Kronika Zabytkomaniaka część 1

Katarzyna Wydra

krONIKA ZABYTKOMANIAKA

krONIKA ZABYTKOMANIAKA

Katarzyna Wydra

krONIKA ZABYTKOMANIAKA

Narodowy Instytut Dziedzictwa Warszawa 2013

© Narodowy Instytut Dziedzictwa, 2013 Tekst Katarzyna Wydra / Plenerownia Opracowanie graficzne, skład i łamanie Barbara Łepkowska / Plenerownia Ilustracje Krzysztof Biliński (str. 5, 27, 28, 41, 42 ząb czasu); Ewa Natkaniec (str. 55 plakat Małopolski) www.plenerownia.com Konsultacja Beata Bauer / NID Iwona Liżewska / NID Korekta Monika Ślizowska

2 września

darzyło się to zupełnie niedawno, bo wczoraj, i wcale nie za siedmioma górami, ale przy ulicy Historycznej, gdzie stoi nasza szkoła. Wystarczy napisać, że dziś jest 2 września, aby wszyscy wiedzieli, jaki dzień był wczoraj i co on oznacza dla uczniów. No cóż, dzień ten nadchodzi co roku, a nasza szkoła stoi na tym samym miejscu od przeszło wieku, więc w obu tych rzeczach nie ma nic nadzwyczajnego i nie je chciałbym uwiecznić w mojej . (Dokładnie tak! Pamiętniki są dobre dla dziewczyn, dlatego ja prowadzę kronikę, być może powinienem ją pisać gęsim piórem, jak na prawdziwego kronikarza przystało, i przyznam, że nawet próbowałem. Gęś, a raczej jej pióro, upolowałem u cioci Gosi na wakacjach. Szybko się jednak złamało. Poszedłem więc z duchem czasu i przerzuciłem się na pióro wieczne. Zastanawiałem się nad komputerem, tata jednak przekonał mnie, że kronikę powinno się pisać ręcznie). Uwieczniam tu więc fakt, że do naszej klasy dołączyła wczoraj .

kronice

NOWA

5

OWA ma na imię Helenka.

Nie znałem dotąd nikogo o tym imieniu, nie licząc prababci , która urodziła się w 1899 roku i żyła sto lat, o czym pamiętam, gdyż prześledziłem drzewo genealogiczne naszej rodziny. Ale prababci nigdy osobiście nie poznałem (chociaż wiem, że miała talent do opowiadania ciekawych historii i robienia bałaganu, bo mama zawsze mi powtarza, że te cechy odziedziczyłem po niej), gdyż ja przyszedłem na świat zaledwie dwanaście lat temu, więc ta znajomość się nie liczy. Można nawet napisać, że prababcia jest dla mnie postacią mityczną, zupełnie jak Helena Trojańska, o której uczyliśmy się w zeszłym roku na języku polskim. NOWA Helenka wygląda zupełnie normalnie, to znaczy nie nosi długich sukien i dziwnych rzeczy na głowie, jak prababcia Helena na zdjęciu, i dopiero co przeprowadziła się do naszego miasta.

Heleny

FF, JĘCIE UFFFFFFFFF PAŁBYM ZD A L H C O P A , OWAŁO I TRZEBA MAŁO BRAK TOGRAFIAM O F IĘ I M Y R A ZE ST KU BAŁEM S PRABABCI. IE. NA BIUR N Ż O R ST O Ć BARDZO POSTĘPOWA SOKIEM, ET KUBEK Z W A N IĆ W A POST IE WYLAĆ.

YPADKIEM N Z R P O G Y B A

6

7

RAMKĘ DOKOŃCZ SAMI...

T YMI KLEK Z Ś O C B Ó I ZR

ŻE W

BIĘ TĘ N LU O

elenka opowiedziała nam trochę o s o b i e i swojej rodzinie.

Przyznam, że jej opowieść zrobiła na mnie wrażenie, bo nie spotkałem dotąd nikogo, kto na własne oczy widział prawdziwego kościotrupa. A Helence przydarzyło się to dlatego, że jej tata jest archeologiem i prowadził ostatnio wykopaliska przy budowie autostrady wokół Krakowa. Pewnego dnia zabrał ze sobą Helenkę i odkryli wtedy grób celtyckiego wojownika!!! Ale przygoda! A to jeszcze nie koniec. Mama Helenki pracuje jako konserwator zabytków i kiedyś NOWA spędziła z nią miesiąc w starym klasztorze, bo mama odnawiała tam malowidła w bibliotece.

Helenka myszkowała po wszystkich kątach i mogła nawet z bliska oglądać ilustracje w dawnych księgach i własnoIĘC P O ręcznie przewracać stronice.

Ale jej zazdroszczę! Przepadam za starymi książkami i w ogóle wszelkimi starociami, bo są niezwykle tajemnicze. Ł WIELKI REGA NASZKICUJ KSIĄŻKAMI ZE STARYMI

8

MO

?

WĄ

HELENA TROJAŃSKA BYŁA PONOĆ NAJPIĘKNIEJSZĄ KOBIETĄ ŚWIATA. TO Z JEJ POWODU WYBUCHŁA WOJNA TROJAŃSKA. CAŁA HISTORIA JEST OPISANA W „ILIADZIE” HOMERA.

9

POKOLORUJ

HELENĘ!

Wiek to ile lat?

Czy wiesz, jak miała na imię Twoja prababcia?

a) 12 b) 100 c) 1899

.............................................................................................. ..............................................................................................

Uzupełnij drzewo genealogiczne Twojej rodziny.

Dorysuj brakujące pola i wypełnij je imionami.

mama

babcia

tato

dziadek

babcia

dziadek

prababcia

10

pradziadek

11

DZIEDZICTWO

K U L T U R O W E to wszystkie

elementy tworzące i kształtujące

naszą kulturę

, a więc tradycje, dzieła sztuki, książki, wynalazki, budynki, filmy, wspólna historia, muzyka, kuchnia (istnieje nawet pojęcie dziedzictwa kulinarnego) i wiele innych. DZIEDZICTWO KULTUROWE dzielimy na MATERIALNE, a więc takie, którego możemy dotknąć, oraz NIEMATERIALNE, czyli takie, którego dotknąć nie możemy, np. mity i obyczaje. Oprócz tego możesz się spotkać również z następującymi pojęciami: dziedzictwo światowe, europejskie, polskie i regionalne.

JEST S TEŻ U G N Y ­D GO ŚMIGUS NASZE M E T N ELEME .

ICT WA DZIEDZ

KULTUROWE. Odwróć książkę do góry nogami i przeczytaj o nim więcej.

DZICTWO . Dla ludzi szczególne znaczenie ma DZIEDZICTWO

DZIE-

Staś ODZIEDZICZYŁ po prababci Helenie talent do opowiadania ciekawych historii i robienia bałaganu, ale dziedziczyć można nie lub zabawki. To, co otrzymujemy tylko cechy charakteru, lecz np. w spadku po naszych przodkach, stanowi nasze

dom

Zostań detektywem

i odkryj, co stanowi

D Z I E D Z I C T W O Twojej małej ojczyzny, czyli miejscowości lub okolicy, w której mieszkasz.

