SEC&AS (SECURITY & ALARM SYSTEMS) 3 2018

3/2018 (9) Dwumiesięcznik

BEZPIECZEŃSTWO W ERZE TERRORU I CYBERATAKÓW Seminaria IFSEC International 2017

RODO A SECURITY ZMIANY W PRAWIE MOJE PODRÓŻE DOOKOŁA HORNU PISA NA SECUREXIE WYKŁADY EKSPERTÓW ELEKTROTECHNIKA BRANŻOWE ABECADŁO

Cena 15 zł (w tym 8% VAT) ISSN 2543-8395

OD REDAKCJI

GORĄCA WIOSNA

T

egoroczna wiosna okazała się bardzo gorąca – i nie tyko z powodu wysokich temperatur. Końcówkę maja podgrzewały informacje o zbliżającym się wejściu w życie RODO. Programy pocztowe nie nadążały przetwarzać zalewu spamu, w którym chciano wymuszać na obywatelach zgody na przetwarzanie ich danych.

I jak zewsząd słychać, wielokrotnie się to udawało. RODO, przez swoją ogólność, zamiast chronić szarych obywateli spowodowało efekt zupełnie odwrotny. „Fascynacja” RODO została wykorzystana jako świetna przykrywka działań marketingowych. Z drugiej strony pacjenci w przychodniach dostają do podpisania kilkustronicowe elaboraty, pisane „drobnym maczkiem”, których nie są w stanie przeczytać bez kilkuminutowego wstrzymywania kolejki do rejestracji, opisujące to, co w większości od zawsze było realizowane. RODO, które miało być kagańcem na molochy przetwarzające dane w Internecie, stało się kamieniem u szyi dla małych i średnich przedsiębiorców. Od zawsze było wiadome, że duże korporacje mają fundusze na dobrych prawników i z problemem RODO sobie poradzą. Jak zwykle gorzej mają ci biedniejsi. A prawnicy jak prawnicy – ponieważ przepisy są nieprecyzyjne, często mówią coś diametralnie innego, zasłaniając się przyszłą praktyką, która zostanie wypracowana w orzecznictwie. Fantastycznie!

I jak branża security ma się odnaleźć w tej dżungli?

Branża zabezpieczeń jest dodatkowo w „uprzywilejowanej” sytuacji, ponieważ oprócz zapisów ogólnych RODO dotyczą jej również zapisy szczegółowe, związane np. z przetwarzaniem danych osobowych w postaci wizerunku osób w systemach dozoru wizyjnego.

Należy również pamiętać, że RODO dotyczy także systemów kontroli dostępu, sygnalizacji włamania i napadu oraz monitorowania. Dlatego o różnych aspektach RODO można będzie przeczytać w artykułach: Doroty Dąbrowskiej-Kobus, Sergiusza Parszowskiego i Aleksandra Woronowa oraz w sprawozdaniu z Kongresu Monitoringu Wizyjnego, który w znacznej części był poświęcony RODO. Zachęcam do przypomnienia sobie, o czym była mowa w trakcie seminariów na IFSEC 2017, jako przygrywce do kolejnej, czerwcowej edycji londyńskich targów IFSEC. Natomiast osobom, które nie mogły uczestniczyć w przedsięwzięciu edukacyjnym Międzynarodowych Targów Poznańskich i Polskiej Izby Systemów Alarmowych, dedykuję materiały przygotowane przez wykładowców, będące streszczeniem ich wystąpień, które miały miejsce w trakcie drugiego dnia targów SECUREX. A na deser oczywiście spora doza relaksu. Porozmawiamy o książkach, odwiedzimy przylądek Horn i Burgundię. Miłej lektury.

Andrzej TOMCZAK Redaktor naczelny

3/2018

Wydanie 3/2018 (9) Wydawnictwo: Polska Izba Systemów Alarmowych ul. Świętokrzyska 20, lok. 520, 00-002 Warszawa Tel.: 784 505 084 redakcja@secandas.pl www.secandas.pl Dyrektor Wydawnictwa: Henryk Dąbrowski Redaktor naczelny: Andrzej Tomczak Sekretarz redakcji: Anna Seweryn Kolegium Redakcyjne: Krzysztof Cichulski Włodzimierz Cieślak Grzegorz Ćwiek Wojciech Dąbrowski Krzysztof Góra Jan Kapusta Tomasz Łasowski Sergiusz Parszowski Janusz Sawicki Waldemar Więckowski Rada Naukowa: dr Marek Bielski dr Krzysztof Łojek dr inż. Andrzej Ryczer dr inż. Jacek Zboina dr inż. Mirosław Zielenkiewicz Reklama: reklama@secandas.pl Prenumerata: redakcja@secandas.pl Prenumerata on-line: www.secandas.pl Korekta: Anna Sakiewicz Skład: WAŻKA Łukasz Piotrowski Druk: Drukarnia Jantar Nakład: 1500 egzemplarzy OKŁADKA I: Grafika dzięki uprzejmości IFSEC GLOBAL Zdjęcia: FLICKR, PIXABAY, ZASOBY WŁASNE REDAKCJI

1

SPIS TREŚCI

4

30

49

Inteligencja – słowo „klucz”

Systemy kontroli dostępu: bezpieczne czy nie?

Czy wiesz, że normy od blisko 5 lat zalecają stosowanie szyfrowania?

Integracja systemów – jak uzyskać komfort zamiast koszmaru. Integracja jako przedmiot projektu, a nie hasło

Andrzej Tomczak

Słowo „integracja” pojawia się w wielu opisach i wymaganiach dotyczących elektronicznych systemów instalowanych w budynkach. Wymóg integracji dotyczy zazwyczaj nie tylko systemów automatyki budynkowej, ale także systemów przeciwpożarowych oraz systemów zabezpieczeń technicznych. Celem jest oczywiście ułatwienie bieżącej obsługi i raportowania, umożliwienie automatycznych działań wywoływanych przez określone zdarzenia oraz praca systemów według skonfigurowanych wcześniej scenariuszy i harmonogramów.

SEC&PRESS

Joanna Jax

6

SEC&EXPO

IFSEC International 2018.

Pod hasłem: Przemyśl Bezpieczeństwo

8

SEC&WORLD

IFSEC International 2018.

Rethink Security

10

SEC&EDU

35

SEC&EDU

Artykułowanie potrzeb przy planowaniu, projektowaniu i wdrażaniu systemów dozoru wizyjnego Waldemar Więckowski

SEC&EXPO

Bezpieczeństwo w erze terroru i cyberataków – wypowiedzi ekspertów branży security.

Przegląd seminariów na IFSEC International 2017

40

SEC&TECH

Sztuczna inteligencja w systemach dozoru wizyjnego Łukasz Lik

42

SEC&EDU

Termowizja w ochronie perymetrycznej. Jak zobaczyć więcej nawet w trudnych warunkach Jakub Sobek

26

SEC&EXPO

PISA na targach SECUREX 2018

Choć termowizja na rynku komercyjnym obecna jest od wielu lat, to nadal niewiele osób miało okazję wykorzystywać ją na co dzień. Wykład rozpoczęło przybliżenie kilku istotnych właściwości fizycznych kamer termowizyjnych. Dopiero kiedy uświadomimy sobie, jak działa taka kamera, można przejść do rozważań, czy uzyskany w ten sposób obraz będzie miał zastosowanie w systemach analizy wizji i czy rzeczywiście takie kamery mogą okazać się skuteczniejsze od rozwiązań tradycyjnych.

46

SEC&EDU

28

SEC&EDU

Zabezpieczenia techniczne w projekcie architektonicznym.

Obiekt to nie tylko bryła architektoniczna

2

Do czego są potrzebne systemy ochrony zewnętrznej?

Podstawowe problemy prawne i techniczne stosowania systemów ochrony zewnętrznej

Włodzimierz Matlak

Krzysztof Cichulski

Dla uzyskania pożądanego z punktu widzenia inwestora efektu końcowego (efektu wizualnego i adekwatnego do potencjalnych zagrożeń poziomu zabezpieczenia) urządzenia służące do ochrony powinny być wkomponowane w elementy architektoniczne i stanowić z nimi jedną, nierozerwalną całość.

Systemy ochrony zewnętrznej, czyli zewnętrzne systemy zabezpieczeń, to temat bardzo chwytliwy w środowisku instalatorów. Urządzenia są drogie, podobnie jak wykonanie instalacji, a wydaje się, że każdy instalator może coś takiego zrobić. Nic bardziej mylnego. Sprawa komplikuje się od samego początku.

SEC&EDU

Dariusz Okrasa

52

SEC&TECH

Czy można sprawnie i precyzyjnie zaprojektować systemy budynkowe?

Artykuł firmy Siemens Sp. z o.o.

54

SEC&EDU

Rola architekta w zapewnieniu kompleksowej ochrony odgromowej. Zagrożenia elektromagnetyczne obiektów budowlanych o dużym stopniu nasycenia infrastrukturą teleinformatyczną Mirosław Zielenkiewicz Wprowadzenie do powszechnego użytku techniki mikroprocesorowej spowodowało gwałtowny rozwój systemów teleinformatycznych i automatyki budynkowej, lecz jednocześnie przełożyło się na gwałtowny spadek odporności systemów budynkowych na zagrożenia elektromagnetyczne.

58

SEC&POWER

Podstawy elektrotechniki.

Część 1: Jednostki miar wielkości fizycznych – układ jednostek SI i nie tylko Tadeusz Strojny

64

SEC&IK

Prawidłowe współdziałanie elektronicznych i mechanicznych systemów zabezpieczeń w obiektach IK Sławomir Goździecki

SEC&AS

SPIS TREŚCI

70

96

Inteligentne szafy metalowe, czyli technika RFID w służbie człowiekowi

RODO a security. Co nowego regulacje dotyczące ochrony danych osobowych zmieniają w funkcjonowaniu miejskich systemów dozoru wizyjnego?

SEC&MECH

Artykuł firmy Techmark

74

SEC&LAW

Honorowi Współwydawcy SEC&AS 2018

Sergiusz Parszowski

SEC&MECH

Okna, drzwi, żaluzje, zasłony i inne przegrody kuloodporne Część II Rafał Filipek, Jerzy Chytła

100

SEC&EDU

Z pamiętnika bezpiecznika, czyli scenki rodzajowe palcem bezpieczeństwa dotknięte.

Scena 4, czyli o ludzkiej naturze, źródłach wiedzy i inteligencji Jan Kapusta

www.siemens.pl e-mail: sbt.pl@siemens.com

www.mrsystem.com.pl e-mail: biuro@mrsystem.com.pl

104

SEC&PRESS

79

SEC&RETRO/ART

Kradzieże dzieł sztuki na świecie. Kradzież z Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Sztokholmie. Włamanie (I) Piotr Ogrodzki

82

SEC&RETRO/ART

Kradzieże dzieł sztuki na świecie. Kradzież z Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Sztokholmie. Odzyskanie (II)

Licencja na zakochanie Z Magdaleną Witkiewicz, najbardziej poczytną polską autorką powieści obyczajowych, rozmawia Anna Seweryn.

www.cias.com.pl e-mail: biuro@cias.com.pl

110

SEC&LIFE

Dookoła Hornu Małgorzata Czarnomska

www.mtp.pl e-mail: securex@mtp.pl

118

SEC&LIFE

Ta skomplikowana Burgundia

www.satel.pl e-mail: satel@satel.pl

Sławomir Chrzczonowicz

Piotr Ogrodzki

84

www.ide.com.pl e-mail: ide@ide.com.pl

SEC&SAFE

Technologia w służbie bezpieczeństwa pracy człowieka Grzegorz Kuta

88

124

RODO a security. Kilka uwag praktycznych dla projektantów i instalatorów systemów zabezpieczeń

Srebrna rocznica w IDE

Aleksander M. Woronow

126

SEC&LAW

www.alstor.pl e-mail: alstor@alstor.com.pl

SEC&PRESS

Z prezesem Andrzejem Tomczakiem rozmawia Joanna Tomczak.

www.ela.pl e-mail: office@ela.pl

SEC&NEWS

92

Aktualności

Dozór wizyjny (monitoring) w miejscu pracy. Nowe uregulowania w Kodeksie pracy

130

Dorota Dąbrowska-Kobus

Artykuł firmy By Demes Polska Sp. z o.o.

SEC&LAW

3/2018

SEC&NEWS

Hyundai CCTV coraz bardziej aktywny na polskim rynku

www.microsystem.com.pl e-mail: biuro@microsystem.com.pl

Honorowym Współwydawcom wyrazy szczególnego podziękowania i szacunku przekazują autorzy, zespół redakcyjny i wydawca SEC&AS. 3

SEC & PRESS

INTELIGENCJA – słowo „klucz”

Joanna JAX

Z

a każdym razem, gdy redaktor podsyła mi temat felietonu, dostaję migreny. Piszę powieści z historią w tle, a nowoczesność mnie nieco przytłacza. Zapewne dlatego, że grzebiąc w dokumentach z odległych czasów, raczej skupiam się na sytuacji społecznej czy politycznej aniżeli na wynalazkach i myśli technicznej, choć i w tym zakresie pewne sprawy mogą zadziwiać. I pozostają zagadką dla współczesnych, mimo zaawansowanej technologii i istnienia systemów, które coraz częściej w nazwie mają owo magiczne słowo – „inteligencja”. Na przykład do tej pory nie wiemy, w jaki sposób powstały słynne egipskie piramidy, chociaż teorii pojawia się mnóstwo. Niektórzy, zapewne z bezradności, twierdzą, że musiały być one dziełem innych cywilizacji, czyli kosmitów. Nie znaleziono także przekonujących dowodów na istnienie brakującego ogniwa między nami a małpami, co stawia pod znakiem zapytania niektóre 4

założenia Darwina. Ja jednak kupuję w ciemno jego teorię, zwłaszcza gdy obserwuję zachowania pewnych osobników.

Inteligencja – magiczne słowo, które nas mami w każdej dziedzinie życia. Mamy inteligentne domy, pralki, systemy magazynowe i transportowe, szkła, telefony, miksery, instalacje, usługi informacyjne i w zasadzie więcej nie będę wymieniać, bo teraz każdy szanujący się producent jakichkolwiek dóbr umieszcza to słowo w nazwie, bo wie, że wywoła to u odbiorcy, czyli potencjalnego nabywcy, określone skojarzenia. Mimo że niekiedy z inteligencją niewiele ma to wspólnego. Jednakże w dobie, gdy jest coraz mniej inteligentnych ludzi, nawet czujki dymu zdają się posiadać inteligencję większą aniżeli niektórzy.

Każda gałąź nauki usiłuje dopasować słowo „inteligencja” do własnych potrzeb. Mamy zatem inteligencję emocjonalną, społeczną, interpersonalną, racjonalną i w końcu SEC&AS

FELIETON dochodzimy do punktu, w którym nie wiemy już, czym ta inteligencja jest. Ja jednak powrócę do pierwotnego określenia i niejako genezy tego słowa. Inteligencja – od łac. intelligentia – zdolność pojmowania, rozum. Współcześnie tak pojęta inteligencja zanika, zatem nic dziwnego, że każdy chce mieć wszystko „inteligentne” w domu, bo zawsze pragniemy mieć coś, czego nie posiadamy. Zdaję sobie sprawę, że upraszczam, ponieważ istnienie tych wszystkich inteligentnych systemów i urządzeń zawdzięczamy ludziom. A ci, by je wymyślić, inteligentni być musieli. Tak bardzo, że na resztę społeczeństwa patrzą z lekką pogardą.

Bo jakże inaczej mam odbierać istnienie nawigacji, która zawsze prowadzi kierowcę po dużych miastach, tak by skręcał głównie w prawo? Podobno wymyślono ten system w USA, dla wszystkich blondynek, które mają stan przedzawałowy, gdy muszą skręcić w lewo, a na skrzyżowaniu nie ma świateł. Osobiście odbieram to jako policzek. Natomiast chętnie przyjęłabym informację o istnieniu inteligentnych pierogów albo słodyczy, które odkładałyby fałdki jedynie w wybranych miejscach. Albo wcale, jeśli delikwent ma już wszystko, co mu do szczęścia potrzeba. Zatem, panowie naukowcy, do dzieła.

Wracam jednak do tematu, bo mnie zwolnią, a to zawsze przykra okoliczność. A mam pisać o „inteligentnych systemach zabezpieczeń”. W jednej z reklam usłyszałam, że wolność to poczucie bezpieczeństwa, i nie sposób się z tym nie zgodzić. Potrzebujemy tego, by oddychać pełną piersią i cieszyć się życiem. Nic bardziej nie zniewala niż spowijające nasz umysł czarne myśli o tym, czy nikt nie włamie się do naszego domu, gdy przebywamy na urlopie, czy lecąc samolotem, nie zderzymy się w powietrzu z innym albo czy jakiś bandzior nie ucieknie z więzienia, by nastawać na nasze życie. Zatem „inteligentny system” ma być mądrzejszy od człowieka, natury i innych zewnętrznych czynników, by zapewnić nam poczucie bezpieczeństwa. Nie zastanawiamy się, ilu ludzi nad tym się głowi, by każdy z nas miał nad głową parasol ochronny, takiego technologicznego anioła stróża.

W dodatku taki system nigdy nas nie wyśmieje i nie krzyknie „ty idioto”, gdy zrobimy coś głupiego.

Inteligentne domy posiadają inteligentne systemy zabezpieczeń. Możemy je zaprogramować w taki sposób, że nawet gdy nas nie ma w domu, od czasu do czasu w którymś z pomieszczeń zapala się światło, by odstraszyć potencjalnego złodzieja. Jak wiadomo, najbardziej odstrasza ich obecność domowników, a logicznie myśląc, gdy zapala się światło w pokoju, a potem gaśnie, ktoś musi w domostwie być. Niekiedy intruz jest wykrywany, zanim podejdzie do domu, ponieważ tuż za ogrodzeniem znajdują się niewidoczne detektory, które wykryją nieproszonego gościa, gdy ten znajdzie się na naszej posesji.

Bramy otwierają się, kiedy podjeżdżamy przed dom, i zamykają się, gdy wyjeżdżamy. Światło się zapala i gaśnie w zależności od potrzeb i niedługo w skrzynce na listy będziemy znajdowali gorącą kawę. W inteligentnym kubku, oczywiście, który trzyma ciepło od wewnątrz, ale nie parzy dłoni. O tak właśnie wymyśliłam, że to mogłoby być ciekawe. Oczywiście kawa byłaby dokładnie taka, jak lubimy. A wszystko to sterowane smartfonem.

3/2018

Detektory ruchu, prześwietlanie bagażu, sterowanie światłem i ogrzewaniem, zabezpieczenia biometryczne, czujki dymu, hałasu, zanieczyszczeń, pomiaru tlenku węgla, skażeń promieniotwórczych, sterowanie ruchem pociągów i samolotów, samochody bez kierowcy, przesyłki dostarczane bez kurierów, programy antywirusowe, wyłączające się samoistnie żelazka i kuchenki, centralki sterujące nawodnieniem w ogrodzie, pociski strzelające tam, gdzie sobie zaprogramujemy, walizki do przewozu pieniędzy, które reagują na próbę kradzieży – tysiące rozwiązań, o których przeczytacie w tym numerze. I w tym wszystkim człowiek, który niekiedy okazuje się mniej inteligentny od tych wszystkich urządzeń.

Uzależniamy się od faktu, że owe fantastycznie zaprogramowane systemy pomyślą za nas. Za każdym razem. Ochronią nam dom, podleją trawnik i wyłączą żelazko. Poprowadzą samochód, gdy wypijemy, zamkną za nami bramę i odkurzą mieszkanie, gdy będziemy w pracy. A my będziemy wolni, bo, jak to napisane było wyżej, poczujemy się bezpieczni. Należy jednak pamiętać, że jeśli człowiek wymyślił coś niesamowitego, by nas ochronić, po drugiej stronie mocy znajdzie się taki, który może to sforsować, stosując podobne metody. Oszuka system, stworzy własny, przeprogramuje go na swoje potrzeby i udowodni, że stuprocentowy system zabezpieczeń po prostu nie funkcjonuje. Możemy mieć jednak nadzieję, że to wymaga pewnej determinacji i wykonania pracy, a – jak wiadomo – złodzieje kradną, bo do osób pracowitych nie należą.

Inteligentne systemy według mojej formuły, być może nazbyt prostej, nie istnieją. To inteligentny człowiek nadaje im tę moc i doskonałość. Jeśli zdamy się na automaty i uznamy, że wiedzę można czerpać z Wikipedii, a inteligentne programy załatwią za nas wszystko – spoczniemy na laurach.

A wówczas doczekamy pokoleń nieuków i głuptasów, zapominając, że za tym wszystkim stoi człowiek. Jego wiedza, mądrość i inteligencja. Nawet sztuczną inteligencję wymyślił inteligentny człowiek. Nie oszukujmy się, bez niego nic się nie zadzieje. To w ludzkich umysłach rodzą się te wszystkie wspaniałości, które nas chronią i ułatwiają życie na każdym niemal kroku. Wykorzystujemy nasz mózg zaledwie w kilku procentach, zatem potencjał mamy ogromny. Zatrzymując się w miejscu, strzelamy sobie w kolano. Zatem pamiętajmy, inteligencja zawsze zaczyna się od człowieka.

Joanna JAX autorka powieści Saga von Becków, Długa droga do domu, Zemsta i przebaczenie, Syn zakonnicy Od redakcji: Absolwentka Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, do niedawna związana zawodowo z dużą korporacją finansową, obecnie pełnoetatowa pisarka. Zadebiutowała w 2014 r. powieścią Dziedzictwo von Becków, która została entuzjastycznie przyjęta przez czytelników i recenzentów. We wrześniu wydaje kolejną, jedenastą już powieść – pierwszy tom trylogii Zanim nadejdzie jutro – Podróż do świata umarłych.

5

SEC & EXPO

IFSEC INTERNATIONAL 2018 pod hasłem: Przemyśl Bezpieczeństwo

I

FSEC International to najsłynniejsza międzynarodowa impreza poświęcona bezpieczeństwu. W dniach 19–21 czerwca 2018 r. w hali wystawienniczej ExCel London spotyka się blisko 600 wiodących producentów i dystrybutorów z ponad 27 tys. zainteresowanych zakupem gości. Przewiduje się prezentację ponad 10 tys. najnowszych rozwiązań ze wszystkich dziedzin zabezpieczeń, w tym sygnalizacji włamania i napadu, kontroli dostępu, dozoru wizyjnego, dronów, ogrodzeń, elementów antytaranowych, cyberbezpieczeństwa i innych.

IFSEC International to unikalna impreza, która gromadzi profesjonalistów ze wszystkich dziedzin zabezpieczeń, oferując im warunki do przedstawienia i zapoznania się z innowacjami oraz możliwość zainicjowania współpracy, by stawić czoła najważniejszemu wyzwaniu współczesnego świata, jakim jest bezpieczeństwo.

ROK 2018 TO ROK ZMIAN W IFSEC

W 2017 r. krajobraz branży zabezpieczeń nieodwracalnie się zmienił. Ataki, które wstrząsnęły światem, stały się bardziej złożone. Wzrosła ich nieprzewidywalność, 6

skala i inwazyjność, a część z nich przeniosła się do cyberprzestrzeni. Produkty, bazy danych, granice i osoby fizyczne znalazły się w większym niebezpieczeństwie niż do tej pory.

CO ODRÓŻNIA IFSEC 2018 OD POPRZEDNICH?

W rezultacie pojawiła się paląca potrzeba nowych rozwiązań. W tym roku, po 40 latach istnienia jako impreza koncentrująca się głównie na zabezpieczeniach fizycznych, IFSEC otwiera nowy rozdział w swojej historii, przekształcając się w kompleksowy szczyt poświęcony bezpieczeństwu. ISFEC 2018 to wyjątkowe wydarzenie: ■ Dla instalatorów – ich rola w branży zabezpieczeń jest i będzie kluczowa. W tym roku IFSEC prezentuje mnóstwo demonstracji i programów instruktażowych. Można odkryć nowe rozwiązania, porównać działanie produktów w praktyce dzięki godnym zaufania demonstracjom i skorzystać ze zniżek dostępnych tylko dla uczestników targów.

■ Dla integratorów – IFSEC 2018 to kompleksowe centrum badawcze, zaprojektowane, by pomóc integratorom odnaleźć się w oceanie możliwości.

SEC&AS

IFSEC 2018 Dzięki praktycznym demonstracjom i programom instruktażowym można zdobyć wiedzę potrzebną do wykorzystania najnowszych możliwości oferowanych przez rynek i dowiedzieć się, do czego są zdolne najnowsze zintegrowane technologie.

■ Dla konsultantów – oni muszą być w forpoczcie zmian trendów, produktów i ustawodawstwa. W tym roku szczególny nacisk zostanie położony na spotkania z globalnymi liderami branży i panele z udziałem przedstawicieli rządów i biznesu. Współpracując z najlepszymi specjalistami w branży, można zapoznać się z pomysłami, dzięki którym nie zostanie się w tyle.

■ Dla użytkowników końcowych – IFSEC 2018 to obiektywna, zorganizowana wystawa, gromadząca pod jednym dachem wszystko, co należy wiedzieć o zabezpieczeniach. W zmieniającym się świecie zaufanie to podstawa. Oglądając strategiczne innowacje, można oszacować korzyści płynące dla waszych firm z nowych rozwiązań obecnych na rynku. Dzięki szczegółowym demonstracjom i wyczerpującym testom jakości będzie można samodzielnie ocenić praktyczność i skuteczność różnych rozwiązań zmierzających do poprawy bezpieczeństwa.

■ Dla dystrybutorów – dla tej grupy ważne są kontakty zawodowe. Na IFSEC 2018 będzie można nawiązać kontakty z profesjonalistami z całej branży, przedstawić się klientom, odkryć nowe potencjalne źródła dochodów i rozważyć zalety płynące z licznych możliwości współpracy.

CO NOWEGO NA IFSEC INTERNATIONAL 2018?

NOWA SALA PRELEKCYJNA

Wraz z otwarciem nowej, imponującej sali prelekcyjnej w samym sercu imprezy program seminariów na IFSEC 2018 także wejdzie na wyższy poziom. Na gości czeka szereg prelekcji, debat panelowych i sesji pytań i odpowiedzi z innowatorami branży, osobami współkształtującymi politykę bezpieczeństwa i liderami myśli technicznej. Prezentacje poruszą niemal każdy temat, od antyterroryzmu i ochronę infrastruktury krytycznej po konwergencję, wnioski z czarnych scenariuszy i wyróżniające się nowe technologie. Naszym celem jest sprawić, by goście wyszli z sali prelekcyjnej zainspirowani do zmian, które zwiększą bezpieczeństwo naszego świata.

WIĘKSZA I LEPSZA „STREFA TESTOWANIA ATAKÓW”

Prezentacja Attack Testing Zone była jednym z największych hitów poprzedniego IFSEC International. W tym roku strefa zostanie rozszerzona i przeniesiona w bardziej widoczne miejsce, do obszaru targów Borders & Infrastructure.

Doświadczeni technicy z BRE Global LPCB zademonstrują efektywność wachlarza rozwiązań w zakresie zabezpieczeń fizycznych. Wszystkie produkty mają atest LPCB Red Book i spełniają brytyjskie oraz europejskie standardy.

PROGRAMY INSTRUKTAŻOWE „SHOW ME HOW”

Jakie troski związane z bezpieczeństwem nie pozwalają wam spać? Jakie by one nie były, nie jesteście osamotnieni w swoich obawach. W zmieniającym się świecie każdy profesjonalista z dziedziny zabezpieczeń szuka odpowiednich rozwiązań. Napotkani na konferencji technicy z plakietką „Show Me How” są przygotowani do udzielenia szczegółowych wyjaśnień (nie marketingowej gadki!) na temat dowolnego produktu. Zademonstrują, jak zainstalować najnowszy sprzęt, jak on działa i jak należy o niego dbać. Nie ma lepszego sposobu poznania produktu niż naoczna demonstracja.

3/2018

7

SEC & WORLD

IFSEC INTERNATIONAL 2018 Rethink Security

I

FSEC International is the world’s most renowned security exhibition and conference, bringing together 600 premiere manufacturers and distributors with more than 27,000 senior security buyers, across 3 days at ExCeL London (19–21 June 2018).

Showcasing over 10,000 of the latest innovations across all areas of security, including intrusion, access control, video surveillance, drones, fencing, bollards, cyber, analytics and more.

IFSEC International is the only place that brings together stakeholders from every role within security, giving them the platform to witness and showcase innovation and ignite collaboration to tackle the world’s most significant challenge – security.

2018 IS THE YEAR OF IFSEC’S TRANSFORMATION

In 2017, the security landscape changed irrevocably.

The attacks that shook the world grew more complex.

While some shifted in medium from physical to cyber, others grew in unpredictability, scale and invasiveness. People, perimeters, products and databases were rendered more vulnerable than ever before.

8

WHAT MAKES IFSEC 2018 DIFFERENT?

As a result, a response that transforms alongside this is critical. This year, IFSEC’s 40-year heritage as a physical security show will mature to a high-level, integrated security summit. If the changing security landscape has already lost you sleep, you’re not alone.

As for the anxieties keeping you up at night, IFSEC 2018 is your most dedicated answer.

■ For installers, we know that your place in the security industry will continue to be vital. This year, IFSEC will be packed with hands-on demonstrations and Show Me How programmes designed to offer complete application narratives. Discover what you don’t already know, compare the real-world performance of products with practical demonstrations you can trust and access exclusive on-site discounts with new and existing suppliers.

■ For integrators, IFSEC 2018 is your centralised research centre, curated to help you navigate the multitude of possibilities available to you. Through practical demonstrations across Show Me How programmes and high-level panel discussions, you’ll SEC&AS

IFSEC 2018 access the insights you need to take advantage of emerging opportunities in the market. Speak to new suppliers and learn what the latest integrated technologies can do.

■ For consultants, you need to be at the forefront of changes across trends, products and legislations. This year will place an emphasis on major keynote addresses from strategic global security leaders and host a multitude of high-level panel debates from government and industry influencers. Network with the industry’s brightest minds whilst collecting the ideas you need to stay ahead of the curve.

■ For end users, IFSEC 2018 is your organised, impartial product showcase, collating everything you need to know under one roof. Amidst the changing security landscape, trust is fundamental. Access case-by-case examples of strategic resolutions and assess the business benefits of innovations entering the marketplace. With demonstrated examples of quality, you’ll be able to judge the practical integrity of security solutions during rigorous tests.

■ For distributors, we know you value the power of professional relationships. At IFSEC 2018, you’ll make the right connections with the entire security industry. Position yourself in front of new customers, identify new revenue streams and uncover the tangible business benefits new partnerships. Think strategically about your future and choose to access a centralised portfolio of networking opportunities in just 3-days.

WHAT’S NEW AT IFSEC INTERNATIONAL 2018?

AN ALL NEW KEYNOTE ARENA

The IFSEC 2018 seminar programme will not be like anything you’ve ever seen at IFSEC before with the launch of a brand new, awe-inspiring keynote arena at the heart of the show floor. This arena will host an all new calibre of seminars, panel debates, and ‘question time’ sessions, featuring security’s innovators, policy makers and thought leaders.

Sessions will cover everything from anti-terror and the protection of CNI, to convergence, learnings from worst-case scenario case studies, and technology spotlights. The keynote arena will undoubtedly leave you inspired and act as the catalyst that ignites transformation in the way our world is secured.

A BIGGER AND BETTER ATTACK ZONE

Following the hugely successful introduction of this new demonstration zone in 2017, the Attack Testing Zone will be expanded and moved to a prominent position in the Borders & Infrastructure area of IFSEC 2018, providing dramatic and energetic demonstrations of the capabilities of world class security solutions. Expert technicians from BRE Global/ LPCB will actively demonstrate the effectiveness of a range of physical security solutions. All of the products on display are LPCB Red Book approved and will have met a range of UK and European standards, so you’ll be watching top of the class products being taken to task in real time scenarios.

‘SHOW ME HOW’ AT IFSEC 2018

What security concerns are keeping you up at night? Whatever they are, you’re not alone. In today’s changing world, every security professional is searching for the right solutions. But IFSEC won’t just give you the answers – it will show you how to use them. Wherever you see a designated technician or enabler wearing a Show Me How badge, you can expect a detailed explanation – not a sales pitch – of a product. They’ll show you how to install the latest kit, show you what it does and show you what it takes to maintain it. Make real-world sense of products through hands-on demonstrations.

3/2018

9

SEC & EXPO

BEZPIECZEŃSTWO W ERZE TERRORU I CYBERATAKÓW – WYPOWIEDZI EKSPERTÓW BRANŻY SECURITY

Przegląd seminariów na IFSEC International 2017 Nigdy nie było lepszego momentu, aby połączyć siły odpowiedzialne za bezpieczeństwo fizyczne i cyberbezpieczeństwo.

Ellie Hurst

WSTĘP

W

izyta na IFSEC International to nie tylko okazja, by zapoznać się z najnowszymi innowacyjnymi rozwiązaniami w dziedzinie dozoru wizyjnego, kontroli dostępu i wykrywania włamań – choć jest to z pewnością sedno tego wydarzenia, podobnie jak budowanie sieci kontaktów i możliwość spotkania klientów z dostawcami. IFSEC to także edukacja. Ta londyńska impreza składa się z szeregu seminariów, na których wysłuchać można prelekcji wygłaszanych przez uznanych ekspertów z branży. Prezentacje dotyczą dostosowywania się do zmian ustawowych, certyfikacji i standardów, bezpieczeństwa strategicznego oraz porad w temacie pozyskiwania, wdrażania i utrzymywania rozwiązań w zakresie bezpieczeństwa. Obecni są tu instalatorzy, integratorzy, konsultanci, sprzedawcy, a także dyrektorzy ds. bezpieczeństwa oraz specjaliści zajmujący się ochroną osób i mienia. Naszym celem jest dostarczanie aktualnych i użytecznych informacji wszystkim uczestnikom łańcucha logistycznego.

To niezwykle interesujące, jak główne tematy i kwestie zajmujące uczestników zmieniły się w ciągu tych kilku dekad, które minęły od pierwszej konferencji IFSEC. W ostatnich latach zaobserwowaliśmy wzrost znaczenia ujednolicania (konwergencji), PSIM i analityki wizyjnej, jak również postępującą migrację do IP, by wymienić tylko kilka zagadnień.

10

Słowa klucze to teraz „integracja”, „Internet rzeczy” i „samouczenie się maszyn”.

Nad systemami zabezpieczeń unosi się jednak widmo współczesnych zagrożeń – hakingu i terroryzmu, nierzadko występujących ze sobą w parze. Idąc z duchem czasu, na IFSEC 2017 zainaugurowano targi Borders & Infrastructure Expo, poświęcone rosnącemu znaczeniu ochrony granic i infrastruktury krytycznej.

Niniejszy zbiór artykułów, stanowiących streszczenia prezentacji z konferencji, skupia się na przeciwdziałaniu terroryzmowi i cyberbezpieczeństwie (w szczególności w zakresie fizycznych systemów zabezpieczeń), poruszając również tematy dronów, kontroli dostępu i budowy systemów dozoru wizyjnego (VSS/CCTV).

Adam BANNISTER Content Editor IFSEC Global

SEC&AS

SEMINARIA IFSEC 2017 Analizowany problem: cyberbezpieczeństwo

JAK TECHNIKA CYFROWA PRZECIĄGA SYSTEMY ZABEZPIECZEŃ NA „CIEMNĄ STRONĘ” Oferujący rozwiązania sieciowe w branży security pomijają milczeniem konieczność tworzenia aktywnych punktów dystrybucyjnych, które powinny być zabezpieczane i zasilane, tak jak inne elementy systemów zabezpieczeń. Trudno o takie zabezpieczenia i gwarancję zasilania, wymaganą dla systemów security, przy wykorzystaniu istniejącej infrastruktury.

Piętą Achillesa branży zabezpieczeń jest niski poziom edukacji w zakresie tworzenia bezpiecznych sieci komputerowych i zarządzania nimi.

P

rowadzący, Mike Gillespie, zwrócił uwagę na to, iż do niedawna elektroniczne systemy zabezpieczeń, takie jak systemy alarmowe sygnalizacji włamania i napadu, kontroli dostępu czy dozoru wizyjnego, były skutecznie odseparowywane od świata zewnętrznego. Komunikowały się w niedostępnych powszechnie standardach, a kadry z filmów pokazujących zdalne pokonywanie zabezpieczeń można było traktować jako naciąganą fantazję reżyserską.

Jednakże często technicznie i technologicznie nieuzasadniony „owczy pęd” do usieciowienia wszystkiego wokoło dotarł również do systemów zabezpieczeń.

W tradycyjnych niesieciowych systemach transmisji, wykorzystując jeden odcinek przewodu miedzianego, sygnały można wysyłać na odległości przekraczające nawet kilometr. W systemach zbudowanych w oparciu o sieci Ethernet – tylko na 100 m. Aby odległości pomiędzy urządzeniami w sieci Ethernet mogły przekroczyć te „zaczarowane” 100 m, trzeba dołożyć dodatkowe urządzenia aktywne, np. przełączniki sieciowe. Urządzenia do systemów sieciowych stają się coraz tańsze, ale systemy – dużo mniej bezpieczne.

Prowadzący wskazywał również zalety rozwiązań sieciowych. Jako podstawowe wymienił: możliwość tworzenia systemów rozproszonych, działania w chmurze, korzystania z big data, łatwość zarządzania i elastyczność rozwiązań. Wszystkie te zalety okupione są jednak bardzo wysoką podatnością na cyberataki.

Bo o ile przy systemach zamkniętych, niesieciowych, producent gwarantuje bezpieczeństwo, o tyle producenci systemów sieciowych z reguły pomijają milczeniem kwestie bezpieczeństwa sieci komputerowych, czyli środowiska, w którym system zabezpieczeń ma działać. W związku z tym systemy zamknięte, niesieciowe, mają bezpieczeństwo zagwarantowane przez producenta, zaś w systemach sieciowych bezpieczeństwo w dużej mierze zależy od umiejętności wykonujących 3/2018

i zarządzających tymi systemami, które autor, jak wynika z jego praktyki, ocenia jako statystycznie bardzo niskie. Jedyną receptą na przywrócenie bezpieczeństwa w systemach zabezpieczeń opartych na rozwiązaniach sieci Ethernet jest edukacja. Edukacja na wszystkich poziomach, ale przede wszystkim edukacja odbiorców i użytkowników tych systemów. Należy zdawać sobie sprawę, że większość sposobów cyberataków jest dobrze rozpoznana i dla bezpieczeństwa chronionej organizacji trzeba na bieżąco wdrażać zalecenia dotyczące cyberbezpieczeństwa w zarządzanych przez siebie systemach. Niestety, nie da się więc uniknąć zatrudniania fachowców od bezpieczeństwa sieci komputerowych, co jeszcze bardziej podnosi koszty eksploatacji sieciowych systemów zabezpieczeń. Zarządzającym systemami zabezpieczeń, pracującym w środowisku sieci komputerowych, w Wielkiej Brytanii oferowane są specjalistyczne kursy z zakresu cyberbezpieczeństwa, do odbywania których prowadzący zachęcał.

11

SEC & EXPO Analizowany problem: cyberbezpieczeństwo

POTRZEBA ŚCIŚLEJSZEJ WSPÓŁPRACY BRANŻY ZABEZPIECZEŃ W OBLICZU „PRZENIKAJĄCYCH SIĘ ZAGROŻEŃ” Dziewięćdziesiąt procent naruszeń cyberbezpieczeństwa wynika z błędów ludzkich, złej konfiguracji oraz niewłaściwego utrzymania i konserwacji.

Współczesne zagrożenia cyberbezpieczeństwa uwydatniają potrzebę ściślejszej współpracy między specjalistami od fizycznych i informatycznych systemów zabezpieczeń.

„Z

agrożenia przenikają się, więc specjaliści muszą ze sobą współpracować” – stwierdziła Ellie Hurst, Marcomm & Media Manager w Advent IM. Hurst podała liczne przykłady ataków, podczas których hakerzy wykorzystali słabości zabezpieczeń systemów fizycznych. Na przykład na kilka dni przed zaprzysiężeniem Donalda Trumpa na prezydenta dwie osoby włamały się do systemu miejskiego monitoringu wizyjnego w Waszyngtonie. Z kolei dwa miesiące wcześniej

12

Hanzghou Xionmai Technology, firma handlująca DVR i kamerami podłączanymi do Internetu, niechcący przyczyniła się do zmasowanego ataku DDOS1 na PayPal, Twitter, Spotify i kilka innych platform. Według Hurst nawet jeśli specjaliści od fizycznych i informatycznych systemów zabezpieczeń pracują w osobnych departamentach, to muszą znaleźć wspólny język. „Czy wiesz, co masz? Czy wiesz, jak to jest zbudowane? Jak wygląda zarządzanie cyklem życia tych produktów i czy są uaktualniane do najnowszych wersji?

Dopiero dysponując tymi informacjami, powinieneś zadecydować, czy podjąć ryzyko”. Niektóre, nieliczne na razie, firmy połączyły już ze sobą zespoły pracowników odpowiadających za bezpieczeństwo fizyczne i informatyczne, jak poinformował James Willison, założyciel Unified Security Ltd. „Symantec połączył swoje zespoły, a Barclays tworzy wspólne operacyjne centrum bezpieczeństwa [SOC – ang. Security Operation Center – przyp. red.] dla personelu od bezpieczeństwa fizycznego i cyberbezpieczeństwa”.

Prelegenci pocieszyli także właścicieli firm, które nie nadążają za najnowszymi rozwiązaniami, wskazując na inne sposoby zmniejszenia ryzyka. „Dziewięćdziesiąt procent naruszeń cyberbezpieczeństwa wynika z błędów ludzkich, złej konfiguracji oraz niewłaściwego utrzymania i konserwacji – powiedział Steven Kenny, kierownik rozwoju programu architektury i inżynierii w Axis Communications. – Ważne jest opracowanie udokumentowanej polityki wewnętrznej i zwiększanie świadomości pracowników”. Hurst dodała: „Nie można zapominać o szkoleniach i edukacji.

Należy wysłać personel odpowiedzialny za bezpieczeństwo fizyczne na odpowiednie kursy. Zagrożenia nigdy nie znikną, szkolenia są konieczne”.

DDOS (ang. Distributed Denial of Service) – atak typu rozproszona odmowa usługi.

1

SEC&AS

SEMINARIA IFSEC 2017 Analizowany problem: cyberbezpieczeństwo

EKSPERT OSTRZEGA – FIRMY ZOSTAŁY ZHAKOWANE, CZY SĄ TEGO ŚWIADOME CZY NIE „Są dwa rodzaje firm: te, które wiedzą, że zostały zhakowane, i te, które wciąż nie zdają sobie z tego sprawy” – twierdzi jeden z czołowych ekspertów w dziedzinie bezpieczeństwa.

Stuart Rawling, dyrektor rozwoju biznesowego w Pelco Schneider Electric, wygłosił to alarmujące ostrzeżenie podczas otwierającego konferencję panelu „Współczesne trendy i przyszłość branży”.

R

awling podzielił się myślą, iż firmy muszą mieć wdrożony mocny plan zabezpieczeń, który uwzględnia zarówno czynnik ludzki, jak i elementy cybernetyczne. „Istnieje fałszywe przekonanie, że program antywirusowy rozwiąże wszystkie problemy – powiedział. – Antywirus nie pomoże w przypadku ataku typu zero day2 – z samej definicji wynika, że jest on nie do przewidzenia”.

Pogląd, iż błyskawicznie rozwijająca się technologia bezpieczeństwa nie jest w stanie poradzić sobie z zagrożeniami bez czynnika ludzkiego i odpowiedzialnego planowania, stanowił motyw przewodni tej sesji.

Profesor Martin Gill z Perpetuity Research ostrzegł, że „nadzieja, iż technologia sama sobie poradzi” prowadzi branżę na manowce. „Nie powinniśmy ignorować znaczenia czynnika ludzkiego. Rozmawiam z wieloma włamywaczami i od jednego z nich usłyszałem: ‘technologia nie wyskoczy zza winkla i nie nałoży ci kajdanek’. Przeprowadziłem także wywiady z dwunastoma kierownikami sprzedaży i dwunastoma dyrektorami ds. zapobiegania stratom. Zapytani o najlepszy system bezpieczeństwa, wszyscy zgodnie odpowiedzieli: ‘nasi pracownicy’”.

Rawling zgodził się, dodając, że nie wyobraża sobie, by w przewidywalnej przyszłości strażnicy zniknęli z budynków. „Koniec końców to człowiek musi podjąć ostateczną decyzję – powiedział. – Plan reagowania na zagrożenia wymaga udziału człowieka. Co zrobić, gdy zdarzy się coś nieprzewidywalnego? Tu właśnie systemy zabezpieczeń zawodzą najczęściej – w kwestii procedur operacyjnych, nie technologii”.

2 Ataki typu zero day (0-day) odbywają się poprzez luki w zabezpieczeniach, o których nie wiedzą producenci, użytkownicy i twórcy oprogramowania zabezpieczającego, a które zostały wykryte przez hakerów i przez nich wykorzystane.

3/2018

Najważniejsza jest „wybitna” polityka bezpieczeństwa.

Inny panelista, Tony Weeks, kierownik obsługi technicznej w NSI, stwierdził, że technologii nie da się wdrożyć bez specjalistycznej wiedzy ludzkiej: „Nieważne, jak bardzo zaawansowana jest technologia, ludzie wciąż są potrzebni do skonfigurowania i utrzymywania systemu”.

Uczestnicy panelu byli zgodni, że najważniejsza jest „wybitna” polityka bezpieczeństwa, która uwzględnia wszelkie wspomniane aspekty. „Kiedy pytam przestępców, czemu wybrali ten, a nie inny cel, ich odpowiedź jest zawsze taka sama: bo był łatwy – podsumował Gill.

– To akurat pozostaje niezmienne od trzydziestu lat”.

SEC & EXPO Analizowany problem: cyberbezpieczeństwo

CYBERŚWIADOMOŚĆ DOTYCZY WSZYSTKICH Świadomość w zakresie cyberbezpieczeństwa to wspólna odpowiedzialność i tylko przez prawdziwą współpracę organizacje mogą ochronić się przed atakiem. Tak brzmiało przesłanie prelekcji Mike’a Gillespiego, dyrektora zarządzającego i współzałożyciela Advent IM, wygłoszonej trzeciego dnia konferencji.

G

illespie dowodził, że wedle obecnego schematu myślenia cyberbezpieczeństwo to domena IT. „Nie pracuję w dziale IT, więc cyberbezpieczeństwo to nie mój problem, ja się tym nie zajmuję” – to często słyszane przez niego słowa. „Ale cyberzagrożenia są

tak wszechobecne i dotyczą tak wielu dziedzin, że nie da się od tego uciec. Cyberbezpieczeństwo to odpowiedzialność nas wszystkich. Trzeba się na tym znać i być w stanie o tym inteligentnie rozmawiać. Świat cyfrowy ma coraz większy wpływ na każdego z was”.

Współcześnie największą luką jest brak komunikacji i współpracy. Ludzie nie rozmawiają ze sobą wspólnym językiem” – kontynuował Gillespie.

14

Nie pracuję w dziale IT, więc cyberbezpieczeństwo to nie mój problem.

Jednym z najpoważniejszych problemów jest fakt, iż profesjonaliści w zakresie zabezpieczeń nie porozumiewają się dobrze językiem biznesu. „Czy przesłaliście członkom zarządu suche dane, czy coś, z czego można wyciągnąć wnioski i na podstawie czego można ułożyć plan działania? Jeśli wy nie zaangażujecie się w klarowną komunikację, nie oczekujcie zrozumienia i zaangażowania od niespecjalistów”.

Zagrożenia stają się coraz bardziej złożone, co wymusza na personelu bezpieczeństwa współpracę zarówno na poziomie organizacji, jak i z innymi specjalistami. Gillespie zwrócił w szczególności uwagę, iż warto być zaznajomionym z takimi sprawami, jak narodowa strategia dozoru wizyjnego. „Jeśli wasza praca ma coś wspólnego z systemami dozoru wizyjnego, powinniście być częścią tej strategii, by wiedzieć, co w trawie piszczy”. Uczestnicy konferencji powinni także nabywać nowe umiejętności i zrozumieć, na czym polega świat cyberbezpieczeństwa. „Cyberbezpieczeństwo to nie odrębna dyscyplina, to integralna część współczesnego biznesu i systemów budynkowych” – powiedział Gillespie. Na koniec prelegent podkreślił, jak ważna dla firm z branży jest pewność, że ich sprzęt jest dobrze zabezpieczony i dostosowany do najnowocześniejszych standardów. „Ile z waszych systemów zabezpieczeń przechodzi testy penetracyjne? Czy regularnie uaktualniacie firmware, by chronić się przed atakami hakerskimi? Czy tworzycie słabe, zakodowane na stałe hasła, których potem nie można zmienić? Musimy zrozumieć cały ekosystem, w którym egzystują systemy zabezpieczeń. Jeśli go nie znamy, nie potrafimy się skutecznie chronić. Zagrożenia nie znikną. Naprawdę czas zacząć działać”.

SEC&AS

SEMINARIA IFSEC 2017 Analizowany problem: cyberbezpieczeństwo

JAK RODO WPŁYNIE NA SYSTEMY KONTROLI DOSTĘPU Ponieważ Ogólne rozporządzenie o ochronie danych (GDPR/RODO) wchodzi w życie w maju 2018 r., specjaliści w dziedzinie bezpieczeństwa muszą mieć gotowy plan postępowania z danymi przechowywanymi w systemach kontroli dostępu.

„W

iększość działów IT zapomina o bazie danych kontroli dostępu, gdyż należą one do działu zabezpieczeń” – stwierdził Andrew Bull, dyrektor sprzedaży w UK&I, Quantum Secure. Może być to jednak kosztowny błąd, jako że RODO zapowiada surowe kary za niedostosowanie się do nowych przepisów. „RODO uzbroiło ustawę o ochronie danych w skuteczne sankcje i firmy, które zignorują rozporządzenie, mogą wreszcie zostać dotkliwie ukarane” – powiedział Bull. Prelegent wymienił kilka kluczowych kwestii, jakie należy wziąć pod rozwagę, adaptując się do nowego ustawodawstwa: ■ Zgoda: organizacja powinna dysponować specjalnymi formularzami, w których pracownicy muszą wyrazić zgodę na przechowywanie ich danych w bazie systemu kontroli dostępu. „Nie może być to zgoda domniemana” – zaznaczył Bull.

■ Polityka: organizacja musi określić cel gromadzenia danych. Kiedy pracownik odchodzi z firmy, kiedy wykasowuje się jego dane? Czy istnieje uzasadniony powód, by przechowywać dane?

■ Gwarancje: organizacja musi określić, kto ma dostęp do bazy danych, a także być w stanie kontrolować proces i miejsce przechowywania danych.

Artykuł 33 RODO stanowi, iż firma ma obowiązek zgłosić naruszenie integralności danych osobowych w ciągu 72 godzin od włamania i poinformować, czyje dane ucierpiały.

■ Kontrahenci i goście: należy wdrożyć odpowiednią politykę i opracować formularze zgody dla kontrahentów i gości. „Rzadko prosimy gości o zgodę, ale organizacje powinny dodać do formularzy odpowiednie pole wyboru, tak by gość zdawał sobie sprawę, iż jego dane są przechowywane w bazie.

Należy również jasno wytłumaczyć, co dzieje się z gromadzonymi danymi” – stwierdził Bull.

Opracowawszy już założenia polityki, niezbędne jest wdrożenie odpowiednich procedur, strzegących jej egzekwowania. Według Bulla bardzo często istnieje rozdźwięk między polityką a procedurami. „Moja po3/2018

lityka zakłada, że przechowuję dane pracowników do dwóch lat po opuszczeniu przez nich organizacji. Ale jak mam pilnować, kiedy upływa ten okres i czy dane na pewno zostaną wykasowane z bazy? Czy ta polityka dotyczy wszystkich? Czy reguły i procedury zależą od roli pracownika?”.

Na koniec dobrze zasięgnąć porady prawników.

Nowych ustaw nie stworzono z myślą o kontroli dostępu, a samodzielne studiowanie przepisów może być dość żmudne, jak zauważa Bull. W przygotowania do nowych regulacji należy wciągnąć więc także specjalistów od prawa.

15

SEC & EXPO Analizowany problem: cyberbezpieczeństwo

JAK CISCO KORZYSTA Z ANALIZ, BY BUDOWAĆ LEPSZE, INTELIGENTNIEJSZE MIASTA Dziewięćdziesiąt procent wszystkich danych zostało wygenerowane w ciągu ostatnich dwóch lat. Przy 500 milionach tweetów i sześciu miliardach wyszukiwań w Google dziennie nietrudno domyślić się czemu.

J

ednak liczby te bledną w obliczu tego, co nas czeka za kilka lat. Obecnie do Internetu podłączonych jest 14,9 miliarda urządzeń. Według firmy badającej rynek IDC w roku 2025 będą to 82 miliardy. Stoi przed

16

nami zadanie, jak wykorzystać te dane, by służyły one z pożytkiem społecznościom i miastom przyszłości.

Podczas IFSEC 2017 Stu Higgins, kierownik ds. inteligentnych miast i IoT w Cisco, wymienił szereg zmierzających do tego celu projektów, nad którymi pracuje jego firma. Na Place de la Nation w Paryżu technologia czujników jest używana do monitorowania m.in.: pieszych, ruchu ulicznego, zarządzania odpadami oraz pomiaru jakości i temperatury powietrza.

Cisco współpracuje z urbanistami nad usprawnieniem ruchu ulicznego i rozwija inne metody wykorzystania gromadzonych danych.

Glasgow korzysta z analiz, by ulepszyć procesy środowiskowe. Obecnie w przypadku powodzi tylko policjant może potwierdzić zdarzenie – z reguły dopiero po kilku godzinach. Jeśli obywatele mieliby możliwość nagrać powódź telefonem komórkowym i wysłać informację do odpowiednich organów, czas reakcji służb znacznie by się skrócił, potencjalnie zmniejszając straty o pięć miliardów dolarów rocznie, jak twierdzi Higgins.

Projekt o nazwie „CityVerve” w Manchesterze wykorzystuje technologię do pomocy w zakresie: służby zdrowia, transportu, energii, ochrony środowiska oraz spraw lokalnych i publicznych. Wsparty 10 milionami dolarów dotacji i współpracą 21 partnerów technologicznych projekt testuje rozwiązania sięgające od inteligentnego parkowania, przez inteligentne oświetlenie, aż po gadające przystanki autobusowe, które zachęcają pasażerów, by przespacerowali się dla zdrowia do następnego przystanku, gdzie będą mogli wsiąść do autobusu za darmo.

W innym brytyjskim mieście, Swindon, projekt C-ITS analizuje nagrania wizji w czasie rzeczywistym, by zidentyfikować miejsca, gdzie zagęszcza się ruch uliczny. Kierownicy finansowanego przez Departament Transportu projektu rozważają sposoby zintegrowania danych z aplikacjami w komputerach pokładowych samochodów. Informacje mogłyby też być udostępniane firmom logistycznym, by przyczynić się do rozładowania korków drogowych.

Wreszcie szkocki Project Swift ma za zadanie stworzyć stałe łącze o przepustowości 200–300 Mb/s w pociągu na linii Glasgow–Edynburg. Szybki, stale podłączony do Internetu system może mieć szeroki wachlarz zastosowań.

Na koniec Higgins podzielił się z publicznością następującą myślą: „Kluczowa jest umiejętność wybierania istotnych danych i dostrzegania w nich wzorów”.

SEC&AS

SEMINARIA IFSEC 2017 Analizowany problem: cyberbezpieczeństwo

SZEŚĆ NAJCZĘSTSZYCH BŁĘDÓW POPEŁNIANYCH PRZEZ FIRMY W ZAKRESIE CYBERBEZPIECZEŃSTWA Ryzyko złamania cyberzabezpieczeń to jedno z dominujących współcześnie zagrożeń, jakim muszą stawić czoła organizacje. Brytyjskie National Cyber Security Centre (NCSC) przeanalizowało 800 doniesień o atakach hakerskich z ostatnich dziewięciu miesięcy i wyciągnęło z nich wnioski.

Często uważa się, że stary sprzęt i oprogramowanie nie mogą być zhakowane. To fałszywe myślenie.

J

ohn Noble, dyrektor zarządzania kryzysami w CBE, opowiedział uczestnikom IFSEC o powszechnych błędach, jakie firmy popełniają w zakresie cyberbezpieczeństwa: 1. Firmy lekceważą podstawy: korzystają z nieaktualnych baz danych antywirusów i programów patchujących. Co gorsza, firmy nie chronią prawidłowo kont administratorów systemu.

2. Choć prawdą jest, że firmy muszą rozważyć wady i zalety zabezpieczeń w odniesieniu do łatwości prowadzenia swojej działalności, wiele z nich posuwa się w tym za daleko i ignoruje rady specjalistów od bezpieczeństwa. Przedsiębiorstwa muszą wziąć pod uwagę straty wizerunkowe, jakie pociąga za sobą włamanie i kradzież danych.

3. Ponieważ dzisiejsze systemy są bardzo złożone, firmy nie zawsze rozumieją, gdzie leży prawdziwe ryzyko. Przedsiębiorstwa muszą określić, które dane są najważniejsze dla organizacji i właśnie je chronić w sposób szczególny.

4. Przestarzały sprzęt jest ignorowany: często uważa się, że stary sprzęt i oprogramowanie nie mogą być zhakowane. To fałszywe myślenie. Wszystkie systemy muszą być uaktualnione najnowszymi patchami.

5. Outsourcing może być źródłem słabych punktów i ryzyka: przedsiębiorstwa muszą dokładnie czytać umowy, sprawdzać, jakie formy zabezpieczenia stosują ich kontrahenci i w jaki sposób kontrolują oni bezpieczeństwo swoich systemów.

6. Kiedy jedna firma przejmie drugą, z reguły łączy ze sobą obie sieci. Niefrasobliwość w tej kwestii jest wystawianiem się na poważne ryzyko.

3/2018

Misją NCSC jest uczynienie z Wielkie Brytanii najbezpieczniejszego miejsca do życia i prowadzenia interesów online. Aby osiągnąć ten cel, Centrum doradza rządowi, przedsiębiorstwom, organizacjom i osobom prywatnym w zakresie cyberbezpieczeństwa. Będąc częścią Centrali Łączności Rządowej, NCSC oferuje dyskretne usługi doradcze firmom, które ucierpiały wskutek włamań, i współpracuje z innymi agencjami rządowymi w przypadku ataków hakerskich.

17

SEC & EXPO Analizowany problem: terroryzm

ZAANGAŻOWANIE ZE STRONY SPOŁECZNOŚCI JEST NIEZBĘDNE, BY ZAPOBIEC „REAKCJI ŁAŃCUCHOWEJ” W PRZYPADKU ATAKÓW TERRORYSTYCZNYCH Niedawne ataki terrorystyczne udowodniły, że rządy muszą zapewnić odpowiednią komunikację ze społecznościami, by chronić je przed coraz bardziej wyszukanymi metodami terroryzmu – twierdzą eksperci na panelu poświęconym zarządzaniu bezpieczeństwem.

P

odczas debaty Stephen Mackenzie, dyrektor Mackenzie Risk Management, stwierdził że „cała filozofia uległa przesunięciu” na antyterroryzm po atakach w Manchesterze i Londynie. „Staramy się sprawić, by nasza strategia antyterrorystyczna była bardziej publiczna i transparentna, by zaangażować w nią lokalne społeczności. Dostrzegamy potrzebę równowagi pomiędzy reakcją instytucjonalną a reakcją pojedynczego obywatela. Wzrost zagrożenia terroryzmem

„Dostrzegamy potrzebę równowagi pomiędzy reakcją instytucjonalną a reakcją pojedynczego obywatela”.

skłonił nas do opracowywania coraz lepszej polityki informacyjnej, niestety wciąż jest to głównie polityka reagowania”.

