacji czy refundacji e-świadczeń. Systemy wspomagania decyzji klinicznych wymagają nowych ram prawnych.

Presja pacjentów Chorzy oczekują sprawnych systemów ochrony zdrowia, łatwego dostępu do konsultacji, nowych możliwości zarządzania własnym zdrowiem, podmiotowego podejścia i personalizacji leczenia. Digitalizacja staje się jednym z najważniejszych postulatów organizacji pacjentów.

Nadchodzą chmury Gromadzenie i przechowywanie danych w chmurze danych (cloud computing) wchodzi – powoli, ale konsekwentnie – do ochrony zdrowia. Przemawiają za nim kwestie bezpieczeństwa i niewykorzystany dotąd potencjał tzw. big data.

„M” jak możliwości Rynek m-zdrowia czekają przetasowania. Ilość aplikacji zdrowotnych przewyższyła popyt, wiele z nich rozczarowała. Czas na nowe rozwiązania kierowane do specyficznych grup pacjentów i narzędzia oparte na sztucznej inteligencji.

OSOZ Polska

19

20

OSOZ Polska

OSOZ Polska

21

RAPORT OECD

ZDROWIE

Występowanie przewlekłej depresji %

mężczyźni

kobiety

Oczekiwania średnia długość życia (rok 1970 i 2015) lata

1970

2015

Główne przyczyny zgonów choroby układu krwionośnego demencja

na 100 000 osób

nowotwory choroby układu oddechowego przyczyny zewnętrzne inne

80,6

Średnia spodziewana długość życia (w latach) w krajach OECD.

Przyczyny zgonów według płci kobiety

mężczyźni choroba Parkinsona umyślne samookaleczanie

choroba niedokrwienna serca

rak jelit choroba Alzheimera

choroba Parkinsona choroba Alzheimera

choroba niedokrwienna serca

demencja umyślne samookaleczanie rak prostaty

wypadki udar mózgu

rak piersi

rak jelit rak płuc

cukrzyca

cukrzyca demencja

POChP

rak płuc

22

OSOZ Polska

POChP

udar mózgu

wypadki

2017 Subiektywne postrzeganie stanu zdrowia dobry i bardzo dobry

% populacji w wieku 15+

satysfakcjonujący

zły i bardzo zły

Nadwaga i otyłość (rok 2015) % populacji w wieku 15+

otyłość (zmierzona)

otyłość (deklarowana)

Odsetek osób palących papierosy 2000

% populacji w wieku 15+

2015

9%

razem

mężczyźni

nadwaga (deklarowana)

Konsumpcja alkoholu wśród dorosłych 2000

litrów/osobę w wieku 15+

Dzienne spożycie owoców % populacji w wieku 15+

nadwaga (zmierzona)

2015

Dzienne spożycie warzyw kobiety

Średnie wydatki na ochronę zdrowia (% PKB). Największe występują w USA (17,2%).

% populacji w wieku 15+

40%

Wydatków na ochronę zdrowia przeznacza się na lecznictwo szpitalne.

razem

mężczyźni

kobiety

85%

5-letnia przeżywalność dla chorych na raka piersi.

Dla raka jelit jest to 60%.

OSOZ Polska

Źródło: Health at a Glance 2017, OECD

23

24

OSOZ Polska 48 48 46 44 43 42 42 42 41

mediana 10 14 12 51

21 8 34

200 18

11 13

1 10

średnia 35

14

59 15 6

27

6

38 37 36 36 36 36 35 33 33 32 31 16

26

21

18 8 2

55 22

26

15 27 31

11

7 17 20

Operacja zaćmy

400

300

300

200

10 0

0

hospitalizacje

5

14

20 8

dni 500 9

22

15

1, 8

8

29

27 10 3

42

19

30 29 28 27 27 27 26 25 25 6

1, 4

1, 4

1, 5

2,6 2, 5

2,4

2, 5

2, 5

2,4 2, 2 2,1

2,7

3, 4

3,1 3,1 3, 0 3, 0 2, 9 2,6

2, 3

2,0

2

mediana 410

40 42 1 13

405

1

3,1

3,7 3, 6 3, 3 3, 2

4,1 3,9 3, 8

4,4 4,4

5, 3 5,1

część 2

237

40 25 28 32 7

290 243

29 19 6

n.a.

42 41 55 76 75 49 79 54 91 92 n.a.

79 97 94 10 8 11 4 n.a.

11 6 13 5 12 5 14 5 70 14 6 13 0 15 0 11 5 15 9 202

20 wizyty ambulatoryjne

nd i Da a Ze nia la nd W ia ło ch Izr y W ie Ka ael lk a na Br da yt F i ani nl a a Au ndi s a Po tr a � u li a No gal rw ia eg W ia Hi ęgr sz y pa OE nia CD Es 16 to n Po ia ls ka Ch il e

8 8 30 1

la

28 10 21

464

9 25 4

wa

dni 500 27 3

No

414

31 9

Ho

400

253

10 stomatologia

13 2

3 28 10

96

12 23 12

82

3 30 30 10 1

3, 0

3

97 12 8

19 16 5

83 10 5 95 11 7

12 2

99 10 3

13 środki terapeutyczne

89 10 4

6 16

93

21 16

89 10 3

14 7

n.a.

14 8

88

leki

64 87

20 7

43

wa

jc ar i Ko a re Gr a ec W ja ęg ry Ch i Ł le Po o t w �u a Hi gal sz ia pa M nia ek sy Izr k Sz ael we c Be ja A u l gi st a ra Isl li a an W dia ło F i ch nl y an Au dia s O E t r ia C No D 3 rw 4 e Es gia to ni Da a Ja nia po n Po ia ls Irl k a an di a H o USA la Sł ndi ow a a C z cja e No K chy wa an Z e ad a la Sł ndi ow a e W i e N nia lk iem a Br cy Lu y t a ke n i m a bu Fr r g an cj a

Sz

4

74 73

13

59 72

3

tw Au a st r N i ia em Sł cy ow e No nia rw eg ia Da ni a Li tw a W ę F i gry nl an di a Tu rc Cz ja ec h W i a Isla y lk nd a B r ia yt an OE ia CD 3 Ka 0 n Po ad �u a ga lia Izr Hi ae sz l pa A u nia st ra li a Ko Sł r e a ow ac N o Ir j a w a lan Z e dia la nd i P a Lu ols ks k em a bu W rg ło ch y Be lg Fr i a an cj a Gr ec ja

16

58

6

n.a.

64

a

60

a

7

cj

16

we

ek sy Po k ls Ka ka na Cz da ec h W y ęg J a ry po Sł n i a ow ac j Ło a tw UWn ie Es a lk a ton Br ia yt an Isl i a a A u ndia st ra Fr li a an O E cja CD Sz 31 we Sł c j a ow en ia Izr ae Gr l ec W ja ło F i chy nl a Hi ndi sz a pa ni a Ko re Irl a an di a Da ni Be a l No gi rw a e Ho gia la nd Ni ia em c Au y Po s t r � u ia S z ga w lia Lu a j c ks a r i em a bu rg

M

3

Ło

0 n.a.

37 24 50 9

Sz

ia

la nd W ia ło W ie K chy lk an a No Br ada wa yta Ze nia la nd i Da a n W ia ę A u gry st ra li a C F i hil nl e Po an d � u ia Hi gal sz ia p No an rw ia e OE gia CD 1 Izr 6 a Es el to n Po ia ls ka

Ho % 100

ni

nd

10 0

to

la

80

Es

Ho

RAPORT OECD

ZDROWIE

Wydatki z własnej kieszeni na usługi medyczne jako % wydatków gospodarstwa domowego (rok 2015)

% 6

5

1

0

Podział wydatków z własnej kieszeni wg kategorii

inne

26 23 20 19 10

56 30

20 29

15

0 16

Czas oczekiwania na zabiegi

Wszczepienie endoprotezy stawu biodrowego

średnia

Ilość przepisywanych na receptę antybiotyków (rok 2015)

DDD na 1000 osób 40

35

30

25

20

10

15

5

0

Źródło: Health at a Glance 2017, OECD

l

A

3, 9

6,0

10 ,1

10

nia

1, 5

1, 4

1, 2

1, 1

1, 2

5, 5

ae

6,4

US

7, 5

2, 8

5

2, 4

14 ,7 14 ,6

2,1

16 ,2 15 ,9 15 ,8

2, 0

17,4

14 ,9

5, 3 5, 2 4,7

19 ,5

3, 2

5,4

23,7

13 ,3

4 4,9

6, 3 6,0 5,9

Liczba absolwentów kierunków medycznych (rok 2015)

15,0

5,7

na 100 000 osób 25

11 ,7

16 ,9

22,1

2000

7, 7

2000

21,3

6,5

8,8 8,7 8,1

7,9

23,1

8 8,0

na 1000 osób 20

7, 9

10 ,3 9,9 9,9

na 1000 osób

24,7

11 ,3 11 ,1 11 ,0

13 ,3

7, 9

23,6

9, 0

11 ,9 11 ,5

10 ,8 10 ,5

11 ,9

8,7

15 ,4

15

8,9

19 ,2

20

9, 3

24,8

25

29,9

30

9,4

28,0

40

34,0

16

41,8

17,3 16 ,7

11 ,3 11 ,2 11 ,0 10 ,7 10,6 10 ,5 10 ,2 10 ,0

26,7

35

31 ,5

14

37,5

12

35,7

15 ,5

2.7

5. 2 4.0

5.8

5.9

5

Da

0 14 ,7

5.3

5.4

6.2

6.2

6.3

6.8

6.8

7. 0

7. 6

7. 9

10

Izr

5

0

re Irla a nd ia Po ls ka an cja Tu rc ja W ło Po chy �u ga li Ka a na d Nie a m c OE y CD 26 W ęg r W Aus y ie lk tra a lia Br yt Sz ania wa jc ar ia Is Lu lan ks dia em bu rg Au st No ria rw eg Fin ia la nd Sz ia we c Ho ja la nd ia

47,2

rw

eg i Da a S z nia we Ho cj la a F i ndi nl a an Fr dia an cj a A u US A S z s tr a w a li a jc ar Be ia l Ni gia e m W ie Ja cy lk p a on Br i yt a a Irl n i a a N o I ndi w a sla a Z e ndi la a nd Au ia st ri Izr a a Lu K a n el ks ad em a b O E urg Po C D � u 35 ga W lia ł Hi och sz y pa n W ia ęg r K y Sł or e ow a en C z ia ec Es hy to n Po ia Sł lsk ow a ac Gr j a ec ja Ch i Ł o le tw Tu a M rcja ek sy k

No

10 .1

10 .2

10 .3

10 .4

10 .4

10 .8

11 .4

12 .2

12.4

12.4

12 .8

12.9

13 .0

13 .0

13 .3

14 .3

15 .6

15 .7

16 .7

17.9

20.4

2000

Fr

2

45,0

45

43,9

2015

ia

16

ia

Liczba konsultacji lekarskich na osobę (lata 2000 i 2015)

nia

6

lg

0

po

2015

Ko

18 ,0

2015

Be

1, 8 1, 8

Liczba lekarzy na 1000 mieszkańców (lata 2000 i 2015)

Ja

wa No jca rw ria eg D ia Islaania Fin nd la ia Nie ndia m Lu Irla cy ks n em dia A u bu s t rg ra lia S z US w A Ja ecja po n No H Be ia wa ola lgia Ze nd la ia Fr ndia a Ka ncja n O E ad Sł CD a ow 3 5 en Ro ia s A W u ja ie C str lk z ia a ec Br h yt y an Lit ia w Po Wę a �u gr g y Es alia to nia S ł Kor ow e a W acja His łoc zp hy a Po nia ls k Izr a Ł o ael t Gr w a M ecja ek s Ch y k in Ch y T ile Br urcja az yli In a die In R do P A K o ne lu zja m bia

Sz

0,3

0,8 0,7

2, 2 2,1 1, 8 1, 8

2,6 2,4 2,4 2, 3

10

an

2, 9

2, 8

1

1, 9

3,9

2,9 2, 8 2, 8

a

13 ,6 13 ,5 13,4 13 ,0 12 ,8 12 ,7 12,4 12 ,3 12 ,1 12 ,1

zp

4

3, 4

2

2, 5

4,3

4,3

2015 2,7

di

n ow ia en i Ł a Po o t w �u a g Au alia st ra l Au ia s H o t r ia la nd C z ia e Sł chy ow ac j W a ę W Hi gry i e sz l k pa a n B r ia yt a Fi nia nl an d Isl ia an d W ia ło c OE hy CD 3 Be 4 lg Ni ia em No c rw y eg Es ia to n M ia ek s Sz yk Sz wec wa ja jc ar Po i a ls Fr ka an cj a Ch il Gr e ec j No a wa Tur k ze ey la nd i Ka a na da Ko re a U J a SA po ni a Izr ae l Sł

Da

an

15

4,1

3, 0

3, 0

3,1

Irl

15

4,0

2000

5,7

2000 2,9

3

4,4

3, 2 3, 2

2000

5,8

3, 4 3, 4 3, 4

20

5,9

coroczne konsultacje na osobę 3, 3 2000

5,9

3,7 3, 5 3, 5 3, 5

6,3

0

6,3

coroczne konsultacje na osobę 18

6,4

3,9 3, 8 3, 8 3,7

5,1

na 1000 osób 7

6,8

6,8

6, 9

7, 4

7, 4

4, 2 4, 2 4,1 4,0

4,6 4,4 4,3

na 1000 osób

6,6

6,8

8,8

8,4

8, 2

10 ,0

4

7, 7

8

10 ,0

Gr e A cja Po u s t � u ria No ga rw lia eg ia L Sz it wa wa jc Sz aria we Nie cja m cy His Ros zp ja a W nia ło Isla chy n Cz dia ec h D y A u an st ia Ho rali la a Sł nd ow ia ac Izr ja Es ael t OE onia CD Fr 3 5 Fin anc la ja nd Ł o ia t W wa ęg No w a B ry elg Z Lu ela ia ks n d em ia b Ir ur W S lan g ie ło dia lk w a e Br nia yt a Ka nia na da J a USA po M nia ek sy Po k ls k Ko a re a K o Ch lu ile m Br bia az yli Ch a in Tu y rc ja RP A In Ind do ie ne zja

5

11 ,1

11 ,8

16 ,0

20

2,7

3,7

6

7, 6

10

11 ,4

12

12 ,7

% 25

His

Ko r Ja ea po n W ia ęg ow ry ac Cz ja ec Nie hy m cy Ro sja Lit wa Tu Ho rcja la n Ka dia His nad zp a Au ania st ra Po lia l OE ska CD 3 Be 2 lg W ia ło Sł ch ow y en Au ia st Es ria to n Fr ia an Isla cja nd ia Lu Ł o ks t w em a bu Irla rg nd ia D Fin ania la No ndia rw Po eg � u ia ga lia S N o z w USA wa ajc Ze aria la nd ia Ch Sz ile we Br cja az y M lia ek sy k Ko RP lu A m bia

Sł

2017 Zatrudnienie w opiece zdrowotnej i socjalnej jako % całkowitego rynku pracy (porównanie lat 2000 i 2015) 2015

0

1,8% Procent lekarzy z zagranicy pracujących w Polsce.

Dla porównania – w Norwegii jest to 38%, Szwecji – 27%, Anglii – 27%, Niemczech – 10%.

Liczba pielęgniarek na 1000 mieszkańców (lata 2000 i 2015) 2015

2015

0

Liczba aptek (rok 2015)

na 100 000 osób

na 100 000 osób 50

OSOZ Polska

25

APLIKACJE trend zdrowia MOBILNEGO M-zdrowie w gruntowny sposób zmienia sposób korzystania z usług medycznych, edukuje w kwestiach profilaktyki, dostarcza informacji, pomaga zarządzać chorobami przewlekłymi.

Jak kształtuje się rynek zdrowotnych aplikacji mobilnych?

325 000 Liczba mobilnych aplikacji zdrowotnych dostępnych na rynku w 2017 roku.

+78 000

Liczba nowych aplikacji wprowadzonych na rynek w 2016 roku.

84 000

Liczba producentów/twórców aplikacji zdrowotnych na całym świecie.

Najwięcej aplikacji dostępnych jest na system Android. W 2015 roku liderem był iOS (Apple).

Eksperci prognozują, że największy potencjał wzrostu aplikacji ma rynek ubezpieczeń zdrowotnych.

„Najatrakcyjniejszymi rynkami dla zdrowia cyfrowego są USA, Wielka Brytania, Niemcy i Izrael.”

Liczba nowych aplikacji rośnie szybciej niż liczba pobrań.

To oznacza powolne nasycanie się rynku m-zdrowia.

Zaostrza się konkurencja w najpopularniejszych dziedzinach jak fitness, sport, zdrowy sen, redukcja stresu. Na sukces mogą liczyć tylko najlepsze rozwiązania. Rośnie zainteresowanie nowymi obszarami, jak zarządzanie chorobami przewlekłymi, sztuczna inteligencja, Internet Rzeczy.

