ฆราวาสนิยมและความรุนแรงในรัฐแบบพุทธ (Buddhist state): กรณีของไทยและเมียนมา เฮเลน เจมส์ (Helen James) แปลโดย ลลิตา หาญวงษ์ บทคัดย่อ คงเป็นเรื่องยากที่จะอธิบายคำว่า “สังคมแบบหลังฆราวาส” (post-secular society) ให้คนไทยและ คนเมียนมาเข้าใจ เพราะกระบวนทัศน์ที่ว่าด้วยรัฐแบบ “ฆราวาส” เองก็ไม่ได้ล้อกับบรรทัดฐานทางสังคมวัฒนธรรมเท่าใดนัก แม้ว่าลัทธิบริโภคนิยม (consumerism) ที่เกรี้ยวกราดจะมีอิทธิพลกับรัฐฆราวาส และ ความยากจนจะเซาะกร่อนบรรทัดฐานทางสังคม-วัฒนธรรมราวกับเป็นโรคระบาด รัฐไทยและเมียนมาร่วม สมัยมีความห่างไกลจากการเป็นสังคม “ฆราวาส” อันมีคำจำกัดความว่ารัฐที่ศาสนามีบทบาทรองหรือมี บทบาทน้อยในส่วนที่เป็นชีวิตสาธารณะ (public life) และแยกออกจากศูนย์กลางอำนาจที่เป็นผู้กำหนด นโยบาย ทั้ง 2 สังคมสร้างอัตลักษณ์แห่งชาติของตนขึ้นมาจากหลักการสำคัญของพุทธศาสนา ในภาษาพูด อย่างเป็นทางการ ความเป็นไทยหรือเมียนมาก็คือการเป็นชาวพุทธ การกีดกันศาสนาอื่นออกไปมีให้เห็นถึง แม้ว่ารัฐทั้งสองจะสนับสนุนหลักการสากลว่าด้วย “เสรีภาพทางศาสนา” อย่างเป็นทางการก็ตาม และรัฐทั้ง สองยังมีชนกลุ่มน้อยจำนวนมากที่เป็นชาวมุสลิม คริสต์ ฮินดู และที่นับถือศาสนาอื่น ๆ ศาสนาผูกโยงกับ การเมืองของทั้ง 2 ประเทศอย่างแนบแน่นมากเสียจนอาจจะมีคนถามว่าเป็นไปได้หรือไม่ที่จะมองสังคมไทย และเมียนมาว่าเป็นสังคมศาสนา-การเมือง (religio-political societies) ในลักษณะเดียวกับนครรัฐอิตาลีในยุค ก่อนการปฏิรูปทางศาสนา บทความนี้กล่าวถึงความสัมพันธ์ที่สำคัญระหว่างศาสนาและสังคมการเมือง สาธารณะ (public political society) ในไทยและเมียนมาร่วมสมัยในบริบทของปรัชญาพุทธว่าด้วยการไม่ใช้ ความรุนแรง (non-violence) การปฏิบัติตามหลักการอหิงสา (การไม่ใช้ความรุนแรง การไม่ทำร้าย) และการ ปฏิบัติตามอาตมัน (ความเห็นแก่ตัวเอง) และโมกษะ (การไม่ยึดติดกับวัตถุ) ในฐานะค่านิยมที่จำเป็นเพื่อ เปลี่ยนความสัมพันธ์ทางสังคม-การเมือง บทนำ ทั้งไทย/สยาม และเมียนมา/พม่าเป็นประเทศพุทธเถรวาทที่มีประชากรกว่า 92 เปอร์เซ็นต์เป็นชาว พุทธ แม้ว่าประเทศทั้งสองจะอ้างว่าตนเป็นรัฐ “ฆราวาส” ที่ไม่มีศาสนา “ทางการ” แต่พุทธศาสนามีบทบาท ทั้งเป็นศูนย์กลาง ควบคุม ผสมรวม และประกอบสร้างในสังคมจนกลายเป็นศาสนาทางการไปโดยปริยาย สุ ลักษณ์ ศิวรักษ์ นักวิจารณ์สังคมพุทธของไทยและนักสังคมศาสตร์ที่มีชื่อเสียงอ้างถึงพุทธศาสนา (Buddhism) ด้วยอักษร “B” ตัวใหญ่เพื่อแยกจาก buddhism ที่ขึ้นต้นด้วยอักษร “b” ตัวเล็กซึ่งพบในทั้ง 2 ประเทศ สุลักษณ์มองว่า Buddhism ที่ขึ้นต้นด้วย B เป็นรูปแบบหนึ่งของศาสนาแห่งรัฐที่โทรม ๆ ซึ่งเป็นรูป เป็นร่างขึ้นมาจากความสัมพันธ์ที่ใกล้ชิดและตอบแทนด้วยผลประโยชน์ร่วมกันระหว่างพระสงฆ์ระดับสูง
1