Poparła go Kanadyjka Bonnie Butlin, współzałożycielka i dyrektorka Security Partner’s Forum. Przygotowania do 150 rocznicy niepodległości Kanady „unaoczniły wagę nowego podejścia do antyterroryzmu” – powiedziała Butlin. „Zaczynamy dostrzegać trendy współpracy między sektorami gospodarki, które wcześniej nie miały ze sobą wiele wspólnego.

Zazwyczaj ryzyko strat wizerunkowych jest tak duże, że zniechęca do dzielenia się informacjami, ale jeśli jedna firma zostanie dotknięta atakiem, może to zainicjować reakcję łańcuchową, której zapobiec mogłoby współdzielenie informacji”. Butlin zwróciła też uwagę, że granice między bezpieczeństwem fizycznym i cyberbezpieczeństwem coraz bardziej się zacierają. „Odkryliśmy znaczną liczbę urządzeń IMSI3, udających przekaźniki telefonii komórkowej, które przechwytują telefony na pogotowie i uniemożliwiają reakcję służb.

Ale nie wiemy, kto za tym stoi”.

Jednak Datuk Amar Singh Ishar Singh, szef policji z Kuala Lumpur, uważa, że nie wystarczy samo zaangażowanie ze strony społeczności. Singh, który ma do czynienia z rosnącym zagrożeniem terrorystycznym w Colombo, powiedział, że policja „musi być bardziej agresywna, a nie czekać, aż terroryści do nas przyjdą.

Można mieć świetną strategię obronną, armię i policję w stanie gotowości. Ale musimy być też agresywni.

Namierzamy komórki terrorystyczne przez Internet i w samym tylko Kuala Lumpur dokonaliśmy ponad trzystu aresztowań”.

3 IMSI (ang. International Mobile Subscriber Identity) – numer identyfikacyjny przypisany do każdej karty SIM, używanej w telefonii komórkowej.

SEC&AS

SEMINARIA IFSEC 2017 Analizowany problem: terroryzm

ANALITYKA WIZYJNA: „PRZECENIANA I NIEWYKORZYSTANA”, ALE KLUCZOWA W ZAPOBIEGANIU ATAKOM TERRORYSTYCZNYM Atul Rajput z Axis Communications, Stephen Jones z Seagate, Jonathan Rickard z Panasonic i Andy Coles z Hikvision wzięli udział w ożywionej debacie poświęconej trendom w kształtowaniu dozoru wizyjnego.

A

nalityka wizyjna wzbudza „wiele fałszywych alarmów, podczas gdy tak naprawdę ledwie działa – powiedział Jonathan Rickard. – Ale to się zmieni wraz ze wzrostem mocy procesorów w kamerach i rozwojem samouczenia się maszyn. Stosowane algorytmy są już w stanie zidentyfikować nietypowe zachowanie, np. gdy ktoś w tłumie jest pijany lub porusza się w dziwny sposób”. Inteligentna analityka może położyć podwaliny pod realizację oczekiwań, aby jeden strażnik mógł faktycznie monitorować obraz ze 150 kamer. „Strażnik widzi jedną, maksimum dwie kamery.

Nawet jeśli ma przed sobą ekran z 50 kamerami, nie będzie w stanie ich ogarnąć. Samouczenie się maszyn jest potrzebne do monitorowania wszystkich kamer i zwracanie uwagi człowieka tylko na podejrzane sytuacje” – powiedział Rickard.

Andy Coles zauważył, że sztuczna inteligencja jest już obecna w wielu urządzeniach systemów dozoru wizyjnego. „Do tej pory analizy służyły do zrozumienia tego, co się stało, po fakcie. Wyobraźcie sobie inteligentną analizę obrazu, która jest w stanie przewidzieć zdarzenie, zanim ono nastąpi. W tę właśnie stronę zmierzają systemy zabezpieczeń. Głębokie uczenie się będzie miało olbrzymi wpływ na niedaleką przyszłość”.

Stephen Jones powiedział: „Wykorzystanie analityki wizyjnej w kryminologii ma wiele zalet, ale musimy reagować w czasie rzeczywistym. To wymaga dużej mocy obliczeniowej i zaawansowanej technologii”.

W wielu sytuacjach, jak np. w przypadku niedawnego ataku bombowego na Manchester Area, terroryści przeprowadzają rozpoznanie przed atakiem. Jeden z uczestników panelu zapytał, w jaki sposób analityka wizyjna mogłyby zapobiec tym atakom. „Jeśli podejrzany jest na liście terrorystów, a dostawcy platform VMS dla rządu i firm połączą siły, to tak – zapobiegnięcie takiemu atakowi jest możliwe – odpowiedział Coles. – Technologia już istnieje, ale jeśli każdy używa osobnego systemu, to nie da się zrobić z niej właściwego użytku”.

3/2018

Analityka wizyjna wzbudza „wiele fałszywych alarmów, podczas gdy tak naprawdę ledwie działa”.

Jeśli chodzi o łączenie systemów, to „kluczem jest prostota”, jak dodał Atul Rajput. „Im bardziej skomplikowane systemy, tym więcej błędów można popełnić przy instalacji”.

19

SEC & EXPO Analizowany problem: bezpieczeństwo lotów pasażerskich

ZAKAZ PRZEWOŻENIA LAPTOPÓW W SAMOLOTACH – ZAGROŻENIE JEST REALNE I WYMAGA NOWYCH ODPOWIEDZI

Proponowany zakaz wnoszenia na pokład sprzętów elektronicznych większych od smartfona jest potrzebny, gdyż „zagrożenie jest realne”. Taki pogląd przedstawił Ian Hutcheson, doradca ds. bezpieczeństwa w gigancie zabezpieczeń lotniczych – L3.

W

edług Hutchesona skomplikowane ładunki wybuchowe, które można by zamaskować jako urządzenia elektroniczne, wymagają bardziej zaawansowanej technologii niż obecna. Ujawnił także, iż L3 pracuje aktualnie nad nową tomografią komputerową, zaprojektowaną, by przeciwdziałać tego typu zagrożeniom. Stwierdził jednak, że na samym wykryciu zagrożenia rola technologii się nie kończy:

20

„Znacznie łatwiej jest zmierzyć potencjał wykrywalności niż przeciwdziałania, ale radzenie sobie z przyszłymi zagrożeniami będzie wymagało technologii, które będą w stanie zarówno wykrywać, jak i powstrzymywać przestępców. Jednak już teraz istnieją technologiczne mechanizmy odstraszające, jak choćby skanery PWM na lotnisku Heathrow. Wielu ludzi pozbywa się przed wejściem na pokład narkotyków i innej kontrabandy, gdyż nie rozumieją, jak działa ten skaner i jakie są jego możliwości”. Hutcheson zwrócił także uwagę na potencjalnie negatywny wpływ, jaki zwiększone reagowanie na zagrożenia może mieć na podstawowy element działalności linii lotniczych – przewożenie pasażerów z punktu A do punktu B. „Jak poprawić bezpieczeństwo, nie rozkładając biznesu na łopatki?

Trzeba się nad tym solidnie zastanowić”.

SEC&AS

SEMINARIA IFSEC 2017 Analizowany problem: terroryzm

BYŁY SZEF IATA: „ZA BARDZO UŁATWIAMY ŻYCIE TERRORYSTOM” Rządy na świecie „za bardzo ułatwiają życie” terrorystom, twierdzi były szef departamentu bezpieczeństwa w Międzynarodowym Zrzeszeniu Przewoźników Powietrznych (IATA).

W

ygłaszając prezentację na panelu poświęconym bezpieczeństwu granic, John Hedley wyraził przekonanie, że obecne regulacje utrudniają życie tylko normalnym pasażerom, a nie terrorystom. „Nie istnieje żadna międzynarodowa baza danych terrorystów ani skradzionych paszportów – powiedział.

– Rządy nie dzielą się tymi danymi, więc jeśli posiadasz kradziony paszport, możesz go użyć w każdym kraju poza swoim. Niestety terroryści nie są na tyle uprzejmi, żeby przestrzegać prawa o ochronie danych osobowych. Rządy mają listy podejrzanych typów, ale nie mają środków, żeby ich wszystkich śledzić. Lecz gdybyśmy wiedzieli, którzy z nich podróżują, moglibyśmy nadać im priorytet i pokrzyżować ich niecne plany. Jednak rządy nie chcą się dzielić danymi. To nie żadna technologia z kosmosu, rozwiązania już istnieją, brak tylko politycznej woli”.

Inny panelista, Ian Hutchinson, były policjant, obecnie doradca ds. bezpieczeństwa w L3, zgodził się, iż obecne procedury trzeba zmienić na lepsze. „Rządy wykazują teraz wysoką awersję do podejmowania ryzyka – stwierdził. – Po zamachach z 11 września UE narzuciła krajom członkowskim rozwiązania poprawiające bezpieczeństwo lotów, ale każde z państw może wprowadzić dodatkowe obostrzenia we własnym zakresie. Wielka Brytania, jak to Wielka Brytania, oczywiście wprowadziła środki najostrzejsze z możliwych. 100% pasażerów poddawanych jest 100%

To nie żadna technologia z kosmosu, rozwiązania już istnieją, brak tylko politycznej woli. środków bezpieczeństwa. Zapewne 99% z nich nie stanowi żadnego zagrożenia. Można by wykorzystać odpowiednie dane, żeby ocenić stopień zagrożenia – sugerowaliśmy już rządom, by wdrożyły systemy oparte na analizie ryzyka”.

Przyznając, że sprawa jest mocno kontrowersyjna, Ellie Hurst, kierownik ds. marketingu w Advent IM, podała w wątpliwość „podwójne standardy” w wykorzystywaniu danych. „Czemu w porządku jest, jeśli komercyjna apka w telefonie wie o tobie wszystko, ale jeśli rząd chce wprowadzić profilowanie pod względem możliwego zagrożenia, to już jest źle?”. Hurst wyraziła też opinię, że „trzeba pożenić ze sobą cyberbezpieczeństwo i świat fizyczny”. Dowodem na to mogą być ataki w Łodzi, gdzie nastolatkowi udało się włamać do systemu zwrotnic tramwajowych i doprowadzić do wykolejeń pojazdów i obrażeń wśród pasażerów4. „To przykład ataku hakerskiego, który spowodował fizyczną krzywdę. Umożliwiły to niewystarczające zabezpieczenia fizyczne – haker włamał się do systemu w miejscu, które teoretycznie powinno być dla niego niedostępne. Nadszedł czas, żebyśmy wszyscy zaczęli ze sobą współpracować”.

W styczniu 2008 r. doszło do serii wykolejeń tramwajów w Łodzi. Czternastolatek przerobionym pilotem od telewizora zmieniał ustawienia zwrotnic, sterowanych za pomocą podczerwieni.

4

21

SEC & EXPO Analizowany problem: drony a bezpieczeństwo

WZRASTA LICZBA POLICYJNYCH DRONÓW Coraz więcej jednostek policji i służb bezpieczeństwa w Wielkiej Brytanii używa dronów i liczba ta na pewno będzie rosła, twierdzi dyrektor firmy zajmującej się treningiem pilotowania bezzałogowych statków powietrznych.

S

ion Roberts, szef RUSTA i Eagle Eye Innovations, zaczął pracować z policjantami w Surrey i Sussex pod koniec 2015 r.; od tego czasu popyt na tego typu usługi systematycznie rośnie. „Najpierw nauczyliśmy ok.

40 funkcjonariuszy z Surrey i Sussex używać małych dronów w swojej codziennej policyjnej pracy – powiedział.

– Od tamtej pory szkoliliśmy m.in. członków londyńskiej Metropolitan Police, detektywów z Irlandii Północnej i funkcjonariuszy Ministerstwa Obrony”. Surrey i Sussex w pierwszym rzucie wyszkoliły 38 policjantów w obsłudze jednego drona, a w 2016 r. otrzymały 250 tys. funtów na zakup kolejnych czterech maszyn. Poza służbami mundurowymi i szybkiego reagowania z bezzałogowych statków powietrznych korzysta też przemysł filmowy i telewizyjny, rolnicy, geodeci i ratownicy.

Rynek komercyjnych dronów szybko rośnie, ale konieczne jest wprowadzenie skutecznych regulacji.

Osoby pilotujące drony komercyjnego użytku w Wielkiej Brytanii muszą jednak najpierw uzyskać zezwolenie z Civil Aviation Authority. Roberts, który 22 lata służył w RAF-ie, podkreślił, że rynek komercyjnych dronów szybko rośnie, ale konieczne jest wprowadzenie skutecznych regulacji. „Jedynym sposobem na utrzymanie wzrostu tego sektora biznesu jest zapewnienie mu bezpieczeństwa – stwierdził. – Ustawodawstwo musi iść z duchem czasu. Jeśli dron spowoduje wypadek lub atak, ta raczkująca branża może szybko wpaść w kłopoty”. Według Robertsa CAA ma na szczęście „bardzo pragmatyczne” podejście do rozwoju tej gałęzi przemysłu.

Analizowany problem: dozór wizyjny

OGRANICZENIA BUDŻETOWE NIE MOGĄ WPŁYWAĆ NA STANDARDY SYSTEMÓW DOZORU WIZYJNEGO VSS/CCTV Jest wiele dobrych powodów, by zintegrować system VSS/CCTV z istniejącą siecią IP, ale by wszystko działało jak trzeba, należy uważać na potencjalne pułapki.

W

ygłaszający prelekcję na sponsorowanym przez TDSi panelu Tavcom Peter Mason, główny szkoleniowiec z dziedziny IP w Tavcom Training, przedstawił słuchaczom niektóre błędy popełniane podczas integrowania VSS/CCTV z siecią IP i zaproponował szereg porad oraz rozwiązań problemów. „Po pierwsze i najważniejsze, ograniczenia budżetowe nie mogą wpływać na standardy operacyjne – podkreślił Mason. – To standardy operacyjne muszą kształtować budżet; w przeciwnym razie nie będziecie mieć dobrego systemu, którego potrzebujecie”.

Mason poradził uczestnikom sesji, by stworzyli projekt systemu VSS/CCTV w celu uzyskania większej

22

Projekt systemu VSS/CCTV IP pomoże w oszacowaniu koniecznego poziomu przepustowości. kontroli nad tym, co się dzieje. Taki projekt systemu pomoże w oszacowaniu koniecznego poziomu przepustowości i stwierdzeniu, czy istniejąca sieć nie zostanie przeciążona. Mason wytłumaczył także różnicę między opóźnieniem (opóźnienie pomiędzy wysłaniem a otrzymaniem pakietu danych) a fluktuacją (wahania w opóźnieniu między poszczególnymi pakietami), wyjaśniając, że dodawanie nowych routerów do systemu skutkuje fluktuacją. Inne tematy poruszone na nietechnicznym seminarium treningowym to m.in.: adresy IP, podsieci, testowanie bezpieczeństwa i szybkość transmisji danych w kamerach.

SEC&AS

SEMINARIA IFSEC 2017 Analizowany problem: dozór wizyjny

STRATEGIA DOZORU WIZYJNEGO PODWYŻSZY STANDARDY „Nie jestem przeciwny dozorowi wizyjnemu, jestem przeciwny złemu dozorowi wizyjnemu”.

Trzyletnia narodowa strategia dozoru wizyjnego dla Anglii i Walii pomoże podwyższyć standardy, jednocześnie zmniejszając zagrożenia dla prywatności, twierdzi brytyjski komisarz ds. dozoru wizyjnego. Celem wdrożonej z początkiem marca 2017 r. strategii jest wskazanie kierunku rozwoju branży i poddanie jej odpowiedniej kontroli, aby operatorzy systemów nauczyli się dobrych praktyk i zrozumieli swoje zobowiązania prawne.

P

rzemawiający na IFSEC 2017 komisarz Tony Porter, którego pozycja jest niezależna od rządu, stwierdził, iż nowa strategia wspiera ministerstwo spraw wewnętrznych w walce z zagrożeniami terrorystycznymi oraz w redukcji i przeciwdziałaniu przestępczości. „Nie jestem przeciwny dozorowi wizyjnemu, jestem przeciwny złemu dozorowi wizyjnemu – powiedział. – Ale systemy dozoru wizyjnego są wszędzie w Wielkiej Brytanii. Według ostatnich rachunków mieliśmy sześć milionów kamer. W ciągu ostatnich trzech lat liczba ta zapewne zwiększyła się o jedną czwartą”.

Mianowany właśnie na kolejną trzyletnią kadencję Porter to były wysoki oficer służb antyterrorystycznych. Według niego w ostatnich latach zaobserwowano znaczny wzrost liczby kamer noszonych na ciele, dronów i systemów automatycznego rozpoznawania tablic rejestracyjnych. Wszystko to podlegać ma kodeksowi dobrych praktyk. Wspomniał też, że od czasu, gdy został komisarzem, w marcu 2014 r., wprowadzono narzędzie do samooceny, które pozwala organizacjom używającym dozoru wizyjnego w miejscach publicznych określić, czy ich działania są zgodne z przepisami kodeksu. Narzędzie składa się z dwunastu wytycznych i pomaga użytkownikom niespełniającym wszystkich standardów wdrożyć odpowiednie rozwiązania naprawcze.

Clare Crump, audytorka NSI, wytłumaczyła zgromadzonym, że misją kodeksu jest osiągnięcie „równowagi między ochroną społeczeństwa a poszanowaniem wolności obywatelskich jednostki”. Wyłuszczyła również, jakie kroki musi podjąć organizacja, która zamierza dobrowolnie dostosować się do nowych praktyk.

3/2018

DWANAŚCIE WYTYCZNYCH DO SAMOOCENY ZGODNOŚCI DZIAŁAŃ W ZAKRESIE STOSOWANIA DOZORU WIZYJNEGO Z KODEKSEM DOBRYCH PRAKTYK

DOKUMENT BRYTYJSKIEGO KOMISARZA DS. DOZORU WIZYJNEGO W jakim stopniu wasza organizacja spełnia dwanaście wytycznych kodeksu dobrych praktyk dozoru wizyjnego? Poniżej znajdziecie kilka pytań, które pomogą to sprawdzić.

1. Cel stosowania • Do czego wykorzystywany jest system?

• Czy analizuje się jego użycie?

2. Zachowanie prywatności • Czy przeprowadzono ocenę wpływu na prywatność?

• Czy opublikowano ocenę wpływu na prywatność?

3. Transparentność • Czy w widocznym miejscu umieszczono oznakowanie informujące o dozorze wizyjnym?

• Czy udostępniono informację o punkcie kontaktowym, gdzie każdy może zadać pytanie dotyczące dozoru wizyjnego?

4. Odpowiedzialność • Kto odpowiada za system?

• Czy pracownicy zdają sobie sprawę ze swoich obowiązków?

5. Zasady i procedury • Czy istnieją jasne przepisy wewnętrzne i procedury?

• Czy pracownicy są świadomi istnienia tych przepisów i procedur?

6. Przechowywanie informacji • Przez jaki okres przechowywane są nagrania i informacje?

• W jaki sposób sprawdza się, czy nagrania i informacje są rzeczywiście usuwane po upływie tego czasu?

7. Zasady dostępu i ujawniania informacji • Czy istnieją wewnętrzne przepisy dotyczące dostępu do przechowywanych informacji?

• Czy istnieją wewnętrzne przepisy dotyczące ujawniania tych informacji?

8. Standardy • Czy przestrzega się uznanych standardów operacyjnych i technicznych?

9. Ograniczenie dostępu dla obsługi • Czy zapewnia się bezpieczeństwo przechowywanych nagrań?

• Czy tylko upoważniony personel ma dostęp do przechowywanych nagrań?

10. Ewaluacja • Czy przeprowadza się regularną ewaluację systemu w celu ustalenia, czy wciąż jest on potrzebny?

• Czy może istnieć alternatywne rozwiązanie dla dozoru wizyjnego?

11. Wartość dowodowa i zasadność przechowywania • Czy nagrania i informacje uzyskane dzięki systemowi mogą być użyte przez wymiar sprawiedliwości?

• Czy istnieją wewnętrzne przepisy dotyczące przechowywania, zabezpieczania i usuwania danych?

12. Informacje dodatkowe, aktualność i prawdziwość informacji • Czy wykorzystywane są specjalistyczne technologie, takie jak: rozpoznawanie tablic rejestracyjnych (ANPR), rozpoznawanie twarzy, kamery nasobne (BWV) lub zdalnie sterowane statki bezzałogowe (drony)?

• Czy istnieją wewnętrzne przepisy zapewniające aktualność i zgodność z prawdą informacji przechowywanych w bazie danych?

23

SEC & EXPO Analizowany problem: systemy kontroli dostępu

TRENDY KSZTAŁTUJĄCE PRZYSZŁOŚĆ KONTROLI DOSTĘPU W ramach poruszającej wiele tematów debaty specjaliści z dziedziny systemów kontroli dostępu dyskutowali o trendach kształtujących przyszłość tej branży.

P

rowadzący panel John Davies, dyrektor zarządzający TDSi, stwierdził, że to, co wydarzyło się pięć, sześć lat temu z systemami dozoru wizyjnego, czyli otwarcie komunikacji pomiędzy kamerami różnych producentów, dotyka aktualnie świat systemów kontroli dostępu. Kontrola dostępu przez wiele lat przeżywała okres stagnacji. Wykorzystywane technologie zatrzymały się na etapie „wczesnodziecięcym”. Stosowano powolną transmisję z wykorzystaniem niskich

Kontrola dostępu przez wiele lat przeżywała okres stagnacji.

Wykorzystywane technologie zatrzymały się na etapie „wczesnodziecięcym”. częstotliwości, bez możliwości wykorzystania pamięci, która może być dostępna w identyfikatorach. Kodowanie nie było rozwijane – niektórzy do dziś wykorzystują jednokierunkową, niekodowaną transmisję Wieganda i niekodowane karty, działające w technologii 125 kHz, zauważył Spencer Marshall z HID Global. Wielu producentów rozwinęło swoje urządzenia, przechodząc na wyższe i dzięki temu „szybsze” częstotliwości (13,56 MHz), pozwalające na wprowadzenie nowoczesnych technik szyfrowania informacji. Wg Marshalla technologie mobilne miały duży wpływ na przyspieszenie zmian technologicznych w kontroli dostępu. Zakodowane dane identyfikacyjne mogą być teraz „umieszczane” w smartfonach i, wykorzystując technologię NFC5 lub Bluetooth, mogą być przesyłane do czytników w celu identyfikacji. Cała droga informacji może być zaszyfrowana przy użyciu silnych kluczy kodowych. Oczywiście nie wszystko idzie tak sprawnie, jak mogło się do niedawna wydawać. Davies zauważył, że kilka lat temu wszyscy mówili o NFC, do momentu kiedy Apple zablokował w swoich smartfonach technologię NFC, co zmusiło ich użytkowników i firmy dostarczające technologie czytania do przestawienia się na komunikację Bluetooth. Aczkolwiek i w tym zakresie szykują się zmiany, bowiem Apple ogłosił, że w iOS 11 technologia NFC zostanie ponownie odblokowana.

Marshall wyjaśnił różnice pomiędzy NFC i Bluetooth.

NFC gwarantuje komunikację bliskiego zasięgu, na odległość kilkunastu centymetrów, zaś Bluetooth nawet 8–10 m. Technologia BLE (ang. Bluetooth Low Energy) charakteryzuje się niskim zapotrzebowaniem na energię. Nowością w wykorzystaniu technologii BLE jest opatentowana technika komunikacji mobilnej z czytnikiem, pod nazwą „Twist and Go”, firmy HID. Użytkownik zbliża w pozycji pionowej smartfon do czytnika. Przekręcenie komórki o 90° aktywuje komu5 Ang. Near Field Communication – radiowy standard komunikacji dwukierunkowej 13,56 MHz, o zasięgu do kilkunastu centymetrów, zgodny ze standardem komunikacji kart zbliżeniowych, opisanym w grupie norm ISO/IEC 14443.

24

SEC&AS

SEMINARIA IFSEC 2017 nikację z czytnikiem, który może być zarówno czytnikiem montowanym przy drzwiach, jak i na wjazdach pojazdów.

Gareth Ellams z ASSA ABLOY wskazał inne elementy systemów kontroli dostępu podlegające silnym zmianom. Według niego innowacją są nowe typy aktywatorów6, służące do blokowania przejść kontrolowanych, które stają się coraz bardziej przyjazne w instalacji.

Prostota jest kołem zamachowym innowacji. Jako przykład podał bezprzewodowe, szyfrowane zamki Aperio, których montaż jest uproszczony ze względu na pominięcie etapu wykonania okablowania. Ważna jest nie tylko komunikacja radiowa z zamkami, ale również możliwość doboru czytnika, współpracującego z różnymi typami identyfikatorów. Ale najważniejszą cechą jest otwartość platformy dla różnych dostawców, czyli możliwość wykorzystania rozwiązania bezprzewodowego w systemach kontroli dostępu różnych producentów. Davies zauważył, że ta technologia rozwiązała również problem bezpieczeństwa danych, które mogą być szyfrowane na całej drodze transmisji, łącznie z kartą7.

Spencer Marshall wyjaśnił zawiłości stosowania otwartych protokołów w systemach kontroli dostępu.

Do niedawna producenci do komunikacji pomiędzy czytnikiem a kontrolerem (centralą) korzystali głównie z otwartych, niekodowanych, jednokierunkowych interfejsów Wieganda8. Stosowanie otwartego protoko6 Przykładowe aktywatory przejścia kontrolowanego to: elektrozaczepy, zwory elektromagnetyczne i zamki elektromechaniczne.

7 Pod warunkiem wybrania technologii, które umożliwiają szyfrowanie, czyli np.: HID iCLASS/Seos, LEGIC Advant i MIFARE DESFire EV1/EV2 [przyp. red.].

Znanym wyjątkiem jest system GRANTA (produkowany przez firmy: COTAG, BEWATOR, SIEMENS i VANDERBILT), który wykorzystuje firmowe kodowanie 64-bitowe pomiędzy kartą a kontrolerem [przyp. red.].

8

3/2018

łu Wieganda było konieczne, ponieważ producentów technologii czytania jest tylko kilku na świecie, zaś producentów systemów kontroli dostępu jest bardzo wielu. To nieszyfrowane rozwiązanie, pozwalające z reguły zainstalować czytnik w odległości nie większej niż 150 m od kontrolera, odchodzi powoli do lamusa.

Aktualnym wymogiem jest wprowadzenie szyfrowania transmisji pomiędzy czytnikiem a kontrolerem, a komunikacja musi już być dwukierunkowa, ponieważ konieczna jest wymiana danych pomiędzy systemem a identyfikatorem. HID wraz z innymi producentami pracują wspólnie nad nowym szyfrowanym protokołem transmisji OSDP (ang. Open Supervised Device Protocol), którego implementacje pokazywano w trakcie wystawy IFSEC 2017.

Na zakończenie dyskutowano na temat usług kontroli dostępu realizowanych w chmurze. Przekonywano, że przyszłością nie będzie sprzedaż sprzętu, a usług realizowanych w chmurze, biorąc pod uwagę, że coraz częściej zaczyna się stosować urządzenia mobilne, zamiast kart dostępu, a one wymagają odpowiedniego uwierzytelniania. Czyli nastąpi przesunięcie od handlu kartami do handlu zaufanymi profilami uwierzytelniającymi, których można będzie używać do identyfikacji, z wykorzystaniem urządzeń mobilnych.

Do tego dochodzi jeszcze wszechobecna miniaturyzacja i zmniejszenie poboru prądu przez urządzenia kontroli dostępu, co pozwala na rewolucyjne zastosowanie rozwiązań aktywatorów przejść kontrolowanych, zasilanych wyłącznie z baterii. Taką przyszłość w dziedzinie kontroli dostępu nakreślili dyskutanci w Security Management Theatre na IFSEC 2017.

Niedługo dowiemy się, o czym dyskutowano w trakcie kolejnej edycji targów IFSEC, które odbywają co roku, w czerwcu w Londynie.

25

Polska Izba Systemów Alarmowych

PISA NA TARGACH SECUREX 2018 T

egoroczna edycja Międzynarodowych Targów Zabezpieczeń SECUREX w dniach 23–26.04.2018 r. przyciągnęła do nowoczesnych hal MTP kilkuset wystawców. Wydarzenie to jest jednak nie tylko okazją do zaprezentowania oferty czołowych dostawców produktów i usług oraz promocji rozwiązań debiutujących na rynku. Jednym z priorytetów imprezy jest również chęć przekazywania wiedzy praktycznej z dziedziny zabezpieczeń, nie dziwi więc bogaty program targowych imprez organizowanych w kooperacji między Międzynarodowymi Targami Poznańskimi i Polską Izbą Systemów Alarmowych.

W tym roku (24.04.2018 r.) pierwszą odsłonę w przestrzeni targowej miał Program Edukacyjny dla Profesjonalistów.

Dziesięciu wykładowców i ekspertów PISA przedstawiło wybrane zagadnienia programu kursów realizowanych przez Ośrodek Szkoleniowy PISA. W tym kontekście wyrażenie „wiedza w pigułce” nabiera dodatkowego znaczenia, bo zawartość merytoryczna wykładów była nie tylko syntetyczna i bogata, ale również podana w „lekkostrawnej” otoczce. Możecie się o tym Państwo przekonać, czytając w tym numerze SEC&AS zapis kilku prezentacji.

W program targów SECUREX na stałe wpisały się już Mistrzostwa Polski Instalatorów Systemów Alarmowych. Jest to ciekawa forma prezentacji umiejętności i wiedzy polskich instalatorów, których rywalizacja sprawia, że widownia w Parku Mistrzostw przeżywa emocje godne najlepszych aren sportowych. W eliminacjach wyłoniono sześć dwuosobowych

26

drużyn, reprezentujących firmy z całego kraju. W VI już finale (25.04.2018 r.) tytuł obronili dotychczasowi mistrzowie, Marek Dąbrowski i Piotr Podlaski z firmy Solid Group Sp. z o.o. Sp.k.

Olsztyn. Na podium stanęły również zespoły firm MR System Marek Lipowski z Warszawy, w składzie: Arkadiusz Kępka, Przemysław Witkowski (I wicemistrz), oraz Grupy Solid Security Sp. z o.o. z Wrocławia, w składzie: Paweł Filipowski, Tomasz Mielcarek (II wicemistrz).

Realizacja tak spektakularnego przedsięwzięcia, jakim była kolejna edycja Mistrzostw Polski Instalatorów Systemów Alarmowych, możliwa była dzięki wparciu i zaangażowaniu wielu firm. Sponsorem wydarzenia była firma Dahua Technology Poland. W gronie partnerów technicznych znalazły się firmy: Axis Communications Poland, CIAS, Dahua Technology Poland, EBS, Linc Polska i Satel, a wśród partnerów realizacyjnych – MICROSYSTEM i UTC Fire&Security.

Patronatem medialnym imprezę objęły czasopisma: „A&S”, „SEC&AS”, „Zabezpieczenia”.

Nazajutrz (26.04.2018 r.), w ramach II edycji programu edukacyjnego dla uczniów szkół technicznych „MTP i PISA dla Przyszłych Profesjonalistów”, młodzież wykonywała na stanowiskach technicznych zadania, z którymi dzień wcześniej zmagali się finaliści Mistrzostw. Poziom wiedzy i umiejętności przyszłych inżynierów systemów zabezpieczeń okazał się imponujący i budzi nadzieję, że możemy w przyszłości spać spokojnie i… bezpiecznie.

SEC&AS

Polska Izba Systemรณw Alarmowych

3/2018

27

SEC & EDU

ZABEZPIECZENIA TECHNICZNE W PROJEKCIE ARCHITEKTONICZNYM

Obiekt to nie tylko bryła architektoniczna Włodzimierz MATLAK

W

czasie wykładu zwrócono uwagę na następujące zagadnienia:

Architekt pierwszą osobą w procesie inwestycyjnym, determinującą skuteczność ochrony technicznej obiektu.

■ Czy bagatelizowanie tematu ochrony technicznej w projekcie architektonicznym jest błędem?

■ Czy wczesne myślenie o ochronie technicznej obiektu się po prostu opłaca?

■

Dla uzyskania pożądanego z punktu widzenia inwestora efektu końcowego (efektu wizualnego i adekwatnego do potencjalnych zagrożeń poziomu zabezpieczenia) urządzenia służące do ochrony powinny być wkomponowane w elementy architektoniczne i stanowić z nimi jedną, nierozerwalną całość.

Od wielu lat zajmuję się instalatorstwem systemów zabezpieczeń technicznych. Ze względu na specjalizację zawodową oraz chęć douczenia się w czasie moich wędrówek po mieście obserwuję, jak wykonane są instalacje w różnych obiektach. Niekiedy nowoczesne, piękne formy architektoniczne (ostatnio przyglądałem się wspaniałym fasadom ambasad) są obwieszone (upstrzone) kamerami, które wyglądają tak, jakby zostały przyczepione w ostatniej chwili, poza wiedzą i kontrolą autora projektu. Oświetlenie elektryczne czy tablice informacyjne zostają wkomponowane w elewacje, a urządzenia służące do ochrony obiektu najczęściej nie. Dlaczego tak to się dzieje?

W czasie mojej już 35-letniej pracy związanej z projektowaniem i wykonywaniem systemów zabezpieczeń technicznych nigdy nie spotkałem się z propozycją współpracy ze strony architekta na etapie powstawania koncepcji. Większość wykonywanych przeze mnie projektów dotyczyła obiektów już istniejących, a moją główną troską było takie wymyślenie miejsc montażu, sposobu mocowań i prowadzenia instalacji do urządzeń naszych systemów, aby zmi28

nimalizować efekt zeszpecenia architektury. Zawsze był to jednak bardziej lub mniej udany kompromis.

Współpraca pomiędzy architektem a projektantem systemów zabezpieczenia technicznego powinna odbywać się na co najmniej dwóch płaszczyznach: koncepcyjnej, poprzedzonej analizą zagrożeń, która ma służyć wskazaniu potencjalnych zagrożeń i ich zminimalizowaniu poprzez technikę, oraz wykonawczej – urządzenia, instalacja i ich odpowiedni montaż.

Wczesna identyfikacja i ocena zagrożeń umożliwia optymalizację efektów i łatwiejsze wprowadzanie zmian projektowych przy znacznie mniejszych kosztach – to się po prostu opłaca.

Przychodzi mi na myśl, że powinno się zdefiniować, oczywiście znając proporcje (jednak związek z architekturą jest), coś na wzór zasad feng shui przy projektowania systemów zabezpieczeń technicznych dla architektów. Feng shui, dosłownie „wiatr i woda”, czyli coś niewidzialnego (wiatr) i nieuchwytnego (woda).

W naszej dziedzinie harmonijnie połączone powinny być funkcja i kształt, czyli coś, co nas chroni (przed złymi ludźmi) i otacza (piękno, harmonia).

Architektura obiektu, rozumianego jako zagospodarowanie przestrzeni, w której funkcjonują ludzie oraz firmy, powinna przede wszystkim oddziaływać zniechęcająco na potencjalnych sprawców przestępstw, poprzez wrażenie „niezdobytej twierdzy”.

A swym wyposażeniem technicznym zwiększać prawdopodobieństwo ich wykrycia, sprawiając, że ich działania stają się dla nich mniej opłacalne. Przestępcy również kalkulują realność i opłacalność działań – co muszą wiedzieć i w co się wyposażyć. Odniesienie do tego można znaleźć się w normach i specyfikacji technicznej PN-EN 501311.

1 Np. PN-EN 50131-1:2009 Systemy alarmowe. Systemy sygnalizacji włamania i napadu. Część 1: Wymagania systemowe, PKN-CLC/TS 50131-7:2011 Systemy alarmowe. Systemy sygnalizacji włamania i napadu. Część 7: Wytyczne stosowania [przyp. red.].

SEC&AS

WYKŁAD PISA – SECUREX 2018 Z opracowań i obserwacji instytucji i osób zajmujących się teorią bezpieczeństwa obiektów wynika, że wielce pożądanym, w przeciwieństwie do aktualnych trendów, jest takie usytuowania budynków, rozmieszczenie urządzeń aktywności ludzi oraz oświetlenia, aby maksymalizować możliwość obserwowania tego, co się dzieje na całym obszarze. Ważnym uzupełnieniem w tym kontekście jest również optymalnie zaprojektowany system dozoru wizyjnego i system wykrywania intruzów, a nie bardziej lub mniej przypadkowy zbiór urządzeń zainstalowanych w mniej lub bardziej przypadkowych miejscach.

Można pokusić się o sformułowanie ogólnych zasad, jakimi powinien kierować się architekt przy projektowaniu bezpieczniejszych obiektów: ■ Rozmieszczeniu wejść, wyjść, ogrodzeń, projektowaniu zieleni oraz innych elementów przestrzeni powinna przyświecać zasada ograniczenia dostępu osób niepowołanych oraz zapewnienia poczucia bezpieczeństwa osobom uprawnionym, dając maksymalnie dobrą możliwość obserwacji otoczenia przez tzw. wiele oczu.

■ Konstrukcja budynków jedno- oraz wielorodzinnych powinna utrudniać wspięcie się na dach oraz wyższe kondygnacje.

■ Należy tak projektować budynki wielorodzinne, aby ograniczyć możliwość łatwego wtargnięcia do środka z poziomu dachu.

■ Dostęp do balkonów i tarasów powinien być niemożliwy bez specjalistycznego sprzętu.

■ W projekcie powinno się unikać wszelkich podcieni i zakamarków, umożliwiających ukrycie potencjalnych sprawców, a jeżeli jest to niemożliwe, należy zapewnić właściwe ich oświetlenie.

■ Działki na osiedlach domów jednorodzinnych nie powinny być obsadzone wysoką roślinnością – niska roślinność zapewnia dobry widok na sąsiedztwo.

■ Ogrodzenia powinny być wykonane z elementów ażurowych, umożliwiających obserwację tego, co się dzieje za nimi.

Zasady projektowania elementów architektury w kontekście stosowania zabezpieczeń technicznych zakładają: ■ zapewnienie estetycznego zespolenia urządzeń ochronnych z bryłą architektoniczną, ■ stworzenie optymalnych warunków pracy urządzeń zabezpieczeń technicznych (czyli konieczna jest wśród architektów znajomość charakterystyk ich działania), ■ uwzględnienie osłony dla urządzeń zewnętrznych zabezpieczeń technicznych przed możliwością uszkodzenia, dewastacji czy sabotażu ich funkcji, a także przed wpływem środowiska i warunków atmosferycznych, ■ stworzenie możliwości trwałego i zgodnego z instrukcją montażu, ■ możliwość zamaskowania i zabezpieczenia doprowadzeń instalacyjnych oraz dostępność dla serwisu, 3/2018

że inne elementy projektowanej architektury, jak: rośliny, pomocnicze obiekty itp., nie powinny stanowić przeszkody dla prawidłowego i skutecznego funkcjonowania urządzeń zabezpieczeń technicznych.

Według mnie możliwe jest zharmonizowane i zoptymalizowane połączenie zabezpieczeń technicznych i estetycznego wyglądu obiektu, dla podniesienia poziomu bezpieczeństwa projektowanej inwestycji. By to osiągnąć, niezbędne są jednak świadomość i wiedza architektów oraz odpowiednio wczesne podjęcie współpracy architekta z osobą projektującą systemy zabezpieczeń technicznych, oczywiście posiadającą praktyczną wiedzę wykonawczą.

■

Włodzimierz MATLAK

Od redakcji: Absolwent Wydziału Elektroniki Politechniki Warszawskiej, projektant i producent urządzeń od 1983 r., potem systemów zabezpieczeń technicznych. Od 1983 r. właściciel firmy instalacyjnej, wykonującej kompleksowe zabezpieczenia obiektów systemami sygnalizacji włamania i napadu, kontroli dostępu oraz telewizji przemysłowej. Wykładowca Ośrodka Szkoleniowego PISA. W swojej biografii ma także dwie kadencje pracy jako biegły sądowy.

29

SEC & EDU

SYSTEMY KONTROLI DOSTĘPU: BEZPIECZNE CZY NIE? Czy wiesz, że normy od blisko 5 lat zalecają stosowanie szyfrowania?

Andrzej TOMCZAK

W

czasie wykładu zwrócono uwagę na następujące zagadnienia:

Brak zabezpieczeń – zmowa producentów czy potrzeba chwili?

■ Dlaczego systemy kontroli dostępu powinny być zabezpieczane?

■ Czy wiesz, że normy od blisko 5 lat zalecają stosowanie szyfrowania?

■ Czy w najbliższej przyszłości czeka nas wymiana systemów kontroli dostępu?

■

W czasie konferencji, która odbyła się w trakcie targów IFSEC 2017, wytwórcy urządzeń do systemów kontroli dostępu z rozbrajającą szczerością przyznali, że przez wiele lat wmawiali klientom, że ich systemy świetnie zabezpieczają, nawet szczególnie zagrożone obiekty, a tak naprawdę „wykorzystywane przez nich technologie zatrzymały się na etapie ‘wczesnodziecięcym’. Przyznali też, że kodowanie nie było rozwijane – niektórzy do dziś wykorzystują jednokierunkową, niekodowaną transmisję Wieganda i niekodowane karty”. Można powiedzieć, że nawet dziś większość producentów do komunikacji pomiędzy czytnikiem a kontrolerem (centralą) korzysta głównie z otwartych, niekodowanych, jednokierunkowych interfejsów Wieganda.

Podstawową przyczyną stosowania otwartego protokołu Wieganda było ujednolicenie metod transmisji, ponieważ producentów technologii czytania jest tylko kilku na świecie, zaś producentów systemów kontroli dostępu jest bardzo wielu. Oprócz tego implementacja jednokierunkowej, niekodowanej transmisji jest dużo tańsza niż dwukierunkowej, szyfrowanej. Żeby zrozumieć, o czym mowa, należy zapoznać się ze schematem blokowym przykładowego systemu, na którym można wskazać „miejsca”, gdzie spodziewać się można potencjalnych zagrożeń dla systemów kontroli dostępu (SKD), związanych z transmisją danych.

Na rys. 1 zaznaczono literami od A do F miejsca wy30

stępowania poważnych zagrożeń dla bezpieczeństwa SKD, a tym samym dla chronionego obiektu. Kłódki oznaczają zabezpieczenie lub brak zabezpieczenia, zaś strzałkami zaznaczono kierunek transmisji.

Bardzo wiele systemów, nawet instalowanych współcześnie, nie zostało wyposażonych w jakiekolwiek zabezpieczenia kart i transmisji. Stąd m.in. biorą się, tak ulubione przez inwestorów, niskie ceny.

Najniższa cena wydaje się najgorszym doradcą przy wybieraniu systemów kontroli dostępu. Czyli bardzo często firmy oferują niską ceną, fundując klientom „otwarte kłódki” przy literach od A do F – oczywiście nie chwaląc się tym wcale. A skąd klient ma wiedzieć, jaka jest prawda?

Bardzo wiele systemów, nawet instalowanych współcześnie, nie zostało wyposażonych w jakiekolwiek zabezpieczenia kart i transmisji. Stąd m.in. biorą się, tak ulubione przez inwestorów, niskie ceny. Najniższa cena wydaje się najgorszym doradcą przy wybieraniu systemów kontroli dostępu.

BEZPIECZEŃSTWO IDENTYFIKATORÓW

Karta identyfikacyjna została oznaczona na rys. 1 literą A. Karta bezpieczna to taka, która współpracuje tylko z zadeklarowanymi przez użytkownika czytnikami.

Trudno jest coś takiego uzyskać bez wprowadzenia jakichkolwiek zabezpieczeń karty. A niestety większość kart pracujących na częstotliwościach 125 kHz takich zabezpieczeń nie miała. Czym ta przypadłość się objawia? Jeżeli umieścimy taką kartę w zasięgu anteny dowolnego czytnika, generującego sygnał zbliżony SEC&AS

WYKŁAD PISA – SECUREX 2018

▌ Rys. 1. Miejsca występowania poważnych zagrożeń transmisji danych w systemach kontroli dostępu

do 125 kHz, to karta grzecznie odpowiada całą zawartością swojej pamięci. Wystarczy zbliżyć się z ukrytą anteną do osoby posiadającej taką kartę i bez problemu odczytać jej numer, a potem zrobić duplikat karty lub otworzyć przejście bez wykonywania duplikatu, wysyłając odpowiedni sygnał z urządzenia duplikującego (rys. 2).

Najnowsze systemy KD wykorzystują karty pracujące w paśmie przemysłowym na częstotliwości 13,56 MHz, dzięki czemu możliwe jest transmitowanie większej ilości danych niż korzystając z częstotliwości 125 kHz. Ale czy aby na pewno takie karty są bezpieczniejsze? Niestety nie. Niezabezpieczone karty 13,56 MHz duplikuje się za pomocą tego samego urządzenia, pokazanego na rys. 2.

Dlaczego tak jest? Po pierwsze, jeżeli karty 13,56 MHz, czyli większość aktualnie stosowanych kart, są wykonane zgodnie ze standardami ISO/IEC1, to obowiązkowo muszą mieć jawny numer seryjny, nazywany UID2 lub CSN3 (rys. 3).

1 Grupy normy dotyczących kart to: ISO/IEC 15693, ISO/IEC 14443A i ISO/IEC 14443B. 2

UID – ang. Unique Identifier Number.

3

CSN – ang. Card Serial Number.

Cóż to oznacza? Że dowolny czytnik, działający zgodnie ze standardami ISO/IEC, może ten numer odczytać. Numer seryjny powinien być unikalny, ale tak nie jest. Elementy elektroniczne kart są produkowane w kilku fabrykach, nie ma więc pewności, że numery seryjne się nie powtarzają.

Do tego w niektórych typach kart UID (CSN) można zmienić za pomocą programatora. A informacje wracające z rynku są nieubłagane – zdarzyło się już nie raz, że w tym samym systemie zdublowały się karty. A jeżeli w niektórych typach kart można zaprogramować numer seryjny? Karty, nawet najlepiej zabezpieczone, wykorzystane przez czytniki rozpoznające jedynie UID (CSN) stają się kartami otwartymi, które łatwo można zduplikować. Oczywiście produkowanie urządzeń czytających wyłącznie numer seryjny karty jest bardzo tanie, czyli ulubione przez inwestorów.

Karty, nawet najlepiej zabezpieczone, wykorzystane przez czytniki rozpoznające jedynie numer seryjny UID (CSN) są niezabezpieczonymi kartami otwartymi.

▌ Rys. 2. Urządzenie do duplikowania kart: odczyt zawartości pamięci karty i otwarcie przejścia bez produkcji duplikatu karty

3/2018

31

SEC & EDU  Zgodnie z normami każda karta spełniająca ich wymogi musi mieć niezakodowany numer seryjny karty, nazywany UID (ang.

Unique Identifier Number) lub CSN (ang.

Card Serial Number): n numer ten odczytują czytniki dowolnego producenta, wykonane zgodnie z normami, n istnieją karty, którym można nadać numer seryjny za pomocą programatora.

Z tego wynika, że istnieje możliwość „podrobienia” numeru seryjnego, czyli „podrobienia” karty do systemu, wykorzystującego do identyfikacji numer seryjny karty UID (CSN)!

Z tej prostej, merkantylnej przyczyny wielu producentów nie zabezpiecza sektorów z danymi, które można bez problemu odczytać!

▌ Rys. 3. Przykładowy model struktury wewnętrznej karty pracującej na 13,56 MHz – niekodowany numer UID (CSN)

▌ Rys. 4. Przykładowy model struktury wewnętrznej karty pracującej na 13,56 MHz – sektory danych mogą zostać zabezpieczone lub pozostać otwarte

Po drugie, karty potencjalnie bezpieczne mogą nie zostać zabezpieczone. Procedura wykorzystywana przy zabezpieczonych sektorach wygląda następująco: czytnik wysyła kod do odblokowania sektora karty, który chce odczytać, po weryfikacji kodu sektor zostaje otwarty, następuje wymiana informacji, a po skończeniu transmisji – ponowne zblokowanie czytanego sektora (rys. 4). I tak faktycznie działa część systemów, ale wykonanie tej procedury wymaga od producenta dodatkowych, dość skomplikowanych prac informatycznych. A to kosztuje. Bardzo wielu producentów unika utrudniania sobie życia i nie zabezpiecza sektorów w ogóle. Nie trzeba wysyłać kodów odblokowujących czytany sektor. Każdy może ten sektor odczytać, a tym samym nawet teoretycznie najlepsza karta staje się niezabezpieczoną kartą otwartą, którą łatwo skopiować urządzeniem pokazanym na rys. 2. Ale dzięki temu systemy stają tańsze.

jednokierunkową, niekodowaną transmisję Wieganda”. Zastanówmy się nad słowem „jednokierunkowa”, czyli wykorzystująca drogę transmisji tylko w jedną stronę – wynika z tego, że powinna na rys. 1 pozostać przy literze C tylko jedna strzałka – w stronę od czytnika do kontrolera SKD (rys. 4). Jakie są tego konsekwencje? Na pewno na karcie nie można wpisywać do sektorów informacji znajdujących się w systemie, ponieważ nie można wysłać żadnej informacji z SKD do czytnika. W prostych systemach KD nie jest to problemem. Skupmy się więc na protokole Wieganda.

Jest to protokół niezabezpieczony i dobrze opisany, coś jak dość powszechnie znany alfabet Morse’a. Dlaczego ten protokół na wiele lat zdominował rynek? Odpowiedź jest dość oczywista – potrzebny był prosty, uniwersalny, łatwy do implementacji, a dzięki temu tani sposób komunikacji pomiędzy czytnikiem a kontrolerem. Wspólny, dobrze opisany interfejs rozwiązuje ten problem. Tylko czy aby na pewno jest to bezpieczne? To tak, jakbyśmy w biurach super kodowali wszystkie informacje, czyli – przenosząc to na SKD – np. stosowali bezpieczne karty i komunikację z czytnikami, a następnie komunikowali się ze światem zewnętrznym za pomocą ogólnie znanego alfabetu Morse’a.

Stosowanie transmisji Wieganda naraża właściciela systemu na atak typu „man in the middle”. Na czym on polega? Na rys. 5 pokazano montaż urządzenia podsłuchującego transmisję i wysyłającego odczytane numery kart do smartfona atakującego, za pośrednictwem transmisji Bluetooth. Na tej podstawie można wykonać duplikat karty albo po prostu otworzyć przejście, wydając odpowiednią komendę z aplikacji w telefonie. Komórka wysyła komendę po Bluetooth, a kontroler otrzymuje kod wybranej przez atakującego karty i otwiera przejście, mimo że żadna karta nie została zbliżona do czytnika.

Producenci przyznali się do niekodowania transmisji prawdopodobnie dlatego, że po pierwsze, wejście w życie Ogólnego rozporządzenie o ochronie danych (RODO) miało spowodować drastyczny wzrost kar za naruszanie zasad ochrony danych, w tym także zaniedbanie odpowiedniego ich zabezpieczania (np. szyfrowania). Po drugie, opracowany został nowy standard kodowania pomiędzy czytnikami

Nawet najlepsze karty, w których producent nie wykorzystuje dostępnych zabezpieczeń, stają się niezabezpieczonymi kartami otwartymi, tak jak otwarte stają się komputery czy smartfony, w których nie stosujemy procedury uwierzytelnienia użytkownika, np. hasłem.

Niestety tej przypadłości inwestor nie ma szans dostrzec, ale fachowcy, których niestety nie ma za wielu w naszym kraju, sprawdzą to bez problemu. I proszę uwierzyć, że na rynku jest całkiem niemało takich systemów, ale za to są tańsze w produkcji. Czyli ich producenci idą zgodnie z rynkowym trendem „najniższej ceny”.

KOMUNIKACJA POMIĘDZY CZYTNIKIEM A KONTROLEREM (CENTRALĄ, EKSPANDEREM ITP.)

Chodzi tu o komunikację oznaczoną na rys. 1 literą C. Przypomnijmy stwierdzenie, że „niektórzy do dziś wykorzystują 32

 Pozostałe sektory mogą zostać zabezpieczone lub pozostać otwarte, ale dla producenta znacznie tańsze jest niezabezpieczanie sektorów karty.

SEC&AS

WYKŁAD PISA – SECUREX 2018

▌ Rys. 5. Miejsca występowania poważnych zagrożeń transmisji danych w systemach kontroli dostępu – brak zabezpieczeń transmisji pomiędzy czytnikiem a kontrolerem SKD

terowej, gdzie wszystkie urządzenia pochodzą zwykle od jednego producenta, są z reguły dużo lepiej zabezpieczone niż systemy, które wewnątrz wykorzystują komunikację za pośrednictwem sieci Ethernet. Dlaczego? Wyjaśnienie okazuje się proste. „Systemy zamknięte, niesieciowe, mają bezpieczeństwo zagwarantowane przez producenta, zaś w systemach sieciowych bezpieczeństwo w dużej mierze zależy od umiejętności wykonujących i zarządzających tymi systemami. Piętą Achillesa branży zabezpieczeń jest niski poziom edukacji w zakresie tworzenia bezpiecznych sieci komputerowych i zarządzania nimi. Oferujący rozwiązania sieciowe w branży security pomijają milczeniem konieczność tworzenia aktywnych

4 OSDP (ang. Open Supervised Device Protocol) – szyfrowany protokół transmisji dla urządzeń peryferyjnych, zob. też https:// www.securityindustry.org/SiteAssets/SIAStore/Standards/ OSDP_V2%201_5_2014.pdf.

MAC (ang. Message Authentication Code) – kod uwierzytelniania wiadomości.

5

3/2018

Czytnik Wiegand

Czytnik OSDP

Czytnik Wiegand

Czytnik Wiegand

150 m

Czytnik OSDP

© Andrzej Tomczak

Mowa będzie o transmisji, oznaczonej na rys. 1 literą D. W tym miejscu warto przypomnieć sobie inne seminarium, wygłoszone na IFSEC 2017, pt. Jak technika cyfrowa przesuwa systemy zabezpieczeń na „ciemną stronę”. Autor wskazał tam, że systemy wykorzystujące komunikację zamkniętą, nieopartą na sieci kompu-

Czytnik OSDP

150 m

ZABEZPIECZANIE KOMUNIKACJI WEWNĄTRZ SYSTEMU KONTROLI DOSTĘPU

Standardowa niekodowana transmisja w SKD

m

Czytnik OSDP

1000 m

a kontrolerami, pod nazwą OSDP4, wykorzystujący szyfrowanie AES 128 bitów i uwierzytelnianie MAC5.

Przykłady porównania implementacji systemów z interfejsem Wieganda i OSDP pokazano na rys. 6.

Magistrala szyfrowana

Nowoczesna kodowana transmisja w SKD

150

▌ Rys. 6. Montaż urządzenia podsłuchującego transmisję Wieganda, przystosowanego do ataku typu „man in the middle”

Kontroler SKD nowej generacji

Kontroler SKD

Implementacja OSDP na RS 485 z szyfrowaniem AES 128 bitów

Niekodowane połączenia w gwiazdę, wykorzystujące protokół Wieganda

▌ Rys. 7. Porównanie przykładowych implementacji szyfrowanego standardu OSDP i nieszyfrowanego interfejsu Wieganda

33

SEC & EDU ▌ Tabela 1. Klasyfikacja stopnia zabezpieczenia wg PN-EN 60839-11-1:2014-01

Stopień

1

2

4

Poziom ryzyka

niski

niski do średniego

średni do wysokiego

wysoki

zastosowanie

aspekty organizacyjne, zabezpieczanie zasobów niskiej wartości

aspekty organizacyjne, zabezpieczanie zasobów niskiej do średniej wartości

mniej aspekty organizacyjne, zabezpieczanie zasobów handlowych od średniej do wysokiej wartości

głównie zabezpieczanie bardzo wysokich wartości handlowych albo infrastruktury krytycznej

doświadczenie/ wiedza przeciwników/ atakujących

małe doświadczenie, mała wiedza o ACS, brak wiedzy o identyfikatorach i technikach IT

średnie doświadczenie iwiedza o ACS, mała wiedza o identyfikatorach i technikach IT

szerokie doświadczenie i wiedza o ACS, średnia wiedza o identyfikatorach i technikach IT

bardzo szerokie doświadczenie i wiedza o ACS, szeroka wiedza o identyfikatorach i technikach IT

środki finansowe na dokonanie ataków

małe środki finansowe na dokonanie ataków

małe do średnich środki finansowe na dokonanie ataków

średnie środki finansowe na dokonanie ataków

duże środki finansowe na dokonanie ataków

typowe przykłady

hotel

biura, małe przedsiębiorstwa

przemysł, administracja, finanse

obszary wysoce wrażliwe (obiekty wojskowe, rządowe, R&D, obszary produkcji krytycznej)

punktów dystrybucyjnych, które powinny być zabezpieczane i zasilane tak, jak inne elementy systemów zabezpieczeń.

Trudno o takie zabezpieczenia i gwarancję zasilania, wymaganą dla systemów security, przy wykorzystaniu istniejącej infrastruktury”6. Należy pamiętać, że wówczas dla sprawnego i bezpiecznego działania SKD należy zagwarantować bezpieczeństwo fizyczne aktywnych punktów dystrybucyjnych i rezerwowe zasilanie, na wypadek zaniku napięcia sieci energetycznej. A to są dodatkowe koszty, tak nielubiane przez inwestorów. Czyli tego typu zabezpieczenia są najczęściej pomijane, żeby utrzymać się w ulubionym przez inwestorów trendzie „najniższej ceny”. A czy sama komunikacja sieciowa jest bezpieczna? To już zależy od producenta systemu. Oczywiście zawsze taniej będzie nie zabezpieczać tej komunikacji, niż ją zabezpieczyć.

szyfrowanie, jak w stopniu 4., albo pełna ochrona antysabotażowa okablowania. Czyli wykorzystanie niekodowanej transmisji Wieganda pomiędzy czytnikiem a centralą KD jest dopuszczalne w 3. stopniu zabezpieczenia, pod warunkiem zastosowania na całej długości przewodów mechanicznej ochrony, ograniczającej możliwość dostępu do linii łączności w celu podsłuchania transmisji lub podłączenia się do niekodowanej linii (np. prowadzenie instalacji w rurkach metalowych z metalowymi puszkami pośrednimi wyposażonymi w ochronę antysabotażową, prowadzenie instalacji w zamykanych i nitowanych metalowych korytach, prowadzenie instalacji pod tynkiem)8. Dla stopni 2., 3. i 4. czytniki instalowane na zewnątrz obszaru kontrolowanego lub dostępne z tego obszaru muszą być wyposażone w ochronę przeciwsabotażową.

WYBRANE WYMOGI BEZPIECZEŃSTWA OKREŚLONE W AKTUALNYCH NORMACH NA SKD

CO Z TEGO WYNIKA DLA ISTNIEJĄCYCH SYSTEMÓW KD?

Nowa norma na systemy kontroli dostępu – PN-EN 60839-11-1 – obowiązuje od 2014 r. Jej tłumaczenie na język polski przeciąga się ze względu na to, że jest to bardzo trudny dokument. Jednak angielskie wersje normy: EN 60839-11-1:2013 i IEC 60839-11-1:2013 obowiązują już od 5 lat. Jedną z charakterystycznych cech tej normy jest wyraźne przypisanie poszczególnych stopni zabezpieczenia do przykładowych obiektów (tabela 1).

Jak widać, ważne obiekty zostały sklasyfikowane w 3. i 4. stopniu zabezpieczenia, a w szczególności obiekty infrastruktury krytycznej zostały przypisane do stopnia 4. Dla SKD w stopniu 4. norma bezwzględnie wymaga stosowanie szyfrowania z uwierzytelnianiem pomiędzy czytnikiem a centralą7. Dla stopnia 3. są możliwe dwa rozwiązania: albo

W dobie aktualnych zagrożeń terrorystycznych wydaje się wielce prawdopodobne, iż zapisy normatywne staną się podstawą do postawienia wymogów, szczególnie dla krajowych obiektów infrastruktury krytycznej. A postawienie takich wymogów będzie wiązało się na pewno z koniecznością zastąpienia niebezpiecznej komunikacji za pomocą protokołu Wieganda na komunikację szyfrowaną, zgodną z wymogami normy.

