s l e k k i r P over cultuur op school najaar 2015

THEMA:

TECH

NIEK HOE WERKT

HET? COLUMN

PAG 5

NIENKE DE LA RIVE BOX

SEREN

DIPITEIT TALENT

PAG 7

MOOI

MISLUKT PAG 14

SCHA

DUW GEBOUW PAG 20

prikkels

1

HOI COL LEGA!

‘Ik wilde deze vervolgstudie graag doen om me verder te professionaliseren en om onze school op een hoger plan te trekken. Nu heb ik handvatten om meer eigenaarschap te geven aan mijn col­ lega’s, met hulp van de IB en de tweede ICC op school. We gaan meer hande­ lingsgericht werken. We inspireren elkaar met een brainstorm aan de hand van een voorwerp. Vervolgens werkt

2

prikkels

ieder een les uit voor haar eigen groep, en drie lessen voor andere groepen. We sluiten aan bij de interesse van de leerkracht. Binnenkort maken we op die manier de lessen rond de Kinderboe­ kenweek.

school. We noemen het ‘Op de planken’. Vorig jaar hadden we een geweldig op­ treden in Caprera, het openluchttheater hier in Bloemendaal. Dit jaar bestaat onze school 80 jaar en gaan we weer iets moois maken.

Ik vind cultuur belangrijk om kinderen zich te laten uiten en ook om ze kennis te laten maken met hun omgeving. Sinds ik ICC ben zijn we meer aan optre­ dens gaan werken. Dat was vooral een wens van de kinderen. Nu zijn er vier optredens per jaar voor twee gemengde groepen, en een per jaar voor de hele

Wensen? Een eigen ruimte voor school­ optredens en een handvaardigheid­ lokaal. Ik ga er werk van maken!’ *De post-HBO Cultuurbegeleider ­bestaat sinds 2014. Dit jaar studeerden de eerste vijf Cultuurbegeleiders af. www.pleinc.nl/cultuurbegeleider

TEKST: MARIJKE SCHÄUIKES – FOTO: MARTIJN DE VRIES

Esther Mulder is ICC en leerkracht van groep 6 op de Bornwaterschool in Bloemendaal. In juni studeerde ze af als Cultuurbegeleider.*

Cultuur­begeleider van de eerste lichting

Kunstenaars en uitvinders putten uit dezelfde bron: die van creativiteit. Net als het jonge kind groeien zij door uitproberen, fouten maken, opnieuw proberen en uitkomen waar ze het niet hadden verwacht. Bij het oudere kind zien we vaak teleurstelling; ze willen dat wat ze maken écht lijkt, en leggen daarmee de lat vaak te hoog. Hoe kan je kinderen stimuleren om te blijven experimenteren, om fouten te durven maken en steeds weer verder te proberen? Deze Prikkels gaat over techniek, als middel om te spelen, te experimenteren en creatief te blijven denken. En hiervan heel veel te leren.

CRE ATIEVE DROOGTE VOORKOME N PAG 14

DANSENDE

BROCCOLI’S Schoolproject PAG 24

DE LEER LIJN van Caspar PAG 18

Jong Talent Pien: ‘De meeste gedichten schrijf ik op school’ pag 28

Hoi collega!

Cultuurschool 2015 op de Klassefoto PAG 8

2

Prikbord 4 Talent: Nienke de la Rieve Box

7

Dialoog: Alle kansen voor techniek Mening: Creatief door kunst of techniek?

10 13

Lichtkunst in de Werkplaats

20

Cultuuragenda

27

KLASSEFOTO KUNSTWERK PAG.22

prikkels

3

PRIKBORD techniek

Maak je eigen erfgoedles – online!

IJzersterk theater over techniek

Deze zeer muzikale voorstelling speelt zich af aan boord van een gammel schip op een bonkende zee. Twee broers zetten alles op alles om het varende te houden. De haperende motor lijkt bijna een personage dat moet overleven. IJZERSTERK is theater dat laat zien dat het leuk, interessant en handig is om te weten hoe dingen werken. Nu en later. En helemáál in situaties die je niet voor mogelijk hield... De voorstelling is voor leerlingen vanaf groep 5 en bevat een programma met filmpjes en lesbrieven. beumerendrost.nl

Zoek het uit – in de klas! Kun je een appel laten balanceren op het randje van een melkpak? Kan je vreemde vloeistof­stapels maken? En hoe word je ijsmeester? Kinderen zoeken het zelf uit met de app van Het Klokhuis. Ook leuk voor in de klas! Er is een gratis app en je kunt ook opdrachtkaarten printen. zoekhetuit.hetklokhuis.nl/indeklas

4

prikkels

Steeds meer musea en archieven zetten hun verzameling online. Denk aan de Rijksstudio van het Rijksmuseum. Hoe kun je die schat aan schilderijen, foto’s en oude kaarten gebruiken in de les? Met de nieuwe ‘erfgoedtools’ stel je zelf opdrachten samen voor je leerlingen. Ontdek het op www.erfgoedtools.nl

Techniektoernooi 2015-2016 Op 16 oktober is de kick-off van het nieuwe seizoen van het Techniek Toernooi Noord-Holland, een spannend techniek­ evenement voor alle basisscholieren. Dat sluit mooi aan bij de Kinderboekenweek! In teams van maximaal vier werken de kinderen aan een technische opdracht. Met behulp van lesmateriaal lopen de leerlingen stap voor stap door het onderzoek- en ontwerpproces. Het beste team van de klas gaat naar de regiofinale op 17 maart 2016. De landelijke finale is in juni. Alle nieuwe uitdagingen staan in het teken van ‘Tijd’ en vind je op techniektoernooi.nl/noord-holland

TIP 5

TECHNIEK Nieuwe technologie vraagt om nieuwe lessen. Je vindt er alles over op de volgende sties: www.makered.nl - een club enthousiaste makers, die wil laten zien dat zelf iets maken met de nieuwste technieken nog leuker is dan alleen maar consumeren. www.fabschool.nl - is opgezet vanuit de workshops uit het Fablab van de Waag Society, over techniek. Maar de lessen die er staan zijn zo helder beschreven dat je er makkelijk zelfstandig mee aan de slag kan!

www.makeymakey.com – Makeymakey is het apparaatje waarmee je ontdekt hoe de besturing van je computer werkt. Voor je het weet gebruik je bananen als pianotoetsen of speel je je favoriete game met kleibolletjes. www.proefjes.nl - Robbert Dijkgraaf nam het initiatief voor deze site, die vol staat met wetenschappelijke proefjes, om eenvoudig zelf te doen. En de site ziet er nog leuk uit ook! www.scratch.nl - programmeren kan je leren. En je begint met scratch, een gratis softwareprogramma waarmee je het principe van programmeren ontdekt. Al ontdekkend maak je je eigen game. Kom je er niet uit? Op www.codekinderen.nl vind je een lesbrief.

RAAR MAAR WAAR Het thema van de Kinderboekenweek 2015 vind je overal terug; in de bibliotheken en boekwinkels, maar ook bij ­musea en kunstencentra. Zo heeft Nemo voor scholen complete lessenserie gemaakt over wetenschap en techniek. Je vindt het op www.e-nemo.nl/scholen. Kunstgebouw in Zuid-Holland heeft online kant & klare lessen staan over techniek en kunst. www.kunstgebouw.nl

Column

HOE WERKT HET?