3 600 000 000 Globalna liczba pobrań aplikacji zdrowotnych w 2017 roku (prognoza).

5 400 000 000 Kwota (w USD) zainwestowana w 2016 roku w startupy zajmujące się zdrowiem cyfrowym.

Najpopularniejszym rozwiązaniem zdrowia cyfrowego są narzędzia umożliwiające kontakt z lekarzem.

55% aplikacji osiąga mniej niż 5000 pobrań.

Tylko 1% może liczyć na więcej niż 10 mln pobrań.

26

OSOZ Polska Źródło: “mHealth App Economics 2017”, Research2Guidance

Liczba pobrań aplikacji w latach 2013–2017 (prognoza) dla systemów Android, iOS, Windows i innych.

+16% 3,7

+35%

+7%

3,2

3,0

+36%

Android 2,3

1,7

iOS

Telefony Windows Inne 2013

2014

2015

2016

2017E

Procentowe zestawienie aplikacji generujących określoną liczbę pobrań (w milionach).

55%

24% 9% <5k

5k–50k

6%

50k–100k

100k–250k

2%

1%

2%

0%

1%

250k–500k

500k–1M

1M–5M

5M–10M

>5M

Wielkość rynku i potencjał rynkowy aplikacji zdrowotnych w poszczególnych kategoriach.

1400

Nadciśnienie 1200

1,1 mld WIELKOŚĆ RYNKU

1000

1 mld

800

Choroby układu krążenia

600

600 mln

Otyłość 422 mln

400

300 mln Depresja

200

Cukrzyca

0 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

POTENCJAŁ RYNKOWY

Technologie, które będą miały największy wpływ na zdrowie cyfrowe w najbliższych 5 latach (opinie respondentów).

61% 43% 27%

22%

18%

Internet 5G

Blockchain

Druk 3D

Rzeczywistość wirtualna

IoT

Urządzenia ubieralne

Zdalny monitoring i opieka

8% Sztuczna Inteligencja

Rozwiązania sztucznej inteligencji będą miały dominujący wpływ na rozwój e-zdrowia.

30%

5% Żadne ze wspomnianych

34%

OSOZ Polska

27

Z których z wymienionych obszarów związanych z e-zdrowiem Pan(i) korzystała/chciał(a)by korzystać?

Kto powinien mieć dostęp do informacji o wszystkich przepisanych lekach na receptę? lekarz podczas przepisywania mi leku

89%

ja jako pacjent

61%

55%

inni lekarze, którzy mnie leczą

55%

tylko te osoby, którym ja udostępnię moje dane

odebranie wyników badań laboratoryjnych

1% 1%

83% 79%

73% 68%

uzyskiwanie informacji o dostępności leku w aptece

2%

nie wiem / trudno powiedzieć

33%

52%

poszukiwanie informacji o tym, jak można zdiagnozować chorobę

Kto powinien mieć dostęp do informacji o wszystkich wykupionych lekach na receptę? ja jako pacjent

lekarz specjalista

55% 37%

farmaceuta w aptece, w której kupuję leki

18%

pielęgniarka

11%

kontakty przez Internet z osobami mającymi takie same problemy zdrowotne

10%

8% nie wiem / trudno powiedzieć

Ministerstwo Zdrowia

6%

żadna z powyższych osób / instytucji

5%

inna osoba

2%

nie wiem / trudno powiedzieć

3%

lekarz rodzinny, lekarz podstawowej opieki zdrowotnej

85%

ja jako pacjent

85%

lekarz specjalista

28%

26%

1% 1%

chciał(a)by Pan(i) korzystać

Pacjenci oczekują upowszechnienia m.in. takich e-rozwiązań jak umawianie wizyt przez Internet (90%), odbieranie wyników badań (83%), wyszukiwanie i lokalizowanie świadczeniodawcy (79%).

77%

osoby, którym ja udostępnię moje dane medyczne

55%

farmaceuta w aptece, w której kupuję leki

24%

pielęgniarka

19%

Narodowy Fundusz Zdrowia

Zakładając, że wszystkie dane dotyczące stosowanych leków byłyby gromadzone przez system elektroniczny, w jakim stopniu zgadza się Pan(i) z poniższymi stwierdzeniami?

10%

Ministerstwo Zdrowia

7%

inna osoba

3%

żadna z powyższych osób / instytucji

2%

OSOZ Polska

46%

3% 5%

korzystał(a) Pan(i) w ciągu ostatnich 12 miesięcy

Kto, w przypadku wprowadzenia takiego systemu elektronicznego, powinien otrzymać powiadomienie (alert) o możliwości wystąpienia niebezpiecznych interakcji pomiędzy stosowanymi lekami?

48%

12%

poszukiwanie informacji jak pielęgnować pacjenta

inny cel związany ze zdrowiem

12%

Narodowy Fundusz Zdrowia

15%

porada zdrowotna świadczona np. przez lekarza, psychologa lub dietetyka przez Internet

64%

61%

48% 48%

przeglądanie w portalu Narodowego Funduszu Zdrowia (Zintegrowany Informator Pacjenta) świadczeń medycznych, które zostały mi udzielone 79%

lekarz rodzinny, lekarz podstawowej opieki zdrowotnej

28

64%

poszukiwanie informacji o tym, jak można leczyć chorobę, czy radzić sobie z dolegliwościami

osoby, którym ja udostępnię moje dane medyczne

83%

poszukiwanie opinii o lekarzach, pielęgniarkach i innych pracownikach lub placówkach ochrony zdrowia

15%

żadna z powyższych osób

47%

szukanie poradni, szpitala czy gabinetu

22%

pielęgniarka

nie wiem / trudno powiedzieć

90%

83%

farmaceuta podczas wydawania mi leku

inna osoba

zapisywanie się na wizytę do lekarza, pielęgniarki lub innego zawodu medycznego

1%

chciał(a)bym móc sprawdzić, kto i kiedy przeglądał informację na temat leków jakie stosuję chciał(a)bym mieć możliwość zmiany mojej decyzji o tym, kto może mieć dostęp do informacji na temat leków jakie stosuję chciał(a)bym decydować, kto może mieć dostęp do informacji na temat wszystkich leków jakie przyjmuję 94%

zgadzam się

nie wiem / trudno powiedzieć

95%

96%

97%

98%

99% 100%

nie zgadzam się

Źródło: Fundacja „MY Pacjenci”. Raport „E-zdrowie. Czego oczekują pacjenci?”

E-ZDROWIE OCZEKIWANIA PACJENTÓW

Technologie informacyjno-komunikacyjne wprowadzają nowe możliwości świadczenia usług medycznych. Jakich udogodnień chcieliby pacjenci i co myślą o digitalizacji ochrony zdrowia?

Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy korzystał(a) Pan(i) z Internetu w jakimkolwiek obszarze zawiązanym z ochroną zdrowia?

79%

16%

tak

7%

nie, ale chętnie skorzystał(a)bym z takiej możliwości

2%

nie, nie odczuwam takiej potrzeby

nie wiem / trudno powiedzieć

Czy wyraził(a)by Pan(i) zgodę, aby Pana(i) anonimowe dane medyczne były wykorzystywane w opracowaniach naukowych i informacjach epidemiologicznych?

42%

Zakładając, że wszystkie dane dotyczące zdrowia, chorób, terapii itd. byłyby gromadzone przez system elektroniczny, w jakim stopniu ważne byłyby różne korzyści, jakie dawałby taki system? możliwość osobistego dostępu do moich danych medycznych i zapoznania się z nimi

95%

3%

możliwość dostępu do moich danych medycznych w sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia

95%

3%

możliwość sprawdzenia w łatwy sposób, kto i kiedy przeglądał moje dane medyczne

91%

możliwość zarządzania moimi danymi medycznymi poprzez ich udostępnianie wybranym osobom lub instytucjom

83%

możliwość uzyskania wsparcia od osoby kompetentnej w zakresie samodzielnego zarządzania moimi danymi

zdecydowanie tak

raczej tak

raczej nie

6%

5%

zdecydowanie nie

nie wiem / trudno powiedzieć

Czy uważa Pan(i), że powinien istnieć system elektroniczny, który gromadzi informacje o wszystkich stosowanych lekach na receptę?

44% 33%

zdecydowanie tak

raczej tak

raczej nie

6%

6%

zdecydowanie nie

nie wiem / trudno powiedzieć

Czy chciał(a)by Pan(i) mieć łatwy dostęp do informacji, w której aptece w okolicy znajduje się lek, który chciał(a)by Pan(i) kupić?

chciał(a)bym, aby system informował lekarza wystawiającego receptę, że przepisuje mi leki, których nie powinno się stosować z innymi lekami, które stosuję

98%

1%

chciał(a)bym, aby system informował mnie, że mam przepisane leki, których nie można stosować równocześnie

98%

1%

chciał(a)bym, aby w przypadku awarii dostępu do systemu informatycznego nadal istniała możliwość wykupienia leków z refundacją

98%

zdecydowanie tak

raczej tak

chciał(a)bym mieć możliwość wydruku z takiego systemu aktualnej listy moich leków z dawkowaniem i porami ich przyjmowania (moja lista leków)

1%

1%

1%

zdecydowanie nie

nie wiem / trudno powiedzieć

3%

94%

chciał(a)bym otrzymywać od takiego systemu informację, jak można zmniejszyć moje wydatki na leki, które stosuję (tańsze odpowiedniki)

3%

91%

4%

87% 82%

84%

zgadzam się

raczej nie

1%

96%

80%

22%

nieważne

W jakim stopniu zgadza się Pan(i) z poniższymi stwierdzeniami dotyczącymi elektronicznego systemu gromadzącego informacje o zażywanych lekach?

chciał(a)bym, żeby taki system powiadamiał mnie o kończącym się zapasie leku, jaki stosuję

75%

14%

nie wiem / trudno powiedzieć

chciał(a)bym mieć możliwość przedłużenia za pomocą takiego systemu recept na leki, które stosuję, bez wizyty u lekarza

10%

14%

76% ważne

12%

11%

80%

możliwość dokonywania zmian w moich danych medycznych, np. ich korygowania lub usuwania

35%

7%

7% 86%

88%

90%

92%

94%

nie wiem / trudno powiedzieć

96%

98%

100%

nie zgadzam się

77% badanych uważa, że powinien istnieć system elektroniczny, który gromadzi informacje o wszystkich stosowanych lekach na receptę.

OSOZ Polska

29

TECHNOLOGIE

W ŻYCIU CODZIENNYM Co Europejczycy sądzą o robotyzacji i digitalizacji?

Wyniki badania Eurobarometr przeprowadzonego w marcu 2017 roku na grupie 27 901 osób z 28 państw UE.

Źródło: „Attitudes towards the impact of digitisation and automation on daily life”, Special Eurobarometr 460; grafika: designed by iconicbestiary / Freepik

30

OSOZ Polska

Jaki jest Twój stosunek do robotyki i sztucznej inteligencji?

nie wiem 9%

Czy zgadzasz się, że posiadasz odpowiednią znajomość technologii cyfrowych do wykonywania swojej pracy? nie wiem 3% całkowicie się nie zgadzam 7%

bardzo pozytywny 10%

bardzo negatywny 8%

raczej się nie zgadzam 10%

umiarkowanie negatywny 22%

zgadzam się całkowicie 44%

umiarkowanie pozytywny 51% raczej się zgadzam 36%

Jaki wpływ będą miały technologie cyfrowe na: ekonomię

23

jakość Twojego życia

17

społeczeństwo

bardzo pozytywny

52

50

15

umiarkowanie umiarkowanie pozytywny negatywny

10

14

49

bardzo negatywny

4

20

to zależy

5

2

2

8

5

3

7

2

6

3

nie wiem dostatecznie dużo o nowych technologich

Czy roboty i sztuczna inteligencja zabierają ludziom pracę?

Większość badanych twierdzi, że technologie cyfrowe będą miały pozytywny wpływ na nasze życie.

nie wiem

Czy zgadzasz się, że roboty i sztuczna inteligencja są czymś dobrym dla społeczeństwa, ponieważ pomagają w pracy i w domu?

nie wiem całkowicie się nie zgadzam 4% 5% zgadzam się całkowicie 35%

raczej się nie zgadzam 19%

3

całkowicie się nie zgadzam 7%

nie wiem 6%

zgadzam się całkowicie 21%

raczej się nie zgadzam 19% raczej się zgadzam 47% raczej się zgadzam 37%

Jakbyś się czuł/czuła, gdyby roboty wykonywały poniższe czynności?

35

pomoc robota w pracy zawodowej otrzymywanie przesyłek z pomocą drona/robota

jazda autonomicznym samochodem

19

35

towarzystwo robota w przypadku niedołężności albo w podeszłym wieku operacja medyczna przeprowadzona przez robota

22 47 20

26

19 30

16

26 24 22

18 15 17

37

3

3

28

3

3

41

2

2

51

2

2

50

2

2

51

3

2

56

3

2

1

2

58

2017 2014 całkowicie komfortowo

umiarkowanie komfortowo

całkowicie niekomfortowo

to zależy

nie wiem OSOZ Polska

31

Globalna perspektywa zdrowia Jak pokazują statystyki, najbliższe lata oznaczają nieustanny wzrost kosztów usług zdrowotnych.

Stabilne systemy ochrony zdrowia potrzebują innowacyjnych rozwiązań technologicznych i reformy modeli świadczenia usług. E-zdrowie przywraca centralną rolę profilaktyce i opiece personalizowanej, big data dostarcza danych do badań nad nowymi lekami, elektroniczne konta pacjentów racjonalizują proces opieki.

Ochrona zdrowia sięga do nowych metod leczenia, diagnozy oraz edukacji pacjentów.

Skumulowany roczny wskaźnik zmiany 7,70

gospodarka w okresie przejściowym

8,29 4,81

Europa Zachodnia

5,14

Ameryka łacińska

(0,7%)

2,81

Ameryka Północna

Azja i Australazja

(0,7%)

2,91

(0,3%)

2,01 2,09

(0,4%)

2,12 2,05

(0,3%) 2020

2010

Liczba szpitali w poszczególnych regionach w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. Porównanie lat 2010 i 2020.

Sekwencjonowanie nowej generacji, dzięki któremu możliwe będzie opracowanie skuteczniejszych testów medycznych, szybka diagnoza i precyzyjny dobór leku dla pacjenta.

Kliniki „detaliczne” świadczące usługi w miejscu zamieszkania, po niskich kosztach, w dogodny sposób.

Telezdrowie oferujące dogodny sposób świadczenia usług na odległość, poprawiające dostęp do usług medycznych, wzmacniające samoopiekę.

32

OSOZ Polska

Druk 3D wprowadzający indywidualizację w produktach medycznych, jak np. personalizowane protezy.

Ochrona zdrowia będzie wypychana z drogich szpitali do tańszej podstawowej opieki zdrowotnej i domu pacjenta.

Na ten trend najsilniej wpłyną nowoczesne terapie lekowe oraz technologie informacyjno-komunikacyjne: telemedycyna, teleopieka, zdalny monitoring.

W Europie zachodniej liczba szpitali w latach 2010–2020 spadać będzie o 0,7% rocznie.

Immunoterapia, czyli leki pobudzające system odpornościowy do walki z chorobą.

Wiąże się z nimi duże nadzieje w walce z rakiem.

10 TECHNOLOGII DLA LEPSZEGO ZDROWIA

Biosensory i trackery pozwalają monitorować coraz więcej parametrów zdrowia, szybciej wykrywać rozwój choroby i interweniować na wczesnym etapie.

Media społecznościowe.

Informacje o stylu życia pacjentów i zachowaniach mogą być pomocne w precyzyjnym śledzeniu trendów zdrowotnych.

Systemy sztucznej inteligencji przetwarzające dane z dużą większą szybkością niż człowiek.

Zastosowanie: precyzyjna profilaktyka i leczenie.

Diagnostyka w miejscu świadczenia usług. Miniaturyzacja urządzeń laboratoryjnych pozwala wykonywać badania w gabinecie lekarza, w domu, w karetce pogotowia.

Rzeczywistość wirtualna (VR) sprawdzi się przykładowo w leczeniu lęków, fobii, dolegliwościach psychicznych, łagodzeniu bólu, symulacji operacji i edukacji medycznej.

Wydatki na zdrowie liczone jako % Produktu Krajowego Brutto (PKB) powinny wolno rosnąć – z szacowanych 10,4% w 2015 roku do 10,5% w 2020 roku. Wydatki państwa na zdrowie będą szybciej rosły w krajach o niskich dochodach w porównaniu z pozostałymi grupami.

Choroby niezakaźne rosną w siłę w wyniku m.in. szybkiej urbanizacji, siedzącego trybu życia, zmian w diecie i rosnącego odsetka osób otyłych.

Do 2020 roku, 50% wydatków na zdrowie – około 4 biliona $ – będzie przeznaczane na trzy wiodące przyczyny zgonów: choroby układu krążenia, nowotwory, choroby układu oddechowego.