Jak technika cyfrowa przesuwa systemy zabezpieczeń na „ciemną stronę”. Seminaria i panele dyskusyjne na IFSEC 2017. SEC&AS, nr 4/2017, s. 16–17.

6

7

34

3

PN-EN 60839-11-1:2014-01, Tablica 7, pkt 24.

8

PN-EN 60839-11-1:2014-01, Tablica 7, pkt 25.

Andrzej TOMCZAK Ekspert PISA, pracownik dydaktyczny Ośrodka Szkoleniowego PISA, przedstawiciel PISA w Polskim Komitecie Normalizacyjnym, redaktor naczelny SEC&AS

SEC&AS

REFERAT KONFERENCYJNY

ARTYKUŁOWANIE POTRZEB PRZY PLANOWANIU, PROJEKTOWANIU I WDRAŻANIU SYSTEMÓW DOZORU WIZYJNEGO Waldemar WIĘCKOWSKI

Niniejszy artykuł jest zapisem referatu wygłoszonego przez autora podczas konferencji „Optymalizacja systemu bezpieczeństwa i ochrony zbiorów w muzeach”, zorganizowanej 23.11.2017 r. w Muzeum Śląskim w Katowicach1. Polska Izba Systemów Alarmowych udzieliła wsparcia merytorycznego, przygotowując dwa referaty, o tematyce wyznaczonej przez organizatora.

1

https://muzeumslaskie.pl/pl/konferencja-optymalizacja-systemu-bezpieczenstwa-ochrony-zbiorow-muzeach/

3/2018

35

n Najnowsze

rozwiązania w zakresie modułów analitycznych telewizji dozorowej. n Jak artykułować potrzeby przy projektowaniu i wdrażaniu systemu? n Wykorzystanie algorytmów analitycznych vs. świadoma rezygnacja z nich – jak optymalnie wykorzystywać urządzenia i oprogramowanie? n Dozór w czasie rzeczywistym – człowiek vs. maszyna.

DYSONANSE, O KTÓRYCH JEST TA PRELEKCJA

Już pierwszy rzut oka na zagadnienia szczegółowe, wyznaczone do omówienia przez organizatora Konferencji, pozwala dostrzec „rękę marketingu” w użytych sformułowaniach.

Mają raczej zachęcić do udziału w seminarium, niż przedstawić tzw. sedno problemu. A jeśli w poszukiwaniu owego sedna przeczytać je uważnie, to można zauważyć pewne dysonanse.

Dysonans pierwszy. Dwa, a właściwie trzy spośród czterech zagadnień szczegółowych dotyczą obszaru „analityki”.

Można by pomyśleć, że wykład, którego tematem jest metodyka artykułowania potrzeb, miałby sprowadzać się do wykazania konieczności zastosowania „analityki”.

Dysonans drugi. Niniejsza prelekcja adresowana jest do użytkowników końcowych, uczestników tej Konferencji.

Jak wiadomo (a może jednak nie wiadomo?), użytkownicy końcowi formułowanie swoich potrzeb powinni zasadniczo zakończyć na etapie planowania. Na etapie projektowania można jeszcze przyjąć do realizacji jedynie wymagania uzupełniające. A już zgłaszanie potrzeb dopiero na etapie realizacji daje duże szanse na to, że koszt instalacji wzrośnie w stosunku do planowanego budżetu, a ona sama nie spełni oczekiwań. Nieprawdaż?! To dlaczego w zagadnieniach szczegółowych do omówienia wskazano na formułowanie potrzeb tylko na etapie projektowania i wdrażania (zagadnienie drugie)?

Uświadomiwszy sobie te dysonanse, przyjąłem założenie, że jest to świadoma prowokacja intelektualna, żeby nie powiedzieć – pułapka, przygotowana przez organizatora Konferencji wobec prelegenta i słuchaczy. I o tych dysonansach będę mówił w swoim wykładzie, nie nazywając ich dalej dysonansami.

Mając rozpoznane, o czym należy powiedzieć w prelekcji, w następnym kroku należało określić, jak o tym mówić.

Tutaj pomocne okazały się zagadnienia przekazane przez organizatorów Konferencji w tzw. pierwszym podejściu (jak – ponoć – mówią filmowcy, pierwsze ujęcie jest zawsze najlepsze): ■ Najnowsze rozwiązania (nie promujemy konkretnych rozwiązań, tylko mówimy o zjawisku – bez lokowania produktu).

■ Jak artykułować potrzeby przy projektowaniu i wdrażaniu systemu – co jest najistotniejsze poza obowiązującymi normami w tym zakresie?

36

Wykorzystanie algorytmów analitycznych vs. świadoma rezygnacja z ich wykorzystania – jak optymalnie wykorzystywać urządzenia i oprogramowanie?

■ Z czym i jak integrować? Jak głęboka integracja? Z jakimi innymi podsystemami (SSWiN, SKD, SSP, system indywidualnej ochrony zbiorów, inne)?

Patrząc na te sformułowania okiem eksperta, zwłaszcza uczestniczącego w normalizacji (jak niżej podpisany), na pierwszy plan wysuwa się uwaga o normach – co jest najistotniejsze poza normami. Drugie zagadnienie zwracające uwagę to „narzędziowe” (jaki system z jakim systemem), a nie użytkowe (w jakim celu, po co) potraktowanie integracji systemów. Ponieważ ostatecznie integracja systemów stała się przedmiotem odrębnej prelekcji PISA na tej Konferencji2, ten wątek nie zostanie tutaj rozwinięty. Summa summarum, prawdopodobne powody wyboru takich właśnie zagadnień do omówienia mogą być następujące: a. albo adresaci Konferencji wiedzą już wszystko o systemach dozoru wizyjnego, w tym również i o odpowiednich normach, a tylko brakuje im wiedzy szczegółowej o najnowszych narzędziach służących analizie zawartości wizji (VCA), b. albo skuteczne okazały się działania marketingowe dostawców systemów dozoru wizyjnego, które wykreowały u potencjalnych nabywców (adresatów Konferencji) przekonanie, że zastosowanie „analityki” rozwiąże ich problemy związane z zabezpieczeniami.

Moja branżowa intuicja podpowiada mi, że bardziej prawdopodobny jest przypadek b. Dlatego za najważniejsze przyjąłem zajęcie się metodyką artykułowania potrzeb. Analizę zawartości wizji (analitykę) zamierzam potraktować w tym wykładzie wyłącznie jako jedno z wielu narzędzi stojących do dyspozycji w dozorze wizyjnym.

Tym niemniej aby przejść dalej, niezbędne jest przypomnienie paru podstawowych – ale nieoczywistych – spraw odnoszących się do telewizji w obwodzie zamkniętym (CCTV) i jej zastosowań w zabezpieczeniach.

■

TELEWIZJA W ZABEZPIECZENIACH

Do czego służy telewizja? Do patrzenia na odległość, jak sama nazwa wskazuje.

W zakresie technologii przetwarzania w czasie rzeczywistym żywych obrazów sceny na sygnał elektryczny, a także procesu odwrotnego dziedziną „matką” dla telewizji stosowanej w zabezpieczeniach była i nadal jest telewizja studyjna (programowa).

W branży zabezpieczeń mamy do czynienia z telewizją pracującą w obwodzie zamkniętym – obraz jest udostępniany wyłącznie dla ściśle określonych odbiorców. Nie wystarczy mieć odbiornika, aby móc oglądać obraz – trzeba być jeszcze autoryzowanym do oglądania go. Tym niemniej technologicznie nadal jest to telewizja, czyli zdalne patrzenie w czasie rzeczywistym na scenę, na którą – z różnych powodów – nie możemy patrzyć bezpośrednio, bez użycia przyrządów, bę2 Włodzimierz Cieślak: Systemy integracji – wady, zalety oraz trendy w zakresie integrowania systemów zabezpieczeń oraz systemów wspierających (referat wygłoszony na tej samej konferencji).

SEC&AS

REFERAT KONFERENCYJNY dąc fizycznie przy niej obecni. A patrzeć na nią – dozorować zachodzące w niej zdarzenia – musimy.

Miejsce dozoru wizyjnego w systemie zabezpieczeń przedstawiono na rys. 1. Znajdujący się na nim model ogólny można odpowiednio odnieść do potrzeb zabezpieczania muzeów, uwzględniając tryby normalnej pracy muzeum oraz zabezpieczenia po godzinach otwarcia. Dopuszczenie do sytuacji pokazanej na rysunku – intruz uzyskał dostęp do obiektu chronionego – świadczy o tym, że system zabezpieczeń nie spełnił swojej roli. Ale przynajmniej – jeśli scena została w sposób przemyślany skadrowana w systemie dozoru wizyjnego (VSS), a system odpowiednio skonfigurowany – mamy szansę na zarejestrowanie (zapisanie) zdarzenia.

Przedstawiony model systemu zabezpieczeń i miejsce, jakie zajmuje w nim system dozoru wizyjnego, proszę potraktować jako wstęp do zagadnienia analizy zawartości wizji (analityki). W szczególności proszę odnotować zasygnalizowane wcześniej użycie przemyślanego (tzn. powiązanego z celem prowadzenia dozoru wizyjnego) sposobu kadrowania sceny i odpowiedniej konfiguracji reakcji systemu w sytuacji, kiedy ma miejsce (zachodzi) zdarzenie niepożądane (na przedstawionym modelu jest nim udana próba dotarcia

intruza do chronionych wartości). Z kolei użyte wyżej określenia przemyślany sposób kadrowania sceny i odpowiednia konfiguracja reakcji systemu proszę potraktować jako wstęp do zagadnienia artykułowania potrzeb i roli norm w tym procesie.

JAK ARTYKUŁOWAĆ POTRZEBY PRZY PROJEKTOWANIU I WDRAŻANIU SYSTEMU (CO JEST NAJISTOTNIEJSZE POZA OBOWIĄZUJĄCYMI NORMAMI W TYM ZAKRESIE)?

Po pierwsze, „obowiązujące” nie znaczy „do obowiązkowego stosowania” – stosowanie norm jest z reguły dobrowolne.

Po drugie, normy nie są przepisami prawa, które – mówiąc kolokwialnie – coś nam nakazują lub czegoś zakazują. Czym wobec tego są normy? Otóż niczym innym jak uporządkowanym zapisem dobrych praktyk branży, sporządzonym przez samą branżę dla branży. Poradnik projektowy, jak się kiedyś mówiło. „Kiedy nie wiesz, jak robić, to rób zgodnie z normą!”.

Banalna odpowiedź na postawione przez organizatora Konferencji pytanie, co jest najistotniejsze poza obowiązującymi normami, jest taka, że… nic. Norma jest kompletna. Określenie „kompletna” w tym przypadku oznacza, że

Legenda do rysunku: 1. przeszkoda naturalna, zabezpieczenie przeciwtaranowe; 2. płot, ogrodzenie administracyjne – pierwsza przeszkoda mechaniczna sztuczna, określająca granicę terenu chronionego; 3. b ariera mikrofalowa – pierwsza czujka wykrywająca intruza, służąca do jak najwcześniejszego wykrycie ataku, z niewielką dokładnością wskazania miejsca przekroczenia strefy; 4. k abel sensoryczny wkopywany – druga czujka wykrywająca intruza, służąca do dość precyzyjnego określenia miejsca ataku, pozwalając na zrealizowanie automatycznego zbliżenia w kierunku miejsca wtargnięcia za pomocą kamer obrotowo-uchylnych, wyposażonych w obiektywy ze zmienianą zdalnie ogniskową; 5. m ur – druga przeszkoda mechaniczna sztuczna, służąca do spowolnienia ataku; 6. s ystem dozoru wizyjnego – wizualna weryfikacja alarmu wykrycia intruza, obserwacja prewencyjna, rejestracja (zapis) obrazu i ew. jako czujka wykrywająca intruza („analityka”); 7. o świetlenie – odstraszanie intruza i/lub oświetlenie sceny dla potrzeb systemu dozoru wizyjnego. ▌ Rys. 1. Model (cel) systemu zabezpieczeń i miejsce (rola) telewizji w tym systemie Źródło: materiały firmy Siemens (Cerberus/Alarmcom)

3/2018

37

SEC & EDU obejmuje wszystkie (!) elementy niezbędne do tego, aby zaplanować, zaprojektować i zrealizować (a także utrzymać) instalację systemu dozoru wizyjnego spełniającą wymagania użytkownika. W tym również wskazuje na czynność uwzględnienia przepisów prawa. Te, które dotyczą dozoru wizyjnego (np. związane z ochroną danych osobowych), przedstawi projektant, te zaś, które obowiązują w branży użytkownika, powinien znać sam użytkownik.

Norma wskazuje wprost na udział użytkownika i czynności, które powinien on wykonać. Mówiąc kolokwialnie – norma nie przewiduje stosowania formuły „zaprojektuj i wybuduj”, pojmowanej jako realizację zadania sformułowanego przez inwestora w sposób następujący: „Ja się na tym nie znam”; „To pan jest specjalistą”; „Po to pana wynająłem, żeby pan się tym zajął i nie zawracał mi głowy”. Nie oznacza to, że użytkownik musi znać „na wylot” wszystkie części normy PN-EN 62676. We własnym dobrze pojętym interesie (inwestuje własne środki), sam lub przy pomocy projektanta (konsultanta), powinien poznać część 4 i część 1-1. Te części zawierają bowiem przepis, jak postępować, aby uzyskać instalację systemu dozoru wizyjnego spełniającą wymagania użytkownika.

Ogólne potrzeby użytkownika w zakresie zabezpieczeń

Ocena zagrożeń, podatności i ryzyka

Wymagania użytkowe, Poziom1

Potrzeby szczegółowe w zakresie zabezpieczeń

Wymagania środowiskowe

Wymagania użytkowe, Poziom2

ZGODNOŚĆ (Ochrona danych, regulacje dot. planowania, normy, licencjonowanie operatorów itp.)

Ogólne wymagania użytkowe

MODEL PROCESU PLANOWANIA SYSTEMÓW DOZORU WIZYJNEGO. UŻYTKOWNIK JAKO WIODĄCY UCZESTNIK TEGO ETAPU

W sformułowaniu zagadnienia szczegółowego dotyczącego artykułowania potrzeb (Jak artykułować potrzeby przy projektowaniu i wdrażaniu systemu?) pominięto czynność planowania. Jak powiedziałem na początku, przyjąłem, że jest to „prowokacja intelektualna”, przygotowana przez organizatora Konferencji po to, aby zwrócić uwagę na fakt, że jest to czynność najważniejsza. Bez niej nie jest możliwe zrealizowanie kolejnych czynności, jakimi są projektowanie i realizacja, a także i wszelkich następnych (utrzymanie ruchu).

Jest to jedyna czynność, którą powinien wykonać przyszły użytkownik instalacji systemu dozoru wizyjnego. Nikt nie powinien go w tym zastępować. Pozostałe czynności mogą i powinni wykonywać zakontraktowani specjaliści, najlepiej pod bezpośrednim nadzorem przyszłego użytkownika.

Model procesu planowania pokazano na rys. 2. Wiodącym uczestnikiem procesu jest użytkownik. „Wiodącym” to znaczy osobiście wykonującym czynności (a nie zlecającym ich wykonanie).

Co można i powinno się powiedzieć użytkownikowi o procesie planowania: ■ Użytkownik nie musi wiedzieć z góry, że musi opracować wymagania użytkowe. Ale jeśli wie, to jest to tylko korzystne dla przedsięwzięcia.

■ Jeśli użytkownik nie przygotował wymagań użytkowych, obowiązkiem projektanta (zasada dochowania należytej staranności) jest zwrócenie uwagi użytkownikowi, że powinien to zrobić. W przeciwnym przypadku projektant nie będzie mógł należycie wywiązać się ze swoich obowiązków.

■ Użytkownik nie musi wiedzieć, jak się opracowuje wymagania użytkowe – projektant (na zlecenie) może mu to przedstawić.

38

▌ Rys. 2. Model procesu planowania systemów dozoru wizyjnego Źródło: materiały BSIA

Użytkownik nie musi znać się na systemach dozoru wizyjnego ani posługiwać się fachowym słownictwem, aby opracować wymagania użytkowe – projektant przełoży zapisy na specjalistyczny język branżowy.

■ Użytkownik nie powinien się samoograniczać przy artykułowaniu swoich potrzeb odnośnie do zabezpieczeń – zadaniem projektanta jest wskazanie możliwości/kosztu realizacji tych potrzeb.

■ Projektant nie może wyręczyć użytkownika w sformułowaniu wymagań użytkowych; może natomiast, i powinien, wspomóc użytkownika, o ile ten mu to zleci.

■ Zaleca się, aby przed zaprojektowaniem VSS oraz aby pomóc w zrozumieniu jego celu, zostały przeprowadzone ocena zagrożeń oraz analiza ryzyka. Wyniki tej oceny posłużą jako pomoc i źródło informacji podczas podejmowania decyzji, jaki rodzaj VSS wyspecyfikować i zainstalować. Może się zdarzyć, że wynikiem tych czynności będzie decyzja o rezygnacji z zastosowania dozoru wizyjnego (jako że właściwsze będą inne środki zabezpieczeń).

■

ANALITYKA, ANALITYKA, ANALITYKA…

Ta część wykładu sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, czy inteligentna analityka jest inteligentna? A w konsekwencji, czy uprawnione jest przeciwstawienie człowiekowi maszyny, jaką w tym przypadku jest owa analityka.

W branży dozoru wizyjnego funkcjonują dwie nazwy tej technologii: marketingowa – inteligentna analityka wizji oraz normatywna – analiza zawartości wizji. Fakt ten wymaga odSEC&AS

REFERAT KONFERENCYJNY notowania, ponieważ nazwa marketingowa – dominująca na rynku – i cały związany z nią przekaz skutecznie wprowadziły w błąd odbiorców, użytkowników tej technologii co do jej rzeczywistych możliwości.

Znają Państwo zapewne to stopniowanie, które brzmi mniej więcej tak: prawda, cała prawda, g… prawda. Wg niektórych stopniem czwartym jest statystyka. Wg innych – marketing. Czyli przekaz, który jest zamierzonym wprowadzeniem w błąd. A dobra nazwa jest motorem napędowym marketingowego przekazu. Określenie inteligenta analityka jest taką dobrą nazwą.

Korzystając ze słownika PWN, zestawiłem definicje pojęć występujących w obu nazwach tej technologii. A ponieważ przeciętny odbiorca marketingowego przekazu zazwyczaj nie zastanawia się nad znaczeniem użytych w nim pojęć, to rodzi się u niego przeświadczenie, że skoro analityka jest inteligentna, to może wszystko. I to nawet bez udziału człowieka.

Analityka (filozof.) – nauka o rozbiorze pojęć i myśli; część składowa logiki Arystotelesa.

■

Inteligencja – zdolność rozumienia otaczających sytuacji i znajdowania na nie właściwych, celowych reakcji; zdolność rozumienia w ogóle, bystrość, pojętność.

■

Analiza – myślowe, pojęciowe wyodrębnienie cech, części lub składników badanego zjawiska lub przedmiotu, badanie cech elementów lub struktury czegoś oraz zachodzących między nimi związków.

■

Cały problem w tym, że w realu analityka dalece nie może wszystkiego, a to, co może, to wyłącznie przy dużym, determinującym udziale człowieka. Dlatego właśnie norma nazywa tę technologię analizą zawartości wizji i definiuje następująco: analiza żywych lub zapisanych obrazów telewizyjnych w celu wykrycia działań, zdarzeń lub wzorów zachowań określonych w wymaganiach użytkowych.

Definicja normatywna zawiera jedno bardzo istotne stwierdzenie: określonych w wymaganiach użytkowych. Co ono oznacza w praktyce? Ano właśnie ten determinujący udział człowieka, o którym powiedziałem przed chwilą.

Po pierwsze, człowiek (użytkownik) musi najpierw sam określić owe działania, zdarzenia lub zachowania, które mają zostać wykryte, jako odstępstwa, zdarzenia niepożądane. Potem (projektant) musi wybrać właściwe rozwiązania.

Potem (integrator przy udziale użytkownika) musi wybrane rozwiązanie odpowiednio skonfigurować (nie ma rozwiązań plug-and-play). Wreszcie (użytkownik) musi wiedzieć, jak zinterpretować wynik pracy rozwiązania.

Aby nie być posądzonym o brak obiektywizmu przy przedstawianiu tej technologii, zacytuję charakterystycz3/2018

ne opinie, sformułowane podczas debaty panelowej nad przyszłością dozoru wizyjnego, która odbyła się podczas targów IFSEC 20163: ■ „Analityka wizji nie zdołała spełnić oczekiwań przedstawionych w przesadnej reklamie” – Simon Adcock (ATEC Fire & Security): ang. Video analytics failed to live up to the hype.

■ „W temacie analityki wizji i oprogramowań CCTV postawiono pytanie: ‘Czy to naprawdę działa?’” (ang. On the subject of video analytics and CCTV software the question was posed: „Does it really work?”).

■ „Analityka była nad-sprzedawana i nie-wykorzystywana.

Może ona być skomplikowana do zainstalowania. Zrób ją prostą i niezawodną (trochę jak samo-kalibrującą się) i będzie fruwać. Rynek analityki biznesowej może być ekscytującą szansą” – Atul Rajput (Axis Communications): ang. Analytics has been over-sold and under-utilised. It can be complex to install. Make it simple and reliable (some now self-calibrate) and it will fly. The business intelligence market could be an exciting opportunity.

■ „Będziemy coraz bardziej (coraz lepiej) widzieć obrazy, ale nie uciekniemy od operatorów” – Stuart Rawling (Pelco): ang. We will see ever-more images, but we won’t get away from operators.

Odpowiedź na pytanie postawione na początku tej części prelekcji jest negatywna – inteligentna analityka wizji nie jest inteligentna. Analiza zawartości wizji też nie jest, ale przynajmniej nie stwarza tego złudzenia, że jest.

A w konkluzji zagadnienia Dozór w czasie rzeczywistym – człowiek vs. maszyna można powiedzieć, że technologia analizy zawartości wizji, choćby nie wiadomo jak „inteligentna” i choćby nie wiadomo jak „analityczna”, nie będzie substytutem dla świadomego swojej roli użytkownika systemu zabezpieczeń i wyszkolonego operatora podejmującego decyzje na bazie wiedzy, rozumowania oraz doświadczenia.

A przynajmniej nie jest takim substytutem obecnie. Analiza zawartości wizji, jak i zresztą cały system dozoru wizyjnego, zachowa się tak, jak została zaplanowana, zaprojektowana i zrealizowana. Im więcej pracy włoży użytkownik w przemyślenie celu (zaplanowanie) dozoru wizyjnego (a potem projektant w dobór urządzeń do systemu, a integrator w jego konfigurację), tym lepsze otrzyma rezultaty z pracy zrealizowanego dozoru wizyjnego i samej „analityki”.

“Video Analytics has Been Over-sold and Underused”: The Future of Video Surveillance Panel Debate, https://www.ifsecglobal.com/video-analytics-over-sold-future-video-surveillance-panel-debate/ 3

Waldemar WIĘCKOWSKI Wykładowca Ośrodka Szkoleniowego PISA, członek Kolegium Redakcyjnego SEC&AS

39

SEC & TECH

SZTUCZNA INTELIGENCJA W SYSTEMACH DOZORU WIZYJNEGO Łukasz LIK

Z

e względu na aktualne zagrożenia użytkownicy potrzebują oglądać i rejestrować obraz z coraz większej liczby miejsc. Czyli coraz więcej danych jest gromadzonych w systemach telewizyjnych.

Jednocześnie ze względu na wysokie koszty pracy operatorów oczekuje się od nich, aby obsługiwali coraz większą liczbę kamer. Niestety wydajność operatorów nie nadąża za potrzebami, jakie stawiają systemom dozoru wizyjnego aktualne wyzwania. Aby umożliwić operatorom obsługiwanie coraz większej liczby kamer, trzeba sięgać po inteligentne rozwiązania, umożliwiające szybszą i skuteczniejszą analizę obrazów.

Zamawiający nowe systemy dozoru wizyjnego oczekują m.in. tego, iż technologie stosowane w tych systemach umożliwią im znacznie więcej niż rejestrację obrazu, wykrywanie ruchu, śledzenie obiektów czy zgrywanie materiału wizyjnego post factum.

Wykorzystanie najnowszych rozwiązań powinno gwarantować ograniczenie liczby operatorów, czyli tzw. kosztów osobowych, wykrywanie nieprawidłowych zachowań obiektów znajdujących się w polu widzenia kamer oraz krótszy czas potrzebny na przeszukiwanie nagrań. Zauważalną tendencją jest chęć przechodzenia od alarmowania po wykryciu zdarzenia do sygnalizacji w jego trakcie, a nawet przed jego wystąpieniem – czyli tzw. przewidywanie incydentów. Zaspokojenie tych oczekiwań wymaga zastosowania zaawansowanych technologii, związanych z tzw. sztuczną inteligencją (AI)1. Inteligentne funkcje analityki wizyjnej są dostępne od wielu lat, jednak wyniki ich zastosowania pozostawiały z reguły wiele do życzenia. Dopiero wprowadzenie technologii nowej generacji, opartych na sztucznej inteligencji, takich jak deep learning (głębokie uczenie), otwiera nowe, realne możliwości zastosowania skutecznej analizy obrazów (rys. 1).

W tradycyjnych algorytmach analizy obrazu często były pomijane bardziej abstrakcyjne dla człowieka cechy, które są trudniejsze do opisania. Na poziomie uczenia maszynowego to człowiek musiał dokonywać 1

40

AI – ang. artificial intelligence.

wyboru cech, dlatego algorytmy te działały prawidłowo tylko w ściśle określonych warunkach. Niekiedy prawie niezauważalne zmiany, takie jak: niższa jakość obrazu, spowodowana np. przez niewielkie zaszumienie, zmiana zawartości kilku pikseli obrazu, gra świateł czy większa dynamika sceny, powodowały obniżenie jakości rozpoznawania. Czy jest więc możliwe, by to maszyny same określały pewne „abstrakcyjne” cechy obiektu, pomocne w jego klasyfikacji i rozpoznaniu?

Tak, to jest właśnie cel stosowania sztuczniej inteligencji na poziomie głębokiego uczenia. Inspiracją dla technologii głębokiego uczenia jest budowa mózgu człowieka. Wielowarstwowa sieć neuronowa mózgu składa się z miliardów wzajemnie połączonych neuronów. Głębokie uczenie symuluje taką strukturę, wykorzystując tzw. sztuczną sieć neuronową, w której każdy sztuczny neuron to mały „program”, ściśle skomunikowany z innymi neuronowymi „programami”, tworząc kolejne warstwy. Te wielowarstwowe sieci mogą zbierać informacje i wykonywać odpowiednie działania, przede wszystkim automatyczną ekstrakcję i reprezentację cech (wzorców) występujących w danych uczących sieć, m.in. rozpoznawać twarze, marki pojazdów, gatunki zwierząt czy też zdarzenia, np. upadek.

Podobnie jak mózg człowieka jest podzielony na obszary odpowiadające za pewne funkcje życiowe, tak w sztucznych sieciach neuronowych występują warstwy odpowiadające za określone zadania. W przy-

Sztuczna Inteligencja (AI) Uczenie Maszynowe (Machine Learning) Głębokie Uczenie (Deep Learning)

▌ Rys. 1. Generacje sztucznej inteligencji (AI)

SEC&AS

SYSTEMY DOZORU WIZYJNEGO

padku nowych algorytmów nie ma potrzeby „ręcznego” wyboru wzorców i cech potrzebnych do realizacji klasyfikacji elementów obrazu. Proces ten jest zautomatyzowany i opiera się na następujących przesłankach ogólnych: wykrywanie obiektów, identyfikowanie obiektów, wykrywanie ruchu obiektów i śledzenie ruchu obiektów. Można powiedzieć, że głębokie uczenie jest oparte na algorytmach do samodzielnego odseparowania wzorców czy cech. W ten sposób można wyodrębnić jak najwięcej elementów rozpoznawanego celu, które są czasami trudne lub niemożliwe do opisania. Dzisiejsze algorytmy głębokiego uczenia mają bardzo złożoną strukturę, a warstw mogą być nawet setki, co pozwala na przetwarzanie dużych ilości danych, np. w celu przeprowadzenia skomplikowanej klasyfikacji. Dane są analizowane warstwa po warstwie – im wyższy poziom warstwy, tym szczegółowe cechy są bardziej dostrzegane i analizowane – od początkowego zrozumienia po dokładne rozpoznanie obiektu.

Jedną z najbardziej bezpośrednich korzyści, jakie mogą zapewnić algorytmy głębokiego uczenia, jest osiągnięcie porównywalnej lub nawet lepszej niż w przypadku człowieka dokładności rozpoznawania wzorców oraz możliwości klasyfikacji i rozpoznawania bardzo dużej liczby cech. Technologie związane z głębokim uczeniem wkraczają na dobre do systemów zabezpieczeń. Stosując te algorytmy, można wzbogacić system dozoru wizyjnego o: rozpoznawanie twarzy, rozpoznawanie marek i typów pojazdów, wykrywanie cech ciała człowieka (np. płeć, wiek), analizowanie zachowania tłumu, śledzenie wielu celów jednocześnie itp. Jest to możliwe właśnie dzięki analityce wizyjnej opartej na głębokim uczeniu. Wszystkie inteligentne funkcje analizy wizji wymagają odpowiednich urządzeń, począwszy od „inteligentnych” kamer, które w mniejszych aplikacjach mogą już same, bez użycia zasobów serwerów wykonywać zaawansowaną ana3/2018

lizę. W dużych aplikacjach wstępna obróbka danych, realizowana w „inteligentnych” kamerach, odciąża serwery, które dzięki temu mogą obsługiwać większą liczbę kamer.

Aktualnie algorytmy głębokiego uczenia realizują w „przeszłości”, czyli w trakcie analizy nagrań post factum, zadania takie jak: wyszukiwanie obiektów, ich aktywności i „zachowań” oraz w „teraźniejszości”, poczynając od znanej od dawna detekcji i śledzenia ruchu, poprzez rozpoznawanie obiektów, do rozpoznawania ich aktywności i „zachowania”. Niech puentą artykułu, omawiającego sztuczną inteligencję w systemach dozoru wizyjnego, będzie wypowiedź przedstawiciela Hikvision w trakcie ubiegłorocznych targów IFSEC 2017: „Sztuczna inteligencja jest już wbudowywana do wielu urządzeń systemów dozoru wizyjnego. Dotychczas stosowana analityka wykrywa zdarzenie po jego wystąpieniu.

W założeniu ma przewidywać zdarzenia, zanim wystąpią.

To jest kierunek, w którym będzie dążyć się przy tworzeniu przyszłych systemów zabezpieczeń”.

Łukasz LIK

Od redakcji: Absolwent Politechniki Białostockiej na Wydziale Elektrycznym. Związany z branżą zabezpieczeń od 7 lat.

W 2014 r. rozpoczął pracę w Hikvision Poland, obecnie pełni funkcję dyrektora ds. technicznych. Specjalizuje się w projektowaniu i wdrożeniach systemów zabezpieczeń. Prowadzi liczne szkolenia techniczne, uczestniczy w wielu konferencjach branżowych.

41

SEC & EDU

TERMOWIZJA W OCHRONIE PERYMETRYCZNEJ Jak zobaczyć więcej nawet w trudnych warunkach

Jakub SOBEK

W

czasie wykładu zwrócono uwagę na następujące zagadnienia:

Jak działa i co potrafi kamera termowizyjna?

Czy technologia termowizyjna może poprawić skuteczność algorytmów analizy wizji?

■ ■

Pośród gwaru rozmów branżowych w czasie Securexu wraz z grupą ekspertów dydaktycznych PISA podjęliśmy się zadania przybliżenia gościom targowym wybranych tematów z naszych kursów.

W trakcie tego niedługiego wystąpienia chciałem wprowadzić słuchaczy w interesujący świat termowizji. Dodatkowo oceniając przy tym, czy technologia termowizyjna może być skutecznie wykorzystana w połączeniu z algorytmami analizy obrazu. Zastosowanie analityki wizyjnej, jak również coraz częściej sztucznej inteligencji, prowadzi do poszukiwania połączeń z innymi technologiami niż tradycyjne kamery światła widzialnego.

Choć termowizja na rynku komercyjnym obecna jest od wielu lat, to nadal niewiele osób miało okazję wykorzystywać ją na co dzień. Wykład rozpocząłem zatem od przybliżenia kilku istotnych właściwości 42

fizycznych kamer termowizyjnych. Dopiero kiedy uświadomimy sobie, jak działa taka kamera, można przejść do rozważań, czy uzyskany w ten sposób obraz będzie miał zastosowanie w systemach analizy wizji i czy rzeczywiście takie kamery mogą okazać się skuteczniejsze od rozwiązań tradycyjnych.

Poszczególne zagadnienia fizyki działania kamer, ze względu na krótką formę prelekcji, były omawiane hasłowo, więc w takiej formie powrócę do nich w tym artykule.

WIDZENIE WE MGLE

O ile tradycyjna kamera daje obraz dobrej jakości w sprzyjających warunkach pogodowych, o tyle kiedy pojawia się mgła, przestaje widzieć praktycznie cokolwiek. Trzeba zauważyć, że coraz częściej systemy zabezpieczania technicznego oparte są na samych kamerach, co sprawia, że gdy tylko pojawi się mgła, to system przestaje działać i zarówno operator systemu wizyjnego, jak i system analizy wizji stają się ślepi.

Kamera termowizyjna potrafi widzieć w zupełnej ciemności. Nie potrzebuje żadnego światła do stworzenia obrazu. W momencie kiedy pojawia się lekka SEC&AS

WYKŁAD PISA – SECUREX 2018

▌ Rys. 1. Widzenie we mgle – po lewej kamera tradycyjna, po prawej kamera termowizyjna

mgła, deszcz czy śnieg, kamera nadal widzi. Może jednak dojść do skrócenia efektywnego zakresu działania takiej kamery, choć i tak daje ona obraz znacznie lepszej jakości niż kamera światła widzialnego. Dlatego jeśli na etapie projektowania założy się pewną nadmiarowość w stosunku do dystansu pracy kamer, to nawet gdy pojawia się mgła, system analizy obrazu może działać skutecznie w sposób nieprzerwany.

Wilgotne powietrze zwiększa współczynnik tłumienia atmosferycznego, blokując w pewnym stopniu podczerwień emitowaną od przedmiotów w kierunku kamery. Nawet dla wprawnego obserwatora obraz z kamery termowizyjnej wygląda inaczej zimą i latem.

Ma na to wpływ wyższa wilgotność powietrza latem niż zimą. Zatem skuteczny zasięg działania kamery termowizyjnej jest nieco większy zazwyczaj zimą. Do tego o tej porze roku kontrast termiczny pomiędzy zimnym tłem a cieplejszym obiektem jest znacznie wyższy. Ma to również wpływ na subiektywną ocenę uzyskiwanego obrazu.

To, jak daleko kamera termowizyjna będzie widziała we mgle, zależy od kondensacji mgły oraz klimatu, np. tropikalnego, arktycznego czy pustynnego. Trudno zatem udzielić odpowiedzi, o ile spada efektywny zasięg działania kamery termowizyjnej we mgle. Wiadomo natomiast, że jest ona nieocenioną pomocą w trudnych warunkach atmosferycznych. Właśnie z tego powodu od wielu lat kamery tego typu wykorzystywane są przez wojsko, aby móc operować w każdej

sytuacji. Warto też przypomnieć, że pierwsze kamery termowizyjne były wykorzystywane na statkach, aby ułatwić wpłynięcie do portu, właśnie w momencie gdy pojawiała się mgła.

ZŁE WARUNKI OŚWIETLENIOWE

Silna mgła to nie jedyny problem, jaki mogą napotkać tradycyjne kamery. Są jeszcze inne czynniki, które mogą sprawić, że uzyskiwany z kamery obraz będzie na tyle złej jakości, że stanie się praktycznie bezużyteczny z punktu widzenia wykorzystania go w połączeniu z analizą obrazu. Mimo że światło jest niezbędne do uzyskania obrazu dobrej jakości, niejednokrotnie może ono także mieć niekorzystny wpływ na kamerę. Kiedy tradycyjna kamera zostanie skierowana w kierunku wschodnim lub zachodnim, to prędzej czy później zostanie bardzo mocno prześwietlona przez zachodzące lub wschodzące słońce. Choć w kamerach są systemy analizy sygnału wpływające na rozszerzenie dynamiki obrazu, często nie jest to jednak wystarczające i w przypadku skrajnych sytuacji zupełnie się nie sprawdza.

Wieczorem, po zachodzie słońca, oślepiające dla kamery potrafi być światło pochodzące np. z lamp ulicznych lub światła emitowane przez przejeżdżające samochody. Takie światła, które omiatają od czasu do czasu monitorowaną scenę, są niekiedy błędnie klasyfikowane i powodują wzbudzenie alarmu generowanego przez algorytm analizy wizji. Światło latarni lub innych, np. halogenowych, lamp powoduje niejed-

▌ Rys. 2. Widzenie w złych warunkach oświetleniowych – po lewej kamera tradycyjna, po prawej kamera termowizyjna

3/2018

43

SEC & EDU

▌ Rys. 3. Porównanie noktowizora (po lewej) z obrazem z kamery termowizyjnej (po prawej)

nolite oświetlenie sceny, wskutek czego intruz potrafi przejść przez chroniony obszar w sposób zupełnie niezauważony.

Kolejną sytuacją, kiedy to światło ma negatywny wpływ na pracę kamery, jest celowa działalność intruza. Często kamery są oślepiane latarkami, laserami lub innymi silnymi źródłami światła. W takich przypadkach możemy jedynie liczyć na zadziałanie alarmu sabotażowego, jeśli w taki akurat jest wyposażony dany system.

Kiedy spojrzymy natomiast na kamery termowizyjne, to wszystkie te problemy znikają. Przykładowo, kiedy wykorzystujemy niechłodzoną kamerę termowizyjną LWIR (z ang. Long Wave InfraRed), to pracuje ona w paśmie od 7 do 14 µm. Zatem wszystkie fragmenty widma elektromagnetycznego obejmujące światło widzialne dla ludzkiego oka nie są rejestrowane przez samą kamerę termowizyjną. Można więc przyjąć, że kamera zachowuje się jak filtr dolno- i górnoprzepustowy dla tych fragmentów pasma, które mogą mieć na nią negatywny wpływ. Zatem kiedy stosujemy kamerę termowizyjną, nie musimy brać pod uwagę jej orientacji w stosunku do kierunków świata, nie trzeba też przejmować się oślepianiem kamery przez inne źródła sztucznego światła.

NOKTOWIZJA TO NIE TERMOWIZJA

Często technika obrazowania noktowizyjnego mylona jest z termowizją. Już sama fizyka widzenia jest zupełnie inna w tych rozwiązaniach. Urządzenie noktowizyjne zawsze będzie widziało światło odbite.

Jako że noktowizory używane są w nocy, to bazują na świetle księżyca, gwiazd czy dodatkowych, sztucznych oświetlaczy. Zielone obrazy, które widzimy czasem w filmach lub nagraniach z zapisu operacji wojskowych, pochodzą właśnie z urządzeń noktowizyjnych.

Wada tego rozwiązania jest taka, że działa prawidłowo tylko wtedy, kiedy ilość światła jest prawidłowa.

Kiedy światła jest za mało, noktowizor nie może uzyskać obrazu, kiedy jest go zbyt dużo, bardzo szybko dochodzi do prześwietlenia obrazu, a czasem może dojść nawet do uszkodzenia samego urządzenia. Całe obrazowanie noktowizyjne jest zatem uzależnione od ilości i siły odbitego światła. Nawet kiedy uzyskiwa44

ny obraz jest wystarczająco jasny, to nie zawsze jest odpowiednio skontrastowany. Biały obiekt na jasnym tle będzie łatwy do zobaczenia, jednak ciemny obiekt poruszający się po ciemnym tle będzie słabo widoczny.

O ile o zmierzchu łatwiej odróżniać słabo skontrastowane obiekty, o tyle w pochmurną noc okaże się to znacznie trudniejsze. Co więcej, jeśli ktoś celowo zastosuje kamuflaż, aby wtopić się w tło, wówczas jego zauważenie może okazać się zupełnie niemożliwe.

W przypadku kamer termowizyjnych nie potrzeba żadnego światła do uzyskania obrazu i dodatkowo kontrast pomiędzy obiektem a tłem nie zależy od koloru tła i obiektów. Uzależniony jest on wyłącznie od różnic temperatur pomiędzy tymi obiektami. Warto tutaj zauważyć, że współczesne kamery termowizyjne potrafią zobrazować różnice temperatur na poziomie 30–50 mK (0,03–0,05°C). Jest to zatem rozwiązanie, które sprawdza się przez 24 godziny na dobę.

KAMERA Z OŚWIETLACZEM

Często jako alternatywa dla kamer termowizyjnych stosowane są kamery z oświetlaczami IR (oświetlacze bliskiej podczerwieni). Oświetlacze podczerwieni IR zlokalizowane są wokół obiektywu. Ze względu na to, że poza emisją światła podczerwonego jest też emitowana niewielka dawka światła widzialnego (widoczne jarzące się czerwone diody), oświetlacze często przyciągają przed kamerę bardzo wiele owadów. Małe owady przelatujące przed samą kamerą są bardzo silnie prześwietlane i błędnie klasyfikowane przez analizę obrazu jako obiekty zainteresowania.

Podobnie skutecznie zaburza widzenie kamery każda, nawet niewielka pajęczyna, która znajdzie się na obiektywie.

Często stosowane kamery są rozwiązaniami ekonomicznymi, z oświetlaczem niskiej jakości. W takich kamerach bardzo często kąt świecenia samego oświetlacza nie jest dostosowany do kąta widzenia kamery. W rezultacie otrzymujemy przeważnie obraz silnie prześwietlony na środku sceny i obraz mocno niedoświetlony na skrajach kadru. Musimy również pamiętać, że pojawia się, podobnie jak w technice noktowizyjnej, problem kontrastu pomiędzy tłem a obiektem. Zatem nawet jeśli oświetlimy dość doSEC&AS

WYKŁAD PISA – SECUREX 2018

▌ Rys. 4. Porównanie kamery z oświetlaczem IR (po lewej) z obrazem z kamery termowizyjnej (po prawej)

brze obserwowany teren, to zawsze różnica tonalna pomiędzy tłem a obiektem może być niewystarczająca do prawidłowego zadziałania analizy wideo.

Wszystkie te problemy w przypadku kamer termowizyjnych nie istnieją. Należy przy tej okazji zwrócić szczególną uwagę na to, że kamery z aktywnym oświetlaczem podczerwieni i kamery termowizyjne to zupełnie dwa różne rozwiązania. Wielokrotnie można usłyszeć błędne uogólnianie, polegające na nazywaniu obu rozwiązań kamerami IR. SKUTECZNA ANALIZA OBRAZU TERMOWIZYJNEGO

Skoro już wiemy, że kamera termowizyjna daje często lepszej jakości obraz niż ten z kamer światła tradycyjnego, to należy się zastanowić, czy taki obraz może być skutecznie stosowany w połączeniu z algorytmami analizy obrazu.

Obraz pochodzący z kamer termowizyjnych na warstwie jego dystrybucji nie różni się niczym od obrazu z kamer tradycyjnych. Może on być przesyłany analogowo w standardzie PAL albo NTSC, jeśli jest to kamera analogowa, lub jako strumień RTSP/ONVIF itp., jeśli jest to termowizyjna kamera IP. Często można spotkać na rynku kamery, które łączą ze sobą oba te rozwiązania.

Zatem bez względu na to, czy obraz będziemy poddawać analizie, np. na analogowym rejestratorze obrazu czy w rozwiązaniu typu VMS, to nic nie stoi na przeszkodzie, aby podłączyć do obu z nich kamery termowizyjne. Nawet jeśli producent danego algorytmu nie podaje, że jest on przystosowany do pracy z kamerami termowizyjnymi, to i tak zazwyczaj analiza obrazu działa bardzo dobrze, a niejednokrotnie znacznie lepiej niż w przypadku kamer tradycyjnych.

Kiedy budujemy system od samego początku i projektujemy go w oparciu o kamery termowizyjne, powinniśmy także wybrać algorytm przystosowany do pracy z kamerami termowizyjnymi. Często algorytmy do poprawnego zaklasyfikowania celu potrzebują nawet o połowę mniej pikseli na cel, np. wielkości człowieka, aby w prawidłowy sposób wykonać proces klasyfikacji. Pozwala to na pokrycie znacznie większego terenu za pomocą jednej kamery. Kiedy budujemy system ochrony perymetrycznej w oparciu 3/2018

o kamery światła widzialnego, to nie powinny być one rozmieszczone w odstępach większych niż 40–50 m.

Natomiast kiedy używamy kamer termowizyjnych, możemy je niejednokrotnie rozmieścić w odległości 150–200 m. Kolejnym atutem kamer termowizyjnych w połączeniu z analizą obrazu jest znaczna redukcja liczby fałszywych alarmów, spowodowanych ruchem cieni, świateł czy padającym deszczem. Wiele osób zarzuca kamerom termowizyjnym, że praktycznie nie ma możliwości rozpoznania danej osoby na podstawie obrazu. W wypadku ochrony perymetrycznej trzeba jednak wiedzieć, że podstawowym celem stawianym przed systemem jest szybka i skuteczna detekcja celu, a w przypadku pozytywnej klasyfikacji – przesłanie informacji alarmowej.

Choć zakres wykładu, ze względu na jego formę, był bardzo dużym skrótem treści przedstawianych na kursach PISA, to pozwala już w kilku fundamentalnych punktach wskazać skuteczność rozwiązań termowizyjnych. Mam nadzieję, że osoby zainteresowane tymi zagadnieniami, aby dowiedzieć się więcej na ten temat, spotkają się ze mną przy okazji kolejnych kursów albo sięgną do wcześniejszych artykułów na łamach gazety SEC&AS.

Jakub SOBEK Trener techniczny Linc Polska, pracownik dydaktyczny Ośrodka Szkoleniowego PISA Od redakcji: Absolwent Politechniki Poznańskiej na Wydziale Robotyki i Automatyki, specjalność: Systemy wizyjne i multimedialne. Autor w swojej pracy naukowej zajmował się m.in. implementacją algorytmu SWIFT do rozpoznawania odcisków palców. Po studiach rozpoczął pracę w firmie Linc Polska, na stanowisku trenera technicznego. W 2012 r. zdał egzamin trenera technicznego MOBOTIX. Do dziś jest jedynym certyfikowanym trenerem MOBOTIX w Polsce. Posiada także certyfikat trenera rozwiązań FLIR Security Products. Od 2015 r. jest pracownikiem dydaktycznym Polskiej Izby Systemów Alarmowych, gdzie na kursie Zewnętrzne systemy zabezpieczeń prowadzi wykład nt. termowizji oraz jej wykorzystania w zewnętrznych systemach zabezpieczeń.

45

SEC & EDU

DO CZEGO SĄ POTRZEBNE SYSTEMY OCHRONY ZEWNĘTRZNEJ? Podstawowe problemy prawne i techniczne stosowania systemów ochrony zewnętrznej Krzysztof CICHULSKI

W

czasie wykładu zwrócono uwagę na następujące zagadnienia:

Do czego są potrzebne systemy ochrony zewnętrznej?

■ Dlaczego użytkownicy narzekają na systemy ochrony zewnętrznej?

■ Krótki poradnik przezornego instalatora systemów ochrony zewnętrznej.

■

Systemy ochrony zewnętrznej, czyli zewnętrzne systemy zabezpieczeń, to temat bardzo chwytliwy w środowisku instalatorów.

Urządzenia są drogie, podobnie jak wykonanie instalacji, a wydaje się, że każdy instalator może coś takiego zrobić. Nic bardziej mylnego. Sprawa komplikuje się od samego początku. Czy w ogóle prawo wymaga, żeby na jakimkolwiek obiekcie były zainstalowane systemy ochrony zewnętrznej, czy zależy to tylko od woli użytkownika? Jakie normy muszą być spełnione przez czujki stosowane w systemach ochrony zewnętrznej? Czy w ogóle są jakieś normy dotyczące tych systemów? I w końcu, jakich błędów należy uniknąć podczas instalacji, aby użytkownik był zadowolony z zakupionego systemu, a nie żeby system mu przeszkadzał?

DO CZEGO SĄ POTRZEBNE SYSTEMY OCHRONY ZEWNĘTRZNEJ?

W obiektach należących do Ministerstwa Obrony Narodowej obowiązują dwa dokumenty, które wskazują na konieczność stosowania zewnętrznych systemów zabezpieczeń – Instrukcja o ochronie obiektów wojskowych (Sygn. Szt. Gen. 1686/2017, klauzula ZASTRZEŻONE) oraz Norma Obronna (NO-04-A004 Obiekty wojskowe. Systemy alarmowe. Część 4. Wymagania dotyczące urządzeń zewnętrznych). Zgodnie z zawartymi w nich wymaganiami zewnętrzne urządzenia alarmowe instaluje się w strefie ochrony zewnętrznej bezpośredniej („obszar o szerokości 15 m, bezpośrednio przyległy do poszczególnych magazynów, budyn46

ków w obiekcie wojskowym”) oraz w strefie ochrony zewnętrznej obwodowej („obszar znajdujący się pomiędzy zewnętrznym i wewnętrznym ogrodzeniem obiektu wojskowego”).

W przypadku obiektów cywilnych sytuacja już nie jest tak prosta. Dotyczy ich norma PN-EN 50131-1:2009 Systemy alarmowe. Systemy sygnalizacji włamania i napadu. Część 1: Wymagania systemowe. Niestety, norma ta nie odnosi się w żaden sposób do zewnętrznych systemów zabezpieczeń. Wynika to z zapisów punktu 1 „zakres normy”: „W niniejszej Normie Europejskiej określono wymagania dotyczące instalowanych w budynkach systemów alarmowych sygnalizacji włamania i napadu […]. Norma nie zawiera wymagań dotyczących strony zewnętrznej1 I&HAS2”3.

Sytuacja jeszcze bardziej się komplikuje w przypadku obiektów infrastruktury krytycznej. Dotyczą ich dwa akty prawne: ustawa z dn. 22 czerwca 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz.U. 1997, nr 114, poz. 740 z późn. zm.) oraz ustawa z dn. 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. 2007, nr 89, poz. 590 z późn. zm.)

W art. 5 pkt 1 ustawy o ochronie osób i mienia napisano: „Obszary, obiekty, urządzenia i transporty 1 Polskie tłumaczenie może wprowadzać w błąd poprzez swoją wieloznaczność. W wersji oryginalnej zastosowano jednoznaczny zwrot „exterior I&HAS” – zewnętrzne systemy sygnalizacji włamania i napadu [przyp. red.].

2 I&HAS (ang. Intrusion&Hold-up Alarm System) – SSWiN, czyli System Sygnalizacji Włamania i Napadu [przyp. autora].

3 Stwierdzenie autora jest pewnym, acz dopuszczalnym uproszczeniem, ponieważ z jednej strony, prawdziwe jest cytowane zastrzeżenie, z drugiej strony, przywołana norma definiuje klasy środowiskowe: III – Środowisko zewnętrzne osłonięte przed ekstremalnymi warunkami środowiskowymi i IV – Środowisko zewnętrzne ogólne, czyli nie zamyka na przyszłość możliwości tworzenia norm dotyczących urządzeń (czujek) pracujących na zewnątrz budynków [przyp. red.].

SEC&AS

WYKŁAD PISA – SECUREX 2018

ważne dla obronności, interesu gospodarczego państwa, bezpieczeństwa publicznego i innych ważnych interesów państwa podlegają obowiązkowej ochronie przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne lub odpowiednie zabezpieczenie techniczne”. Istotne jest słowo „lub”, z użycia którego wynika, że nie ma obowiązku wykorzystywania zabezpieczeń technicznych. Równie dobrze właściciel obiektu może wynająć „firmę ochroniarską”, aby spełnić wymogi ustawy.

Zgodnie z art. 5 pkt 5 tej samej ustawy: „Wojewodowie prowadzą ewidencję obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie, znajdujących się na terenie województwa. Ewidencja ma charakter poufny”. Warto zwrócić uwagę, że obecnie nie jest już wymagana koncesja MSWiA na działalność ochrony osób i mienia, realizowanych w formie zabezpieczenia technicznego polegającego na montażu elektronicznych urządzeń i systemów alarmowych, pod warunkiem że systemy te nie będą instalowane na terenie obiektów znajdujących się w ewidencji wojewody, o której wspomniano powyżej. Jeśli wykonawca chce wykonać elektroniczny system ochrony mienia na takim obiekcie, to musi posiadać koncesję!

Zgodnie z ustawą o zarządzaniu kryzysowym infrastruktura krytyczna jest zdefiniowana jako systemy: zaopatrzenia w energię, surowce energetyczne i paliwa, łączności, sieci teleinformatycznych, finansowe, zaopatrzenia w żywność itd. Pełną listę można znaleźć w art. 3 pkt 2 wspomnianej ustawy. Artykuł 10 powołał Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, które zostało zobligowane do przygotowania Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej. Program podlega aktualizacji nie rzadziej niż raz na dwa lata i jest przyjmowany przez Radę Ministrów.

Dyrektor Rządowego Centrum Bezpieczeństwa sporządza jednolity wykaz obiektów, instalacji, urządzeń i usług wchodzących w skład infrastruktury krytycznej 3/2018

z podziałem na systemy. Wykaz ma charakter niejawny! Jest to już drugi, obok wspomnianych wcześniej ewidencji obiektów podlegających obowiązkowej ochronie prowadzonych przez wojewodów, wykaz obiektów szczególnie ważnych dla interesu i bezpieczeństwa państwa.

Rządowe Centrum Bezpieczeństwa oprócz Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej przygotowało załącznik nr 1: „Standardy służące zapewnieniu sprawnego funkcjonowania infrastruktury krytycznej – dobre praktyki i rekomendacje”.

„Potencjalny intruz powinien być wykryty jak najwcześniej, dlatego systemem SWiN powinna być objęta graniczna linia ogrodzenia (strefa ochrony obwodowej) oraz wejścia/wyjścia i bramy wjazdowe/ wyjazdowe dla pojazdów (dla każdego elementu oddzielnie) oraz wybrane pomieszczenia i budynki znajdujące się wewnątrz stref ochrony”.

NPOIK, załącznik nr 1 W dokumencie tym wspomina się, że techniczne środki zapewnienia bezpieczeństwa fizycznego to m.in. system sygnalizacji włamania i napadu (SSWiN), wykorzystujący, wśród innych, urządzenia wykrywające ingerencje w ogrodzenie. Co więcej, znalazło się w tym dokumencie następujące sformułowanie: „Potencjalny intruz powinien być wykryty jak najwcześniej, dlatego systemem SWiN powinna być objęta graniczna linia ogrodzenia (strefa ochrony obwodowej) oraz wejścia/wyjścia i bramy wjazdowe/wyjazdowe dla pojazdów (dla każdego elementu oddzielnie) oraz wybrane pomieszczenia i budynki znajdujące się 47

SEC & EDU wewnątrz stref ochrony”. Mamy więc w końcu wymóg zastosowania systemów ochrony zewnętrznej w obiektach IK! Aby jednak nie popaść w nadmierny entuzjazm, warto przytoczyć fragment z Narodowego Programu Infrastruktury Krytycznej: „Starając się zachować równowagę pomiędzy władczym oddziaływaniem państwa a wydatkami niezbędnymi do poprawy bezpieczeństwa IK, ustawa o zarządzaniu kryzysowym nie przewiduje sankcji za niedopełnienie obowiązków w niej określonych, jak również nie przewiduje wsparcia budżetowego operatorów IK”. Dobra wiadomość dla właścicieli obiektów. „Ochroniarz” w klapkach wystarczy!

DLACZEGO UŻYTKOWNICY NARZEKAJĄ NA SYSTEMY OCHRONY ZEWNĘTRZNEJ?

Jest to pytanie, na które nie ma jednoznacznej odpowiedzi, ponieważ składa się na nią wiele elementów.

Po pierwsze, brak aktów prawnych i normatywnych dotyczących zewnętrznych systemów zabezpieczeń. Powoduje to brak możliwości określenia jasnych i prostych wymagań w stosunku do urządzeń i systemów, jakie mają zostać użyte do budowy systemu ochrony zewnętrznej.

Po drugie, niewystarczający jest poziom wiedzy i doświadczenia użytkowników na temat systemów ochrony zewnętrznej. Powoduje to sytuację, w której do konkretnego rozwiązania użytkownik przekonywany jest przez handlowca, a nie przez inżyniera.

Po trzecie, bardzo słabe jest przygotowanie samych projektantów i wykonawców elektronicznych systemów ochrony, a w szczególności systemów instalowanych na zewnątrz budynków. Pisał o tym w pierwszym numerze niniejszego czasopisma Andrzej Tomczak, w artykule Podstawy zabezpieczania obiektów infrastruktury krytycznej4. Zainteresowanych odsyłam do wspomnianego tekstu.

KRÓTKI PORADNIK PRZEZORNEGO INSTALATORA SYSTEMÓW OCHRONY ZEWNĘTRZNEJ

Oto jakie są najczęstsze błędy popełniane przez projektantów i instalatorów: 1. Brak analizy zagrożeń jako podstawy do stworzenia założeń dla dokumentacji projektowej zewnętrznych systemów zabezpieczeń – w konsekwencji system ochrony zewnętrznej często nie pasuje do obiektu i systemu bezpieczeństwa obiektu. Sposób działania nie jest uzgodniony ze służbami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo obiektu i system bardziej przeszkadza, niż pomaga.

2. Nieprawidłowy dobór czujek do ochrony konkretnych obiektów – nie każdy system będzie się idealnie sprawdzał w każdej lokalizacji, pomimo że handlowcy będą mówili coś innego.

3. Nieprawidłowa instalacja czujki – nawet najlepsza czujka zainstalowana w niewłaściwy sposób nie wykryje potencjalnego intruza lub będzie powodowała nadmierną liczbę fałszywych alarmów.

4. Nieprawidłowo zaprojektowany i wykonany system zasilania prowadzi do zasilania czujek napięciem poniżej A. Tomczak: Podstawy zabezpieczania obiektów infrastruktury krytycznej. SEC&AS, nr 1/2017, s. 66.

4

48

Fot. East News

wartości znamionowej, a w konsekwencji do niestabilnej pracy i generowania fałszywych alarmów.

5. Nieprawidłowo zaprojektowany i wykonany system transmisji sygnału od czujki do centrali lub do systemu monitorowania – jest to konsekwencją nieznajomości praw fizyki, podstaw teletransmisji i podstaw teorii tworzenia sieci teleinformatycznych.

6. Brak lub nieprawidłowo wykonana ochrona przeciwprzepięciowa – zastosowanie urządzeń ochrony przeciwprzepięciowej i uziemienia oraz prawidłowe połączenie ekranów kabli jest jednym z najistotniejszych elementów instalacji. Nieprawidłowo wykonana ochrona przeciwprzepięciowa to zakłócenia lub uszkodzenia urządzeń na skutek przepięcia.

7. Nieprawidłowa konserwacja zainstalowanych urządzeń, a bardzo często nawet brak jakiejkolwiek konserwacji – instalator często zapomina podać w warunkach gwarancji, że w celu zachowania prawidłowej pracy urządzeń konieczna jest cykliczna konserwacja i stałe utrzymanie w dobrym stanie obszaru, który obejmuje strefa detekcji (przycinanie roślin, naprawianie uszkodzonego ogrodzenia itp.). Zgodnie z Normą Obronną konserwacja powinna być prowadzona nie rzadziej niż co 6 miesięcy (NO-04-004-8: Obiekty wojskowe. Systemy alarmowe.

Część 8. Eksploatacja, pkt 2.2). W przypadku obiektów cywilnych zaleca się konserwowanie urządzeń zgodnie ze wskazówkami producenta (Specyfikacja techniczna PKN-CLC/TS50131-7: Systemy alarmowe. Systemy sygnalizacji włamania i napadu. Część 7. Wytyczne stosowania, załącznik J).