Na obrazkach poniżej znajdziesz kilka staroci.

Ludzie, idąc z duchem czasu, zastąpili je nowymi przedmiotami. Połącz w pary starocie i ich współczesne odpowiedniki oraz pokoloruj je.

12

Dorośli mają i miewali czasem dziwne zawody, takie jak np. kronikarz, arche-

olog czy konserwator zabytków. Przeczytaj opisy różnych zajęć i napisz, kto je wykonuje. Zastanów się, czy chciałbyś wykonywać któryś z tych zawodów.

MUZ

EALN

PALEON

TOLOG

IK

Prowadzi sklep ze starociami –

MAL

ARZ

AR

CH

________

Projektuje budynki, drogi i mosty – Nauczycielka domowa – Pracuje w muzeum –

Z

IUS

AR KW

TY

AN

ITE

KT

PŁAT

NERZ

_________

___________

Z NCAR

GAR

_________

Wyrabia garnki i inne naczynia – Wykonywał zbroje –

NANTKA

___________

______

Zajmuje się historią –

GUWER

____________

Zna się na kościach dinozaurów – Maluje obrazy –

K

RY

TO HIS

________

ODNIK PRZEW

________

Oprowadza turystów –

__________

Które z tych zajęć są obecnie bardzo rzadko wykonywane i należą do grupy ginących zawodów?

TRADYCYJNE RZEMIOSŁO I ZAWODY TO TAKŻE CZĘŚĆ NASZEGO DZIEDZICT WA KULTUROWEGO.

.......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................

13

ziś w szkole malowaliśmy wspomnienia z wakacji i opowiadaliśmy, jakie pamiątki z nich przywieźliśmy. Niektórzy przynieśli ze sobą ładne pocztówki.

Ponieważ obowiązkiem kronikarza jest odnotowanie wszystkich ważnych faktów, uwiecznię tutaj, kto gdzie był i co widział.

Franek był na zamku w Niedzicy i kupił tam sobie ciupagę.

Marcin ze swoimi rodzicami zwiedzał zabytkowe elektrownie, huty i inne zakłady przemysłowe, był też w prawdziwej twierdzy i najprawdziwszym bunkrze z czasów II wojny światowej!

Olka odwiedziła stare i nowe

miasto w Toruniu.

Baśka chwaliła się, że nocowała w pałacu i oglądała synagogę w Tykocinie.

Krzysiek był na polu bitwy pod Grunwaldem i spotkał tam rycerzy w

zbrojach.

Mateusz płynął kajakiem po Kanale Augustowskim.

14

Jagoda zachwycała się widokiem z wieży kościoła Mariackiego w Krakowie, paplała coś o wspaniałych strojach królowych czy księżniczek,

kopalni

aw w Wieliczce kupiła sobie figurkę z soli.

Wanda zwiedziła i

katedrę

rynek we Wrocławiu,

Tereska rezerwat archeologiczny w Biskupinie.

Janek podziwiał krajobrazy Warmii i Mazur.

Kamil dotarł do Zamościa i oglądał tamtejszy ratusz, kamieniczki i obwarowania.

Agnieszka pokazywała zdjęcia kolumny Zygmunta i pomnika Syrenki, które zrobiła swoim nowym aparatem.

Julka widziała

cerkiew, wielki wiatrak i spichlerz.

Karolina miała okazję posłuchać dźwięków fortepianu Chopina w dworku w Żelazowej Woli.

15

A gdzie ja spędziłem wakacje?

Obrazek obok przedstawia

zamek

na trasie mojej podróży.

Spróbujcie zgadnąć gdzie on się znajduje?

_ _ _ _ _ _ _ _ L_ B _ _R ___

A co namalowała NOWA, czyli Helenka? amalowała swojego tatę z łopatą w ręku, w towarzystwie kościotrupa oraz swoją mamę w białym fartuchu i z pędzlem w dłoni na tle zniszczonego obrazu. Zaczęła opowiadać coś dziwnego o

duchu miejsca,

zębie czasu, łaskawej muzie

i białym kruku ,

ale zadzwonił dzwonek i nie dokończyła.

Będę musiał ją o to zapytać.

16

Jak myślisz, jakie historie wiążą się z poniższymi zabytkami?

Czy są one wesołe czy smutne?

Jacy ludzie byli z nimi związani?

Zegarek Sosjera Skrzynia posagowa

17

Koleżanki i koledzy Stasia podczas wakacji byli w wielu ciekawych miejscach i zwiedzali tamtejsze zabytki. Czy potrafisz wyjaśnić, co to jest zabytek? Przeczytaj, co mówiły dzieci na ten temat. Dla utrudnienia niektóre określenia zapisano od tyłu. Spróbuj wymyślić własną definicję zabytku.

rzecz związana z ważną osobą lub wydarzeniem

coś starego

........................................................................................................

......................................

miejsce pamięci .................................................

ZABYTEK TO przykład tego, jak dawniej żyli ludzie ..................................................................................... świadek dziejów ...................................................

kinmop ......................

coś przekazywanego z pokolenia na pokolenie ........................................................................................................

18

ślad przeszłości

pamiątka rodzinna

...........................................

........................................... rzecz z epoki, która już minęła

..............................................................................

enlópsw orbod część dziedzictwa kulturowego

...........................................

...........................................................................

yrutluk orbod

wspomnienie z przeszłości

......................................

.....................................................................................

obiekt o wartości historycznej, artystycznej oraz naukowej ............................................................................................................................................

ikutzs ołeizd ...........................................

kytna ......................

dzieło człowieka, ale istnieją również zabytki przyrody; mówi się na nie „pomniki przyrody” ........................................................................................................................... ..........................................................................................................................

19

Z B KI A YT Na podstawie tekstu kroniki Stasia oraz korzystając ze słów zgromadzonych w naczyniu, uzupełnij listę zabytków w tabeli na stronie obok. Możesz także dopisać swoje propozycje.

Jedną kreską podkreśl na liście zabytki techniki, dwiema przykłady architektury militarnej, a trzema zabytki sakralne.

20

zabytki nieruchome (czyli takie, których nie można przenosić) BUNKIER SPICHLERZ KAPLICZKA

zabytki ruchome (czyli takie, które można przenosić) SPÓDNICA KADZIELNICA FILIŻANKA

21

zabytki archeologiczne (czyli wykopane z ziemi lub znalezione w wodzie) MONETA Z TITANICA GROT STRZAŁY BROSZKA

Pamiętaj,

zabytki zazwyczaj są bardzo stare, ale nie zawsze.