W okresie od 2015 do 2020 roku występowanie demencji nasili się w każdym regonie świata. Według prognoz, w 2015 roku na demencję chorować będzie 46,8 miliona osób. Ta liczba będzie się prawdopodobnie podwajała co 20 lat, osiągając 74,7 miliona w 2030 roku i 131,5 miliona w 2050 roku.

Według prognoz, do 2020 roku globalne wydatki na ochronę zdrowia osiągną 8,7 biliona $ – z 7 bilionów w 2015 roku. Wzrost napędzać będą rosnące koszty leczenia w powiązaniu z rosnącymi kosztami laboratoryjnymi i wydłużającą się średnią długością życia.

Spodziewana długość życia do 2020 roku wzrośnie o 1 rok, co spowoduje wzrost odsetka osób w wieku 65+ o 8%, z 559 milionów w 2015 roku do 604 milionów w 2020 roku.

Najwięcej osób z cukrzycą żyje w Chinach i Indiach, odpowiednio 110 milionów i 69 milionów. Globalnie liczba wzrośnie z obecnych 415 milionów do 642 milionów w 2040 roku.

Choroby zakaźne nadal dziesiątkują społeczeństwa na całym świecie. HIV-AIDS zarażonych jest 36,9 miliona osób na świecie, z czego 70% z nich żyje w obszarze Afryki Subsaharyjskiej. Największym zagrożeniem w Ameryce Łacińskiej jest wirus Zika wywołujący mikrocefalię.

Źródło: 2017 health care outlook. Making progress against persistent challenges, Deloitte.

OSOZ Polska

33

34

OSOZ Polska

Opiekun 2.0 Ochrona zdrowia cierpli na niedobór kadr medycznych, a w związku ze starzeniem się społeczeństwa należy spodziewać się gwałtownego wzrostu popytu na opiekunów i pielęgniarzy. Seniorom doskwiera coraz częściej samotność, która staje się dotkliwym problemem społecznym.

Naukowcy, futurolodzy i inżynierowie pokładają spore nadzieje w robotach medycznych. Kolejne prototypy pomagają chorym i osobom starszym w codziennych czynnościach, potrafią dotrzymać towarzystwa, zabawiając rozmową i okazując podstawowe emocje.

Zdjęcie: SoftBank Robotics

OSOZ Polska

35

36

OSOZ Polska

OSOZ Polska

37

Sztuczna inteligencja i robotyka w ochronie zdrowia już dziś diagnozują pacjentów w ich domach, wspomagają prace naukowe nad innowacyjnymi lekami, pozwalają opracowywać nowe metody leczenia, monitorują przebieg chorób przewlekłych. Jaka będzie ich przyszłość?

edukacja

badania

leczenie

screening

diagnoza

decyzje

„Z systemów sztucznej inteligencji korzystamy codziennie, przykładowo szukając informacji w Google.”

ODSETEK OSÓB, KTÓRE CHCIAŁYBY ZAANGAŻOWANIA SYSTEMÓW SZTUCZNEJ INTELIGENCJI I ROBOTYKI W KWESTIACH ZWIĄZANYCH Z ICH ZDROWIEM

54%

38%

tak

NIE

80%

opieka

AI i ROBOTYKA prewencja

sztuczna Do takiego odsetka danych w ochronie zdrowia nie ma dostępu ze względu na niekompatybilność informacji oraz systemów, które je przetwarzają.

DeepMind Health to projekt Google realizowany z naukowcami, lekarzami i pacjentami brytyjskiego NHS, oparty na uczeniu maszynowym i sieciach neuronowych.

Cel: wspomaganie decyzji klinicznych, przyspieszenie diagnozy i tym samym skrócenie czasu od rozwoju choroby do jej leczenia.

6662

RYNEK SYSTEMÓW SZTUCZNEJ INTELIGENCJI DO ZASTOSOWAŃ W OCHRONIE ZDROWIA (wartość w mln USD)

664 2014

7% ani tak, ani nie

POSTRZEGANE KORZYŚCI Z ZASTOSOWANIA AI I ROBOTYKI W OCHRONIE ZDROWIA 0

Według struktury wieku 0

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

25–34

Szybsza i precyzyjniejsza diagnoza

30%

31%

Lepsze rekomendacje w zakresie leczenia

27%

Posiadanie osobistego specjalisty-doradcy, dostępnego o każdym czasie

27% 20%

Przeprowadzanie testów i operacji z większą dokładnością niż człowiek Żadna z opcji

45–54 Nie wiem

OSOZ Polska

20%

34%

Mniej błędów niż w przypadku lekarzy

35–44

38

10%

Łatwiejszy / szybszy dostęp do usług ochrony zdrowia

18–24

55+

2021

17% 4% 13%

TAK NIE

Brak korzyści

17%

40%

inteligencja

nowa koncepcja zdrowia

Roboty towarzyszą ochronie zdrowia od 30 lat.

Pierwszym z nich był system PUMA stosowany w operacjach urologicznych w latach 80-tych.

Najpopularniejszym jest z kolei da Vinci (3803 roboty działające na całym świecie w 2016 r.).

RoBear podnosi i przenosi pacjentów ograniczonych ruchowo, Veebot pozwala pobierać krew szybciej i precyzyjniej niż człowiek, KASPAR wspomaga terapię dzieci z autyzmem.

Według California Biomedical Research Association, średni czas od rozpoczęcia prac naukowych nad lekiem do jego dostępności dla pacjenta wynosi 12 lat. Tylko 1% leków, które weszły do fazy badań przedklinicznych, przechodzi do testów klinicznych na ludziach. Cały proces opracowania jednego medykamentu kosztuje średnio 359 mln USD. Nadzieją na skrócenie tego czasu, zmniejszenie kosztów i większą dostępność leków są badania realizowane przez systemy AI.

Według American Cancer Society, w USA co roku wykonuje się 12,1 mln badań mammograficznych.

Spora część wyników jest błędna – jedna na dwie zdrowe kobiety otrzymuje diagnozę, że jest chora.

Zastosowanie sztucznej inteligencji pozwoliłoby przyspieszyć analizę obrazów 30-krotnie oraz zwiększyć precyzję wyników do 99%.

„Prognozuje się, że wartość rynku robotów rehabilitacyjnych wzrośnie z 203 mln USD w 2014 roku do 1,1 mld w 2021 roku.”

OSOZ Polska Źródło: „Why doctor? Why AI and robotics will define New Health”, PwC, czerwiec 2017

39

Indeks innowacyjności państw według metodologii Komisji Europejskiej w 2015 r.

Aktualnie Polska znajduje się w grupie tak zwanych krajów doganiających pod względem innowacyjności w Unii Europejskiej. Jej współczynniki są wprawdzie poniżej średniej, ale zauważalna jest stała tendencja wzrostowa.

Źródło: https://ec.europa.eu/growth/industry/innovation/facts-figures/scoreboards/ 0,6

0,8

Wydatki R+B w relacji do PKB w wybranych krajach w latach 2000-2010 (%) Źródło: M. Bukowski, A. Szpor, A. Śniegocki, Potencjał i bariery polskiej innowacyjności, Warszawa 2012

2000

2010

4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5

skromni innowatorzy

PROFILAKTYKA FINANSOWANIE – lepsze wykorzystanie środków dostępnych w systemie – wprowadzenie konkurencji dla NFZ – większe finansowanie badań i nauki – płacenie za sukces terapii (success fee) – brak limitacji budżetowej dla ochrony zdrowia – ograniczenie biurokracji

W O

AN

IE

BA DA N IE

Ó

W Z

TESTY PRZED KLINICZNE

ER TWI PO J-

DZENIE -

PR OJ EK T

Rumunia

WYNALAZEK + PROTOTYP

W

A

E NI

– zastosowanie rozwiązań technologicznych na szerszą skalę pozwoli z jednej strony ograniczyć koszty funkcjonowania systemu, a z drugiej umożliwi szybszą realizację usług medycznych – recepty elektroniczne – korzystanie z rozwiązań telemedycyny – upowszechnienie rejestracji elektronicznej do lekarzy

TESTY KLINICZNE

TO

DA BA

PRZEPROJEK

NIE - DAN E

A

A-

OSOZ Polska

Łotwa

ODKRYCIE

IZ AL N

40

Grecja ***

ETAPY PRAC NAD ROZWOJEM INNOWACYJNEJ TERAPII CZY TECHNOLOGII W SEKTORZE ZWIĄZANYM Z OCHRONĄ ZDROWIA

YJNE - PRZE TOR PR RA OJ EK BO LA T

– dostawa leków do domu – lepsze wykorzystanie mechanizmu risk sharing przy refundacji – wykorzystanie mechanizmu success fee przy refundacji

Bułgaria

W Polsce przedsiębiorstwa na badanie i rozwój wydają jedynie 18% średniej unijnej, a w rankingach światowych inwestorów w B+R nie ma ani jednego polskiego przedsiębiorstwa. W 2011 roku całkowite nakłady na B+R wyniosły 2 mld 185 mln zł.

Biorąc pod uwagę przychody netto ze sprzedaży, intensywność nakładów na badania i rozwój wyniosła 0,49%.

TECHNOLOGIA

FARMACJA

Słowacja

Litwa

Polska

Rosja

Węgry

Włochy

Hiszpania

Czechy

Chiny **

Estonia

* 2009 r.; ** Chiny bez Hong Kongu (lata 2001 i 2008); *** lata 1999 i 2007

Głównym skutkiem wdrożenia zmian w sektorze ochrony zdrowia w Polsce powinien być „prosty, łatwy, tani i szybki dostęp do usług medycznych dobrej jakości”. Aby to osiągnąć zaproponowane zostały 4 grupy tematyczne możliwych rozwiązań:

Zapewni zmniejszenie liczby pacjentów, dzięki czemu dostęp do usług będzie szybszy i łatwiejszy. Działania profilaktyczne pozwolą również ograniczyć koszty terapii, które zostałyby poniesione, gdyby profilaktyki nie było (tani dostęp). Jednocześnie, np. dzięki mniejszej liczbie pacjentów, lekarze będą mogli poświęcić więcej czasu dla każdego ze swoich pacjentów, co poprawi jakość usług.

Rodzaje proponowanych działań w ramach profilaktyki: – wyższe skladki/koszty leczenia dla osób nieppoddających się badaniom profilaktycznym – promowanie dotarcia do zakładu pracy rowerem lub spacerem (w postaci wliczania np. 30 min. takiego spaceru/jazdy rowerem do czasu pracy lub w formie dodatkowych bonusów) – wydłużenie urlopu lub skrócenie czasu pracy, zapewniając pracownikom czas na odpoczynek, aktywność fizyczną – programy na rzecz aktywności fizycznej dla firm (np. firmy, które wprowadzają takie programy płacą niższe składki zdrowotne na swoich pracowników)

Portugalia

Wielka Brytania

UE-27

umiarkowani innowatorzy

Irlandia

Słowenia

USA *

Francja

Dania

Finlandia

mocni innowatorzy

Niemcy

0

liderzy innowacji

RO

0,4

IE

0,2

AN W O

0,0 Szwajcaria Szwecja Dania Finlandia Niemcy Holandia Irlandia Belgia Wielka Brytania Luksemburg Austria Izrael Islandia Francja [EU28 – średnia] Słowenia Norwegia Cypr Estonia Malta Czechy Włochy Portugalia Grecja Hiszpania Węgry Słowacja Serbia Polska Litwa Łotwa Chorwacja Turcja Bułgaria Macedonia Rumunia Ukraina

DECYZJA REGULACYJNA WPROWADZENIE PRODUKTU NA RYNEK MONITORING SPRZEDAŻY / WDROŻENIA

INNOWACJE W OCHRONIE ZDROWIA

Kapitał ludzki jest uznawany jako kluczowy czynnik rozwoju współczesnej gospodarki. Dlatego jednym z istotnych priorytetów strategii rozwoju gospodarczego państwa jest kwestia poprawy zdrowia i kondycji społeczeństwa. Podkreśla się, że zdrowi obywatele pracują wydajniej i dłużej, są bardziej kreatywni, innowacyjni oraz zadowoleni z pracy i z życia. Generują znacznie większe dochody indywidualne oraz dla gospodarki. Ochronę zdrowia należy zatem traktować jako inwestycję w człowieka i w państwo, a nie jako źródło znacznych wydatków budżetowych. dr hab. profesor nadzwyczajny Joanna Cygler, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Ekspert Instytutu Innowacyjna Gospodarka

POSTULATY INNOWACYJNEJ OCHRONY ZDROWIA

Liczba naukowców na 1000 zatrudnionych, 2014 Źródło: https://ourworldindata.org/research-development-engineers-scientists/

Na zdrowie należy patrzeć nie tylko jako stan pożądany, który przynosi wymierne korzyści w aspekcie społeczno-gospodarczym, ale również należy rozważyć je w kontekście strat, jakie wynikają z jego braku.

naukowcy na tysiąc zatrudnionych

15

Wydatki na ochronę zdrowia nie powinny być postrzegane w charakterze ograniczenia dostępnego budżetu czy kosztów, a w charakterze inwestycji w jeden z głównych czynników rozwoju państwa, czyli kapitał ludzki.

10

Poziom zdrowia społeczeństwa jest ściśle związany z poziomem rozwoju gospodarczego. Zdrowe, zdolne do pracy i długo żyjące społeczeństwo jest w stanie wytworzyć więcej dóbr i usług, co ma bezpośredni wpływ na rozwój. Natomiast wysoki poziom rozwoju stwarza możliwość przekazywania większych środków na sektor ochrony zdrowia, badania nad nowoczesnymi substancjami oraz typami terapii.

5

0 0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

GERD jako % GDP

USA

Japonia Turcja

Chiny Szwecja

Niemcy Czechy

Francja Polska

Korea Płd.

Rumunia

Odsetek firm prowadzących działalność innowacyjną w latach 2008–2010 Źródło: „Świt innowacyjnego społeczeństwa. Trendy na najbliższe lata” pod red. P. Zadury–Lichoty, 2013 Bułgaria Polska Łotwa Rumunia Węgry Litwa Słowacja Hiszpania Malta Wielka Brytania Cypr Słowenia Czechy Francja Dania Finlandia Włochy Austria Holandia Estonia Irlandia Szwecja Portugalia Belgia Islandia Luksemburg Niemcy

27% 28% 30% 31% 31% 34% 36% 41% 42% 44% 46% 49% 52% 53% 55% 56% 56% 56% 57% 57% 60% 60% 60% 61% 64% 68% 79%

Rosja

Bezpośrednim beneficjentem innowacji w ochronie zdrowia jest pacjent, jednak ostatecznie korzyści odnosi kraj, ponieważ zdrowsi obywatele generują więcej wpływów do budżetu państwa są motorem szybszego rozwoju gospodarczego.

Potrzeba poprawy innowacyjności sektora farmaceutycznego jest koniecznością. Starzejące się społeczeństwa, przenoszenie chorób, wzrastająca odporność wirusów i bakterii na istniejące leki to tylko niektóre dowody, że poprawa innowacyjności systemu ochrony zdrowia leży w wyższym interesie społecznym. Innowacyjne rozwiązania w sektorze ochrony zdrowia przyczyniają się przede wszystkim do wydłużenia i poprawy jakości życia pacjentów.

Musimy traktować zjawisko innowacyjności w sposób holistyczny, w oparciu o współpracę takich interesariuszy, jak Ministerstwo Rozwoju, Urząd Patentowy, Ministerstwo Zdrowia, Ministerstwo Finansów, ekonomiści, prawnicy, inżynierowie, biznes zarówno polski jak i duże międzynarodowe korporacje oraz instytucje otoczenia biznesu.

Polska ma większą szansę na innowacyjność w wyrobach medycznych niż w produktach leczniczych. Kreowanie autentycznej innowacji farmaceutycznej jest ogromnie kosztowne.

Silny związek między skalą publicznych wydatków na B+R, a liczbą globalnych innowatorów wskazuje wyraźnie na znaczenie, jakie proinnowacyjna orientacja polityki publicznej ma dla budowy międzynarodowego potencjału konkurencyjnego poszczególnych gospodarek.