H

ij is 4 en speelt het liefst in de bouwhoek. Daar verzamelt hij zo veel mogelijk vrienden én blokken om zich heen, om vervolgens van beiden stapels te maken. Ook in de huishoek, met de duplo of het poppenhuis stapelt hij alle spullen die hij kan vinden op tot zo hoog mogelijk bergen. En natuurlijk eindigt dat regelmatig in een woeste stoeipartij. Daarom besluit ik de zandtafel te vullen met stenen en grind, nu mág er gestapeld worden. Ik leg er grote en kleine PVC-buizen, koppelstukken, grote lepels en bakken bij. Dan voltrekt zich een klein wondertje. Iedere dag weer verovert hij zich een plekje aan deze stenen­ tafel. Als een ware onderzoeker kijkt hij samen met zijn vriendjes hoe de stenen en het grind zich gedragen in de buizen. Er wordt geschept, gegoten, gestapeld en het gewicht wordt geschat. Er worden machines gebouwd waar de stenen en het grind moeiteloos doorheen glijden. Nu is er geen tijd meer voor stoeipartijen of ruzietjes. De kinderen zijn aan het werk, er moeten problemen worden opgelost, plannen gemaakt en conclusies getrokken. In het atelier zag ik regelmatig kinderen die op dezelfde manier, met hun volle aandacht onder­ zochten wat materiaal kan en doet. ‘Hoe werkt het?’ ‘ Wat is glijden? En hoe hoog en hoe glad moet het materiaal zijn dat je gebruikt voor een glijbaan?’ Een groep 5 onderzocht wat je kunt bouwen om een pingpongballetje zo ver mogelijk weg te schieten. Al handelend en pratend wordt er geleerd. Dit leren is gegrond in waarneming en fysieke actie. Zo worden ook woorden en begrippen doorleefd en begrepen. Techniekonderwijs en werken in een atelier; het is een prachtige combinatie. Hanneke Saaltink

prikkels

5

PRIKBORD techniek

LEZEN over techniek GROEP 1/2

Het grote treinenboek

TIP 5 TECH­NIEKMUSEA 1. Hoogovens Museum, IJmuiden www.hoogovensmuseum.nl 2. Ford Museum, Hillegom www.fordmuseum.nl 3. Teylers Museum, Haarlem www.teylersmuseum.nl 4. Zaans Museum, Zaandam zaansmuseum.nl 5. Museum De Cruquius, De Cruquius www.museumdecruquius.nl

Kinderziekenhuis vroeger en nu Het Emma kinderziekenhuis in Amsterdam bestaat 150 jaar. Reden voor een tentoonstelling in het Stadsarchief Amsterdam over kinderen in het Emma, van vroeger tot nu. In ‘tussen ziek en beter’ maak je kennis met tien patiëntjes. Met hun verhalen krijgen je inzicht in de ontwikkelingen in de medische zorg.

Haast je, stap in, de trein wacht niet! Kies een plaatsje, laat je meevoeren op een fantastische reis door de tijd en kom alles te weten over treinen door de jaren heen.

Mattias de Leeuw, Lannoo GROEP 3/4

1

Keepvogel De uitvinding Keepvogel gaat een geweldige uitvinding doen. En Tungsten ook. Dat hoeft helemaal niet zo moeilijk te zijn. Je moet gewoon iets bedenken waar nog nooit eerder iemand aan gedacht heeft...

Wouter van Reek, Leopold

GROEP 5/6

Stijn, uitvinder Stijn heeft een grote ontdekking gedaan: hij is uitvinder! Voortaan lost hij elk probleem op met een geweldige uitvinding! Moet hij de hond uitlaten terwijl het regent? Daar vindt Stijn iets heel handigs voor uit.

René van der Velden, Ploegsma www.stadsarchiefamsterdam.nl GROEP 7/8

Oproep Blink Denk jij mee over de ontwikkeling van de nieuwe ­muziekmethode Kazoo, die Blink educatie ontwikkelt in opdracht van het Concertgebouw? Blink zoekt ICC’ers die (tegen vergoeding) dit najaar willen deelnemen aan panel­gesprekken in Amsterdam. Interesse? Op www.blinkeducatie.nl/kazoo lees je hoe je partner­ school kan worden.

6

prikkels

Ongelooflijk raar/waar In dit boek ontdek je dat er meer sterren dan zandkorrels zijn, dat zwarte gaten toch zichtbaar zijn en dat er geen geluid is op de maan. Onvoorstelbare ruimteweetjes die heel raar zijn, maar toch echt waar!

Govert Schilling, Luitingh Sijthoff

4

TA LE NT ‘Onderweg iets anders vinden’

Nienke de la Rive Box ( 29 ) heeft de to­ neelschool gedaan, maar heeft nauwe­ lijks tijd om zelf toneel te spelen, sinds ze drie jaar geleden presentator werd van het televisieprogramma Klokhuis. ‘Ik ga wel veel naar voorstellingen. Bijvoorbeeld jeugdtheater van de ­Toneelmakerij in Amsterdam kan ik erg aanraden. Kinderen vinden het heerlijk om een fantasiewereld gespeeld te zien worden. Fantasie wordt vaak afgedaan als kinderlijk. Dat is zonde. De werelden die kinderen bedenken zijn juist zo rijk. Als het haalbaar is, vraag dan of de kinderen even in het decor mogen kijken, en vragen mogen stellen aan een acteur of regisseur.’ ‘Kunst en techniek hebben trouwens veel met elkaar te maken. Ook uitvinders moeten breed en creatief denken, net als kunstenaars. Bij Klokhuis hebben we pas geleden aandacht besteed aan het thema van de Kinderboekenweek: serendipiteit. Dat betekent: ‘zoeken naar iets, maar onderweg iets anders vinden’. Zo werd cola uitgevonden toen de bedenkers ervan een middel tegen hoofdpijn zochten. Tof!’ ‘Ik denk dat kinderen graag zelf willen ontdekken. Mijn leraar theaterles Christiaan wilde ons iets bijbrengen over klassieke muziek. Hij dreunde geen lesje op over Mendelssohn, maar vroeg ons op de grond te gaan liggen luisteren, en vertelde zijn verhaal ondertussen. Ik weet nu nóg welke muziekstukken we hebben beluisterd.’

TEKST: HILLE TAKKEN – FOTO: MARTIJN DE VRIES

‘Uiteindelijk gaat het misschien niet eens om wát je vertelt, maar hóe. Die drive an sich, dat is waar het om gaat.’

prikkels

7

KLAS SEFO TO

Jacob (9) Toen we de lipdub gingen filmen, werd ik uitgekozen om een ballon met helium los te laten, andere kinderen ­mochten op een pan slaan.

Jens (9) Wat ik leuk vond, was ge­ dichten maken. Mijn gedicht is ingelijst in een glazen lijstje in de Poldertuin, waar allemaal bloemen staan.

Anne (9) Ik schreef een gedicht: ‘De Poldertuin is net zo mooi als de wind’ en dat hangt daar nu ingelijst bij de ingang. Daar ben ik apetrots op.

RKBS St. Jan uit Breezand was de verrassende winnaar van de Cultuurschoolverkiezing. De leerkrachten en leerlingen zijn trots!

Corinne Timmer (52) Het meest trots ben ik op het Poldersporenproject en onze lipdub, een video waarin we activiteiten van de hele school laten zien in één heel lang shot. Dat gaf zo’n enorme verbondenheid in de school. Maar ook op de muziekdag en onze technieklessen.

Yenthe (8) We leerden hoe de Vikingen vroeger leefden en hoe ze boten maakten.

8

prikkels

Damon (8) We leerden hoe de Vikingen eruit zagen en hoe ze aten.

Chanel (8) Ik mocht een stukje solo zingen. Ik zit op een koor, en dan mogen we soms voor een hele kerk zingen. Ik hou van zingen.

Evie (9) We mochten ons verkleden als Vikingen. De meisjes kregen een wit schort, een rood schort, een puntmutsje en een korf met eten erin. De jongens hadden een zwaard in de hand.

Nancy Leijen (27) Ik ben juf bij de kleuters. Het leukste vind ik dat je ziet hoe de kinderen zich verwonderen. Over vissen van papier maché bijvoorbeeld: de ene dag is het nat en slap, de volgende dag is het hard!