W rejestrze zabytków* mogą się znaleźć rzeczy bardzo stare, takie, które mają 500 lat i więcej, ale mogą tam trafić również obiekty znacz-

nie młodsze, np. z XX wieku. Liczba

lat nie jest głównym

czynnikiem przesądzającym o tym, czy coś jest czy nie jest zabytkowe. Jak myślisz, co musiałoby się stać, aby w przyszłości za takie uznano ciupagę Franka, kajak, którym płynął Mateusz, aparat fotograficzny Agnieszki lub kronikę pisaną przez Stasia? * inaczej lista zabytków

Rejestr

zabytków zawiera spis

zabytkowych obiektów z terenu całej Polski. Rejestr ten jest bardzo ważny, gdyż to podstawowa forma ochrony zabytków. Gdy dany obiekt zostaje do niego wpisany, nie można go niszczyć, wyrzucać ani robić z nim, co się chce.

22

Narysuj pamiątkę, którą przywiozłeś z ostatnich wakacji. W ten sposób opowiesz nam o swoich przygodach, przypomnisz sobie ludzi, których poznałeś, i miłe wrażenia, jakie zachowałeś. Zabytek spełnia podobną rolę, ale jest czymś więcej niż pamiątka z wakacji. To pamiątka historii.

23

Powtórz jak najszybciej sześć razy na zmianę następujące słowa:

„urbanistyczny” oraz „ruralistyczny”.

Uważaj, aby nie połamać sobie języka!

Zabytkami mogą być zespoły i układy zabudowy miejskiej, czyli zespoły urbanistyczne, oraz zabudowy wiejskiej, czyli zespoły ruralistyczne. Co ciekawe, zabytkiem może być również nazwa geograficzna lub historyczna.

Odpowiedz: prawda czy fałsz?

Najważniejszy plac w mieście to rynek.

W spichlerzu przechowuje się skarby.

Ratusz to siedziba rady miejskiej.

Pałac i zamek to jedno i to samo.

Dwór to budowla mieszkalna.

Kamienice spotykamy na wsi.

24

Koledzy Stasia spędzali wakacje w różnych częściach Polski. Podobnie jak oni zauważyłeś pewnie, że krajobrazy np. Małopolski, Śląska czy Warmii i Mazur różnią się od siebie nie tylko pod względem przyrodniczym, ale i pod względem wyglądu miast, wsi, domów czy ulic.

Ludzie tam mieszkający często mówią z innym akcentem, mają odmienne zwyczaje i stroje ludowe. Przestrzeń, na której wygląd wpływ miały zarówno przyroda, jak

krajobraz kulturowy

księgi

i działania człowieka, to tak zwany

.

,

Można go porównać do

w której czytamy informacje o historii, a także współczesnym życiu danej okolicy.

Krajobraz kulturowy również może być

zabytkiem.

Aby chronić jego szczególnie cenne przykłady, tworzy się parki

kulturowe.

1. Czym wyróżnia się krajobraz kulturowy Twojej małej ojczyzny?

2. Zastanów się, jakie mogą być elementy krajobrazu kulturowego wsi, a jakie miasta? ............. ..............

..............

..

. .....

1. .......... .............. . . . . . . . . . . . . . . .............. ..... .............. .............. . . . . . . . . . . . . . . .............. ..... .............. .............. . . . . . . . . . . . . . . .............. ...... .............. .............. . . . . . . . . . . . . . . .............. ...... ....... 2. .. .............. . . . . . . . . . . . . . .............. ...... .............. .............. . . . . . . . . . . . . . .............. ...... .............. .............. . . . . . . . . . . . . . .............. ...... .............. .............. . . . . . . . . . . . . . .............. ..............

25

rody. y z r p t a w r e rez łeś się z pojęciem

ka Z pewnością spot kże tej stronie widać ta Na rysunkach na e r w a t, ale

rez

czny i g o l o e h c ar

,

iedzać. e, które można zw n cz gi lo eo ch ar owisko opalisk lub stan ółami. czyli obszar wyk ę pięcioma szczeg si ią żn ó R e. sc ol Wielkop o w Biskupinie, w an on yk w ki un ys R Odnajdź je.

26

zisiaj podszedłem na przerwie do Helenki i poprosiłem ją, by opowiedziała coś więcej o duchu miejsca, zębie czasu, łaskawej muzie i białym kruku. Sprawa wygląda bardzo tajemniczo.

Helenka najpierw trochę się zawstydziła, bo jest jeszcze nieco wobec nas nieśmiała, ale potem kazała mi przysiąc, że nikomu nie opowiem o tym, o czym usłyszę. Oczywiście, że nie pisnę ani słówka, umiem dotrzymywać tajemnicy, a wpis do kroniki ma jedynie znaczenie .

dokumentacyjne

A oto co wyznała mi NOWA: tropi te dziwne istoty od kilku tygodni.

Zaczęło się od tego, że pewnego dnia usłyszała o nich w rozmowie swoich rodziców. Przeglądali jakieś papiery związane z pracą mamy (niestety zapomniałem, jak się nazywały, Helenka była za to doskonale zorientowana. Pamiętam jedynie, że zaczynały się na literę „e”) i raz po raz wykrzykiwali: „Toż to biały kruk! Ooo, pomagała mu łaskawa muza! Ech, nadszarpnięty zębem czasu! Ach, udało mu się uchwycić ducha miejsca!”.

27

iedy Helenka zapytała rodziców, o co chodzi, okazało się, że mama będzie konserwowała kilka obiektów na zlecenie naszego muzeum.

W przyszłym roku ma się tam odbyć wystawa pod tytułem „Niezwykłe losy zabytków”.

Oj, czego tam nie będzie!

Zostaną pokazane na niej skarby znalezione w ziemi, dzieła wielkich mistrzów, które kiedyś padły ofiarą kradzieży, lecz na szczęście zostały odzyskane, obrazy z narażeniem życia ukrywane przez ludzi w czasie wojny, falsyfikaty, rzeczy z cennych materiałów wykonane rzadkimi technikami.

Będą tam przedmioty, które dotarły do nas z odległych zakątków świata, cudem ocalały z katastrof, zostały odkryte przypadkiem lub po długich poszukiwaniach. Rzeczy, które były własnością znanych ludzi i

z pokolenia na pokolenie

przechowywano je jako pamiątki rodzinne. Były zniszczone, ale zostały pieczołowicie odnowione. Te przedmioty jednym ludziom przynosiły pecha, a innym dawały szczęście. Były one

świadkami

historii

i mówią o przeszłości.

28

STOLIKU, OPOWIEDZ MI O PRZESZŁOŚCI.

LASKA, DAJ SPOKÓJ! PRZECIEŻ JEŹDZIŁAŚ WSZĘDZIE Z PANEM. JESTEŚ ŚWIADKIEM T YLU HISTORII...

tajemni-

muzeum będzie także mowa o budowlach, ruinach, lochach, sekretnych przejściach, tunelach, zamkach, w których straszy, zakładaniu osad, odbudowie miast…

Hmm… Trochę się rozpisałem.