Krzysztof CICHULSKI Ekspert i pracownik dydaktyczny Polskiej Izby Systemów Alarmowych, członek Kolegium Redakcyjnego SEC&AS

SEC&AS

WYKŁAD PISA – SECUREX 2018

INTEGRACJA SYSTEMÓW – JAK UZYSKAĆ KOMFORT ZAMIAST KOSZMARU

Integracja jako przedmiot projektu, a nie hasło Dariusz OKRASA

W

czasie wykładu zwrócono uwagę na następujące zagadnienia:

Integracja jako przedmiot projektu, a nie hasło.

Po co integrować?

■ Co i jak integrować?

■ ■

Słowo „integracja” pojawia się w wielu opisach i wymaganiach dotyczących elektronicznych systemów instalowanych w budynkach. Wymóg integracji dotyczy zazwyczaj nie tylko systemów automatyki budynkowej, ale także systemów przeciwpożarowych oraz systemów zabezpieczeń technicznych. Celem jest oczywiście ułatwienie bieżącej obsługi i raportowania, umożliwienie automatycznych działań wywoływanych przez określone zdarzenia oraz praca systemów według skonfigurowanych wcześniej scenariuszy i harmonogramów.

Kluczową kwestią jest przy tym precyzyjne określenie zakresu integracji, która powinna wynikać z rzeczywistych potrzeb. Możliwe jest stworzenie systemu, w którym wszystkie zintegrowane podsystemy w budynku podłączone są do jednego serwera centralnego i dostępne są dowolne interakcje pomiędzy wszystkimi urządzeniami takiego systemu. Jest to rozwiązanie bardzo kuszące w czasie przygotowywania inwestycji, bo jest proste logicznie i łatwe do opisania przy opracowywaniu wymagań. W praktyce takie systemy okazują się skomplikowane w eksploatacji, a stosunek ich funkcjonalności do ceny bardzo odbiega od rozwiązań optymalnych.

Najbardziej oczywistą strukturę systemu, prowadzącą do rozwiązania, w którym informacje ze wszystkich podsystemów są zbierane w jednym miejscu, a następnie i tak w większości rozdzielane według źródła ich pochodzenia, pokazano na rys. 1.

3/2018

Systemy, które najczęściej podlegają integracji: ■ System Sygnalizacji Włamania i Napadu (SSWiN) – ang. Intrusion & Holdup Alarm System (I&HAS), ■ System Kontroli Dostępu (SKD) − ang. Access Control System (ACS), ■ System Dozoru Wizyjnego (SDW) − ang.

Video Surveillance System (VSS), ■ System Automatyki Budynkowej (SAB) − ang. Building Automation System (BAS), ■ Stałe Urządzenia Gaśnicze (SUG), ■ System Automatyki Pożarowej (SAP).

Systemy zintegrowane mają następujące nazwy (wybór): ■ Zarządzanie Informacją Bezpieczeństwa Fizycznego (ZIBF) − ang. Physical Security Information Management (PSIM), ■ Zintegrowany System Zabezpieczeń (ZSZ) − ang. Security Management System (SMS), ■ System Integracyjny Urządzeń Przeciwpożarowych (SIUP).

Inne skróty: ■ Pomieszczenie Obsługi Urządzeń Przeciwpożarowych (POUP) W celu prawidłowego ukierunkowania sposobu podejścia do integracji wystarczy zadać kilka pytań: ■ Czy kiedykolwiek pracownikom ochrony będzie potrzebna informacja o temperaturze wody lodowej lub o konieczności wymiany filtrów powietrza nawiewanego do budynku?

49

SEC & EDU

▌ Rys. 1. Uniwersalna struktura systemu zintegrowanego

Czy kiedykolwiek w systemie sygnalizacji pożaru będzie wykorzystana informacja o stanie zapełnienia dysków rejestratora wizyjnego?

■ Czy kiedykolwiek inżynierowi HVAC1 będzie potrzebna informacja o uszkodzeniu ręcznego ostrzegacza pożarowego?

Odpowiedzi na te pytania są oczywiście przeczące.

Po co w takim razie integrować? Bo można zadać też inne pytania: ■ Czy w systemie automatyki może być wykorzystana informacja o wykryciu zagrożenia pożarowego?

■ Czy w systemie ochrony przeciwpożarowej jest potrzebna informacja o zablokowaniu przejścia ewakuacyjnego?

■ Czy pracownikowi ochrony będzie przydatna informacja o spadku temperatury poniżej zera wewnątrz budynku?

Odpowiedzi na te pytania są oczywiście twierdzące, co dowodzi, że integracja jest potrzebna. Kluczem do sukcesu jest zaprojektowanie integracji tak, aby dopasować ją do rzeczywistych potrzeb, zamiast integrować „wszystko ze wszystkim”.

Projektowanie powinno rozpocząć się od przeprowadzenia analizy funkcjonalnej obiektu, która pozwoli na stworzenie wstępnej listy informacji (zakresu danych) istotnych dla działania innych podsystemów oraz koniecznych do wywołania zaplanowanych interakcji.

Następnym etapem jest opracowanie wymagań użytkowych, które będą zawierać: ■ cel i funkcję wszystkich interakcji pomiędzy integrowanymi podsystemami, ■ listę informacji wrażliwych, których udostępnianie musi być ograniczone lub niemożliwe, ■

HVAC (ang. Heating, Ventilation, Air Conditioning) – ogrzewanie, wentylacja, klimatyzacja.

1

50

sposób działania i obsługa w przypadku awarii lub braku łączności/informacji, ■ priorytety działania przy zdarzeniach masowych, ■ sposób i czas przechowywania zarejestrowanych zdarzeń, ■ procedury i sposób reakcji operatorów na zdarzenia, ■ wymagania dotyczące testowania i konserwacji.

Dopiero na podstawie wymagań użytkowych można opracować koncepcję, zawierającą: opis sposobu obsługi, funkcje poszczególnych stacji operatorskich, algorytmy działań automatycznych, sposób wymiany poszczególnych informacji pomiędzy podsystemami oraz organizację i strukturę połączeń fizycznych i logicznych. W ramach wymagań użytkowych należy przeprowadzić także analizę ryzyka, istotną z uwagi na konieczność potwierdzenia, że każdy z podsystemów alarmowych będzie prawidłowo pełnił swoją funkcję jako część systemu zintegrowanego.

Końcowym krokiem jest projekt techniczny, wykonywany na podstawie koncepcji. Na tym etapie powinno być dobrane oprogramowanie i platforma sprzętowa urządzeń integrujących oraz sposobów wymiany informacji pomiędzy podsystemami, w tym: konkretne interfejsy, wspólne protokoły komunikacyjne, konwertery protokołów itp.

Przedstawiony wyżej sposób projektowania prowadzi najczęściej do struktury pokazanej na rys. 2., która różni się od uniwersalnego rozwiązania, pokazanego na rys. 1. Takie zoptymalizowane rozwiązanie jest zazwyczaj znacznie tańsze i łatwiejsze do wdrożenia z uwagi na ograniczoną liczbę problemów komunikacyjnych.

Podczas projektowania systemów zintegrowanych należy także pamiętać o wprowadzonej w ubiegłym roku Polskiej Normy PN-EN 50398-1:2017-10 (wersja angielska) Systemy alarmowe. Systemy łączone i zinte■

SEC&AS

WYKŁAD PISA – SECUREX 2018

▌ Rys. 2. Zoptymalizowana struktura systemu zintegrowanego

growane – Część 1: Wymagania ogólne. Zgodnie z nazwą zawiera ona wymagania ogólne, ale także opisuje różne Typy komunikacji (1–4) oraz Klasy centralnych urządzeń sterujących (1–3), stosowane w celu integracji różnych systemów.

Najprostsza komunikacja, opisana w normie jako Typ 1., polega na jednokierunkowym przekazywaniu komunikatów lub sygnałów z jednego systemu do drugiego bez monitorowania łącza. Oznacza to, że nawet pojedyncze połączenie binarne, takie jak styki przekaźnika podłączone do wejścia bezpotencjałowego, jest traktowane przez normę jako integracja.

Oczywiście kolejne typy komunikacji przewidują rozwiązania bardziej zaawansowane, aż do Typu 4., który zakłada szyfrowaną komunikację z potwierdzeniem i monitorowaniem integralności połączenia.

Centralne urządzenia sterujące służą do informowania obsługi o stanie systemu i mogą posiadać funkcje zarządzające i sterujące. Urządzenia najniższej Klasy 1. są przeznaczone do stosowania w tej samej lokalizacji, co urządzenia sterujące każdego z integrowanych systemów. Najwyższa, 3. Klasa przeznaczona jest do stosowania w miejscach, gdzie nie są dostępne urządzenia sterujące wszystkich zintegrowanych systemów i wymagana jest redundancja. Dla każdej z klas norma określa wymagania dotyczące monitorowania pracy urządzeń i komunikacji, zasilania rezerwowego oraz redundancji i procedur postępowania w przypadku awarii.

Bardzo istotnym zapisem w tej normie jest wymóg, aby każdy z integrowanych systemów spełniał wymagania norm odpowiednich do poszczególnych systemów, a integracja nie może prowadzić do złagodzenia wymagań. Ponadto elementy wykorzystywane wspólnie przez kilka systemów powinny spełniać wymagania normatywne wszystkich wykorzystujących 3/2018

je systemów, a w przypadku różnic należy stosować wymagania najbardziej rygorystyczne.

Więcej szczegółów nt. integracji systemów przekazujemy w trakcie szkolenia organizowanego przez Ośrodek Szkoleniowy PISA: „Integracja systemów zabezpieczeń – uwarunkowania i procesy”.

Dariusz OKRASA

Od redakcji: Absolwent Wydziału Elektroniki Politechniki Warszawskiej, od 1995 r. projektant systemów zabezpieczeń technicznych, ekspert Polskiej Izby Systemów Alarmowych, wykładowca Ośrodka Szkoleniowego PISA, członek Komitetu Technicznego Nr 52 Polskiego Komitetu Normalizacyjnego, Dyrektor Zarządzający w firmie ID Electronics. Specjalizuje się w kompleksowym zabezpieczaniu obiektów, a szczególnie w optymalizacji i wdrożeniach systemów sygnalizacji włamania i napadu, identyfikacji, kontroli dostępu oraz zagadnieniach wizualizacji i zarządzania systemami zintegrowanymi. Na wniosek Polskiej Izby Systemów Alarmowych odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi i Medalem Komisji Edukacji Narodowej.

51

SEC & TECH

CZY MOŻNA SPRAWNIE I PRECYZYJNIE ZAPROJEKTOWAĆ SYSTEMY BUDYNKOWE?

P

rojektowanie systemów budynkowych jest procesem skomplikowanym, rozciągniętym w czasie oraz niepowtarzalnym. Złożoność projektów w rozumieniu kompletnych systemów wynika z konieczności powiązania funkcjonalności wielu specjalizacji.

Projektowanie systemów nie musi jednak przypominać długiej, krętej górskiej drogi. Warto skorzystać z pomocy specjalistów, którzy wiedzą, jak sprawnie, bez zbędnego wysiłku, niespodziewanych sytuacji i wydatków dotrzeć do celu najkrótszą drogą.

Branża Building Technologies firmy Siemens, wychodząc naprzeciw ocze52

kiwaniom klientów, stworzyła Zespół Wsparcia Projektowego, specjalizujący się we wsparciu firm podczas całego procesu projektowego. Zespół ten posiada odpowiednią wiedzę, narzędzia i doświadczenie w zakresie projektowania skomplikowanych systemów budynkowych. Wykwalifikowani specjaliści, bazując na globalnym doświadczeniu firmy Siemens, współpracują z biurami projektowymi w całej Polsce, oferując wsparcie w trakcie całego procesu trwania inwestycji. Dział Wsparcia posiada kompetencje w zakresie projektowym instalacji: sanitarnych, automatyki budynkowej, detekcji pożaru oraz ochrony technicznej budynków.

Cyfryzacja zmienia cały świat. Na przestrzeni ostatnich lat niesamowicie rozwinęły się również systemy automatyki budynkowej. Z jednej strony, dają one bardzo dużo nowych możliwości i usprawnień dla użytkownika, z drugiej – stały się bardziej złożone oraz rozbudowane, a to z kolei przekłada się na większy nakład pracy podczas projektowania. Wybór najlepszej kombinacji urządzeń i oprogramowania jest bardzo trudny i czasochłonny. Ilość pracy wynika ze złożoności systemu, jego wielowarstwowości oraz konieczności integracji wielu branż. Dział Wsparcia Projektowego firmy Siemens podczas wykonywania projektów automatyki SEC&AS

PROJEKTOWANIE SYSTEMÓW BUDYNKOWYCH budynkowej wykorzystuje oprogramowanie DCM (Desigo Configuration Module). Moduł Konfiguracyjny DESIGO służy do obliczania optymalnej oferty produktowej względem wymaganej aplikacji (automatyczny dobór sterowników, modułów rozszerzeń), dając jednocześnie możliwość optymalizacji rozwiązania. Po wykonaniu projektu instalacji w DCM można wygenerować zestawienia, zwymiarowane widoki elementów naszego systemu.

Systemy sanitarne składają się z instalacji, które ściśle współpracują z wyżej opisanymi instalacjami automatyki budynkowej. Dział Wsparcia Projektowego wykorzystuje katalogi HIT (HVAC Integrated Tool), dostępne online, pod adresem www.siemens.com/hit-pl. Katalogi te podczas projektowania umożliwiają szybki dostęp do parametrów technicznych oraz pełnej dokumentacji wszystkich urządzeń firmy Siemens branży BT (Building Technologies).

W katalogach HIT istnieje możliwość wyszukiwania produktów za pomocą ich numerów katalogowych lub poprzez charakterystyczne cechy danego produktu. Aplikacja umożliwia również dokonywanie obliczeń hydraulicznych, aby umożliwić szybki dobór zaworu na podstawie wprowadzonych informacji o czynniku i regulowanym fragmencie instalacji. Korzystając z zakładki „Aplikacje”, można dobrać regulator, wraz z urządzeniami peryferyjnymi, do centrali klimatyzacyjnej, węzła ciepła, kotłowni czy pomieszczenia. Jednocześnie istnieje możliwość wygenerowania edytowalnych schematów

▌ Rys. 2. Widok aplikacji HIT, dostępnej pod adresem www.siemens.com/hit-pl

i opisów instalacji. Program umożliwia także stworzenie konta użytkownika, dzięki któremu można zapisywać wyszukane urządzenia, tworzyć zestawienia elementów. Aplikacja HIT jest odpowiedzią na potrzebę zdalnego dostępu do aktualnej dokumentacji produktów.

Systemy sygnalizacji pożaru są tym rodzajem instalacji, który nie tylko jest wymagany prawnie w pewnych typach budynków, ale często jest zalecany przez firmy ubezpieczeniowe czy przez samego inwestora. Siemens w swojej ofercie posiada szereg zaawansowanych rozwiązań realizujących funkcje detekcji pożaru. Inżynierowie odpowiedzialni za wsparcie biur projektowych podczas projektowania SSP dobierają z dostępnych systemów ten, który będzie najlepiej spełniał wyma-

gania techniczne oraz będzie konkurencyjny cenowo. Poprzez spełnianie wymagań technicznych specjaliści odpowiedzialni za wsparcie rozumieją nie tylko szybką i pewną detekcję pożarów, ale również odporność na zjawiska zwodnicze. Częste fałszywe alarmy powodują zmniejszenie wrażliwości osób przebywających w danym obiekcie na alarmy pożarowe, a co za tym idzie – możliwość opóźnionej reakcji na prawdziwy pożar. Tylko systemy wysokiej jakości umożliwiają wykrywanie pożaru, a zarazem są niewrażliwe na zjawiska zwodnicze niebędące pożarem (para wodna, kurz, dym sceniczny itd.). Dział projektowy udostępnia projektantom takie narzędzia, jak: program tworzący opis projektu, program doboru czujników, biblioteki BIM, kalkulatory bilansu mocy, schematy central oraz elementów systemu wraz z możliwymi sposobami połączeń.

Zapraszamy do Współpracy: Dział Wsparcia Projektowego Siemens, Building Technologies (+48) 22 870 87 00

Artykuł firmy Siemens Sp. z o.o. ▌ Rys. 1. Widok programu DCM w trakcie projektowania

3/2018

53

SEC & EDU

ROLA ARCHITEKTA W ZAPEWNIENIU KOMPLEKSOWEJ OCHRONY ODGROMOWEJ Zagrożenia elektromagnetyczne obiektów budowlanych o dużym stopniu nasycenia infrastrukturą teleinformatyczną Mirosław ZIELENKIEWICZ

W

czasie wykładu zwrócono uwagę na następujące zagadnienia:

Jakie jest rzeczywiste zagrożenie wyładowaniami piorunowymi?

■ Czy ochrona odgromowa jest niezbędna?

■ Jak wyładowania piorunowe oddziałują na współczesną infrastrukturę teleinformatyczną?

■ Jaka powinna być odporność infrastruktury?

■

Wprowadzenie do powszechnego użytku techniki mikroprocesorowej spowodowało gwałtowny rozwój systemów teleinformatycznych i automatyki budynkowej, lecz jednocześnie przełożyło się na gwałtowny spadek odporności systemów budynkowych na zagrożenia elektromagnetyczne.

Coraz doskonalsze rozwiązania charakteryzują się nie tylko wzrostem przepustowości linii teleinformatycznych oraz poprawą jakości połączeń, ale również ciągłym zmniejszaniem gabarytów urządzeń teleinformatycznych oraz pobieranej przez nie energii elektrycznej. Niestety, ogólnej tendencji do miniaturyzacji w elektronice towarzyszy gwałtowny spadek odporności urządzeń elektronicznych na oddziaływanie przepięć. Zjawisko to związane jest bezpośrednio ze wzrostem gęstości upakowania elementów w krysztale półprzewodnika i jednoczesnym zmniejszaniem energii niezbędnej do przełączenia pojedynczej bramki układów logicznych. Z tego powodu oraz ze względu na gwałtownie rosnącą liczbę wrażliwych urządzeń elektronicznych coraz bardziej zwiększa się częstotliwość uszkodzeń systemów teleinformatycznych. Po54

wodowane jest to oddziaływaniem pól elektromagnetycznych występujących wokół trasy przepływu prądu wyładowania piorunowego przy bezpośrednim trafieniu oraz w pobliżu budynków (rys. 1), przejawiające się pojawianiem impulsów napięciowych i prądowych (LEMP1), nazywanych przepięciami, co ma szczególne znaczenie w stosunku do obiektów o dużym stopniu nasycenia infrastrukturą teleinformatyczną.

Architekt musi w związku z tym doprowadzić do skutecznej koordynacji działań projektantów różnych branż obiektu budowalnego w celu starannego przemyślenia wzajemnego rozmieszczenie elementów instalacji odgromowej i wrażliwych na zakłócenia obwodów wewnętrznych systemów teleinformatycznych, umieszczając je możliwie najdalej od siebie.

Zwróćmy przykładowo uwagę na fakt, iż współczesne normy odgromowe zezwalają na wykorzystywanie konstrukcji żelbetowych i metalowych elementów konstrukcyjnych budynku do odprowadzania prądu bezpośredniego wyładowania piorunowego w dany obiekt. W takim przypadku, jeżeli układ zwodów odgromowych, lokalizowanych zazwyczaj głównie na dachu, jest połączony z częściami przewodzącymi filarów w kompleksie obiektu i z połączeniami wyrównawczymi na poziomie ziemi, to częściowy prąd pioruna płynie przez te wewnętrzne przewody odprowadzające w budynku. Pole magnetyczne spływającego do ziemi prądu oddziałuje więc silnie na wy1 LEMP (ang. lightning electromagnetic pulse) – piorunowy impuls elektromagnetyczny, obejmujący zarówno całkowity lub częściowy prąd pioruna, udary indukowane, jak i zaburzenia promieniowane.

SEC&AS

WYKŁAD PISA – SECUREX 2018

S2

wyładowanie pobliskie

S1

S3

bezpośrednie wyładowanie w obiekt

wyładowanie w linie zewnętrzne

LEMP IP

IP /2

IP /2

S4

wyładowanie w pobliżu linii zewnętrznych

LEMP

▌ Rys. 1. Źródła zagrożenia piorunowego

posażenie sąsiadujące z żelbetowymi filarami. Z tego względu takie zagrożenie powinno być rozpatrywane przy projektowaniu wewnętrznej ochrony instalacji elektroenergetycznych i elektronicznych. Wartość częściowego prądu piorunowego zależy od wymiarów obiektu i od liczby filarów.

Projektant ma obecnie do dyspozycji następujące współczesne środki ochrony odgromowej: ■ zewnętrzne urządzenie piorunochronne (LPS); ■ uziemianie; ■ wyrównanie potencjałów: – bezpośrednie, – pośrednie (SPD); ■ właściwe planowanie tras kablowych: – separacja od instalacji odgromowej, – separacja między kablami różnego przeznaczenia; ■ separacja galwaniczna (transformatory, optoizolatory); ■ ekranowanie: – kable ekranowane, – ekrany przestrzenne; ■ systemy ostrzegania przed burzami (ochrona predykcyjna).

W celu wyboru właściwych środków ochronnych konieczne jest przeprowadzenie szczegółowej analizy zagrożenia piorunowego obiektu, określenie na tej podstawie niezbędnego poziomu ochrony odgromowej i dobranie na jej podstawie stosownej kombinacji tych środków ochronnych oraz odpowiednio skutecznych parametrów.

A jak rozmieścić te środki w chronionym obiekcie?

Dla uproszczenia tego zadania w normie odgromowej serii PN-EN 62305 wprowadzono Strefową Koncepcję Ochrony przed piorunowym impulsem elektromagnetycznym (LEMP), której główne założenia to: 3/2018

podzielenie chronionego obiektu na strefy z urządzeniami o podobnej odporności na zaburzenia elektromagnetyczne; ■ zlokalizowanie środków ochrony na granicach stref (ograniczniki przepięć, bezpośrednie wyrównanie potencjałów przewodzących instalacji, ekranowanie); ■ zapewnienie bezpiecznej pracy pojedynczych urządzeń oraz rozbudowanych systemów NAWET W PRZYPADKU BEZPOŚREDNIEGO UDERZENIA PIORUNA w dany obiekt.

Na rys. 2 pokazano przykładowe rozmieszczenie urządzeń systemu sygnalizacji włamania i na■

▌ Rys. 2. Strefowa ochrona systemu sygnalizacji włamania i napadu

55

SEC & EDU

padu w strefach ochrony przed LEMP, oznaczanych jako LPZ (ang. lightning protection zone). Widać na nim, że: ■ na granicy strefy zewnętrznej LPZ 0 (na zewnątrz budynku) i wewnętrznej LPZ 1 (wewnątrz budynku) wszystkie żyły kabli wyposażono w ochronę zlokalizowaną w Złączu Ochrony przed Przepięciami LPZ 0 / LPZ 1; ■ najistotniejsze urządzenia systemu zgromadzono w pomieszczeniu technicznym, stanowiącym wydzielona strefę LPZ 2, na której granicy usytuowano kolejne Złącze Ochrony przed Przepięciami LPZ 1 / LPZ 2. Rys. 2. Strefowa ochrona systemu sygnalizacji włamania i napadu Radykalna zmiana podejścia do ochrony odgromowej, związana z uwzględnieniem pośredniego oddziaływania wyładowań atmosferycznych w wyniku odziaływania wytwarzanego przez nie impulsowego pola elektromagnetycznego na wrażliwe obwody teleinformatyczne, wymaga większego zaangażowania się architektów i projektantów instalacji już na etapie koncepcji architektonicznej, dla zagwarantowania odpowiednio wysokiego poziomu ochrony wewnętrznych i zewnętrznych systemów elektronicznych współczesnych budynków.

Więcej szczegółów nt. zabezpieczania systemów niskoprądowych przed przepięciami wynikającymi z wyładowań piorunowych przekazujemy w trakcie szkoleń organizowanych przez Ośrodek Szkoleniowy PISA. 56

dr inż. Mirosław ZIELENKIEWICZ Specjalista w zakresie kompleksowej ochrony odgromowej obiektów budowlanych oraz ochrony przed piorunowym impulsem elektromagnetycznym urządzeń i rozległych systemów elektronicznych Od redakcji: Członek Rady Naukowej SEC&AS, rzeczoznawca SEP w działach: 06 – Elektronika, w specjalności 06.6 – kompatybilność elektromagnetyczna, 08 – Instalacje i Urządzenia Elektryczne, w zakresie Ochrony Odgromowej i Ochrony przed Przepięciami. Odznaczony srebrną odznaką SEP. Członek Prezydium Polskiego Komitetu Ochrony Odgromowej SEP od 2012 r. Wykładowca Ośrodka Szkoleniowego PISA od 2002 r. Na wniosek Polskiej Izby Systemów Alarmowych odznaczony przez Ministra Edukacji Narodowej Medalem Komisji Edukacji Narodowej za szczególne zasługi dla oświaty i wychowania.

SEC&AS

PEŁNA OFERTA I ZAPISY NA WWW.CNBOP.PL CENTRUM NAUKOWO-BADAWCZE OCHRONY PRZECIWPOŻAROWEJ im. Józefa Tuliszkowskiego PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY Nadwiślańska 213, 05-420 Józefów | tel. +48 22 769 32 00 | cnbop@cnbop.pl | www.cnbop.pl

SEC & POWER

PODSTAWY ELEKTROTECHNIKI

Część 1: Jednostki miar wielkości fizycznych – układ jednostek SI i nie tylko Tadeusz STROJNY

P

odczas montażu i eksploatacji technicznych środków zabezpieczeń zachodzi konieczność posługiwania się wielkościami elektrycznymi i mechanicznymi. Od osób zajmujących się projektowaniem, remontami czy montażem ww. urządzeń wymagana jest m.in. umiejętność czytania schematów elektrycznych, określania wielkości parametrów instalacji i urządzeń, przeliczania parametrów elektrycznych w zależności od np. parametrów mechanicznych.

Konieczne są m.in.: dostosowanie mocy siłowników do wielkości bram czy szlabanów, odpowiedni dobór sygnalizatorów dźwiękowych i optycznych w celu zapewnienia właściwego poziomu dźwięku czy światła sygnalizacyjnego. Ten sam parametr może być określany różnymi jednostkami. Temperatura może być określana w stopniach Celsjusza, Fahrenheita lub Kelwinach. Długość może być określona w metrach, stopach, calach lub milach. O ile przeliczenie temperatury lub długości na inną jednostkę jest dosyć proste, o tyle przeliczenie powierzchni, a tym bardziej objętości, wymaga więcej nakładu pracy. W poniższym

58

artykule postaram się przybliżyć czytelnikom podstawowe jednostki miary z układu SI oraz spoza niego, zasady zapisu wielkości i podwielokrotności, a także jednostki miary stosowane w informatyce.

Nauki techniczne starają się zrozumieć i opisać zjawiska fizyczne występujące w przyrodzie. Zjawiska te mają różny charakter i różne parametry. Wraz z rozwojem nauk ścisłych konieczne stało się wprowadzanie coraz to nowych pojęć i jednostek, które umożliwiają jak najdokładniejsze określenie procesów fizycznych, ich charakteru, przebiegu i wielkości. Początkowo do pomiarów używano różnych jednostek w różnych krajach, a nawet w różnych branżach. Do tej pory stosowane są różne jednostki do pomiaru np. długości i temperatury. Różne jednostki, podobne do siebie z nazwy, niejednokrotnie powodowały pomyłki i utrudniały porównywanie wielkości (np. w pomiarach odległości występowała mila angielska, mila polska i mila morska). W celu ujednolicenia jednostek miar na XI Generalnej Konferencji Miar, w 1960 r., zatwierdzony został do stosowania MiędzynarodoSEC&AS

PODSTAWY ELEKTROTECHNIKI wy Układ Jednostek Miar (fr. système international d’unités). Układ ten, nazywany w skrócie SI, oparty jest na systemie metrycznym, który wywodzi się z Francji, jeszcze z czasów Wielkiej Rewolucji Francuskiej.

Układ SI nazywany jest również układem MKS, ponieważ jego podstawowymi jednostkami są metr, kilogram i sekunda. Przyjęty został do stosowania przez większość państwa świata (za wyjątkiem m.in. USA i Liberii). W Polsce układ SI obowiązuje od 1966 r. Aktualne jednostki miar i legalność jednostek w Polsce określa rozporządzenie1.

W układzie SI jednostki dzielą się na podstawowe (tabela 1) i pochodne (tabela 2). Bazą dla stosowane1 Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 30 listopada 2006 r. w sprawie legalnych jednostek miar, Dz.U. 2006 r, nr 225, poz. 1683.

▌ Tabela 1. Układ SI – jednostki podstawowe

Układ SI Jednostki podstawowe układu SI Nazwa wielkości mierzonej

Nazwa jednostki

Skrót literowy

długość

metr

m

masa

kilogram

kg

czas

sekunda

s

natężenie prądu

amper

A

temperatura

kelwin

K

liczność substancji

mol

mol

go układu jednostek są jednostki podstawowe. Nie można ich uzyskać z innych jednostek za pomocą przeliczeń, lecz są ustalane w oparciu o fizycznie istniejące ciało lub doświadczenie.

▌ Tabela 2. Jednostki pochodne układu SI z własnymi nazwami

Układ SI Jednostki pochodne układu SI posiadające własne nazwy (wyciąg) Nazwa jednostki

Symbol jednostki

częstotliwość

herc

Hz

s−1=1/s

siła

niuton

N

m*kg/s2

energia, praca, ciepło

dżul

J

N*m C*V W*s

m2*kg/s2

moc, strumień promieniowania

wat

W

J/s V*A

m2*kg/s3

ładunek elektryczny

kulomb

C

napięcie elektryczne, siła elektromotoryczna

wolt

pojemność elektryczna

Odpowiednik

Odpowiednik w jednostkach podstawowych

Nazwa wielkości fizycznej

A*s

V

W/A J/C

m2*kg/(s3*A)

farad

F

C/V s/Ω

s4*A2/(m2*kg)·

rezystancja

om

Ω

V/A

m2*kg/(s3*A2)

przewodność elektryczna

simens

S

1/Ω A/V

s3*A2/(m2*kg)

strumień magnetyczny

weber

Wb

V*s J/A

m2*kg/(s2*A)

indukcja magnetyczna

tesla

T

Wb/m2 (V*s)/m2 N/(A*m)

kg/(s2*A)

indukcyjność

henr

H

Wb/A (V*s)/A Ω*s

m2*kg/(s2*A2)

temperatura

stopień Celsjusza

°C

strumień świetlny

lumen

lm

cd*sr

cd

natężenie oświetlenia

luks

lx

lm/m2

cd/m2

kąt płaski

radian

rad

bez wymiaru

m*m−1

kąt bryłowy

steradian

sr

bez wymiaru

m2*m−2

ciśnienie, naprężenie

paskal

Pa

N/m2

kg/(m*s2)

aktywność ciała promieniotwórczego

bekerel

Bq

dawka pochłonięta

grej

Gy

J/kg

m2/s2

równoważnik dawki pochłoniętej

siwert

Sv

J/kg

m2/s2

3/2018

K

1/s

59

SEC & POWER ▌ Tabela 3. Przykłady jednostek pochodnych układu SI nieposiadających własnych nazw

Układ SI Jednostki pochodne układu SI nie posiadające własnych nazw (wyciąg) Wielkość fizyczna

Nazwa jednostki

Symbol jednostki

Odpowiednik w jednostkach podstawowych

prędkość kątowa

radian na sekundę

rad/s

s−1=1/s

ciepło właściwe

dżul na kilogram kelwin

J/(kg*K)

m2/(s2*K)

gęstość energii

dżul na kilogram

J/kg

m2/s2

gęstość energii

dżul na metr sześcienny

J/m3

kg/(m*s2)

przewodność cieplna

wat na metr kelwin

W/(m*K)

m*kg/(s3*K)

indukcja elektryczna, powierzchniowa gęstość ładunku elektrycznego

kulomb na metr kwadratowy

C/m2

A*s/m2

objętościowa gęstość ładunku elektrycznego

kulomb na metr sześcienny

C/m3

A*s/m3

gęstość prądu

amper na metr kwadratowy

A/m2

A/m2

konduktywność

simens na metr

S/m

s3*A2/(m3*kg)

przenikalność elektryczna

farad na metr

F/m

s4*A2/(m3*kg)

przenikalność magnetyczna

henr na metr

H/m

m*kg/(s2*A2)

natężenie pola elektrycznego

wolt na metr niuton na kulomb

V/m N/C

m*kg/(s3*A)

natężenie pola magnetycznego

amper na metr

A/m

A/m

luminancja

kandela na metr kwadratowy

cd/m2

cd/m2

dawka ekspozycyjna

kulomb na kilogram

C/kg

A*s/kg

rezystywność

om metr

Ω*m

m *kg/(s3*A2)

pole powierzchni

metr kwadratowy

m2

m2

objętość

metr sześcienny

m3

m3

prędkość liniowa

metr na sekundę

m/s

m/s

przyspieszenie

metr na sekundę kwadratową

m/s

m/s2

Radian, jako miara kąta płaskiego, oraz steradian, jako miara kąta bryłowego, zaliczane były do 1995 r. do jednostek uzupełniających, a obecnie zaliczane są do jednostek pochodnych. Do jednostek pochodnych zaliczamy także wszystkie pozostałe jednostki wielkości fizycznych. Niektóre z nich mają własne nazwy, jak: np. wat (W), wolt (V), herc (Hz), om (Ω) czy farad (F).

Większość jednostek nie ma własnych nazw (tabela 3). Są one wyrażane za pomocą iloczynów lub/i ilorazów jednostek podstawowych, np. gęstość prądu wyrażana w amperach na metr kwadratowy (A/m2) lub natężenie pola elektrycznego wyrażane w woltach na metr (V/m).

Mierzone wielkości fizyczne mogą mieć różne wartości. Mogą one być albo bardzo małe, albo bardzo wielkie. Podawanie masy Słońca w kilogramach wymagałoby zastosowania bardzo dużej liczby, a masę atomu określałaby liczba z wieloma miejscami po przecinku. W celu ułatwienia przedstawiania wartości o różnych rzędach wielkości do jednostek stosuje się odpowiednie przedrostki (tabela 4).

60

2

3

Liczby określone przedrostkami deka-, hekto- i kilosą dziesięciokrotnością liczby z przedrostkiem poprzedzającym, a od przedrostka mega- wzwyż mnożnik ten wynosi tysiąc. Analogicznie dla części ułamkowych dla przedrostków decy-, centy- i mili- liczby są dziesięciokrotnie mniejsze od poprzedzającej, a dla przedrostków od mikro- kolejne przedrostki określają liczby tysiąc razy mniejsze. Przedrostków nie stosuje się przy określaniu: kąta płaskiego i bryłowego, czasu, zdolności skupiającej układu optycznego, masy kamieni szlachetnych, pola powierzchni gruntów i ciśnienia krwi oraz innych płynów ustrojowych (tabela 5).

Oprócz jednostek wymienionych wyżej dopuszcza się jednostki miar stosowane w specjalnych dziedzinach (tabela 6).

Należy zwrócić uwagę, że w niektórych krajach – zwłaszcza anglojęzycznych – nie występują przedrostki miliard, biliard i tryliard. Podczas korzystania z dokumentacji technicznej, literatury lub innych mediów obcojęzycznych należy zapoznać się ze specyfiką danego języka w celu uniknięcia błędów przy określaniu SEC&AS

PODSTAWY ELEKTROTECHNIKI ▌ Tabela 4. Przedrostki jednostek układu SI

Nazwa

Symbol

Mnożnik

Nazwa mnożnika

Przykład

jotta-

Y

1 000 000 000 000 000 000 000 000 = 1024

kwadrylion

Ym – jottametr

zetta-

Z

1 000 000 000 000 000 000 000 = 1021

tryliard

ZHz – zettaherc

eksa-

E

1 000 000 000 000 000 000 = 1018

trylion

EB – eksabajt

peta-

P

1 000 000 000 000 000 = 10

biliard

Pg – petagram

tera-

T

1 000 000 000 000 = 10

bilion

TWh – terawatogodzina

giga-

G

1 000 000 000 = 10

miliard

GHz – gigaherc

mega-

M

1 000 000 = 106

milion

MW – megawat

kilo-

k

1000 = 103

tysiąc

kA – kiloamper

hekto-

h

100 = 10

sto

hPa – hektopaskal

deka-

da

10 = 10

dziesięć

dag – dekagram

1 = 100

jeden

A – amper, m – metr, g – gram

15

12

9

2

1

decy-

d

0,1 = 10−1

jedna dziesiąta

dm – decymetr

centy-

c

0,01 = 10−2

jedna setna

cm – centymetr

mili-

m

0,001 = 10−3

jedna tysięczna

mm – milimetr

mikro-

µ

0,000 001 = 10

jedna milionowa

µA – mikroamper

nano-

n

0,000 000 001 = 10

jedna miliardowa

ns – nanosekunda

piko-

p

0,000 000 000 001 = 10−12

jedna bilionowa

pF – pikofarad

femto-

f

0,000 000 000 000 001 = 10−15

jedna biliardowa

fm – femtometr

atto-

a

0,000 000 000 000 000 001 = 10−18

jedna trylionowa

as – attosekunda

zepto-

z

0,000 000 000 000 000 000 001 = 10

jedna tryliardowa

zN – zeptoniuton

jokto-

y

0,000 000 000 000 000 000 000 001 = 10

jedna kwadrylionowa

yg – joktogram

−6 −9

−21 −24

▌ Tabela 5. Jednostki miar niebędące wielokrotnościami dziesiętnymi jednostek układu SI

Jednostki wyrażane przez jednostki podstawowe SI, lecz niebędące ich dziesiętnymi wielokrotnościami lub podwielokrotnościami Wielkość fizyczna

Nazwa jednostki

Symbol jednostki

obrót

kąt płaski

czas

1 obrót = 2*π rad

stopień

o

1 o = (π/180) rad

minuta

‘

1’ = (π/10 800) rad

sekunda

‘’

1’’ = (π/648 000) rad

grad lub gon

gon

1 gon = (π/200) rad

minuta

min

1 min = 60 s

godzina

h

1 h (= 60 min) = 3600 s

doba

d

1d (= 24 h = 1440 min) = 86 400 s

wielkości parametrów. Miary mocy, energii, temperatury, długości i objętości w krajach anglojęzycznych zazwyczaj podawane są w jednostkach spoza układu SI. Przy przeliczaniu jednostek należy stosować poniższe wzory: o F = (oC*9/5)+32 o C = (oF-32)*5/9 o C = K-273,15 K = oC+273,15 3/2018

Odpowiednik w jednostkach podstawowych

1 cal (ang. inch – 1”) = 25,4 mm (cal międzynarodowy) 1 mm = 0,03937” Podczas podawania temperatury w stopniach Kelwina nie stosuje się symbolu stopnia, a jedynie literę K. Inne jednostki miar spoza układu SI przedstawia tabela 8.

W technice informatycznej najprostszymi zróżnicowanymi sygnałami są sygnały dwustanowe (np. sygnał jest lub go nie ma). Podstawową jednostką informacji 61

SEC & POWER ▌ Tabela 6. Wybrane jednostki miar stosowane wyłącznie w specjalnych dziedzinach

Jednostki miar stosowane wyłącznie w specjalnych dziedzinach Wielkość fizyczna

Nazwa jednostki

Symbol jednostki

Odpowiednik w jednostkach podstawowych

pole powierzchni gruntów rolnych lub terenów budowlanych

ar

a

1 a = 100 m2

hektar

ha

1 ha = 10 000 m2

zdolność skupiająca układu optycznego

dioptria

masa kamieni szlachetnych

karat metryczny

ct

1 ct = 2/10 g

ciśnienie krwi oraz innych płynów ustrojowych

milimetr słupa rtęci

mmHg

1 mmHg = 133,322 Pa

ładunek elektryczny

amperogodzina

Ah

1 Ah = 3600 C

moc bierna

war

var

1 var = 1W

energia

watogodzina

Wh

1 Wh = 3600 J

poziom wielkości polowej (elektromagnetycznej, akustycznej)

neper

Np

1 Np jest poziomem wielkości pola, gdy ln (F/F0) = 1*

bel

B

1 B jest poziomem wielkości pola, gdy 2*lg (F/F0) = 1*

poziom wielkości polowej (elektromagnetycznej, akustycznej)

neper

Np

1 Np jest poziomem wielkości pola, gdy 1/2* ln (P/P0) = 1**

bel

B

1 B jest poziomem wielkości pola, gdy lg (P/P0) = 1**

1 dioptria = 1/m

* F i F0 przedstawiają dwie amplitudy tego samego rodzaju, a F0 jest amplitudą odniesienia ** P i P0 przedstawiają dwie wartości mocy, a P0 jest mocą odniesienia ▌ Tabela 7. Przeliczanie temperatury i długości w wybranych jednostkach

Temperatura F

Cale (ułamek zwykły)

Cale (ułamek dziesiętny)

Milimetry

0

-459,67

1/16

0,06

1,59

-100

173,15

-148

1/8

0,13

3,18

-80

193,15

-112

3/16

0,19

4,76

-60

213,15

-76

1/4

0,25

6,35

-40

233,15

-40

5/16

0,83

21,17

-20

253,15

-4

3/8

0,38

9,53

0

273,15

32

7/16

1,17

29,63

20

293,15

68

1/2

0,50

12,70

40

313,15

104

9/16

1,50

38,10

60

333,15

140

5/8

0,63

15,88

80

353,15

176

11/16

0,69

17,46

100

373,15

212

3/4

0,75

19,05

120

393,15

248

13/16

0,81

20,64

140

413,15

284

7/8

0,88

22,23

C

K

-273,15

o

62

Długość o

160

433,15

320

15/16

0,94

23,81

180

453,15

356

1

1,00

25,40

200

473,15

392

5/4

1,25

31,75

220

493,15

428

1’3/2

1,50

38,10

240

513,15

464

2

2,00

50,80

260

533,15

500

3

3,00

76,20

cyfrowej jest bit. Nazwa „bit” wywodzi się od angielskich słów binary digit, a symbolem jest b. Jest to najmniejsza niepodzielna jednostka informacji pozwalająca określić jeden z dwóch równie prawdopodobnych stanów logicznych, symbolicznie określanych przez 1 (bit uzupełniony) i 0 (bit zerowy). Bit odpowiada informacji tak lub nie, czyli 1 oznacza prawdę, a 0 oznacza fałsz.

Kolejną jednostką jest bajt (ang. byte), którego symbolem jest B. W początkach rozwoju informatyki mianem bajta określano liczbę bitów przetwarzanych jednocześnie przez komputer. Obecnie mianem bajta określa się 8 bitów (1 B = 8 b). Ponieważ informatyka oparta jest na systemie binarnym – zero-jedynkowym – w przeciwieństwie do innych dziedzin nauki w informatyce prze▌ Tabela 8. Wybrane jednostki miar spoza układu SI (anglosaskie)

Wielkość fizyczna

długość

masa

ciśnienie

Jednostka

Przelicznik

1 stopa (foot – ft)

12 cali = 0,3048 m

1 jard (yard – yd)

3 stopy = 0,9144 m

1 mila (mile – mi)

1609,344 m

1 uncja (ounce – oz))

28,3495 g

1 funt (pound – lb)

16 uncji = 0,453 592 37 kg

1 funt na cal kwadratowy (pound per square inch)

6894,75729 Pa

1 koń mechaniczny (KM) 735,49875 W = 0,9863 HP moc

1 koń parowy (horse power – HP)

745,6 W= 1,0139 KM

SEC&AS

PODSTAWY ELEKTROTECHNIKI ▌ Tabela 9. Przedrostki w technice informatycznej – porównanie z układem SI

IEC

SI

Nazwa przedrostka

Symbol

Potęga

Wartość

Nazwa przedrostka

Symbol

kibi

Ki

210

1 024

> 103

mebi

Mi

2

20

kilo

k

gibi

Gi

2

30

1 048 576

> 10

tebi

Ti

pebi

mega

M

9

6

1 073 741 824

> 10

giga

G

40

2

1 099 511 627 776

12

> 10

tera

T

Pi

2

50

1 125 899 906 842 624

> 10

15

eksbi

Ei

2

60

zebi

Zi

jobi

Yi

P

21

1 152 921 504 606 846 976

> 10

eksa

E

70

2

1 180 591 620 717 411 303 424

> 10

zetta

Z

2

80

1 208 925 819 614 629 174 706 176

> 10

jotta

Y

drostek kilo- często nie określa krotności 103, lecz 210.

I tak przyjęto, że 1 KB=210 B=1024 B. W celu ujednolicenia oznaczeń Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna, IEC (ang. International Electrotechnical Commission) opracowała i zaleciła do stosowania przedrostki dwójkowe o takich samych nazwach jak przedrostki w układzie SI, lecz oparte na systemie dwójkowym, który jest naturalny dla maszyn cyfrowych. Dla rozróżnienia przedrostków zaproponowano stosowanie przedrostka kilopisanego wielką literą K. W praktyce jednak stosowano zarówno pisownię wielką, jak i małą literą.

Często producenci stosują podwójne standardy przedrostków określających pojemności różnych nośników pamięci. Dla przykładu pojemność pamięci RAM określa się przy użyciu przedrostów binarnych, a dysków twardych – przedrostków dziesiętnych układu SI. W tym drugim przypadku podaje się pojemność w jednostkach: kilobajt (kB), megabajt (MB), gigabajt (GB), terabajt (TB) itd. Kolejne wielkości są tysiąc razy większe od poprzedzających. W ten sposób możemy określić, że: ■ 1 kilobajt (kB) = 103 B =1000 bajtów, ■ 1 megabajt (MB) = 103 kB =1 000 000 bajtów, ■ 1 gigabajt (GB) = 103 MB =1 000 000 000 bajtów, ■ 1 terabajt (TB) = 103 GB =1 000 000 000 000 bajtów.

Posługując się rzeczywistymi jednostkami metrycznymi SI, producenci mogą wprowadzać w błąd nabywców i użytkowników, bowiem 1 GB w układzie SI oznacza 109 B (1 000 000 000 B), gdy w systemie informatycznym wynosi 230 B (1 073 741 824 B). Rozbieżność wynosi 7,37% na korzyść producenta. Dlatego powinno się odróżniać przedrostki dziesiętne SI od przedrostków binarnych. W 1988 r. IEC zaproponowała wyeliminowanie rozbieżności poprzez dodanie po znaku mnożnika (pisanym zawsze wielką literą) litery oraz zastąpienie drugiej sylaby nazwy mnożnika przez „bi” (od binarny). Tak powstały kibibajt, mebibajt itd. (tabela 9). Zaproponowane rozwiązania nie są powszechnie stosowane, a używanie coraz większych mnożników powoduje rozbieżności w podawaniu wartości.

W technice drukarskiej stosowana jest jednostka dpi (ang. dots per inch). Określa gęstość możliwych do uchwycenia szczegółów obrazu, które są rozumiane jako 3/2018

peta

18

24

układ punktów obrazu, których środki pozostają w stałych odległościach względem siebie, a ułożone w rzędach i kolumnach tworzą macierz. Jednostka ta oznacza liczbę punktów obrazu przypadających na cal w rzędzie (w poziomie). Równoważne może być użycie tej jednostki jako liczby linii przypadających na cal (w pionie). Im większa rozdzielczość (im wyższa wartość dpi), tym obraz jest dokładniejszy. Obrazy przeznaczone do wydruku o dobrej rozdzielczości należy zapisywać z rozdzielczością 300 dpi. Rozdzielczość należy ustawić podczas tworzeniu nowego pliku graficznego. Zmiana rozdzielczości pliku już istniejącego nie powoduje polepszenia jakości obrazu, ponieważ z jednego piksela uzyskamy kilka, ale za to jednakowych. Będzie ich więcej, ale nie nowych, rzeczywistych wartości. Podnoszenie rozdzielczości gotowych plików w efekcie nic nie daje.

Pojęcie „dpi” jest bardzo rozpowszechnione i często stosowane, także jako potoczny zamiennik określeń pokrewnych, jak ppi (ang. pixels per inch – pikseli na cal), czyli jednostek rozdzielczości obrazów rastrowych, oraz spi (ang. samples per inch – próbek na cal), czyli jednostek rozdzielczości skanerów. W układzie SI odpowiednikiem dpi jest jednostka dpc (ang. dots per cm). Jest to jednak jednostka w praktyce rzadko stosowana.

Tadeusz STROJNY Koordynator Stacji Elektroenergetycznej 400/110 kV w PGE Dystrybucja SA

Od redakcji: Autor standardów zawodów: elektromechanik sprzętu AGD i elektromonter reklam świetlnych, recenzent standardów zawodów: technik elektryk, elektromonter instalacji elektrycznych, elektromonter (elektryk) zakładowy, elektromonter pogotowia elektroenergetycznego dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Członek komisji kwalifikacyjnej nr 504 przy PGE SA – Oddział Skarżysko-Kamienna, członek komisji kwalifikacyjnej nr 516 przy SEP – Oddział Elektroniki, Informatyki, Telekomunikacji. Wykładowca na kursach dla elektryków.

63

SEC & I K

PRAWIDŁOWE WSPÓŁDZIAŁANIE ELEKTRONICZNYCH I MECHANICZNYCH SYSTEMÓW ZABEZPIECZEŃ W OBIEKTACH IK Sławomir GOŹDZIECKI

O

chrona infrastruktury krytycznej (IK) zgodnie z art. 3 pkt 3 ustawy o zarządzaniu kryzysowym1 to „wszelkie działania zmierzające do zapewnienia funkcjonalności, ciągłości działań i integralności IK w celu zapobiegania zagrożeniom, ryzykom lub słabym punktom oraz ograniczenia i neutralizacji ich skutków oraz szybkiego odtworzenia tej infrastruktury na wypadek awarii, ataków oraz innych zdarzeń zakłócających jej prawidłowe funkcjonowanie”. Zatem najlepszą drogą do prawidłowej ochrony jest uniemożliwienie działań osób trzecich poprzez zastosowanie odpowiednich zabezpieczeń technicznych oraz skuteczną interwencję. Obliczając czas potrzebny na taką interwencję, uzyskamy m.in. odpowiedzi, jakiej klasy zabezpieczenia budowlano-mechaniczne zastosować oraz jaki stopień zabezpieczenia systemu sygnalizacji włamania i napadu (SSWiN) wybrać dla obiektu infrastruktury krytycznej.

W artykule skupię się jedynie na poprawnej ochronie infrastruktury krytycznej przed atakami osób trzecich, nie uwzględniając ochrony przed działaniem sił natury.

BEZPIECZEŃSTWO OBIEKTÓW INFRASTRUKTURY KRYTYCZNEJ

Każdy prawidłowo i bezpiecznie zaprojektowany obiekt IK musi uwzględniać obowiązujące normy i przepisy prawne – to oczywiste, ale jak to zrobić?

Ustawa z dn. 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym.

Dz.U. 2007, nr 89, poz. 590 z późn. zm.

1

64

Zanim odpowiem na to pytanie, postawmy inne: czym jest obiekt IK? Infrastruktura krytyczna to, według ustawy o zarządzaniu kryzysowym, „systemy oraz wchodzące w ich skład powiązane ze sobą funkcjonalnie obiekty, w tym obiekty budowlane, urządzenia, instalacje, usługi kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służące zapewnieniu sprawnego funkcjonowania administracji publicznej, a także instytucji i przedsiębiorców”. Obiekty IK, w odróżnieniu od obiektów użyteczności publicznej, komercyjnych, prywatnych czy pozostałych obiektów infrastrukturalnych, muszą być chronione w sposób szczególny.

Zgodnie z definicją konieczna jest ochrona zarówno przed zniszczeniem, jak i zakłóceniem funkcjonowania. Prawidłowe i skuteczne zabezpieczenie jest tym trudniejsze, że często są to obiekty bezobsługowe, np. tunele, stacje energetyczne, obiekty telekomunikacyjne czy wodociągowe. Niedoceniane są również zagrożenia związane z możliwością zatrucia powietrza w niektórych obiektach IK.

Zabezpieczenie dostępu do czerpni powietrza, wentylatorów dachowych itp. jest niezbędnym warunkiem skutecznej ochrony przed zagrożeniami terrorystycznymi związanymi z możliwością zatrucia powietrza w obiekcie IK. SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO INFRASTRUKTURY KRYTYCZNEJ ▌ Tabela 1. Czas odporności na próbę włamania ręcznego w zależności od klasy odporności zgodnie z PN-EN 16272

Klasa odporności RC3

Czas oporu

Odporność

RC1N

–

Podstawowa ochrona przed włamaniem przy użyciu siły fizycznej. Brak wymagań dotyczących oszklenia.

RC2N RC2

– 3 min

Ochrona przed otwarciem przy pomocy prostych narzędzi, np. wkrętaka, szczypiec. Brak wymagań dotyczących oszklenia.

Ochrona przed otwarciem przy pomocy prostych narzędzi, np. wkrętaka, szczypiec.

Stosowane oszklenia klasy 4 (P4A).

RC3

5 min

Podobnie jak klasa RC2, używając dodatkowego wkrętaka, łomu.

RC4

10 min

Ochrona przed włamywaczem, który używa siekiery, młotka, dłuta oraz wiertarki akumulatorowej.

RC5

15 min

Ochrona przez włamywaczem, który używa elektronarzędzi, np. wiertarki, szlifierki kątowej.

RC6

20 min

Ochrona przez włamywaczem, który używa elektronarzędzi dużej mocy.

CZAS JEST NAJWAŻNIEJSZY – ZŁOTA ZASADA OCHRONY

Trzy podstawowe czynniki wpływające na skuteczność ochrony to: 1. czas odporności mechanicznej – związany z budowlano-mechanicznymi zabezpieczeniami technicznymi4, 2. czas opóźnienia detekcji – związany z elektronicznymi zabezpieczeniami technicznymi, nazywanymi też elektronicznymi systemami zabezpieczeń (ESZ), 3. czas interwencji – związany z bezpośrednią ochroną fizyczną.

Jednym z podstawowych działań bezpośredniej ochrony fizycznej jest podejmowanie interwencji, których celem jest niedopuszczenie do zakłócenia funkcjonowania obiektu IK. Aby umożliwić zespołowi interwencyjnemu skuteczne działanie, muszą być spełnione dwa warunki. Pierwszy to zabezpieczenia budowlano-mechaniczne, które będą stawiały opór przez czas potrzebny na interwencję ochrony fizycznej. Drugi to detekcja potencjalnego intruza przez ESZ i powiadomienie o tym interweniujących, które zostaną zrealizowane na tyle szybko, aby umożliwić interwencję ochrony fizycznej, zanim nastąpi sforsowanie zabezpieczeń budowlano-mechanicznych. Średni czas interwencji (bezpośredniej ochrony fizycznej) wynosi od kilku do kilkunastu minut, ale raczej nie krócej niż 4–5 min. W przypadku, gdy korzysta się z zewnętrznych załóg interwencyjnych, mówimy raczej o czasach rzędu 15–20 min. Są to czasy determinujące parametry dla ESZ, takich jak: SSWiN, SKD5, SSP6 i VSS/CCTV7, jak i zabezpieczeń budowlano-mechanicznych, do których zaliczamy np.: ogrodze-

nia, ściany, drzwi, okna, kraty, zamki, zabezpieczenia przepustów technicznych, dedykowanych dla ogrzewania, wentylacji, klimatyzacji oraz instalacji kablowych.

JAK DOBRAĆ ZABEZPIECZENIA BUDOWLANE?

Zgodnie ze złotą zasadą ochrony – czas jest najważniejszy! Właściwe dobranie zabezpieczeń budowlanych pozwala na skuteczną interwencję przed ich pokonaniem, oczywiście pod warunkiem wczesnego wykrycia potencjalnego intruza.

Jak wynika z powyższej tabeli, RC5 jest klasą zabezpieczenia zapewniającą opór w czasie przewidzianym na interwencję fizyczną załóg zewnętrznych. Wykonanie całego obiektu, zawierającego drzwi, okna i inne technologiczne otwory zabezpieczone w klasie RC5 czy też RC6, jest właściwie niemożliwe ze względów funkcjonalno-technologicznych. Ponieważ głównym wyznacznikiem skuteczności zabezpieczenia jest czas, możemy stosować z powodzeniem zabezpieczenia budowlane wykonane co najmniej w klasie RC4, pamiętając o poniższych zasadach: 1. należy stosować zabezpieczenia RC4 nie tylko w ścianach zewnętrznych obiektu, ale również w jego wnętrzu – czas odporności mechanicznej to suma czasów pokonania wszystkich zabezpieczeń na drodze do celu ataku, łącznie z sumą czasów potrzebnych na przebycie drogi od momentu wykrycia do osiągnięcia celu;

PN-EN 1627:2012: Drzwi, okna, ściany osłonowe, kraty i żaluzje. Odporność na włamanie. Wymagania i klasyfikacja.

2

RC (ang. Resistance Class) – klasa odporności na włamanie.

3

Do tego czasu dolicza się czas konieczny na przemieszczenie się w ramach zabezpieczanego obiektu, liczony od momentu wykrycia potencjalnego intruza [przyp. red.].

4

5

SKD – system kontroli dostępu.

6

SSP – system sygnalizacji pożarowej.

7

VSS/CCTV – system dozoru wizyjnego.

3/2018

▌ Rys. 1. Zamek elektromotoryczny typu HI-SECURITY

65

SEC & I K ▌ Tabela 2. Minimalne wymagania dotyczące oszklenia zabezpieczeń budowlanych zgodnie z PN-EN 1627

Klasa odporności RC

Klasa odporności oszklenia wg PN-EN 356:20008

RC 1 N

Brak wymagań

RC 2 N

Brak wymagań

RC2

P4A (3 uderzenia kuli o masie 4,11 kg, swobodnie spadającej z wys. 9 m)

RC3

P5A (9 uderzeń kuli o masie 4,11 kg, swobodnie spadającej z wys. 9 m)

RC4

P6B (30–50 uderzeń młotem testowym i siekierą testową o masie 2 kg9)

RC5

P7B (51–70 uderzeń młotem testowym i siekierą testową o masie 2 kg)

RC6

P8B (71 i więcej uderzeń młotem testowym i siekierą testową o masie 2 kg)

2. ważne zasoby należy zabezpieczać co najmniej dwiema przegrodami, najlepiej bez dostępu do ścian zewnętrznych – jeśli jest to niemożliwe, ściany zewnętrzne bezwzględnie należy monitorować; 3. należy stosować elektroniczne systemy sygnalizacji włamania w odpowiednim stopniu, reagujące już na próby pokonania zabezpieczeń budowlano-mechanicznych, a nie informujące o ich pokonaniu.

Zabezpieczając obiekt, zazwyczaj pamiętamy o oknach i drzwiach. Nie wolno zapominać, że skuteczną drogą wejścia do obiektu mogą być elementy wentylacji i przepusty techniczne. Dlatego należy je zabezpieczać np. poprzez stosowanie krat, certyfikowanych w odpowiedniej klasie zabezpieczenia, wyposażonych w elementy wczesnego wykrywania manipulacji. Z punktu widzenia zagrożeń terrorystycznych związanych z możliwością zatrucia powietrza prawidłowe zabezpieczenie dostępu do elementów systemu wentylacyjnego, takich jak czerpnie powietrza lub wentylatory dachowe, jest niezbędnym warunkiem skutecznej ochrony.

z zabezpieczeniami mechanicznymi, takimi jak zamki.

Należy wybierać zabezpieczenia budowlane przebadane przez akredytowane laboratorium badawcze. Dzięki temu wyrób był już badany z odpowiednimi zabezpieczeniami mechanicznymi. W normie PN-EN 1627 zdefiniowano, jakiej klasy wyposażenia należy użyć, aby zostały spełnione minimalne wymogi dla zabezpieczeń budowlanych, realizowanych w odpowiedniej klasie. Wypełnienia, które nie są wykonane ze szkła, badane zgodnie z PN-EN 162811, PN-EN 162912 lub PN-EN 163013, powinny spełniać wymagania odpowiadające deklarowanej klasie odporności. W przypadku stosowania oszklenia należy spełnić wytyczne normy PN-EN 1627, dotyczące adekwatności klasy odporności oszklenia do klasy zastosowanego zabezpieczenia budowlanego.