Miranda van Oostindiër (32) Bij linoleumgutsen waren de kinderen vol ontzag toen ze de eerste afdruk uit de pers zagen komen. ‘Wow’… zeiden ze. Dat vond ik zo’n mooi moment.

Inge Kaptein (39) Ik ben het meest trots op onze cultuurcoördinator, Corinne. Die vlamt gewoon, neemt ons hele team mee in haar enthousiasme, wat wij weer overbrengen op de kinderen – prachtig.

Maria (9) De juffen hebben een musical opgevoerd, in ouderwetse kleren van vroeger. Ze deden alsof ze een tik gaven met een liniaal, want dat deden ze vroeger echt als kinderen iets stouts hadden gedaan.

Melanie (9) We gingen naar het Gelderse huisje, waar lang geleden mensen gewoond hebben. Ze hadden een zolder waar het koud en donker was. Ze hadden geeneens een matras.

Sem (9) Op de muziekdag gingen we zingen en muziek maken. Een Zuid-Afrikaans lied vond ik het mooist.

Jelle (9) Ik vond het leuk dat we de lipdub gingen maken: een video met een muziekje. Ik mocht op een koekenpan slaan. De camera’s vond ik stoer.

prikkels

9

TEKST: HILLE TAKKEN – FOTO: MARTIJN DE VRIES

Madelief (9) De lipdub was leuk omdat we het met de hele school deden. Samen is leuker. Dan kun je vrienden maken.

DIALOOG

Alle Kansen is een project van Stichting Surplus, een bestuur van dertig openbare basisscholen in de kop van Noord-Holland. Het project gaat over het creëren van een rijke leeromgeving, door leerkrachten te laten experimenteren met manieren van lesgeven. Zo ontwikkelen leerlingen 21ste-eeuwse vaardigheden, die ze nodig hebben in de moderne maatschappij.

Lex Dral (60) is dertig jaar lang leerkracht geweest. Hij heeft alle groepen wel eens gehad, behalve de kleuters. Tien jaar geleden is hij begonnen voor de stichting Surplus als bovenschoolse ICT-coördinator. Hij ziet zichzelf als aanjager op het vlak van onderwijsinnovatie.

ALLE KANSEN VOOR … Eveline: Alle Kansen draait om uitdagend leren. Alle kinderen dezelfde stof aanbieden en verwach­ ten dat ze allemaal op hetzelfde moment hetzelfde kunnen, is niet van deze tijd. We blijven levenslang leren, ronden op ons veertigste nog een universitaire studie af. En als je liever stratenmaker wilt worden, is dat ook prima. De maatschappij heeft vakmensen nodig. Alle Kansen geeft ieder kind gelegenheid zijn eigen mogelijkheden te ontdekken. We gaan uit van de meervoudige intelligenties van Howard Gardner. We zijn begonnen met een pilot voor vier scholen die onderwijsinnovatie onder handen nemen, en dat

10

prikkels

breiden we uit naar meer scholen in onze stichting. Lex: Waar we naartoe willen, is dat kinderen zelf op onderzoek gaan, zich verantwoordelijk voelen voor hun eigen leerproces, ontdekkend leren, en zelf de kennis en vaardigheden vergaren die ze nodig heb­ ben. Leerkrachten moeten meer coachen dan kennis overdragen. Eveline: Leerkrachten moeten methodes dan los­ laten; leerlingen zijn niet tegelijkertijd op dezelfde bladzijde. Om te voorkomen dat kinderen hun eind­ taken niet halen -voor rekenen, taal en begrijpend

Eveline van Mameren (32) werkt bijna tien jaar op OBS De Zwerm, eerst in groepen 7 en 8 en later in groepen 3 en 4. Ze werkt nu drie dagen in de week als directeur en één dag per week als projectleider van projecten zoals Alle Kansen.

Vernieuwen, maar niet over de rug van de leerkracht lezen- kunnen leerkrachten het beste experimente­ ren in vakken als wereldoriëntatie, wetenschap en cultuur. Lex: Zonder methode is het moeilijker te meten of leerdoelen zijn gehaald. Losbladige methodes kunnen helpen, dan kun je steeds een nieuw blad geven aan een kind dat daaraan toe is. Maak een persoonlijk

ontwikkelingsplan met ze. Elektronisch is er de Levend Leren Monitor, waarin je per leerling kunt afvinken of je de tussendoelen en kerndoelen hebt bereikt. Eveline: Alle Kansen experimenteert niet over de ruggen van leerlingen of leerkrachten. We zetten bepaalde interventies uit, waaruit een leerkracht kan kiezen (zie kader, red.). Leerkrachten en kinderen krijgen meer ruimte om afwijkende routes te volgen. Als leerkracht ben je dan niet alleen uitvoerder, maar ook ontwerper.

prikkels

11

DIALOOG

Lex: Van deelnemende scholen vragen we dat ze zich committeren aan samenwerking: bij elkaar kijken en geregeld overleggen. Zo coachen en versterken we elkaar. Eveline: Valideren van het proces is lastig. We moeten daarom kritisch blijven op de resultaten, wat wel en niet werkt. Op De Zwerm wilde een groepje kinde­ ren weten of ze ook voor de zomer graan konden oogsten. De leerkrachten vroegen hen: ‘Probeer daar eens achter te komen’. De kinderen gingen op zoek naar zaden en belden een moeder die hen naar de winkel kon brengen. Daarna hebben ze die zaden geplant in hun eigen moestuintje en achteraf presen­ teerden ze hun conclusies aan de klas. Zo hebben ze meer geleerd dan ze hadden gedaan als we uit een biologieboek de juiste paragraaf hadden voorgelezen: onderzoeken, bellen, organiseren, samenwerken en presenteren. Lex: Bij Alle Kansen denken we ook na over een aan­ trekkelijke leeromgeving. Twee deelnemende scholen hebben de Waag Society, die creatieve technologie ontwikkelt voor sociale innovaties, gevraagd een leerplein in te richten. Waag Society weet veel over

12

prikkels

gamification: leerdoelen bereiken door een spel te spelen of te maken. Op een speeldag voor leerkrach­ ten hebben we Lego Mindstorms en Makey Makey uitgeprobeerd: een printplaat waarmee je tonen kunt maken door snoertjes te verbinden. Zo leren kinderen wat stroom geleidt: je eigen wangen of een banaan bijvoorbeeld. Eveline: Alle Kansen hebben we opgezet rondom wetenschap en techniek, omdat die thema’s in het bestuursakkoord staan, en in het Nationale Techniek­ pact 2020. De maatschappij vraagt erom. En ook niet onbelangrijk: er zijn subsidies voor. Natuurlijk leent ook cultuureducatie zich voor deze aanpak. Lex: Creativiteit staat aan de basis van bijna alle vaar­ digheden. We hebben daarom Plein C gevraagd om Alle Kansen toe te passen op cultuureducatie. Daar gaan we komend schooljaar mee aan de slag.