Ale w końcu jestem zabytkomaniakiem i kocham zabytki tak jak Kubuś Puchatek miodek.

czych

29

róćmy jednak do tematu: mama Helenki dostała zadanie odnowienia kilku obiektów z przełomu XVII i XVIII wieku, które należały kiedyś do znanego

mecenasa sztuki.

Wszystko szło dobrze do 13 lipca. Jak na złość był to piątek. Odbywała się wówczas

Noc Muzeów

Rodzina Helenki wybrała się na zwiedzanie. Ja też brałem udział w tym wydarzeniu i najbardziej podobały mi się warsztaty edukacyjne.

W razie jakichkolwiek podejrzeń mam więc doskonałe alibi, bo okazało się, że podczas gdy Helenka i jej rodzice spacerowali po salach ekspozycyjnych, do ich domu ktoś się włamał.

30

łodzieje dostali się do środka mimo systemu alarmowego i innych zabezpieczeń. Ukradli tylko i wyłącznie obiekty przeznaczone na przyszłoroczną wystawę, chociaż w domu znajdowały się inne rzeczy, które mogłyby ich zainteresować, np. sprzęt elektroniczny. Policja zabezpieczyła ślady (konkretnie: ślad buta i dwa strzępki papieru z napisami „waczy” i „bów”) i dokonała rekonstrukcji wydarzeń, ale jak dotąd nie udało się natrafić na tych miłośników dziedzictwa (podkreślam, że napisałem to w wielkim cudzysłowie, bo ci osobnicy najwyraźniej opacznie zrozumieli, co to znaczy lubić zabytki). Helenka postanowiła wziąć sprawę w swoje ręce. A ja, gdy to wszystko usłyszałem,

„

”

zdecydowałem się jej pomóc.

31

3

1

Rozwiąż krzyżówkę dotyczącą miejsc, w których przechowuje się różne zabytkowe obiekty, dzieła sztuki, starocie oraz pamiątki.

15

13

9

6

5

10

11 7

2

POZIOMO 1. Gromadzi się tam książki 14

i czasopisma oraz je wypożycza.

3. Muzeum na wolnym powietrzu, które

prezentuje zabytki kultury i sztuki ludowej danego regionu.

4. Można tam oglądać i kupować dzieła sztuki.

7. Gromadzi się tam różne dokumenty i archiwalia.

PIONOWO 2. Tutaj kupuje się antyki, czyli np. stare meble i książki.

5. Odpowiednik pokoju w chacie. Może być regionalna lub pamięci.

Miejsce,

w którym urządza się niewielką wystawę poświęconą jakiejś osobie

, prezentuje

różne starocie, kulturę regionu itp.

6. Instytucja, która gromadzi różne przedmioty o wartości historycznej stycznej, aby je badać, opiekować się nimi i zachowywać dla przysz

bądź arty-

łych pokoleń.

Może być narodowe, regionalne, techniki, pojazdów, wnętrz itd.

32

Wpisz litery z oznaczonych numerami pól krzyżówki i uzupełnij hasło.

HASŁO KRZYŻÓWKI

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15 16 17

Rozwiązaniem krzyżówki jest owo trudne słowo na literę „e”, które wyleciało z głowy Stasiowi, związane z pracą mamy Helenki. Jest to zbiór opracowań dotyczący zabytków,

zawierający podstawowe informacje na ich temat, takie jak: dane adresowe, rys historyczny, opis,

fotografie i plany, czyli inaczej mówiąc „wzory”, na których zbudowano dany obiekt. E _ _ _ _ _ _ _ _ Z_ _ _ _ _ _ _ składa się z dwóch rodzajów dokumentów: decyzji o wpisaniu obiektu do rejestru zabytków oraz specjalnej . Na następnej stronie znajdziesz jej uproszczoną wersję. Spróbuj ją wypełnić, wpisując dane dotyczące dowolnego, znanego Ci zabytku, np. kościoła w Twojej miejscowości, pałacu w Wilanowie lub zegarka dziadka.

karty

E________

Z_ _ _ _ _ _ _ sp ełnia bardz ważną rolę, o gdyż dokume n t u j e, a więc u nia i przek wieczazuje infor m a c j e o w yglądzie or wiedzę na te az mat danego z a b y tku. Można d sięgnąć np. o niej w wypadku z n i s z c zenia obiek aby się dow tu, iedzieć, ja k g o naprawić wić, tak by i odnowyglądał ja k p r z edtem. Gdy rzecz zost zaś aje skradz i o n a , j a k z domu Hele np. dzieła nki, policj a wie, czeg o szukać.

33

KARTA EWIDENCYJNA ZABYTKU

34

Czy znasz jakiś obiekt, który mógłby zostać pokazany na wystawie „Niezwykłe losy zabytków”? Stwórz historyjkę obrazkową o jego losach.

35

LUDZIE, KTÓRZY ŚWIADOMIE SZKODZĄ ZABYTKOM, TO WANDALE. OKREŚLENIE TO POCHODZI OD NAZWY JEDNEGO Z PLEMION, KTÓRE W V WIEKU NASZEJ ERY SPLĄDROWAŁO RZYM. MIASTO PO ICH PRZEJŚCIU BYŁO BARDZO ZNISZCZONE.

CZASEM ZABYTKI SĄ NISZCZONE Z POWODÓW IDEOWYCH. W PRZESZŁOŚCI WIELOKROTNIE ZDARZAŁO SIĘ, ŻE WŁADCY KAZALI BURZYĆ POMNIKI SWOICH POPRZEDNIKÓW, KTÓRYCH NIE DARZYLI SYMPATIĄ, ALBO NISZCZONO DZIEŁA SZTUKI Z POBUDEK RELIGIJNYCH.

O zabytki trzeba szczególnie dbać, gdyż istnieje wiele czynników, które im zagrażają. Na podstawie znaków odgadnij, co jest ich największym wrogiem.

Przeciwieństwem wandala jest mecenas, który wspiera sztukę i artystów. Jest on kimś w rodzaju sponsora. Dawniej ważnymi mecenasami sztuki byli królowie oraz dostojnicy kościelni, którzy przyczynili się do fundacji wielu dzieł dziś wpisanych na listę zabytków. Mecenasem był np. król Stanisław August Poniatowski, który pomagał artystom, organizował z nimi spotkania zwane obiadami czwartkowymi oraz zamawiał liczne dzieła sztuki, którymi ozdabiał swoje apartamenty.

36

Co to znaczy „zrekonstruować wydarzenia”?

ZREKONSTRUOWAĆ MOŻNA RÓWNIEŻ ZABYTKOWE BUDOWLE. PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ ZREKONSTRUOWANO NP. STARE MIASTO Z ZAMKIEM KRÓLEWSKIM W WARSZAWIE.