W przypadku postawienia dodatkowych wymogów związanych z kuloodpornością14 należy wybierać wyroby, które spełniają omówione wyżej wymagania oraz

JAK DOBRAĆ ZABEZPIECZENIA MECHANICZNE?

PN-EN 1628:2011: Drzwi, okna, ściany osłonowe, kraty i żaluzje. Odporność na włamanie. Metoda badania dla określenia odporności na obciążenie statyczne.

11

Zabezpieczenia budowlane, np. okna czy też drzwi10, o których była mowa powyżej, muszą być badane razem

PN-EN 1629:2011: Drzwi, okna, ściany osłonowe, kraty i żaluzje. Odporność na włamanie. Metoda badania dla określenia odporności na obciążenie dynamiczne.

12

PN-EN 356:2000: Szkło w budownictwie. Szyby ochronne.

Badania i klasyfikacja odporności na ręczny atak.

8

PN-EN 1630:2011: Drzwi, okna, ściany osłonowe, kraty i żaluzje. Odporność na włamanie. Metoda badania dla określenia odporności na próby włamania ręcznego.

13

9 Wycinanie otworu za pomocą młota i siekiery – energia pojedynczego uderzenia to 350 J dla młota i 300 J dla siekiery.

Zob. R. Filipek, J. Chytła: Okna, drzwi, żaluzje, zasłony i inne przegrody kuloodporne. Część I. SEC&AS, nr 5/2017, s. 76 [przyp. red.].

14

Pominięta zostanie tematyka ogrodzeń, które omówimy w odrębnym artykule [przyp. red.].

10

▌ Tabela. 3. Wymagania dotyczące okuć zgodnie z PN-EN 1627

Klasa odporności RC

RC1N

RC2N/RC2

RC3

RC4

RC5

RC6

PN-EN 1303 Wkładka bębenkowa (znak 7.)

Wkładka bębenkowa (znak 8.)

4 1

4 1

4 1

6 2

6 2

6 2

PN-EN 1906 Tarcze drzwiowe (znak 7.)

1

2

3

4

4

4

PN-EN 12209 Zamki (znak 7.)

3

3

4

6/7*

7

7

* Zamki w 6. klasie zabezpieczenia (znak 7.) mogą być stosowane, jeśli konstrukcja drzwi zapewnia odporność na wiercenie wymaganą w klasie 7.

66

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO INFRASTRUKTURY KRYTYCZNEJ wytyczne norm PN-EN 152215 i PN-EN 152316, dla okien, drzwi, żaluzji i zasłon, wraz z ich wypełnieniami, które nie są ze szkła. Warunki badań dla wypełnień szklanych określone są w normie PN-EN 106317.

Kolejnym elementem wyposażenia zabezpieczeń budowlanych są okucia – takie jak zamki, wkładki bębenkowe oraz tarcze drzwiowe18.

Należy przypomnieć, że zabezpieczenia budowlane, które można otwierać i zamykać, muszą być wyposażone w zamki i/lub kłódki.

Zabezpieczenia budowlane, które można otwierać i zamykać, muszą być wyposażone w zamki i/lub kłódki. Nie można zatem stosować w zabezpieczeniach budowlanych o zwiększonej odporności na włamanie zwór elektromagnetycznych, elektrozaczepów i innych elementów obniżających odporność na włamanie, zastępujących rozwiązania certyfikowane.

Nie można zatem stosować w zabezpieczeniach budowlanych o zwiększonej odporności na włamanie zwór elektromagnetycznych, elektrozaczepów i innych elementów obniżających odporność na włamanie, zastępujących rozwiązania certyfikowane.

Jedynym odstępstwem może być stosowanie elektromechanicznych odpowiedników zamków mechanicznych, które były testowane z zabezpieczeniami budowlanymi19. Oczywiście dla potrzeb kontroli dostępu można zastosować drzwi w wymaganej klasie odporności na włamanie i dodatkowo element blokujący przejście, jednak otwieranie drzwi przy użyciu karty, zamykanych jednocześnie na zamki z użyciem kluczy mechanicznych, wydaje się mało komfortowe. Może się jednak zdarzyć, że będzie to jedyne rozwiązanie. Aby utrudnić użytkownikom omijanie konieczności dodatkowego zaryglowania drzwi za pomocą zamka mechanicznego, stosuje się

dodatkowy czujnik położenia rygla zamka, włączany w system KD20.

Współczesne rozwiązania techniczne są już na tyle zaawansowane, że dają nie tylko możliwość zainstalowania drzwi wyposażonych w nowoczesne zamki elektromechaniczne, dedykowane dla systemów kontroli dostępu, ale również umożliwiają włączenia np. czujek wibracyjnych, zamontowanych w drzwiach, do systemów SWiN, co pozwala na wykrycie ataku już na samym jego początku. W celu zwiększenia bezpieczeństwa zamki takich drzwi mogą zostać wyposażenia we wkładki mechatroniczne, co skutecznie zabezpiecza np. przed konsekwencjami utraty lub zagubienia klucza.

Niezbędnym elementem ochrony obiektu jest nie tylko kontrola zamknięcia otworów budowlanych, takich jak: drzwi, okna, kraty czy rolety, ale również kontrola stanu ich zaryglowania. Nowoczesne zamknięcia otworów budowlanych mogą przekazywać więcej informacji o ich stanie – otwarte, zamknięte, pozycja rygla, pozycja zaczepu, użycie klamki, użycie klucza etc.

JAK DOBRAĆ ELEKTRONICZNE SYSTEMY ZABEZPIECZEŃ?

Podobnie jak dla systemów zabezpieczeń budowlano-mechanicznych, również dla ESZ normy wprowadziły klasyfikacje, dzieląc je na tzw. stopnie zabezpieczenia (od 1. do 4.). W przypadku systemów kontroli dostępu norma PN-EN 60839-11-1 wskazuje jednoznacznie, że w obiektach IK systemy KD należy wykonywać w czwartym21, najwyższym stopniu zabezpieczenia22. Z systemami dozoru wizyjnego (VSS/CCTV) sytuacja nie jest już tak jednoznaczna. Aktualnie obowiązująca norma PN‑EN 62676-1-123 nie pokazuje wprost, w którym stopniu zabezpieczenia należy wykonywać systemy VSS/CCTV w obiektach IK. Jednakże można sięgnąć do protoplasty tej normy, tj. do PN-EN 50132‑124. W normie tej, niewiele różniącej się od normy aktualnej, w 3. stopniu zabezpieczenia wymieniono m.in. ochronę „budynków użyteczności publicznej, portów, lotnisk, banków, rafinerii przed sabotażem lub atakiem terrorystycznym”. W stopniu 4.

20 Na tzw. wejście czujki zaryglowania – sygnał o ang. nazwie tongue.

Zgodnie z Tablicą 1 – Klasyfikacja stopnia zabezpieczenia w PN-EN 60839-11-1: 2014-01: Systemy alarmowe i elektroniczne systemy zabezpieczeń. Część 11-1: Elektroniczne systemy kontroli dostępu. Wymagania dotyczące systemów i części składowych.

21

15 PN-EN 1522:2000: Okna, drzwi, żaluzje i zasłony. Kuloodporność. Wymagania i klasyfikacja.

PN-EN 1523:2000: Okna, drzwi, żaluzje i zasłony. Kuloodporność. Metody badań.

16

PN-EN 1063:2002: Szkło w budownictwie. Bezpieczne oszklenia. Badanie i klasyfikacja odporności na uderzenie pocisku.

17

Szyldy ochronne wkładek profilowych – zob. też: M. Durzewski: Zabezpieczenia mechaniczne nie tylko dla profesjonalistów. Mało wiemy o zamkach – wkładki zamkowe. SEC&AS, nr 3/2017, s. 70 [przyp. red.].

18

Warunkiem jest identyczna odporność zamka elektromechanicznego i mechanicznego.

19

3/2018

22 Więcej szczegółów w artykule Andrzeja Tomczaka: Systemy kontroli dostępu w obiektach infrastruktury krytycznej zgodne z polskimi normami. SEC&AS, nr 6/2017, s. 10.

23 PN-EN 62676-1-1:2014-06: Systemy dozorowe CCTV stosowane w zabezpieczeniach. Część 1-1: Wymagania systemowe.

Postanowienia ogólne (wersja angielska).

24 PN-EN 50132-1:2012: Systemy alarmowe. Systemy dozorowe CCTV stosowane w zabezpieczeniach. Część 1: Wymagania systemowe – norma wycofana i zastąpiona przez PN-EN 626761-1:2014-06 (wersja angielska).

67

SEC & I K zaś m.in. ochronę obiektów związanych z „poufnymi informacjami (np. laboratoria wojskowe, biura rządowe)”.

Należy pamiętać, że jakości wykonania systemów dozoru wizyjnego nie można założyć teoretycznie, na podstawie zastosowanych urządzeń. Jakość wykonania systemu potwierdza się za pomocą testów rejestracji obrazu kontrolnego, np. typu Rotakin25 (rys. 2), przez poszczególne kamery.

Jeżeli chodzi o systemy sygnalizacji włamania i napadu, norma PN-EN 50131‑1 26 nie wskazuje wprost, w którym stopniu zabezpieczenia należy wykonywać systemy SWiN ▌ Rys. 2. Rotakin – przyrząd do testowania w obiektach IK. Przez anarozdzielczości systemów dozoru wizyjnego logię do pozostałych norm na ESZ widzimy, że jest to co najmniej 3. stopień zabezpieczenia. Żeby się upewnić, ponownie należy odwołać się do… czasu. Skuteczna interwencja ochrony fizycznej powinna się zakończyć w ciągu kilku, kilkunastu minut. Ale żeby dać interweniującym ten czas, ESZ powinny wykryć potencjalnego intruza, Tablica wzorcowa do pomiaru rozdzielczość systemów dozoru wizyjnego, opisana w PN-EN 50132-7:2003: Systemy alarmowe. Systemy dozorowe CCTV stosowane w zabezpieczeniach.

Część 7: Wytyczne stosowania – norma jest wycofana, ale można tam znaleźć prawidłowo opisaną po polsku metodykę pomiaru rozdzielczości za pomocą Rotakina.

25

26 PN-EN 50131-1:2009: Systemy alarmowe. Systemy sygnalizacji włamania i napadu. Część 1: Wymagania systemowe.

zanim ten pokona zabezpieczenia budowlano-mechaniczne. W specyfikacji technicznej PKN-CLC/TS 50131-7:201127, w załączniku F, określono poziomy zabezpieczenia (nadzoru) dla poszczególnych stopni zabezpieczenia, które zostały również opisane w obowiązujących aktach prawnych28. Można prześledzić je na podstawie tabeli 4.

Analizując tabelę 4, można łatwo dojść do wniosku, że minimalne wymogi, których spełnienie jest zgodne z zasadami wcześniej opisanymi oraz wymogami Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej, daje tzw. miękka ochrona obrysowa. Dobrze opisuje je np. rozporządzenie RM29 – „system charakteryzuje się następującymi cechami: 1) spełnia wymagania na poziomie systemu stopnia 3 określone w normie PN-EN 50131-1; 2) obejmuje ochroną otwory wejściowe i wnętrze strefy i nadzoruje co najmniej: a) otwarcie drzwi, okien i innych zamknięć chronionego obszaru, b) penetrację drzwi, okien i innych zamknięć chronionego obszaru bez ich otwierania, c) poruszanie się w chronionym obszarze (pułapkowo – nadzór nad wybranymi obszarami, w których występuje wysokie prawdopodobieństwo wykrycia)”.

27 PKN-CLC/TS 50131-7:2011: Systemy alarmowe. Systemy sygnalizacji włamania i napadu. Część 7: Wytyczne stosowania.

28 Omawiane zapisy normatywne zostały przywołane w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dn.

7 września 2010 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać ochrona wartości pieniężnych przechowywanych i transportowanych przez przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne (Dz.U. 2010, nr 166, poz. 1128 z późn. zm.) oraz w rozporządzeniu Rady Ministrów z dn. 29 maja 2012 r. w sprawie środków bezpieczeństwa fizycznego stosowanych do zabezpieczania informacji niejawnych (Dz.U. 2012, poz. 683 z późn. zm.).

29

Ibidem.

▌ Tabela 4. Minimalne wymogi konieczne dla uzyskania określonego poziomu zabezpieczenia, przygotowane na podstawie PKN‑CLC/TS 50131-7

Sposób nadzoru

Stopień 1

Stopień 2

Stopień 3

Stopień 4

wejście do strefy (np. drzwi, bramy) – otwarcie





















wejście do strefy (np. drzwi, bramy) – penetracja okna i inne przejścia – otwarcie



okna i inne przejścia – penetracja ściany, podłogi i sufity (ew. dachy) – penetracja przestrzeń strefy – pułapkowo

 



przedmioty szczególnie zagrożone









Wykrywanie penetracji – nadzór struktury chronionej przegrody w celu wykrycia prób włamania Wykrywanie pułapkowe – nadzór obszarów, w których najprawdopodobniej może nastąpić wykrycie Przedmioty zagrożone – nadzór przedmiotów wymagających specjalnej uwagi np. sejfów, cennych obrazów itp. Źródło: IDE Sp. z o.o.

68

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO INFRASTRUKTURY KRYTYCZNEJ

Należy stosować elektroniczne systemy sygnalizacji włamania w odpowiednim stopniu, reagujące już na próby pokonania zabezpieczeń budowlano-mechanicznych, a nie informujące o ich pokonaniu.

Trzeba pamiętać, że w stopniu 3. nie wymaga się ochrony w zakresie penetracji ścian, podłóg i sufitów. Ponieważ w tabeli 4 określono tylko wymogi minimalne, nic nie stoi na przeszkodzie, aby w razie potrzeby, wynikającej z analizy ryzyka, rozszerzyć zabezpieczenia o wykrywanie penetracji tych właśnie elementów30. Podobnie jak w przypadku zabezpieczeń budowlanych, tak i przy omawianiu systemów elektronicznych należy przypomnieć kilka zasad: 1. w obiekcie IK należy „zidentyfikować” i „zlokalizować” zasoby chronione, wskazując tzw. obszary krytyczne; 2. obiekt IK powinien mieć wydzielone strefy ochrony, należy wyznaczyć strefę wewnętrzną z obrysem31, strefę peryferyjną, obwód i strefę zewnętrzną32; 3. w przypadku niemożności wyznaczenia strefy peryferyjnej, obrys staje się jednocześnie obwodem; 4. cały system musi ściśle współpracować z zabezpieczeniami budowlano-mechanicznymi, innymi systemami zaliczanymi do zabezpieczeń elektronicznych oraz bezpośrednią ochroną fizyczną, odpowiedzialną za monitoring i interwencje; 5. na podstawie analizy zagrożeń może się okazać, że należy zastosować dłuższe niż normatywne czasy podtrzymania zasilania ESZ, na wypadek zaniku zasilania podstawowego; 6. budując system, np. SWiN w 3. stopniu zabezpieczenia, nie wystarczy użyć elementów, które spełniają ten wymóg33 – cały system, łącznie z systemem transmisji alarmu, należy wykonać zgodnie z zasadami określonymi w przepisach i normach dla 3. stopnia zabezpieczenia, co powinno być potwierdzone przez dostawcę w tzw. poświadczeniu zgodności34; 7. w obiektach wyposażonych we własne ogrodzenia należy montować elektroniczne systemy ochrony obwodowej, a przynajmniej peryferyjnej, w celu jak najszybszego alarmowania;

POMOCNE WSKAZÓWKI:  Zamów

testy! Renomowane firmy zapewniają testy nawet do 6 miesięcy w ramach tak zwanego Dialogu Technologicznego. Aby takie testy dały wnioski możliwe do interpretacji, należy postawić prawidłowo zdefiniowany cel oraz plan bezpieczeństwa wraz z procedurami, jakie systemy będą miały realizować.

 Pamiętaj,

że bez testów nie można określić parametrów systemu dozoru wizyjnego. Udokumentuj jakość rejestracji VSS/CCTV, wykonując zdjęcia wysokiej rozdzielczość z monitora, na którym odtworzono zapisy obrazów kontrolnych poszczególnych kamer – to pomoże także w dyskusjach z dostawcą w przypadku rozbieżności w ocenie jakości wykonania prac. Rejestracji obrazów kontrolnych, np. typu Rotakin, dokonuj w najtrudniejszych warunkach oświetleniowych.

 Na

etapie planowania inwestycji powołaj specjalistę ds. ochrony, który wykona analizę zagrożeń i przekaże architektom i projektantom wytyczne, na podstawie których zostaną sporządzone projekty.

8. wszystkie systemy zabezpieczeń zastosowane w obiekcie powinny być zintegrowane i monitorowane, aby eliminować fałszywe alarmy i skutecznie wspomagać ochronę fizyczną.

Na zakończenie należy przypomnieć o stworzeniu i przestrzeganiu procedur związanych z bezpieczeństwem obiektu IK. Każdy system ochrony musi być projektowany w oparciu o analizę zagrożeń oraz powinny być stworzone plan ochrony i procedury ochrony obiektu. Niezmiernie ważna jest tu kolejność, ponieważ elektroniczne systemy zabezpieczeń szczególnie muszą realizować procedury, które powstały w oparciu o plan ochrony, poprzedzony analizą zagrożeń. Częstym błędem jest powierzanie projektantowi systemu bezpieczeństwa wykonania analizy zagrożeń, a projektowanie zabezpieczeń budowlanych pozostawiane jest w gestii architekta. To jest odpowiedzialność zamawiającego! W związku z tym już na etapie planowania inwestycji należy powołać specjalistę ds. ochrony, który wykona analizę zagrożeń i przekaże architektom oraz projektantom zabezpieczeń wytyczne, na podstawie których zostaną sporządzone projekty.

30 Co niekoniecznie musi się wiązać z podniesieniem stopnia zabezpieczenia całego systemu [przyp. red.].

31 Nazywaną obszarem krytycznym odgraniczonym – może nim być np. sejf, pomieszczenie, budynek, ogrodzony teren [przyp. red.].

32

Zob. NPOIK 2015, zał. 1, pkt 2.5.1.

Odpowiedni stopień zabezpieczenia dla urządzeń potwierdza się za pomocą certyfikatów lub deklaracji zgodności, opisanych w przepisach polskiego prawa [przyp. red.].

33

Opisanym w PKN-CLC/TS 50131-7 oraz przywołanych rozporządzeniach RM i Ministra SWiA [przyp. red.].

34

3/2018

Sławomir GOŹDZIECKI Specjalista ds. zabezpieczenia infrastruktury krytycznej. Zajmuje się szeroko pojętą obsługą techniczną projektów oraz opracowywaniem i wdrażaniem nowych rozwiązań w zakresie współdziałania mechanicznych i elektronicznych systemów zabezpieczeń, jak również procedur ich stosowania

69

SEC & MECH

INTELIGENTNE SZAFY METALOWE, CZYLI TECHNIKA RFID W SŁUŻBIE CZŁOWIEKOWI

R

FID1 to technika wykorzystująca fale radiowe do przesyłania danych między dowolnym obiektem wyposażonym w specjalną etykietę (tag) a czytnikiem, w celu identyfikacji tego obiektu, i to w czasie krótszym niż przy technologiach typu Wi-Fi czy Bluetooth. Coraz powszechniej jest wykorzystywana do zarządzania i kontroli osób, majątku oraz wszelkich dóbr, np. do rejestracji czasu pracy, identyfikacji osób i przedmiotów, bezobsługowego 1

70

RFID – ang. radio-frequency identification.

udzielania dostępu do pomieszczeń lub obiektów, a nawet do ewidencji oraz zarządzania zdarzeniami.

Technologia ta odpowiada więc wprost na koncepcję Internetu rzeczy, wedle której jednoznacznie identyfikowalne przedmioty mogą pośrednio albo bezpośrednio gromadzić, przetwarzać lub wymieniać dane za pośrednictwem sieci komputerowej.

Firma Techmark w swojej ofercie posiada różne rozwiązania wykorzystujące technologię RFID i cały czas je rozwija, realizując projekty badawcze.

Rozwój ten wspomagany jest także poprzez wykoSEC&AS

TECHNOLOGIA RFID rzystanie funduszy unijnych w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój 2014–2020 działanie 4/1.1.1/2017. Projekt badawczy pn. „Badania nad opracowaniem produktów o nowych funkcjach użytkowych” ma na celu opracowanie zaawansowanych produktów wykorzystujących technologię RFID nie tylko do dozoru dostępu do szafy bądź wielu szaf, ale przede wszystkim automatycznej ewidencji przedmiotów (dokumenty, narzędzia, odzież) oznaczonych tagami i wszelkich ruchów zachodzących na tych przedmiotach przy ewidencji osób je pobierających oraz zwracających. Szafy te, z zaimplementowaną technologią RFID, wyróżniać się mają przede wszystkim uniwersalnością, rozumianą jako możliwość przechowywania różnych przedmiotów, i skutecznością odczytu dla dużej liczby tagów.

Prace badawczo-rozwojowe (B+R) w ramach projektu mają też na celu przełamanie barier technologicznych, związanych ze zniekształceniem sygnału, dokładnością i skalowalnością czytnika, co prowadzi do niepoprawnego śledzenia produktów w środowisku metalowym, w którym umieszczona jest bardzo duża liczba tagów. Słabe współczynniki odczytu są spowodowane wieloma nakładającymi się na siebie czynnikami, a mianowicie fale radiowe o bardzo wysokiej częstotliwości są odbijane i/lub absorbowane przez wiele cieczy i metali, co sprawia, że dokładne odczytywanie znaczników zlokalizowanych w obrębie tych materiałów stanowi wyzwanie techniczne.

O ile rozwój technologii doprowadził do opracowania specjalnych etykiet, umożliwiających oznaczanie produktów z tych materiałów, o tyle cały czas brakuje rozwiązań gwarantujących skuteczną pracę w szczelnym otoczeniu metalowym (wnętrze szafki), dla którego skala problemów rośnie wraz ze wzrostem liczby oznakowanych przedmiotów. Wdrożenie nowych rozwiązań planowane jest na trzeci kwartał 2018 r. i stanowi naturalną konsekwencję rozwoju obecnie dostępnych w ofercie Techmark produktów z zaimplementowaną technologią RFID. Prowadzone prace B+R i ich współfinansowanie w ramach dotacji stworzyły okazję do badań nad wszystkimi kluczowymi komponentami technologii, w celu uzyskania najlepszych na rynku parametrów odczytu największej liczby tagów zlokalizowanych w środowisku metalowym. Będzie to możliwe dzięki zastosowaniu najnowszych i najskuteczniejszych dla otoczenia metalowego rozwiązań z dziedziny technologii RFID, a także odpowiedniemu ukształtowaniu przestrzeni, w której prowadzony jest odczyt. W projekcie weryfikowane są także rozwiązania autorskie, które zostały zgłoszone przez Techmark do ochrony patentowej.

Obok ewidencji dokumentów, narzędzi i innego wyposażenia założenia projektu obejmują także opracowanie szafek dedykowanych dla odzieży roboczej i innych wyrobów tekstylnych. Produkty te umożliwią usprawnienie logistyki w zakresie zarządzania odzieżą 3/2018

i stanowią uzupełninie wykorzystywanych już obecnie przez pralnie technologii RFID. WDROŻENIE TECHNOLOGII RFID W MEBLACH METALOWYCH

Firma Techmark z Aleksandrowa Łódzkiego postanowiła zaimplementować technologię RFID w produkowanych przez siebie metalowych szafach, co zaowocowało nie tylko zwiększeniem funkcjonalności tych mebli, ale również nowymi możliwościami związanymi z korzystaniem z nich. Aktualnie w ofercie Techmarku znaleźć można kilka rodzajów mebli, w których stosowana jest technologia RFID – od prostych szaf skrytkowych czy ubraniowych po zaawansowane technologicznie szafy z kontrolą dostępu oraz z dozorem, umożliwiające m.in. automatyczną ewidencję przedmiotów czy historii zdarzeń. Wszystkie produkty Techmarku dostosowywane są i testowane pod kątem potrzeb konkretnego użytkownika.

Pierwszymi produktami, w których Techmark zaimplementował technologię RFID, były szafy skrytkowe i ubraniowe, stosowane głównie w: biurach, szatniach pracowniczych, stołówkach, przychodniach, sklepach, szkołach czy na basenach. Użytkownicy tych mebli czy poszczególnych skrytek mogą zmieniać się z dużą częstotliwością, dlatego oprócz funkcjonalnego zagospodarowania przestrzeni użytkowej tych szaf ważne jest również zagwarantowanie ich stałej, łatwej i bezinwazyjnej obsługi. Dlatego też w pierwszej kolejności zrezygnowano z tradycyjnych zamków na klucz na rzecz zamków elektromechanicznych.

▌ Szafa RFID z dozorem magazynowa

71

SEC & MECH

▌ Szafa RFID śniadaniowa

▌ Szafa RFID z kontrolą dostępu wieloskrytkowa

Kolejna implementacja technologii RFID została wprowadzona na potrzeby szaf z funkcją kontroli dostępu. Produkty te umożliwiają zastosowanie rozbudowanego systemu bezpieczeństwa i kontroli dostępu wraz z ewidencją zdarzeń w zakresie informacji, kto i kiedy korzystał z szafy/skrytki.

Zastosowanie technologii RFID UHF w środowisku metalowym zaowocowało ponadto wyprodukowaniem przez Techmark najbardziej zaawansowanych produktów – szaf z dozorem, wykorzystywanych np. do ewidencji obiektów (dokumentów, narzędzi i innego majątku) oznaczonych tagami pasywnymi.

SMART CABINET

Implementacja technologii RFID w szafach metalowych pozwoliła więc firmie Techmark stworzyć produkty z grupy smart things – inteligentne szafy (smart cabinet) z kontrolą dostępu lub z dozorem, wpisujące się w najważniejszy trend kształtujący współczesny biznes, tzw. Internet rzeczy (ang. Internet of Things, IoT). To innowacyjne produkty z grupy inteligentnych rozwiązań z zakresu bezpieczeństwa, których funkcje mają ułatwić i usprawnić pracę wykonywaną dotąd przez człowieka, ale bez jego udziału. To szafy pełniące przez całą dobę funkcję małego magazynu, magazyniera, a nawet strażnika. Szafy te mogą być wykorzystywane jako quasi-magazyny do składowania rzeczy i dokumentów, do których upoważnione osoby mogą mieć stały dostęp 24 h/dobę, bez potrzeby dodatkowego angażowania czynnika ludzkiego (np.

72

identyfikacja pracownika, wydawanie kluczy, narzędzi, inwentaryzacja itp.). Rozwiązania te stosowane są zazwyczaj do przechowywania wartościowych przedmiotów i dokumentów, które wymagają stałego nadzoru i kontroli. Meble te z powodzeniem sprawdzają się w biurach, urzędach czy archiwach, w branży medycznej czy zakładach produkcyjnych (np. przemysł, budownictwo), czyli wszędzie tam, gdzie zachodzi konieczność zabezpieczenia danych niejawnych i wrażliwych, a także kontroli dostępu do nich.

Meble metalowe już nie tylko zapewniają bezpieczeństwo przechowywania, ale również bezprzewodową i bezobsługową kontrolę, autoryzację dostępu do konkretnych dóbr, a także pełną automatyzację ewidencjonowania i archiwizacji zdarzeń. Tym samym umożliwiają one poprawę efektywności procesów zarządzania majątkiem firmy, w tym procesów magazynowych i logistycznych.

BEZPIECZEŃSTWO

Stosowane we wszystkich szafach z grupy RFID zamki elektromechaniczne i identyfikatory zbliżeniowe oparte na pasmach 125 kHz lub 13,56 Mhz oraz system identyfikacji radiowej RFID w najwyższym stopniu zabezpieczają pozostawiony w szafie majątek, uniemożliwiając dostęp do niego nieupoważnionym osobom.

Szafy RFID firmy Techmark są wytwarzane z najwyższej jakości metali, z wykorzystaniem najnowszych i zaawansowanych technik obróbki, dzięki czemu gwarantują bezawaryjne użytkowanie przez wiele lat.

SEC&AS

TECHNOLOGIA RFID OSZCZĘDNOŚĆ

Technologia RFID umożliwia natychmiastowe przyznawanie uprawnień dostępu do szafy/skrytki kolejnym użytkownikom, wyposażonym jedynie w nowy bądź na nowo zakodowany identyfikator. Eliminuje to czas i koszty związane z wymianą zamków i kluczy w przypadku zniszczenia, zagubienia kluczy lub utraty uprawnień do korzystania z szafy/skrytki przez daną osobę.

WYGODA

Szafy z technologią RFID są idealnym rozwiązaniem w zakładach pracy, w których stosuje się system HACCP2, zakazujący wnoszenia metalowych kluczyków na wydziały produkcyjne. Produkty wyposażone są w zamki elektromechaniczne na dowolne identyfikatory zbliżeniowe (karty, breloczki, naklejki), oparte na pasmach 125 kHz lub 13,56 Mhz, w tym identyfikatory używane w systemach do rejestracji czasu pracy (RCP).

Każdą z szaf RFID produkcji Techmark wyposażono ponadto w czytnik RFID, służący do kodowania i odczytu identyfikatorów zbliżeniowych, oraz w kartę administratora Master, do kodowania i odkodowywania kart, dzięki którym klient ma nieograniczoną możliwość zarządzania szafą. Następnym krokiem było wyposażenie szaf w kartę serwisową, otwierającą wszystkie skrytki jednocześnie, którą można przekazać obsłudze firm zewnętrznych, zajmujących się w ramach outsourcingu usługami sprzątania czy zaopatrywania pracowników w odzież roboczą.

Wysoka estetyka wykonania szaf sprawia, że mogą stanowić one wyposażenie zarówno nowoczesnych pomieszczeń biurowych, jak i przestrzeni produkcyjnych czy magazynowych, eliminując potrzebę wygospodarowywania oddzielnego pomieszczenia do przechowywania cennego majątku oraz zatrudniania osoby do nadzoru czy też wydawania.

FUNKCJONALNOŚĆ

Zaimplementowana w szafach technologia RFID umożliwia zastosowanie rozbudowanych systemów bezpieczeństwa i kontroli dostępu. W produktach tych istnieje możliwość wykorzystania rozwiązań oferowanych przez uznanych dostawców systemów zabezpieczeń i kontroli dostępu.

Najbardziej rozbudowana wersja szafy – szafa z pełnym dozorem – zapewnia monitoring zawartości zasobów wewnątrz mebla. Szafa ta, zintegrowana 2 HACCP (ang. hazard analysis and critical control points) – analiza zagrożeń i krytyczne punkty kontroli.

3/2018

▌ Szafa RFID z kontrolą dostępu aktowo-magazynowa

z autorskim programem do zarządzania, umożliwia rejestrację wszystkich zdarzeń, w tym informacje: kto i kiedy otworzył szafę, jaki przedmiot pobrał bądź zwrócił, jakich przedmiotów brakuje i kto je posiada.

Wszystkie zdarzenia rejestrowane są przez czytnik w pełni automatycznie oraz na bieżąco gromadzone, archiwizowane i dostępne są (np. online) dla osób uprawnionych, korzystających z programu.

Ponadto funkcje tych szaf są od podstaw personalizowane pod kątem konkretnych wytycznych klienta, np. w zakresie typu przechowywanych przedmiotów czy informacji. Możliwa jest również dowolna konfiguracja wnętrza mebla, np. układu półek czy opcjonalnego zamontowania w nich oświetlenia LED. Wszystkie opisane nowości wprowadzone zostaną na rynek jeszcze w roku 2018 (premiera planowana jest na trzeci kwartał) i rozwiną obecnie dostępną szeroką ofertę Techmark w zakresie produktów metalowych z zaimplementowaną technologią RFID. Szczegóły na: www.techmark.com.pl

73

SEC & MECH

OKNA, DRZWI, ŻALUZJE, ZASŁONY I INNE PRZEGRODY KULOODPORNE Część II*

Rafał FILIPEK, Jerzy CHYTŁA

S

zyby kuloodporne znajdują zastosowanie w budynkach zagrożonych terroryzmem i napadami rabunkowymi, np. w budynkach administracji państwowej, w budynkach bankowych itp. Ponadto w szyby kuloodporne wyposażane są specjalne pojazdy samochodowe, zarówno do celów cywilnych, jak i wojskowych, takie jak bankowozy czy też pojazdy opancerzone.

Szyby i pancerze odporne na przestrzeliwanie pociskami broni palnej oprócz kuloodporności posiadają właściwości zwiększonej odporności na włamanie.

Klasa odporności na włamanie związana jest z odpowiednią klasą kuloodporności. Klasyfikacja kuloodporności wyrobów ma charakter umowny i przypisana jest do określonego rodzaju broni o odpowiednim kalibrze. Dla każdej klasy określono rodzaj amunicji, związany z materiałami, z których wykonane są rdzeń i płaszcz, oraz ich kształtem, i ustalono dla niej prędkość wylotową o bardzo małym rozrzucie. W związku z koniecznością zachowania małego rozrzutu prędkości do badań nie może być stosowana amunicja z partii produkcyjnej, ale musi to być amunicja tzw. wzorcowa lub odpowiednio przygotowywana do każdego badania przez laboratorium.

Norma w celu klasyfikacji wyrobów kuloodpornych przywołuje określoną broń i amunicję dla danej klasy.

Tymczasem na rynku polskim dostępne są również inne rodzaje broni, jak np. 7,62 mm karabinek „Kałasznikow” czy 7,62 mm pistolety TT i PPS (pepesza), które ze względu na dużą skuteczność przebicia przegrody stanowią również znaczące zagrożenie. Dlatego wielu *

74

Pierwsza część artykułu: SEC&AS, nr 5/2017, s. 76–78.

producentów oprócz asortymentu sklasyfikowanego wg normy poddaje swoje wyroby badaniom kuloodporności przy użyciu broni innej niż ta, którą przywołuje norma. Wówczas w dokumencie klasyfikacyjnym nie jest podawana klasa wyrobu, tylko informacja, że wyrób odporny jest na przestrzelenie z określonego rodzaju broni.

METODY BADAWCZE

Liczba i rodzaje wymaganych próbek określane są przez laboratorium badawcze na podstawie analizy dokumentacji kompletnego okna, drzwi, żaluzji i zasłon. Kształt i wymiary próbki (lub próbek) uzgadniane są pomiędzy laboratorium i zleceniodawcą i powinny być takie, by można było wydać jednoznaczną ocenę kuloodporności różnych rozmiarów okien, drzwi, żaluzji i zasłon.

Wszelkie wypełnienia powinny być jednorodne jakościowo i nie powinny być mniejsze od 0,5 x 0,5 m, z wyjątkiem przypadków, gdy rozmiary całkowite wypełnień są mniejsze. Strona atakowana powinna być wyraźnie oznaczona. Wypełnienia powinny być badane w tym samym czasie co i rama, za wyjątkiem wypełnień ze szkła badanego wcześniej i odpowiadającego wymaganiom normy PN-EN 1063. We wszystkich przypadkach powinny być badane połączenia pomiędzy wypełnieniami szklanymi i ramą. Każde wypełnienie szklane powinno mieć co najmniej taką samą odporność, jaka jest wymagana dla okna lub drzwi.

Do badań szyb winny być dostarczone trzy próbki o wymiarach 50 x 50 cm. Próbki powinny być przed badaniem składowane nie krócej niż 24 h, w położeniu pionowym, w temperaturze 18ºC +/- 5ºC i powinny być SEC&AS

ZABEZPIECZENIA MECHANICZNE

▌ Rys. 1. Okna i drzwi otwieralne – punkty celowania i kierunki strzelania

utrzymywane w tej temperaturze podczas badań. Na żądanie zamawiającego laboratorium badawcze powinno zwrócić próbkę na przechowanie po uprzednim trwałym jej oznakowaniu. Próbki okien, drzwi, żaluzji i zasłon mocowane są w odpowiednich, sztywnych wspornikach, tak by wspornik nie odchylał się z próbką pod wpływem uderzeń pocisku, którym poddawana jest próbka.

Próbka szkła mocowana jest w odpowiedniej ramie o ustalonych wymiarach. Rama również mocowana jest do odpowiedniego wspornika. Z tyłu, za próbkami, w rejonie oddawanych strzałów, umieszczana jest odpowiednia skrzynka do gromadzenia odłamków.

Pomiędzy próbką a skrzynią umieszcza się folię kontrolną, w odległości 0,5 m za próbką (wymiary liczone są od linii środkowej próbki). Folia kontrolna składa się z arkusza folii aluminiowej o grubości 0,02 mm i gramaturze 54 g/m2, dostatecznie dużego formatu, by można było wykryć wszystkie odłamki, które mogą zostać wyrzucone z próbki. Folia jest sztywno wmontowana w ramkę. Badania mogą być przeprowadzane przy użyciu broni lub luf balistycznych. Prędkość pocisku powinna być mierzona przez urządzenie, które zapewnia dokładność pomiaru wynoszącą ±1 m/s. Amunicja powinna odpowiadać wymaganej klasie kuloodporności zgodnie z tabelami norm PN-EN 1522 lub PN-EN 1063.

Przy montowaniu próbki należy zapewnić: a) prawidłowe rozmieszczenie wszystkich elementów próbki; b) aby mocowania nie wywoływały naprężeń, które mogą mieć wpływ na wynik badań; c) aby wszystkie okucia, mechanizmy i inne ruchome części pozostały zdolne do uruchomienia.

W przypadku żaluzji lub zasłon listwy żaluzji lub ruchome zasłony powinny być przesunięte na jedną stronę, tak daleko, jak to tylko jest możliwe, by uzyskać mak3/2018

symalną szczelinę między skrzydłem (drzwi lub okna) lub kurtyną (żaluzji lub zasłony) a nieruchomą ramą.

Wymagane jest to, aby podczas badań była ostrzeliwana maksymalna szczelina, która może wystąpić w eksploatacji.

Wybór obszarów celowania zależy od konstrukcji całego okna, drzwi, żaluzji i zasłon i powinien być dokonany przez laboratorium badawcze na podstawie analizy konstrukcji, za pomocą której należy określić słabe miejsca (punkty) na powierzchni, tj. takie, gdzie wystrzelony pocisk albo: a) napotka najmniejszy opór; b) doprowadzi do takiego zniszczenia, które dałoby dostęp do mechanizmów otwierających, pozostających w stanie zdolności do uruchomienia; c) spowoduje niepożądane otwarcie okna, drzwi, żaluzji lub zasłony.

Słabe punkty okien, drzwi, żaluzji lub zasłon są zwykle następujące: 1) obszary zbrojone lub wzmocnione (oznaczone na rys. 1 jako 1 i 6, na rys. 2 jako 1, na rys. 3 jako 1, 3 i 4, na rys. 4 jako 1, 6 i 11 oraz na rys. 5 jako 1, 4, 6, 7 i 9) – są one wykonane poprzez wzmocnienie kształtowników tworzących ramy lub kształtowników i listew tworzących kurtynę, szyny prowadzące lub skrzynkę żaluzji lub zasłon zwijanych; 2) połączenia między ramą i nieruchomymi lub otwieranymi elementami i między wypełnieniem i ramą (oznaczone na rys. 1 jako 2, 3, 4 i 8, na rys. 2 jako 3, na rys. 3 jako 5, na rys. 4 jako 2, 3, 4, 8, 9, 10 i 12 oraz na rys. 5 jako 2, 3, 5 i 8) lub wszelkie złącza w granicach próbki – obszary te odpowiadają w szczególności szczelinom między ramą i otwieranymi skrzydłami okiennymi, a także profilom złączowym, w których zainstalowane jest wypełnienie; 3) okucia i złącza konstrukcyjne (oznaczone na rys.

1 jako 5 i 7, na rys. 2 jako 2, na rys. 3 jako 2, 6 i 7, na rys. 4 jako 3, 4, 5 i 7 oraz na rys. 5 jako 10)

▌ Rys. 2. Fasady i elementy stałe – punkty celowania i kierunki strzelania

75

SEC & MECH

▌ Rys. 3. Elementy składowe – punkty celowania i kierunki strzelania

– należą do nich np. zawiasy, zatrzaski i urządzenia otwierające (klamki, zamki) i ich zamocowania oraz połączenia lub kształtowniki narożne (połączenia stykowe lub połączenia kątowe na wpust), łącznie z listwami wzmacniającymi, wkrętami, spawami lub innymi urządzeniami wprowadzającymi pewne zakłócenia do poziomu odporności.

Jeżeli w różnych częściach tej samej ramy są zastosowane zbrojenia o różnej grubości lub różne materiały, powinna być przebadana każda z tych części.

Dla drzwi dostarczanych w komplecie z ich progami, jeżeli zamawiający zleci przebadanie progu, ostrzałowi powinna być poddana pozioma szczelina

▌ Rys. 4. Okiennice składane – punkty celowania i kierunki strzelania

76

na poziomie podłogi. W przeciwnym razie w sprawozdaniu podsumowującym wyniki badań powinno być stwierdzone, że to miejsce nie wykazuje kuloodporności. Przed strzelaniem punkty celowania powinny być wyraźnie oznaczone na próbce. Każdy obszar będący celem powinien otrzymać trzy strzały w miejsca ustalone przez laboratorium badawcze na podstawie rysunków kompletnego okna, drzwi, żaluzji lub zasłony.

Można wyróżnić trzy możliwości: a) Jeżeli obszar jest wystarczająco duży w stosunku do kalibru amunicji (np. na nieprzezroczystych wypełnieniach lub dużych kształtownikach), 3 punkty celowania powinny być wybrane na tym samym elemencie, a odległość między tymi celami powinna być nie mniejsza niż 120 mm (patrz: pkt 1 i 6 na rys. 1, pkt 1, 6 i 11 na rys. 4 oraz pkt 1, 4, 6, 7 i 9 na rys. 5). b) Jeżeli obszar jest ograniczony do linii (np. złącza stykowe, złącza między profilami a skrzydłami okiennymi i drzwiowymi, a także między ramami a ich wypełnieniami) i jeżeli linia jest wystarczająco długa, odległość między 3 punktami celowania nie powinna być mniejsza od 120 mm (patrz: pkt 3 na rys. 1, pkt 2, 3 i 12 na rys. 4 oraz pkt 2, 3, 4 i 5 na rys. 5). Jeżeli nie jest ograniczony do linii, odległość między strzałami powinna być zredukowana do wartości nie mniejszej niż wartość równa trzem kalibrom. Jeżeli nie jest możliwe uzyskanie trzech strzałów na tej samej linii, te trzy strzały powinny być rozdzielone między 2 lub 3 identyczne linie na próbce (patrz: pkt 5 i 7 na rys. 1, pkt 2 w załączniku B oraz pkt 5 i 7 na rys. 4). W przypadku wcześniej certyfikowanych wypełnień zainstalowanych w próbce połączenie między wypełnieniem i ramą powinno być ostrzelane przez 1 strzał w środku każdego

▌ Rys. 5. Żaluzje zwijane – punkty celowania i kierunki strzelania

SEC&AS

ZABEZPIECZENIA MECHANICZNE z trzech boków wypełnienia (patrz: pkt 8 na rys. 1 lub 3 na rys. 2). c) Jeżeli badany obszar w jakimkolwiek kierunku jest mniejszy od 3 kalibrów, to powinien być przebadany podobny obszar przez maksymalnie 3 strzały (patrz: pkt 4 na rys. 1, pkt 2, 6 i 7 na rys. 3, pkt 4 i 10 na rys. 4 i pkt 10 na rys. 5).

Do każdego wybranego obszaru próbki oddawane są 3 strzały, we wcześniej określonym kierunku i pod określonym kątem. Stosownie do każdego punktu celowania, określonego na podstawie analizy rysunków konstrukcyjnych, kąt atakowania w stosunku do środka próbki wynosi 90° lub tyle, aby wystrzelony pocisk był najbardziej efektywny. Punkty celowania i kierunki strzelania powinny być pokazane na rysunkach załączonych do sprawozdania z badań. Wybrane kąty atakowania powinny uwzględniać różne słabe punkty, takie jak: a) złącza i miejsca przecinania się złącz, b) stykające się krawędzie skrzydeł, c) zachodzące na siebie krawędzie profili, d) połączenia między ramami i wypełnieniami, e) złącza stykowe i kątowe.

Odległość mierzona od wylotu lufy do punktu celowania powinna być zgodna z danymi podanymi w odpowiedniej tabeli normy PN-EN 1522 lub PN-EN 1063. W przypadku, gdy strzela się do pojedynczego punktu, odległość strzelania może być zmniejszona w celu podniesienia dokładności strzelania.

Podczas badania szyb punkty trafień wyznaczają punkty stanowiące wierzchołki trójkąta równobocznego o boku równym 125 mm.

Dopuszczalna odległość między punktem uderzenia pocisku i punktem celowania powinna być następująca: a) gdy odporność rozpatrywanego obszaru jest identyczna w każdym punkcie próbki: 10 mm w każdym kierunku; b) gdy odporność rozpatrywanego obszaru jest identyczna wzdłuż danej linii: 10 mm wzdłuż tej linii i 5 mm w kierunku prostopadłym do tej linii; c) gdy odporność rozpatrywanego obszaru zmienia się od punktu do punktu: 5 mm w każdym kierunku.

Prędkość pocisku powinna odpowiadać wartości podanej w odpowiedniej tabeli normy PN-EN 1522 lub PN-EN 1063. Natomiast w przypadku, gdy strzela się do pojedynczego punktu, odległość strzelania może być na tyle zmniejszona dla zwiększenia dokładności strzelania w wyznaczony punkt, że pomiar prędkości pocisku może być niemożliwy. Jeżeli podczas badań zmierzona prędkość pocisku wykracza poza określony zakres, strzał powinien być powtórzony tylko w następujących przypadkach – mniejszej prędkości, bez perforacji lub większej prędkości, z perforacją próbki.

Po każdym strzale sprawdza się tylną powierzchnię próbki i skrzynkę do gromadzenia odłamków w celu określenia, czy zaszła perforacja. Sprawdzana jest również folia kontrolna – dla ewidencji odłamków wyrzu3/2018

▌ Rys. 6. Broń, amunicja oraz szyba po przeprowadzonym badaniu

conych z tylnej powierzchni próbki. Po każdym strzale czyszczona jest skrzynka do gromadzenia odłamków i wymieniana folia kontrolna, jeżeli wystąpiła perforacja folii.

Jeżeli wyniki strzelania nie pozwalają na jednoznaczną ich interpretację, laboratorium może powtórzyć strzał na tej samej próbce lub poprosić zleceniodawcę o dostarczenie nowej próbki. Jeżeli strzał wymaga powtórzenia, powinien być on oddany do tej samej próbki do podobnego miejsca, ale nieuszkodzonego przez poprzedni strzał. Wynik badań jest uważany za pomyślny nawet wtedy, gdy po badaniach 77

SEC & MECH

▌ Rys. 7. Strzelec podczas przeprowadzanego badania

nie działają mechanizmy otwierające i gdy nie jest zachowany określony poziom właściwości innych niż bezpieczeństwo, takich jak: przepuszczalność powietrza, odporność na przenikanie wody lub napór wiatru.

Koniecznym jest jednakże, by wszystkie mechanizmy otwierające pozostawały w położeniu zamkniętym.

Gdy nie występuje perforacja próbki, lecz występuje perforacja folii kontrolnej przez odłamki, wynik badań powinien być klasyfikowany jako „S” (z odłamkami).

Jeżeli występują odłamki wywołujące perforację folii kontrolnej, laboratorium badawcze określa pochodzenie każdego fragmentu, w celu upewnienia się, że żadna część pocisku nie przedostała się przez próbkę. We wszystkich przypadkach, gdy nie występuje perforacja folii kontrolnej, wynik badań klasyfikowany jest jako „NS” (brak odłamków). Wynik badań, które były przeprowadzone na pełnych oknach, drzwiach, żaluzjach i zasłonach, jest reprezentatywny tylko dla danych typów okien, drzwi, żaluzji i zasłon. Jeżeli w przyszłości zostaną wprowadzone zmiany w konstrukcji okien, drzwi, żaluzji i zasłon, laboratorium badawcze zadecyduje, czy dane sprawozdanie z przeprowadzonych badań może być rozszerzone na tę modyfikację lub czy potrzebne jest badanie uzupełniające.

Przegrody kuloodporne w ostatnim okresie zyskują coraz większe znaczenie, szczególnie w miejscach zagrożonych napadem z bronią w ręku. Wybór właściwej przegrody uzależniony jest od wielu czynników, jak 78

np. potencjalna możliwość wniesienia i użycia danego rodzaju broni, rodzaj przechowywanych wartości, warunki zabezpieczenia wartości itp. We wszystkich przypadkach, w których może nastąpić napad z bronią palną, należy wyposażać się w przegrody kuloodporne, gdyż wyroby te chronią w pierwszej kolejności życie ludzkie. Stąd na dostawcach spoczywa duża odpowiedzialność za jakość tych wyrobów i zgodność z wymaganiami. W tym przypadku konieczna jest ocena przez trzecią stronę. Przegrody kuloodporne posiadają jednocześnie dodatkową cechę – odpowiednią odporność na włamanie, ale jest to ustalane na podstawie innych badań oraz wymagań.

Rafał FILIPEK Kierownik Zakładu Techniki Specjalnej w Instytucie Mechaniki Precyzyjnej

Jerzy CHYTŁA Kierownik Laboratorium Mechanicznych Urządzeń Zabezpieczających w Instytucie Mechaniki Precyzyjnej

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO DZIEŁ SZTUKI

Kradzieże dzieł sztuki na świecie KRADZIEŻ Z MUZEUM SZTUKI NOWOCZESNEJ W SZTOKHOLMIE Włamanie (I) Piotr OGRODZKI Tekst opublikowany w CBU, nr 2/2000, s. 26 Źródło: Cenne, Bezcenne, Utracone, nr 2/2000

W styczniu tego roku minęło 5 lat od przedwczesnej śmierci Piotra Ogrodzkiego, która głęboko poruszyła środowisko branży zabezpieczeń. Z wykształcenia prawnik, specjalizujący się w kryminalistyce związanej z kradzieżami dzieł sztuki, współtworzył i przez wiele lat kierował Ośrodkiem Ochrony Zbiorów Publicznych, instytucją powołaną przez Ministra Kultury i Sztuki, działającą w zakresie ochrony i bezpieczeństwa zabytków w Polsce. Przez lata z zaangażowaniem i pasją prowadził dział „Ochrona dzieł sztuki” w czasopiśmie „Systemy Alarmowe”. Był też członkiem Rady Redakcyjnej, a potem Redaktorem Naczelnym kwartalnika „Cenne, Bezcenne, Utracone”.

Dzięki uprzejmości pań Krystyny Ogrodzkiej oraz Marty Dynakowskiej przypominamy sylwetkę śp. Piotra Ogrodzkiego poprzez publikację kilku jego ponadczasowych artykułów nt. bezpieczeństwa dzieł sztuki.

M

uzeum Sztuki Nowoczesnej (Moderna Museet) w Sztokholmie położone jest na malowniczej Wyspie Statków (Skeppsholmen).

Na wysepce tej mieszczą się – oprócz Muzeum Sztuki Nowoczesnej – Muzeum Wschodniej Azji, Muzeum Architektury, Rada Kultury, niektóre wydziały Akademii Sztuk Pięknych. Pod względem prezentowanych kolekcji najciekawsze jest Muzeum Sztuki Nowoczesnej, które choć powstało dość późno, założono 3/2018

je bowiem w 1958 r., ma niezwykle ciekawe zbiory.

Siedzibą muzeum jest dawna ujeżdżalnia koni. Jest to parterowa budowla, nakryta stromym dachem, położona na samym szczycie wzgórza. W krótkim czasie muzeum zgromadziło liczącą się w świecie kolekcję sztuki współczesnej. W nocy z 7 na 8 listopada 1993 r. w Muzeum Sztuki Nowoczesnej dokonano największej w historii Szwecji kradzieży dzieł sztuki (wiele osób uważało, że była to druga co do wielkości kradzież w historii sztuki – po kradzieży Mony Lisy z paryskiego Luwru w 1911 r.). Straty oszacowano na ponad 60 mln dolarów USA. Łupem złodziei padło wtedy pięć obrazów Picassa, jedna jego rzeźba oraz dwie prace Georges’a Braque’a.

Pierwsze relacje donosiły, że „skok ten został przygotowany przez świetnych profesjonalistów”. Spekulowano o międzynarodowej szajce, która okpiła szwedzkie systemy zabezpieczeń. Motywy również dla wszystkich były jasne, choć pozostawało pytanie, kto zechce kupić powszechnie znane obrazy. Nikt jeszcze nie wiedział, że w sprawie tej znajdą się bardzo silne polskie akcenty. Włamania dokonano w taki sposób, jakby ktoś zrealizował fikcyjny scenariusz słynnego filmu gangsterskiego Rififi. Sprawcy dokonali gruntownego rozpoznania obiektu. W jego toku ustalili system pracy w muzeum: o której przychodzą pracownicy, do której pracują, jak wygląda ochrona fizyczna. Na tej podstawie ustalili, że w nocy wyspa jest niemal bezludna. Ponieważ sporo jest na niej różnych instytucji, po zakończeniu pracy ruch zamiera i w późnych godzinach nocnych niezauważone poruszanie się po wyspie nie stanowi problemu. W nocy muzeum pilnowane 79

SEC & RETRO/ART

było przez jednego strażnika, który cyklicznie dokonywał obchodu muzeum. W trakcie patrolu strażnikowi towarzyszył pies.

W 1993 r. muzeum miało system alarmowy, stosunkowo prosty, nawet jak na ówczesną technikę: czujki magnetyczne zabezpieczały drzwi przed otwarciem, a czujki zbicia szkła reagowały w przypadku tłuczenia szyby. Szwedzi zastosowali więc rozwiązanie popularnie zwane ochroną obwodową1. Chronili tylko te części budynku, o których sądzili, że tylko przez nie możliwe jest dostanie się do wnętrza. Udany „skok” był możliwy jedynie wtedy, gdyby można się było dostać do środka muzeum, nie pokonując drzwi i okien, na których aż gęsto było od czujek. Obserwacja budynku muzeum i zupełnie nieskomplikowana analiza konstrukcji podpowiedziała przestępcom rozwiązanie.

Budynek kryty był drewnianym dachem, na którym położono blachę. Tak więc sale ekspozycyjne od świata zewnętrznego od góry chroniły jedynie deski i pokrycie z blachy. Muzeum Sztuki Nowoczesnej okazało się skarbcem z wielką dziurą.

Rabunku dokonały trzy osoby – dwóch Polaków i Szwed. Wojtek i Jan K.2 byli braćmi. Wojtek mieszkał w Szwecji na stałe, jego młodszy brat przyjechał do niego na kilka miesięcy. Szwed Ulf J. był serdecznym przyjacielem Wojtka. Policji byli znani z drobnych 1 Która w tym przypadku była tożsama z tzw. miękką ochroną obrysową. Nie zastosowano czujek pułapkowych, np. czujek punktowych, chroniących przestrzeń newralgicznych obszarów wewnętrznych. Ochronę wewnętrzną zastępował patrol wartownika z psem [przyp. red.].

Inicjały wszystkich osób nie odpowiadają stanowi faktycznemu.

2

80

kradzieży samochodowych. Ich największym kryminalnym wyczynem było włamanie do sklepu na peryferiach. Właśnie tacy „specjaliści” dokonali największej w historii Szwecji kradzieży dzieł sztuki! Za równowartość kilku tysięcy polskich złotych kupili starego fiata. Do bagażnika załadowali składaną drabinkę aluminiową, piły do drewna, nożyce do cięcia metalu, sznurową drabinkę, rękawice robocze i uszyte z materiału torby. Wyposażeni jak włamywacze z początku wieku, a już na pewno jak spece z okresu dwudziestolecia międzywojennego, ruszyli na rabunek w końcu XX w. Do muzeum podjechali od strony restauracji muzealnej. Tam wyładowali swój sprzęt, a samochód odstawili na pobliski parking, by nie rzucał się w oczy. Korzystając z drabinki, dostali się na połać dachową, którą przeszli nad interesującą ich salę. Jan K. pozostał na dole. Odstawił drabinkę i zajął się obserwacją terenu. Wojtek i Ulf błyskawicznie wycięli dziurę w blasze, a następnie wypiłowali dziurę w deskach i ociepleniu, o wymiarach 90 x 60 cm. Wypiłowanie otworu odbyło się bardzo sprawnie – Wojtek przeszedł w przeszłości kurs stolarski. Przez wycięty otwór, po sznurowej drabince, obaj zeszli do sali ekspozycyjnej i zaczęli szybko pakować do przygotowanych toreb upatrzone wcześniej obrazy.

Do toreb przywiązali linkę, wspięli się z powrotem na dach po drabince i dopiero będąc na górze, wciągnęli przez otwór torby z łupem. Nie niepokojeni przez nikogo zeszli z dachu, zapakowali się do swojego starego fiata i spokojnie ruszyli do domu przez uśpiony Sztokholm.

W muzeum noc minęła spokojnie. Strażniczka z psem dokonywała systematycznych obchodów (jak ustalono, była również na obchodzie w czasie, gdy złodzieje siedzieli na dachu), po czym spokojnie wracała do swojego pokoiku. Patrol dokonywany przez strażniczkę, a raczej możliwość wyczucia obcych przez psa, była jedyną chwilą, w trakcie której udany „skok” stanął pod znakiem zapytania. Dla spacerującej strażniczki złodzieje na dachu byli niewidoczni.

Zasłaniał ich okap. Pies, niestety, niczego nie wyczuł.

Noc dla ochrony minęła spokojnie. Zaczął się kolejny, powszedni dzień pracy muzeum – 8 listopada 1993 r.

Złodziejskim łupem padło pięć obrazów Pabla Picassa: Źródło, Kobieta o czarnych oczach, Malarz, Wiosna, Kobieta z błękitną kolią oraz jego rzeźba – Kobieta – 40-centymetrowy posążek. Razem z dziełami Picassa przestępcy zabrali dwa obrazy Georges’a Braque’a – Zamek w Larouche-Guyon i Martwą naturę. Uwzględniając aktualne wówczas notowania dzieł wymienionych artystów na światowych aukcjach sztuki, straty oszacowano na 60 mln dolarów USA. Po spokojnej dla ochrony nocy burza rozpętała się o godzinie 8.30, kiedy pierwsi pracownicy pojawili się w muzeum. W sali ekspozycyjnej trafili na puste ściany i dziurę w dachu. Powiadomiona o kradzieży policja zjawiła się natychmiast. Dostęp do muzeum został zablokowany. Po wodzie krążyły policyjne moSEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO DZIEŁ SZTUKI torówki, a nad wyspą latał policyjny helikopter. Przy bocznej ścianie budynku, którędy przestępcy weszli na dach, znaleziono i zabezpieczono ślady obuwia.

Na dachu znaleziono zapomnianą przez przestępców piłę do drewna. Początkowo wydawało się, że ustalenie sprawców będzie niezwykle trudne, żmudne i nie wiadomo, czy w ogóle możliwe, o ile przestępcy nie skontaktują się w sprawie okupu za skradzione obrazy. Policji pomógł przypadek. W czasie odwrotu z muzeum złodzieje przejechali samochodem przez samo centrum Sztokholmu, paradując przed najbardziej reprezentacyjnym w mieście hotelem. Nudzącemu się ochroniarzowi samochód przejeżdżający o tej porze wydał się dziwny, więc zanotował jego numery i przedzwonił na policję, czy czasem pojazd nie został skradziony. Dane w policyjnej kartotece mówiły, że wszystko jest w porządku. Odłożono więc sprawę ad acta. Kiedy jednak następnego dnia gruchnęła wiadomość o kradzieży w muzeum, ochroniarz ponownie przypomniał policji o dziwnym nocnym samochodzie. Policja sprawdziła właściciela – był nim Wojtek K. Kiedy policja do niego dotarła, samochód nie był już w jego posiadaniu – zdążył go sprzedać. Ustalono kupca i w końcu policja mogła sprawdzić samochód.