Za główne bariery na drodze do rozwoju innowacyjności należy uznać brak długofalowej strategii rządu, silosowość instytucji i instytutów naukowych, niedofinansowanie sektora ochrony zdrowia oraz sektora R&D, brak holistycznego ekosystemu wspierającego rozwój innowacji, nieefektywne alokowanie środków, brak polityki w obszarze wdrażania innowacji i udostępniania polskim pacjentom innowacyjnych rozwiązań. Źródło: „Innowacyjność w sektorze ochrony zdrowia w Polsce”, INGOS, 09/2016

OSOZ Polska

41

DEMOGRAFIA I ZDROWIE LICZBA MIESZKAŃCÓW

WYDATKI NA OCHRONĘ ZDROWIA

38,5 miliona

6,3% PKB

DEMOGRAFIA

43,5% (25–41 lat) 16,26% (65+) PRZEWIDYWANA DŁUGOŚĆ ŻYCIA (2016)

73,7 lat (mężczyźni) 81,7 lat (kobiety)

Średnia EU 9,9% WYDATKI NA OCHRONĘ ZDROWIA (PUBLICZNE I PRYWATNE) NA MIESZKAŃCA W 2015 ROKU

1259 EURO Średnia EU 2781 EURO WSPÓŁCZYNNIK WZROSTU WYDATKÓW NA OCHRONĘ ZDROWIA NA OSOBĘ (2009-2015)

2,0 Średnia EU 0,7

SYSTEM I WYZWANIA LICZBA LEKARZY

2,22 / 1000 osób LICZBA PIELĘGNIAREK

5,2 / 1000 osób LICZBA ŁÓŻEK SZPITALNYCH

6,5 / 1000 osób E-ZDROWIE W POLSCE GDYBY WDROŻONO ROZWIĄZANIA E-ZDROWIA NA SZEROKĄ SKALĘ… z usług lekarzy mogłoby skorzystać

2% pacjentów więcej oraz można by zaoszczędzić około

0,36% PKB INFORMACJI O ZDROWIU SZUKA W INTERNECIE

40% osób LICZBA OSÓB REZERWUJĄCYCH WIZYTĘ PRZEZ INTERNET LUB Z POMOCĄ APLIKACJI MOBILNEJ

7% (średnia EU: 13%) 42

OSOZ Polska

98% osób w Polsce jest gotowych udostępniać swoje dane w aplikacjach zdrowotnych. Tylko 2% ma obawy z tym związane. Źródło: Raport Polityka Insight „Transforming eHealth into a political and economic advantage”.

Wykorzystano grafikę: designed by starline / Freepik.

polska

krajobraz e-zdrowia

Dziedzina zdrowia cyfrowego w Polsce wchodzi w fazę rozwoju dzięki centralnym projektom digitalizacji oraz inicjatywom i produktom innowacyjnych firm. Apetyt na e-zdrowie ma coraz więcej start-upów i organizacji spoza branży zdrowia.

Dania Islandia Finlandia Szwecja

To najbardziej rozwinięte pod względem e-zdrowia kraje w EU. Na przeciwnym biegunie znajdują się: Francja, Włochy, Belgia i Niemcy.

2:1

Według badań, inwestycje z dziedziny e-zdrowia zwracają się dwukrotnie w okresie 5 lat. Popularyzacja rozwiązań e-zdrowia mogłaby doprowadzić do spadku nakładów na zdrowie w krajach EU o średnio 0,31% PKB.

3-5% Szacowany wzrost wydajności w ochronie zdrowia w przypadku zastosowania narzędzi e-zdrowia. Szwedzcy lekarze oceniają, że e-recepta pozwala im zaoszczędzić 30 minut dziennie. Podobne wnioski płyną z badań wdrożenia elektronicznej recepty w Estonii.

INDEKS ROZWOJU E-ZDROWIA (punkty) 9,2 7,9

7,5 7,4 7,4 6,3 6,3 6,2 6,1 6,1

jest standardem w Danii, Islandii, Szwecji, Estonii i Chorwacji. W tych krajach 100% recept jest wystawianych elektronicznie.

5,2 4,2

3,9 3,9 3,8

3,3 3,3

3,0 3,0 2,9 2,8 2,8

2,7 2,5

2,4 2,4 2,2 2,2

2,1 1,5 1,4

1,0

0,7 0,5

0,1 0

Da Isl nia a Fin ndia la Hi ndi sz a pa Sz nia Sz wec wa ja jc a Es ria t W No oni ie r w a lka e Br gia yt Ho ania Ma lan ce dia Ch don or ia w Po ac rtu ja ga li Be a lg Bo ia śn L it w ia iH a er Tur ce cj go a wi W na ło c Fr hy an Ni cja em c Ło y Sł twa ow en Cz ia e Ru chy m un Se ia rb W ia Sł ęgry ow a Irl cja an d Au ia st ri Lu M a ks alt em a bu r Gr g ec ja Cy Po pr lsk B a Cz ułga ar ria no gó Al ra ba ni a

E-recepta

5,8

Źródło: Special Eurobarometer 460

OSOZ Polska

43

cyfrowa Jak nowe rozwiązania cyfrowe wpływają na życie mieszkańców Europy?

Jaki mamy do nich stosunek? Przedstawiamy wyniki badania EUROBAROMETR. Ankieta przeprowadzona na 27 901 mieszkańcach UE z 28 krajów (rok 2017).

Ile razy w ostatnich 12 miesiącach skorzystałeś / skorzystałaś on-line z usług ochrony zdrowia jako substytut wizyty lekarskiej lub szpitalnej (np. konsultacja on-line, e-recepta itd.)?

0

20

raz

5

dwa razy

6

40

60

80

opieka Procent mieszkańców EU, którzy w ostatnim roku korzystali z e-usług zdrowotnych. Najwięcej w Estonii, Finlandii (49%) i Danii (42%), najmniej na Malcie (6%), Węgrzech i Niemczech (7%). W Polsce – 14%. Pod względem grupy wiekowej do e-zdrowia najrzadziej sięgają osoby w wieku 55+.

18%

100

raz

1

0

dwa razy

1

1

1

trzy lub więcej razy

0

2

1

0

1

nigdy

1

0

nie wiem

0

1

1

4

1

2

1

0

0

1

0

3

1

1

1

1

3

50 51 57 66 70 73 73 75 77 77 78 81 81 81 81 80 84 84 85 86 88 88 89 87 89 90 92 92 91

trzy razy i więcej

7

przynajmniej raz

26 19

18

nigdy

81

12

17

11 13

13 14

12 11 9

9

9

12

7

8

7

5

10

7

11

8

7

12

9

6

7

5

7

2

5

5

5

5

4

3

2

8

3

5

3

4

6

6

9

6

6

7

6

2

2

5

5

5

1

6

3

4

5

3

2

3

2

2

2

5

6

7

8

8

5

7

5

5

3

4

5

3

4

4

4

3

3

3

3

3

1

Es to Fin nia la nd ia Da n Sz ia we Hi cja sz pa n W Sło ia ie lka wen Br ia yt an i W a ło c Ho hy la Ch ndi or a wa cj a Lu Bel ks gia em bu rg Lit wa EU 2 Au 8 st Sł ria ow ac j Cz a ec hy Po Po lska rtu ga lia Ło tw Fr a an Ru cja m un Irl ia an d Bu ia łg ar ia Gr ec ja Cy p Ni r em cy W ęg ry Ma lta

nie wiem

21

Czy chciałbyś / chciałabyś mieć dostęp do własnych danych zdrowotnych gromadzonych w elektronicznej kartotece (elektroniczny rekord pacjenta) z możliwością zdalnego konsultowania on-line? nie wiem 5%

44

nie

tak

43%

52%

OSOZ Polska

65%–100% 58%–64% 50%–57% 0%–49%

Finlandia 82% Dania 80% Estonia 73% Holandia 71% Litwa 70% Łotwa 68% Szwecja 67% Malta 65% Belgia 62% Luksemburg 62% Hiszpania 62% Cypr 61% Czechy 59% Grecja 58% Wielka Brytania 58% Francja 58% Chorwacja 54% Słowenia 54% Irlandia 53% Portugalia 53% Unia Europejska 52% Włochy 50% Polska 48% Słowacja 44% Bułgaria 44% Rumunia 41% Niemcy 38% Austria 34% Węgry 32%

Źródło: Special Eurobarometr 460.

Grafika w tle: Kjpargeter / Freepik

TAK

DLA UDOSTĘPNIENIA DANYCH 70% mieszkańców UE jest gotowych udostępnić swoje dane zdrowotne, zwłaszcza lekarzowi i opiekunom zdrowotnym.

W mniejszym stopniu chcemy dzielić się informacjami z instytucjami publicznymi dla celów badawczych (21% pozytywnych odpowiedzi).

NIE

23% osób nie udostępniłoby danych pod żadnych warunkiem Szwecja 94% Finlandia 91% Holandia 90% Dania 87% Estonia 83% Malta 83% Belgia 82% Francja 81% Luksemburg 79% Irlandia 78% Wielka Brytania 77% Łotwa 71% Hiszpania 71% Litwa 71% Czechy 71% Unia Europejska 70% Portugalia 70% Chorwacja 68% Słowenia 67% Włochy 65% Polska 64% Niemcy 63% Grecja 62% Bułgaria 62% Austria 61% Cypr 61% Rumunia 56% Słowacja 52% Węgry 51%

80%–100% 71%–79% 63%–70% 0%–62%

Czy zgodziłbyś / zgodziłabyś się na udostępnienie swoich danych medycznych (dane o stanie zdrowia, stylu życia, aktywności fizycznej, odżywianiu itd.)?

wyniki dla europy 0

10

20

30

40

70

80

65

Tak, anonimowo jednostkom zdrowia publicznego do celów naukowych

21

Tak, anonimowo firmom sektora prywatnego do celów naukowych

14

Tak, anonimowo firmom sektora prywatnego dla celów komercyjnych

5 70

Razem odpowiedzi TAK

23

Pod żadnym warunkiem Zależy

4

Nie wiem

3

wyniki dla polski 0

10

20

30

40

70

80

13

Tak, anonimowo firmom sektora prywatnego dla celów komercyjnych

5 64

Razem odpowiedzi TAK

29

Pod żadnym warunkiem

Nie wiem

60

18

Tak, anonimowo firmom sektora prywatnego do celów naukowych

Zależy

50

55

Tak, anonimowo jednostkom zdrowia publicznego do celów naukowych

Większość mieszkańców EU ma pozytywny stosunek do robotyki i sztucznej inteligencji.

68% zgadza się, że mają one pozytywny wpływ społeczny, pomagając ludziom w codziennych czynnościach domowych i w pracy.

60

Tak – lekarzowi / pracownikowi ochrony zdrowia

Tak – lekarzowi / pracownikowi ochrony zdrowia

61%

50

2 5

Jaki jest Twój ogólny stosunek do robotyki i sztucznej inteligencji?

Nie wiem 9

Bardzo pozytywny 10

Bardzo negatywny 7

Ogólnie negatywny 23

Ogólnie pozytywny 51

OSOZ Polska

45

Zdrowie w przyszłości Eksperci przekonują, że za 100 lat większość ludzi będzie żyła w megamiastach. Ośrodki miejskie powstaną także pod wodą. Tradycyjne mieszkania zamienią się w inteligentne powierzchnie dopasowane do naszego nastroju oraz warunków otoczenia. Jedzenie wydrukujemy w drukarce 3D, a dzięki hologramom będziemy pracować w domu i komunikować się wirtualnie. Standardem staną się kapsuły laboratoryjne precyzyjnie skanujące stan naszego organizmu, wszczepione chipy skontrolują kluczowe parametry zdrowia. W razie potrzeby, personalizowane leki otrzymamy prosto do domu. Telemedycyna i teleoperacje zdominują ochronę zdrowia. Osobami starszymi zaopiekują się roboty. Pełne poznanie zależności chorób i genów oraz zachowań społecznych pozwoli zastąpić leczenie profilaktyką.

Na podstawie raportu „SmartThings Future Living” (Samsung)

46

OSOZ Polska

OSOZ Polska

47

BAROMETR

9 INNOWACJI, KTÓRYCH POTRZEBUJE OCHRONA ZDROWIA NOWE METODY SEKWENCJONOWANIA GENOMU. Rozpowszechnienie testów DNA, z pomocą których można będzie identyfikować grupy ryzyka i wzmacniać działania profilaktyki.

DRUK 3-D. Niskie koszty produkcji indywidualizowanych protez, fragmentów tkanki kostnej itd.

IMMUNOTERAPIA. Leki, które wzmacniają reakcję obronną organizmu, są szansą zwłaszcza dla chorych na nowotwory, wydłużając życie, działając bez skutków ubocznych.

Wydatki na ochronę zdrowia liczone jako procent PKB (Produktu Krajowego Brutto) będą rosły powoli, z szacowanych 10,4% w 2015 roku do 10,5% w 2020 roku. Najszybsze wzrosty notować będą kraje rozwijające się.

SZTUCZNA INTELIGENCJA. Analiza zbiorów danych, wspomaganie procesów diagnozy, profilaktyki i leczenia.

DIAGNOSTYKA MOBILNA. Szybkie testy laboratoryjne w gabinecie lekarza, szpitalu, przychodni lub domu.

Globalne wydatki na zdrowie szacowane są na 8,7 biliona $ w 2020 roku (7 bilionów $ w 2015 roku). Będą je napędzały m.in. rosnące koszty laboratoryjne oraz wydłużająca się oczekiwana średnia długość życia.

TELEZDROWIE. Wygoda i szybkość dostępu do usług medycznych.

BIOSENSORY I TRACKERY ZDROWIA. Stały monitoring parametrów zdrowia umożliwiający podejmowanie wczesnych interwencji.

RZECZYWISTOŚĆ WIRTUALNA. Terapie zachowań i lęków, psychoterapia.

MEDIA SPOŁECZNOŚCIOWE DLA ZDROWIA. Źródło informacji o zdrowiu populacyjnym, nawykach, trybie życia itd.

Wydatki na ochronę zdrowia, 2015–2020 2020 (P)

2015 [miliardy USD]

8734,6

globalnie

7077,1

Ameryka Północna

4083,6 3306,2

4,3% 4,3%

Europa Zachodnia

2006,6 1645,7

4,0%

Azja i Australazja

1964,9 1537,5

5,0%

Ameryka Łacińska Bliski Wchód i Afryka

48

Zmiana 2015–2020

OSOZ Polska

400,5 355,7 138,9 112,7

Choroby zakaźne nadal pozostają globalnym zagrożeniem.

HIV-AIDS zarażonych jest 36,9 mln osób, 70% z nich żyje w obszarze Afryki Subsaharyjskiej. W Ameryce Łacińskiej największym zagrożeniem pozostaje wirus Zika.

2,4% 4,2%

Źródło: „2017 global health care outlook”, Deloitte.

ZDROWOTNY 2017 Główne wyzwania globalne w zakresie świadczenia usług zdrowotnych nie zmieniły się znacząco w ostatnich latach.

Rosnący popyt na świadczenia – związany również ze starzejącym się społeczeństwem – pociąga za sobą wzrost wydatków na zdrowie. Rośnie udział chorób przewlekłych wśród najczęściej występujących schorzeń, innowacyjne metody leczenia rozwijają się szybko, ale nadal są bardzo kosztowne. Rośnie świadomość pacjentów i ich oczekiwania.

INWESTYCJA W PREWENCJĘ.

PILNA POTRZEBA I NADZIEJE. Przewidywana długość życia podniesie się do 2020 roku o 1 rok, co w następstwie spowoduje wzrost liczby osób w wieku 65+ o 8% (559 mln w 2015 roku do 604 milionów w 2020 roku).

Największa liczba osób z cukrzycą żyje w Chinach (110 mln) i Indiach (69 mln). Globalnie liczba chorych zwiększy się z obecnych 415 mln do 642 mln w 2020 roku.

Profilaktyka to najlepsza inwestycja w zdrowie ludzi.

Redukuje częstotliwość występowania chorób prowadząc do zrównoważenia funkcjonowania systemów ochrony zdrowia, zapobiega nierównościom w zdrowiu, podnosi status zdrowotny i przedłuża życie.

Warunkiem wzmacniania roli prewencji w ochronie zdrowia jest m.in. intensywna edukacja zdrowotna (tzw. health literacy, kampanie informacyjne, programy szkolne), prowadzenie szczepień ochronnych na szeroką skalę, programy screeningu w grupach o podwyższonym ryzyku, zapobieganie infekcjom bakteryjnym (zapobieganie zjawisku rosnącej antybiotykooporności), podnoszenie roli prewencji wtórnej (edukacja personelu medycznego), integracja systemu ochrony zdrowia i opieki socjalnej w celu wzmocnienia zaangażowania w promocję zdrowia w każdym miejscu świadczenia usług.

„ Zmiany w strukturze i sposobie dystrybucji świadczeń medycznych powodować będą stopniowe zmniejszanie się liczby łóżek szpitalnych na 1000 mieszkańców”

Epidemia chorób przewlekłych przybiera na sile.

Winne są m.in. urbanizacja, zmiany tradycyjnej diety, siedzący tryb życia, otyłość.

Do 2020 roku 50% wszystkich wydatków ochrony zdrowia (4 biliony $) pochłaniać będą trzy wiodące przyczyny zgonów: choroby układu krążenia i serca, nowotwory, choroby płuc.

W roku 2050 – w porównaniu z rokiem 2015 – występowanie demencji przybierze na sile w każdym regionie świata. W 2015 roku liczbę chorych na demencję szacowano na 46,8 mln osób. Będzie się ona podwajać co 20 lat, osiągając poziom 74,7 mln osób w 2030 roku i 131,3 mln osób w 2050 roku.