W zabytkach architektonicznych przeprowadza się różnego rodzaju remonty. Czy wiesz, co to jest:

adaptacja, renowacja,

restauracja,

rewitalizacja,

i konserwacja?

..................

..................

.............

Działania mające na zachowan celu ie obiektu w d obrym stanie tech n ic z n y m , np. wzmacnia my jego ko nstrukcję, sklejamy, c zyścimy, u odparniam na działan y ie czynnikó zewnętrzn w ych, odpo wiednio pielęgnuje my.

Połącz te pojęcia z ich definicjami. ..........

........ ..........

ormy, wyglądu, f o g e n w a ch, d archiwalny tkowi jego w y ó b ł a a z i r e e i t n a e m ntów wanych Przywróc nych eleme awie zacho l t a s n d i o g p y r a o n m taki wartości le Stasia , z użycie o ć k ę z j s d z . p i n w racamy np. planó tów. Przyw n e temu. m g a r f h ła sto lat a i m i i ocalałyc k a j wygląd,

....................................

.................

Przystosowanie obiekt u zabytkowego do nowej funkcji lub wymag ań, bez naruszania jego charakterystyczn ych cech, np. zamiana zamku w ho tel.

......................

......................

Szereg działa ń mających n a celu ożywienie podupadłych obszarów, głó wnie miast lu b osiedli, i przy wrócenie im dawnej świetn ości lub nada nie nowego blask u. Tworzymy np. w zniszczone j, opuszczone j fabryce centr um kultury, do którego przyje żdżają turyśc i, dzięki czemu rozwija się ca ła dzielnica i mia sto.

................

................

................

...

Odnowie nie lub zabytku, dokonyw odświeżenie ane w celu jego wyg poprawy lądu, bez podejmo poważnie wania js np. malo zych zabiegów, wanie ścia n pałacu.

37

Rozwiąż szyfr polegający na zamianie cyfr rzymskich

na arabskie, a tych na sylaby.

Odpowiedź wpisz do pomarańczowej ramki.

MCL, XI, XXV, LX CCXIX, XIV, III, XXXIII, MI

33 – cyj 25 – ta 14 – du 11 – szta 1150 – war 3 – ka 219 – e 1001 – nych 60 – ch

I–1 V–5 X – 10 L – 50 C – 100 D – 500 M – 1000

Odpowiedz na pytanie.

CZY BRAŁEŚ KIEDYŚ UDZIAŁ W ___________ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _?

Czy wiesz, co oznaczają skróty:

p.n.e. n.e. p.Ch. p.n.Ch. 38

Ń

EŃ KWIECI

WR ZESIE

18

...............

....................

ODOWY R A N Y Z MIĘD RONY H C O Ń DZIE ÓW Z ABY TK

..... ...............

KIE DNI EUROPEJS T WA DZIEDZIC

....................

J!

ĘTA

I PAM

.....

tków święto zaby największe , ontynencie K m y r ta S na pie czyli w Euro

NOC MUZEÓW

dowiedz się, kiedy się odbywa w Twojej m iejscowoś

ci

WEŹ UDZIAŁ !

Wydarzenie

Data

Przedstawienie teatralne Wizyta w galerii Festyn archeologiczny

...........................

........................... ...........................

39

Godzina

rzystąpiliśmy z Helenką do działania.

W „Słowniku wyrazów obcych oraz trudnych zwrotów” sprawdziliśmy, co to znaczy: biały kruk, łaskawa muza, duch miejsca i ząb czasu.

Oto czego się dowiedzieliśmy:

zwykle rzadki ie n to k u r Biały akk, kruki – mam na myśli ptaki – okaz książki (t arne). zazwyczaj są cz

Muzy w mitologii greckiej były

opiekunkami sztuk i nauk. Od nazwy ich świątyni (po grecku mouseion) wzięła się nazwa muzeum. Jeśli muza jest łaskawa, to znaczy, że artysta ma natchnienie i tworzy wyjątkowo dobre dzieło.

40

Ząb czasu

Jeśli nadgryzł jakąś rzecz, oznacza to, że się zniszczyła wraz z upływem mijającego czasu.

Duch

miejsca

(często używa się jego łacińskiej nazwy genius loci) to siła opiekuńcza, która sprawia, że dane miejsce jest jedyne w swoim rodzaju i ma szczególną atmosferę.

41

eraz wiemy, co chcieli powiedzieć rodzice Helenki, gdy zachwycali się zabytkowymi dziełami przeznaczonymi na wystawę.

Problem w tym, że ich słowa można odnieść do wielu zabytków.

W muzeach oglądałem wiele białych kruków oraz dzieł stworzonych pod wpływem łaskawej muzy, a w czasie wycieczek na własne oczy widziałem budowle nadszarpnięte zębem czasu. Odwiedzałem także miejsca, ot choćby stare miasto w Gdańsku czy zamek i park w Łańcucie, gdzie wyraźnie było czuć obecność ducha miejsca.

Jak więc wśród wszystkich zabytków w Polsce i na świecie odszukać te skradzione z domu Helenki? Na podstawie kart zabytku wiemy, że były wśród nich: cenny manuskrypt, czyli księga pisana ręcznie, trzy duże obrazy w złotych ramach, w tym jeden był portretem pewnego hrabiego, drugi przedstawiał scenę bitewną, a trzeci górski pejzaż.

Piątym zabytkiem była rzeźbiona figura, dość mocno zniszczona, wyobrażająca św. Mikołaja. Na podstawie zdjęć wykonaliśmy z Helenką tych obiektów, tak aby szkice w każdej chwili móc sięgnąć po ściągę.

42

PEJZAŻ

PORTRET HRABIEGO

BIT WA , CZYLI SCENA BATALIST YCZNA

Nasze detektywistyczne dochodzenie zaczęliśmy od mamy Helenki, która podała nam nazwisko kuratora, czyli osoby przygotowującej wystawę w muzeum. Po przesłuchaniu kuratora, który okazał się miłą panią w różowych okularach, poszliśmy do instytucji, które zajmują się w Polsce zabytkami i współpracowały przy wystawie.

Chcieliśmy tam wypytać o zaginione obiekty i przeprowadzić kilka wywiadów.

DO MIKOŁAJA WYKOŃCZ

43

ajpierw udaliśmy się do siedziby naszej gminy, gdzie przejrzeliśmy gminną

ewidencję zabytków, następnie do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, który troszczy się o zabytkowe obiekty na terenie naszego województwa, a na końcu z tatą Helenki pojechaliśmy do Warszawy, do Narodowego Instytutu Dziedzictwa – bardzo ważnej instytucji, która jest wyznaczona przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego do ochrony, gromadzenia i upowszechniania wiedzy o polskim dziedzictwie kulturowym, dba o dobry stan zabytków i stara się robić wszystko, by je zachować dla przyszłych pokoleń. Po wizycie w tych ciekawych miejscach zrobiliśmy podsumowanie: w kieszeni mieliśmy teraz legitymacje społecznego opiekuna zabytków, byliśmy solidnie przeszkoleni, a w głowach kotłowały nam się błękitne tarcze, cuda świata i pomniki historii.