W jego bagażniku znaleziono resztki gipsu i płatki złotej farby. Ustalono, że mogły one pochodzić z ram skradzionych obrazów.

Policja coraz baczniej zaczęła przyglądać się Wojciechowi K. W trakcie sprawdzania kontaktów Wojtka wpadł Ulf. Policja sięgnęła do akt wcześniejszych drobnych kradzieży dokonywanych przez Wojtka i Ulfa i ustaliła, że ślady ich obuwia odpowiadają tym, jakie zabezpieczono koło muzeum. Na policję zgłosił się rowerzysta, który znalazł na drodze mosiężną tabliczkę z nazwiskiem artysty i nazwą obrazu (dane odpowiadały jednemu ze skradzionych dzieł Picassa).

Tabliczka, jak się później okazało, odpadła w czasie

3/2018

przemieszczania obrazów do pierwszej piwnicznej kryjówki. Rowerzysta znalazł tabliczkę w pobliżu miejsca zamieszkania Wojtka. Policja jeszcze nikogo nie zatrzymywała. Systematycznie zbierała poszlaki. Być może trudno było sobie wyobrazić oficerom śledczym, że dwóch prymitywnych sklepowo-samochodowych złodziejaszków dokonało takiej kradzieży. W miesiąc po kradzieży poproszono Wojtka i Ulfa na przesłuchanie.

Obaj już z niego nie wrócili. Choć początkowo nie przyznawali się do kradzieży, w aktach dochodzeniowych przybywało poszlak i dowodów. Wkrótce po ich zatrzymaniu policja odebrała anonimowy telefon, w którym ktoś poinformował, że na strychu jednego z domów (podano dokładny adres) ktoś przetrzymuje obrazy.

W domu tym mieszkał brat Wojtka. Policja na początku tego nie skojarzyła, bowiem nie był tam zameldowany (mieszkał ze swoją dziewczyną i to ona była główną lokatorką). Przez kilka dni policja obserwowała dom, licząc, że któryś ze sprawców zjawi się po paczkę z obrazami. Kiedy nic się nie działo, policja wkroczyła i zatrzymała pakunek, który ukryty był w miejscu dostępnym dla wszystkich lokatorów. Wpadł wtedy również Jan K., który sprzątał na strychu przegródkę należącą do jego dziewczyny. Jeden z policjantów zapytał go, co tutaj robi i jak się nazywa. Po podaniu nazwiska skojarzono go z przebywającym już w areszcie Wojtkiem K. Policji systematycznie przybywało dowodów.

Porzuconą piłę rozpoznał ojczym Wojtka, a torby na skradzione obrazy uszyto z zasłon będących własnością byłej żony Ulfa.

Z ośmiu dzieł sztuki odzyskano trzy obrazy Picassa.

Ten etap sprawy zakończył się procesem bezpośrednich złodziei. Włamywacze zostali skazani: Wojtek na 6 lat więzienia, Ulf pięć i pół, a Jan na kilka lat za paserstwo. Złodziei skazano również na zapłacenie odszkodowania w wysokości 48 mln dolarów, to jest tyle, na ile oszacowano pozostałe dzieła sztuki.

81

SEC & RETRO/ART

Kradzieże dzieł sztuki na świecie KRADZIEŻ Z MUZEUM SZTUKI NOWOCZESNEJ W SZTOKHOLMIE Odzyskanie (II) Piotr OGRODZKI Tekst opublikowany w CBU, nr 3/2000, s. 24 Źródło: Cenne, Bezcenne, Utracone, nr 3/2000

O

dzyskanie pierwszych trzech skradzionych obiektów i zatrzymanie bezpośrednich sprawców kradzieży było niewątpliwie sukcesem policji. Próby dowiedzenia, co się stało z pozostałymi obrazami i rzeźbą, nie przynosiły początkowo żadnych rezultatów. Policja dowiedziała się, że Wojtek kontaktował się z Tomasem B., który zajmował się głównie handlem papierami wartościowymi bliżej nieznanego pochodzenia oraz handlem narkotykami.

Tomas miał się podjąć znalezienia kupca na cenny, choć bardzo gorący towar. Na początek schował obrazy u znajomego, którego „specjalnością” były nieustające libacje alkoholowe. Wpadł jednak w tarapaty, kiedy małżonka znajomego stwierdziła, że wyrzuci na bruk męża pijaka i trzymane przez niego obrazy. Tomas musiał je szybko przejąć i znaleźć dla nich inne miejsce przechowywania. Na blisko siedem miesięcy obrazy znikły z pola widzenia.

W sierpniu 1994 r. sygnał o skradzionych obrazach otrzymano z Belgii. W Brukseli do znanego antykwariusza zgłosiło się trzech młodych Szwedów, którzy oferują mu do sprzedaży obraz Picassa – Kobieta o czarnych oczach. Antykwariusz wiedział, że taki obraz został skradziony z muzeum. Spokojnie umówił się z oferentami na następny dzień, po czym powiadomił policję. W trakcie wyjmowania płótna z samochodu cała trójka została zatrzymana. Przesłuchiwani wskazali osobę, która dostarczyła im obraz wraz z propozycją szybkiego zarobku (po 10 tys. dolarów na osobę, jeśli sprzedadzą obraz za 1 mln dolarów). Okazał się

82

nim Sergo, były polityczny uchodźca z jednego z południowych krajów Europy. Ten, choć przed sądem do niczego się nie przyznał, został skazany za paserstwo na kilka lat więzienia. W trakcie procesu sędzia usiłował przypisać mu również napad z bronią w ręku na innego bandytę, o przezwisku Dragan. Wiele poszlak wskazywało, że Sergo wszedł w posiadanie obrazu Picassa, rabując go Draganowi. Sąd nie mógł przesłuchać tego ostatniego, bowiem Dragan wylądował w tureckim więzieniu za próbę realizacji czeków bez pokrycia na kwotę 110 mln dolarów.

Policja zaczęła dostrzegać powiązanie Serga z Draganem, gdy skojarzono zdarzenie, do jakiego doszło na dwa, trzy tygodnie przed wypadkami w Brukseli.

W jednym z hoteli w Göteborgu do recepcji wpadł Dragan, związany kablem telefonicznym i z kneblem na ustach. Zawiadomił, że został obrabowany. Nie bardzo jednak mógł powiedzieć, co mu zrabowano. Personel hotelu na zdjęciach policyjnych rozpoznał Serga jako osobę, która – na kilkanaście minut przed alarmem, jaki w recepcji urządził Dragan – wyszła z hotelu, ze sporą płaską paczką pod pachą. Dragan twierdził, że nigdy nie widział Serga. Osoba Dragana była dobrze znana policji szwedzkiej. Jego konszachty ze światem przestępczym były powszechnie znane, choć nic mu wcześniej nie można było udowodnić. Wśród policjantów panowało przekonanie, że łatwiej dokonać „skoku” na bank czy kasę policyjną, niż obrabować i zadrzeć z Draganem. W takim świetle bardzo dziwnie przedstawia się opisane zdarzenie. Być może napad SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO DZIEŁ SZTUKI

▌ Odzyskane obrazy Picassa ponownie są eksponowane w Moderna Museet

Serga był sfingowany tylko po to, by Dragan mógł się usprawiedliwić ze straty obrazu przed Tomasem lub innym pośrednikiem.

Mniej więcej w tym samym czasie w Szwecji do sprawy odzyskania pozostałych dzieł sztuki zaangażowano Ralpha W., byłego policjanta, który wsławił się kilkoma spektakularnymi akcjami odzyskania cennych przedmiotów, z tym że metody, jakie stosował, nie przypadły do gustu jego przełożonym i został zwolniony ze służby. Ralph W. uważał, że najważniejszą sprawą jest odzyskać to, co zostało skradzione, nawet jeżeli trzeba będzie wchodzić w układy z pośrednikami czy przestępcami. Znając środowisko pokątnego handlu skradzionym towarem, Ralph rozpuścił informacje o tym, że jest chętny nawiązać kontakt. Było mu tym łatwiej działać, że muzeum wyznaczyło nagrodę za pomoc w odnalezieniu obrazów. Nagroda wynosiła co prawda zaledwie 46 tys. dolarów, ale dla kogoś, kto ma tak „trefny towar”, że nie można go sprzedać w całej Europie, lepszy jakikolwiek grosz niż nic. Pomimo iż kontakt został nawiązany jeszcze jesienią 1994 r., to zwrot kolejnych obrazów nastąpił dopiero w lutym 1995 r. Wówczas to w małej willi na przedmieściach Göteborga Ralph W. wraz z szefem ochrony muzeum odnaleźli paczkę z dwoma obrazami (Źródłem Picassa i Zamkiem Braque’a) i rzeźbę. Operacja była delikatna, bo pośrednikowi zależało na tym, by nie być samemu posądzonym o paserstwo i móc zainkasować nagrodę wyznaczoną przez muzeum.

Sprawa nie jest jeszcze ostatecznie zakończona.

Wprawdzie w 1995 r. w Muzeum Sztuki Nowoczesnej odbyła się specjalna wystawa odzyskanych dzieł sztuki, jednak do dziś nadal poszukiwany jest obraz Martwa natura. Ralph W. nie ustaje w tropieniu ostatniego ze skradzionych obrazów. Twierdzi, że już kilkakrotnie nawiązywano z nim kontakt w sprawie sprzedaży obrazu. Propozycje okupu były jednak zbyt wysokie. Policja najczęściej w takiej sytuacji nie wkracza, obawiając 3/2018

się, że jej przedwczesne działania mogą doprowadzić albo do tak głębokiego ukrycia obrazu, że na długie lata zniknie z rynku, albo zostanie zniszczony przez przestraszonego pośrednika, który – z obawy, by nie odpowiadać za paserstwo – posunie się do całkowitej destrukcji obiektu.

Kradzież dzieł z Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Sztokholmie pokazała, jakim problemem jest zbycie skradzionych obiektów. To właśnie te problemy uratowały je przed wchłonięciem przez czarny rynek.

W przypadku Szwecji odpadła jedna z dróg pozyskiwania pieniędzy ze skradzionych dzieł sztuki – wymuszanie okupu od towarzystw ubezpieczeniowych. W innych krajach wielokrotnie się zdarzało, że towarzystwa ubezpieczeniowe wchodziły w układy z przestępcami w celu odzyskania skradzionych dzieł sztuki. Korzystniej dla nich było bowiem zapłacić przestępcom nawet część pieniędzy, niż całą kwotę ubezpieczenia wypłacić właścicielowi utraconego przedmiotu. W Szwecji kolekcje państwowe nie są ubezpieczone. Przyczyną jest brak pieniędzy.

Czy w muzeum poprawiono system bezpieczeństwa? Wątpię. Pamięć ludzka jest zawodna i za kilka lat już nikt nie będzie pamiętał o tej wielkiej kradzieży.

Chyba że któregoś dnia znowu personel rano odkryje puste haki po obrazach.

Piotr OGRODZKI (1958–2013) Wieloletni Dyrektor Ośrodka Ochrony Zbiorów Publicznych, Wicedyrektor Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Redaktor Naczelny „Cenne, Bezcenne, Utracone”, członek Kolegium Redakcyjnego „Systemów Alarmowych”.

83

SEC & SAFE

TECHNOLOGIA W SŁUŻBIE BEZPIECZEŃSTWA PRACY CZŁOWIEKA

Grzegorz KUTA

Bezpieczeństwo w miejscu pracy to nieustający proces, który stara się eliminować i zmniejszać ryzyka związane z zagrożeniami dla zdrowia lub życia zatrudnionych ludzi. Głównym celem zapewnienia bezpieczeństwa na stanowiskach pracy jest ochrona najcenniejszego zasobu każdej organizacji, czyli jej pracowników. Bezpieczeństwo pracy człowieka można osiągnąć za pomocą różnych sposobów i metod, także wykorzystując do tego celu istniejące technologie informatyczne i komunikacyjne.

84

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO OSÓB WYMAGANIA PRAWNE I FORMALNE

Art. 225 § 1 polskiego Kodeksu pracy1 stanowi, że każdy pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby prace, przy których istnieje możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego, były wykonywane przez co najmniej dwie osoby, w celu zapewnienia asekuracji. Realizując zapisy tego wymagania, wydano przepisy wykonawcze, w tym m.in. rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dn. 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 1997, nr 129, poz. 844 z późn. zm.). W regulacji tej zawarto m.in. takie wytyczne, jak: ■ wchodzenie pracowników na zwały materiałów sypkich grożących zasypaniem dozwolone jest jedynie w przypadkach wyjątkowej konieczności z zastosowaniem pomostów lub innych urządzeń zapewniających bezpieczeństwo, a także przy zapewnieniu asekuracji przez drugiego pracownika oraz odpowiedniego nadzoru; ■ pracownik wykonujący pracę wewnątrz zbiornika powinien być asekurowany co najmniej przez jedną osobę znajdującą się na zewnątrz, a osoba asekurująca powinna być z nim w stałym kontakcie oraz mieć możliwość niezwłocznego powiadomienia innych osób, mogących w razie potrzeby niezwłocznie udzielić pomocy.

Z kolei w art. 225 § 2 Kodeksu pracy jednoznacznie wskazano, że wykaz prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego, ustala indywidualnie każdy pracodawca, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami (związkami zawodowymi), uwzględniając przepisy wydane na podstawie art. 23715 Kodeksu pracy. Przy określaniu rodzajów prac w warunkach niebezpiecznych, wymagających asekuracji drugiej osoby, pomocne dla pracodawców mogą być zapisy nieobowiązującego już rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dn. 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby (Dz. U. 1996, nr 62, poz. 288 z późn. zm.). Rodzaje prac, przy których obligatoryjnie powinna być zapewniona asekuracja drugiej osoby, to prace zaliczone do grupy tzw. prac szczególnie niebezpiecznych, czyli prace na wysokości, prace w zbiornikach, kanałach, wnętrzach urządzeń technicznych i w innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych, roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i montażowe prowadzone bez wstrzymania ruchu zakładu lub jego części, prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych, prace przy obsłudze amoniakalnych urządzeń chłodniczych, prace przy usuwaniu trudnych drzew, prace z zastosowaniem efektów pirotechnicznych czy prace wykonywane w strefie zagrożenia wybuchem.

Analizując wyżej wymienione przepisy prawa pracy, dotykające tak wrażliwej materii, jaką jest bezpieczeństwo pracy człowieka, zastanawiam się, czy w dobie zmieniającego się rynku pracy, który staje się w coraz większym stopniu rynkiem pracownika, co skutkuje dla pracodawców brakiem „rąk do pracy”, istniejące wymagania bezpieczeństwa bez uszczerbku dla zdrowia i życia ludzkiego można zastąpić Ustawa z dn. 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. Dz.U. 1974, nr 24, poz. 141 z późn. zm.

technologią, która pozwoli asekurować pracę wykonywaną w warunkach niebezpiecznych oraz wzywać pomoc w sytuacji tego wymagającej.

Pracując nad tym artykułem, postanowiłem sprawdzić, jak w przepisach innych krajów wygląda sprawa bezpieczeństwa „samotnych pracowników”. W Szwecji, podobnie jak w Polsce, sprawami bezpieczeństwa i higieny pracy zajmuje się stosowny urząd, odpowiednik naszej Państwowej Inspekcji Pracy2. Wydał on już w 1982 r. przepis o sygnaturze AFS 1982:3, który na polskie warunki przetłumaczyć można „samodzielna praca”. Regulacja ta nakazuje pracodawcy, by przy wykonywaniu prac potencjalnie niebezpiecznych rozważyć możliwość wykorzystanie technologicznego know-how, które stworzy warunki szybkiego i bezpiecznego kontaktu między osobą wykonującą pracę samodzielnie a innymi pracownikami lub osobami ją nadzorującymi. W takiej sytuacji niezwykle ważną sprawą jest, by pracownik wykonujący pracę samodzielnie miał nieograniczone możliwości kontaktowania się z innymi osobami, tak by w razie zagrożenia mógł otrzymać pomoc, a zastosowany rodzaj komunikacji z pracownikiem i osobą nadzorującą był dostosowany do warunków pracy.

Dlatego narzędziem komunikacji i jednocześnie nadzoru nie może być telefon komórkowy, gdy warunki pracy powodują, że pracownik znajduje się poza zasięgiem operatora telekomunikacyjnego. Szwedzkie prawo wprost nakazuje, że jeśli pracownik ulegnie wpadkowi, a warunki uniemożliwiają mu samemu wezwanie pomocy, powinien mieć możliwości alternatywne, np. alarm osobisty. Jak więc widać, przepisy określające bezpieczeństwo pracy w Szwecji, w odróżnieniu od polskich regulacji, zawierają wytyczne, z których wynika, że technika i technologia może być stosowana jako alternatywa umożliwiająca pracownikowi „samotną pracę”, w niektórych sytuacjach zastępując asekurację drugiej osoby.

Być może warto, żeby polski ustawodawca rozważył zmianę obowiązujących przepisów z tego zakresu, wprowadzając do zasad określających bezpieczeństwo pracy człowieka trochę innowacyjności. Co warte odnotowania, szwedzkie prawo dopuszcza, by w przypadku zagrożeń dla pracy ludzi w bankach, urzędach pocztowych, w sklepach oraz wykonujących np. zawód policjanta czy strażnika więziennego powyższe rozwiązania również mogły być zastosowane.

NIE TYLKO PRAWO, CZYLI BEZPIECZEŃSTWO W MIEJSCU PRACY

Zgodnie z prawem pracodawcy mają obowiązek chronić swoich pracowników, niezależnie od tego, czy wykonują pracę niebezpieczną, są nadzorowani przez współpracowników czy sami wykonują przydzielone im zadania. Ale nie tylko wymagania prawne powinny być dla pracodawcy jedynym determinantem tego, by właściwie dbał o bezpieczeństwo osobiste swoich pracowników. Bezpieczeństwo personelu powinno być przede wszystkim jednym z celów prowadzonej przez niego działalności gospodarczej czy publicznej. „Samotnym” pracownikiem narażonym na różnego rodzaju niebezpieczeństwa może być bowiem każdy, kto pracuje sam w ustalonym obiekcie, miejscu lub czasie. Przykłado-

1

3/2018

2

https://www.av.se/om-oss

85

SEC & SAFE wo do tego rodzaju grupy „samotnych” zaliczać mogą się osoby, które pracują same w magazynie hurtowni chemicznej w porze nocnej czy kierowca nocnego autobusu. Sytuacja dotyczyć może również pracowników przebywających w delegacji (podróży służbowej) i przemieszczających się w porze nocnej lub w rejonach, które określa się jako potencjalnie niebezpieczne. Każda organizacja powinna określać warunki bezpieczeństwa swoich pracowników, także tych „samodzielnych”, opracowując procedury nie tylko chroniące ich życie i zdrowie, ale także zapewniające bezpieczeństwo osobiste, zwłaszcza w godzinach pracy. Procedury z tego zakresu oraz zasady postępowania powinny obejmować następujące elementy: ■ ocenę ryzyka, aby stwierdzić, czy praca może być wykonywana bezpiecznie przez pojedynczego pracownika, czy też nie i wymagany jest nadzór drugiej osoby, ■ sposób postępowania w sytuacji kryzysowej (np. napad na pracownika sklepu), ■ nakazy i zakazy, czyli co jest dozwolone, a co jest zabronione podczas pracy wykonywanej samodzielnie, ■ wymagania dla osób nadzorujących, np. przeprowadzanie okresowych wizyt w miejscu pracy pracowników wykonujących pracę samodzielnie, kontaktowania się w ustalonych odstępach czasu, monitoring wizyjny lub elektroniczny, ■ sposób kontaktu między pracownikami wykonującymi pracę samodzielnie a przełożonymi (telefon, radio, alarm personalny3), ■ zasady działania oprogramowania, za pomocą którego odbierane są sygnały od osoby pracującej samodzielnie (jakie działania są podejmowane, jeśli sygnał nie jest przesyłany w ustalonych z pracownikiem odstępach czasu), ■ kontrolę, czy „samotny” pracownik powrócił do firmy lub domu po wykonaniu swojej pracy.

Bez względu na wymagania prawne zawsze ciężar zapewnienia bezpieczeństwa pracownikom spada na pracodawcę.

WYKORZYSTAJ DOSTĘPNE TECHNOLOGIE

Abstrahując od wymagań prawnych, rolą każdego szanującego się pracodawcy powinno być określenie ryzyk w zakresie bezpieczeństwa dla pracowników, którzy pracują samodzielnie lub rodzaj wykonywanej przez nich pracy naraża ich na niebezpieczeństwo. Po tym etapie pracodawca może, w porozumieniu z pracownikami, wykorzystać technologię w celu zmniejszenia ryzyka, na jakie są narażeni w miejscu pracy. Najtrudniejszą sprawą, w mojej opinii, jest przekonanie pracowników lub ich przedstawicieli (związki zawodowe), że wykorzystywana do zapewnienia bezpieczeństwa technologia nie została wdrożona wyłącznie do monitorowania ich pracy, gdyż zazwyczaj jest to postrzegane jako zbędna i nieuzasadniona inwigilacja, naruszająca prawa i wolności człowieka w miejscu pracy. W moim przekonaniu koniecznym jest poinformowanie pracownika, że urządzenie nie będzie służyło do monitorowania jego pracy czy też inwigilowania 3 Zgodnie z normą PN-EN 50134-1:2007 Systemy alarmowe. Systemy alarmowe osobiste. Część 1: Wymagania ogólne alarmy personalne są nazywane oficjalnie „systemami alarmowymi osobistymi”.

86

go (np. podsłuchiwania). Powyższą sytuację stwarzają bowiem najczęściej sami pracodawcy, używając systemów lub urządzeń mających czuwać nad bezpieczeństwem personelu do kontrolowania np. ich czasu pracy. Takie kontrolowanie powinno się odbywać wyłącznie w celu potwierdzenia rażącego nadużycia lub innego istotnego złamania regulaminu pracy w instytucji.

Pracownicy rzadko dostrzegają we wdrożonych rozwiązaniach technologicznych monitorujących ich pracę korzyści związane z zapewnieniem przede wszystkim ich bezpieczeństwa osobistego, więc rolą pracodawcy jest pokazać im pożytki płynące z zastosowania tego rodzaju adekwatnych środków ochrony, które będzie mógł wykorzystać w sytuacji, gdy pracownik znajdzie się w stanie zagrożenia swojego życia lub zdrowia. Jest to niezmiernie ważne zwłaszcza we współczesnym świecie, gdzie takie zawody, jak strażak, policjant, pracownik agencji ochrony, kierowca komunikacji miejskiej czy TIR-a, pracownik banku czy urzędu, mogą być narażone na szereg zagrożeń, zwłaszcza mających charakter kryminalny. Żeby nie być gołosłownym – na ubiegłorocznym Kongresie Kolejowym przedstawiciele kolejowych związków zawodowych sygnalizowali, że nie każdy tabor posiada zabezpieczenia chroniące maszynistów pociągów przed napadami oraz że na nastawniach i posterunkach ruchu nie ma „przycisku napadowego”, którego można użyć w sytuacji zagrożenia4.

Dlatego warto pomyśleć, by pracownicy narażeni w swojej pracy na różnego rodzaju niebezpieczeństwo oprócz zwykłych środków komunikacji, takich jak telefon czy radiotelefon, umożliwiający im skontaktowanie się z przełożonymi, zostali wyposażeni w inne urządzenia ostrzegawcze lub personalne alarmy osobiste. Alarm, w przypadku wystąpienia zagrożenia, pracownik może albo sam aktywować z miejsca swojej pracy (miejsca przebywania), albo aktywacja może nastąpić w określonych sytuacjach samoczynnie, np. w przypadku upadku pracownika z wysokości, utraty łączności itp.

Urządzenia mogą również wzbudzać automatyczny alarm, który uruchamia się w określonych warunkach i przekazuje informacje dalej, np. gdy wykryje brak ruchu, zmianę pozycji lub silny wstrząs. Automatyczne alarmy mogą być szczególnie przydatne w przypadku, gdy pracownik wykonujący pracę samotnie upadł nieprzytomny lub nie jest w stanie mówić. Tego typu rozwiązania ma w swojej ofercie wielu producentów i mogą być dobrane w zależności od specyfiki danego środowiska pracy. Mogą mieć zastosowanie nie tylko do monitorowania osób, ale również mienia, np. przewożonego transportu. Urządzenia takie mogą być dostępne w różnej konfiguracji, w zależności od konkretnych potrzeb, np. z obudową odporną na warunki atmosferyczne, baterią o wydłużonej żywotności czy przede wszystkim z funkcją bezprzewodowego powiadamiania o zagrożeniu lub położeniu.

Nie będzie odkrywczym stwierdzenie, że zastosowanie tego rodzaju rozwiązań ma sens tylko wtedy, gdy wraz z nimi zostaną wprowadzone określone procedury określające, co należy robić po uruchomieniu się alarmu, bo sam alert niewiele pomoże, by przyjść na pomoc pracownikowi będącemu http://www.rynek-kolejowy.pl/wiadomosci/kongres-kolejowy-kolej-musi-lepiej-zarzadzac-ryzykiem-84595.html 4

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO OSÓB w sytuacji zagrożenia. Pracodawcy powinni w takiej sytuacji zapewnić, by wszyscy jego pracownicy wyposażeni na swoich stanowiskach pracy w takie urządzenia potrafili z nich korzystać oraz byli przeszkoleni w zakresie procedur reagowania kryzysowego, właściwych dla miejsca i rodzaju wykonywanej pracy. Pracodawcy powinni także wdrożyć system zgłaszania niepokojących zdarzeń, aby w razie wystąpienia wypadków lub napadów można było elastycznie dostosowywać zasady działania systemu do sytuacji (np. wyposażyć w alarm personalny osoby, które dotychczas go nie potrzebowały).

ALARMY PERSONALNE

Mobilne alarmy personalne (osobiste) to zazwyczaj niewielkie, poręczne urządzenia, które w sytuacji zagrożenia lub innej sytuacji losowej, w której pracownik potrzebuje pomocy, umożliwiają niezwłoczne zaalarmowanie określonych osób lub służb mogących podjąć właściwe działanie. Urządzenie takie musi wysyłać alerty i informacje o aktualnym położeniu (geolokalizacja) wzywającego pomocy do wskazanej w systemie stacji monitorowania (np. agencji ochrony, dyspozytora itp.). Sygnał alarmowy wraz z pozycją użytkownika powinien być monitorowany w czasie rzeczywistym za pomocą platformy informatycznej, a informacje o użytkowniku – przesyłane na zaprogramowane numery telefonów dowolnej telefonii komórkowej. Alarm personalny, aby zapewnić wszystkie swoje funkcje, powinien być połączony ze stanowiskiem obsługi alarmów, gdzie odpowiedzialne osoby podejmą niezwłoczne i właściwe działania zmierzające do udzielenia pomocy osobie, która sygnalizuje to swoim urządzeniem.

Wraz ze sprzętem pracodawca powinien posiadać aplikację, umożliwiającą m.in. programowanie urządzeń, alarmów, tworzenie geostref czy sporządzanie raportów użycia, tak by w trybie ciągłym móc monitorować pracowników objętych działaniem systemu. Po naciśnięciu przez użytkownika na urządzeniu przycisku „alarm” operator powinien otrzymać informację o aktualnej pozycji (dokładnej lokalizacji) i tożsamości osoby znajdującej się w niebezpieczeństwie. W tym samym czasie urządzenie powinno umożliwiać nawiązanie połączenia głosowego z operatorem lub dowolnie skonfigurowanym wcześniej numerem telefonu. Urządzenie powinno mieć również możliwość skonfigurowania go w taki sposób, by alarm automatycznie był wywołany po określonym czasie, w przypadku kiedy użytkownik jest nieprzytomny lub z innego powodu nie jest w stanie samodzielnie uruchomić alarmu (np. kiedy urządzenie zmieni pozycję na leżącą, może to oznaczać upadek pracownika – alarm powinien być wysyłany automatycznie).

Ważnym wskaźnikiem przy dobrze alarmów personalnych powinien być możliwie jak najdłuższy czas pracy baterii i odpowiednie wczesne generowanie ostrzeżeń o konieczności doładowania urządzenia. Przy doborze alarmów osobistych niezwykle ważne jest określenie miejsca jego użytkowania: czy będzie to teren otwarty, wnętrze budynku czy podziemna budowla (np. tunel metra). W przypadku korzystania z urządzeń wewnątrz budynku jego położenie powinno być zwizualizowane na interaktywnej mapie obiektu, na której powinny być wyświetlane pozycje użytkownika oraz alarmy generowane przez urządzenie.

3/2018

Uważam, że przyszłością wyżej wymienionych rozwiązań jest integracja aplikacji zarządzającej usługą alarmu mobilnego nie tylko z mapą płaską lub schematem budynku (budowli), ale z modelem 3D obiektu lub infrastruktury poziomej (tunele, infrastruktura podziemna, stacje metra, linie kolejowe, lotniska itp.), stworzonych z wykorzystaniem technologii BIM (ang. Building Information Modeling)5. Pozwoli to jeszcze bardziej dokładnie prowadzić elektroniczny nadzór nad osobami wykonującymi pracę w warunkach niebezpiecznych, a trójwymiarowy model infrastruktury, w połączeniu z możliwościami oferowanej technologii, doskonale sprawdzi się w przypadku prowadzenia akcji ratunkowej czy w różnych sytuacjach kryzysowych.

PODSUMOWANIE

Zarządzanie ryzykiem związanym z pracownikami wykonującymi pracę samodzielnie lub przebywającymi poza firmą jest w dzisiejszych czasach nie lada wyzwaniem. Na szczęście, jak opisałem powyżej, istnieją rozwiązania i usługi wykorzystujące wszechobecną i popularną technologię komunikacyjną i informatyczną, która pomaga firmom i organizacjom niwelować zagrożenia, które mogą negatywnie oddziaływać na ich pracowników. Zapewnienie osobistych urządzeń bezpieczeństwa jest jednym ze sposobów ochrony „samotnych” pracowników i już dziś nad ich zastosowaniem powinno zastanowić się wielu polskich pracodawców. Zdaję sobie również sprawę, że na rynku istnieje zapewne wiele różnych produktów z zaprezentowanego przeze mnie obszaru, dostępnych w różnej konfiguracji dla różnych typów „samotnych” pracowników. Celem artykułu było tylko pokazanie kierunku, w jakim moim zdaniem należy zmierzać.

Artykuł na temat metodyki, BIM – projektować szybciej, lepiej, tajniej, ukazał się w SEC&AS, nr 3/2017, s. 57.

5

Grzegorz KUTA Ekspert ds. ochrony informacji i bezpieczeństwa teleinformatycznego

Od redakcji: Absolwent kierunku informatyka w zarządzaniu przedsiębiorstwem oraz studiów podyplomowych MBA. Ukończył Akademię Trenera. Audytor Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji wg ISO 27001. Od 2001 r. do chwili obecnej pracuje na stanowiskach związanych z bezpieczeństwem, w tym bezpieczeństwem teleinformatycznym, ochroną informacji niejawnych, danych osobowych i innych informacji biznesowych. Czynny zawodowo pełnomocnik ds. ochrony informacji niejawnych, administrator bezpieczeństwa informacji, pełnomocnik ds. systemu zarządzania bezpieczeństwem informacji oraz inspektor bezpieczeństwa teleinformatycznego, administrator systemu. Członek Krajowego Stowarzyszenia Ochrony Informacji Niejawnych, Stowarzyszenia Administratorów Bezpieczeństwa Informacji oraz Stowarzyszenia Wspierania Bezpieczeństwa Narodowego.

87

SEC & LAW

RODO A SECURITY Kilka uwag praktycznych dla projektantów i instalatorów systemów zabezpieczeń

Aleksander M. WORONOW

N

a wstępie wyjaśnijmy sobie, czym jest RODO i w jakim zakresie obowiązuje. Zbyt często można się spotkać z brakiem zrozumienia faktu, że skróty RODO i ang. GDPR oznaczają obowiązujący bezpośrednio w prawie polskim dokument unijny, nazwany Ogólnym rozporządzeniem o ochronie danych osobowych – RODO (w nomenklaturze unijnej nazywany ogólnym rozporządzeniem o ochronie danych – ang. General Data Protection Regulation – GDPR), stanowiący wytyczne oraz określający wymogi na całym obszarze Unii Europejskiej. Wydane zgodnie z uprawnieniami traktatowymi UE (Lizbona, 2009 r.) rozporządzenie Parlamentu Europejskiego oraz Rady (UE) nr 2016/679 z dn. 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) zostało opublikowane 4 maja 2016 r., w polskiej edycji Dz.U. UE, L nr 119, s. 1–88, z mocą obowiązującą od godz.

0.00 dnia 25 maja 2018 r., a obowiązuje per se1.

W momencie, gdy czytacie Państwo ten artykuł, termin ten minął, a RODO/GDPR stało się dokumentem obowiązującym (ze wszystkimi wskazanymi w nim rygorami prawnymi i finansowymi) w całej Unii Europejskiej i Wielkiej Brytanii (mimo przygotowywanego Brexitu). Opublikowana ustawa wprowadzająca RODO na obszarze RP jest regulatorem zmian prawnych wynikających z konieczności dostosowania nazewnictwa w krajowym organie nadzorczym oraz mody-

fikacji układu kar (zgodnie z wskazaniami zawartymi w RODO, które w swej treści określa ich maksymalny zakres).

JAK MOŻE PORADZIĆ SOBIE Z WYMAGANIAMI RODO PRZEDSIĘBIORCA – PROJEKTANT LUB INSTALATOR SYSTEMÓW ZABEZPIECZEŃ?

Przede wszystkim powinien (jeżeli dotychczas tego nie zrobił) zapoznać się z treścią samego RODO, szczególnie zwracając uwagę na przypisane do poszczególnych jego artykułów (1–99) treści motywów z preambuły rozporządzenia (1–173), ułatwiające zrozumienie intencji. Mnie bardzo się przydała Mapa praktycznych aspektów RODO w ramach publikacji RODO NAWIGATOR2, którą to rekomenduję wszystkim zainteresowanym. Pomocne okazały się także poszczególne publikacje tematyczne Oficyny Prawa Polskiego3, wyjaśniające szczegółowo moje obawy i wątpliwości, związane z wprowadzanymi zmianami (co pozostaje, co się zmienia, co trzeba uzupełnić).

Ważnym dopełnieniem mojej wiedzy okazały się materiały Grupy Roboczej Art. 294. Grupa ta, powołana w Brukseli jako zespół specjalistów nadzorujący wprowadzanie przepisów unijnych dotyczących ochrony danych osobowych, funkcjonuje od 1993 r., zajmując 2 Dr Paweł Mielniczek, Tomasz Ochocki, adw. Anna Dmochowska: RODO NAWIGATOR. Źródło: portal ODO 24 Sp. z o.o.

[PL], https://odo24.pl/rodo-nawigator [dostęp: 2.04.2018].

3

Patrz: www.odo.wip.pl.

Patrz: nieoficjalne tłumaczenia, strona GIODO: https:// giodo.gov.pl/pl/259/9718.

4

1

88

Łac. per se – samo z siebie.

SEC&AS

RODO A SECURITY się m.in. od 2012 r. zmianami wynikającymi z wprowadzanego RODO. Jej wytyczne mają charakter opisu stwierdzonych faktów i przekazanych jej uwag oraz doświadczeń. Dla każdego instalatora, projektanta czy konserwatora szczególnie ważne są te, które dotyczą oceny skutków dla ochrony danych oraz pomagają ustalić, czy przetwarzanie „może powodować wysokie ryzyko” dla celów, o których mówi RODO – rozporządzenie 2016/679 (Art. 35). Uwagi wraz z zaleceniami zawarte są w publikacji WP 248 rev. 01 z dn. 4. 10.2017 r.

Prezentowany problem jest istotny przede wszystkim dla każdego instalatora systemów zabezpieczeń, bowiem wiąże się bezpośrednio z listami lub wykazami danych osób uprawnionych do dostępu, zmian i konserwacji systemów, oraz monitorowaniem w ramach alarmowych centrów odbiorczych (nazywanych SMA5, LCN6, ACO7), co w wielu przypadkach wymaga dokonania poprawek, zmian oraz uzupełnień, wynikających z dotychczasowych uprawnień oraz zaleceń poszczególnych właścicieli zasobów danych (niezależnie, czy są to osoby fizyczne, czy też prawne – określane na ogół akronimem ADO, oznaczającym funkcję Administratora Danych Osobowych8 w dotychczasowych dokumentach ochrony tych danych). Ponieważ zgodnie z RODO nie ma już przymusu co do poziomu obowiązkowych rozwiązań techniczno-technologicznych (Art. 24), a decydentem co do oceny poziomu ryzyka oraz związanego z nim poziomu zabezpieczeń jest „tylko i wyłącznie” właściciel chronionego zasobu – dotychczasowy ADO, w praktyce każdy projektant czy instalator systemów alarmowych – powinien się upewnić w kwestii zgodności przyjętych rozwiązań projektowych (Art. 25) z wymaganiami ochrony wskazanymi w RODO. Może to zrobić bezpośrednio lub korzystając ze wskazówek oraz pisemnych zaleceń Inspektora Ochrony Danych (IOD, ang. Data Protection Officer – DPO) danej firmy (Art. 37–39), powołanego zgodnie z RODO. W dotychczasowych polskich przepisach IOD określany był jako ABI – Administrator Bezpieczeństwa Informacji.

Mając świadomość rozległości tekstowej RODO (88 stron formatu A4) oraz komplikacji wynikających z użytych sformułowań (173 odwołania w samej preambule, 99 artykułów w 11 rozdziałach, z szeregiem aktów delegowanych i wykonawczych), proponuję poniżej uproszczony zapis głównych elementów przedmiotowego rozporządzenia, w postaci istotnych dla działań przedsiębiorcy branży zabezpieczeń uwag i odniesień do poszczególnych artykułów rozporządzenia.

Jak widać w tym skróconym wyliczeniu, przedsiębiorca – projektant czy instalator systemów zabez5

SMA – Stacja Monitorowania Alarmów.

6

LCN – Lokalne Centrum Nadzoru.

7

ACO – Alarmowe Centrum Odbiorcze.

pieczeń – powinien zapoznać się dość szczegółowo z treścią RODO, zwracając uwagę na to, aby w swoich działaniach uwzględniać motywy autorów, ujęte w preambule do rozporządzenia.

CZEGO NIE BYŁO W POPRZEDNIEJ USTAWIE O OCHRONIE DANYCH OSOBOWYCH, A CO TRZEBA ZROBIĆ BEZWZGLĘDNIE?

Ze względu na charakter zasobów danych osobowych wszystkich osób funkcyjnych związanych z dostępem do systemów zabezpieczeń (projektowanie, instalacja i konserwacja), jak też i samych użytkowników systemów (np. dane w systemach kontroli dostępu czy też przypisanie imienne alarmów antynapadowych) należy, zgodnie z wymaganiami RODO w sprawie ochrony danych osobowych, tak w fazie projektowania, jak i użytkowania systemów (ang. privacy by desing oraz privacy by default) opracować odpowiednie zabezpieczenia (Art. 25 i motywy preambuły nr: 26, 28, 29, 71, 75, 79 i 156). Podstawą staje się w tym przypadku poprawnie przeprowadzona, w porozumieniu z użyt-

Według RODO jest to właściciel zasobu danych osobowych, co wiąże się zarazem z faktem, że jest on równocześnie właścicielem wszystkich ryzyk związanych z tym zasobem.

8

3/2018

89

SEC & LAW

Uproszczony opis zapisów rozporządzenia dla przedsiębiorcy

Rozdz./Art.

Motyw

Rozdz. I Art. 4 ust. 1–26

1, 15, 23–36, 42, 67, 79, 80, 83–88, 158–160, 168, 169

Rozszerzono dotychczasowe zasady przetwarzania danych oraz ich zgodność z prawem (rozliczalność administratora danych, ograniczenie przechowania, integralność i poufność).

Rozdz. II Art. 5 Art. 6

29, 39–48, 58, 60, 71, 85, 156

Wprowadzono wymóg zachowania formy zgody na przetwarzanie danych osobowych (oświadczenie lub wyraźne działanie potwierdzające), szczególnie gdy mamy kwestię przetwarzania danych dziecka (13 lat<wiek dziecka<16 lat) – udzielenie lub zaaprobowanie zgody przez osobę sprawującą władzę rodzicielską nad dzieckiem.

Rozdz. II Art. 7 Art. 8

32, 33, 38, 42, 43, 65

Rozdz. II Art. 11

57

Istotnie doprecyzowano wymóg zachowania obowiązku informacyjnego o przetwarzaniu danych, wskazując jego sposób i formułę.

Rozdz. III Art. 13 Art. 14

39, 58–60, 66, 68, 75, 85, 164

Wprowadzono wymóg zachowania prawa dostępu do przetwarzanych danych oraz ich kontroli i sprostowania przez właściciela danych.

Rozdz. III Art. 15 Art. 16

59, 63–66, 68, 73

Szczególne znaczenie dla zbiorów przedsiębiorcy ma realizacja przez dotychczasowego klienta/kontrahenta/ usługobiorcę „prawa do bycia zapomnianym”, zwłaszcza gdy jako administrator danych osobowych (ADO) musi on wykazać uzasadnioną konieczność wyłączenia możliwości skorzystania z tego prawa przez osobę wnioskującą (np. przetwarzanie musi być niezbędne do ustalenia, dochodzenia lub obrony roszczeń), aby zachować prawo do ograniczenia przetwarzania.

Rozdz. III Art. 17 Art. 18

4, 62, 65–68, 153, 156

Przedsiębiorca, jako ADO, planując swój system przetwarzania danych osobowych, ma obowiązek uwzględniania ochrony danych w fazie projektowania oraz zachowania domyślnej ochrony poprzez przeprowadzenie procesu analizy zagrożeń i oceny ryzyka dla bezpieczeństwa przetwarzania.

Rozdz. IV Art. 25 Art. 29

26, 28, 29, 71, 75, 78, 156

Przedsiębiorca ma obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa przetwarzanych danych, a dla przypadku jego naruszenia – obowiązek informowania organu nadzoru (DPA – Data Protection Authority – GIODO – aktualnie obowiązuje PUODO).

Rozdz. IV Art. 32 Art. 33

26, 28, 29, 71, 75, 78, 85–88, 156

Przedsiębiorca, jako ADO, ma obowiązek uwzględnienia/ocenienia prawdopodobieństwa wystąpienia i wagi zagrożeń dla praw i wolności osoby, której przetwarzane dane dotyczą.

Rozdz. IV Art. 35 Art. 36

77, 84, 89–95

Działania powyższe przedsiębiorca powinien przeprowadzić (ADO – gestor) w przypadku wyrażania zgody na przetwarzanie danych dla procesora oraz dla ew. subprocesora.

Rozdz. IV Art. 28 Art. 31

29, 71, 81, 82, 156

Przedsiębiorca, zgodnie z zapisem warunków działania zawartych w ust. 1 Art. 37, musi wyznaczyć inspektora ochrony danych (DPO – Data Protection Officer) z uprawnieniami określającymi jego pozycję oraz gwarantującymi jego status i niezależność.

Rozdz. IV Art. 37 Art. 38

97

Przedsiębiorca zapewnia dla powołanego DPO komplet warunków dla poprawnego realizowania zadań własnych oraz dla asystowania przy postępowaniach organu nadzorczego.

Rozdz. IV Art. 39

27, 71, 97, 156

Przedsiębiorca powinien zadbać o właściwe stosowanie rozporządzenia – wykorzystać kodeksy postępowania i mechanizmy certyfikacji stosowanych zabezpieczeń.

Rozdz. IV Art. 40 Art. 42

26, 28, 29, 75, 77, 78, 81, 98–100, 108, 156

Przedsiębiorca musi mieć świadomość międzynarodowej współpracy w zakresie ochrony danych osobowych oraz niezależności statutowej organów nadzorczych.

Rozdz. V Art. 50

116, 168

Przedsiębiorca musi mieć świadomość zakresu zadań i uprawnień posiadanych przez organy nadzorcze – w tym prawa do skutecznego stosowania środka ochrony prawnej przed sądem i rzetelnego procesu (zgodnie z Kartą praw podstawowych UE).

Rozdz. VI Art. 57 Art. 58

81, 98, 108–110, 122, 123 132

Przedsiębiorca musi mieć świadomość, że najwyższym organem w zakresie rozstrzygania sporów jest Europejska Rada Ochrony Danych.

Rozdz. VII Art. 65 Art. 68

135–139

Przedsiębiorca musi mieć świadomość, że każda osoba, której dane dotyczą, ma prawo do wniesienia skargi do organu nadzorczego oraz prawo do skutecznego środka ochrony prawnej przed sądem przeciwko administratorowi lub podmiotowi przetwarzającemu.

Rozdz. VIII Art. 77–79

141, 143, 145

Przedsiębiorca musi mieć świadomość, że każda osoba, która poniosła szkodę majątkową lub niemajątkową w wyniku naruszenia niniejszego rozporządzenia, ma prawo uzyskać od administratora lub podmiotu przetwarzającego odszkodowanie za poniesioną szkodę.

Rozdz. VIII Art. 82–84

77, 79, 146–148, 150–152, 156

Zachowując dotychczasowe rozumienie danych osobowych, jako informacji o osobie fizycznej, rozszerzono znacznie zakres zdefiniowanych pojęć (m.in. zgoda i ograniczenie przetwarzania, profilowanie, pseudonimizacja, dane genetyczne, dane biometryczne, dane dotyczące zdrowia, przetwarzanie transgraniczne, usługa społeczeństwa informacyjnego).

Możliwe jest przetwarzanie danych bez identyfikacji osoby, której dotyczą, jeżeli cele przetwarzania jej nie wymagają – istotne dla ponoszonych kosztów.

90

SEC&AS

RODO A SECURITY kownikiem końcowym (ADO), procedura analizy zagrożeń i oceny ryzyka zbiorów danych osobowych, planowanych do wykorzystania w obszarze systemów zabezpieczeń. Realizacja tego wymaganego zadania wynika wprost z oceny skutków podjętych działań dla ochrony danych osobowych, DPIA – ang. Data Privacy Impact Assessment (Art. 35 i motywy preambuły nr: 84, 89–93).

Bezwzględnie należy opracować nową treść dokumentu wyrażania zgody na przetwarzanie danych oraz dokumenty dla odbiorcy w odniesieniu do spełnienia obowiązku informacyjnego (Art. 4 ust. 9; Art. 13; Art. 15; Art. 19 i motywy preambuły nr: 39, 58–60, 62–64, 66 i 68).

Należy także rozróżnić zlecone nam działania ochronne realizowane na rzecz danych osobowych powierzanych w ramach kontraktu czy umowy przez zamawiającego usługę (gestora) i realizowane przez nas w trybie wykonawcy usługi (procesora/outsourcera) od własnych działań jako właściciela zasobów.

CO WARTO POZOSTAWIĆ Z DOTYCHCZASOWYCH DOKUMENTÓW?

Pomimo braku formalnych wymagań w RODO uważam za słuszne i celowe utrzymanie dotychczasowej dokumentacji ODO w postaci: ■ polityki bezpieczeństwa ochrony danych osobowych (PBODO), co ułatwi administratorowi wykazanie wobec organów nadzoru spełnienie obowiązku wdrożenia środków bezpieczeństwa (Art. 4 ust. 7; Art. 24 i motywy preambuły nr: 29, 71, 74, 77 i 156); ■ instrukcji zarządzania systemami przetwarzania danych (zaktualizowanej); ■ instrukcji postępowania w przypadku ujawnienia danych osobowych, którą należy uzupełnić procedurami informacyjnymi (Art. 33, Art. 34 i motywy preambuły nr 85–88).

Należy dokładnie sprawdzić ich treść oraz odwołania prawne do obowiązujących ustaw i przepisów.

Oczywistym jest obowiązkowe pozostawienie i odpowiednie zabezpieczenie zasobów danych osobowych związanych z wymaganiami przepisów o archiwizacji trwałej (kat. A) lub czasowej (BE5 – finanse, BE10 – administracja itd.).

średnie w stosunku do jednostek. Jednakże w pewnym zakresie rozporządzenie to przewiduje uzupełnienie własnych regulacji przepisami krajowymi. Zawarte odesłania do prawa krajowego mają na celu przede wszystkim doprecyzowanie lub ograniczenie stosowania w tymże prawie krajowym przepisów RODO. W dniu 22 maja 2018 r. Prezydent RP podpisał ustawę wprowadzającą w ochronie danych osobowych zmiany związane z wchodzącym w życie z dniem 25 maja 2018 r. rozporządzeniem unijnym. Pamiętajmy, że wytyczne i nakazy wynikające z treści artykułów RODO nie podlegają zmianom co do opublikowanego dokumentu, a mogą jedynie być implementowane w odpowiednich sektorach gospodarki krajowej. Polski ustawodawca zdecydował się wprowadzić do swojej ustawy m.in. przepis wyłączający stosowanie RODO do przetwarzania danych przez niektóre jednostki sektora finansów publicznych: organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej oraz ochrony prawa, a także sądy i trybunały, jednostki budżetowe, agencje wykonawcze, instytucje gospodarki budżetowej oraz inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków i spółek prawa handlowego. Zakres wyłączenia obejmuje czynności, w których przetwarzanie to jest konieczne do realizacji zadań mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa narodowego, o ile przewidziane są niezbędne środki ochrony praw i wolności osoby, której dane dotyczą.

Przepisy ustawy ustanawiają nowy organ właściwy w sprawie ochrony danych osobowych – Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych. Z dniem wejścia w życie nowej ustawy GIODO staje się PUODO, Biuro Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych – Urzędem Ochrony Danych Osobowych, a zatrudnieni w Biurze Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych – pracownikami tego Urzędu.

Nie należy zapominać też o dyrektywie unijnej nr 2016/680, dotyczącej ochrony danych osobowych w sądach, policji i więziennictwie, która musi być zaimplementowana w zgodzie z obowiązującym prawem krajowym.

PODSUMOWANIE

Przeglądanie i uzupełnianie zasobów danych osobowych przetwarzanych w mojej firmie zajęło mi łącznie ok. 3 tygodnie dodatkowej pracy. Bezpośrednią korzyścią okazało się zwolnienie sporej części zasobów pamięci oraz aktualizacja znowelizowanych ostatnio przepisów krajowych.

RODO ma zasięg ogólny co do wszystkich zawartych w nim postanowień i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich UE. W konsekwencji staje się ono częścią krajowych systemów prawnych bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek czynności transpozycyjnych i wywiera skutki bezpo3/2018

Aleksander M. WORONOW Absolwent Wydziału Elektroniki Wojskowej Akademii Technicznej, specjalista w zakresie doboru i wdrażania systemów informatycznych, sieciowych systemów wizyjnych. Prowadzi szkolenia teoretyczne i praktyczne, w tym także certyfikacyjne, w zakresie rozwiązań sprzętowych i programowych wideo IP. Aktualnie jedyny na terenie Polski trener Milestone Systems A/S. Od 2013 r. wykładowca Ośrodka Szkoleniowego PISA.

91

SEC & L AW

DOZÓR WIZYJNY (MONITORING) W MIEJSCU PRACY – NOWE UREGULOWANIE W KODEKSIE PRACY Dorota DĄBROWSKA-KOBUS

WSTĘP

W związku z wejściem w życie w dniu 25 maja 2018 r. rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2016/679 z dn. 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych (RODO) i koniecznością zapewnienia stosowania tego rozporządzenia w Polsce została uchwalona nowa ustawa o ochronie danych osobowych, która zmieniła szereg ustaw, w tym m.in. przepisy Kodeksu pracy. Dokonane zmiany dotyczą m.in. uregulowania w Kodeksie pracy dozoru wizyjnego. Zmiany te w dużym stopniu odzwierciedlają już wypracowaną praktykę. Nowa ustawa weszła w życie w tym samym dniu co RODO. Zagadnienia związane z dozorem wizyjnym w miejscu pracy zostały uregulowane w dodanych do Kodeksu pracy artykułach 222 i 223. Według obecnie obowiązujących przepisów dozór wizyjny w miejscu pracy to szczególny nadzór nad terenem zakładu pracy lub terenem wokół zakładu pracy w postaci środków technicznych umożliwiających rejestrację obrazu1 1 W ustawie użyto kolokwialnego zwrotu „rejestracja obrazu” – poprawniej powinien on brzmieć: „rejestracja obrazów” (a nie jednego obrazu), a fachowo: „rejestracja wizji” [przyp. red.].

92

(nazwany w ustawie w skrócie „monitoringiem”2). Tak więc dozwolony wprost dozór wizyjny pracowników to jedynie rejestracja obrazu bez rejestracji dźwięku.

Art. 223. § 4 nie wyklucza wprowadzenia innych form monitoringu, jeśli ich zastosowanie jest konieczne do zapewnienia organizacji pracy umożliwiającej pełne wykorzystanie czasu pracy oraz właściwego użytkowania udostępnionych pracownikowi narzędzi pracy.

Zwrot „monitoring” jest używany jako określenie systemu dozoru wizyjnego, ale również w wyrażeniu „kontrola służbowej poczty elektronicznej (monitoring poczty elektronicznej)”. Stąd widać, że zwrot „monitoring” użyto w ustawie jako synonim słowa „kontrola”, rzeczownika odczasownikowego będącego nazwą czynności. Zdanie: „pracodawca może wprowadzić szczególny nadzór nad terenem zakładu pracy lub terenem wokół zakładu pracy w postaci środków technicznych umożliwiających rejestrację obrazu (monitoring)” zawiera błąd logiczny, ponieważ rzeczowniki odczasownikowe „nadzór” i „kontrola” (wyrażenie użyte w ustawie jako synonim słowa „monitoring”) nie pasują logicznie do rzeczownika „system”, czyli „środki techniczne umożliwiające rejestrację obrazu”. Poprawnie zdanie to powinno brzmieć: „pracodawca może wprowadzić szczególny nadzór nad terenem zakładu pracy lub terenem wokół zakładu pracy za pomocą środków technicznych umożliwiających rejestrację wizji (dozór wizyjny)” [przyp. red].

2

SEC&AS

ZMIANY W KODEKSIE PRACY DOPUSZCZALNE CELE

Zgodnie z wypracowaną praktyką stosowanie dozoru wizyjnego powinno mieć jasno określony cel, który będzie go uzasadniał. Zmienione przepisy jednoznacznie określiły dopuszczalne cele jego stosowania. Tak więc nie każdy cel pracodawcy będzie usprawiedliwiał stosowanie przez niego monitoringu.

Zgodnie z nowymi przepisami dozór wizyjny może być stosowany przez pracodawców w następujących przypadkach (dozwolone cele), jeżeli jest to niezbędne dla: ■ zapewnienia bezpieczeństwa pracowników, ■ ochrony mienia, ■ kontroli produkcji, ■ zachowania w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę.

Wydaje się, iż obecnie dozór wizyjny będzie mógł stanowić środek kontroli jakości i ilości pracy, o ile ma to związek z kontrolą produkcji. Poprzedni projekt zmian do Kodeksu pracy, z września 2017 r., wykluczał taką możliwość.

OBOWIĄZKI INFORMACYJNE, JAWNOŚĆ

Uchwalone przepisy przesądziły, iż dokumentami właściwymi do ustalenia kwestii związanych z dozorem wizyjnym w miejscu pracy są: układ zbiorowy pracy, regulamin pracy albo obwieszczenie, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy. Regulacje zawarte w tych dokumentach powinny zawierać cel, zakres oraz sposób zastosowania monitoringu.

Tak więc obecnie nie można uznać za legalną praktykę wprowadzania i regulowania zasad dozoru wizyjnego jedynie w zarządzeniu pracodawcy.

Pracodawca, podejmując decyzję o wprowadzeniu dozoru wizyjnego, powinien poinformować o tym pracowników. Przepisy nie narzucają sposobu informowania pracowników, stwierdzając jedynie, iż poinformowanie powinno nastąpić w sposób przyjęty u danego pracodawcy, czyli tak jak to pracodawca zazwyczaj czyni, np. poprzez wywieszenie ogłoszenia na tablicy ogłoszeń, rozesłanie na służbowe adresy e-mail, umieszczenie w intranecie. Poinformowanie powinno nastąpić nie później niż na dwa tygodnie przed uruchomieniem monitoringu. W praktyce poinformowanie może zostać dokonane poprzez podanie do wiadomości pracowników we wspomniany sposób regulaminu pracy lub obwieszczenia zawierającego postanowienia dotyczące dozoru wizyjnego.

Przepisy stanowią, iż nowo przyjmowani pracownicy powinni być informowani na piśmie przed dopuszczeniem do pracy o celu, zakresie i sposobie zastosowania monitoringu. Najwygodniej wypełnić ten obowiązek podczas zapoznawania nowo przyjmowanego pracownika z treścią regulaminu pracy bądź obwieszczenia obowiązującego u pracodawcy.

Warto zauważyć, iż termin i sposób poinformowania pracowników o wprowadzeniu monitoringu jest 3/2018

zbieżny z terminem i sposobem wejścia w życie regulaminu pracy i obwieszczenia, co może stanowić ułatwienie dla pracodawców przy wprowadzaniu uregulowań dotyczących monitoringu wizyjnego w miejscu pracy i zapoznawaniu z nimi pracowników.

Uregulowania wprowadzone do Kodeksu pracy potwierdziły, iż do prowadzenia monitoringu w miejscu pracy nie jest potrzebna zgoda pracowników, wystarczy poinformowanie w sposób wyżej wskazany. Pracodawca ma natomiast obowiązek oznaczenia monitorowanych pomieszczeń oraz terenu, za pomocą odpowiednich znaków lub ogłoszeń dźwiękowych, nie później niż jeden dzień przed jego uruchomieniem. Niezależnie od wypełnienia tego obowiązku pracodawca powinien wypełnić względem pracowników również obowiązki informacyjne wymagane bezpośrednio przez RODO. OBSZAR MONITOROWANIA

Zgodnie z nowymi uregulowaniami obszar monitorowania to teren zakładu pracy lub teren wokół zakładu pracy. Co do zasady dozór wizyjny nie może być stosowany w pomieszczeniach sanitarnych, szatniach, stołówkach, palarniach lub pomieszczeniach udostępnionych zakładowej organizacji związkowej. Zakaz monitorowania tych pomieszczeń pozostaje w zgodzie z zasadą ochrony godności oraz innych dóbr osobistych pracownika, wyrażoną w art. 111 Kodeksu pracy.

Zakaz ten nie jest bezwzględny, przepisy zezwalają na stosowanie monitoringu we wspomnianych miejscach pod następującymi warunkami: 1. jest to niezbędne do realizacji celu, 2. nie naruszy to godności oraz innych dóbr osobistych pracownika, 3. nie naruszy to zasady wolności i niezależności związków zawodowych.

Przepis stanowi, iż wspomniane warunki w szczególności można zapewnić poprzez zastosowanie technik uniemożliwiających rozpoznanie przebywających w tych pomieszczeniach osób.

CZAS PRZECHOWYWANIA NAGRAŃ

Dozór wizyjny stosowany przez pracodawców zazwyczaj stanowi przetwarzanie danych osobowych.

Nowe przepisy Kodeks pracy stanowią, iż nagrania obrazu uzyskane w wyniku zastosowania monitoringu pracodawca powinien przetwarzać wyłącznie do celów, dla których zostały zebrane, i przechowywać przez okres nieprzekraczający trzech miesięcy, chyba że nagrania obrazu stanowią dowód w postępowaniu lub pracodawca powziął wiadomość, iż mogą one stanowić dowód w postępowaniu, wtedy termin ten ulega przedłużeniu do czasu prawomocnego zakończenia postępowania. Po upływie tego okresu nagrania wizji zawierające dane osobowe powinny zostać zniszczone, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej. Dobrze się stało, iż ustawodawca doprecyzował konkretny termin przechowywania nagrań. Termin 3-miesięczny jest terminem maksymalnym. Pracodawcy mogą 93

SEC & L AW

WZORY TABLIC INFORMUJĄCYCH O WPROWADZENIU DOZORU WIZYJNEGO, OPRACOWANE PRZEZ REDAKCJĘ SEC&AS

określić krótsze terminy przechowywania nagrań, co doprecyzowane jest w aktach regulujących monitoring w zakładzie pracy (układ zbiorowy pracy lub regulamin pracy lub obwieszczenie).