Porównanie liczby łóżek na 1000 mieszkańców 2020

Zmiana 2015–2020

2015

kraje rozwijające się

7,70 8,29

Europa Wschodnia Ameryka Północna

4,81 5,14 2,81 2,91

(0,7%) (0,7%) (0,3%)

Azja i Australia

2,01 2,09

(0,4%)

Ameryka Łacińska

2,12 2,05

(0,3%)

OSOZ Polska

49

POZNAJ MOŻLIWOŚCI ROZWIĄZAŃ DESKTOPOWYCH

w WURVFH R ]GURZV]H VSRãHF]HęVWZR

System KS-SOMED Zintegrowany Informatyczny Obsługi Przychodni Zarządzaj swoją placówką w kompletny sposób Pakiet KS-PPS Podstawowy Świadczeniodawcy Pracuj wydajnie i wygodnie

Zainwestuj trafnie w sukces Twojej placówki medycznej i wybierz system dostosowany do teraźniejszych i przyszłych wymagań KS-SOMED OD NAJWYŻSZYCH STANDARDÓW OBSŁUGI PACJENTA PO SKUTECZNE METODY ZARZĄDZANIA ê ê ê ê ê ê

Zinformatyzuj swoją placówkę w kompleksowy sposób i zyskaj korzyści w sferze organizacji i zarządzania Dostosuj system do swoich oczekiwań wybierając pakiet zgodny z potrzebami i finansami Wprowadź nową jakość obsługi pacjenta Wspomagaj pracę personelu medycznego Korzystaj z nowych mobilnych technologii i przeprowadź wizytę lekarską lub pielęgniarską zarówno w placówce jaki i w domu pacjenta Zyskaj bezpieczeństwo danych medycznych

KS-PPS NIE TYLKO DO ROZLICZEŃ Z NFZ – POZNAJ JEGO NOWE MOŻLIWOŚCI Dzięki Elektronicznej Dokumentacji Medycznej KS-PPS przestaje być narzędziem wspomagającym tylko rozliczenia z NFZ lecz staje się podstawowym źródłem wiedzy o Pacjencie, mechanizmem integrującym dane z różnych źródeł, wspierającym pracę Lekarzy POZ, stomatologów i pielęgniarek w codziennej pracy zarówno w placówce jak i w domu pacjenta. Sprawdź wszystkie możliwości systemu.

50

OSOZ Polska

Według danych zaprezentowanych przez Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia, liczba szpitali gotowych na prowadzenie elektronicznej dokumentacji medycznej zwiększyła się w 2016 roku o 16% w stosunku do 2014 roku.

TAK

Czy podmiot posiada rozwiązania informatyczne umożliwiające prowadzenie dokumentacji medycznej w formie elektronicznej (w rozumieniu ustawy o SIOZ, czyli w postaci dokumentów elektronicznych)?

nie częściowo

2014

Liczba jednostek podłączonych do regionalnych platform e-zdrowie

2016

Szpitale 24,77%

26

20,43%

31,54%

podlaskie

41,31%

43,69% 38,31%

23

mazowieckie

24

wielkopolskie

Stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne inne niż szpitalne

13

22,58%

27,82%

15,67%

łódzkie

18

26,02%

dolnośląskie

7

świętokrzyskie

58,31%

49,60%

3

małopolskie







Czy podmiot leczniczy stosuje międzynarodowe lub krajowe standardy elektronicznej dokumentacji medycznej (2016 rok)?

TAK nie

Czy podmiot leczniczy stosuje HL7 (2016 rok)

Nowości w e-zdrowiu

Reaktywacja P1

Szpitale 27,14%

25,82% 74,18%

72,87%

Stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne inne niż szpitalne

29

podkarpackie

Komisja Europejska wyraziła zgodę na kontynuację projektu P1 w nowej formule realizacyjnej. Zmiany: kontraktowanie do projektu zespołów programistycznych, a nie duże kontrakty, zwinne wytwarzanie oprogramowania dla wybranych zadań, ścisła współpraca z Ministerstwem Cyfryzacji.

Program EDM Wprowadzenie e-usług w podmiotach leczniczych nadzorowanych przez Ministra Zdrowia oraz Centralna Międzyresortowa Platforma e-Zdrowia (MPeZ).

12,54% 32,50% 87,46%

67,50%

Projekt e-Krew Informatyzacja publicznej służby krwi oraz rozwój nadzoru nad krwiolecznictwem.

OSOZ Polska

51

PACJENT W ŚWIECIE

CYFROWYM Zainteresowanie pacjentów telemedycyną

trudno powiedzieć

zdecydowanie nie

zdecydowanie tak 10,2%

18,5%

10,4%

20,4%

40,5%

raczej nie

raczej tak

Z jakich specjalizacji chcą korzystać pacjenci za pomocą telemedycyny specjalistyczna opieka medyczna

opieka około-medyczna

internista

50,7%

farmaceuta

39,8%

kardiolog

39,5%

dermatolog

39,3%

dietetyk psycholog alergolog

52

31,4% 30,2% 28,8%

neurolog

28,4%

OSOZ Polska

Zmieniające się wymagania pacjentów Pacjenci chcą mieć dostęp do informacji

Pacjenci są coraz bardziej świadomi chorób i schorzeń, które ich dotykają. Internet i nowe technologie umożliwiają dostęp właśnie do takiej wiedzy, wcześniej dostępnej wyłącznie lekarzom specjalistom z danej dziedziny.

36,3%

pediatra

pielęgniarka

Rynek telekonsultacji osiągnął w Polsce tempo 110% wzrostu rocznie, co oznacza, że liczba telekonsultacji podwoiła się w okresie zaledwie 12 miesięcy. Liczba telekonsultacji w całej Europie Środkowo-Wschodniej przekroczyła 110 tys. w 2015 roku.

27,2%

Pacjenci coraz częściej korzystają z przysługujących im świadczeń

W ramach abonamentów medycznych pacjenci zgłaszają się po poradę średnio 3,6 raza w ciągu roku, jest to około 20% więcej niż jeszcze 2–3 lata temu. Fakt ten ma istotny wpływ na rentowność całego segmentu abonamentów i ubezpieczeń medycznych.

Pacjenci są otwarci na usługi telemedyczne

Ponad 60% pacjentów w Europie Środkowo-Wschodniej przyznaje, że jest zainteresowanych usługami telemedycznymi.

Kluczowymi czynnikami są: szybka porada specjalisty oraz uniknięcie kolejek w publicznej służbie zdrowia.

Nowy raport PWC Polska prezentuje, w jaki sposób technologie zmieniają rynek usług medycznych w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Już blisko 60% pacjentów jest gotowych na korzystanie z rozwiązań telemedycznych.

Rozwój e-zdrowia to ogromna szansa dla krajów naszego regionu na dorównanie bardziej rozwiniętym krajom Europy Zachodniej. Ochrona zdrowia nowej generacji będzie wykorzystywać coraz więcej nowinek technologicznych, takich jak urządzenia mobilne, dedykowane aplikacje, telekonsultacje, a nawet sztuczna inteligencja czy narzędzia typu data mining. Coraz więcej usług będzie świadczonych zdalnie w domu pacjenta lub w punktach usługowych, nawet w ramach rozwiniętych już dzisiaj powierzchni usługowych (apteka, drogeria, czy nawet punkty handlu nowoczesnego).

Formy telekonsultacji 15%

70%

15%

czat

25%

wideo

pacjentów ma dostęp do Internetu.

Wskaźnik ten wzrośnie do ~85% w 2019 roku.

telefon

30%

10%

75% 60%

pacjentów ma smartfona.

Wskaźnik ten wzrośnie do ~60% w 2019 roku.

2014

2015

Na rozwój rynku wpływa także coraz atrakcyjniejsza forma, w której przeprowadzane są telekonsultacje, m.in. zwiększa się rola wideo. Zaledwie w ciągu jednego roku udział tej formy konsultacji wzrósł z 10% do 25% wszystkich przeprowadzanych telekonsultacji. Odbyło się to głównie kosztem spadającego udziału zwykłych konsultacji telefonicznych.

45% Mieszkańcy Europy Środkowo-Wschodniej są zainteresowani nowymi technologiami i bardzo szybko je przyswajają. 45% osób w Polsce używa lub rozważa używanie aplikacji na urządzenia mobilne, podczas gdy jest to tylko ~24% w Niemczech, czy 32% w Wielkiej Brytanii.

Pacjenci coraz chętniej korzystają z telekonsultacji

Przede wszystkim ze względu na szybkość dostępu, łatwy proces rezerwacji wizyty, czy szeroki dostęp do specjalistów. Zmienia się także forma prowadzenia telekonsultacji na rzecz m.in. wideo (wzrost z 10% do 25% wszystkich telekonsultacji w ciągu zaledwie jednego roku).

Koszt usługi przestał być czynnikiem decydującym

Istotnym elementem jest już nie tylko koszt, ale także zakres oferowanych usług, czas w jakim pacjent może dostać się do lekarza oraz wygoda i bliskość placówek ochrony zdrowia. Coraz częściej pacjenci rezerwują wizyty lekarskie przez telefon oraz Internet, zamiast osobiście udawać się do kliniki, jak jeszcze parę lat temu.

Pacjenci regularnie poszukują nowego lekarza i analizują oferty

30% posiadaczy abonamentów medycznych lub ubezpieczeń dokupuje dodatkowe usługi medyczne, ale tylko 35% z nich decyduje się skorzystać ze świadczeniodawcy, u którego ma wykupiony abonament lub ubezpieczenie.

„Narzędzia sztucznej inteligencji mogą w dużym stopniu wesprzeć proces diagnostyczny czy terapeutyczny, a także istotnie obniżyć koszty. Sztuczna inteligencja, np. sieci neuronowe, daje duże możliwości wykorzystania historycznych danych do diagnozowania nowych przypadków, wspierając pracę lekarzy.

Pomimo, że to lekarz był, jest i będzie najważniejszą osobą podejmującą odpowiednie decyzje, wydaje się, że rozwiązania sztucznej inteligencji mogą wesprzeć pracę lekarza, wyeliminować pewne błędy, a na koniec podpowiedzieć optymalną drogę działania oraz efektywniej wykorzystać czas specjalistów.” Źródło: www.pwc.pl/healthcare

OSOZ Polska

53

Brytyjski NHS zainicjował w 2013 roku tzw. program cyfrowej partycypacji pacjentów.

Jakie były jego rezultaty w 2016 roku? (% pozytywnych odpowiedzi respondentów)

Rezerwacja wizyty on-line

22%

Zamówienie recepty on-line

10%

Mniejsza liczba telefonów alarmowych

Mniejsza liczba wizyt u lekarza

21%

10%

Szacowane potencjalne zyski wynikające z wprowadzenia usług cyfrowych w brytyjskiej ochronie zdrowia.

3,7 mln £

2,3 mln £

rocznie dla wizyt lekarskich

rocznie w przypadku wizyt w pogotowiu ratunkowym

Czy Twoja placówka medyczna posiada strategię angażowania pacjentów w ochronę zdrowia z wykorzystaniem narzędzi IT? NIE Kraje Nordyckie

Kraje Beneluksu

Wielka Brytania

Szwajcaria

Niemcy

54

OSOZ Polska

TAK

21% 33% 27%

79% 67% 73%

40%

60%

45%

55%

Jakich narzędzi używa Twoja placówka medyczna dla większego angażowania pacjentów?

55%

33%

39%

36%

33% 20%

18%

Kraje Nordyckie

13% 7%

Portale pacjenta

Media społecznościowe

Informacje o korzyściach 24%

Lepsze usługi 28%

4%

Aplikacje mobilne

Jakie elementy wzmacniają zaangażowanie pacjenta?

16%

11% 11% 3%

Niemcy / Austria / Szwajcaria

1%

Aplikacje dla innych urządzeń

Żadne z nich

Jak w ciągu następnych 12 miesięcy rozwijać się będzie rynek innowacji i e-zdrowia w Twoim kraju?

Zachęty finansowe 28%

Zmiany legislacyjne w kierunku modelu partycypacyjnego 20%

Wielka Brytania

GORZEJ Niemcy / Austria / Szwajcaria

6%

Kraje Nordyckie

4%

Kraje Beneluksu

6%

Wielka Brytania i Irlandia

8%

BEZ ZMIAN

LEPIEJ

47%

47%

19%

77%

94%

19%

11,4 mld $

Wartość rynku robotów medycznych w 2020 roku.

W roku 2015 było to 4,5 mld $ (22% wzrost rok do roku)

73%

200 000

Ilość operacji wykonanych z pomocą robotów medycznych da Vinci w 2012 roku.

OSOZ Polska Źródło: HIMSS, informacje własne

55

E-zdrowie w europie 70%

państw EU-WHO opracowało narodowe strategie digitalizacji ochrony zdrowia.

98% państw przyznaje, że inwestycje w e-zdrowie, zrealizowane w ostatnich 2 latach, sfinansowano ze środków publicznych.

40 35 30 25 20 15 10 5

Inne

Dentystyka

Nauki biomedyczne

Farmacja

Informatyka medyczna

Zdrowie publiczne

Pielęgniarstwo i położnictwo

0

Medycyna

Liczba krajów deklarujących programy szkoleń

Programy dokształcania kadr ochrony zdrowia w tematach związanych z ICT i e-zdrowiem

69%

Taki procent państw posiadających strategie e-zdrowia deklaruje odpowiedni budżet na ich realizację.

Liczba krajów członkowskich EU-WHO

Liczba krajów z systemami elektronicznego rekordu pacjenta (EHR) i adekwatną legislacją 30 25 20 15 10 5 0

Posiadają EHR Kraje o:

wysokim dochodzie

Nie posiadają EHR średnim dochodzie

27% 56

OSOZ Polska

niskim dochodzie

państw deklaruje dedykowaną strategię i politykę dotyczącą telemedycyny. 36% zawarło ją w strategiach e-zdrowia.

49%

krajów posiada finansowane rządowo programy m-zdrowia.

73% nie powołało instytucji nadzorującej jakość aplikacji zdrowotnych.

Źródło: “Health at a Glance”, OECD / EC, 2016

Raport Światowej Organizacji Zdrowia „Od innowacji do implementacji” („From Innovation To Implementation”) obrazuje stan rozwoju e-zdrowia w poszczególnych krajach europejskiego regionu WHO (EU-WHO). Dokument pokazuje rosnące tempo inwestycji w technologie informacyjno-komunikacyjne napędzane m.in. narodowymi programami digitalizacji sektora.

Do osiągnięcia sukcesu nie wystarczą jednak same e-rozwiązania – potrzebne jest holistyczne podejście do sektora ochrony zdrowia, procesów organizacyjnych, regulacji prawnych oraz standardów gwarantujących interoperacyjność w ramach jednolitego systemu wymiany informacji i kont zdrowia pacjentów.

89%

59%

W takim proc. państw istnieją jednostki uniwersyteckie kształcące w zakresie ICT i e-zdrowia.

państw EU-WHO posiada wdrożony narodowy system elektronicznych kont zdrowia.

Rezultaty rządowych, pilotażowych programów m-zdrowia

90% deklaruje, że studenci medycyny kształceni są w tematach związanych z e-zdrowiem i technologiami informacyjno-komunikacyjnymi.

Udowodnione korzyści

Brak udowodnionych korzyści

Poprawa dostępu do opieki w grupach docelowych Poprawa jakości opieki

Trendy w telezdrowiu – dynamika inicjatyw telemedycznych

Poprawiona efektywność kosztowa (świadczeniodawcy)

Procent krajów EU-WHO deklarujących projekty telemedyczne

100 2009

Poprawiona efektywność kosztowa (grupa docelowa)

2015

80

Akceptacja programu (świadczeniodawcy)

60

Akceptacja programu (grupa docelowa)

40

Poprawa wyników leczenia 20

Program m-zdrowia został włączony w programy realizowane przez MZ

0

Teleradiologia

Telepatologia

Teledermatologia

0

Telepsychiatria

1

2

3

4

Liczba krajów EU-WHO

Bariery w implementacji systemów EHR Bardzo ważne

Mniej ważne

Nieważne

Liczba krajów EU-WHO

25

20

15

10

5

0

Zasoby

13%

Infrastruktura

Finansowanie

Dowody na efektywność

państw opracowało już strategię lub politykę regulującą wykorzystanie big data w ochronie zdrowia.

Dowody na efektywność kosztową

Zapotrzebowanie

Rozwiązania prawne

80%

Wsparcie polityczne

Brak standardów

Konkurencyjne priorytety

Inne

To procent krajów, gdzie obowiązuje prawo chroniące dane osobowe pacjentów gromadzone na e-kontach.

OSOZ Polska

57

58

OSOZ Polska

Jak zintegrować opiekę?

Cel. Zdrowie pacjenta Wyższa jakość opieki i skuteczniejsza ochrona zdrowia w ramach dostępnych środków finansowych – taki cel stawiają sobie prawie wszystkie ministerstwa zdrowia na świecie. Jednak ambitne plany szybko toną w pochłaniających coraz więcej pieniędzy przestarzałych rozwiązaniach systemowych, nieprzygotowanych do szybko zmieniających się wyzwań: starzejącego się społeczeństwa, rosnących oczekiwań pacjentów, epidemii niezakaźnych chorób przewlekłych. Niewydolność serca, obturacyjna choroba płuc i cukrzyca kosztują co roku system ochrony zdrowia w Europie 125 mld euro.