Byliśmy gotowi wyruszyć naszym zabytkom na odsiecz!

JA YMAC LEGIT EGO N Z C SPOŁE UNA OPIEK ÓW K ZABYT

44

45 FALSYFIKAT to inaczej podróbka. Wykonuje go fałszerz, gdy chce kogoś oszukać i wmówić mu, że dany zabytek jest prawdziwy.

REPLIKA to ponowne wykonanie danego dzieła lub np. zabytkowego pojazdu w taki sposób, by jak najbardziej przypominał oryginał. Replika nie ukrywa, że jest repliką, gdyż inaczej stałaby się falsyfikatem.

KOPIA to powtórzenie wykonanego wcześniej obrazu lub rzeźby. Często wykonuje się ją, by chronić zabytek, wtedy oryginał wystawia się w muzeum, a na zewnątrz pokazuje kopię, zwykle wykonaną z innego, tańszego lub bardziej odpornego materiału. Kopia także nie ukrywa tego, że nią jest.

Jeśli nie, odwróć stronę do góry nogami lub sięgnij do słownika.

falsyfikatu i repliki (inaczej duplikatu)?

Czy wiesz, czym

kopia różni się od

Jak wyobrażasz sobie kopie skradzionych obrazów, sporządzone przez Stasia i Helenkę? Narysuj przynajmniej jeden z nich.

2

4

Połącz punkty, a uzyskaną figurę pokoloruj zgodnie ze wskazówkami.

3

To tak zwana BŁĘKITNA TARCZA – znak, który służy do oznakowania dóbr kultury, aby zapewnić im bezpieczeństwo na wypadek wojny.

Można powiedzieć, że spełnia wobec dziedzictwa kulturowego tę samą rolę co czerwony krzyż dla ochrony życia i zdrowia ludzi. Możesz ją spotkać na wielu zabytkach, także zagranicą.

6

Znaczek ten natomiast widnieje przy obiektach, które są wpisane na L I S T Ę Ś W I AT O W E G O

D Z I E D Z I C T W A U N E S C O . Znajdują się na

niej zabytki, zespoły przyrodnicze, a także dziedzictwo niematerialne, które uznano za dobro wspólne całej ludzkości. Na karcie obok odszyfruj, jakie obiekty w Polsce są na nią wpisane.

JA NIZAC ORGA CH DO O T Y O UNEÓSWCZJEDNOCIZIOKNULTURY, D K IE NARO Y, NA U ĄŻEN ŚWIAT IEM JEST D RAC Y O W A AN ŁP SPR WSPÓ J ZAD EJ WOJU KTÓRE Z ODOW .

O R R A N Y DO H Z C D MIĘ ZINA DZIED H C Y WT

46

NESCO LOGO U

* Historyczne centrum KR _ K _ W _ * Kopalnia _ _ _ I w Wieliczce * _ _ _ _ _ _ A Białowieska * Auschwitz Birkenau, niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady * Historyczne centrum W _ R S Z _ W Y * Stare miasto w Z_ _ _ Ś C I U * Miasto średniowieczne w T _ R U_ _ U * _ _ _ _ K krzyżacki w Malborku * K _ L W A R _ A Z _ _ R _ _ _ O W S K A: manierystyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy oraz park piel

grzymkowy

* K _ _ _ I O Ł Y P O K O J U w Jaworze i Świdnicy * Kościoły D R E W _ _ A N E południowej Małopolski: Binarowa, Blizne, Dębno, Sekowa, Haczów, Lipnica Mur owana P _ R K Mużakowski

* * Hala Stulecia we W _ O C Ł A W _ _

Do kolekcji znaków związanych z dziedzictwem należy dodać jeszcze

POMNIKÓW H I S T O R I I, czyli LOGO

zabytków nieruchomych uznanych za szczególnie ważne dla kultury naszego kraju. Do tej elitarnej grupy

należą: obiekty architektoniczne, krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, zabytki techniki, obiekty budownictwa obronnego, parki i ogrody, cmentarze, miejsca pamięci najważniejszych wydarzeń lub postaci historycznych oraz stanowiska archeologiczne.

47

A oto logo

NARODOWEGO INSTYTUTU DZIEDZICTWA .

Ludzie zawsze doceniali wyjątkowo piękne i okazałe dzieła.

W starożytności powstała

lista 7 cudów świata.

Znajdowały się na niej:

wiszące ogrody Semiramidy IMIĘ KRÓLOWEJ

piramida Cheopsa IMIĘ FARAONA

mauzoleum w Halikarnasie

świątynia Artemidy w Efezie

RODZAJ WIELKIEGO GROBOWCA

IMIĘ BOGINI W MITOLOGII

posąg Zeusa w Olimpii

GRECKIEJ

IMIĘ BOGA W MITOLOGII GRECKIEJ

Kolos Rodyjski (posąg)

BO STAŁ NA WYSPIE RODOS

latarnia morska na wyspie Faros

Sprawdź, czy któryś z tych obiektów zachował się do dziś oraz co dziś znajduje się na liście 7 cudów świata.

48

Staś i Helenka zostali

społecznymi

opiekunami

zabytków

.

Będą teraz mieli za zadanie dbać o nie, sprawdzać, jak się mają, i w razie potrzeby alarmować odpowiednie służby, a także szerzyć wiedzę o nich i sławić ich piękno. Według Ustawy o ochronie oraz opiece nad zabytkami społecznym opiekunem zabytków może zostać każdy, kto posiada odpowiednią

wiedzę w tym za-

kresie, skończył 18 lat lub został zgłoszony przez swoich rodziców

PTTK Turystycz-

albo nauczyciela, uda się do miejscowego oddziału

(Polskiego Towarzystwa no-Krajoznawczego), w którym

urzęduje Komisja

Opieki nad Zabytkami, i nie był karany (czyli złodzieje, którzy włamali się do domu Helenki, choć pewnie znają się na rzeczy, nie mają szans pełnić tej funkcji).

49

Oto lista cech, po których możemy rozpoznać

obiekt zabytkowy:

– ma numer z rejestru zabytków – wygląda na stary

h stylów w sztuce: – reprezentuje jeden z histor ycznyc ryzm, barok , romanizm, gotyk , renesans, manie

klasycyzm, histor yzm itd.

, logo światowego – jest oznakowany błękitną tarczą historii dziedzictwa UNESCO lub pomnika

. kształt okien, – zdradza go histor yczny detal, np obecność kolumn, dachówka

um, skansenie lub – znajduje się w muzeum, archiw innym specjalnym miejscu

miotów – wyróżnia się na tle innych przed a – widnieje na nim data wykonani i dziś się – jest zrobiony w taki sposób, w jak już nie wytwarza

gryziony przez – jest zakurzony, zniszczony lub po owady

– był używany dawno temu w wydarzeniach – ma ciekawą historię, brał udział oś sławnego histor ycznych lub należał do kog

– jest wyjątkowy, unikatowy any z drogocennych – jest piękny i artystycznie wykon

materiałów 50

Poznałeś już ząb czasu, białego kruka, łaskawą muzę i ducha miejsca. Czy umiałbyś zilustrować następujące określenia:

kolebka przeszłości i patyna wieków?

