คราส คววินวินกกบความเปป็ นเหตตุเปป็ นผล โสรกจจจ์ หงศจ์ลดารมภจ์ หนกงสสื อของคตุณพวิพฒก นจ์เปป็ นความพยายามททที่จะววิพากษจ์ววิจารณจ์งานชวิ ชนสสาคกญของ อ. นวิธวิ เอทยวศรท วงศจ์เรสืที่ อง ปากไกกและใบเรสื อ1 ซซที่งเปป็ นงานทางประวกตวิศาสตรจ์ ททที่ศซกษาการเปลทที่ยนแปลงทางเศรษฐกวิจ สกงคมและวกฒนธรรมใน ชกวงตต้นกรตุ งรกตนโกสวิ นทรจ์ การเปลทที่ยนแปลงททที่สาส คกญในยตุคนทช อยยทก ทที่วาก เมสืที่อกรตุ งศรท อยตุธยาถยกพมกาเผาทสาลายไปแลต้ว กป็ เกวิดพลวกตแบบใหมกขช ซนมาเมสืที่อมทการตกชงกรตุ งเทพขซชนเปป็ นราชธานท แหก งใหมก เกวิดการเปลทที่ยนแปลงทางการคต้า ทาง เศรษฐกวิจ โดยมทการคต้าขายททที่ขยายตกวมากขซชนกกบตกางประเทศ และการคต้านทช กนป็ าส มาซซที่ งความควิดแบบใหมกๆททที่ไมกเคย ปรากฏในประเทศสยามมากกอน อกนททที่จรวิ งความควิดแบบตะวกนตกกป็ไดต้เขต้ามาในสมกยอยตุธยาบต้างแลต้ว ดกงจะเหป็นไดต้ จากประเพณท การทสาขนมทองหยวิบ ฝอยทองททที่ไดต้รกบจากโปรตตุเกศ หรสื อการใชต้ดวินปสื นและปสื นใหญก รวมไปถซงการททที่ ในสมกยพระนารายณจ์มหาราขมทเจต้าพระยาววิชาเยนทรจ์ ซที่ ซ งเปป็ นคนกรท กททที่รกบราชการในตสาแหนกงททที่เรท ยกไดต้วาก สย งสตุ ดใน ราชสสานกก แตกอยกางไรกป็ตามการรกบแนวควิดและการประพฤตวิปฏวิบตก วิแบบตะวกนตกในสมกยอยตุธยา กป็ไมกไดต้ยงก ผลใหต้ เกวิดการเปลทที่ยนแปลงทางสกงคม เศรษฐกวิจของอยตุธยาอยกางลงไปททที่ฐานราก ไมกเหมสือนกกบการเปลทที่ยนแปลงในชกวง ตต้นกรตุ งรกตนโกสวิ นทรจ์ ททที่สยามเขต้าสยก “ความเปป็ นสมกยใหมก” อยกางเตป็มตกว2 งานของ อ. นวิธวิกศป็ ซกษาลกกษณะของความ เปป็ นสมกยใหมกนช ท โดยมตุกงหาคสาอธวิบายวกาความเปป็ นสมกยใหมกในดต้านตกางๆนทช เกวิดขซชนไดต้อยกางไร มทอะไรมาเปป็ นปก จจกย ชสืที่อหนกงสสื อ “ปากไกกและใบเรสื อ” กป็แสดงใหต้เหป็นถซงการเปลทที่ยนแปลงนทช ไดต้อยกางดท “ปากไกก” หมายถซงปากกาททที่ใชต้ เขทยนหนกงสสื อ ใบเรสื อกป็คสือใบเรสื อสสาเภา อกนแสดงถซงการคต้าขาย ดกงนกชนปก จจกยททที่สาส คกญสองประการของการ เปลทที่ยนแปลงททที่นวิธวิเนต้นกป็คสือ การแสดงความควิดและวกฒนธรรมการเขทยน ซซที่ งแสดงดต้วยปากไกก กกบการเคต้าขายกกบ ตกางประเทศ อกนแสดงดต้วยใบเรสื อ แนวควิดสสาคกญประการหนซที่งททที่นวิธวิใชต้ในการอธวิ บายการเปลทที่ยนแปลงนทช คสือแนวควิดเรสืที่ อง “ความเปป็ นเหตตุเปป็ น ผล” หรสื อ rationality ในภาษาอกงกฤษ คสานทช กเป็ ปป็ นเชกนเดทยวกกบคสาปรกชญาอสืที่นๆ คสือมทความหมายกวต้างขวางหลาก หลาย และหากเราไมกมทความชกดเจนวกาคสาๆนทช มทความหมายอยกางไรแลต้ว กป็อาจเขต้าใจเรสืที่ องตกางๆไขวต้เขวไปไดต้มาก 1 นนิธนิ เออียศรอีวงศศ, ปากไกก่และใบเรรือ: วก่าดด้วยการศศึกษาประววัตนิศาสตรศ-วรรณกรรมตด้นรวัตนโกสนินทรศ (กรรุงเทพฯ: แพรว, 2543).
2 งานของผมเรรืรื่อง วนิทยาศาสตรศในสวังคมและววัฒนธรรมไทย กก็ไดด้ศศึกษาไวด้วาก่ การรวับเอาวนิทยาศาสตรศในสมวัยพระ นารายณศนวันั้นเปป็นไปอยก่างผนิวเผนินมาก ไมก่ไดด้ลงรากไปถศึงมนิตนิสก่วนอรืรื่นใดของสวังคมเลย และแมด้แตก่การรวับดวังกลก่าวกก็ปรากฏ หลวักฐานวก่ามอีแตก่เพอียงบาดหลวงเยซซูอต นิ เอากลด้องโทรทรรศนศไปตนิดตวันั้งไวด้ทอีรื่พระราชววังทอีรื่ลพบรุรอีเทก่านวันั้น ยนิรื่งไปกวก่านวันั้นเมรืรื่อเกนิด การยศึดออานาจโดยพระเพทราชา กก็ไดด้ขบ วั ไลก่ชาวตก่างชาตนิออกไปจากกรรุงศรอีอยรุธยาจนหมด ซศึรื่งยก่อมรวมไปถศึงอารยธรรม วนิทยาศาสตรศตาก่ งๆของตะววันตกดด้วย เรรือ รื่ งนอีนั้ไมก่เหมรือนกวับการรวับวนิทยาศาสตรศในสมวัยตด้นกรรุงรวัตนโกสนินทรศ ซศึรื่งเมรืรื่อรวับมา แลด้วกก็ไมก่มอีการถอนกลวับไปออีกเลย ดซูโสรวัจจศ หงศศลดารมภศ, วนิทยาศาสตรศในสวังคมและววัฒนธรรมไทย (กรรุงเทพฯ: สอานวัก พนิมพศพวัฒนาครุณภาพวนิชาการ, 2543)