In Alle Kansen kan de leerkracht kiezen voor: • een coachingstraject: teach-the-teacher • scholing over meervoudige intelligentie • het profielwiel: een werkvorm die een team, kinderen en ouders helpt bij het maken van keuzes om een schoolvisie te herzien • scholing over onderzoekend en ontdekkend leren aan de hand van projecten • Deep learning: kinderen uitdagen om zich vragen te stellen over wat ze om zich heen zien

TEKST: HILLE TAKKEN – FOTO: MARTIJN DE VRIES

De maatschappij vraagt erom

TEKST: MARIJKE SCHÄUIKES

ME NI NG

Stelling: Met techniek kun je creativiteit net zo goed stimuleren als met kunstonderwijs

Niet zo relevant

Ja

Ja, maar …

Aad Besseling, ICC en leerkracht OBS De Zonnewijzer in Hoorn

Nel Beemster, coördinator Kunst in school bij Triade, Den Helder

Nynke van Halsema, freelance dans­ docent en mede-eigenaar van de Kunst­ brigade Op School

Ik vind techniek belangrijk maar culture­ le vorming ook, en maak niet zo het onderscheid tussen beiden. Wij maken bijvoorbeeld een poppenhuis met de kin­ deren, dat zij zelf ontwerpen. De buiten­ kant, de indeling met etages en trappen en het interieur. Van verlichting tot gor­ dijnen. Ze maken zelf de lampjes, waarbij een opa komt helpen met solderen. Daar zijn ze wekenlang heel enthousiast mee bezig. Je ziet hierbij heel veel creativiteit bij kinderen: ze moeten oplossingen zoe­ ken over hoe ze iets willen vormgeven, zodat het ook stabiel blijft. Voor vaderdag schepten de leerlingen van groep 5 papier, waarop ze een eigengemaakt gedicht schreven. In groep 8 maken de leerlingen bij het thema WOII een beeld van draad en was op een sokkel, waarbij ze moeten aangeven wat ze met het beeld willen ver­ tellen. Op die manier werken we in alle groepen en ook bij projecten zit er altijd de combinatie in van techniek en handvaardigheid.

Nieuwsgierig zijn, vindingrijkheid en experimenteren horen zowel bij kunsten als wetenschappen. En alles begint en eindigt bij de verbeel­ ding. Een kunstenaar zet het product van zijn verbeelding om in een kunstwerk, een choreografie of bijvoorbeeld een toneelstuk. Wat de producten zijn van de wetenschap ervaren we elke dag, van elektriciteit, tot balpen en telefoon. Wij zijn de afgelopen tijd bezig geweest om met onze docenten de workshops voor de Kinderboekenweek voor te bereiden. Het thema is dit jaar uitvindingen en weten­ schap. Wij willen in onze workshops meegeven dat dit thema heel geschikt is om ontdekkend leren te bevorderen. We moeten we de nieuwsgierigheid van kinderen aanwakkeren en kinderen laten experimenteren en hun eigen oplossin­ gen laten bedenken. En ook (en vooral) hun eigen fouten laten maken! Albert Einstein zei al: logica brengt je van A naar B, verbeelding brengt je overal. Kunsten en wetenschappen zijn altijd verbonden geweest.

Het gaat bij zowel kunst als techniek om het ontwikkelen van creatief vermogen om tot een origineel product te komen. Toch is er een belangrijk onderscheid tus­ sen kunst en techniek. Bij creatie in de kunst gaat het meer om de muzische kwaliteiten, die gaan over schoonheids­ beleving en over de ziel in de kunst. Vorm zonder inhoud heeft geen ziel. Het heeft meer met esthetiek te maken en heeft ook een psychologische component: je kunt jezelf uitdrukken in kunst. Zoals je een eigen dans of choreografie bedenkt die je verbeeldt met je lichaam. Bij techniek gaat het ook over nuttigheidsdenken en gaat het vaak om het materiaal. Toch kan een architect een gebouw ontwerpen met een ziel. Het ligt dicht bij elkaar en de vraag wat het verschil precies is, is meer iets voor de kunstfilosofie. Of techniek op school de kunstvakken dan kan vervan­ gen? Nee, het één maakt het ander niet overbodig!

prikkels

13

MOOI MISLUKT 14

prikkels

Kunstenaars en uitvinders putten uit dezelfde bron: die van de creativiteit. Proberen, experimenteren, fouten maken, je verbazen, nog een keer proberen, oefenen tot het lukt en je jezelf én de rest van de wereld versteld doet staan. Je kunt er niet vroeg genoeg mee beginnen.

BEELD: VALESCA VAN WAVEREN

door Vibeke Roeper

D

at vindt Astrid Poot, bedenker en maker van familie- en jeugdprojecten, bijvoorbeeld voor Het Klokhuis en Nemo. Bedenken en maken doet Astrid niet alleen als creative director van bureau Fonk, maar ook thuis, en op de school van haar kinderen. 7 en 10 zijn ze, een jongen en een meisje. Bij haar dochter zag Astrid van dichtbij hoe het kan gaan: hoe de ongeremde creativiteit van de kleuter overgaat in een zelfbewuste fase waarin dingen opeens niet meer vanzelf gaan, gevolgd door de ‘creatieve droogte’ van het oudere kind. Het deed haar pijn om te zien, en ze besefte dat

haar dochter niet de vaardigheden had om haar ideeën in producten om te zetten. Dat gold ook voor de zeven- en achtjarigen waaraan Astrid af en toe techniekles geeft. Leuke projecten met elektriciteit en lampjes, maar de kinderen vonden het een beetje eng. Ze waren niet gewend om met zulke spullen om te gaan – dat zouden ze eigenlijk vaker moeten doen, vond Astrid. En ook met andere materialen.

Klooikoffers

Het idee voor de Klooikoffers was daarmee geboren, en niet lang daarna was de financiering

prikkels

15

Als je het maken aan anderen overlaat, verlies je als het ware je handschrift; je wordt letterlijk on-handig.

rond om er dit schooljaar op drie Amsterdamse scholen mee van start te gaan. In een ingenieus uitleensysteem-annex-ondernemerschapsproject, gerund door leerlingen uit groep 6, mogen leerlingen regelmatig een koffer mee naar huis nemen. Wat zit daarin? Een soldeerbout met toebehoren, of een lijmpistool bijvoorbeeld. En een uitdagend instruc­ tieblad om thuis samen mee te gaan experimenteren. Vergelijk de Klooikoffers trouwens niet met de knutselpakketjes die je bij warenhuizen kunt kopen, gevuld met afgepaste hoeveelheden kraaltjes en draadjes waarmee je precies dat ene armbandje kunt namaken, of een uitgestanste dino in elkaar kunt zetten. De Klooikoffers gaan niet over veilig nama­ ken, maar om experimenteren met echte spullen. Alles wat je nodig hebt voor een elektrisch circuit. Of een goeie scherpe zaag. Want zeg nou zelf, welk kind leert nog een zaag gebruiken?

Diep geluk

Het handvaardigheidslokaal is op veel scholen verleden tijd, net als het timmerschuurtje thuis. Er zijn nog weinig plekken waar kinderen aan de slag kunnen met dit soort spullen. Hoe belangrijk dat is, kun je moeilijk overschatten. Als je je gereedschappen en materialen kent, en weet hoe je

16

prikkels

ze moet gebruiken, dan creëer je vrijheid en rust, en ruimte om te experimenteren. En als het je vervol­ gens lukt om te maken wat je had bedacht, dan geeft dat een diep geluk. Maar je leert er ook beter van kijken, want je herkent de geleerde technieken en materialen in de maaksels van anderen. Dat is, met andere woorden, een warm pleidooi voor creatief techniekonderwijs. Waarbij nu eens niet alles bij de leerkracht op het bord geschoven wordt, maar de ouders ook een rol hebben. In haar werk ziet Astrid hoe moeilijk het kan zijn om ouders mee te laten doen. Liever staan ze aan de kant: de ‘hangouders’ in de speeltuin, maar ook in Nemo. Ze wachten geduldig tot hun kind klaar is met spelen, en checken intussen hun appjes. Dat is jammer, want juist door samen experimenteren geef je kinderen een waardevol voorbeeld. En als je het ziet als gezamenlijk avontuur, dan is het niet erg dat het veel ouders (en veel leerkrachten) ontbreekt aan ‘handelingsrepertoire’. Ga je samen met het kind aan de slag, dan komt dat vanzelf en merk je hoe stimulerend het is voor beide partijen om samen te leren en te experimenteren.