51

asze śledztwo trwa. Według mnie zabytkowe dzieła z domu Helenki ukradli osobnicy, którzy potrzebowali ich do jakiegoś celu.

JAKIEGO?

NA CO KOMU ZABYTKI?

DO CZEGO WŁAŚCIWIE SŁUŻĄ?

Może połasił się na nie jakiś szalony „kolekcjoner” (skoro istnieją szaleni naukowcy to może i kolekcjonerzy), który obrazy powiesi w salonie, rzeźbę postawi na kominku, a manuskryptem będzie się chwalił przed znajomymi? Albo złodzieje zamierzają przemycić je za granicę, sprzedać do domu aukcyjnego, który za wielkie pieniądze wystawi je na aukcji?

Najpierw ukryją łup gdzieś na strychu lub w piwnicy i upłynnią dopiero wtedy, gdy ludzie zapomną o całej sprawie? Może każda rzecz trafi do innej osoby, ktoś np. na

targu staroci

wypatrzy św. Mikołaja i kupi go jako prezent dla cioci?

52

A

może ktoś potrzebował tych obiektów, by rozkręcić biznes i udekorować nimi hotel?

A przecież gdyby zabytki zostały pokazane na wystawie i prezentowano by je w muzeum, do naszej miejscowości przyjeżdżaliby turyści! Nasze miasteczko by odżyło! Albo jakiś naukowiec mógłby napisać o nich mądrą pracę, a studenci sztuk pięknych na ich podstawie poznaliby

techniki dawnych mistrzów i style.

Nasza klasa chodziłaby na lekcje muzealne, oglądała eksponaty i dowiedziała się czegoś o minionych czasach. Ludzie wzruszaliby się, patrząc na nie, wielu chciałoby osobiście poznać łaskawą muzę, która pomagała artystom w ich tworzeniu, inni pod ich wpływem wyruszyliby na poszukiwania ducha miejsca. Krótko mówiąc – zabytki te byłyby dla wielu źródłem

inspiracji

.

Na pewno znaleźliby się tacy, którzy z przyjemnością oglądaliby białe kruki i zainteresowali tym, co robi ząb czasu.

Ech… bez zabytków świat jest szary i smutny.

W dodatku dzisiaj pada. Ciekawe, co na naszym miejscu zrobiłby Sherlock Holmes.

53

Zabytki jako część dziedzictwa kulturowego

spełniają bardzo ważną rolę. Mówią nam, kim jesteśmy, czyli budują naszą tożsamość, opowiadają o historii, o tym jak żyli ludzie i o ich losach, przywracają pamięć o minionych wydarzeniach i osobach, zachwycają, uczą, dostarczają pomysłów i wzruszeń, są źródłem przygód, rozbudzają ciekawość. Można je odkrywać, bawić się nimi, mieszkać w nich, ozdabiać nimi dom, jeździć nimi – jeżeli są to pojazdy, odpoczywać w ich towarzystwie. Można o nich czytać i pisać, kręcić filmy, a nawet robić gry komputerowe z ich udziałem.

Niektórzy je kolekcjonują, jedni sprzedają, inni kupują. Bardzo wiele osób ma dzięki nim pracę, tak jak mama i tata Helenki (konserwator i archeolog) oraz osoby wykonujące zawody, o których czytałeś na początku tej książeczki.

Zabytki są celem podróży, wycieczek i pielgrzymek, dzięki nim miejscowości rozkwitają. Turyści przyjeżdżają oglądać lokalne atrakcje, kupują bilety wstępu i pamiątki, jedzą obiad, często nocują, a potem chwalą się znajomym, co widzieli i jak miło spędzili czas, dzięki czemu okolica staje się sławna.

Zabytki są naszą wizytówką. Wyobraź sobie np., że jedziesz na kolonie i poznajesz nowych przyjaciół, którzy pytają, gdzie mieszkasz. Wymieniasz nazwę swojej miejscowości, a koledzy odpowiadają: „Oooo, to tam stoi ten wielki zamek” lub „Ach, zazdroszczę ci, macie tam super muzeum” albo „Wiem, gdzie to jest. Czy to nie u was stoi dom, w którym mieszkał Kopernik?”, a może „Byłem tam z rodzicami w zeszłe wakacje. Świetnie się bawiłem”. Gdybyś usłyszał takie słowa, na pewno

poczułbyś dumę i byłoby

Ci miło.

Czy masz jeszcze jakiś pomysł, do czego służą zabytki i dlaczego są one ludziom potrzebne?

54

Oto kilka plakatów reklamowych polskich miejscowości i regionów.

Odgadnij, do jakich elementów lokalnego dziedzictwa kulturowego się odwołują. Inspirując się tymi przykładami, zaprojektuj na osobnej kartce plakat promujący Twoją małą ojczyznę. .....................................................

.....................................................

SANKTUARIUM NA ŚWIĘT YM KRZYŻU (ŁYSEJ GÓRZE)

.....................................................

.....................................................

55

.....................................................

oszedłem do wniosku, że Sherlock Holmes usiadłby w fotelu i zapalił fajkę.

Zrobiłem to samo, to znaczy prawie to samo, bo zamiast palić fajkę, napiłem się kakao. Wystarczyło kilka łyków i wpadłem na pomysł, by o pomoc poprosić tatę Helenki. Przecież jest archeologiem, a oni potrafią szukać zabytków na podstawie wskazówek nieczytelnych dla innych ludzi. Na przykład widzą wzniesienie – na które inni patrzą i nic im do głowy nie przychodzi i wystarczy im kilka chwil, by odkryć, że to kurhan wzniesiony przez jakiś zapomniany lud. Albo znajdują w ziemi kilka skorup i potrafią odtworzyć z nich piękną misę. Umieją także czytać z kości i szukać skarbów.

Zaraz, zaraz... Skarbów.

S-k

a - r - b - ó - w.

Skar - bów

.

Ta ostatnia sylaba pasuje do liter znalezionych

na strzępku papieru w domu Helenki!

” Jak brzmiała ta druga? „

.

O jejku!

waczy

56

?

zy chodzi o… poszukiwaczy skarbów Zaraz, zaraz. W „Bli żej za b yt ków ” czytałem, że w stolicy naszego województwa ma się odbyć ogólnopolski zlot poszukiwaczy skarbów. Kiedy to miało być?

rety, za dwa dni!

Musimy tam jechać.

O

?