W nowych przepisach brak jakichkolwiek regulacji odnoszących się do już działającego monitoringu.

Wydaje się, iż takie przepisy nie są konieczne. Pracodawcy, którzy już stosują dozór wizyjny, powinni wypełnić wszelkie obowiązki nałożone przez nowe przepisy Kodeksu pracy.

94

Dorota DĄBROWSKA-KOBUS Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, radca prawny. Starszy prawnik w Kancelarii Peter Nielsen & Partners Law Office Sp. k. Specjalizuje się w prawie pracy. Członek Stowarzyszenia Prawa Pracy (SPP) oraz European Employment Lawyers Association (EELA)

SEC&AS

SEC & LAW

RODO A SECURITY

Co nowe regulacje dotyczące ochrony danych osobowych zmieniają w funkcjonowaniu miejskich systemów dozoru wizyjnego?

Sergiusz PARSZOWSKI

Nowe regulacje dotyczące ochrony danych osobowych to szansa na to, że więcej organizacji zacznie przywiązywać właściwą wagę do ochrony prywatności czy bezpieczeństwa informacji w ogóle. Są również szansą na nowelizację i dostosowanie licznych sektorowych regulacji, które to wielokrotnie konkretyzują zasady przetwarzania danych osobowych. Zmiany, jakie zostały już dokonane, dotyczą m.in. stosowania systemów dozoru wizyjnego w przestrzeni publicznej i właśnie temu zagadnieniu chciałbym poświęcić niniejszy artykuł.

96

S

ystemy dozoru wizyjnego są narzędziem niezwykle często stosowanym do poprawy bezpieczeństwa w przestrzeni publicznej.

Według informacji Fundacji Panoptykon w 89% miast powiatowych zainstalowane są kamery finansowane z lokalnego budżetu, natomiast w 75% badanych miast funkcjonują one w ramach zintegrowanego systemu miejskiego. Jednocześnie wiele wątpliwości i uwag dotyczących funkcjonowania systemów dozoru wizyjnego zgłaszali w ostatnich latach zarówno Rzecznik Praw Obywatelskich, jak SEC&AS

RODO A SECURITY i Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych1.

Ocena funkcjonowania systemów dozoru wizyjnego w przestrzeni publicznej była również przedmiotem kontroli Funkcjonowanie miejskiego monitoringu wizyjnego i jego wpływ na poprawę bezpieczeństwa publicznego, przeprowadzonej przez i z inicjatywy Najwyższej Izby Kontroli. Niestety do dzisiaj nie doczekaliśmy się kompleksowej regulacji zasad prowadzenia monitoringu wizyjnego przestrzeni publicznej, a prowadzone wcześniej przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych prace nad ustawą o monitoringu wizyjnym zostały w maju 2016 r. wycofane z obrad Zespołu ds. Programowania Prac Rządu.

CO ZMIENIA POPULARNE RODO?

Dane zbierane przy użyciu miejskich systemów dozoru wizyjnego należy uznać za dane osobowe w rozumieniu Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dn. 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych). W obliczu braku kompleksowej regulacji dotyczącej stosowania systemów dozoru wizyjnego instytucje publiczne, chcąc uzasadnić instalację kamer, powoływały się często na „prawnie uzasadniony interes administratora”, związany z potrzebą zapewnienia na swoim terenie bezpieczeństwa. Ogólne rozporządzenie o ochronie danych osobowych stanowi jednak, że organy publiczne nie mogą już powoływać się na prawnie uzasadniony interes realizowany przez administratora, toteż stosowanie kamer wymaga dzisiaj podstawy ustawowej.

Czyli apele różnych środowisk o szybkie uregulowanie tej kwestii przed rozpoczęciem stosowania ogólnego rozporządzenia o ochronie danych były jak najbardziej uzasadnione.

JAK ROZWIĄZANO PROBLEM?

Jeżeli czytając ustawę z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych, pominęlibyśmy rozdział dwunasty, dotyczący zmian w pozostałych przepisach, jakie wprowadza ten akt prawny, mogłoby nam umknąć coś bardzo istotnego. Zwracam uwagę na treść art. 114 przywołanej ustawy: W ustawie z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2018 r. poz. 994) wprowadza się następujące zmiany: 1) po art. 9 dodaje się art. 9a w brzmieniu: „Art. 9a. 1. Gmina w celu zapewnienia porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej może stosować środki techniczne umożliwiające rejestrację obrazu (monitoring) w obszarze prze1 Z dniem 25 maja 2018 r. instytucja Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych została zastąpiona instytucją Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych.

3/2018

strzeni publicznej, za zgodą zarządzającego tym obszarem lub podmiotu posiadającego tytuł prawny do tego obszaru lub na terenie nieruchomości i w obiektach budowlanych stanowiących mienie gminy lub jednostek organizacyjnych gminy, a także na terenie wokół takich nieruchomości i obiektów budowlanych, jeżeli jest to konieczne do zapewnienia porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli lub ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej.

2. Monitoring nie obejmuje pomieszczeń sanitarnych, szatni, stołówek, palarni oraz obiektów socjalnych.

3. Nagrania obrazu zawierające dane osobowe przetwarza się wyłącznie do celów, dla których zostały zebrane, i przechowuje przez okres nieprzekraczający 3 miesięcy od dnia nagrania, o ile przepisy odrębne nie stanowią inaczej.

4. Po upływie okresu, o którym mowa w ust. 3, uzyskane w wyniku monitoringu nagrania obrazu zawierające dane osobowe, podlegają zniszczeniu, z wyjątkiem sytuacji, w których nagrania zostały zabezpieczone, zgodnie z odrębnymi przepisami.

5. Nieruchomości i obiekty budowlane objęte monitoringiem oznacza się w sposób widoczny i czytelny informacją o monitoringu, w szczególności za pomocą odpowiednich znaków.

6. Monitoring, w ramach którego dochodzi do przetwarzania danych osobowych, wymaga stosowania środków zabezpieczających przetwarzanie tych danych, w szczególności uniemożliwiających ich utratę lub bezprawne rozpowszechnienie, a także uniemożliwienie dostępu do danych osobom nieuprawnionym.”; 2) w art. 50 dotychczasową treść oznacza się jako ust.

1 i dodaje się ust. 2 w brzmieniu: „2. Ochrona mienia obejmuje w szczególności monitoring na terenie nieruchomości i w obiektach budowlanych stanowiących mienie gminy i na terenie wokół takich nieruchomości i obiektów budowlanych. Przepisy art. 9a ust. 2–6 stosuje się odpowiednio”.

Celem uzupełnienia dodam, że art. 50 ustawy o samorządzie gminnym stanowi, że „obowiązkiem osób uczestniczących w zarządzaniu mieniem komunalnym jest zachowanie szczególnej staranności przy wykonywaniu zarządu zgodnie z przeznaczeniem tego mienia i jego ochrona”.

JAK UZASADNIĆ FUNKCJONOWANIE KAMER?

Chciałbym zwrócić uwagę czytelników, że uprawnienie gminy do stosowania systemu dozoru wizyjnego przestrzeni publicznej nie jest uprawnieniem bezwarunkowym. W omawianym przeze mnie kontekście musi być to bowiem konieczne do zapewnienia porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli.

Konieczny to bezwzględnie potrzebny, taki, którego 97

SEC & LAW nie da się uniknąć2. Jakie zatem muszą wystąpić okoliczności uzasadniające stosowanie systemu dozoru wizyjnego i w jaki sposób gminy mogą to wykazać? W mojej opinii, by warunek konieczności został spełniony, gminy powinny być w stanie przedstawić: ■ problemy związane z porządkiem publicznym i bezpieczeństwem obywateli występujące na określonym obszarze lub w określonych miejscach; ■ uzasadnienie dla wyboru takiego właśnie narzędzia prewencji kryminalnej i jego przewagi nad innymi rozwiązaniami; ■ wpisanie funkcjonowania miejskiego systemu nadzoru wizyjnego w lokalny system bezpieczeństwa; ■ skuteczność systemu nadzoru wizyjnego, którego potwierdzeniem będzie osiągnięcie wcześniej określonych i mierzalnych celów.

Cele nie mogą być zdefiniowane ogólnie (np. poprawa bezpieczeństwa, zapobieganie przestępczości). Ocena skuteczności systemu nadzoru wizyjnego wymagać będzie natomiast określenia odpowiednich mierników i wskaźników3. Warunek konieczności powinien być zatem zachowany zarówno w momencie podjęcia decyzji o budowie lub rozbudowie miejskiego systemu dozoru wizyjnego, jak również w trakcie prowadzenia monitoringu przestrzeni publicznej. Zainteresowanych problematyką oceny skuteczności i efektywności miejskich systemów monitoringu wizyjnego odsyłam do publikacji Bezpieczne miasto. W poszukiwaniu wiedzy przydatnej praktykom, pod redakcją Janiny Czapskiej, Piotra Mączyńskiego oraz Katarzyny Struzińskiej, gdzie poruszone zostały kwestie tworzenia systemów monitoringu wizyjnego na podstawie rzetelnych dowodów czy też opinii mieszkańców na temat instalowania kamer w przestrzeni publicznej4.

KOMU POWIERZYĆ PROWADZENIE MONITORINGU?

Dotychczas zadanie to najczęściej powierzane było strażom gminnym (miejskim). Jest to rozwiązanie, które nie budziło nigdy większych wątpliwości natury prawnej i zazwyczaj po prostu sprawdza się w praktyce. Warto przypomnieć, że zgodnie z art. 11 ust. 2. ustawy o strażach gminnych straży przysługuje prawo do obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych, w przypadku gdy czynności te są niezbędne do wykonywania zadań oraz w celu utrwalania dowodów popełnienia przestępstwa lub wykroczenia, przeciwdziałania przypadkom naruszania spokoju i porządku w miejscach publicznych, ochrony obiektów komunalnych i urządzeń

Słownik języka polskiego PWN (wersja on-line): https://sjp.pwn. pl/szukaj/konieczny.html [dostęp: 08.06.2018].

2

3 Patrz: Komunikat Nr 23 Ministra Finansów z dn. 16 grudnia 2009 r. w sprawie standardów kontroli zarządczej dla sektora finansów publicznych. Dz.Urz. Ministra Finansów, nr 15, poz. 84.

J. Czapska, P. Mączyński, K. Struzińska (red.): Bezpieczne miasto.

W poszukiwaniu wiedzy przydatnej praktykom. Wydawnictwo JAK, Kraków 2017.

4

98

użyteczności publicznej5. Dotychczas wątpliwości natury prawnej pojawiały się natomiast w sytuacji prowadzenia monitoringu wizyjnego miejsc publicznych przez inne jednostki gminne (miejskie) czy zewnętrzne firmy ochrony osób i mienia.

W świetle obowiązujących dzisiaj przepisów prawa sprawa wydaje się zdecydowanie prostsza, a wcześniejsze spory nie mają już większego znaczenia. Gmina, jako administrator danych osobowych (rejestrowanych obrazów), może samodzielnie decydować o sposobach przetwarzania tych danych. Oznacza to, że podmiotem prowadzącym monitoring wizyjny przestrzeni publicznej może być zarówno straż gminna (miejska), inne jednostki gminne (miejskie), policja, jak również zewnętrzne firmy ochrony osób i mienia. Organy gminy muszą samodzielnie zdecydować, jaki model funkcjonowania systemu monitoringu wizyjnego będzie w konkretnym przypadku najlepszy. Czy centrum monitoringu będzie przykładowo ulokowane w strukturze urzędu gminy (miasta), jednostce gminnej (miejskiej), czy usługa taka zostanie zlecona zewnętrznej firmie? Oczywiście rozwiązań jest więcej, chociażby współadministrowanie przez dwa lub więcej podmiotów uprawnionych do rejestrowania obrazów w miejscach publicznych.

O CZYM JESZCZE NALEŻY PAMIĘTAĆ?

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dn. 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE nakłada na administratorów danych osobowych szereg obowiązków. W przypadku miejskich systemów dozoru wizyjnego konieczne będzie: ■ powołanie inspektora ochrony danych osobowych; ■ przeprowadzenie oceny ryzyka; ■ przeprowadzenie oceny skutków dla ochrony danych; ■ prowadzenie wewnętrznego rejestru czynności przetwarzania danych; ■ spełnienie obowiązku informacyjnego w stosunku do osób, których dane dotyczą; ■ wywiązywanie się z obowiązków administratora wynikających z praw osób fizycznych; ■ obowiązek zgłaszania naruszenia ochrony danych osobowych organowi nadzorczemu; ■ zawiadamianie osoby, której dane dotyczą, o naruszeniu ochrony danych osobowych; ■ wdrożenie odpowiednich środków technicznych i organizacyjnych, by zapewnić bezpieczeństwo danych osobowych; ■ zapewnienie odpowiedniej ochrony w przypadku powierzenia przetwarzania danych osobowych innemu podmiotowi; ■ opracowanie dokumentacji przetwarzania danych osobowych.

5 Dodatkowo kwestię tę reguluje Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 16 grudnia 2009 r. w sprawie sposobu obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych przez straż gminną (miejską). Dz.U. 2009, nr 220, poz. 1720.

SEC&AS

Odpowiedzialność za ochronę danych osobowych (rejestrowanych obrazów) w każdej sytuacji ponosi gmina, co oczywiście nie wyklucza równoczesnej odpowiedzialności podmiotu przetwarzającego dane osobowe w imieniu administratora.

KIEDY WYMAGANE JEST PRZEPROWADZENIE OCENY SKUTKÓW DLA OCHRONY DANYCH?

Zgodnie z treścią ogólnego rozporządzenia o ochronie danych osobowych ocena skutków dla ochrony danych wymagana jest m.in. w przypadku systematycznego monitorowania na dużą skalę miejsc dostępnych publicznie.

W wytycznych Grupy Roboczej Artykułu 29 ds. Ochrony Danych6, dotyczących oceny skutków dla ochrony danych, jako przykład sytuacji, gdzie wymagane będzie przeprowadzenie oceny skutków dla ochrony danych, podano zastosowanie systemu kamer monitorujących zachowanie kierowców na drogach poprzez wykorzystanie inteligentnego systemu analizy obrazu do namierzania pojedynczych samochodów i automatycznego rozpoznawania tablic rejestracyjnych7. Podobne stanowisko znajdziemy w przygotowanej jeszcze przez Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych propozycji wykazu rodzajów przetwarzania, dla których wymagane jest przeprowadzenie oceny skutków dla ochrony danych, gdzie jako przykład podano systematyczne monitorowanie na dużą skalę miejsc dostępnych publicznie, wykorzystujące elementy rozpoznawania cech lub właściwości obiektów, które znajdą się w monitorowanej przestrzeni8. Jednocześnie do tej grupy mają nie być zaliczane systemy monitoringu wizyjnego, w których obraz jest nagrywany i wykorzystywany tylko w przypadku potrzeby analizy incydentów naruszenia prawa. Z drugiej strony kamery nasobne noszone na mundurach funkcjonariuszy policji czy strażników gminnych (miejskich) będą już podlegały obowiązkowi przeprowadzenia oceny skutków dla ochrony danych.

Obecnie Prezes Urzędu Ochrony Danych przygotowuje ostateczną wersję wykazu operacji, a informacja o zakończeniu prac na tym dokumentem zostanie opublikowana w stosownym komunikacie.

6 Z dniem 25 maja 2018 r. z dotychczasowej Grupy Roboczej Artykułu 29 ds. Ochrony Danych utworzona została Europejska Rada Ochrony Danych.

7 WP248 Wytyczne dotyczące oceny skutków dla ochrony danych oraz pomagające ustalić, czy przetwarzanie „może powodować wysokie ryzyko” do celów rozporządzenia 2016/679 8

https://www.giodo.gov.pl/pl/1520281/10430

Sergiusz PARSZOWSKI Niezależny ekspert i doradca do spraw bezpieczeństwa, audytor organizacji i systemów bezpieczeństwa, członek Kolegium Redakcyjnego SEC&AS

3/2018

SEC & EDU

Z PAMIĘTNIKA BEZPIECZNIKA, CZYLI SCENKI RODZAJOWE PALCEM BEZPIECZEŃSTWA DOTKNIĘTE Jan KAPUSTA

100

SEC&AS

ZDANIEM EKSPERTA

Scena 4, czyli o ludzkiej naturze, źródłach wiedzy i inteligencji

–A

le proszę się uspokoić i pomału od początku wytłumaczyć mi, dlaczego pani płacze. – Janek starał się swoim opanowaniem i spokojnym tonem głosu skłonić do nieco bardziej rzeczowej rozmowy kobietę, której łkanie utrudniało nieco rozmowę telefoniczną.

– Bo ja nie chcę stracić pracy i nic złego nie zrobiłam.

– Rozumiem... Ale skoro nic złego pani nie zrobiła, to skąd łzy i telefon do mnie? Może spróbujmy zacząć tę rozmowę jeszcze raz, ale na początek od słów: „Dzień dobry. Nazywam się tak i tak i dzwonię z...” – Bezpiecznik w tym momencie uświadomił sobie, jak absurdalnie brzmi zwrot „dzień dobry” w kontekście płaczącej kobiety, dla której ten dzień najwyraźniej dobrym nie jest.

Rozmówczyni Janka wzięła sobie do serca uwagi i, ciągle nieco szlochając, przedstawiła się, podała swą lokalizację i zaczęła wyjaśniać swój problem. Ileż to razy Janek słyszał podobne opowieści i niezmiennie nie przestawały go one zadziwiać. Dziesiątki, a może więcej razy tłumaczył co i jak i nadal nie do wszystkich to docierało pomimo umieszczenia stosownego zapisu doprecyzowującego w jednej z regulacji wewnętrznych firmy. Ale od początku...

Rozmówczynią bezpiecznika była kierowniczka jednego z punktów handlowych. Jako jedyna wówczas posiadała klucze do placówki oraz do małego sejfu, w którym przechowywana była niewielka ilość gotówki, niezbędna do rozpoczęcia pracy. Drugi komplet kluczy był w posiadaniu innej pracownicy, która z uwagi na zmianowy charakter pracy zazwyczaj przychodziła później i zamykała lokal na koniec dnia. Dodatkowo zapasowy komplet kluczy przekazywany był, odpowiednio zabezpieczony, do agencji ochrony, która w awaryjnej sytuacji na wezwanie przyjeżdżała, by zamknąć/otworzyć placówkę. Płacz kierowniczki wywołała reprymenda, jaką otrzymała od swojego szefa, który nie był w stanie zrozumieć, jak to możliwe, że jeden pracownik (kierowniczka) gubi klucze, drugi pracownik posiadający klucze jest na jednodniowym urlopie, a grupa interwencyjna przyjeżdża z kluczami, które nie pasują do zamków... „Straty, straty, straty! Chcę znać przyczynę i ktoś za to odpowie” – powtarzając za kierowniczką cytat z wypowiedzi jej szefa.

3/2018

– I pewnie wyjdzie na to, że to moja winna, a ja naprawdę nic złego nie zrobiłam – powiedziała kierowniczka, która powoli przechodziła do ofensywy. – Przecież każdy pracownik może iść na urlop, prawda?! I czy to moja wina, że ochrona złe klucze przywiozła?! OK, zgubiłam swój komplet, ale to się może zdarzyć każdemu, a przecież po to właśnie mamy ochronę, by te klucze przywieźli!

– Skoro uważa pani, że z pani strony wszystko jest OK, to w dalszym ciągu nie rozumiem, dlaczego pani płacze.

– Bo po pierwsze, rozmowa z moim szefem nie była miła i nie zasłużyłam na takie traktowanie, a po drugie, nie chcę być kozłem ofiarnym.

– Z tego, co wiem, ofiar z ludzi ani zwierząt nie składamy. Spokojnie pozbieramy fakty, teraz chyba ważniejsze jest, by placówkę otworzyć dla klientów. Czy dzwoniła pani do swojej koleżanki, która ma klucze i jest na urlopie?

– Owszem, ale ona nie przyjedzie z kluczami, bo nie ma jak i nie musi! – odpowiedziała lekko oburzona szefowa placówki.

Janek wyjaśnił, że klucze można odebrać od koleżanki, o ile znajduje się w sensownej odległości.

Kierowniczka, nieco zaskoczona tym rozwiązaniem i w uzgodnieniu z koleżanką, zamówiła taksówkę i odebrała klucze. Cała operacja zajęła około 40 minut. Trudno ocenić, czy to dużo, czy mało czasu, ale bez wątpienia znacznie mniej niż czas, który upłynął od momentu zakładanego rozpoczęcia pracy placówki do telefony do bezpiecznika. Łącznie opóźnienie wyniosło ok. 3 godzin.

Pozostawało wyjaśnić kilka kwestii. Pierwsza, dość organizacyjna: Z jakiego powodu klucze od osoby idącej na urlop nie trafiły w ręce innego pracownika przed tym urlopem? Tutaj odpowiedź była dość życiowa – sytuacja była nagła i nie był to planowany urlop.

Ot samo życie. To, co bezpiecznika bardziej zastanawiało, to jakim cudem ochrona przywiozła złe klucze.

Niestety, w tym przypadku „złe klucze” nie do końca były „złymi kluczami” – technicznie, owszem, nie pasowały do zamków, ale formalnie, zgodnie z dokumentacją, były to jedyne klucze przekazane ochronie przez tę placówkę. Kierowniczka zwyczajnie zapomniała sobie, że zapasowe klucze po wymianie zamków pół roku wcześniej nie przekazała ochronie, a zamknęła je w swym małym sejfie, a codzienny ich widok przez pół roku stał się tak powszechny, że już nie przypominał jej o tym, co należy z nimi zrobić.

Tak, tak, Drogi Czytelniku, Droga Czytelniczko, procedury, zarządzanie, relacje służbowe między przełożonym i podwładnym, a także inteligencja wkładana w to, by elementy te były na właściwym poziomie, jak również inteligencja wkładana w to, co można ukryć, by spojrzeć na siebie w nieco lepszym świetle, to wszystko ma znaczenie...

Nasz bezpiecznik od lat przyglądał się różnym rozwiązaniom, które mogłyby wspomagać w inteligentny 101

SEC & EDU sposób procesy, które były istotne dla bezpieczeństwa istotnych dla firmy procesów. Nie bez powodu wrócił w swych myślach do inteligencji, a może wyobraźni ludzi tudzież jej nadmiaru i braku zarazem. A może tu nie o inteligencję czy wyobraźnię chodzi, a wrodzone ludziom lenistwo? Trudno ocenić. Fakt pozostaje faktem, a o przypadkach przechowywania kluczy zapasowych wewnątrz sejfów, do których są przeznaczone, czy haseł do systemu operacyjnego wewnątrz aplikacji zainstalowanych na komputerze, do którego to hasło służy, lub robienia kopii zapasowych na tym samym dysku, na którym znajdują się oryginalne dane, słyszy się niemal codziennie. Cokolwiek jest przyczyną tego typu postępowania, jest to zarówno problem dla jednych, jak i źródło utrzymania dla innych… Jak to mówią: za głupotę się płaci. Jest też inne powiedzenie, rodem z branży IT: „Ludzie dzielą się na tych, co archiwizują dane i na tych, co będą je archiwizować”. I choć powiedzenie to ewoluowało do postaci: „Ludzie dzielą się na tych, którzy przechowują dane w chmurze, i na tych, co będą je tam przechowywać”, to sens pozostaje ten sam: na nieszczęście trzeba być przygotowanym, tak by jeżeli do niego dojdzie, możliwie najmniej stracić lub nie stracić w ogóle.

Janek zawsze upewniał się co do tego, jak systemy, które miały być instalowane w firmie, radzą sobie z kopiami zapasowymi, pracą oraz możliwością odtworzenia w sytuacjach awaryjnych. Technologicznie zagadnienia te raczej nie są skomplikowane, co nie znaczy, że każdy producent o nich myśli, bo niby po co, jeżeli nie każdy projektant czy użytkownik o nie pyta? Nie brakuje natomiast ludzi, którzy swą wiedzę czerpią z filmów kryminalnych czy science fiction. Funkcjonowania wiedzy inspirowanej przez kinematografię może mieć swoje dobre strony i to też bezpiecznikowi się zdarzało, że musiał stawać w obliczy dylematu etycznego: „Tłumaczyć, że kamera nie patrzy zza winkla, czy pozwolić im w to wierzyć?” albo „Pozwolić im myśleć, że można zarejestrowany obraz z kamery, na którym widać plamę w lusterku samochodu, powiększyć i wyostrzyć, tak by można było w tej plamie dostrzec twarz osoby i ją zidentyfikować, czy im to tłumaczyć?”. Tego typu pytania można by mnożyć.

Janek uśmiechnął się do samego siebie na wspomnienie rozmowy z jednym właścicielem firmy, z którym spotkał się zupełnie przypadkiem na jakimś przyjęciu. Teraz się uśmiechnął, ale w trakcie rozmowy do śmiechu mu nie było. Dziś nie pamięta już ani imienia właściciela, ani nazwy firmy, ale część konwersacji, która nastąpiła tuż po tym, jak rozmówca bezpiecznika dowiedział się, czym Janek się zajmuje, zapadła mu głęboko w pamięci i raczej już jej nie zapomni.

– Czyli zna się pan na zabezpieczeniach?

– Na pewnej grupie zabezpieczeń można powiedzieć, że się znam, ale to zależy, o co konkretnie pan pyta. – Janek powstrzymywał się przed sarkazmem, który automatycznie przychodzi mu do głowy, gdy ktoś pyta o „zabezpieczenia”.

102

– Bo widzi pan... Ja mam firmę i wydaje mi się, że pracownicy mnie oszukują na czasie pracy. To znaczy nie spędzają w niej tyle czasu, ile potrzeba i samowolnie oddalają się z miejsca pracy w jej trakcie. Chciałbym to jakoś kontrolować za pomocą techniki.

– Rozumiem. A jeżeli można spytać, to czym się pańska firma zajmuje, jak wielu ma pan pracowników i ilu podejrzewa pan o taki rodzaj oszukiwania?

– To nieduża firma. Mała hurtownia właściwie, gdzie zatrudniam siedem osób. Mam przekonanie, że wszyscy mnie oszukują. Ale wie pan, widziałem taki film…

Janek już na sam dźwięk zdania „widziałem taki film” przeczuwał, że rozmowa będzie ciekawa i może nawet być zabawnie, choć informacja, że „wszyscy pracownicy oszukują” wywoływała w bezpieczniku raczej smutek, a może nawet swego rodzaju żal.

Każdy słyszał o czarnej owcy w stadzie i statystycznie czym większe stado, tym potencjalnie większa liczba czarnych owiec, ale całe stado czarnych owiec bez ani jednej uczciwej osoby to dość smutna anomalii, która bez wątpienia wskazuje na problem. Pytanie tylko, czy ten problem ma pracodawca sam ze sobą, pracodawca z firmą czy pracownicy z pracodawcą.

Na szczęści bezpiecznik nie musiał dociekać natury problemu, a w tym przypadku odnosić się jedynie do możliwości technicznych rejestrowania czasu pracy.

Nowo poznany szef firmy kontynuował swoją opowieść, inspirowaną filmem: – Może pan też widział ten film… Obroża.

– Owszem, widziałem… – Bezpiecznik właściwie wydukał tę odpowiedź, w obawie, co dalej usłyszy, bo w filmie tym więźniowie zakładu karnego nosili obroże z ładunkiem wybuchowym, który eksplodował, gdy więzień przekroczył linię wyznaczającą teren więzienia.

Na szczęście właściciel firmy, widząc zakłopotanie Janka, szybko dodał, że nie chodzi mu o to, by urywać głowy pracownikom, gdy wyjdą z budynku, ale by można było automatycznie zarejestrować wyjście pracownika, niezależnie, czy zrobi to przez drzwi, czy okno, oraz by dostał informację, np. na e-mail lub telefon komórkowy, o każdym wyjściu pracownika.

– Mam nadzieję, że obroży, jakkolwiek by ona nie wyglądała, też nie bierze pan pod uwagę…? – powiedział bezpiecznik i dodał: – Jednak obroża niesie ze sobą pewną niezbyt pozytywną konotację.

Właściciel przyznał, że może obroża nie jest najszczęśliwsza, ale jeżeli istnieje taka, która pozwoli mu mieć pewność, że pracownicy nie oszukują go na czasie pracy, to jest gotów wymusić na nich jej stosowanie.

Wypowiedź ta wiele wyjaśniła bezpiecznikowi co do natury rozmówcy, więc nieco się usztywnił i z możliwą dbałością o słowa zaczął wciągać rozmówcę w dialog o możliwościach technicznych oraz związanych z nimi kosztami, funkcjonalnościami i ograniczeniami. Oznajmił, że oczywiście istnieją możliwości techniczne, np. zastosowanie czytników dalekiego zasięgu RFID, pracujących w odpowiednim paśmie, które będą w stanie SEC&AS

ZDANIEM EKSPERTA odczytać TAG/transponder przypisany konkretnemu pracownikowi. Oczywiście Janek darował sobie wchodzenie w detale różniące LF, HF i UHF. Na rozważanie wyboru konkretnych rozwiązań przyjdzie czas, o ile w ogóle dojdzie do wizyty rozmówcy bezpiecznika, a ten do tej niespecjalnie się spieszył. Niemniej jednak możliwości techniczne były. Następnie bezpiecznik wyjaśnił, że są pewne wyzwania, zarówno techniczne, jak i organizacyjne, związane z tego typu przedsięwzięciem, jak np. określenie, jak system będzie się orientował, czy ma do czynienia z wejściem, czy wyjściem przez okno. Najważniejszym pytaniem było jednak to, jak szef chce zmusić pracowników do noszenia na sobie, przy sobie czy w odzieży przypisanych im elektronicznych tagów. Z przyczyn oczywistych czipowanie nie wchodziło w rachubę, a pozyskiwanie w sposób niejawny informacji odnoszących się do nadzoru nad pracownikami budziło i nadal budzi uzasadnione wątpliwości natury prawnej.

– Czy jest pan pewien, że chce pan wydać całkiem sporą sumę pieniędzy na rozwiązanie, które w mojej opinii może być oszukane przez człowieka? Zaryzykuję tezę, że jeżeli pana założenia są słuszne i wszyscy w firmie pana oszukują, to z jakiego powodu mieliby nie zostawić swojego identyfikatora, w jakiejkolwiek formie, by ten identyfikator nie występował, zanim wyjdą przez okno? – zapytał Janek. – Może taniej i prościej będzie zwyczajnie wymienić okna na takie, co się nie otwierają, o ile warunki klimatyczne na to pozwalają, i skupić się na drzwiach…

Bezpiecznik zorientował się, że powoli zaczyna wchodzić w sarkastyczny ton, którego chciał uniknąć, więc kończąc rozmowę, grzecznie przeprosił i zostawił swój numer telefonu, na wypadek gdyby jego rozmówca chciał kontynuować dyskusję w przyszłości, po przemyśleniu tematu.

Janek pamiętał, że następnego dnia rozmawiał ze swoim kolegą po fachu i wspólnie uznali, że jest swego rodzaju nisza na rynku, i żartowali sobie, że ktoś, kto wymyśli urządzenie, roboczo nazwane „mind detector”, które będzie rozpoznawało konkretną osobę po specyficznych dla niej falach mózgowych, czy jest on uprawniony do przebywania w danym obszarze czy nie, zarobi sporo pieniędzy, rozwiąże wiele problemów związanych z bezpieczeństwem oraz sprosta pewnym oczekiwaniom normatywnym.

Bezpiecznik powrócił do rozważań o technicznym wsparciu człowieka. Nigdy nie zgadzał się z tezą, że technika ma za zadanie wyprzeć człowieka, choć bez wątpienia postęp techniczny ma wpływ na liczbę osób potrzebnych do realizacji określonych zadań. Zawsze podkreślał, że technika w bezpieczeństwie ma wspierać człowieka i redukować liczbę błędów możliwych do popełnienia przez tzw. czynnik ludzki. Czy możliwym jednak jest, by inteligencja zaimplementowana w rozwiązania techniczne mogła równoważyć braki w inteligencji, wiedzy czy leniwej naturze człowieka?

Janek nie potrafił odpowiedzieć jednoznacznie na to 3/2018

pytanie, ale wiedział, że nawet najbardziej inteligentny system nie będzie działał inteligentnie, jeżeli nie zostanie włożony wysiłek w jego inteligentne skonstruowanie, wyprodukowanie, oprogramowanie, zaprojektowanie instalacji, jej wykonania i wreszcie inteligentne użytkowanie.

Podstaw, Drogi Czytelniku, Droga Czytelniczko, najbardziej powszechną, słownikową definicję inteligencji pod każdy z elementów tej jak zwykle fikcyjnej historyjki i zastanów się, proszę, nad relacjami, jakie powstaną zarówno pomiędzy różnymi aktorami w procesach, jak i fazami procesów. Jak zdolność rozumienia, uczenia się oraz wykorzystywania posiadanej wiedzy i umiejętności w sytuacjach nowych1 odnosi się do menedżera i jego podwładnego? Jak producent rozwiązania reaguje na nowe informacje z rynku odnośnie do oczekiwań klienta czy odkrytych problemów z urządzeniem i jak takie informacje pozyskuje? Czy projektant uczy się wyciągać wnioski z instalacji swoich i innych? Czy odbiorca rozwiązania jest przygotowany na nowe, często niespodziewane sytuacje? Nie ulega wątpliwości, że bez współpracy pomiędzy ludźmi zaangażowanymi w bezpieczeństwo, bez względu na rolę, jaką pełnią w procesie, nie można mówić o inteligencji, bo skąd weźmie się wymagane zrozumienie, nauka i wiedza? Jak każdy wie z własnego życia „zdolność” to o wiele za mało i nie każdy, kto się uczył, nauczył się. Nawet wykorzystanie posiadanej wiedzy, jeżeli wiedza ta jest niewielka lub nie ma jej wcale, nie może zagwarantować sukcesu. Oczywiście definicji i rodzajów inteligencji jest naprawdę dużo i jeżeli tylko masz ochotę, zachęcam do przyjrzenia się każdej, bo każda ma sens w zakresie, w jakim jest stosowana.

Wreszcie czy zastanawiałeś/zastanawiałaś się kiedyś, jak system o elektronicznej naturze się uczy; jak jest w stanie zrozumieć to, co zaobserwował za pośrednictwem różnego rodzaju sensorów i podjąć samodzielnie decyzję w nowej dla niego sytuacji? Jeżeli nie, to warto się temu przyglądnąć, zwłaszcza jeżeli jest się tzw. osobą techniczną – dyscyplina ta bez wątpienia rozwija się dynamicznie i z pewnością coraz większe nakłady i zasoby będą inwestowane w badania oraz rozwój inteligencji implementowanej w technikę, a już teraz nie są one małe.

1 Słownik języka polskiego PWN: https://sjp.pwn.pl/sjp/inteligencja;2561737.html [dostęp: 31.05.2018]

Jan KAPUSTA Dyplomowany przez Międzynarodowy Instytut Zarządzania Bezpieczeństwem (CSMP®, M.ISMI®). Praktyk od wielu lat związany z branżą security i zarządzaniem bezpieczeństwem, wykładowca Ośrodka Szkoleniowego PISA oraz konsultant PISA, członek Kolegium Redakcyjnego SEC&AS

103

SEC & PRESS

Licencja na

zakochanie 104

SEC&AS

WYWIAD Jeszcze do niedawna w zbiorowej świadomości Polaków istniał jeden odsyłacz do nazwiska Witkiewicz – Witkacy. Tak było do czasu, kiedy kobiecymi sercami zawładnęła bohaterka naszego wywiadu.

Ma na swoim koncie ponad dwadzieścia powieści, a rzesza jej wiernych czytelniczek stale rośnie, bo jej książki to nie tylko piękne, zabawne i mądre historie, ale również bestsellery. Z Magdaleną Witkiewicz, najbardziej poczytną polską autorką powieści obyczajowych, rozmawia Anna Seweryn.

Anna Seweryn: Korci mnie, żeby zacząć od: „Cześć, co słychać?” [tytuł jednej z powieści Magdaleny Witkiewicz – przyp. red.]…

Magdalena Witkiewicz: Pytanie „Cześć, co słychać?” bywa czasem niebezpieczne! Szczególnie, jak zadaje je dawna miłość, a w twoim małżeństwie wieje nudą… A nie, to nie książka, tylko pytanie w wywiadzie! (śmiech) Powiem Ci tak: jest dobrze, a będzie jeszcze lepiej. Zawsze tak mówię, gdy rozmawiam z moim tatą. I faktycznie tak czuję! Jestem wdzięczna losowi za to, co mam, w jakim miejscu mojego życia się znajduję, i głęboko wierzę w to, że możemy sobie zwizualizować naszą przyszłość, a przynajmniej się do niej nastawić pozytywnie. Wiem, że będzie czasem pod górkę. Ale to jak z bieganiem – wbieganie pod górkę wzmacnia! A potem kiedyś będzie z górki. Bo przecież nie może być całe życie pod górkę. No, chyba że się jest Syzyfem... Czasem się jeszcze boję, że tym moim optymizmem mogę trochę zapeszyć, ale nauczyłam się, że szczęście trzeba znajdować w drobnych rzeczach. A te drobiazgi często usypują się w wielką górę szczęścia!

A.S.: Mam nadzieję, że nie zamordujesz mnie za to pytanie, bo pewnie pada w każdym wywiadzie. Mogłabym Cię zapytać o coś ekscentrycznego, na przykład o Twoją interpretację dzieł klasyków lub o podejście do kuchni fusion, ale niewiele to powie naszym czytelnikom na zasadniczy temat – jaką jesteś pisarką i jakim człowiekiem. A więc… co takiego się stało, że analityk marketingowy zabrał się za pisanie powieści? I to na dodatek obyczajowych, a nawet romansów… Mówiąc kolokwialnie, jak z księżniczki Excela stałaś się królową Worda?

M.W.: Matko! Jak ja się cieszę, że nie zapytałaś mnie o interpretację dzieł klasyków! Chociaż… Kupiłam sobie ostatnio tomik poezji Emily Dickinson. Nie czytałam poezji od czasów szkoły średniej, nagle poczułam, że muszę. W tym samym zamówieniu przyjdzie też książka o kiszonkach, więc zestaw iście wybuchowy. Prawie kuchnia fusion!

Analityk marketingowy, którym byłam, był nawet całkiem dobry w tym, co robił! Tworzyłam modele ekonometryczne, skomplikowane obliczenia, które określały prawdopodobieństwo konkretnego zachowania klientów banku. Brzmi skomplikowanie? Takie też było! I przynoszące satysfakcję, ale do czasu... Potem była praca w firmie odzieżowej, potem w rodzinnej, która zajmowała się tworzeniem systemów 3/2018

diagnostycznych dla kolejnictwa. I powiem Ci, że niestety (Tato, nie czytaj tego) nie interesowało mnie to wcale. Później zaszłam w ciążę, a że mój lekarz nakazał mi tryb życia fotelowo-kanapowy, to go słuchałam w stu procentach i całą ciążę leniwie oglądałam Investigation Discovery, o zbrodniach, morderstwach i innych kryminalnych sprawach. Czytałam też książki o tym, jak wychować dziecko i nie zwariować, w związku z tym, kiedy urodziłam moją Lilkę, okazała się ona idealnym dzieckiem i zasypiała przed dwudziestą, a ja miałam wolne do następnego karmienia. Mój mąż rozkręcał wtedy swoją firmę, więc miał bardzo mało czasu, a ja siedziałam sobie samotnie przed komputerem, bo chwilowo sensacyjne sceny z telewizji mi się znudziły. I zaczęłam coś pisać. W zasadzie zawsze coś pisałam, najpierw pamiętnik, potem blog, ale nigdy wcześniej nie pisałam książki. Zawsze wydawało mi się, że pisarze to tacy trochę nadludzie. Przecież zwykła Magda z Gdańska, która zawsze, ale to zawsze jak je obiad, się ufyfra, nie może być pisarką! Pisarze to są bardzo poważni ludzie, którzy nie brudzą się podczas obiadu!

Niemniej jednak zaczęłam pisać. Na początku oczywiście nie powiedziałam nic o tym nikomu. Mój mąż, inżynier z krwi i kości (pewnie dokładnie taki sam, jak adresaci tego czasopisma), z pewnością nie podszedłby do tego poważnie. Zresztą zajęło mu to i tak dużo czasu. I do tej pory nie rozumie tych wszystkich mechanizmów, które funkcjonują w moim literackim świecie. Zatem po kryjomu stukałam w klawiaturę.

Potem wrzuciłam fragment dziewczynom z forum dla mam.

Chciały więcej! Wysłałam plik mojej mamie. „O matko, jakie to fajne, kto to napisał? Ty? Dziecko, to ty tak piszesz?”. Prawda, że wiara matki we własne dziecko jest zawsze wielka? (śmiech) I zaczęło się. Normalnie rollercoaster. Pani Monika Szwaja, która wydała ostatecznie tę książkę, po kilku godzinach od otrzymania pliku napisała mi: „Pani Magdo, tak bardzo się śmieję, że nie mogę nic mądrego napisać, napiszę, jak skończę”. I już poszło.

A.S.: Kiedy po raz pierwszy zaczęłaś o tym myśleć jak o pracy, sposobie na życie zawodowe?

M.W.: Długo wstydziłam się mówić, że jestem pisarką. Bo przecież to taki mało namacalny zawód! Ale jak już zaczęłam pisać książki, to zaczęłam o tym marzyć. Pamiętam, gdy kiedyś powiedziałam Sławkowi, zajmującemu się w Wydawnictwie SOL marketingiem, że chciałabym kiedyś utrzymywać się tylko z pisania książek. Popatrzył na mnie wtedy ze smutkiem, jakby nie chciał mnie rozczarować, i powiedział, że z tego w Polsce żyją tylko nieliczni. Trochę podciął mi skrzydła. Kilka lat później spotkałam go na targach i powiedziałam, że mi się udało. Pogratulował.

Od czasu pierwszej książki do momentu, kiedy zaczęłam traktować to jako wyłączne źródło zarobkowania, minęło trochę czasu. Po drodze była praca jako analityk marketingowy w dużej firmie ubezpieczeniowej, drugie dziecko i własna firma marketingowa, którą wraz z moim wspólnikiem prowadziłam jakieś dwa, trzy lata. Potem wspólnik miał dość wspólniczki pisarki i za to jestem mu do dzisiaj ogromnie wdzięczna! Sama nie potrafiłabym podjąć tej decyzji, a tak zostałam postawiona przed faktem. Oczywiście, jako były 105

SEC & PRESS analityk byłam do tego przygotowana. Miałam dla męża tabelki w Excelu z prognozowanymi zarobkami i planami długookresowymi. Nie przekonało go to, ale już było za późno.

I jak dobrze, że tak się stało! Zawsze tak po dwóch latach moja praca nudziła mi się i zastanawiałam się, czy ze mną jest wszystko w porządku. A jednak... Teraz czuję, że jestem we właściwym miejscu na mapie zawodowej. Trzeba było cierpliwości i już się nie nudzę! (śmiech) A.S.: Niewiele osób ma pojęcie, jak wygląda proces produkcyjny książki. Większości wydaje się, że autor wysyła powieść do wydawnictwa, nabiera ona oprawy graficznej i wypuszczana jest na rynek. Obie wiemy, że prawda jest nieco inna… Co Ciebie osobiście zaskoczyło w tej pracy?

M.W.: Najbardziej? Do tej pory byłam przekonana, że piszę poprawnie, nie robię błędów. Z matury z polskiego dostałam szóstkę, to przecież nie robię błędów, prawda? A jednak.

Zawsze po redakcji i korekcie plik mam cały czerwony od poprawek. Zawsze się znajdzie jakaś literówka czy brak przecinka. Albo „ubieram sukienki”, zamiast je zakładać. Korektorzy i redaktorzy nie stracą pracy! Kolejną rzeczą, która mnie zaskoczyła, to taka, ile razy biedny autor musi przeczytać swoją książkę, zanim ona pójdzie w świat. Kilka, kilkanaście razy! Po takim wielokrotnym czytaniu sam autor się zastanawia, czy na pewno powinien ją w ten świat wypuszczać.

A.S.: Pracowałam kiedyś nad biografią Roberta Maxwella i tam jedna z redaktorek nazwana została akuszerką arcydzieł. Tak mi się to spodobało, że postanowiłam wykorzystać to w swoim opisie na FB. (śmiech) A jaki jest Twój kontakt z redaktorami? Muszą dokonywać „poskromienia złośnicy” czy raczej „gracie do wspólnej bramki”?

M.W.: Ja uważam, że każdy powinien się znać na swojej robocie. I zakładam, że jeżeli ktoś pracuje nad moją książką, to mamy wspólny cel: by była jak najlepsza. Zwykle zgadzam się z redaktorami, chyba że jestem do czegoś bardzo przywiązana. Tak jak w Milaczku na jednej z pierwszych stron napisałam „coś pierdykło”. Redaktorka z uporem poprawiała mi na „pierdyknęło”. No, ale ja przecież wiedziałam, co zrobiło – pierdykło, oczywiście! Potem mi jedna redaktorka wmawiała, że w XXI w. kobiety nie myją nigdy podłogi, klęcząc na kolanach. Też się z tym nie zgodziłam. Ale ogólnie nie jestem uparta i wierzę, że redaktor chce jak najlepiej dla mojej książki.

sanie – jasne, że z doskoku. Najpierw jestem mamą, żoną, a dopiero potem pisarką! Niestety lubię też jeść, gdy piszę.

Chociaż ostatnimi czasy to się zmieniło, więc doprawdy nie wiem, jakie będą te moje książki bez lodów o smaku słonego karmelu…

A.S.: W kontekście mąk twórczych często przywoływany jest cytat z listu Gustawa Flauberta: „Jestem bardziej wyczerpany, niż gdybym góry przenosił. Chwilami chce mi się płakać.

Trzeba woli nadludzkiej, a ja jestem tylko człowiekiem. [...] przesiedziałem cztery godziny, a nie mogłem skończyć jednego zdania […] co za okropna praca! Co za nuda! O sztuko!

Sztuko! Czymże jest ta wściekła chimera, która wyżera nam serca, i dlaczego? To szaleństwo zadawać sobie tyle bólu”.

Jak wygląda Twój proces twórczy? Miewasz fazy zniechęcenia, kiedy chcesz tym wszystkim rzucić?

M.W.: Tak zaczęłaś intelektualnie, Flaubertem, ale do rzeczy... Fazy zniechęcenia mam nieustająco. Wtedy przeglądam oferty pracy na pracuj.pl i zastanawiam się, czy ktoś jeszcze przyjmie do roboty pisarkę w charakterze analityka marketingowego. I chyba, niestety, już nie. Zatem nie mam wyjścia – trzeba pisać. Ale kocham tę robotę! Czasem wstaję rano i mówię do siebie: „Ale, Witkiewicz, się dobrze urządziłaś!”. Nie lubię tak zwanej wykończeniówki. Nie cierpię poprawiać, szlifować, dopieszczać. Jak skończę książkę, uważam, że jest najlepsza, jaką mogłam napisać. No, ale niestety, poprawki są konieczne. Mam też taki plik w komputerze, z mapą myśli. Plik zatytułowany jest „skrzypek na dachu” i zapisuję tam pomysły na nowe książki, rozplanowane na poszczególne lata. Trochę tego jest…

A.S.: Urzeka mnie w Twoim pisarstwie pewien słodko-gorzki rys, doskonale odnajdujesz się zarówno w wątkach humorystycznych, jak i nostalgicznych. Wielokrotnie podkreślane jest, że potrafisz w lekki sposób pisać o poważnych sprawach. Gdybyś miała przygotować notkę do leksykonu twórców polskich, jak byś zdefiniowała powieści Magdaleny Witkiewicz?

A.S.: Kolejne z gatunku pytań banalnych, aczkolwiek zasadniczych… Jaki jest niezbędnik pisarski Magdy W.? Kawa, biurko, muzyka w tle…? Czy musisz mieć jakieś określone warunki do tworzenia, czy robisz to z doskoku, między gotowaniem zupy a odrabianiem lekcji z dziećmi?

M.W.: O matko! Zdecydowanie wolałabym, by ktoś to zrobił za mnie. Ale pewne w mojej twórczości są dobre zakończenia. Niezależnie jak pogmatwam losy bohaterów, to wiadomo, że zakończenie będzie pozytywne. Oczywiście czasem zupełnie inne, niż czytelnik spodziewał się na początku, ale zawsze happy end! Poza tym piszę o tym, co się dzieje obok, tuż za ścianą. O kobietach, które mijasz codziennie w drodze do pracy. Po prostu o życiu. I dlatego tak lubię temu zwyczajnemu życiu dać trochę nadziei, trochę szczęścia. By czytelnik wierzył, że najlepsze przed nim, wystarczy zrobić tylko pierwszy krok. Marnie do leksykonu, co? Mówiłam, że lepiej, by ktoś zrobił to za mnie! (śmiech)

M.W.: Kawa, kawa, kawa. Albo jeszcze lepiej mleko z kawą.

W wielkim kubku, o określonym kształcie. I cisza. Zupełna cisza. Zero muzyki, telewizora. Dlatego lubię pracować, gdy jestem sama w domu albo gdy rodzina spoczywa już w objęciach Morfeusza. Wtedy nikt mi głowy nie zawraca. A pi-

A.S.: Nie boisz się podejmowania trudnych tematów, jak niezrealizowane marzenia o macierzyństwie („Zamek z piasku”), zdrada małżeńska („Opowieść niewiernej”) czy kobieca seksualność („Szkoła żon”). Przewrotnie zapytam, czy są sprawy, których nie chcesz dotykać, o których nigdy nie napiszesz?

106

SEC&AS

WYWIAD

M.W.: Są! Nie mogę napisać książki, w której dzieje się krzywda dzieciom. W jednej ze swoich książek, która ukaże się dopiero w styczniu, musiałam opisać dzień z życia kobiety, która kilkanaście lat wcześniej straciła syna. Syn był już dorosły i zginął w wypadku motocyklowym. Kilka dni się zbierałam do tej sceny. Nie mogłam, po prostu nie mogłam tego napisać. Emocje siedziały we mnie, ale nie chciałam przelewać ich w słowa, nie chciałam ich nazywać. Udało się w końcu, ale było to dla mnie bardzo trudne. Zatem krzywdy dzieciom nie zrobię. (śmiech) A.S.: Doskonała klamra, bo nawiążę do tego wątku kolejnym pytaniem. Z okazji niedawno obchodzonego Dnia Dziecka większość profili FB i portali związanych z książkami sugerowało podróż do przeszłości, do źródeł swoich młodzieńczych inspiracji.

Jakie książki ukształtowały Twój gust czytelniczy? Które wywarły na Ciebie wpływ kiedyś i do dzisiaj Cię poruszają?

M.W.: O! Mogłabym długo o książkach z dzieciństwa! Zaczęłam czytać bardzo szybko. Zupełnie nie wiem, jak się tego nauczyłam, ale gdy miałam pięć lat, czytałam już płynnie.

Pożerałam wszystko, co kupowała mi mama, a kupowała bardzo dużo książek. Dzieci z Bullerbyn, Mary Poppins, Pięcioro dzieci i coś, Pan Samochodzik, książki Nizurskiego, Bahdaja, później Godzina pąsowej róży i Zapałka na zakręcie. Jednak numerem jeden pozostanie zawsze Błękitny zamek Lucy 3/2018

Maud Montgomery. To książka, do której wracałam wiele razy i która poprawiała mi humor wielokrotnie!

A.S.: Skoro wywołałam temat dzieciństwa… Jesteś też autorką książek dla młodych czytelników („Lilka i spółka”, „Lilka i wielka afera”, „Mateusz i zapomniany skarb”). Osobiście uważam, że to jedno z najtrudniejszych wyzwań pisarskich, zakładając, że chcemy stworzyć ciekawą i mądrą fabułę, dostosowaną do wieku naszych czytelników. Skąd taki pomysł?

M.W.: To prezent dla moich dzieci – Lilki i Mateusza. Książka jest inspirowana trochę moim dzieciństwem, beztroskimi wakacjami na Kaszubach. Mój tata, nauczyciel akademicki, miał dwa miesiące wolnego, dlatego to on głównie zajmował się mną w wakacje. Mamy śliczny drewniany domek na Kaszubach, jeździliśmy właśnie tam. To moje miejsce na ziemi.

Pisanie dla dzieci nie jest trudne, o ile stosujemy jedną ważną zasadę: traktujemy dziecko na równi z nami. Jeżeli pisarz tak myśli, to już połowa sukcesu. Jeżeli natomiast zacznie traktować dzieci jako istoty mniej rozgarnięte niż on sam, z pewnością poniesie porażkę. Ja przy książkach dla dzieci doskonale się bawię. Przecież zupełnie nie tak dawno byłam małą dziewczynką!

A.S.: Trochę już o tym wspominałaś, ale pociągnę jeszcze temat, bo jest ciekawy… W wielu wywiadach nazywana jesteś 107

SEC & PRESS specjalistką od happy endów, a sama na swojej stronie internetowej piszesz: „Podobno moje powieści poprawiają nastrój. Są lekiem na deszcz za oknem i nieco smutniejsze dni. Moje książki zawsze kończą się dobrze.

Niezależnie jakie przeciwności losu napotykają bohaterów na swojej drodze – zawsze potem żyją długo i szczęśliwie”. Skąd taka potrzeba szczęśliwego zakończenia?

M.W.: Jestem optymistką. I wierzę w to, że trzeba myśleć pozytywnie i wizualizować sobie dobre życiowe zakończenia. W życiu, jak wiemy, bywa różnie.

To po co sobie dokładać jeszcze w wolnym czasie, na własne życzenie? Ja lubię, gdy literatura odpręża, wywołuje dobre emocje. Gdy daję nadzieję, na lepsze jutro. Moje książki są takim puszystym kocem, w który możemy się wtulić, gdy mamy gorszy humor i po chwili świat stanie się po prostu bardziej przyjazny.

Oczywiście w trakcie lektury można nawet trochę popłakać, czy się mocno zdenerwować, ale nie trzeba zaglądać na koniec, by wiedzieć, że wszystko zakończy się dobrze.

A.S.: Piszesz, że „czereśnie zawsze muszą być dwie”, ale sprawa nie jest już taka oczywista, jeśli chodzi o autorów… Rzadko się zdarza, żeby któryś z pisarzy miał na swoim koncie tyle „tandemów literackich”, co Ty (współpraca z Alkiem Rogozińskim, Nataszą Sochą, Marzeną Grochowską i Magdaleną Kuydowicz). Co Ci daje pisanie w duecie?

M.W.: No właśnie... Przesadziłam? Chyba przesadziłam. (śmiech) Tym bardziej że w styczniu jeszcze jeden duet, ale o tym na razie cicho sza! Dodam tylko, że czytelnicy na pewno będą zaskoczeni… Lubię się rozwijać i czuję, że te wszystkie duety spełniły swoje zadanie, bo od każdego się sporo nauczyłam. A przy książkach pisanych z Alkiem Rogozińskim na dodatek bardzo dobrze się bawiłam i trochę zrelaksowałam.

Ale teraz już czas, by popisać znowu samej. Pomysły kłębią się w głowie, trzeba siadać do pracy!

A.S.: Ostatnio usłyszałam takie sformułowanie, że w dzisiejszych czasach, żeby zaistnieć, trzeba być na Facebooku. Jakie jest Twoje podejście do mediów społecznościowych? Mam śmiałą tezę, że obecnie większość pisarzy funkcjonuje trochę na zasadzie prowadzenia własnego Pudelka, muszą codziennie uchylać rąbka tajemnicy ze swojego życia...

M.W.: Kiedyś prowadziłam firmę marketingową, więc marketing kocham. Bardzo lubię się dzielić swoimi przemyśleniami na Facebooku czy Instagramie, chociaż oczywiście kontroluję to, do czego dopuszczam swoich czytelników. Nie pokazuję dzieciaków, strzegę ich prywatności. Synowi jest w zasadzie jeszcze wszystko jedno, ale córka kategorycznie mi zabroniła.

Szanuję jej decyzję i zawsze pytam, gdy chcę umieścić coś choćby minimalnie związanego z nią. Moim zda108

SEC&AS

WYWIAD niem teraz autora nie odbiera się wyłącznie przez pryzmat książek, ale też przez pryzmat tego, jakim jest człowiekiem.

Dzięki social mediom ten kontakt może być bliższy i bardziej prywatny. Lubię moich czytelników. Lubię z nimi rozmawiać.

Kiedyś byłam w Zakopanem i mój syn dostał wysokiej gorączki. Zadałam pytanie, czy może akurat jakaś czytelniczka-lekarz jest w Zakopanem. Po pięciu minutach dostałam odpowiedź. Była! Pomogła mi i teraz konsultuje wszelakie aspekty medyczne w moich książkach. Zaprzyjaźniłyśmy się.

Zatem Facebook czasem jest przydatny.

A.S.: Słów kilka o „ciemnej stronie mocy”... W rozmowie ze znajomymi pisarzami wielokrotnie podejmowaliśmy temat hejtu w Internecie. Jak sobie z tym radzisz? Czy trafiłaś na swojej drodze na psychofana? Czego nie lubisz w światku literackim?

M.W.: Może nie mam psychofanów, ale kiedyś miałam hejterkę. Oczywiście co jakiś czas pojawiają się w sieci różnorakie epitety na mój temat, nie piszę tu o krytycznych recenzjach, ale o klasycznym hejcie. Moja hejterka na swoim fanpage’u codziennie zamieszczała posty na mój temat. A to, że jestem głupia, mało inteligentna, że kompletnie nie potrafię pisać i że kto mi w ogóle dał maturę, a to, że z pewnością kłamię, że skończyłam studia. A do tego wszystkiego jestem gruba. Jakby pisarce w pisaniu przeszkadzały gabaryty! Bardzo się tym przejmowałam. Zadzwoniłam do mojej koleżanki, Marzeny Grochowskiej, która jest coachem. Najlepszym na świecie, dodam.

– Marzenka, jest mi tak przykro. Bo ta hejterka mnie nie lubi.

Nic złego jej nie zrobiłam! Piszę takie pozytywne książki, staram się być dobrym człowiekiem! Jest mi bardzo przykro, że ona mnie nie lubi!

– Nie musi – powiedziała Marzenka. – Mój kot też cię nie lubi.

– Dlaczego? Dlaczego twój kot mnie nie lubi? Jest mi tak bardzo przykro, że on mnie nie lubi! Przecież nic złego mu nie zrobiłam!

Marzenka westchnęła.

– Posłuchaj siebie... Po pierwsze, wcale nie wiesz, czy mam kota. Po drugie, nawet jakbym miała, to co cię obchodzi, że jakiś obcy sierściuch, który mieszka zupełnie gdzie indziej i którego pewnie nigdy nie zobaczysz, cię nie lubi? Przecież to nie jest w twoim życiu istotne!

I tej wersji się trzymam. Nie czytam recenzji, negatywnych opinii, a tych, którzy mnie nie lubią, po prostu blokuję na Facebooku. Ja nie widzę tego, co oni piszą, oni tego, co ja piszę, i chyba wszyscy są szczęśliwi. Taki happy end. (śmiech) A.S.: Pewien znany polski aktor (nie zdradzamy który, by podsycić emocje) wykupił prawa do ekranizacji jednej z Twoich powieści – „Szkoły żon”. Będziesz miała wpływ na scenariusz?