Flow

Het ‘diepe geluk’ dat maken teweeg kan brengen, kent Astrid uit eigen ervaring. Ze onderstreept hoe belangrijk het is om zelf te blijven creëren. De spanning die erin zit, de lichte angst van ‘lukt het me wel’ heb je nodig om jezelf te blijven ontwikke­ len. Als je het maken aan anderen overlaat, verlies je als het ware je handschrift; je wordt letterlijk on-handig. Het is interessant om te bekijken hoe dit op breinniveau werkt. Daarom even een uitstapje naar een andere vorm van maken: de muziekimprovisatie. In een leuk TED-filmpje vertelt neuroloog Charles Limb over een experiment met een improviserende jazz-pianist en een freestylende rapper. Hij legde de muzikanten in een MRI-scanner om hun hersen­

activiteit te bestuderen. Wat bleek: tijdens het improviseren, dus het creëren van iets nieuws, werd het hersengebied waar zelfreflectie en zelfkritiek plaatsvindt, helemaal ‘uitgeschakeld’. Creativiteit gaat stromen als je je niet langer bewust bent van grenzen, jezelf de ruimte geeft en niet bang bent om fouten te maken. Kortom: als je de staat van ‘flow’ bereikt, zoals psycholoog Csikszentmihalyi dat omschreef. Zoiets is niet voorbehouden aan kunstenaars; ook wetenschappers (en koks, sporters, programmeurs, hoveniers, leerkrachten – kortom iedereen die zich kan verliezen in zijn vak) weten hoe dat voelt.

Maker-education

Maar wat nu als een kind, zoals Astrids dochter, die flow even niet meer kan vinden? Dat het geen zin meer heeft in tekenen omdat het tóch niet mooi wordt. Of zichzelf een paar vertrouwde figuren aanleert – een paard, een poes, een vliegtuig – zon­ der zich verder te ontwikkelen? Vroeger werd nog weleens verkondigd dat expressie bij een kind zich als vanzelf zou ontwikkelen; door alleen de materia­ len aan te reiken, zou een kind zijn eigen creativiteit vanzelf vinden. Maar zo werkt het niet, het is een kwestie van én-én. Voorbeelden laten zien of horen én technieken aanleren, én het kind uitdagen om daarmee zijn eigen verhaal te maken. En vervolgens het product evalueren door onder woorden te laten brengen wat het voor het kind betekent. En maakt het dan eigenlijk iets uit of een kind zijn verhaal vertelt met zijn keyboard, of met karton en lijm, of met batterijen en ledlampjes? Of misschien wel met een MaKey MaKey? Volgens Astrid niet. Net zomin als het ertoe doet of je het koppelt aan 21st century skills, of het maker-education noemt, of techniek-, project- of cultuuronderwijs. Waar het om gaat is dat ouders en leerkrachten kinderen helpen om hun creativiteit te ontwikkelen, zodat ze later eindeloos kunnen putten uit die ene bron. Met dank aan Astrid Poot

Meer… Meer over het werk van Astrid Poot vind je op www.astridpoot.nl. Meer over leren klooien & leuke technieken: www.lekkersamenklooien.nl www.fonk-amsterdam.com www.makered.nl prikkels

17

TEKST: ELLIE VAN DEN BOMEN – FOTO’S: MARTIJN DE VRIES

LEER LIJN VAN CASPAR

18

prikkels

Groep 1-2

Caspar: Ik hou heel erg van klassieke auto’s en maakte heel veel van dit soort tekeningen, ook in boekjes. Je moest ook wel rekenen, mijn lievelingsvak, maar bij Montessori mag je vaak zelf kiezen en dan koos ik toch tekenen.

De Asvo-school staat in het centrum van Amsterdam. Er is een Montessori-afdeling en een reguliere afdeling. Caroline van Houten is al jarenlang de ICC.

Groep 3 De school heeft een vakleerkracht Beeldend voor groep 3 tot en met 8. Een keer in de drie weken komt elk kind anderhalf uur naar Bevo. Ze werken twee keer aan dezelfde opdracht. Er is een bepaald uitgangspunt voor de opdracht maar wat de kinderen maken mogen ze zelf bepalen.

Caspar: Het is een vliegende robot, gemaakt op Bevo. Hij staat op mijn kamer en ik kijk er vaak naar. Vroeger speelde ik er ook mee. Je mag zelf verzinnen wat je maakt op Bevo maar voor deze opdracht moest je een doos gebruiken.

Groep 5 Elk jaar is er een schoolbreed project. Cultuur is een vast onderdeel in het project.

Groep 6 De Asvo maakt ruim gebruik van alle culturele mogelijkheden in de stad. De zesdegroepers hebben meegedaan met de Kunstkijkuren. Die zijn nu jammer genoeg wegbezuinigd.

Caspar: Dit was een opdracht van de juf bij een project maar ik weet niet meer precies wat. De poepende jongen ben ikzelf op de wc. En het is ook mijn kat, hij lijkt best goed.

Caspar: We gingen naar heel veel musea, het Rijksmuseum, Stedelijk museum. Amsterdam Museum, Bijbels museum. Dat vind ik heel leuk. In het Rijksmuseum gingen we een toneelstuk maken en ik mocht Rembrandt zijn.

Groep 6 en 7 In alle klassen wordt nu door de groepsleerkracht kunstkijkles gegeven met behulp van de VTS-methode.

Caspar: Daar ben ik heel goed in. Je kijkt wat er gebeurt op de afbeelding. Je mag zelf bedenken wat je ziet, alles is waar wat je zegt. Het is nooit echt saai maar sommige afbeeldingen zijn leuker dan andere. Meestal doen we dit mondeling maar aan het begin en het einde van het schooljaar ook schriftelijk.

Groep 8

Caspar: Dit heb ik ook bij Bevo gemaakt. Het is geïnspireerd op Picasso. Hij is mijn lievelingskunstenaar. Het is een mannetje met een rare muts maar ook wel een abstract werk. Je mocht maar één kleur gebruiken. Ik ben er heel blij mee, het ziet er mooi uit.

prikkels

19

WERK PLAATS

Tijd en ruimte om te ontdekken ‘Kinderen vragen vaak: ‘Wat gaan we maken?’ Ik weet het niet precies, is dan mijn antwoord. En zo is het – je weet van te voren niet wat er uit zal komen.’ Techniek- en mediakunstenaar Marcel Fraij leert kinderen niet wat kunst is, maar hoe je als een kun­ stenaar denkt en werkt. ‘En daarbij ligt van te voren het eindresultaat zelden vast’, zegt Marcel. Sterker nog: ‘Als iets mislukt, wordt het pas echt interessant. Als je doorgaat als iets is mislukt, ontdek je dingen die je van te voren niet hebt kunnen be­ denken. Probeer maar eens van een vouwblaadje een gesloten driehoek te maken. Het is goed mogelijk dat dat niet lukt, maar dat je dáárdoor wel allerlei andere interessante

20

prikkels

vormen ontdekt. Dat is ook wat ik kinderen wil leren in mijn lessen. Ik wil ze de ruimte geven om te ontdekken wat er allemaal kan met een materiaal of een techniek.’

Anders kijken

In het project ‘Mislukte foto’s’ laat Marcel de leerlingen ontdekken dat mislukt niet automatisch lelijk hoeft te zijn, of slecht. ‘Aan de hand van een ‘mislukte’ foto praten we over wat mislukt is en of mislukt toch ook wel gelukt kan zijn. De kinde­ ren gaan experimenteren met een

Alle ruimte

‘Ik ben eigenlijk toevallig in het on­ derwijs gerold, maar heb ontdekt dat werken met kinderen een heel logische aanvulling is van mijn kunstenaarschap. Ik kan me heel erg vinden in de Reggio Emilia methode, waarbij de ontdek­ kingstocht centraal staat. Maar waar ik tegenaan loop in mijn werk op scholen, is dat anderhalf uur veel te weinig is om werkelijk een creatief proces op gang te kunnen brengen. Dat heeft ruimte nodig en tijd. Daarom ben ik gestopt met mijn korte lessen en heb ik samen met twee bevriende kunstenaars – Caroline de Roy en Joanne Zegers – het project WOW?! ontwikkeld: een naschools kunst- en techniekproject, waar de kinderen op de woensdagmiddag zelf voor kiezen.’