Narzędzia. Koordynacja dzięki technologiom Digitalizacja sektora zdrowia pozwala łączyć informacyjnie wszystkie etapy obsługi pacjenta. W ten sposób lekarze różnych specjalności, pracujący w różnych podmiotach medycznych, mają zawsze do dyspozycji pełną historię leczenia, mogą się ze sobą komunikować. Do tego wiele usług może być świadczonych w najdogodniejszym dla pacjenta miejscu, czyli w jego domu. Im większa wiedza o pacjencie, tym lepsza ocena potencjalnych zagrożeń zdrowotnych i precyzyjniejsza profilaktyka.

Rezultat. Jakość i oszczędność Zmniejszenie liczby hospitalizacji, zahamowanie epidemii chorób, którym można zapobiegać zmieniając styl życia (cukrzyca, choroby serca i układu krążenia, choroby płuc), dłuższe życie w dobrej formie, lepsze wykorzystanie dostępnych zasobów, mniej obciążeń biurokratycznych dla lekarzy, holistyczne podeście do człowieka – pacjenta, wyższa jakość leczenia – kolejne projekty pilotażowe potwierdzają korzyści wynikające z koordynacji opieki.

Bariery. Polityka i świadomość Aby skoordynowana ochrona zdrowia mogła zadziałać w praktyce, potrzeba szerokiej informatyzacji podmiotów medycznych, integracji systemów i standaryzacji danych. Konieczna jest też zmiana kulturowa, reforma systemów zdrowia, wzmocnienie kompetencji lekarzy i pacjentów w zakresie posługiwania się narzędziami zdrowia cyfrowego, zaangażowanie wszystkich uczestników rynku i większa świadomość korzyści digitalizacji. Nie ma lepszego sposobu na kompleksowe, długofalowe i zrównoważone wzmacnianie mechanizmów ochrony zdrowia.

OSOZ Polska

59

60

OSOZ Polska

Nowa Ochrona Zdrowia Sztuczna inteligencja (AI) zaczyna wyprzedzać ludzi pod względem niektórych kompetencji. W medycynie jest to przykładowo zdolność błyskawicznego przetwarzania rosnących zbiorów wiedzy i informacji na temat zdrowia pacjenta. To także nieustanny monitoring parametrów życiowych tysięcy, milionów pacjentów w tym samym czasie i wychwytywanie niepokojących sygnałów mogących świadczyć o rozwoju choroby. AI nie posiada jednak doświadczenia lekarza, empatii pielęgniarki, nie zaopiekuje się chorym w szpitalu. Technologie niwelują powoli największe niedoskonałości medycyny: brak komunikacji z chorym i nadzoru nad jego kondycją poza murami gabinetu lekarskiego, niedoskonałe standardy postępowania oparte na subiektywnym punkcie widzenia, a nie na dowodach, niekontrolowaną farmakoterapię oraz leczenie indywidualne, fragmentaryczną profilaktykę daleką od podejścia nakierowanego na potrzeby jednostki. Tych zadań – ze względu na ograniczone zasoby kadrowe i rosnące potrzeby pacjentów – nie jest w stanie zrealizować żaden system ochrony zdrowia na świecie. Nowa Ochrona Zdrowia oparta na danych cyfrowych, sztucznej inteligencji oraz robotach oznacza lepsze wykorzystanie wiedzy, precyzyjniejsze leczenie i przyspieszenie badań naukowych w medycynie.

Grafiki: „What doctor?”, PwC

OSOZ Polska

61

OBSZARY POZYTWNEGO WPŁYWU IT / % MENEDŻERÓW, KTÓRZY UWAŻAJĄ, ŻE IT WSPIERA DANY OBSZAR

Leczenie / aspekty kliniczne

Oszczędności

Dokumentacja

81%

83%

58%

Satysfakcja lekarzy

Prewencja / edukacja pacjenta

ZINFORMATYZOWANY W jaki sposób wdrożenie oprogramowania wpływa na pracę szpitali? Jaką wartość dodaną wnosi w kwestiach satysfakcji (pracowników i pacjentów), leczenia, bezpieczeństwa danych, zaangażowania chorego, oszczędności? Prezentujemy wyniki badania przeprowadzonego na 52 menedżerach reprezentujących szpitale z USA o najwyższym poziomie digitalizacji procesów.

Satysfakcja pielęgniarek

29%

69%

szpital

44%

CZY SZPITAL POSIADA STRATEGIĘ PODNOSZENIA JAKOŚCI POPRZEZ INFORMATYZACJĘ?

NIE | 13,5% TAK – W JEDNYM OBSZARZE | 19,2% TAK – W DWÓCH OBSZARACH | 26,9%

88%

badanych menedżerów wymieniło przynajmniej jeden pozytywny aspekt wdrożenia elektronicznego rekordu pacjenta w placówce medycznej.

TAK – W 3–5 OBSZARACH | 34,6%

90%

menedżerów szpitali twierdzi, że komunikuje wewnętrznie korzyści osiągane z wdrożenia e-dokumentacji medycznej. Najczęściej dzieje się to podczas spotkań z pracownikami.

CZY WDROŻENIE IT WPŁYNĘŁO NA PRODUKTYWNOŚĆ PRACY KLINICYSTÓW? TAK – POZYTYWNIE | 52,5% NIE WPŁYNĘŁO | 17,4% TAK - NEGATYWNIE | 21,7%

82% 62

OSOZ Polska

W tylu przypadkach systemy informatyczne wpłynęły pozytywnie na jakość procesów klinicznych w szpitalach.

Spadek jakości deklaruje jedynie 5% menedżerów.

KTÓRE ELEMENTY PROCESÓW KLINICZNYCH WSPIERA WDROŻONE OPROGRAMOWANIE? Dostęp do informacji pacjenta 82,7% Alerty kliniczne 75,0% Kontynuacja i koordynacja leczenia 69,2% Eliminacja duplikowania badań 59,6% Bezpieczeństwo pacjenta / redukcja błędów 57,7% Precyzja dokumentacji klinicznej 55,8% Zmniejszenie poziomu readmisji szpitalnej 50,0% Zmniejszenie liczby infekcji szpitalnych 48,1% Efektywność w zlecaniu farmakoterapii 48,1% Zarządzanie chorobami przewlekłymi 44,2% Zmniejszenie długości pobytu pacjenta 44,2%

BEZPOŚREDNIE KORZYŚCI IT W PROCESACH KLINICZNYCH

Eliminacja duplikowania badań

Dostęp do danych pacjenta

87,1%

81,4%

Zmniejszenie liczby błędów medycznych

76,7%

POZYTYWNY WPŁYW ELEKTRONICZNYCH KARTOTEK MEDYCZNYCH NA WYMIANĘ DANYCH

12% szpitali wykorzystuje regularnie analizy predykcyjne do zarządzania procesem obsługi pacjenta.

46% szpitali sięga po to narzędzie w ograniczonym stopniu.

Poprawa komunikacji pomiędzy lekarzami

Poprawa komunikacji z pacjentami

80,0%

80,0%

Poprawa komunikacji z innymi placówkami

76,9%

Wdrożenie Portalu Pacjenta przyczynia się do podwyższenia zaangażowania pacjenta, motywując go do realizacji zaleceń lekarskich – tak twierdzi ponad 40% przedstawicieli szpitali.

44%

W tylu procentach szpitali implementacja oprogramowania pozwoliła zwiększyć satysfakcję pielęgniarek z wykonywanej pracy.

NAJWAŻNIEJSZE PRZESZKODY UNIEMOŻLIWIAJĄCE GENEROWANIE WARTOŚCI DODANEJ Z WDROŻENIA ROZWIĄZAŃ IT

Inne priorytety szpitala Braki personalne Brak funduszy

81%

Brak liderów Opór personelu przed EDM Brak wizji IT

badanych szpitali monitoruje oszczędności wynikające z implementacji rozwiązań IT. 58% zauważa oszczędności w dwóch i więcej obszarach, 23% - w jednym obszarze.

Źródło: 2016 HIMSS Value of Health IT, styczeń 2016. Badanie przeprowadzono na próbie szpitali (USA) o najwyższym stopniu digitalizacji wg skali EMRAM (6 i 7), dlatego nie jest reprezentatywne dla ogółu szpitali.

Zdjęcie: designed by freepik.com

OSOZ Polska

63

Wyposażenie w smartfony jest niezmiennie bardzo silnie związane z wiekiem użytkownika.

Przy ogólnej penetracji w Polsce wynoszącej w maju 2015 roku 58%, smartfony posiadało 61% kobiet i 55% mężczyzn.

struktura wieku 15–19 lat

91

20–29 lat

88

30–39 lat

79

40–49 lat

58

50–59 lat

41

60+

23

czas korzystania

3 GODZINY Przeciętnie korzystanie ze smartfona zajmuje jego użytkownikom niecałe trzy godziny dziennie. Kobiety poświęcają mu mniej czasu niż mężczyźni.

Mężczyźni mobilnie spędzają około 2,75 godziny dziennie, a kobiety w tygodniu – średnio 2,5 godziny dziennie. Choć różnice pomiędzy kobiecym i męskim czasem korzystania ze smartfona są niewielkie i w większości dni tygodnia nie przekraczają 30 minut, to warto zwrócić uwagę, że czas ten bardzo wyrównuje się w weekend. Zarówno u kobiet, jak i mężczyzn intensywność korzystania ze smartfona spada w sobotę i niedzielę.

Dzień tygodnia

Pn

Wt

Śr

Czw

Pt

Sb

Nd

Kobiety

2,4

2,5

2,4

2,7

2,6

2,4

2,3

Mężczyźni

2,6

2,9

3,0

3,0

2,9

2,4

2,4

Ogółem

2,5

2,7

2,7

2,8

2,7

2,4

2,4

3,0

2,5

2,0

Pn

Wt

Śr Mężczyzna

Czw

Pt

Sb

Nd

Kobieta

„Wzrost czasu poświęconego na urządzenia mobile następuje zaraz po przyjściu do pracy oraz po jej zakończeniu w godzinach 19–20.”

64

OSOZ Polska

POLSKa

mobilna

58% 21%

Odsetek osób posiadających telefon komórkowy.

W kieszeniach Polaków w wieku 15+ znajduje się niemal 19 milionów smartfonów.

Odsetek osób posiadających tablet. Jeśli zawęzimy wiek do 15–59 lat, to penetracja tabletów w tak zdefiniowanej grupie wynosi 26%.

CZAS SPĘDZANY W INTERNECIE

APLIKACJE MOBILNE Użytkownicy instalują aplikacje mobilne tylko wtedy, gdy są przekonani, że spełnią one jakąś ważną rolę. Jeśli tak się nie stanie, większość osób bezwzględnie takich aplikacji się pozbywa.

2 GODZINY Dziennie korzystamy z Internetu w telefonie komórkowym przez około 2 godziny. Niezależnie od dnia tygodnia, preferujemy korzystanie z sieci Wi-Fi – każdego dnia najwięcej czasu spędzamy łącząc się z Internetem właśnie w ten sposób. Aktywności niewymagające połączenia z Internetem zajmują nam około 45 minut dziennie.

Dzień tygodnia

Pn

Wt

Śr

Czw

Pt

Sb

Nd

WI-FI

1,0

1,1

1,1

1,2

1,2

1,1

1,2

MOBILE

0,9

0,9

0,9

0,9

0,9

0,7

0,7

NIEPOŁĄCZONY

0,7

0,8

0,8

0,8

0,8

0,7

0,6

Nie lubię ściągać zbyt wielu aplikacji – zaśmiecają mój telefon

73%

Pobieram tylko darmowe aplikacje

76%

Często ściągam aplikacje, których przestaję używać po kilku tygodniach

46%

Kasuję aplikacje, jeżeli okaże się, że nie są przydatne, zajmujące

75%

MONITOROWANIE ZDROWIA

17,4%

1,0

0,5 Pn

Wt

Śr WI-FI

Czw MOBILE

Pt

Sb

17,4% polskich internautów kontroluje przynajmniej jeden ze swoich osobistych parametrów zdrowia (sen, aktywność fizyczna, spalanie kalorii itd.) przy wykorzystaniu aplikacji mobilnej lub urządzenia ubieralnego. Aż 28,3% osób jest tym zainteresowanych w niedalekiej przyszłości.

Nd

NIEPOŁĄCZONY 19%

17%

32 35 28%

40

66

21

28

35%

57

16

17

12 12

22

16

POLSKA

NIEMCY

WŁOCHY

UK

Aktualnie korzysta Nie jest zainteresowanych Jest zainteresowanych korzystaniem Nie ma zdania / nie wie

Korzysta

Rozważa

42 19 21

40 19

HISZPANIA KOREA PŁD Nie chce

TECHNOLOGIE UBIERALNE (WEARABLES)

14% 23%

14% polskich internautów deklaruje, że skorzystało już z technologii ubieralnych (inteligentne zegarki i opaski zsynchronizowane ze smartfonem). Co najmniej raz w tygodniu korzysta z nich 4% osób. Nigdy o takich urządzeniach nie słyszało 46% respondentów; słyszało, ale nie korzystało 40% badanych. W całej populacji aktywnych internautów 20,4% jest zainteresowanych korzystaniem z technologii ubieralnych w przyszłości, 43,5% nie jest w ogóle zainteresowanych.

14% 37 20%

44

20 44%

14 POLSKA

Aktualnie korzysta Nie jest zainteresowanych Jest zainteresowanych korzystaniem Nie ma zdania / nie wie

61

45

68

18 12 9 NIEMCY

15

17

12

WŁOCHY

UK

Korzysta

Rozważa

39

23 15

35 16

HISZPANIA KOREA PŁD Nie chce

„Polacy są zainteresowani nowościami w zakresie m.in. monitorowania stanu zdrowia z pomocą aplikacji mobilnych. Poziom zaciekawienia jest taki sam, jak w innych krajach UE.” Źródło: POLSKA JEST MOBI – Marketing Mobilny w Polsce, TNS Polska.

Zdjęcie: designed by free.pik.com

OSOZ Polska

65

OD PAPIEROWEJ DO CYFROWEJ POLSKI Cyfryzacja kluczowych usług publicznych, wdrożenie inicjatywy tożsamości elektronicznej (eID) – Ministerstwa Rozwoju, Cyfryzacji i Zdrowia przedstawiły ambitny plan w zakresie e-administracji. W jego ramach przygotowany zostanie m.in. system e-zdrowie, który ma zmniejszyć czas dostępu do informacji na temat pacjenta, skrócić kolejki (e-rejestracja i e-skierowanie), ułatwić dostęp do świadczeń zdrowotnych. System e-recepty wspomoże obsługę pacjentów przez apteki oraz rozliczenia z płatnikiem.

WIZJA

ZAŁOŻENIA STRATEGII Państwo służebne wobec obywatela.

Połączenie rozproszonych instytucji

„Poprawa funkcjonowania i lepsze wykorzystanie infrastruktury publicznej.”

Bezpieczny i wygodny dostęp do publicznych usług on-line Przyspieszenie rozwoju nowoczesnej infrastruktury komunikacyjnej Dostęp do danych on-line.

Bez konieczności wydruków Budowa kompetencji cyfrowych w sektorze publicznym

PAPERLESS

CASHLESS

W przeciągu 5 lat 50% obywateli załatwia 80% swoich spraw przez Internet

W przeciągu 5 lat udział pieniądza gotówkowego spadnie z 21,5% do ~15%

WYMIERNE KORZYŚCI

❶ ❷ ❸ ❹ ❺

PODMIOTY REALIZUJĄCE

WYGODA Według diagnozy społecznej, 65% Polaków deklaruje chęć korzystania z obsługi internetowej SZYBSZE I TAŃSZE PROCESY Mniejsza czasochłonność, ograniczenie kosztów

MINISTERSTWO CYFRYZACJI MIN. ROZWOJU

NOWOCZESNY WIZERUNEK Innowacyjność gospodarki

MF

KPRM

UDZIAŁ EKSPERTÓW RYNKOWYCH

ZWIĘKSZENIE WPŁYWÓW PODATKOWYCH Potencjalne dodatkowe wpływy: 42 mld zł ZMNIEJSZENIE SZAREJ STREFY W 2016 roku szacowana na 19,7% PKB

MZ

PROJEKT

eID

Stworzenie masowego narzędzia e-identyfikacji umożliwiającego korzystanie z usług publicznych w sposób zdalny (zdalne oświadczanie woli w usługach publicznych i komercyjnych). 80% czynności administracyjnych dokonywanych on-line.

Pacjenci otrzymają Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego, z kolei lekarze i inni pracownicy ochrony zdrowia – Karty Specjalisty Medycznego.

66

OSOZ Polska

E-ZDROWIE Dostarczenie mechanizmów identyfikacji i uwierzytelnienia

Ograniczenie pomyłek i nieprawidłowości

Skrócenie czasu rejestracji dzięki wykorzystaniu danych identyfikacyjnych zawartych na karcie KUZ. Poprawa dostępu do świadczeń medycznych dzięki ograniczeniu nieprawidłowości i lepszemu wykorzystaniu publicznych środków.