Kogo widziałabyś w roli głównych bohaterek? Dodam, Magdaleno, że rzadko czytam recenzje przed przystąpieniem do lektury książki, tak więc zaskoczyłaś mnie, a pikanteria tej fabuły wywołała rumieniec na mej twarzy…

M.W.: Tak, zostały kupione prawa do filmu, ale zupełnie nie wiem, czy coś się dzieje w tym temacie. To świat, którego w ogóle nie znam, ale chyba wymagający cierpliwości. A pi3/2018

kanteria mnie samą zaskoczyła! No, ale cóż... życie. Gdyby nie seks, nie byłoby nas na tym świecie, prawda? (śmiech) A.S.: W ostatnim roku Twój wizerunek zasadniczo się zmienił.

Wyglądasz wprost zjawiskowo! Sporo schudłaś, a rzesze czytelniczek z zapartym tchem śledzą Twoje trasy na Endomondo. Co Cię motywuje do zmian? Co Cię inspiruje i napędza do działania?

M.W.: Wizualizowałam sobie siebie na targach książki w sukience i szpilkach. No i udało się! Teraz wizualizuję się na mecie biegu na dziesięć kilometrów. Wiesz, że miałam w liceum mierną z wuefu? W mojej głowie tkwi przeświadczenie, że jak dostanę medal za bieg na tym dystansie, to MOGĘ WSZYSTKO. Zamknę rozdział grubej, niewysportowanej Magdy i rozpocznę nowe życie. Dla mnie to ważne. Nie lubię sportu, i nie ukrywam tego, ale zrozumiałam, że to taka gorzka tabletka. Żeby być zdrowym, musisz łykać. Mam nadzieję, że kiedyś polubię ruch. Chociaż… teraz mnie boli biodro i nie mogę biegać, och jaka jestem zła!

A.S.: W książce „GPS szczęścia” doradzacie z Marzeną Grochowską, jak się wydostać z Czarnej D. Jakieś „rady instant” dla naszych czytelników? Taka psychologiczna apteczka pierwszej pomocy, gdy jest ci bardzo źle…

M.W.: Polecam książkę! Tam są rady instant. A tak jeszcze bardziej instant? Uwierzyć, że będzie lepiej. Ja zawsze mówię: „Jeżeli nie jesteś happy, to jeszcze nie jest end”. I bardzo w to wierzę. Jeżeli jesteśmy zamknięci w swojej własnej skorupie i nie zrobimy pierwszego kroku w stronę szczęścia, to nic się nie zmieni. Czasem trzeba otworzyć oczy i zmusić się do tego przesunięcia się, choćby o centymetr. Może właśnie tam napotkamy szczęście? Optymizm to chyba klucz do sukcesu.

A.S.: Wydajesz się kobietą spełnioną. Masz na swoim koncie kilkanaście bestsellerów, jesteś szczęśliwą żoną i matką, a także niespokojnym duchem, który wciąż podejmuje się nowych wyzwań. O czym jeszcze marzy Magdalena Witkiewicz? Czego możemy Ci życzyć?

M.W.: Na to pytanie często odpowiadam, że chciałabym, by moje życie przypominało taki nudny, spokojny film. Bez zwrotów akcji, bez dramatów i niemiłych zaskoczeń. A na końcu, za kilkadziesiąt lat, by czekał na mnie ten „happy end”. A poza tym? Chcę jeszcze zgubić 15 kilogramów, przebiec w listopadzie 10 km, zobaczyć na ekranie film na podstawie mojej książki i – co lepsze – pojawić się w tym filmie choćby na trzy sekundy. O tak! To jest moje marzenie, ale wierzę, że ono się spełni. Nie zapeszam, tylko wizualizuję!

A.S.: Tego Ci życzymy! Jako że jesteś „skazana na sukces”, wierzymy, że to będzie hit kinowy. Dziękujemy za wspaniałą rozmowę.

109

SEC & LIFE

DOOKOŁA

HORNU Małgorzata CZARNOMSKA

▌ Widok na kanał Beagle z Ushuaia

110

SEC&AS

MOJE PODRÓŻE Wody wokół Cabo de Hornos to cmentarzysko ludzi i statków. Dlaczego? Ponieważ w tamtym rejonie, a więc w miejscu łączenia się wód Pacyfiku i Atlantyku, pogoda potrafi być nieprzewidywalna.

C

abo de Hornos, czyli po polsku przylądek Horn, to najdalej na południe wysunięty punkt Ameryki Południowej. Jest to kultowe miejsce dla każdego żeglarza, utożsamiane z wyczynem wymagającym odwagi i kunsztu żeglarskiego.

Tradycyjnie osoby, które opłynęły przylądek, mają specjalne przywileje na jachtach, takie jak możliwość gwizdania na pokładzie. Czy naprawdę warto płynąć na koniec świata tylko po to, aby móc bezkarnie gwizdać? Można to było sprawdzić tylko w jeden sposób.

O rejsie rozmawialiśmy od miesięcy. Jaki śpiwór?

Jaki sztormiak, ile polarów? Skarpety wełniane czy polarowe? Czy uda się upchnąć to wszystko do bagażu?

Jakież było nasze zaskoczenie, gdy na lotnisku okazało się, że wyrobiliśmy się w kilkunastu kilogramach zamiast dopuszczalnych dwudziestu trzech. Jak widać, polary ważą mało.

Podróż do Ushuaia, skąd rozpoczynał się rejs, zajęła dwa dni z uwzględnianiem przesiadek we Frankfurcie, Sao Paulo w Brazylii i Buenos Aires. Trudy podróży wynagrodził widok Ziemi Ognistej z lotu ptaka.

Brunatno-zielone zbocza i ośnieżone szczyty gór, błękitne lodowce i granatowe wody kanału Beagle.

Trochę jak z filmu fantasy. Tylko czemu ta zimna kraina nazywa się tak, jak się nazywa? Po wylądowaniu opatulamy się w kurtki puchowe i czapki…

Po nocy w hotelu i kolacji w jednej z niewielu otwartych poza sezonem turystycznym knajpek idziemy na

▌ Takie widoczki tuż przy drodze

3/2018

111

SEC & LIFE

▌ Spotkanie z wielorybem

▌ Wraków na Końcu Świata jest wiele

▌ Wpływamy do Puerto Williams

112

jacht. Czerwony, stalowy kadłub i siermiężne, pancerne olinowanie budzą zaufanie. W końcu s/y Selma Expeditions to porządna, wyprawowa jednostka, która na koncie ma już żeglugę po wielu trudnych akwenach.

Czekamy na resztę załogi. Kapitan opowiada o lokalnych warunkach i specyfice pływania. Coraz szerzej otwieramy oczy. Okazuje się, że dynamiczne i nieprzewidywalne zjawiska pogodowe, jak na przykład zrywający się bez ostrzeżenia huraganowy wiatr, to tylko jedna z tutejszych atrakcji. Problemem jest brak oznakowania nawigacyjnego, utrudniający żeglowanie w nocy. Dodatkowo nawigacja w formie klasycznej, czyli zakładająca poprawność informacji podanych na mapie, nie ma zastosowania – z niedowierzaniem wpatrujemy się w białe plamy tam, gdzie powinny być podane głębokości. Nikomu nie opłaca się prowadzić prac hydrograficznych w miejscach nieistotnych dla żeglugi. Wychodzi na to, że najbardziej wiarygodnym przyrządem nawigacyjnym przez najbliższe dwa tygodnie będą oczy nawigatora.

SEC&AS

MOJE PODRÓŻE

▌ Cabo de Hornos

Przygotowania do podróży obejmują między innymi zaprowiantowanie jachtu. W kilka osób jedziemy do marketu i wypełniamy po brzegi pięć wózków. Szukamy oliwek, ale nie ma ani jednej puszki. Widocznie statek, który dowozi jedzenie do Ushuaia, akurat ich nie przywiózł. To ciekawe, że dostępność towarów w sklepach jest uzależniona od zawartości kontenerów.

Po krótkim szkoleniu w końcu wypływamy. Oświetlone słońcem zbocza gór odbijają się w spokojnych wodach kanału Beagle. Trochę jak w Norwegii. Trudno uwierzyć, że płyniemy na Horn. Po kilku godzinach z prawej burty słychać szum. Instynktownie odwracam wzrok i widzę… wieloryba! Natychmiast zatrzymujemy łódź, a pokład zapełnia się operatorami aparatów fotograficznych.

▌ Kupione za kilka paczek papierosów od miejscowych rybaków kraby

▌ Autorka na dziobie s/y Selma Expeditions

3/2018

113

SEC & LIFE

▌ Jęzor lodowca

▌ Na ląd dostajemy się pontonem

114

Płyniemy do chilijskiego Puerto Williams. To mała osada, w której musimy uzyskać zezwolenie na dalszą żeglugę, tak zwaną zarpę. Liczba niezbędnych do załatwienia formalności jest odwrotnie proporcjonalna do wielkości położonego na wzgórzach miasteczka.

W międzyczasie szukamy wi-fi, aby odebrać prognozę.

Przed odpłynięciem musimy jeszcze trochę popracować. Podnosimy ponton na dek i przywiązujemy go porządnie, refujemy też grota. O wiele lepiej wykonać te czynności na płaskiej wodzie w zatoce niż potem na wysokiej fali. Co prawda prognozy wydają się łaskawe, ale na morzu, szczególnie w tych rejonach, nigdy nic nie wiadomo.

Po kilku godzinach wiemy już, że ta zasada ograniczonego zaufania jest jak najbardziej uzasadniona.

Przy przeciwnym wietrze o prędkości czterdziestu węzłów mozolnie pokonujemy kolejne mile. Jacht ciężko pracuje na fali. Część załogi cierpi na chorobę SEC&AS

MOJE PODRÓŻE

morską, co unicestwia jakiekolwiek życie towarzyskie pod pokładem. Słychać jedynie skrzypienie takielunku i świst wiatru.

Około południa na horyzoncie pojawia się czarny kształt. Skała wygląda mało przyjaźnie. Kapitan mówi, że to właśnie Horn. Zakuci w sztormiaki i wiele warstw polaru gnieździmy się wszyscy w kokpicie. Czuć podekscytowanie, które skutecznie przyćmiewa zmęczenie i dyskomfort związany z chłodem. Na potężnych falach steruje się ciężko, jednak nikomu to nie przeszkadza. Oczy co chwila wędrują w stronę zbliżającego się legendarnego przylądka. Wysepka wydaje się martwa, chociaż wyraźnie widać zielonkawobrązowe porosty na zboczach. Mamy szczęście, że nie pada i możemy ją sobie dokładnie obejrzeć. W okolicy z wody wystają postrzępione grzebienie skał, które działają na wyobraźnię – przy braku dokładnych map zapuszczanie się tu w nocy i w sztormie to samobójstwo. Przez 3/2018

▌ Tu nawet muszelki są pokryte lodem

115

SEC & LIFE

▌ Białe plamy na mapie

▌ Wodospad spod lodowca

▌ Wpływamy w lód

116

lornetkę oglądamy przypominający albatrosa pomnik upamiętniający tych, którzy spoczęli na dnie.

Udało się! Horn zostaje za rufą, a my kierujemy się znów w stronę kanału Beagle. Na wspomnienie jego płaskich wód wszyscy bez wyjątku odczuwamy tęsknotę, która przeradza się w radość, gdy wreszcie stajemy w Puerto Williams na odprawę. Nie chce nam się nawet schodzić na ląd, własna koja wydaje się bardziej atrakcyjna.

W kanale Beagle poruszamy się głównie na silniku.

W wielu miejscach trzeba tu precyzyjnie nawigować i nie ma miejsca na swobodne żeglowanie. Mijamy wrak i kolonię lwów morskich. Przy burcie często pławią się foki. Leżą sobie na powierzchni wody, wygrzewając brzuchy w promieniach słońca. W ogóle się nas nie boją. Niektóre radośnie pląsają, skacząc w wodzie, niczym delfiny. Na noc stajemy w zatokach, które noszą tu nazwę caleta. Często nie wystarczy rzucenie kotwicy, trzeba jeszcze wywieźć długie liny pontonem na brzeg, dowiązać je do skał lub drzew i w ten sposób ustabilizować rufę. Niepewne dane dotyczące głębokości i ryzyko nagłego zerwania się bardzo silnego wiatru to nie żarty.

Trzeciego dnia w kanale docieramy do fiordu Seno Garibaldi. Po kilku godzinach przed nami pojawia się

▌ Praktyczne zastosowanie lodu z lodowca

SEC&AS

MOJE PODRÓŻE

▌ Bajkowe lasy

wielka masa błękitnego, spękanego lodu. To lodowiec, który na naszych oczach z ogromnym hukiem się cieli. Ogromny kawał odrywa się i osuwa do wody, wzbudzając falowanie, takie minitsunami. Gruz lodowy, który otacza łódź, utrudnia i tak bardzo powolne manewrowanie. Chwytamy trochę lodu do wiadra i zmykamy w stronę dzisiejszego miejsca nocowania.

Po drodze rozkruszamy bryły śrubokrętem i młotkiem, a wieczorem zalewamy je resztką rumu. Lód z lodowca syczy, gdy się rozpuszcza – wszystko przez uwięzione w nim bąbelki powietrza.

W Caleta Julia kapitan ogłasza „niedzielę”. Dla żeglarzy oznacza to, że nie robimy nic oprócz minimalnych czynności niezbędnych dla funkcjonowania jachtu i załogi, jak na przykład gotowanie obiadu. Część z nas postanawia zejść na ląd i zapuścić się w interior.

Na szczęście na nogi zakładamy wysokie kalosze – jest tu mnóstwo porostów i torfu. Trzeba uważać na każdy krok, szczególnie w lesie, przez który przeprawiamy się, pełzając po spróchniałych pniach i badając grunt kijem. Znów mamy wrażenie, że jesteśmy w jakiejś fantastycznej rzeczywistości.

3/2018

Pora wracać do Ushuaia. Towarzyszą nam albatrosy i kolejne stada wielorybów. Na foki nikt już nawet nie zwraca uwagi. Temperatura jest bliska zeru, ale przyzwyczailiśmy się do niej do tego stopnia, że zamiast trzech polarów wystarcza nam jeden. Na koniec robimy grilla w portowej świetlicy, tak zwanym quincho.

Jest nienaturalnie ciepło, ale za to argentyńska wołowina smakuje wspaniale, podobnie jak wino. Na jacht wracamy radośnie pogwizdując.

Małgorzata CZARNOMSKA Kapitan i instruktor z kilkunastoletnim stażem. Żeglarz zawodowy, szkoleniowiec, autorka książek (m.in. Angielski dla żeglarzy i Rozmówki portowe). Specjalizuje się w zagadnieniach łączności radiowej i bezpieczeństwa na morzu

117

SEC & LIFE

Źródło: https://commons.wikim edia.org/wiki/File:Vignobles_bourgogne-fr.svg [dostęp: 1.06.2018 r.]

Najważniejsze apelacje Burgundii 118

SEC&AS

NIE TYLKO PRACĄ ŻYJE CZŁOWIEK

Ta skomplikowana

Burgundia Sławomir CHRZCZONOWICZ

B

urgundia to trzeci, po Bordeaux i Szampanii, francuski region winiarski, doskonale znany, budzący emocje i spory, podważający ustalone wcześniej poglądy. Trudny do opisania przez winiarskich krytyków, trudny też dla miłośników wina, podziwiany przez nich i kochany, a jednocześnie, nierzadko, wprowadzający ich w konsternację. Ogromna różnorodność warunków glebowych, wariacje roczników i rozdrobnienie winnic sprawiają, że burgundzkie wina różnią się jakością, stylem, i to przy uprawianych tu ledwie kilku odmianach winorośli. Dość powiedzieć, że spośród 309 stref AOC (fr. appellation d’origine contrôlée), zarejestrowanych we Francji w roku 2011, w niewielkiej, zajmującej ledwie 3% francuskich winnic Burgundii było ich 84. Podobnie jak w przypadku Bordeaux, aby zrozumieć Burgundię, potrzeba trochę historii, trochę geografii, trochę botaniki i sporo cierpliwości.

pinot noir. Dzięki temu możemy dziś rozkoszować się wspaniałymi czerwonymi burgundami. Z drugiej jednak strony fakt, że księcia nie posłuchano w należącym do Burgundii Beaujolais, sprawił, że cieszyć się możemy z całkiem innych win, o których napiszę innym razem.

Drugim ważnym wydarzeniem była rewolucja francuska. Konfiskata majątków kościelnych, a tych w Burgundii było bardzo dużo, i umożliwienie nabywania ziemi przez chłopów oraz Kodeks Napoleona, wprowadzający dziedziczenie przez wszystkich potomków, spowodowały rozdrobnienie winnic, niespotykane w innych regionach.

TROCHĘ HISTORII

Winorośl na terenie dzisiejszej Burgundii uprawiali już prawdopodobnie Celtowie, na długo przed podbojem rzymskim, jednak to dopiero Rzymianie uczynili z produkcji wina ważną gałąź gospodarki. Wino, jako najbardziej higieniczny w czasach antyku napój, dodawane do wody gwarantowało rzymskim legionom ochronę przed infekcjami, zatruciami, epidemią. Aby uniknąć kłopotów z zaopatrzeniem, zakładano winnice wszędzie tam, gdzie stacjonowała armia. Po upadku Imperium Rzymskiego dominującą rolę w rozpowszechnianiu się cywilizacji wina odegrało chrześcijaństwo. Wino, niezbędne początkowo głównie w celach liturgicznych, z czasem stało się atrakcyjnym towarem handlowym, zapewniającym utrzymanie rozrastającej się organizacji kościelnej. Każde opactwo, klasztor czy kościół posiadały winnice i tłoczyły własne wina.

Dwa wydarzenia w historii Burgundii wywarły szczególny wpływ na dzisiejszy obraz tutejszych winnic. Pierwsze to zarządzenie księcia Filipa Pysznego, który w roku 1395 nakazał usunięcie z winnic księstwa szczepu gamay i zastąpienie go szlachetną odmianą 3/2018

119

SEC & LIFE

▌ Burgundia, miasteczko Chitry

TROCHĘ GEOGRAFII

Burgundia jest położona w północno-wschodniej części Francji. Winnice leżą na południowo-wschodnich zboczach wzgórz, rozciągających się na przestrzeni 140 km, wzdłuż prawego brzegu Saony, pomiędzy Dijon i Mâcon. Osobną enklawę, różniącą się od reszty Burgundii, tworzy Chablis, leżące ponad 100 km na północny wschód od Dijon, niemal w połowie drogi do Paryża. Z wyjątkiem właśnie Chablis, gdzie gleba to głównie wapienie kimerydzkie, pozostałość dawnego oceanu, w Burgundii dominują gleby gliniasto-wapienne z dużymi złożami otoczaków. Tu właśnie tkwi klucz do zrozumienia specyfiki tego regionu. Dla jakości win mniej ważne niż gdzie indziej są wysokość położenia winnicy czy jej nachylenie do słońca. Decydującą rolę odgrywa natomiast wzajemne ułożenie kamienistych warstw wapienia z dobrym drenażem wodnym i zatrzymujących wodę iłów i margli. To sprawia, że bardzo często sąsiadują ze sobą parcele o skrajnie różnych dla winorośli warunkach. Czasami kilka metrów dzieli wybitne siedliska o statusie Grand Cru od całkiem zwyczajnych. Od południa Burgundię zamyka Beaujolais, królestwo szczepu gamay, różnią-

▌ Miasteczko Chablis

120

ce się na tyle od reszty regionu, że wypada mu poświęcić oddzielną opowieść.

TROCHĘ BOTANIKI

Na pytanie o uprawiane w Burgundii odmiany winogron najprostsza odpowiedź brzmi: chardonnay i pinot noir, i w zasadzie jest to odpowiedź słuszna.

Oczywiście rzeczywistość jest nieco bardziej złożona, niemniej to chardonnay i pinot noir, zajmujące w sumie ponad 80% nasadzeń, decydują o charakterze i potencjale tutejszych win. Dla porządku odnotujmy więc obecność białej odmiany aligoté, może najbardziej znanej jako składnik znanego aperitifu o nazwie kir, i czerwonego szczepu gamay (tak, tak, nakaz Filipa Pysznego okazał się najwidoczniej nie do końca skuteczny). Gamay, którego uchowało się ok. 10% nasadzeń, dodawany jest do najtańszych burgundów, sprzedawanych pod nazwami „Bourgogne Passetoutgrains” i „Bourgogne Grand Ordinaire”. Pozostałe odmiany, zajmujące łącznie poniżej 2% winnic, to: sauvignon blanc, pinot blanc, pinot gris i césar.

Kwintesencja Burgundii to jednak chardonnay – jedna z najbardziej uniwersalnych odmian – i pinot

▌ Miasteczko Chablis

SEC&AS

NIE TYLKO PRACĄ ŻYJE CZŁOWIEK

▌ Winnice Chablis

noir – jedna z najbardziej kapryśnych, które zdaniem wielu krytyków właśnie tu dają najwspanialsze i nieosiągalne gdzie indziej wielkie wina.

KRÓTKA PODRÓŻ PRZEZ BURGUNDIĘ

Północna część regionu, zwana Côte d’Or, to niespełna 6 tys. ha winnic, rozciągających się pomiędzy Dijon a Santenay. Côte d’Or, czyli Złote Zbocza lub Złote Brzegi, nazwane zostały tak chyba dlatego, że dla właścicieli tych terenów są one prawdziwą żyłą złota. Stąd pochodzą najbardziej prestiżowe, najwyżej oceniane i oczywiście najdroższe wina. Część północna to Côte de Nuits, gdzie króluje pinot noir. Tu powstają wielkie wina czerwone, a takie siedliska, jak: Chambertin, Clos Vougeot czy Vosne-Romanée, znane koneserom z różnych zakątków ziemi, są symbolem nie tylko najlepszych pinot noir, ale w ogóle jednych z najlepszych win na świecie. Południe, zwane Côte de Beaune, to kraina wspaniałych, może najlepszych chardonnay, przede wszystkim z Montrachet, Meursault i Corton-Charlemagne, i choć powstaje tu wiele doskonałych win czerwonych, jak Pommard czy Volnay, to jednak symbolem Beaune pozostają wielkie wina białe.

I tu, na początku naszej podróży, pojawia się szczypta dziegciu, czyli ceny. Wina z Côte d’Or trudno kupić, nie tylko dlatego, że są, zwłaszcza w starszych rocznikach, niedostępne, ale także dlatego, że ich ceny są bezlitosne dla kieszeni. Przy czym zdarza się również, że kupiona za spore pieniądze butelka rozczarowuje. No cóż, wobec przewyższającego podaż popytu wielu winiarzy zwiększa wydajność, czemu zresztą sprzyjają dość luźne w tym zakresie przepisy. W konsekwencji jakość win bywa nierówna. To prawda, że w dobrym wydaniu burgundzkie wina, zarówno białe, jak i czerwone, należą bezsprzecznie do najlepszych spośród wielkich win. Jednak zdarzają się producenci, którzy nawet w bardzo dobrych siedliskach, zwłaszcza w słabszych rocznikach, robią wina po prostu rozczarowujące, zwłaszcza w kontekście ceny.

3/2018

Dobra z kolei wiadomość dla miłośników win jest taka, że jeżeli nasz budżet nie wytrzyma konfrontacji z winami z Côte d’Or, zawsze można poszukać okazji w leżącym na południe okręgu Chalonnaise. Znajdziemy tu sporo bardzo przyzwoitych win białych i czerwonych, w bardziej przystępnych cenach, zwłaszcza w gminach: Rully, Givry, Mercurey i Montagny. Niezłe wina w obu kolorach jeszcze taniej niż w Chalonnaise możemy kupić również w położonym na południu Burgundii okręgu Mâconnais, warto przy tym zwrócić uwagę na apelacje Pouilly-Fuissé i Saint-Véran.

Wypadałoby na koniec wspomnieć o najbardziej chyba znanym w Polsce winie z Burgundii, a mianowicie o Chablis. Region ten, z powodów historycznych zaliczany do Burgundii, leżący, jak wspomniałem, na północny zachód od Dijon, znacznie bliżej ma do Szampanii czy do Sancerre. Jest tu chłodniej niż Burgundii, a zamiast gleb gliniasto-wapiennych występuje głównie wapień kimerydzki. W Chablis wytwarza się wyłącznie wina białe z odmiany chardonnay.

Ascetyczne, mineralne, wyrafinowane, o wyraźnej kwasowości i wielkiej elegancji. Jakość win z Chablis jest znacznie bardziej wyrównana niż w Côte de

▌ Winnice Côtes d’Auxerre

121

SEC & LIFE Beaune, łatwiej tu o dobry zakup, gdyż ceny są zazwyczaj niższe.

KLASYFIKACJA WIN BURGUNDZKICH – KOLEJNE KOMPLIKACJE

W odróżnieniu od Bordeaux w Burgundii spotkamy się tylko z jedną, urzędową klasyfikacją AOC. Wydaje się to proste, ale zaraz zobaczymy, jak można prostą rzecz skomplikować i dlaczego na niewielkim obszarze Burgundii mamy ponad 80 apelacji AOC. Na dole piramidy znajdują się apelacje o statusie regionalnym. Jest ich kilka, a ich cechą wspólną jest fakt, że winogrona, z których pochodzą wina z taką klasyfikacją, mogą być zbierane w winnicach na terenie całej Burgundii: ■ Bourgogne – AOC dla win białych z chardonnay i czerwonych z pinot noir, ■ Bourgogne Grand Ordinaire – AOC dla win białych, kupażowanych z chardonnay, pinot blanc i aligoté, oraz dla win czerwonych z pinot noir, pinot gris i gamay, ■ Bourgogne Passetoutgrains – AOC dla win czerwonych z pinot noir i gamay, ■ Bourgogne Aligoté – AOC dla win białych ze szczepu aligoté, ■ Crémant de Bourgogne – AOC dla win musujących wytwarzanych metodą klasyczną.

Już jest ciężko, a będzie trudniej. Kolejną grupą są apelacje subregionalne, obejmujące swoim zasięgiem więcej niż jedną gminę, np. Côte Chalonnaise, Côtes d’Auxerre, Haute-Côtes de Nuits i wiele innych. W tym przypadku mamy już tylko wina z chardonnay i pinot noir. Najlepsze wina powstają w apelacjach noszących nazwy gmin, takich jak: Gevrey-Chambertin, Pommard, Meursault, Volnay i innych. Tu mamy wina z gron chardonnay i pinot noir, pochodzących z obszaru danej gminy. Ale to jeszcze nie koniec komplikacji. Na terenie każdej z tych gmin wyróżniono najlepsze siedliska, nadając im prawo do używania oznaczenia „1er Cru” wraz z nazwą siedliska. Np. wino z gminy Gevrey-Chambertin z siedliska o statusie 1er Cru i nazwie „La Perriere” będzie miało na etykiecie napis: „Appellation Gevrey-Chambertin Contrôlée” i poniżej: „1er Cru La Perriere”, jak pokazano na poniższej ilustracji.

Crème de la crème wśród burgundzkich winnic to 40 najlepszych pod względem gleby i klimatu siedlisk, mających status Grands Crus. Są to już oddzielne apelacje, a na etykiecie pojawia się tylko nazwa siedliska, jak poniżej.

Żadnej wzmianki o Burgundii czy nazwy gminy.

Romanée-Conti i wszystko jasne. No, prawie wszystko. W przypadku Romanée-Conti, które należy do jednego właściciela, sprawa jest prosta. W przypadku Clos Vougeot, gdzie na 50 ha gospodaruje prawie 70 winiarzy, jest trudniej. Wśród nich będą przecież producenci lepsi i gorsi, będą też wybitni. Chcąc kupić wielkie wino, należy znać winiarzy, bo na eksperymenty z próbowaniem win od wszystkich nie będzie nas stać. Warto więc zaufać winiarskim przewodnikom.

Zwłaszcza w Burgundii.

Sławomir CHRZCZONOWICZ Krytyk winiarski i dziennikarz. Pisze o winie od połowy lat dziewięćdziesiątych – autor artykułów i książek oraz założyciel jednego z pierwszych winiarskich portali internetowych w Polsce (Winomania). Wykładowca w klasie kelner-sommelier. Od lat zawodowo związany z Francją, w jej winach się specjalizuje. Tworzył autorską ofertę win jakościowych w firmach A. Blikle i Vinarius, a od 2008 r. w Winkolekcji.

122

SEC&AS

PRENUMERATA 3/2018 (9) Dwumiesięcznik

75,00

BEZPIECZEŃSTWO W ERZE TERRORU I CYBERATAKÓW Seminaria IFSEC International 2017

PLN

Prenumerata roczna

60,00

PLN

Prenumerata roczna dla członków PISA

45,00

RODO A SECURITY ZMIANY W PRAWIE MOJE PODRÓŻE DOOKOŁA HORNU PISA NA SECUREXIE WYKŁADY EKSPERTÓW

PLN

Prenumerata roczna dla absolwentów kursów Ośrodka Szkoleniowego PISA

ELEKTROTECHNIKA BRANŻOWE ABECADŁO

Cena 15 zł (w tym 8% VAT) ISSN 2543-8395

w w w. s e c a n d a s . p l

SEC & PRESS

SREBRNA ROCZNICA W Z prezesem Andrzejem Tomczakiem rozmawiała Joanna Tomczak *

ID

Electronics (IDE) powstało w 1993 r., jako spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, zajmująca się projektowaniem, dostawą urządzeń i instalowaniem systemów zabezpieczeń technicznych, głównie systemów kontroli dostępu (KD) i sygnalizacji włamania i napadu (SWiN). Od 2008 r. IDE zaangażowało się aktywnie również w tematykę systemów inteligentnego budynku. Dwudziesta piąta rocznica powstania ID Electronics Sp. z o.o. to także srebrna rocznica związku z firmą prezesa Andrzeja Tomczaka. Ćwierć wieku to dobry moment na zastanowienie się, jak w dobie przejęć i konsolidacji kapitału przetrwać na drapieżnym rynku, działając w tak trudnej branży, jaką niewątpliwie są zabezpieczenia techniczne.

Joanna Tomczak: Cofnijmy się o 25 lat… a nawet więcej. Jak narodził się pomysł założenia na polskim rynku firmy zajmującej się elektronicznymi systemami zabezpieczeń, a w szczególności systemami kontroli dostępu?

Andrzej Tomczak: Moja przygoda z systemami zabezpieczeń zaczęła się na początku lat 80. Jeszcze w trakcie studiów na Wydziale Elektroniki Politechniki Warszawskiej zainteresowałem się konstruowaniem klawiatur kodowych, które projektowałem z myślą, aby zastąpić nimi zamki mechaniczne do drzwi. W czasie pracy w Instytucie Technologii Elektronowej (ITE) zajmowałem się m.in. procedurami bezpieczeństwa w programach wykorzystywanych przez konstruktorów układów scalonych. Po takim rozbiegu pod koniec lat 80. trafiłem na dobre do branży zabezpieczeń, bez zaplecza kapitałowego, zdając się tylko na własną pracę i pomysły. Ponieważ w ITE nabyłem wprawy w obsłudze programu AutoCAD, projektowanie systemów stało się pierwszym odpłatnym zajęciem. Niestety rynek branży zabezpieczeń na początku lat 90. nie Wywiad powstał na podstawie kilku rozmów, z których pierwsza odbyła się w 2008 r. *

124

uznawał projektowania za działalność wartą finansowania (i niewiele się od tego czasu zmieniło). W związku z tym, aby utrzymać się na tym rynku, musieliśmy nie tylko projektować, ale również instalować systemy alarmowe. W ten sposób zacząłem działalność instalacyjną. Po kilku latach pracy w branży zabezpieczeń zorientowałem się, że rynek w Polsce praktycznie nie zna systemów kontroli dostępu, które w krajach zachodnich rozwijały się wówczas bardzo szybko. Aby nadgonić nasze opóźnienie, postanowiłem pójść na skróty. Chcąc stworzyć nowy rynek w Polsce, propagowałem ideę elektronicznego zabezpieczania wejść do pomieszczeń i sterowania dostępem, jednocześnie organizując dystrybucję tych systemów. Tak w 1993 r. powstała firma ID Electronics, od ang. elektronika identyfikacyjna, zajmująca się od początku swojej działalności systemami kontroli dostępu.

J.T.: Zajmowaliście się projektowaniem i instalacją systemów zabezpieczeń. Skąd pomysł stworzenia działu handlowego?

A.T.: Można powiedzieć, że były dwie przyczyny. Po pierwsze, na polskim rynku praktycznie nie było wtedy urządzeń do systemów kontroli dostępu – pojedyncze firmy oferowały systemy KD przy okazji sprzedaży innych urządzeń. Nie było firmy specjalizującej się w takich systemach, a więc ktoś musiał wypełnić tę lukę. Po drugie, na początku naszej działalności rynkowej była dobra atmosfera dla branży zabezpieczeń i nie było problemów z rentownością firmy. Potem przyszły trudniejsze czasy i uznaliśmy, że działalność handlowa pomoże nam w lepszym rozwoju. Oprócz urządzeń elektronicznych prowadzimy także dystrybucję innych elementów potrzebnych do zbudowania systemu KD, takich jak: zwory elektromagnetyczne, zamki elektromechaniczne, elektrozaczepy, elektrorygle, przyciski, kontaktrony, samozamykacze itp.

Dzięki temu możemy realizować kompleksowe zamówienia naszych klientów.

SEC&AS

WYWIAD J.T.: Jak były dobierane systemy dystrybuowane przez IDE? Jest ich przecież bardzo dużo na światowym rynku, a co roku przybywają nowe rozwiązania.

A.T.: Przez całe moje zawodowe życie zajmowałem się tzw. systemami high security, co miało bezpośrednie przełożenie na charakter działalności mojej firmy.

Dlatego starałem się dobierać dostawców urządzeń, którzy dawali gwarancję wysokiej jakości, niezawodności i najwyższego poziomu zabezpieczenia. Na pewno konieczne jest otwarcie się na zmiany technologiczne, które postępują w ogromnym tempie. Jednak z mojego doświadczenia wynika, że choć najlepszy interes można zrobić na nowinkach technologicznych, w branży zabezpieczeń liczy się również wyważenie, stabilność i uczciwość. Zaufanie klientów zdobywane latami opiera się m.in. na tym, że nie próbuje się im wcisnąć tego, co akurat ma się w ofercie, ale sprzedaje im się to, co faktycznie spełnia ich potrzeby. Oprócz tego oferując jakiś sprzęt, muszę być przekonany, że sam chciałbym z niego korzystać.

J.T.: Macie w ofercie urządzenia kilku producentów – to pomaga czy przeszkadza?

A.T.: Staramy się tak dobierać dostawców, żeby nie mieć w ofercie bliźniaczych produktów. Dzięki temu możemy przedstawiać klientom rozwiązania „uszyte na miarę”. Szeroka oferta pozwala dobierać rozwiązania lepiej dostosowane do potrzeb i możliwości finansowych klientów. Przez te 25 lat zdarzyło mi się raz, że zaoferowaliśmy poważnemu klientowi system dopasowany do jego technicznych potrzeb, jednakże w wyniku postępowania przetargowego zdecydowano się na inny system, który akurat również mieliśmy w swojej ofercie. Mój komentarz był krótki. Gdybym był przekonany, że techniczne potrzeby klienta zostaną spełnione za pomocą tego drugiego systemu, tobym mu go zaoferował. Przetargi rządzą się jednak z reguły innymi zasadami niż dobieranie rozwiązań do rzeczywistych technicznych potrzeb klientów.

J.T.: Jak to się stało, że w 2008 r. zajęliście się równolegle dystrybucją systemów automatyki budynkowej?

A.T.: Żeby zrozumieć, dlaczego to zrobiliśmy, trzeba najpierw powiedzieć, że nasze portfolio obejmuje nie tylko systemy KD. Tak jak dojrzewał rynek, tak i my dojrzewaliśmy do oferowania czegoś więcej niż system wyposażony tylko w funkcje kontroli dostępu.

Po kilku latach doszliśmy do wniosku, że nasi klienci szukają rozwiązań realizujących więcej niż jedną funkcję. Zaoferowaliśmy rozwiązanie wewnętrznie zintegrowane, otwarte na urządzenia innych producentów – system zarządzania bezpieczeństwem typu SMS (ang. Security Management System), który ma zintegrowane wewnętrznie m.in. systemy KD, SWiN, dozoru wizyjnego, zarządzania windami oraz automatyki budynkowej. Można na jego bazie zbudować system zintegrowany, ale jeżeli klient tego potrzebuje, można też zaoferować oddzielnie system KD, system sterowania dostępem w windach, system alarmowy lub system mieszany – alarmowy i KD, a zawsze taki system może być zintegrowany z dozorem wizyjnym ogromnej rzeszy producentów obecnych na światowym rynku. Gdy przyjrzeliśmy się rynkowi automatyki budynkowej, uznaliśmy, że znaleźliśmy kolejną niszę, którą można zapełnić. Były to urządzenia KNX, dawniej nazywane EIB, oraz urządzenia wyposażone w interfejs KNX. Wyszukaliśmy dostawców, którzy przy bardzo wysokiej jakości oferują jednocześnie bardzo atrakcyjne ceny. Zaczęliśmy się specjalizować nie tylko w zintegrowanych systemach zabezpieczeń i systemach automatyki budynkowej, ale również w interfejsach, które pozwalają na łączenie między sobą różnych systemów budynkowych, m.in. systemów klimatyzacji. W ofercie mamy ponad 100 różnych interfejsów, z czego niektóre sami produkujemy.

3/2018

▌ Prezes Andrzej Tomczak (z prawej) oraz Dyrektor Zarządzający Dariusz Okrasa (z lewej) w czasie obchodów 15 rocznicy powstania IDE

J.T.: Jaka jest recepta na długoletnie funkcjonowanie na rynku?

A.T.: Myślę, że recept jest wiele, tak dużo jak firm, które długo funkcjonują na naszym rynku. My postawiliśmy na stabilny rozwój, nieustannie szukając przestrzeni, w której możemy dynamicznie funkcjonować na rynku opanowanym przez duże, międzynarodowe koncerny. Jednocześnie dbamy o długofalową współpracę zarówno z naszymi klientami, jak i dostawcami. Z niektórymi partnerami pracujemy już nieprzerwanie od kilkunastu lat. Ważny dla nas jest zgrany zespół wysoko wykwalifikowanych pracowników, świetnie przygotowanych do realizowania nieszablonowych projektów. Dzięki przemyślanemu zarządzaniu, zrozumieniu celów oraz zaangażowaniu uzyskaliśmy elastyczność w działaniu i możliwość szybkiego przystosowywania się do potrzeb dynamicznie zmieniającego się rynku.

125

SEC & NEWS

KONGRES MONITORINGU WIZYJNEGO RODO, aspekty prawne, błędy i wątpliwości oraz wiele więcej…

W

dniu 5 czerwca br. w Warszawie odbył się Kongres Monitoringu Wizyjnego, nad którym patronat medialny objęło czasopismo SEC&AS. Było to wyjątkowe wydarzenie edukacyjne. Po jednej stronie stanęli fachowcy różnych dziedzin, związani z tematyką dozoru i monitoringu wizyjnego. Po drugiej – przedstawiciele dostawców, a także odbiorców takich systemów. Wśród słuchaczy można były rozpoznać zarówno dostawców, właścicieli systemów, jak i przedstawicieli firm ochroniarskich, obsługujących systemy monitoringu. Organizatorom Kongresu należy się uznanie za zgromadzenie grupy wybitnych wykładowców, których obecni na sali słuchali z zapartym tchem. Drugi bardzo pozytywny element to przeniesienie Kongresu na czerwiec, już po wejściu w życie przepisów RODO i nowej ustawy o ochronie danych osobowych. Niewątpliwą wartością było to, iż dyskutowano o faktycznych, a nie o projektowanych przepisach.

Wkładem Polskiej Izby Systemów Alarmowych była prelekcja wykładowcy Ośrodka Szkoleniowego PISA – „Dozór 126

wizyjny a monitoring wizyjny – czy to na pewno to samo?”. Ponieważ w przestrzeni publicznej utarło się, że systemem monitoringu wizyjnego nazywany jest każdy system wykorzystujący kamery, przedstawiono słuchaczom różnice pomiędzy systemami dozoru wizyjnego a monitoringu wizyjnego.

Wykład rozpoczęto od wskazania źródeł słownictwa związanego z telewizją stosowaną na potrzeby bezpieczeństwa, poczynając od telewizji w obwodzie zamkniętym – CCTV (ang. Closed Circuit Television), telewizji użytkowej1 i telewizji przemysłowej2, poprzez telewizyjny system nadzoru3, system telewizji dozorowej4, aż po system dozoru wizyjnego VSS (ang. Video Surveillance Jan Walczyk: Podstawy systemów telewizji użytkowej. WKiŁ, Warszawa 1982.

System), który to zwrot aktualnie obowiązuje w polskim prawie5 i normach polskich6 oraz europejskich7, a także międzynarodowych8. Zwrócono uwagę, że wszystkie powyższe zwroty dotyczą elementów technicznych systemów, a zwrot „monitoring”, zdefiniowany w normach jako „podgląd żywych obrazów w celu wykrycia zdarzeń (w odniesieniu do działalności operatora)”9, dotyczy działań człowieka, określonych przez ustawę z dn. 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia, jako polegających „na stałym dozorze sygnałów przesyłanych, gromadzonych i przetwarzanych w elektronicznych urządzeniach i systemach alarmowych”. W przepisach polskiego prawa systemy telewizji dozorowej (dozoru wizyjnego) dzieli się

1

2

Norma obronna NO-04-A004-7:2001.

3

Norma obronna NO-04-A004-7:2010.

Rozporządzenie MSWiA z dn. 7.09.2010 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać ochrona wartości pieniężnych przechowywanych i transportowanych przez przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne. Dz.U. 2010, nr 166, poz. 1128.

4

Rozporządzenie RM z dn. 29.05.2012 r. w sprawie środków bezpieczeństwa fizycznego stosowanych do zabezpieczania informacji niejawnych. Dz.U. 2012, poz. 683.

5

6

PN-EN 62676-1-1: w trakcie tłumaczenia.

7

EN 62676-1-1:2014.

8

IEC 62676-1-1:2013.

PN-EN 50132-1:2012, PN-EN 62676-1-1: w trakcie tłumaczenia.

9

SEC&AS

AKTUALNOŚCI na systemy telewizji dozorowej (dozoru wizyjnego) z funkcją rejestracji zdarzeń oraz monitorowane systemy telewizji dozorowej (dozoru wizyjnego) z funkcją rejestracji zdarzeń. Monitorowane systemy dozoru wizyjnego są podgrupą systemów dozoru wizyjnego.

Z tego też wynika, że nie każdy system dozoru wizyjnego jest systemem monitoringu wizyjnego. System monitoringu można zdefiniować jako system obejmujący składniki organizacyjne oraz techniczne, pozwalający na wykonywanie działań mających na celu wykrycie zdarzeń monitorowanych i podjęcie odpowiednich działań interwencyjnych.

System monitoringu to system obejmujący składniki organizacyjne oraz techniczne, pozwalający na wykonywanie działań mających na celu wykrycie zdarzeń monitorowanych i podjęcie odpowiednich działań interwencyjnych.

W części systemowej słuchacze mogli zapoznać się z wykładem przedstawiciela Akademii Monitoringu Wizyjnego. W prelekcji wskazano na czynniki związane z wykorzystaniem monitoringu wizyjnego, które decydują o tym, że mieszkańcy czują się bezpiecznie, czyli kiedy uważają, że monitoring jest skuteczny. Zwrócono uwagę na błędy w organizacji systemu monitoringu wizyjnego, które ewidentnie zmniejszają skuteczność działania, a których z reguły można uniknąć, na prawidłowy dobór operatorów systemów monitoringu oraz na problemy w komunikacji pomiędzy operatorami a dyspozytorami. Wiele uwagi poświęcono tematowi zwiększenia skuteczności reakcji na poziomie operatora, starając się obalić mit, że tylko podnoszenie wynagrodzeń operatorów jest warunkiem poprawy efektywności ich pracy.

Kolejnym ważnym, a niedocenianym problemem podnoszenia skuteczności systemów monitoringu wizyjnego 3/2018

▌ Rys. 1. Systemy dozoru wizyjnego vs systemy monitoringu wizyjnego

są bardzo częste nieprawidłowe relacje pomiędzy operatorami (najczęściej „cywilnymi”) a dyspozytorami (najczęściej „mundurowymi”), co skutkuje tym, że tylko część zgłoszeń operatorów jest odnotowywana i obsługiwana przez dyspozytorów. Ciekawym elementem prezentacji był pokaz nagrań skutecznego operowania kamerą monitoringu miejskiego, prawidłowo rejestrujący przebieg przestępstwa, w którym brała udział większa grupa osób.

Kolejna prelekcja, wygłoszona przez pracownika Politechniki Warszawskiej, wyjaśniała słuchaczom, na czym polega wykorzystanie sztucznej inteligencji oraz uczenia maszynowego i głębokiego uczenia w zarządzaniu systemami monitoringu wizyjnego. Wskazywano wady i zalety tych rozwiązań oraz perspektywę ich skutecznego wykorzystywania. Część systemową zamknął wykład omawiający błędy i wątpliwości przy realizacji systemów monitoringu wizyjnego.

W części prawnej Kongresu przedstawiciele Fundacji Panoptykon oraz Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka

omawiali tematykę zagrożeń dla ochrony prywatności, związanych z rejestrowaniem wizerunków osób w systemach dozoru wizyjnego, prawne aspekty wykorzystywania kamer dozorujących obszary publiczne oraz prawo do informacji publicznej dotyczącej systemów dozoru wizyjnego, zarządzanych przez podmioty publiczne. Omawiano również prawa osób nagranych przez system dozoru wizyjnego.

Dla operatorów systemów monitoringu bardzo ważne okazały się wskazówki, jakie otrzymali w czasie prelekcji dotyczącej ogólnego rozporządzenia o ochronie danych i nowej ustawy o ochronie danych osobowych, która wprowadziła zmiany do szeregu aktów prawnych w związku w wejściem w życie RODO. Omówiono zasady informowania o prowadzeniu dozoru wizyjnego oraz zasady zawierania umów powierzenia, w przypadku konieczności udostępniania danych osobowych innym podmiotom współpracującym, a przede wszystkim kiedy taką umowę należy zawrzeć.

W trakcie Kongresu przedstawiono również sprawozdanie z raportu pokontrolnego Najwyższej Izby Kontroli, dotyczącego monitoringu w szkołach, przeprowadzonego przez delegaturę NIK w Lublinie. Z raportem można zapoznać się na stronie internetowej NIK. Czerwcowy Kongres Monitoringu Wizyjnego dał słuchaczom solidny zastrzyk praktycznej wiedzy nt. realizowania usługi dozoru i monitoringu wizyjnego zgodnie z najnowszymi uregulowaniami prawnymi obowiązującymi w Polsce i Unii Europejskiej.

127

SEC & NEWS

PISA WYBRAŁA NOWE WŁADZE STATUTOWE

W

dniu 7 czerwca 2018 r. obradowało XXIV Zgromadzenie Sprawozdawczo-Wyborcze Członków Polskiej Izby Systemów Alarmowych.

W przeddzień obrad przedstawiciele członków PISA uczestniczyli w okolicznościowym spotkaniu, które uświetnił występ grupy artystycznej Tercet czyli Kwartet, z Hanną Śleszyńską, Piotrem Gąsowskim, Robertem Rozmusem, Wojciechem Kaletą i zespołem muzycznym.

Walne Zgromadzenie podjęło szereg wymaganych statutem uchwał, w tym w sprawie dalszego programu działania PISA. Uroczystym akcentem towarzyszącym obradom było wręczenie wyróż-

nień i odznaczeń PISA. Odznakę Honorową PISA z numerem 16 otrzymał ustępujący prezes zarządu, Mirosław Krasnowski, zaś Odznakę Honorową o numerze 17 – spółka ID Electronics z Warszawy, obchodząca w tym roku 25-lecie istnienia. Zaszczytu uhonorowania Odznaką PISA dostąpiło od chwili jej ustanowienia, tj. 2015 roku, dziesięć osób fizycznych i łącznie siedem instytucji, urzędów i firm.

Redakcja SEC&AS przekazała obecnym na Walnym Zgromadzeniu przedstawicielom firm będących Honorowymi Współwydawcami czasopisma okolicznościowe certyfikaty i plakiety.

Ostatnią częścią obrad były wybory władz Izby na kolejną trzy-

▌ Wręczenie Odznaki Honorowej PISA Mirosławowi Krasnowskiemu

▌ Wręczenie Odznaki Honorowej PISA przedstawicielowi spółki ID Electronics

128

▌ Odznaka Honorowa Polskiej Izby Systemów Alarmowych

letnią kadencję. Do Zarządu PISA wybrano: Krzysztofa Cichulskiego (CIAS Sp. z o.o., Łódź), Włodzimierza Cieślaka (VC-SEC Włodzimierz Cieślak, Warszawa), Marka Lipowskiego (MR-SYSTEM Marek Lipowski, Warszawa).

W skład Rady Nadzorczej weszli: Marek Bielski (SIEMENS Sp. z o.o., Warszawa), Georgis Bogdanis (MICROSYSTEM Sp. z o.o., Sopot), Maksymilian Majerski (SAMAX SA, Warszawa), Janusz Sawicki (Instytut Bezpieczeństwa Pożarowego NODEX Sp. z o.o., Warszawa), Andrzej Tomczak (ID ELECTRONICS Sp. z o.o., Warszawa). Sąd Koleżeński stanowią: Norbert Bartkowiak (ELA-COMPIL Sp. z o.o., Poznań), Tomasz Bujak (TELBUD SA, Poznań), Jerzy Szkalej (P2P2 CONSULTING Jerzy Szkalej, Kalisz).

Podczas pierwszych posiedzeń nowych organów statutowych ich członkowie dokonali wyboru i powierzyli funkcje: prezesa Zarządu PISA – Krzysztofowi Cichulskiemu, wiceprezesa Zarządu PISA – Markowi Lipowskiemu, przewodniczącego Rady Nadzorczej PISA – Markowi Bielskiemu, z-cy przewodniczącego Rady Nadzorczej PISA – Georgisowi Bogdanisowi, przewodniczącego Sądu Koleżeńskiego PISA – Jerzemu Szkalejowi.

Gratulujemy członkom nowo wybranych władz statutowych PISA zdobytego zaufania i życzymy im, a także wszystkim obecnym na obradach Walnego Zgromadzenia, satysfakcji z uczestnictwa w podejmowaniu decyzji kształtujących dalszy rozwój naszej organizacji.

Redakcja

SEC&AS

Polska Izba Systemów Alarmowych zaprasza na kursy

KURS PRACOWNIKA ZABEZPIECZENIA TECHNICZNEGO „Instalowanie i konserwacja systemów zabezpieczeń technicznych stopni 1–4/klas SA1-SA4/NO”

KURS PRACOWNIKA ZABEZPIECZENIA TECHNICZNEGO „Projektowanie systemów zabezpieczeń technicznych stopni 1-4/NO” Termin: II półrocze 2018 r.

KURS „INTEGRACJA SYSTEMÓW ZABEZPIECZEŃ.

UWARUNKOWANIA I PROCESY” Termin: II półrocze 2018 r.

KURS PRACOWNIKA ZABEZPIECZENIA TECHNICZNEGO „Montaż, eksploatacja, konserwacja i naprawa urządzeń i środków mechanicznego zabezpieczenia oraz awaryjne otwieranie w miejscach zainstalowania”

Termin: II półrocze 2018 r.

KURS INWESTORÓW I ADMINISTRATORÓW SYSTEMÓW ZABEZPIECZEŃ Termin: II półrocze 2018 r.

KURS „ZEWNĘTRZNE SYSTEMY ZABEZPIECZEŃ” Termin: II półrocze 2018 r.

Termin: II półrocze 2018 r.

KURS „SYSTEMY DOZOROWE CCTV WYKORZYSTUJĄCE PROTOKÓŁ INTERNETOWY (IP) DO TRANSMISJI WIZJI” Termin: II półrocze 2018 r.

KURS „AUDYTORA WEWNĘTRZNEGO SYSTEMU ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM INFORMACJI (SZBI) WG ISO/IEC 27001:2013” Termin do uzgodnienia z OS PISA KURS „AKTUALNE WYMAGANIA PRAWNO-NORMATYWNE W ZAKRESIE SZACOWANIA RYZYKA, PROJEKTOWANIA I INSTALOWANIA SYSTEMÓW ZABEZPIECZEŃ TECHNICZNYCH STOPNI 1-4/NO” II półrocze 2018 r.

KURS „PRAKTYCZNE ASPEKTY STOSOWANIA WYMAGAŃ NORMY OBRONNEJ W PROCESACH PROJEKTOWANIA I INSTALOWANIA SYSTEMÓW ZABEZPIECZEŃ Z pełn TECHNICZNYCH”

ą of www. pisa.o ertą szkole inform rg.pl - Za niową mo kła żn acje m ożna dka Ośrod a zapozna ć się uzysk ek Sz na st kole ać w mail: ospis OS PISA t niowy. Szc ronie z a@pis e a.org l. (22) 620 egółowe .pl 45 57 ,

Termin: II półrocze 2018 r.

Terminy kursów semestru jesiennego 2018 już wkrótce na www.pisa.org.pl

SEC & NEWS

Hyundai CCTV coraz bardziej aktywny na polskim rynku

I

to nie tylko w kwestiach handlowych. Rynek bardzo ciepło przyjął dwie nowości, jakie zostały zaprezentowane na Securex 2018. Targi w Poznaniu były tylko potwierdzeniem tego, co mówiono już w branży od tygodni – marka, która nie tak dawno pojawiła się w Polsce, jest już bardzo dobrze rozpoznawana w świecie instalatorów i klientów końcowych i może konkurować z największymi.

CO ZOSTAŁO ZAPREZENTOWANE NA TARGACH W POZNANIU?

PO PIERWSZE, INNOWACYJNY SYSTEM PANORAMICZNY HYUNDAI W NOWEJ WERSJI!

Firma HYUNDAI CORPORATION wprowadziła na rynek nową kamerę panoramiczną (HYU-484), opartą na trzech stałych kamerach zintegrowanych w jednej obudowie z kamerą Speed Dome, oferującą pokrycie obrazu w 360º i zaawansowane automatyczne śledzenie. To urządzenie, które idealnie pasuje do całodobowego nadzoru w pomieszczeniach.

Trzy stałe kamery, które zapewniają pełny panoramiczny widok sceny, są oparte na przetwornikach 1/2.8” Progressive Scan CMOS 1080P (130º widok w poziomie na kamerę), które gwarantują doskonałe obrazy w warunkach słabego oświetlenia (0.01 lx). Kamery są wyposażone w inteligentne diody LED, oświetlające scenę na odległości do 20 m w całkowitej ciemności (0 lx). Śledząca kamera obrotowa PTZ wykorzystuje przetwornik 1/2.8” CMOS ze skanowaniem progresywnym oraz obiektyw ze zmotoryzowanym 4-krotnym zoomem (2.8–12 mm) do robienia zbliżeń. Zakres ruchu kamery obejmuje 360° (Poziom) i 0–90° (Pion), aby kontrolować prawie całkowity widok sceny.

Nowy system panoramiczny HYUNDAI ma wiele ciekawych rozwiązań, takich jak inteligentna funkcja automatycznego śledzenia w połączeniu z 4 kamerami (3+1), standardowy-

130

HYU-481

HYU-483

HYU-482

2MP@25fps

2MP@25fps

2MP@25fps

20 m Smart IR SMD

20 m Smart IR SMD

20 m Smart IR SMD

Fixed 2,8 mm (103,5º)

Fixed 2,8 mm (103,5º)

Fixed 2,8 mm (103,5º)

3 Axis / 12 Vdc

3 Axis/12 Vdc

3 Axis/12 Vdc

120 dB WDR

12 0dB WDR/Audio dwukierunkowe

120 dB WDR

IP67/PIR (110º 11 m)

PIR (110º 11 m)

IP67 / PIR (110º 11 m)

1xBNC (TVI)

1xBNC (TVI)

1xBNC (TVI)

mi funkcjami PTZ (Presets/Patterns/ Sequence/Park action). Wsparcie H.265 kompresji wizji i dwukierunkowy kodek audio G.726, inteligentne wykrywanie zdarzeń (wyjątek audio, wykrywanie wtargnięcia i przekraczanie linii) wraz z wbudowanym gniazdem karty pamięci (Micro SDHC/XC do 256 GB) i poprawą jakości obrazu (HLC/BLC/3D DNR/ Defog/dWDR/Maski prywatności/AWB) sprawiają, że kamera ta jest prawdziwą technologiczną rewolucją.

Wszystkie te zalety w połączeniu z 3-letnią gwarancją HYUNDAI przyczyniają się do zwiększenia funkcjonalności instalacji i osiągnięcia zadowolenia każdego instalatora i odbiorcy końcowego.

PO DRUGIE, INNOWACYJNE KAMERY HYUNDAI TVI Z CZUJKĄ PIR

Rynek CCTV ewoluuje szybko, a HYUNDAI CORPORATION zaprezentował nową serię kamer TVI, które zawierają detektor PIR. Aktywna funkcja PIR umożliwia nagrywanie w momencie pobudzenia czujki, co jest skuteczniejsze niż standardowe metody wykrywania ruchu w kamerze. Dodatkowo system umożliwia aktywację powiadomienia wizualnego za pomocą białych diod LED, które migają po wykryciu ruchu przez PIR. Intruz zobaczy, że system jest w trybie alarmowym, co może skutkować powstrzymaniem złodziei przed wejściem do obiektu.

Sygnał wizji i dane są zarządzane za pomocą technologii HD-TVI i przy użyciu tylko jednego kabla (kabla koncen-

trycznego). Nagrywarki HYUNDAI TVI są w stanie zarządzać zaprogramowanymi zdarzeniami i otwierać/zamykać przekaźnik na panelu wyjść alarmowych lub generować powiadomienia push przez aplikację HYU VMS, dostępną na iPhone’a i Androida.

Wszystkie modele kamer TVI HYUNDAI pracują w rozdzielczości Full HD 1080P, a ich przetwornik obrazu to CMOS, o rozdzielczości 2,0 megapiksela z progresywnym skanowaniem, który oferuje doskonałe obrazy w warunkach bardzo słabego oświetlenia.

Trzy nowe modele kamer TVI HYUNDAI (HYU-481, HYU-482 i HYU-483) wykorzystują funkcje poprawy jakości obrazu, takie jak 120 dB WDR i Smart IR, które oświetlają do 20 m w dowolnej scenerii w nocy (0 lx). Model (HYU-483) jest idealnym rozwiązaniem dla klientów, którzy potrzebują również dwukierunkowej komunikacji fonicznej za pomocą wbudowanego mikrofonu.

Nigdy kamery kompaktowe nie oferowały tak wielu zalet, jak nowa seria TVI + PIR. 3-letnia gwarancja w połączeniu z prestiżem marki są w stanie spełnić wymagania wszystkich instalatorów i klientów końcowych.

Kuba Romanowski Artykuł firmy By Demes Polska Sp. z o.o.

SEC&AS

Desigo CC – zintegrowana platforma zarządzania budynkiem Otwarta przez architekturę dla zwiększenia wydajności

Desigo CC™ jest najnowszą platformą zarządzania budynkami firmy Siemens. Rozwój tego kompletnie nowego oprogramowania jest oparty na najnowocześniejszej technologii, obszernych międzynarodowych kompetencjach oraz ponad 30-letnim doświadczeniu w automatyce budynkowej. Potężne, opatentowane funkcjonalności i możliwości zapewniają optymalną kontrolę instalacji budynkowych. Międzynarodowy zespół ekspertów zaprojektował

interfejs użytkownika oraz koncepcję obsługi dla maksymalnej wydajności systemu. Desigo CC oferuje wygodne, łatwe i wydajne podejście do sterowania, monitorowania, nadzorowania, optymalizacji oraz zarządzania instalacjami budynkowymi. Desigo CC zapewnia również przyszłe możliwości migracyjne. Opcja klienta Web zmniejsza koszty utrzymania systemu na przestrzeni całego cyklu życiowego. Desigo CC poprawia i chroni inwestycję każdego dnia. www.siemens.com/desigocc

Ingenuity for Life creates perfect places