Schaduwgebouw

Tijdens schooltijd krijgen ze een intro­ ductie; na schooltijd zijn ze welkom in de

ateliers, zo lang als ze willen. We hebben in lege lokalen een bijzondere opstel­ ling gemaakt van licht en constructie, en nodigen kinderen uit om een onmogelijk schaduwgebouw te maken met houten blokken, zwevende magneetplaten en lichtbronnen. Kinderen gaan nadenken over wat een gebouw kan zijn en ontdek­ ken zelf wat je met schaduwen wel kunt bouwen, maar wat met gewone blokken niet lukt. Daarbij programmeren ze ook de lichtbronnen in de ruimte met behulp van een iPad. Dat proces van ontdekken en steeds weer uitproberen is bijzonder waardevol!’

‘Ik kan het niet’

‘Leerkrachten beginnen vaak niet aan techniekonderwijs omdat ze vinden dat ze er te weinig over weten. Maar kennis is niet het belangrijkste. Ik geef kinderen een vertrekpunt en middelen om aan de slag te gaan, en begeleid ze zonder oordeel. Je moet vooral heel goed kijken hoe hun onderzoek zich afspeelt, zodat je ze kunt bieden wat ze bij hun proces nodig hebben. Ik ben ervan overtuigd dat kinderen door een onderzoekende houding tijdens de cultuurlessen, ook op andere gebieden hun talenten kunnen waarmaken.’

TEKST EN FOTO’S: TAMARA ROOS (ARTIANCE) EN ANS KOOPMAN (IPABO)

camera en de verschillende technieken en kiezen tot slot zélf wat ze de meest bijzondere foto vinden. Dat leidt vaak tot verrassende keuzes! Ze hebben geleerd dat ze ook op een andere manier kunnen kijken naar de wereld en dat anders ook mooi kan zijn.’

Techniek- en mediakunstenaar Marcel Fraij woont in Zaandam. Hij werkt als vakdocent en ontwikkelt projecten voor scholen. Je vindt zijn portfolio op www.hemelsteen.nl.

prikkels

21

KUNST WERK

Met techniek moet je experimenteren! Vier lessen die de werking van techniek laten zien en kinderen laat uitproberen wat nog meer mogelijk is. De basis voor elke les is een werkblad van De Ontdekplek. Deze vind je op www.ontdekplek.nl/werkbladen.

Hóe gaat de molen?!

Groep

1/2

Nodig: Kartonnen wieltjes (bijv. van TechCard), elastiekjes, 5 mm deuvels of kartonnen asjes, doosjes en melkpakken, juniorzaag, paperclips, touw. En Werkblad 42 van de Ontdekplek over de ‘Elastiekmolen’. Inleiding De wieken van een molen draaien door de wind. Maar wat gebeurt er daarna, binnen in de molen? Er zijn veel verschillende soorten molens – een watermolen, een korenmolen, een houtmolen, een windmolen. Bespreek de werking van verschillende molens. Op www.moleneducatief.nl staat veel informatie.

Draai het wieltje nog eens rond.. Nodig: Doosjes en melkpakken, satéprikkers, lijm, kartonnen wieltjes (bijv. van TechCard). En Werkblad 52 van de Ontdekplek over ‘Karretjes maken’. Inleiding Lees het verhaal voor en breng dan het gesprek op wielen. Zorg voor een paar voorbeelden van voertuigen met verschillende aantallen wielen. Zoals een kruiwagen, een fiets of een driewieler. Bespreek de

verschillen en de functies. Waarom zitten er onder een vrachtwagen veel meer wielen? Laat voertuigen noemen en rubriceer ze naar functie of het aantal wielen. Aan de slag Laat de kinderen zelf voertuigen maken van doosjes of melkpakken met kartonnen wieltjes. Voor de assen gebruik je satéprikkers. Een uitleg vind je op Werkblad 33 over zeilwagens.

Tip: Maak een hellingbaan en laat de wagentjes tegen elkaar racen. Welke is het snelste? Hoe zou dat komen? Maak een kleine presentatie van de verschillende voertuigen. 22

prikkels

Zelf een molen maken Aan de hand van Werkblad 42 maakt iedere leerling een molen. Wat zou je nog meer kunnen doen met de beweging die ontstaat door de wieken? Je kan met een touw dingen optakelen, kan je er ook andere dingen mee aanzwengelen? En wat gebeurt er als je een krukas gebruikt (zie Werkblad 29)? Laat de leerlingen al experimenterend een eigen molen maken.

Tip: Zet alle molentjes op een tafel en test ze met behulp van een ventilator. Werken de molentjes allemaal zoals bedacht?

Groep

3/4

In de derde dimensie

Groep

5/6

TEKST: HANNA VAN DER VEEN - ILLUSTRATIES: PAULINE BAARTMANS

Nodig: Zwart karton (niet te dik, je moet het kunnen knippen), groen en rood cellofaan, zwarte pen, groene en rode kleurpotloden. En Werkblad 17 van de Ontdekplek over de ‘3D bril’. Inleiding Teken een verticale streep op het bord en laat de leerlingen een pen of potlood op zo’n 20 cm voor hun gezicht houden en naar de streep kijken . Laat ze nu om de beurt het ene en andere oog dicht doen – ze zien nu de pen verspringen. Dit laat zien dat je ogen alle twee een ander beeld zien. Hierdoor weten je hersenen dat iets diepte heeft. Hoe kan je in een platte film je ogen toch het idee geven dat ze diepte zien? Door elk oog een iets ander beeld te laten zien. Dit kan met een 3d bril. Aan de slag Maak de 3D bril aan de hand van Werkblad 17. Een voorbeeld bril vind je via Google. Zoek (ook via Google) naar 3D foto’s en laat ze op het digibord zien of print ze uit. De kinderen kunnen nu hun bril testen. Laat de kinderen nu een streep op een vel papier tekenen, met daar tegenaan aan de linkerkant een groene streep en aan de rechter kant een rode streep. Kijk door de bril: de streep lijkt te zweven op het papier.

Tip: Laat de kinderen experimenteren met 3D-tekenen.

Dat staat als een huis Nodig: Veel oude kranten, perforator, splitpennen, plakband. En Werkblad 31 van de Ontdekplek over de ‘Hut van oude kranten’. Inleiding Al tijdens de Grieken en Romeinen werd de koepelvorm gebruikt om een ruimte te overdekken. Verken met je leer­lingen de koepels in de omgeving. Welk gebouw heeft de vorm van een koepel? Uit welke tijd komt dit gebouw? Veel kerken hebben aan de binnenkant een gewelf- of koepelconstructie. Vroeger werden de koepels van een hout- of steenconstructie gemaakt. Dit was zwaar en log. Tegenwoordig worden koepels vaker van staal gemaakt. Laat leerlingen foto’s van de Rijksdag

in Berlijn zien, de Koepelgevangenis in Haarlem, en de nieuwe koepel op het Scheepvaartmuseum. Aan de slag De kinderen gaan experimenteren met het bouwen van een geodetische koepel. Dit is een koepel die is opgebouwd uit allemaal driehoeken. Eind 20e eeuw ontdekte architect Richard Buckminster Fuller dat je zo een sterke constructie kan maken. Hij gebruikte staal voor zijn constructie; de leerlingen werken met opgerolde kranten. Maak een zo groot mogelijke koepel in de klas, aan de hand van Werkblad 31. Misschien lukt het niet meteen: dat is juist prima! Laat de leerlingen mee­ denken over nieuwe sterke constructies. Wat werkt en wat niet?