Podniesienie poziomu zadowolenia społeczeństwa z funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej w wyniku uproszczenia i skrócenia czasu potrzebnego na realizację czynności administracyjnych.

Wzrost przejrzystości obrotu gospodarczego w ochronie zdrowia – ograniczenie nieprawidłowości na etapie rejestracji pacjentów, sprawozdania świadczeń medycznych, realizacji recept.

Natychmiastowe sprawdzenie aktualnego uprawnienia do świadczenia.

Efektywniejsze wydatkowanie środków finansowych.

Poprawa jakości sprawozdanych danych.

Karta Ubezpieczenia Zdrowotnego zawierająca zestaw danych ratunkowych dostarczy służbom krytycznych informacji o stanie zdrowia pacjenta.

W dalszej perspektywie karta KUZ może pełnić rolę karty EKUZ (dowodu ubezpieczenia przy korzystaniu ze świadczeń opieki zdrowotnej w krajach UE).

Udostępnienie pacjentom usług elektronicznych Zdalny dostęp do istotnych usług elektronicznych.

Znaczne skrócenie czasu potrzebnego na uzyskanie dostępu do ważnych informacji dotyczących pacjenta (EDM, IKP, ZIP).

Ułatwienia w zakresie realizacji istotnych czynności (np. rejestracja do lekarza).

Karta będzie pełnić rolę zaufanego i wiarygodnego identyfikatora pacjenta i umożliwi kontrolowany dostęp do usług cyfrowych.

Łatwiejszy dostęp do świadczeń medycznych dzięki skróceniu kolejek (e-rejestracja, e-skierowanie). Zarządzanie kolejkami.

Świadczeniodawcy uzyskają realną możliwość udostępnienia dokumentacji medycznej za zgodą pacjenta.

Możliwe zmniejszenie liczby błędów lekarskich – szybki dostęp do historii choroby.

Karta KSM umożliwi znaczne obniżenie kosztów związanych z przygotowaniem i obsługą dokumentacji elektronicznej m.in. w zakresie kontraktowania i rozliczania świadczeń.

Karta KUZ wyposażona w mechanizmy kryptograficzne będzie mogła stać się elektronicznym dokumentem identyfikującym pacjenta w systemie.

Zmniejszenie biurokracji oraz kosztów dzięki ograniczeniu liczby dokumentów papierowych.

Szybszy dostęp do istotnych danych statystycznych i epidemiologicznych dotyczących stanu zdrowia obywateli.

Zapewnienie interoperacyjności z europejskimi platformami elektronicznymi w zakresie obszaru ochrony zdrowia.

IV KW. 2016

III KW. 2018

I KW. 2019

IV KW. 2019

I KW. 2020

ZINTEGROWANY INFORMATOR PACJENTA z wykorzystaniem zmodyfikowanego Profilu Zaufanego

E-RECEPTA E-REJESTRACJA koncepcja oraz projekt, postępowanie na budowę Portalu Centralnego, podłączenie

E-SKIEROWANIE

Wdrożenie ZDARZEŃ MEDYCZNYCH (elektroniczna dokumentacja medyczna)

Zakończenie okresu stabilizacji i start produkcyjny systemu

Planowane usługi elektroniczne: e-Recepta, e-Skierowanie, Elektroniczna Dokumentacja Medyczna, Internetowe Konto Pacjenta, e-Rejestracja.

Źródło: Ministerstwo Cyfryzacji

OSOZ Polska

67

68

OSOZ Polska

Organy bez dawców Druk 3D części ciała w zaledwie kilka lat od pierwszych artykułów naukowych wchodzi do praktyki klinicznej. Kości i stawy produkowane są na indywidualne zamówienie, bezpośrednio w szpitalu, odwzorowując w pełni kształt „części” oryginalnych. Modele narządów pomagają w planowaniu skomplikowanych operacji serca. Stuart Williams z Instytutu Innowacji Kardiologicznych Uniwersytetu Louisville jest przekonany, że za 10 lat możliwe będzie wydrukowanie ludzkiego serca z użyciem komórek pacjenta i nowoczesnych drukarek 3D. Aby się to udało, trzeba odtworzyć nie tylko strukturę tkanek, ale również zastawki, system naczyń krwionośnych, mięśni sercowych wraz z układem elektrycznym (bodźcotwórczo-przewodzącym) umożliwiającym pracę całego narządu. Obietnica realizacji przeszczepów organów ludzkich bez potrzeby szukania spokrewnionych dawców fascynuje świat naukowy. Sceptycy twierdzą, że druk serca, wątroby, trzustki, płuc czy nerek jeszcze długo pozostanie poza zasięgiem medycyny.

Zdjęcie: Model 3D serca / University of Louisville

OSOZ Polska

69

pozNaj moŻLiwoŚci rozwiązaŃ w cHmurze

w WURVFH R ]GURZV]H VSRãHF]HęVWZR

dla Twojej Przychodni SERUM oprogramowanie brak bariery wejścia bogata funkcjonalność dla Twojego Gabinetu MEDIPORTA oprogramowanie Łatwa jak jazda na rowerze

Nie martw się iNfrastrukturą, kopiami zapasowymi oraz wszystkim tym, co Nie jest związaNe z twoimi codzieNNymi obowiązkami.

Wybierz rozwiązania dostarczane przez KAMSOFT S.A. dostępne w modelu SaaS. System MEDIPORTA jak i SERUM to rozwiązania odpowiadające potrzebom indywidualnych praktyk lekarskich i pielęgniarskich jak i sieci placówek medycznych .

Systemy klasy SaaS budowane w oparciu Systemy klasy SaaS budowane w oparciu o nowoczesne technologie internetowe. Tworzone zgodnie z najnowszymi trendami w zakresie grafiki, rozwiązań funkcjonalnych 3URMHNWRZDQH Z SU]HP\ĤODQ\ VSRVyE DE\ i ergonomicznych.

Projektowane w przemyślany sposób aby praca z aplikacją była intuicyjna, a system niezawodny.

Dostosowane do przepisów prawa i tendencji na rynku jak i potrzeb użytkownika. Teraz dostępne z modułami mobilnymi umożliwiającymi przeprowadzenie wizyty lekarskiej i pielęgniarskiej w domu pacjenta bez potrzeby połączenia z internetem.

70

OSOZ Polska

Dokumentacja

medyczna Z 24 kontrolowanych świadczeniodawców, 21 prowadziło dokumentację medyczną z naruszeniem wymogów prawnych.

Stwierdzone nieprawidłowości dotyczyły nie tylko kwestii formalnych, ale w części przypadków świadczyły o braku należytej staranności w dokumentowaniu procesu diagnozowania i leczenia pacjentów (co mogło skutkować nieprawidłowym jego przebiegiem).

Najwięcej nieprawidłowości odnotowano w dokumentacji prowadzonej w lecznictwie ambulatoryjnym, gdzie w 924 – spośród 930 badanych dokumentacji (99,4%) – stwierdzono przypadki naruszenia przepisów rozporządzenia w sprawie DM.

Wnioski z ostatniej kontroli Najwyższej Izby Kontroli są niepokojące: w większości placówek medycznych dokumentacja medyczna (DM) prowadzona jest z naruszeniem wymogów określonych rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 9 listopada 2015 r. w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania. Najwyższa Izba Kontroli zidentyfikowała szereg zagrożeń dla prawidłowego udostępniania dokumentacji medycznej, a także skutecznego nadzoru nad tym procesem oraz ochroną danych osobowych pacjentów.

Wynikały one z braku szczegółowych regulacji prawnych w tym zakresie.

„W podmiotach, które prowadziły część dokumentacji w formie elektronicznej, udało się wyeliminować szereg uchybień związanych z jej prowadzeniem (dotyczących czytelności, kompletności, częstości wpisów).”

73,5% Kontrola 1730 indywidualnych dokumentacji medycznych wykazała uchybienia w 73,5% przypadków.

W dokumentacji medycznej prowadzonej w lecznictwie stacjonarnym, uchybienia stwierdzono w 47,5% przypadków. W 12,3% badanej dokumentacji wpisy lekarzy nie były autoryzowane, a w 20,2% DM nie podano specjalizacji lekarzy dokonujących wpisów i udzielających świadczeń zdrowotnych.

Wyniki kontroli wykazały, że lekarze specjaliści, w 15,5% prowadzonej przez nich DM, nie odnotowali faktu poinformowania lekarzy POZ o rozpoznaniu choroby, rokowaniu i sposobie leczenia skierowanych do nich pacjentów oraz ordynowanych lekach i wyznaczonych wizytach kontrolnych.

„Stwierdzono przypadki, że w dokumentacji medycznej niektórych hospitalizowanych pacjentów znajdowała się część dokumentacji innego chorego (np. wyniki badań), co mogło prowadzić do niewłaściwej interpretacji stanu pacjenta na podstawie dokumentów, które go nie dotyczą.”

Do czasu zakończenia kontroli NIK żaden z kontrolowanych świadczeniodawców nie wdrożył systemu informatycznego przeznaczonego do prowadzenia dokumentacji medycznej wyłącznie w postaci elektronicznej.

W przypadku 11, spośród 24 objętych kontrolą podmiotów, nie zapewniono odpowiednich warunków przechowywania dokumentacji medycznej zabezpieczających ją przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub utratą, a także przed dostępem osób nieuprawnionych.

Źródło: Naczelna Izba Kontroli. Zdjęcie: designed by freepik.com

OSOZ Polska

71

INTEGRACJA

ANALIZA

Podmioty rynku ochrony zdrowia potrzebują dostępu do pełnych danych pacjenta. Czas na budowę platform IT, które będą integratorem informacji gromadzonych przez wszystkich uczestników łańcucha usług medycznych, pochodzących z różnych źródeł (także tych najnowszych, jak aplikacje mobilne i urządzenia monitorujące parametry zdrowia). Aby zwiększyć zaangażowanie pacjenta w profilaktykę i wzmocnić jego rolę w systemie, także on musi posiadać dostęp do własnych danych medycznych. Najlepiej z pomocą smartfona, który ewoluuje do roli wirtualnego punktu medycznego (e-konsultacje medyczne, aplikacje zdrowotne itd.).

Nieustannie rosnące zbiory danych stawiają przed architektami ochrony zdrowia nowe zadania.

Odpowiednie algorytmy analityczne i statystyczne pomogą w przyszłości wykrywać choroby z większym wyprzedzeniem, zrozumieć lepiej zależności pomiędzy stanem zdrowia a stylem życia. Obecnie ten potencjał nie jest praktycznie w ogóle wykorzystywany. Sam dostęp do e-konta zdrowia nie wystarczy, zamiast danych pacjent musi otrzymać konkretne wskazówki i porady.

Z kolei tzw. analityka predykcyjna pozwoli wykryć pogorszenie stanu zdrowia u osób z np. chorobami kardiologicznymi.

„Leczenie i opieka zostaną przeniesione ze szpitala do naszych domów, zintegrowane z codziennym życiem.”

„Systemy sztucznej inteligencji przeanalizują informacje medyczne w poszukiwaniu zagrożeń dla zdrowia.”

WYZWANIA I SZANSE E-ZDROWIA

72

OSOZ Polska

Źródło: E-HEALTH COMPENDIUM. Trends Guide 2016.

Zdjęcie: designed by freepik.com

REZULTATY

BEZPIECZEŃSTWO

Informatyzacja ochrony zdrowia nie jest celem samym w sobie. Musi służyć poprawie wyników klinicznych, jakości, standardom zarządzania i zwiększaniu satysfakcji pacjenta.

Jesteśmy na początku tej drogi.

Zgodnie z motto „z ilości w jakość” w USA do 2018 r. planuje się wdrożenie w 50% punktach opieki nad pacjentem nowego modelu usług zdrowotnych – świadczeniodawcy będą otrzymywać środki finansowe za osiąganie konkretnych celów. To przyspiesza konsolidację IT w ramach lekarzy, przychodni, szpitali.

W przyszłości interwencje medyczne opierać się będą na analizie big data podobnych przypadków klinicznych.

Bez mocnych filarów bezpieczeństwa gromadzenia i wymiany danych, trudno mówić o dynamicznym rozwoju e-zdrowia, korzyściach dla ochrony zdrowia oraz zaufaniu pacjentów do digitalizacji. Zadanie leży po stronie dostawców rozwiązań IT i placówek medycznych tworzących odpowiednie procedury.

Jeszcze większym wyzwaniem jest zabezpieczenie informacji medycznych w aplikacjach mobilnych na telefon komórkowy. Celem zorganizowanych cyberataktów stają się coraz częściej ubezpieczyciele i sami świadczeniodawcy. Powód? Rosnąca wartość kartotek medycznych na czarnym rynku.

„Mijają czasy informatyzacji dla celów czysto technologicznych.

Inwestycja w IT musi przynieść konkretne korzyści.”

„Bezpieczeństwo wrażliwych danych medycznych musi pozostać centralnym punktem rozwoju e-zdrowia.”

Innowacje w technologiach informacyjnych zmieniają zasady funkcjonowania podmiotów na rynku ochrony zdrowia. W USA w 2015 roku zainwestowano w start-upy działające w sektorze zdrowia sumę 4,5 mld $. Nadzieje inwestorów nie są przesadzone, e-zdrowie to jedna z najszybciej rozwijających się dziedzin. Co nas czeka w najbliższych latach? Postępująca integracja systemów IT, powszechne wykorzystanie gromadzonych danych do zarządzania i poprawy efektywności, większy nacisk na bezpieczeństwo informacji medycznych.

OSOZ Polska

73

„Obecnie technologie telemedyczne wdrażane są głównie tam, gdzie ryzyko związane z ich nieprawidłowym działaniem jest niskie (np. wideokonsultacje).

Z czasem rozwiązania telemedyczne zaczną być stosowane w procedurach, od których bezpośrednio zależy zdrowie, a czasem i życie pacjenta.”

Rozsądny rozwój telemedycyny musi być poparty kliniczną oceną skuteczności i bezpieczeństwa.

Systematyczna weryfikacja jakości klinicznej powinna odbywać się na zasadach przyjętych dla technologii lekowych i wyrobów medycznych. Zastosowanie metodologii naukowej, a w szczególności badań klinicznych, pozwoli na zapewnienie porównywalności rozwiązań, ich wysokiej jakości i bezpieczeństwa chorego.

Do 2017 r. blisko 3,4 miliarda ludzi będzie w posiadaniu smartfonów, z czego połowa korzystać będzie z aplikacji związanych ze zdrowiem, a znaczną ich część stanowić będą aplikacje telemedyczne.

SZANSE DLA POLSKI Zdalny monitoring i wideokonsultacje mogą pomóc w lepszej opiece zwłaszcza nad osobami z chorobami kardiologicznymi (odpowiadającymi za 44.73% zgonów i generującymi ogromne koszty w systemie) oraz pacjentami cierpiącymi na choroby psychiczne.

ZDALNY MONITORING PARAMETRÓW ŻYCIOWYCH Projekt: Opieka telemedyczna w domu pacjentów chorych przewlekle – Veterans Health Administration (Urząd ds. Weteranów).

Wyniki: skrócenie czasu całodobowej opieki nad poszczególnymi pacjentami w stacjonarnych placówkach ochrony zdrowia o 53%, ograniczenie przyjęć do szpitali o 30%, redukcja kosztów z wdrożenia programu na poziomie 2000$ na jednego pacjenta rocznie, wysoki poziom satysfakcji pacjentów z usług (średnia ocen pozytywnych – 86%).

Według definicji WHO, telemedycyna to świadczenie usług opieki zdrowotnej, gdzie kluczową rolę odgrywa rozłączność miejsca, przez wszystkie osoby wykonujące zawody medyczne, przy wykorzystaniu ICT służących wymianie istotnych informacji w celach diagnostycznych, leczniczych oraz zapobiegania chorobom i urazom, prowadzenia badań i ich oceny, zapewnienia kontynuacji kształcenia pracowników służby zdrowia, czyli w celu poprawy zdrowia jednostek oraz tworzonych przez nie społeczności.

„Przy zastosowaniu rozwiązań telemedycznych możliwe jest pogodzenie z pozoru sprzecznych celów: poprawa jakości i dostępności świadczeń przy jednoczesnym ograniczaniu kosztów płatników oraz zwiększenie dostępności do świadczeń, w tym do konsultacji lekarskich, przy jednoczesnym zmniejszeniu obciążenia lekarzy pracą.”

74

OSOZ Polska

Najpoważniejszą barierą rozwoju telemedycyny jest brak odpowiednich mechanizmów finansowania (refundacji) oraz przywiązanie do tradycyjnego modelu świadczeń.