Ale jak w tłumie wypatrzymy naszych gagatków

Już wiem

!

usimy zrobić model buta, którego ślad zastał na podłodze w domu Helenki. Poprosimy organizatorów, by włączyli się do akcji i ogłosili, że wszyscy uczestnicy są proszeni

o pozostawienie na pamiątkę dla przyszłych pokoleń odcisków swojego obuwia.

Czemu nie???

Przecież w jaskiniach można spotkać odciski dłoni ludzi pierwotnych. My urządzimy coś podobnego, ale z kończynami dolnymi! Ale co, jeśli złodziejaszki założą inne buty? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?????? ? ? ???????????????? ?

Zobaczymy...

Spróbować nie zaszkodzi!

57

Dopisz dalszą część kroniki Stasia, wykorzystując w niej następujące słowa:

kapelusz, kupiec, zegar z kukułką, złoto, sznurówka, okulary, dziupla.

58

ON M I STR IS P O S A CZ NYCH E WIELE ŚWIĘCO ISTNIEJ O P H C NAJ ETOWY . ZAPOZ U M INTERN E W ULTURO !

IEKAWE ICT WU K RDZO C DZIEDZ A B Ą S IMI, SIĘ Z N

59

Prawdziwy archeolog oraz poszukiwacz skarbów musi umieć uważnie patrzeć. Pomóż Stasiowi i Helence odnaleźć skradzione zabytki w kryjówce złodziei. Nie daj się zmylić i przypomnij sobie wszystkie skradzione przedmioty.

Aby w Polsce prowadzić poszukiwania skarbów, należy posiadać pozwolenie odpowiedniego wojewódzkiego konserwatora zabytków, w przeciwnym wypadku jest to zabronione.

Niestety wielu poszukiwaczy działa wbrew prawu, w dodatku nie znają się na rzeczy i w czasie swoich działań często niszczą stanowiska archeologiczne oraz inne ślady, z których specjaliści mogliby odczytać przeszłość.

Jak sobie wyobrażasz dobrego poszukiwacza skarbów?

60

KILKA PYTAŃ I ODPOWIEDZI NA KONIEC

Kto zaprojektował znak błękitnej tarczy?

Został on zaprojektowany przez Polaka,

profesora Jana Zachwatowicza w latach 50. XX wieku.

Ile jest zabytków w Polsce?

Liczba zabytków, tj. obiektów ruchomych i nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, ewidencji zabytków, spis pomników historii czy parków kulturowych wynosi kilkaset

tysięcy. Do tego trzeba dodać zabytki

prze-

chowywane w muzeach, tzw. muzealia, a także w archiwach i bibliotekach, które mają osobne rejestry.

61

Czym różni się ochrona zabytków od opieki nad nimi?

Ochrona zabytków polega na zapew-

Opieka nad zabytkami po-

nieniu odpowiednich warunków do ich

lega na ich naukowym ba-

zachowania, utrzymania i zagospodaro-

daniu i dokumentowaniu,

wania, czyli np. na wymyśleniu dobrego

prowadzeniu przy nich prac

prawa w tym zakresie. To także zapobie-

konserwatorskich i innych

ganie grożącym im niebezpieczeństwom,

podobnych, zabezpieczeniu

a więc kataklizmom czy kradzieżom. Po-

i utrzymaniu w jak najlep-

lega ona również na kontrolowaniu ich

szym stanie, odpowiednim

stanu oraz uwzględnieniu ich w plano-

z nich korzystaniu, popula-

waniu np. nowych dróg czy bloków (czyli

ryzowaniu ich i upowszech-

tzw. zagospodarowaniu przestrzennym).

nianiu wiedzy o nich.

Kiedy zarejestrowano w Polsce pierwszy zabytek techniki i przemysłu?

W 1934 roku. Była nim fabryka (walcownia i pudlingarnia) w Sielpi w dzisiejszym województwie świętokrzyskim.

Obecnie mieści się tam Muzeum Zagłębia Staropolskiego.

A zabytek archeologiczny?

Pierwszy zabytek archeologiczny został wpisany do rejestru w 1933 roku. Było to grodzisko w Woli Piekarskiej w Wielkopolsce.

62

Ile lat mają najstarsze zabytki w Polsce?

Do najstarszych należą oczywiście zabytki archeologiczne, wiele z nich powstało kilkadziesiąt tysięcy lat przed narodzeniem Chrystusa.

Gdzie można poczytać lub skąd można się dowiedzieć o zabytkach?

Informacje o nich są w książkach, czasopismach takich jak „Spotkania z zabytkami” oraz na stronie internetowej Narodowego Instytutu Dziedzictwa.

Kto napisał pierwsze kroniki historii Polski?

Pierwsze kroniki historii Polski powstały

w okresie

średniowiecza. Ich autorami byli: Gall Anonim

(człowiek nazwany tak, gdyż nigdzie nie zachowało się jego imię), Janko z Czarnkowa, Wincenty Kadłubek i Jan Długosz.

63

Czy zabytek może zostać skreślony z rejestru zabytków?

Tak, jeśli uległ zniszczeniu w takim stopniu, że utracił wartość naukową, artystyczną lub historyczną, został wywieziony z kraju zgodnie z przepisami prawa albo został wpisany do rejestru muzealnego lub bibliotecznego.

Do kogo mogą należeć zabytki?

Do osób prywatnych, samorządów, państwa, związków wyznaniowych.

Wyjątkiem są zabytki archeologiczne, które należą do Skarbu Państwa.

Kiedy w Polsce powstało pierwsze muzeum?

Pierwsze muzeum powstało z inicjatywy księżnej Izabeli Czartoryskiej w Świątyni Sybilli w Puławach w 1801 roku.

Ile jest w Polsce pomników historii?

Do dziś wyróżnienie to przyznano 48 zabytkom.

64

Staś ma 8 lat, talent do robienia bałaganu i bzika na punkcie... zabytków. To on ukrywa się za tajemniczym pseudonimem Zabytkomaniak i prowadzi najprawdziwszą kronikę, w której odnotowuje wszystkie ważne wydarzenia ze swojego życia.

Na przykład fakt, że do jego klasy dołączyła nowa uczennica – Helenka. Kiedy Staś się dowiaduje, że dziewczynka tropi Białego Kruka, Ducha Miejsca i Ząb Czasu, postanawia jej pomóc. Ciekawość zaprowadzi dzieci na ślad złodziei, którzy ukradli niezwykle cenne i stare rzeczy przeznaczone na wystawę w lokalnym muzeum. Jeśli chcecie przeżyć przygodę przez wielkie P, lubicie zagadki i macie ochotę poznać sekrety stuletnich budowli, historycznych miejsc oraz różnych, pokrytych kurzem dziejów przedmiotów, „Kronika zabytkomaniaka” musi trafić do Waszych rąk.

Mamy nadzieję, że po lekturze naszej kroniki zarazicie się zabytkomanią i zasilicie grono sympatycznych miłośników zabytków.

Narodowy Instytut Dziedzictwa