Groep

7/8

Tip: Op www.ontdekplek.nl ontdek je nog véél meer, o.a. een leerlijn techniek. Alle werkbladen staan gratis online! prikkels

23

CMK DEN HELDER Cultuurpartners.dh, het CMK-project van Triade en de basisscholen in Den Helder, wil van kunstdocenten en leerkrachten échte ‘cultuurpartners’ maken. Dus geen ingevlogen kunstprojecten meer, maar aansluiten bij schoolthema’s, en streven naar gedeelde verantwoordelijkheid.

DANSENDE BROCCOLI ’S ‘Het was een sprong in het diepe’, zegt Nel Beemster, projectleider van Cultuurpartners.dh. Triade verzorgt al vele jaren kunstprogramma’s voor de Helderse basisscholen. Maar toch: ‘In theorie weet je wat je wilt, maar echt een school binnen stappen en uitleggen wat je komt doen vonden we in het begin heel lastig.’ Rek en lucht Nel: ‘We kregen de afgelopen jaren steeds meer vragen naar projecten op maat. Prima natuurlijk, maar vaak was het lastminute en zei een school: ‘We willen iets gaan doen met het thema kunst’. Veel te breed dus. Cultuur is voor veel scholen iets dat erbij komt. Wij willen scholen graag mede-verantwoordelijk maken voor wat er gebeurt. Onze kunstdocenten leren in gesprek met de leerkracht nu goed door te vragen naar de doelen voordat ze

24

prikkels

beginnen met ideeën bedenken en brain­ stormen.’ Kunstdocent Eda Andreae: ‘Dat is een verschil met de werkwijze die ik hiervoor hanteerde. Ik ben nu in contact met iedereen: de directie, de leerkrach­ ten, de opdrachtgever en de leerlingen.’ Nel: ‘Het is van belang dat leerkrachten ervaren dat er rek en lucht zit in de relatie en de plannen en dat niet alle afspraken keihard hoeven te zijn. Als het niet op de ene manier kan dan proberen we iets anders, dat is niet erg. Daar leren we van.

Voor veel leerkrachten is dat nieuw, ze zijn gewend heel erg vast te houden aan de methodes.’

Eerst kennismaken OBS Thorbecke in Den Helder is een van de scholen die meedoen aan het project. ‘We maken nu samen met vakdocenten onze cultuurlessen. Voorheen werkten we heel resultaatgericht: dít gaan we maken. We sluiten aan bij de schoolthema’s en we hebben geleerd om veel meer naar het proces te kijken’, vertelt ICC’er Lucienne de Haan. ‘We starten met een brainstorm met het hele team, de kunstdocent en de projectleider van Triade, over het thema en hoe ieder dat wil uitvoeren in de groep. Voor het thema gezondheid studeerden leerlingen een dans in met de kunstdocent. Als broccoli’s, hamburgers, snoepjes en tomaten dansten ze voor de ouders. In deze weken leerden de kinde­ ren en leerkrachten de kunstdocent ken­ nen, en andersom. Dat blijkt onmisbaar

TEKST: PAULINE BAARTMANS EN MARIJKE SCHÄUIKES – BEELD: TRIADE DEN HELDER

voor de band die nodig is om goed samen te werken in de periode die volgt, waarin samen vakoverstijgende lessen gemaakt worden.’

Loslaten Nel: ‘In dit proces gaat het echt over loslaten. Leraren moeten hun veiligheid loslaten door buiten de gebaande paden te gaan en niet altijd strikt de methodes te volgen. Ze moeten hun leerlingen soms meer loslaten en open staan voor veranderingen. Fouten maken mag; dat is een hele grote omslag. Toen ik laatst bij BS Schoter Duijn was zag ik midden op hun prikbord een knipsel met de tekst “Loslaten is zó lekker” hangen, dat vond ik wel erg leuk om te zien!’ Eda: ‘Anderzijds moeten de cultuurdocen­ ten ook loslaten in deze samenwerking. Je wilt iets goeds neerzetten, maar omdat je met elkaar iets creëert in een soort expe­ riment weet je niet hoe het resultaat zal zijn, daar moet je je echt bij neerleggen.’

Woordenschat en dans Luciënne: ‘Na afloop van onze thema­ weken ging de kunstdocent in gesprek met alle leerkrachten afzonderlijk. Deze gesprekken waren heel waardevol, want samen maakten we een lesontwerp over een zelf gekozen onderwerp. Ik koos voor het vergroten van de woordenschat, gekoppeld aan de methode. Maar hoe doe je dat met dans? Samen bedachten we het volgende: de leerlingen kiezen per tweetal uit een voorgelezen verhaal de woorden die zij willen uitbeelden. Daar bedenken zij een beweging bij en tenslotte doet de klas de beweging na op muziek. Het resultaat is geweldig! Ik heb gezien hoe belangrijk het lijfelijk ervaren is, hiermee leren de kinderen nieuwe woorden blij­ vend aan. Ik ga mijn opvolgster in groep 4 zeker inwijden in deze werkwijze!’ Eda: ‘Op plekken waar de nieuwe manier van werken aanslaat, gaan leerkrachten ook echt zelf aan de slag. Laatst werd ik uitgenodigd op een school om bij de

aftrap van een nieuw thema te zijn. Ze wilden zo graag laten zien wat ze allemaal zelf konden nu en hoe goed ze waren geworden in het ‘loslaten’. Ze hadden echt iets heel gaafs neergezet!’

Commitment Evalueren wat er gebeurt is belangrijk, volgens Nel. ‘Anders blijft het los zand’. Luciënne: ‘Het hele team ziet de meer­ waarde, bleek uit de evaluatie. We gaan door met CMK, maar wel met minder uren. In ieder geval willen we de samen­ werking met de kunstdocenten voort­ zetten, desnoods ten koste van iets anders. De kunstdocent heb je nodig om dit resultaat te bereiken.’ Nel: ‘Dit jaar moeten de scholen een motivatiebrief sturen om weer mee te ­mogen doen. Tijd en commitment zijn belangrijke criteria. Het moet wel van beide kanten komen, we zijn nu tenslotte partners!’

prikkels

25

Kies een cultuurlijn vol erfgoed kunst en media!

Geschiedenis in het echt

Samenhangende lessen van verschillende culturele instellingen combineren wij voor elk schooltype! ◆ Ontdekken ◆ Beleven

◆ Doen Sinds 1285

www.cultuureducatiegroep.nl

ge n tel l i n vo or s shop s k r & wo o o l op sc h

19

al jaar

iteit topkwal nst vertelku

u e r bu r e a

A3beeld_LOS.indd 1

t h e at

elt heater

HemteerVdane13r0 tvoorstelr &linjegeungdtheater

th eate te r, m u zi ek n ge n Ver te lth ea lite ra ir e vo or stel li en

Informatie en reserveringen:

PROEF

VOEL RUIK ZIE

1/6/2015 2:54:00 PM

HOOR &

DOE! Meer informatie: www.verteltheater.nl, www.verteller.nl Theaterbureau Het Verteltheater, 030–2723022, info@verteltheater.nl

ZUIDERZEEMUSEUM ENKHUIZEN Als Lotte tijdens een bezoek aan het museum van Oud-heden in slaap valt, belandt ze in de prehistorie, de Romeinse tijd en de middeleeuwen. Is het een droom, beleeft ze het echt? Een spannende film die de leerlingen het verleden laat beleven. Bestel de DVD plus lesbrieven óf nodig het verleden uit in de klas! www.beleefhetverleden.nl/ educatie

Het leukste educatieve kunstaanbod voor het basisonderwijs! Specialist in (maatwerk)projecten en workshops op het gebied van beeldende vorming, dans, multimedia, muziek en theater.