PERSPEKTYWY I KORZYŚCI Potencjalne korzyści z rozwoju e-zdrowia w Europie: zwiększenie PKB państw członkowskich o 93 mld euro, oszczędności w kwocie 99 mld euro (publiczne oszczędności – 76 mld euro, prywatne – 23 mld euro), wsparcie 185 milionów pacjentów w dbaniu o zdrowie, co pozwoli na zyskanie łącznie 158 tys. lat życia.

tele

medycyna

Polska ochrona zdrowia musi się zmierzyć z poważnymi wyzwaniami: istotnym zwiększeniem odsetka osób 65+, niską podażą kadr medycznych i pielęgniarskich, kolejkami do specjalistów. Alternatywą dla wielu hospitalizacji czy wizyt lekarskich jest monitoring i konsultacje on-line.

„Globalny rynek telemedycyny do końca 2020 r. będzie wart 34,27 mld USD.”

TELEOPIEKA NAD OSOBAMI CHORYMI PRZEWLEKLE Projekt: Whole System Demonstrator.

Grupa: 3230 pacjentów ze 179 praktyk lekarskich (Wielka Brytania).

Wyniki: śmiertelność w grupie objętej teleopieką była niższa aniżeli w grupie kontrolnej (4,6% vs 8,3%), o 18% niższe ryzyko hospitalizacji, mniejsza liczba wizyt w szpitalnych oddziałach ratunkowych oraz mniejsza liczba dni hospitalizacji.

TELEKARDIOLOGIA Projekt: HTCR – home-based telemonitored cardiac rehabilitation / domowy telemonitoring rehabilitacji kardiologicznej.

Wyniki: wśród pacjentów z niewydolnością serca, HTCR jest tak samo bezpieczna i efektywna jak tradycyjna rehabilitacja kardiologiczna prowadzona ambulatoryjnie. Adherencja do HTCR jest istotnie wyższa niż w przypadku tradycyjnego modelu. HTCR jest skuteczna i bezpieczna również u pacjentów bez niewydolności serca: powoduje istotną poprawę wydolności fizycznej pacjentów, bez wystąpienia działań niepożądanych, w tym zgonów.

Źródło: Raport „Otoczenie regulacyjne telemedycyny w Polsce – stan obecny i nowe otwarcie” (Telemedyczna Grupa Robocza)

FINANSOWE PRZESZKODY

OSOZ Polska

75

INTERNET RZECZY (Internet of Things) Liczba autonomicznych urządzeń, jak przykładowo smartfony, podłączonych do Internetu i komunikujących się wzajemnie między sobą, podwaja się co pięć lat. W 2010 roku było ich 12,5 miliarda. Prognozy mówią o 25 miliardach w 2016 roku i 50 miliardach do 2020 roku.

LAWINA DANYCH Liczba danych medycznych dostępnych na całym świecie przekroczyła w 2015 roku 153 eksabajty.

1 eksabajt = 1 000 000 000 000 000 000 bajtów.

Do roku 2020 eksperci spodziewają się wzrostu tej liczby do 2314 eksabajtów.

BIG DATA TECHNOLOGIE UBIERALNE (Wearables) Zalicza się do nich m.in. trackery monitorujące parametry zdrowia, aktywność fizyczną, jakość snu itd.

W 2014 roku ich globalną liczbę szacowano na 29 milionów. W 2018 będzie to już ok. 172 mln.

STRATEGIE E-ZDROWIA W europejskim regionie WHO już 70% państw posiada narodową strategię lub politykę e-zdrowia.

69% z nich dysponuje dedykowanymi środkami finansowymi na realizację tych planów.

70% 76

OSOZ Polska

Gdyby wykorzystano pełny potencjał dostępnych medycznych zbiorów danych, w samych Stanach Zjednoczonych oszczędności dla systemu ochrony zdrowia osiągnęłyby kwotę 300–450 mld USD.

Potrzeby pacjentów w zakresie e-zdrowia odzwierciedla rosnący popyt na aplikacje mobilne. Największy potencjał mają te monitorujące zdalnie stan zdrowia oraz narzędzia e-konsultacji lekarskich.

REWOLUCJA

ZDROWIA

CYFROWEGO Badania pokazują, że wysyłanie przypomnień w formie SMS do pacjentów zapobiega 1 na 6 przypadków niestosowania się do zaleceń farmakoterapii (zapominanie, rezygnacja z zażycia leku).

Ochrona zdrowia znajduje się w fazie transformacji wynikającej z rozwoju technologii informacyjnych.

I to nie tylko w krajach wysoko rozwiniętych i rozwijających się. Smartfony, powszechny dostęp do Internetu i coraz więcej aplikacji mobilnych wychodzących naprzeciw oczekiwaniom pacjentów rewolucjonizują sektor. Telemedycyna wkracza do praktyki klinicznej, uniwersytety medyczne uwzględniają e-zdrowie w programach nauczania, kolejne państwa wprowadzają regulacje prawne wspierające zdrowie cyfrowe.

E-KONTA ZDROWIA 59% państw europejskiego regionu WHO posiada narodowy system elektronicznych kont zdrowia.

W 49% istnieją finansowane z budżetu programy zdrowia mobilnego (m-zdrowia).

GLOBALNY RYNEK E-ZDROWIA Wartość rynku rozwiązań e-zdrowia w skali świata wyniosła w 2013 roku 60,8 mld USD. 2013

60,8 mld $

2017

135,9 mld $

2020

233,3 mld $

Zmiany ustawowe wprowadzone w październiku 2015 roku dopuściły stosowanie rozwiązań telemedycznych w Polsce. NFZ kontraktuje obecnie dwie procedury: telekonsylium kardiologiczne i geriatryczne.

W tym roku na ten cel przewidziano 1,3 mln zł. Źródło: International Data Corporation (IDC) – Digital Universe (2014), World Health Summit Yearbook (2015), eHealth in the WHO European Region (WHO, 2016).

OSOZ Polska

77

Finlandia

Szwecja Estonia Łotwa

Dania

Irlandia

Litwa

Wielka Brytania Holandia Polska

Niemcy

Belgia Luksemburg

Czechy Słowacja

Francja

Austria

Włochy

Węgry Słowenia Chorwacja

Rumunia

Portugalia Hiszpania

Bułgaria

Grecja

Malta 78

OSOZ Polska

Finlandia Dania Estonia Holandia Litwa Łotwa Szwecja Malta Belgia Luksemburg Hiszpania Cypr Czechy Grecja Wielka Brytania Francja Chorwacja Słowenia Irlandia Portugalia EU 28 Włochy Polska Słowacja Bułgaria Rumunia Niemcy Austria Węgry

82% 80% 73% 71% 70% 68% 67% 65% 62% 62% 62% 61% 59% 58% 58% 58% 54% 54% 53% 53% 52% 50% 48% 44% 44% 41% 38% 34% 32%

Legenda 65%–100% 58%–64% 50%–57% 0%–49%

Cypr

52%

Taki procent Europejczyków opowiada się za dostępem do danych medycznych on-line. Największymi entuzjastami są mieszkańcy Finlandii (82%), najmniejszymi – Węgrzy (32%) i Austriacy (34%).

Otwarci na nowe Żyjemy w świecie szybkich zmian technologicznych, demograficznych i społecznych. Digitalizacja stała się czynnikiem przewagi i elementem konkurencyjności gospodarek. Dziesięć lat temu mało kto z nas przypuszczał, że w tak krótkiej perspektywie czasu będziemy mogli korzystać z recept elektronicznych albo przeglądać dane w e-kartotekach.

Choć to usługi jeszcze niedostępne w naszym kraju, ich wprowadzenie jest kwestią kilku lat.

Według statystyk Eurobarometru, dostęp do informacji zawartych w internetowych kartotekach medycznych chciałoby mieć 48% Polaków. To sporo biorąc pod uwagę, że 84% badanych nigdy nie korzystało jeszcze z e-usług zdrowotnych (taką możliwość miało jedynie 14% respondentów). Wynik niewiele różni się od średniej dla wszystkich krajów Europy (81%). 70% mieszkańców Europy (64% Polaków) gotowych jest dzielić się danymi medycznymi. Sondaż pokazuje, że akceptacja w stosunku do rozwiązań e-zdrowia jest skorelowana z zaufaniem do systemu ochrony zdrowia i lekarzy. W Polsce jedynie 55% osób udostępniłoby swoje dane lekarzowi. W przypadku dzielenia się anonimowymi informacjami do badań naukowych, odsetek ten spada do 18%.

Dane: Eurobarometr

OSOZ Polska

79

POZNAJ MOŻLIWOŚCI MEDYCZNYCH APLIKACJI MOBILNYCH

w WURVFH R ]GURZV]H VSRãHF]HęVWZR

WIZYTA LEKARSKA ambulatorium WIZYTA PIELĘGNIARSKA ambulatorium OBCHÓD LEKARSKI szpital OBCHÓD PIELĘGNIARSKI szpital KARTA ANESTEZJOLOGICZNA

szpital

MEDYCZNE APLIKACJE MOBILNE DLA sZPItALI I AMBuLAtOrIuM Pracuj wydajniej przy użyciu mobilnych aplikacji K AMSOFT. Dzięki nim w prosty i wygodny sposób przeprowadzisz wizytę bezpośrednio na oddziale lub bloku operacyjnym przy łóżku pacjenta

80

OSOZ Polska

dedykowane aplikacje dla każdego

dostęp do danych medycznych przy pacjencie

elektroniczna dokumentacja medyczna

obsługa podpisu elektronicznego

elektroniczna karta anestezjologiczna

elektroniczne zlecenia lekarskie

realizacja zleceń lekarskich

możliwość pracy w trybie online offline

integracja z aplikacją mobilną dla pacjentów

nawigowanie do domu pacjenta

integracja z rejestracją internetową

możliwość wystawiania e-ZLA

52

minuty dziennie spędzają pracownicy medyczni na poszukiwaniu informacji na potrzeby własne lub innych osób.

LEKARZ

69,9 minut

pielęgniarka

61,6 minut

terapeuta 25 minut

pielęgniarka terapeuta

%

czasu pracy pracownicy medyczni spędzają na pracy z dokumentacją medyczną.

11,5 godziny 10,7 godziny 11,1 godziny

Pracownicy medyczni szpitala spędzają średnio 10,8 godzin tygodniowo na uzupełnianiu dokumentacji medycznej pacjenta.

63

wszystkie grupy

40%

lekarze

30%

pielęgniarki

20%

terapeuci

10% mało prawdopodobne

raczej nie

prawdopodobne

raczej tak

zdecydowanie tak

Jak często zdarza się, że dokumentacja kliniczna NIE zawiera informacji, które w danej chwili są Pani/Panu potrzebne lub jest niekompletna?

Statystycznie 3 na 4 pracowników medycznych zauważa niedoskonałości dostępnej dokumentacji klinicznej.

Najczęściej nie zawiera wszystkich wymaganych informacji lub nie jest dostępna na żądanie.

Czas poświęcany tygodniowo na aktywne tworzenie dokumentacji medycznej.

LEKARZ

50%

0

Czas spędzany na poszukiwanie informacji klinicznych różni się w poszczególnych grupach zawodowych. Najwięcej czasu poświęca lekarz, przy czym 20 z 70 minut przeznacza na wyszukiwanie danych potrzebnych współpracownikom.

50

Czy Twoim zdaniem opóźnienia w dostępie do informacji mogą wpływać na długość pobytu pacjenta w szpitalu?

Najczęściej zauważane braki dokumentacyjne informacja niekompletna

27%

informacja niezrozumiała 14% informacja nieczytelna 13% informacja niezweryfikowana 16% OPÓŹNIONE UZUPEŁNIENIE DANYCH

14%

Czy zapisy w kartotece medycznej byłyby pełniejsze, gdyby Pan/Pani miał/a więcej czasu?

40%

minuty tygodniowo spędza pracownik medyczny szpitala na ponownym sprawdzaniu dostępnych informacji.

DOKUMENTACJA

KLINICZNA

„26% badanych przyznaje, że w przypadku braków w kartotece pacjenta kontynuuje pracę, gdyż ich skompletowanie wymagałoby zbyt dużo czasu, a braki nie są krytyczne przy podejmowaniu decyzji klinicznych.”

30% 20% 10% 0

mało prawdopodobne

raczej nie

prawdopodobne

raczej tak

zdecydowanie tak

Od tego, czy jest kompletna i przygotowana rzetelnie zależy jakość leczenia i synchronizacja procesów opieki nad pacjentem. Pozwala uniknąć błędów terapeutycznych, jest podstawowym źródłem informacji dla lekarza i pielęgniarki. Dostęp do czytelnej i pełnej dokumentacji klinicznej oszczędza czas pracownika medycznego. Źródło: Raport „Accuracy & completeness of clinical documentation”.

Nuance 2015.

Grupa badana: 197 osób, Wielka Brytania.

OSOZ Polska

81

82

OSOZ Polska

Inwestycja w zdrowie na koncie Transparentny system i dostęp do informacji Digitalizacja systemów ochrony zdrowia sprawia, że dane stają się nośnikiem informacji: o zażywanych lekach, wizytach lekarskich, zdiagnozowanych chorobach, wynikach badań laboratoryjnych. Zbierane z różnych źródeł (ubezpieczyciela, placówek ochrony zdrowia) mogą być następnie udostępniane pacjentowi na koncie zdrowia. Głównie po to, aby ułatwić poruszanie się po systemie ochrony zdrowia. W marcu Ministerstwo Zdrowia skierowało do konsultacji projekt ustawy nowelizującej inne ustawy w związku z wprowadzeniem tzw. Internetowego Konta Pacjenta.

IKP ma umożliwić pacjentowi dostęp do informacji o udzielonych świadczeniach oraz kwot wydatkowanych na ich sfinansowanie, uczynić łatwiejszym składanie oświadczeń czy wgląd do danych o receptach refundowanych, list oczekujących, skierowań, deklaracji wyboru lekarza, pielęgniarki i położnej POZ.

Długofalowe i kompleksowe wsparcie Potencjał internetowych kont zdrowia sięga o wiele dalej, umożliwiając m.in. prowadzenie personalizowanej profilaktyki oraz leczenia, predykcję potencjalnych zagrożeń zdrowotnych. W takim przypadku każda informacja zapisana na koncie – dotycząca obecnego stanu zdrowia, ale także stylu życia – staje się długoterminową inwestycją. Im więcej systematycznie i konsekwentnie gromadzonych pojedynczych danych, tym systemy sztucznej inteligencji z większą precyzją będą mogły stworzyć model zdrowotny człowieka i na tej podstawie profilować działania, których celem jest życie w dobrym zdrowiu (tzw. programy zdrowotne). W tym miejscu zmienia się punkt ciężkości z reagowania na występujące choroby na aktywne zapobieganie i świadomą, nowoczesną profilaktykę. Taki cel postawiono przed Indywidualnym Kontem Zdrowotnym na platformie Otwartego Systemu Ochrony Zdrowia. Prawie wszyscy posiadają dziś konta bankowe, aby lepiej zarządzać posiadanymi pieniędzmi. Konta zdrowotne będą z czasem pełniły analogiczną rolę, jednak waluta będzie o wiele cenniejsza. Jest nią zdrowie.

OSOZ Polska

83

POZNAJ MOŻLIWOŚCI NOWOCZESNEGO OPROGRAMOWANIA DLA SZPITALI

w WURVFH R ]GURZV]H VSRãHF]HęVWZR

System KS-MEDIS Zintegrowany Zarządzania Szpitalem Zarządzaj skutecznie całym szpitalem

ZAINWESTUJ TRAFNIE W SUKCES TWOJEGO SZPITALA KS-MEDIS TO NAJLEPSZY WYBÓR Jeżeli jesteś menadżerem szpitala poszukujesz najlepszych rozwiązań, zależy Ci na stałym obniżeniu kosztów hospitalizacji, przy zachowaniu wysokiej jakości obsługi pacjenta spełniając przy tym wszystkie wytyczne dotyczące Elektronicznej Dokumentacji Medycznej oraz jej bezpieczeństwa wybierz KS-MEDIS i pracuj wydajniej.

Sprawdź innowacyjną funkcjonalność KS-MEDIS: ê ê ê ê ê ê ê ê

ruch chorych oddziały blok operacyjny zakażenia szpitalne laboratorium ambulatorium diagnostyka obrazowa dietetyka i żywienie

ê ê ê ê ê ê ê

medyczne moduły mobilne: obchód lekarski i pielęgniarski, karta anestezjologiczna apteka centralna oraz oddziałowa koszty leczenia pacjenta statystyki, rozliczenia kadry-płace finanse-księgowość magazyn

KS-MEDIS to harmonijne połączenie wysokiej jakości systemu informatycznego oraz profesjonalnego wdrożenia, będącego warunkiem sukcesu Twojej inwestycji informatycznej.

84

OSOZ Polska

Czasopismo o e-zdrowiu.

Praktyczne porady.

Informacje z rynku zdrowia.

Teraz dostępne on-line.

Pobierz bezpłatną aplikację mobilną

ZESKANUJ KOD, aby pobrać aplikację

Aplikacja na iOS i Android OSOZ Polska

85

IT i Zdrowie

Polub czasopismo OSOZ na Facebooku NowoĹ&#x203A;ci e-zdrowia | Ciekawostki | Doniesienia naukowe

www.facebook.com/ITiZdrowie