Kijk voor het volledige aanbod op: www.cultuurprimair.nl

Cultuur op de agenda oktober t/m februari 2015 CULTUUR OM DE HOEK

vóór 1 oktober, NoordHolland Wil je dit najaar een project starten samen met een amateur cultuurmaker? Dan kom je waarschijnlijk in aanmerking voor een financiële bijdrage van Plein C. Wij vinden het namelijk erg goed dat je de kennis die in je directe buurt is, ziet en benut. Kijk op www.cultuuromdehoek.nl voor de voorwaarden. Kijk wel snel: voor 1 oktober moet je aanvraag binnen zijn!

INFORMATIEBIJEENKOMST IMPULS MUZIEKONDERWIJS

14 oktober, Hoofddorp Wat houdt de subsidieregeling Impuls Muziekonderwijs in, wat kan ik als leerkracht ermee en hoe doe ik een aanvraag? Tijdens deze bijeenkomst vind je inspiratie en praktische informatie over deze regeling, door presentaties, workshops, ontmoetingen met muziekscholen, verenigingen en muziekonderwijzers. Informatie staat op www.pleinc.nl/aanbod

MAAND VAN DE GESCHIEDENIS oktober, heel Nederland Tussen Droom en Daad, is het thema van deze Maand van de Geschiedenis. Veel activiteit en inspiratie vind je op www.maandvande­ geschiedenis.nl

WEEK VAN DE MEDIAWIJSHEID

20 t/m 27 november, heel Nederland Dit jaar staat het thema ­Media & Respect centraal. Een week lang zijn er lezingen en presentaties over media en hoe je leerlingen leert hier wijs mee om te gaan. Hou www.weekvandemediawijsheid.nl in de gaten voor het programma en de activiteiten.

KINDERBOEKENWEEK

POST-HBO CULTUURBEGELEIDER

7 oktober, Alkmaar Dé opleiding voor ICC’ers die meer inhoudelijke kennis van het brede terrein van cultuuronderwijs willen krijgen om, bijvoorbeeld, een leerlijn te kunnen ontwikkelen voor hun school. www.pleinc.nl/ aanbod

Colofon Hoofdredactie: Vibeke Roeper Eindredactie: Hanna van der Veen Redactie: Tamara Oortwijn (ICC’er St. Leonardusschool Heemskerk), Marijke Schäuikes (adviseur cultuureducatie Plein C), Vincent Lamers (vakleerkracht muziek en ontwikkelaar bij Hart Cultuur in School), Sjaak Bos (docent iPabo Alkmaar) Met bijdragen van: Vibeke Roeper, Marijke Schäuikes, Hille Takken, Ellie van den Bomen, Hanna van der Veen, Pauline Baartmans, Illustraties: Valesca van Waveren, Pauline Baartmans

7 t/m 18 oktober, heel ­Nederland Het is Raar maar Waar, de Kinderboekenweek 2015. Veel Noord-Hollandse ­scholen staan dan weer een week lang in het teken van lezen, boeken en schrijven. En van techniek, wetenschap en bijzondere experimenten. Jouw school ook? www.kinderboekenweek.nl

Foto’s: Martijn de Vries, Plein C Vormgeving: Ykeswerk Drukwerk: Zwaan Printmedia Prikkels is een uitgave van Plein C, onderdeel van Cultuurcompagnie Noord-Holland, en kwam tot stand met subsidie van de provincie Noord-Holland en het Fonds voor Cultuurparticipatie. Prikkels verschijnt drie keer per jaar Oplage: 2.500 Abonnementen Noord-Hollandse basisscholen, cultuuraanbieders en gemeenten ontvangen 1 gratis exemplaar. De distributie wordt verzorgd door Abonnementenland in Heemskerk.

INFORMATIEBIJEENKOMST IMPULS MUZIEKONDERWIJS

28 oktober, Cool, ­Heerhugowaard Wat houdt de subsidieregeling Impuls Muziekonderwijs in, wat kan ik als leerkracht ermee en hoe doe ik een aanvraag? Tijdens deze bijeenkomst vind je inspiratie en praktische informatie over deze regeling, door presentaties, workshops, ontmoetingen met muziekscholen, verenigingen en muziekonderwijzers. Informatie staat op www.pleinc.nl/aanbod

CEOB

27 & 28 januari, Utrecht Zien wij je bij onze stand op de CEOB? Ook dit jaar staan wij weer op dé landelijke cultuurbeurs voor het onderwijs, in de Jaarbeurs in Utrecht! www.ceob.nl

Losse nummers € 5,50 Jaarabonnement € 15,Teamabonnement (3 exemplaren) € 40,Info en aanmelden: www.pleinc.nl/ontvangprikkels Adverteren: Ook adverteren in Prikkels? Dit kan al vanaf € 140,- per nummer. Bekijk de mogelijkheden op www.pleinc.nl/ adverteerinprikkels Derde jaargang nummer 8 Alle rechten voorbehouden. Deze rechten berusten bij Cultuurcompagnie Noord-­ Holland c.q. de betreffende auteur. ISSN: 2214-3777

prikkels

27

JONG TALENT PIEN Pien zit in groep 8 van Jenaplanschool De Zonnewereld. Ze maakt gedichten die opvallend volwassen zijn voor haar leeftijd. In april kwam haar dichtbundel ‘Onder en Boven’ uit.

PIEN (11 JAAR)

TEKST: HANNA VAN DER VEEN – FOTO: MARTIJN DE VRIES

Een soort uitlaatklep Twee jaar geleden las ik een boek, dat zich afspeelde op een school. Daarin kwam een les voor die ging over dichten. Het leek me een leuke les, dus ben ik dat zelf ook gaan proberen. In het begin schreef ik heel veel, vaak wel meerdere gedichten per week. De meeste gedichten maakte ik op school. Ik kwam dan een woord tegen dat me aansprak. Daar ging ik dan over nadenken en dan kwam er een gedicht uit. Het was denk ik ook wel een soort uitlaatklep voor me. Ik had best veel vrienden met problemen in die tijd. Niet dat mijn gedichten hierover gaan hoor. Het is niet mijn dagboek!

28

prikkels

FEMKE, MOEDER VAN PIEN

JUF MARTINE (LEERKRACHT GROEP 7/8)

Dit kwam helemaal uit haarzelf

Ik heb haar zien groeien

Pien wilde van haar gedichten een boekje maken, om uit te delen aan familie en vrienden. Ik heb toen bij de Hema gekeken en een bevriende drukker gevraagd of dat kon. Uiteindelijk kwamen we via Twitter in contact met André Verschoor van uitgeverij Lipari. Na een lang gesprek met Pien wou hij haar gedichten uitgeven! Toen is alles zo snel gegaan: voor we het wisten stond Pien in de Telegraaf en het AD, was ze bij Giel Beelen, Kopspijkers en het Jeugdjournaal! We hebben Pien nooit hoeven stimuleren, dit kwam helemaal uit haarzelf. Het is erg leuk om te zien hoe ze steeds zelf het initiatief neemt!

Toen Pien haar eerste gedichtje had gemaakt was al duidelijk dat dit niveau had. Als ze haar werkjes af had, vroeg Pien altijd of ze achter de computer mocht, een gedicht maken. We zijn een Jenaplanschool, we willen de kinderen de ruimte geven voor eigen initiatieven, dus ik heb haar die ruimte gegeven. Het was mooi om te zien hoe Pien steeds meer plezier in het dichten kreeg door de enthousiaste reacties van anderen. De dichtbundel van Pien is uitgegeven door Lipari www.lipari.nl